Ondokuzuncu Yzyl Dnya Fuarlarnda Osmanl Temsiliyeti

Ottoman Representation in Nineteenth Century Universal Expositions

m g

aronjournal.c

om

Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Tarihi Anabilim Dal, stanbul.Department of History of Architecture, Yldz Technical University Faculty of Architecture, Istanbul, Turkey.

Bavuru tarihi: 07 Austos 2014 (Article arrival date: August 07, 2014) - Kabul tarihi: 14 Nisan 2015 (Accepted for publication: April 14, 2015)

letiim (Correspondence): Yeim Duygu ERGNEY. e-posta (e-mail): derguney1@gmail.com

2015 Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi - 2015 Yldz Technical University, Faculty of Architecture

Yeim Duygu ERGNEY, Nuran KARA PLEHVARAN

The post-1815 years of the Industrial Revolution witnessed the growth of international free trade, prompted by the opening up of new markets, accumulation of capital, and the bountiful supply of cheap raw materials made available by colonization. In entities such as the Ottoman Empire, whose regimes maintained strict state control and thus restricted a liberal economy, the process of participation in international trade occurred in an entirely different manner. Primarily, this article aimed to compare and evaluate the economic, social and political changes in the Ottoman and Euro-pean worlds during this period by examining how these changes were reflected in the architectural representations and displays of symbolic wares during the World Expositions of the nineteenth century. The literature review revealed orientalism as a perspective much used by researchers in attempting to draw cultural compari-sons for this century, dominated as it was by colonization. However, when the scope of orientalism was broadened to include entities such as the Ottoman Empirewhich remained beyond the sphere of Western imperialismwe see that architectural and art prod-ucts representing or inspired by the Ottomans also came to be ex-amined from this perspective. Taking this issue as its starting point, the study sets itself apart from those which limit themselves to pure orientalism. Instead, it brings together those elements representing of the Ottoman state at the World Expositions, and aims to analyze them in their economic, cultural and esthetic entirety. The first of these expositions was the London Exposition in 1851, and the study examines this and the subsequent six. Of these, four were held in Paris (1867, 1878, 1889 and 1900), one in Vienna (1873) and one in Chicago (1893). The research does not include expositions taking place after the turn of the century, since, by that time, they were becoming akin to specialized trade fairs. Also included in a separate section of the study is the 1863 Istanbul Exposition (Sergi-i Umumi-i Osmaniye). While not having the same international weight as the World Expositions, this was included in the study to illustrate how it reflected change, being the first such exposition in Ottoman lands to have pavilions for foreign exhibits. Research shows that the elements chosen to represent the Ottoman state at the exposi-tions were not from the classical period, but rather from both the earlier and later periods, and the article considers these choices to have been based on a desire by the Ottomans to be seen as part of Europe in an era dominated by colonization.

Sanayi Devriminin 1815den sonraki srecinde, sermaye biri-kimi, icatlar, smrgelerle elde edilen ucuz hammadde ve yeni retim pazarlar uluslararas serbest ticareti tetiklemitir. Os-manl Devletinin de iinde bulunduu, gl bir merkezi devlet ynetimindeki lkelerde, liberal ekonominin kstll sebebiyle, uluslararas ticarete katlm sreci Batdan farkl gereklemitir. Makalenin st lekteki amac, Avrupa-Osmanl ekonomik, sosyal ve politik deiimlerinin yansmalarn, ondokuzuncu yzylda ger-ekleen dnya fuarlarndaki mimari temsiller ve sergilenen sem-bol rnler zerinden karlatrarak deerlendirmektir. Yaplan li-teratr taramasnda, arkiyatln, smrgeciliin hakim olduu ondokuzuncu yzyla ilikin kltrel karlatrmalarn incelenme-si bakmndan son derece verimli bir yntem olduu grlmtr. Ancak oryantalizmin kapsamnn Batnn emperyal nfuz alannn dndaki lkeleri de ierecek ekilde geniletilmesi, hibir zaman bir smrge olmayan Osmanly temsil eden ya da Osmanldan esinlenen mimari ve sanat rnlerinin benzer yaklamla analiz edilmesine sebep olmutur. alma bu sorundan yola k salt oryantalizme bal mevcut aratrmalardan farkllaarak, Osmanl Devletinin dnya fuarlarndaki temsil elerini bir araya getirme-ye; bu sembolleri, kltrel, siyasi ve estetik alardan bir btn olarak kavramaya dnktr. 1851de Londrada ilki gerekletiri-len dnya fuarlar, yzyl dnmnden sonra ihtisaslam fuar-lara dntnden bu fuarlar alma kapsamna alnmamtr. Makalede ele alnan sergiler, 1851 Londra, 1867 Paris, 1873 Vi-yana, 1878 Paris, 1889 Paris, 1893 ikago ve 1900 Paris Dnya Fuarlardr. Evrensel arl nazaran az olmasna karn; 1863de stanbulda dzenlenen Sergi-i Umumi-i Osmaniye, sergilemede-ki deiimi yanstmas ve Osmanl Devletinde ilk kez yabancla-ra ayrlm pavyonlarn dzenlenmi olmas sebebiyle makalede ayr bir blm olarak deerlendirilmitir. Yaplan aratrmalarda Osmanl Devletinin dnya fuarlarndaki temsil elerini klasik dnem rnekleri zerinden deil; nceki ve sonraki dnem ya-plaryla gerekletirdii grlmtr. Makale ierisinde Osmanl Devletinin bu tercihinin nedenleri ve smrgeciliin hakim oldu-u ondokuzuncu yzylda Osmanl Devletinin temsil rnleriyle Avrupann bir paras olduunu ispatlama abas deerlendiril-mektedir.

MAKALE / ARTICLE

MEGARON 2015;10(2):224-240

DOI: 10.5505/MEGARON.2015.14238

224 CLT VOL. 10 - SAYI NO. 2

GiriHobsbawmn1 Batnn kendini alklad yeni ve

byk ayinler olarak niteledii ondokuzuncu yzyl dnya fuarlarnn incelenmesini merkez alan bir ara-trma yapmak, ok disiplinli bak gerektirdiinden zor-dur. Meknn yorumu; kltrel, ekonomik, toplumsal, politik pekok balamdaki teori ve pratikleri bir arada ierdiinden farkl disiplinleri ilgilendiren alanlarn yansmalar mekn zerinden ezamanl incelenebilir.2

Dnya fuarlar, semboller dilinin hakim olduu alan-lar olduundan, fuar alanlarnda slup, tarih ve co-rafyadan bamsz, snflandrc bir temsil arac olarak kullanlmtr.

Makalede ele alnan alma ilgili yaynlanm eser-lerin banda Zeynep elikin3 arkn Sergilenii: 19. Yzylda Dnya Fuarlarnda slam Mimarisi isimli al-mas gelmektedir. elik, bu eserinde, Edward Saidin4 arkiyatlkda ortaya koyduu temsil sorununu, Batl eletirmenlerin gznden, ift kutuplu kresel dnya kurgusuyla irdelemektedir. arkiyatlk, elikin al-masnn yansra, Robert Irwinin5 Islamic Art in Con-text: Art, Architecture and the Literary World, Timothy Mitchellin6 Colonising Egypt, Thomas Metcalfn7 An Imperial Vision: Indian Architecture and Britains Raj, Linda Nochlinin8 The Imaginary Orient isimli eserleri gibi pekok aratrmada kltrleraras ilikilerin ince-lenmesinde bir yntem olarak kullanlmtr.

arkiyatln yzyl incelemelerindeki bu belir-leyicilii, hibir zaman bir smrge devleti olmayan Osmanl Devletinin de benzer yaklamlarla analiz edilmesine yol amtr. Ondokuzuncu yzyl aratr-malarnda, Batnn emperyal nfuz alannn Osmanl Devletini iine alacak ekilde geniletilmitir. Aratr-malarda, incelenen yaplarn yakn bir grsel analizin-den bu sebeple kanlmtr.

Fuar yaplar dnda da dnem Avrupasnda oryan-tal mimarlk incelemeleri bulunmaktadr. Ancak bunla-rn byk lde smrge devletleri olan in, Msr ve Hindistanla ilgili olduu grlmektedir. Osmanl Devle-ti ile Bat arasndaki karlatrmalar ieren bu boyutta incelemeler henz yaplmamtr.

Makalede, bu eksiklii doldurmak zere, zellikli olarak, Osmanl Devletinin dnya fuarlarndaki tem-sil eleri derlenerek yorumlanmaktadr. Amalanan, Osmanl Devletinin kendi kimliini, evrensel bir plat-formda nasl temsil ettiini deerlendirmektir. Bu de-erlendirme, yedi yz yllk devletin, hangi mimari ve

sembol elerini ne sebeple setii gz nne alnarak yaplmaktadr.

ncelenen fuarlar, 1851 Londra, 1863 stanbul, 1867-1878-1889-1900 Paris, 1873 Viyana ve 1893 ikago Fu-arlardr. Yzyl dnmnden sonra, uluslararas fuarlar yerini uzmanlam endstri fuarlarna braktndan, bu fuarlara makale kapsamnda yer verilmemitir. n-celenen fuarlarda sergilenen elere ilikin saysal ve grsel veriler iin stanbul Fuar Merkezi ariv belgeleri ve referans verilen kaynaklar kullanlmtr.

Ondokuzuncu yzyl tarihi arkaplan1850-1900 aras, tm dnya iin alkantl deiim-

lerin yaand bir dnemdir. Sanayi Devrimi ve kapi-talizm sonrasnda dnya lkelerinin iyaplarna ve bu yaplarn kapitalizmle etkileimine bakldnda; lkeler temel olarak drt ana grupta incelenebilir. Bu grupla-rn ilki Napolyon Savalarnn (1800-1815) hemen ar-dndan sanayilemeye ve ekonomik bymeye nem vermeye balayan emperyalist glerdir. Dier gruplar; resmi smrgeler, siyasal bamszln srdrmekle birlikte bir emperyalist devletin gayriresmi imparator-luuna dahil olan Orta ve Gney Amerika lkeleri ile Osmanl Devletinin de iinde bulunduu in, ran gibi siyasal bamszln emperyalistlerle rekabet koulla-rnda srdren, dier gruplara kyasla daha gl mer-kezi bir devletin bulunduu lkelerden olumaktadr.9

Drdnc grupta yer alan Osmanl Devletini, impa-ratorluun en geni snrlarna ulat onaltnc yzyl-da, dnyann en iyi ynetilen devleti olarak deerlen-diren pekok tarihi bulunmaktadr.10 Ondokuzuncu yzyl ise, Osmanl Devletinin hem zlme, k ve ykl; hem de Cumhuriyeti hazrlayan deiimlerin balang dnemi olarak nitelendirilmektedir. Bu iki-lemlerin grld sreteki deiimler, devletin snai, mimari ve gzel sanatlardaki temsillerine de yansm-tr.

Osmanl Devletinin 1850-1900 arasnda dzenle-nen dnya fuarlarna katlma istei, temelde, toprak kayplarna karn, halen byk dnya gleri arasnda olduunu gsterme kaygsndandr. Bu srete yne-tim, borlar sebebiyle, 1881den itibaren fiilen Batl devletlerce oluturulan Dyun- Umumiye daresi tara-fndan salanmtr.

Devletin ynettii modernleme almalar Avrupada deiimi balatan etkenlerden biri olan Fransz Devriminden itibaren grlmektedir. Fransz Devrimi, III. Selimin (1789