i

ÖZET

Ticari defter; iĢletmelerin iktisadi ve mali durumunu belirlemeyi amaçlayan,

borç ve alacak kontrolüne yarayan, her faaliyet döneminde iĢletmenin mevcut

durumuna ulaĢmayı sağlayan, tacirlerin tutmuĢ olduğu defterlere verilen addır. Eski

Türk Ticaret Kanun‟ nda olduğu gibi Temmuz 2012‟ de yürürlüğe girmiĢ olan yeni

Türk Ticaret Kanunu‟ nda da ticari defterler konusunu ele almıĢtır. Türk Ticaret

Kanunu ticari defterler konusunun yer aldığı tek kanun olmayıp ayrıca, Vergi Usul

Kanunu da ticari defterler konusu iĢlemiĢtir.

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu göz önüne alınarak öncelikle

ticari defterler konusu ayrı ayrı açıklanmıĢ ve daha sonra iki kanun arasında

karĢılaĢtırma yapılarak farklı ve benzer noktalar belirtilemeye çalıĢılmıĢtır. Ġki

kanun arasında amaç farklılıklarından kaynaklanan sıkıntıların ortadan kaldırılması

adına, yapılması gerekli olan düzenleme önerileri ile çalıĢma sonlandırılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler: Ticari Defterler, Vergi Usul Kanunu, Türk Ticaret

Kanunu.

ii

ABSTRACT

Commercial book; is the name given to the books that are kept by traders, which aim

to determine the economic and financial situation of corporations, which is useful for control

of debt and credits and which ensure that the corporation reaches its present situation at

every operation period. As the old Turkish Commercial Law, the new Turkish Commercial

Law, which enured ate July 2012, deals with commercial books too. Turkish Commercial

Law is not the only law that commercial books take place, as Tax Procedural Code handled

the commercial books issue too.

Firstly, the issue of commercial books is explained by considering Turkish

Commercial Law and Tax Procedural Code separately and then by making comparisons

between two laws, different and similar points are tried to be indicated. The study is finalized

by giving regulation suggestions that need to be made to eliminate the troubles arising from

the differences between two laws.

Key Words: Commercial Books, Tax Procedural Code, Turkish Commercial

Law.

iii

ÖNSÖZ

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu defter tutarken yararlanılması

gereken kanunlardır. Bu iki kanunun defter ve diğer belgeler hakkında benzer

içerikleri olduğu gibi aralarında farklılıklar bulunan kısımları da vardır. Ticari

defterleri Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu kendi amaçları ön planda

olacak Ģekilde hazırlanmasını hedeflemiĢ ve bu durum defter tutma sorumlusu

kiĢilere daha fazla yük getirmiĢtir.

Defter tutma sorumlusu kiĢiler bir yandan Vergi Usul Kanunu‟ na uygun ve

vergi konusundaki hassasiyetleri göz ardı etmeden defter tutmalı ve ayrıca Türk

Ticaret Kanunu‟ na uygun uluslararası nitelikte özellik gösteren ve iĢletme

ilgililerine iĢletme hakkında doğru, tarafsız ve yeterli bilgi verecek ticari defterleri

tutmuĢ olmalıdır.

Bu çalıĢmanın hazırlanmasında yardımları sebebiyle değerli hocalarım,

seminer danıĢmanım Doç. Dr. Hasan ABDĠOĞLU ve Yrd. Doç. Dr. Ertan

DEMĠRKAPI‟ ya teĢekkür ederim.

Münise ERDÖL

Balıkesir 2013

iv

İÇİNDEKİLER

ÖZET ........................................................................................................................................ i

ABSTRACT ..............................................................................................................................ii

ÖNSÖZ .................................................................................................................................... iii

ĠÇĠNDEKĠLER ........................................................................................................................ iv

GĠRĠġ ....................................................................................................................................... 1

1.BÖLÜM ................................................................................................................................ 2

1.TÜRK TĠCARET KANUNU‟ NA GÖRE DEFTERLER .................................................... 2

1.1. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟NA GÖRE DEFTER TUTMA

ZORUNLULUĞU ............................................................................................................... 2

1.2. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟ NDA DEFTERLERĠN TUTULMA AMACI.... 3

1.3.YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟NDA YER ALAN DEFTERLER ....................... 4

1.4. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU AÇISINDAN TUTULMASI ZORUNLU

DEFTERLER ....................................................................................................................... 4

1.4.1. Yevmiye Defteri ..................................................................................................... 4

1.4.2. Defteri Kebir .......................................................................................................... 5

1.4.3. Envanter Defteri ..................................................................................................... 5

1.5. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟ NDA SAYILMAYAN DEFTERLER ............... 5

1.5.1. Pay Defteri ............................................................................................................ 6

1.5.2. Yönetim Kurulu Karar Defteri .............................................................................. 7

1.5.3. Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri ........................................................... 8

1.6. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU AÇISINDAN DEFTER TUTMA SĠSTEMLERĠ

............................................................................................................................................. 9

1.6.1. Serbesti Sistemi ...................................................................................................... 9

1.6.2. Yasal Sistem ........................................................................................................ 10

1.6.3. Karma Sistem ....................................................................................................... 10

1.7.YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU AÇISINDAN DEFTERLERĠN AÇILIġ VE

KAPANIġ ONAYLARI .................................................................................................... 10

1.8.DEFTERLERĠN TUTULMASINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR .......... 12

1.9. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟ NA GÖRE ENVANTER UYGULAMASI ..... 14

1.10. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟NA GÖRE DEFTER VE BELGELERĠN

SAKLANMASI ................................................................................................................. 15

1.11. YENĠ TÜRK TĠCARET KANUNU‟ NA GÖRE TĠCARĠ DEFTERLERĠN DELĠL

NĠTELĠĞĠ .......................................................................................................................... 17

2. BÖLÜM ............................................................................................................................. 18

2. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE DEFTERLER ...................................................... 18

2.1. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE DEFTER TUTMA ZORUNLULUĞU ....... 18

v

2.2. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE DEFTER TUTMAK ZORUNDA

OLMAYANLAR ............................................................................................................... 19

2.3. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE TUTULMASI ZORUNLU DEFTERLER .. 20

2.3.1. Yevmiye Defteri ................................................................................................... 20

2.3.2. Defteri Kebir ........................................................................................................ 20

2.3.3. Envanter Defteri .................................................................................................. 21

2.3.4. ĠĢletme Hesabı Defteri ......................................................................................... 21

2.3.5. Serbest Meslek Kazanç Defteri ............................................................................ 22

2.3.6. Çiftçi ĠĢletme Defteri ........................................................................................... 22

2.4. VERGĠ USUL KANUNU‟ NDA YER ALAN DĠĞER DEFTERLER ...................... 22

2.4.1. Ġmalat Defteri ...................................................................................................... 22

2.4.2. Kombine Ġmalat Defteri ...................................................................................... 23

2.4.3. Bitim ĠĢleri Defteri .............................................................................................. 23

2.4.4. Ambar Defteri ..................................................................................................... 24

2.4.5. Yabancı Nakliyat Kurumlarının Hasılat Defteri .................................................. 24

2.4.6. Damga Vergisi Defteri ........................................................................................ 24

2.5. VERGĠ USUL KANUNU‟ NDA YER ALAN BELGELER ..................................... 25

2.5.1. Fatura ................................................................................................................... 25

2.5.2. Perakende SatıĢ Belgeleri ..................................................................................... 25

2.5.3. Gider Pusulası ...................................................................................................... 25

2.5.4. Müstahsil Makbuzu .............................................................................................. 26

2.5.5. Serbest Meslek Makbuzu ..................................................................................... 26

2.5.6. Ücret Bordrosu ..................................................................................................... 26

2.5.7. Sevk Ġrsaliyesi ..................................................................................................... 26

2.5.8. TaĢıma Ġrsaliyesi ................................................................................................. 26

2.5.9. Yolcu Listesi ........................................................................................................ 27

2.5.10. Günlük MüĢteri Listesi ....................................................................................... 27

2.6. VERGĠ USUL KANUNU AÇISINDAN ENVANTER UYGULAMASI ................. 27

2.7. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE TASDĠK EDĠLECEK DEFTERLERĠN

TASDĠK ZAMANLARI .................................................................................................... 28

2.8. VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE DEFTERLERĠN SAKLANMASI ............... 29

3. BÖLÜM ............................................................................................................................. 30

3. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU AÇISINDAN

DEFTERLERĠN KARġILAġTIRILMASI ............................................................................ 30

3.1. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU‟ NUN DEFTER

TUTMA BAKIMINDAN KARġILAġTIRILMASI ......................................................... 30

vi

3.2. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU AÇISINDAN

DEFTERLERĠN TUTULMA ġEKĠLLERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI ....................... 30

3.3. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE DEFTER

TASDĠK DURUMLARININ KARġILAġTIRILMASI .................................................... 31

3.4. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU AÇISINDAN

DEFTERLERĠN SAKLANMA SÜRELERĠNĠN KARġILAġTIRILMASI ..................... 33

3.5. TÜRK TĠCARET KANUNU VE VERGĠ USUL KANUNU‟ NA GÖRE

DEFTERLERĠN TASDĠK ETTĠRĠLMEMESĠ DURUMUNUN SONUÇLARININ

KARġILAġTIRILMASI .................................................................................................... 33

SONUÇ .................................................................................................................................. 34

KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 35

1

GİRİŞ

ÇalıĢmada ele alınan ticari defterler konusu tek yönlü anlatılmak yerine, Türk

Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu açısından ayrı ayrı ele alınarak konunun

öğrenilmesinde çeĢitlilik sağlanmıĢtır. Ticari defterler, her tacirin ticari iĢletmesinin

mevcut durumunu, borç ve alacak iliĢkilerini ve her iĢ yılı içinde ulaĢılan sonuçları

tespit etmek amacıyla, iĢletmenin iĢ alanı ve öneminin gerektirdiği Ģekilde tuttuğu

defterler olduğundan iĢletmeler için vazgeçilmesi söz konusu olmayan varlıklardır.

Defterler tutulurken yararlanılan iki önemli kanun olan Türk Ticaret Kanunu ve

Vergi Usul Kanunu bu çalıĢmada birlikte ele alınmıĢtır ve böylece ilgililerin bilgilere

kolay eriĢmeleri sağlanmıĢ ve daha sonra, iki kanunda ki benzerlik ve farklılıkları

tespit imkanı sağlayacak bilgiler çalıĢmada yer almıĢtır.

Bu çalıĢmada öncelikle, Türk Ticaret Kanunu‟ nun defter tutmaya iliĢkin

kısımları göz önüne alınmıĢ, kanunda yer alan defterler ve kanunda yer almamıĢ

olan ticari defterlerin neler olduğu açıklanmıĢ, defter tutma sistemleri, defterlerin

saklanması ve delil niteliği gibi konulardan bahsedilerek Birinci Bölüm

oluĢturulmuĢtur. Türk Ticaret Kanun‟ da ele alınan konulara paralel Vergi Usul

Kanunu‟ nda bahsedilen defterler ve belgeler konusu ele alınmıĢ ve diğer gerekli

açıklamalar yapılarak Ġkinci Bölüm hazırlanmıĢtır. Son olarak, Türk Ticaret Kanunu

ve Vergi Usul Kanunu arasındaki benzerlikler ve farklılıklar karĢılaĢtırılarak Üçüncü

Bölüm hazırlanmıĢ; okuyuculara, uygulamada kolaylık sağlayacak yardımcı olacak

bilgiler verilerek çalıĢma sonlandırılmıĢtır.

2

1.BÖLÜM

1.TÜRK TİCARET KANUNU’ NA GÖRE DEFTERLER

1.1. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE DEFTER

TUTMA ZORUNLULUĞU

Tacir olmanın bir sonucu olarak tacirler gerekli ticari defterleri tutmakla

yükümlüdür (TTK m. 16/1; 64/1). Tacir, ticari iĢletmesinin ekonomik ve mali

durumunu, borç-alacak iliĢkilerini ve her iĢ yılı içinde elde edilen sonuçları

belirlemek amacıyla defter tutmak zorundadır (TTK m.18/1, 64 vd).

Eski düzenlemede bir tacirin defter tutma yükümlülüğünü yerine getirmeye

yetkili kıldığı kimsenin (örneğin muhasebe servisinin) bu defterlere geçirdiği

kayıtların, o tacirin kendisi tarafından tutulmuĢ kayıtlar hükmünde olduğu ifade

edilmekteydi (TTK m. 67/1). Bu hüküm yeni kanunda yer almamıĢtır. Yeni

düzenleme ile ulusal ve uluslararası standartlar bakımından evrensel nitelik

taĢıyan, her tacirin ticari defter tutmak yükümlülüğüne iliĢkin emredici bir kural

koymuĢtur.

Defter tutma yükümlülüğü ve sorumluluğu gerçek kiĢi bizzat tacirin

kendisine tacirin tüzel kiĢi olması halinde yöneticilere ve yönetim kuruluna aittir.

Tacirin tüzel kiĢi olması halinde defterleri tutma sorumluluğu yöneticilere ve

yönetim kuruluna aittir denilerek; yöneticiler ve yönetim kurulu, ilgili tüzel kiĢiye

iliĢkin özel hükümlere göre belirlendiği ve sorumluluk da aynı hükümler

çerçevesinde saptandığı kastedilmektedir. Defteri tutacak kiĢilerin gerekli bilgiye

sahip uzman kiĢiler arasından seçilmesi zorunluluğu, yöneticiye ve yönetim

organlarına yine bir sorumluluk halinde yüklenmiĢtir (Ġnanç, 2011).

Anonim Ģirketlerde bu sorumluluk, devredilemez görev ve yetkiler baĢlığı

altında Kanunun 375. Maddesinde „‟Muhasebe… için gerekli düzenin kurulması‟‟

ifadesiyle yönetim kuruluna; limited Ģirketlerde ise, yine devredilemez ve

vazgeçilemez görevler baĢlığı altında Kanunun 625. Maddesinde

3

„‟Muhasebenin…oluĢturulması‟‟ ifadesiyle müdürlere yüklenmiĢtir (Karahan,

2012: 292).

1.2. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’ NDA DEFTERLERİN

TUTULMA AMACI

Tacirin defter tutması her Ģeyden önce kendi yararınadır. Tacir, düzgün

Ģekilde tutacağı defterler aracılığıyla iĢletmenin gerçek durumunu anlamak,

iĢlerinin geliĢimini izlemek ve geçmiĢte yapmıĢ olduğu iĢlemleri saptamak imkanı

bulur (Arkan, 2011: 333). Defterler üçüncü kiĢi uzmanlara, uygun bir süre

içerisinde yapacakları incelemede iĢletmenin faaliyetleri ve finansal durumu

hakkında fikir verebilecek Ģekilde tutulur.

ĠĢletme faaliyetlerinin oluĢumu ve geliĢmesi defterlerden izlenebilmelidir.

ĠĢletmenin muhasebesi ile ilgili ticari defterlere yapılacak kayıtlarda, Muhasebe

Sistemi Uygulama Genel Tebliğlerinde yer alan usul ve esaslara uyulur. Bu defter

tacirler tarafından aynı anda tutulurlar. Defterler, iĢletmenin iktisadi ve mali

durumunu, borç ve alacak iliĢkilerini ve her iĢ yılı içinde elde edilen sonuçları

tespit imkanı verir. Böylelikle, iĢletme durumunun değerlendirilmesi ve ileriye

yönelik iĢletme faaliyetlerinin yönlendirilmesi söz konusu olabilir (Karahan,

2012: 257).

Defter tutma, tüzel kiĢi tacirlerin ortakları bakımından da büyük öneme

sahiptir. ġirket tarafından tutulan defterler ve bu defterlere uygun Ģekilde çıkarılan

bilanço, ortakların, Ģirketin gerçek durumunu, kar mı zarar mı ettiğini

anlamalarına yarar. Bunların incelenmesinden sonra ortaklar, Ģirketin bozulan

mali durumunun düzeltilmesi için gerekli tedbirleri alma yoluna giderler (Arkan,

2011: 333).

Ticari defterlerin tutulması sonucunda, ticari iĢletmenin iĢlemlerini,

faaliyetlerini, finansal durumunu, malvarlığını ve gidiĢatını izlemek ve

denetlemek mümkün olacağı gibi, devlet de bu sayede gerçeğe uygun vergi

toplamak olanağını bulur. Bu nedenle, ticari defter tutulmasının kamu yararı ve

4

ticari iĢletmenin gidiĢini tayin yönünden de önemi vardır. Ticari defterlerin

kayıtlarının belirli koĢullar altında delil olarak kullanılması da mümkündür.

Dolayısıyla, ticari defterler sadece muhasebe açısından değil, hukuk yönünden de

önem taĢımaktadır (Bozer ve Göle, 2011: 198).

1.3.YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NDA YER ALAN

DEFTERLER

Türk Ticaret Kanunu‟ na göre gerçek ve tüzel kiĢi tacirler tarafından

kanunen tutulması zorunlu kılınan ticari defterler üç tanedir. Bu defterler;

muhasebe defteri olarak;

- Yevmiye Defteri,

- Defteri Kebir,

- Envanter Defteri sayılmıĢtır.

Muhasebe defteri olmamakla birlikte ticari defter olduğu belirtilen üç defter ise;

- Pay Defteri,

- Yönetim Kurulu Karar Defteri

- Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri olarak sayıldığı görülmektedir.

Bunlar dıĢında tutulması gereken defterlerin neler olduğu kanunda yer

almamaktadır.

1.4. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU AÇISINDAN TUTULMASI

ZORUNLU DEFTERLER

1.4.1. Yevmiye Defteri

Kayda geçirilmesi gereken iĢlemlerin ilgili belge veya ispata dayanan

evraktan çıkarılarak tarih sırasıyla ve "madde" halinde düzenli olarak yazıldığı

defterdir. Yevmiye maddelerinin en az; madde sıra numarası, tarih, borçlu hesap,

5

alacaklı hesap, tutar, her kaydın dayandığı belgelerin türü ile varsa tarihleri ve

sayıları bilgilerini içermesi Ģarttır. Yevmiye defteri ciltli ve sayfaları müteselsil

sıra numaralı olur; vergi kanunlarına uygun olmak Ģartıyla müteharrik yapraklı

defterler de kullanılabilir.

1.4.2. Defteri Kebir

Yevmiye defterine geçirilmiĢ olan iĢlemleri buradan alarak sistemli bir

Ģekilde ilgili olduğu hesaplara dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan

defterdir. Defteri kebirdeki kayıtların en az; tarih, yevmiye defteri madde sıra

numarası, tutar, toplu hesaplarda yardımcı nihai hesapların isimleri bilgileri

içermesi Ģarttır.

1.4.3. Envanter Defteri

Ticari iĢletmenin açılıĢında ve açılıĢtan sonra her hesap döneminin sonunda

taĢınmazların, alacakların, borçların, nakit para tutarının ve varlıklar ile borçların

değerlerinin teker teker kaydedildiği ciltli ve sayfaları müteselsil sıra numaralı

deftere envanter defteri denilmektedir.

Envanter defterinde, tacir tarafından ticari iĢletmesinin açılıĢında (ilk

envanter), tacirin taĢınmazlarını alacaklarını borçlarını nakit parasının tutarını ve

diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir Ģekilde gösteren ve varlıkları ile

borçlarının değerlerini teker teker belirten envanter tutulur (TTK m.66/I, VUK

m.185 vd).

1.5. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’ NDA SAYILMAYAN

DEFTERLER

Tacirlerin tutmak zorunda olduğu ve ismen sayılan üç defter dıĢında hangi

defterlerin tutulması gerektiği konusunda bir düzenleme bulunmamaktadır. Ancak

Türk Ticaret Kanunu md. 64, f. 4 ile Vergi Usul Kanunu ve Ticaret Kanunu

arasında kurulan iliĢki, Vergi Usul Kanunu tarafından öngörülen bazı defterlerin

ismen sayılmayan zorunlu defter olarak kabul edilmesini sağlayabilir. Ġsmen

6

sayılan ticari defterlerin dıĢında bazı defterler de tacir tarafından tutulabilir. Ticari

defter hükmünde sayılmayan bu defterlere örnek olarak da stok defteri, imalat

defteri, ambar defteri, alacak defteri gösterilebilir (Arkan, 2011: 332).

Küçük ve orta büyüklükteki iĢletmeleri tanımlayan ölçütler, Türkiye Odalar

ve Borsalar Birliği ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları

Kurumunun görüĢleri alınarak, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından

yönetmelikle düzenlenir. Yönetmelik, Resmî Gazetede yayımlanır. Bu ölçütler, bu

Kanunun ilgili tüm hükümlerine uygulanır, bu ölçütlerin, Türk Ticaret

Kanunu'nun ticari defterler ile finansal tablolar ve raporlama konuları baĢta

gelmek üzere, ilgili tüm hükümlere uygulanacağına vurgu yapılmıĢtır.

Pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul toplantı ve

müzakere defterlerinin ticari defter sayılması teoriye uymamakta, uygulamanın

gereksinimi nedeniyle kanuna girmiĢ bulunmaktadır. Bunun amacı, karine

oluĢturmak, ispatta yardımcı olmak gibi iĢlevlere sahip söz konusu defterlere,

ticari defterlere uygulanan güven ve disiplin kurallarını uygulayabilmektir.

Uygulamada olmayan bu defterlerin çoğu kez güvenilmez durumda oldukları

görülmüĢtür (Karahan, 2012: 297).

Bu defterlerin tanımlarına kısaca bakacak olursak;

1.5.1. Pay Defteri

Sermayesi paylara bölünmüĢ komandit ve limited Ģirketlerde Ģirket

ortaklarının, anonim Ģirketlerde pay sahiplerinin kaydedildiği ciltli ve sayfaları

müteselsil sıra numaralı defterdir. Anonim ve sermayesi paylara bölünmüĢ

komandit Ģirketlerde pay defterine, senede bağlanmamıĢ pay ve nama yazılı pay

senedi sahipleriyle, intifa hakkı sahipleri kaydedilir.

Pay defterine yapılacak kayıtların en az Ģu bilgileri içermesi gerekmektedir;

Pay sahibinin adı soyadı veya unvanı, pay sahibinin iletiĢim bilgileri, varsa

pay üzerindeki intifa hakkı sahiplerinin adı soyadı veya unvanı ve intifa hakkı

7

sahibi oldukları paylar, varsa intifa hakkı sahiplerinin iletiĢim bilgileri, payın

nominal değeri, sahip olunan pay sayısı ve toplam tutar, payın tertibi, payın

edinme tarihi, deftere kayıt tarihi, payın senede bağlanıp bağlanmadığı ve türü,

payın edinimi ve devrine iliĢkin gerekli açıklamalar yer almalıdır.

Payın usulüne uygun olarak devredildiği veya üzerinde intifa hakkı

kurulduğu ispat edilmediği sürece, devralan ve intifa hakkı sahibi pay defterine

yazılamaz. Anonim ve sermayesi paylara bölünmüĢ komandit Ģirketlerde,

hamiline yazılı pay senedi sahibi olduğunu ispat edenler ile sadece pay defterinde

kayıtlı bulunan kimseler pay sahibi ve intifa hakkı sahibi olarak kabul edilir.

Anonim ve sermayesi paylara bölünmüĢ komandit Ģirketlerde senede

bağlanmamıĢ hamiline yazılı paylar senede bağlanıp, senetlerin pay sahiplerine

teslim edildikleri tarihten itibaren 10 gün içerisinde defterde açıklanmak suretiyle

pay defterinden silinir.

Limited Ģirketlerde pay defterine ortakların, adları, adresleri, her ortağın

sahip olduğu esas sermaye payının sayısı, esas sermaye paylarının devirleri ve

geçiĢleri itibarî değerleri, grupları ve esas sermaye payları üzerindeki intifa ve

rehin hakları sahiplerinin adları ve adresleri yazılır. Her pay sahibi defterde ayrı

bir sayfada izlenir. Payı-pay senedini devralan yeni ortak veya pay sahibi de ayrı

bir sayfada izlenir. Merkezi Kayıt KuruluĢu tarafından kayden takibi yapılan

paylara iliĢkin Sermaye Piyasası Kanunu hükümleri ile ilgili diğer düzenlemeler

saklıdır.

1.5.2. Yönetim Kurulu Karar Defteri

Anonim Ģirketlerde yönetim kurulunun, sermayesi paylara bölünmüĢ

komandit Ģirketlerde yöneticinin veya yöneticilerin Ģirket yönetimi ile ilgili olarak

aldığı kararların yazılacağı ciltli ve sayfa numaraları teselsül eden defterdir.

Karar defterindeki kayıtların en az Ģu bilgileri içermesi gerekmektedir;

8

Karar tarihi, Karar sayısı, toplantıda hazır bulunanlar, kararın içeriği,

üyelerin imzaları, kararın, üyelerden birinin yaptığı öneri üzerine diğerlerinin

yazılı onayı ile veya bazı üyelerin elektronik ortamda katılması suretiyle alındığı

durumlarda bu husus ayrıca belirtilir.

Kararın, üyelerden birinin yaptığı öneri üzerine diğerlerinin yazılı onayı ile

alınması halinde imzaların bulunduğu kâğıt veya kâğıtlar karar defterine

yapıĢtırılır. Kararların bütün üyelerin toplantıya elektronik ortamda katılması ve

güvenli elektronik imza ile alınması halinde kararın güvenli elektronik imza ile

imzalandığını belirten ifadenin karar metninde yer alması ve alınacak fiziki

kararın deftere yapıĢtırılması Ģarttır. Kararın bazı üyelerin fiziki ortamda bazı

üyelerin ise elektronik ortamda toplantıya katılması suretiyle alınması halinde ise

karar metninde fiziki ortamda katılanların imzaları ile elektronik ortamda

katılanların güvenli elektronik imza ile kararı imzaladıkları belirtilir ve fiziki karar

metni karar defterine yapıĢtırılır.

Yönetim kurulu toplantılarına elektronik ortamda katılım sağlanması

halinde elektronik kayıtlar Kanunun 65 inci maddesi uyarınca güvenli bir Ģekilde

saklanır. Bir önerinin veya önerilerin ıslak imza ile imzalanması Ģeklinde alınan

kararlar Kanun m. 390/4 uyarınca karar defterine yapıĢtırılır; aksi halde kararın

geçersizliğinden bahsedilmiĢtir. Her yönetim kurulu üyesi alınan karara iliĢkin

muhalefetinin bir Ģerh ile karar metnine geçirilmesini isteyebilir. Üyelerin Ģerh

yazma talebi hiçbir sebeple reddedilemez; Ģerh yazılmasına engel olunamaz. ġerh,

sahibi dıĢında hiç kimse tarafından değiĢtirilemez.

1.5.3. Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri

Tüzel kiĢi tacirlerin genel kurul toplantılarında görüĢülen hususların ve

alınan kararların kaydedildiği ciltli ve sayfa numaraları teselsül eden defterdir.

Genel kurul toplantı ve müzakere defteri, Ģirket genel kurul toplantısı yapılırken

genel kurulda sorulan sorular, verilen cevaplar, sunulan önergeler, alınan kararlar

iĢlenerek düzenlenebileceği gibi hazırlanan toplantı tutanağının deftere

yapıĢtırılması Ģeklinde de tutulabilir.

9

Kollektif ve komandit Ģirketlerde yönetimle görevlendirilen ortağın veya

ortakların yahut bütün ortakların Ģirket yönetimi ile ilgili olarak aldığı kararlar da

genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilir. Bu fıkra uyarınca yapılacak

kayıtlarda Kanun m. 10/2‟de belirtilen hususların yazılması zorunludur.

Limited Ģirketlerde müdür veya müdürler kurulunun Ģirket yönetimi ile ilgili

olarak aldığı kararlar genel kurul toplantı ve müzakere defterine kaydedilebileceği

gibi ayrı bir müdürler kurulu karar defteri de tutulabilir. Müdürler kurulu karar

defterinin tutulması halinde açılıĢ ve kapanıĢ onayları dahil olmak üzere yönetim

kurulu karar defterine iliĢkin hükümler uygulanır. Kararların genel kurul toplantı

ve müzakere defterine kaydedilmesi halinde Kanun m. 10/2‟de belirtilen

hususların yazılması zorunludur. Ayrı bir müdürler kurulu karar defteri tutulması

halinde müdür veya müdürler kurulu kararları genel kurul toplantı ve müzakere

defterine kaydedilemez.

1.6. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU AÇISINDAN DEFTER

TUTMA SİSTEMLERİ

Ticari defterlerin tutulması hususunda baĢlıca üç sistem mevcuttur serbesti

sistemi, yasal sistem, karma sistemdir.

1.6.1. Serbesti Sistemi

Kendi içerisinde tam serbesti sistemi ve yarı serbesti sistemi olmak üzere

ikiye ayrılmaktadır. Tam serbesti sistemi, ticari defter tutup tutmama ve dilediği

defterleri tutabilme noktasında taciri kural olarak serbest bırakmaktadır. Ancak,

belirli durumlarda (iflas, haciz) defter tutulmaması tacirin cezai sorumluluğunu

gerektirmektedir. Bugün Ġngiltere‟ de yürürlükte olan sistem budur. Yarı serbesti

sisteminde ise, defter tutulması zorunludur. Ancak, hangi defterlerin tutulacağı

kanun tarafından gösterilmemiĢ ve bunların seçimi tacire bırakılmıĢtır. Örneğin

Ġsviçre Borçlar Kanunu (m.957-964) bu sistemi benimsemiĢtir.

10

1.6.2. Yasal Sistem

Hem defter tutulması zorunlu kılınmıĢ ve hem de hangi defterlerin tutulması

gerektiği kanun tarafından gösterilmiĢtir. Örneğin, 1926 tarihli Ticaret Kanunu ile

yürürlükte olan Fransız Ticaret Kanunu‟ nda durum bu Ģekildedir. 6102 sayılı yeni

Türk Ticaret Kanunu‟ nun benimsediği sistem de budur.

Türkiye‟de ise kanunda sayılan defterler dıĢında hangi defterlerin

tutulacağına Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu‟ nca

karar verileceği ifade edilmiĢtir. Gerçekten, mevzuatta defter tutma zorunluluğu

getirilmekle yetinilmemiĢ hangi defterlerin tutulacağı da belirtilmiĢtir ( Karahan,

2012: 291).

1.6.3. Karma Sistem

Hem defter tutulması hem de bazı defterlerin tutulması kanun tarafından

zorunlu kılınmıĢ, diğer defterlerin tutulması tacirin isteğine bırakılmıĢtır. Bu

sisteme göre tacir, hem belirli mecburi defterleri hem de iĢletmesinin nitelik ve

öneminin gerektirdiği defterleri tutmak zorundadır. Bu sistemde belirli mecburi

defterler tek tek belirlenirken; iĢletmenin nitelik ve öneminin gerektirdiği defterler

tacirin takdirine bırakılmıĢtır. Ancak bu takdir hakkı sınırsız değildir, tacir

iĢletmenin gerektirdiği ve kanunlarda belirtilen defterleri tutmak zorundadır

(Ayhan, Özdamar ve Çağlar, 2011: 251-255).

1.7.YENİ TÜRK TİCARET KANUNU AÇISINDAN

DEFTERLERİN AÇILIŞ VE KAPANIŞ ONAYLARI

Kanunda muhasebe defteri olarak belirtilen ticari defterler ve muhasebe

defteri olarak belirtilmemiĢ ticari defterlerin açılıĢ ve kapanıĢ onaylarının yapılıp

yapılmayacağı ve yapılacak ise bunun ne Ģekilde yapılacağı yer almıĢtır.

Ticari defterler, açılıĢ ve kapanıĢlarında noter tarafından onaylanır. KapanıĢ

onayları, izleyen faaliyet döneminin altıncı ayının sonuna kadar yapılır.

ġirketlerin kuruluĢunda defterlerin açılıĢı ticaret sicili müdürlükleri tarafından da

11

onaylanabilir. AçılıĢ onayının noter tarafından yapıldığı hâllerde noter, ticaret

sicili tasdiknamesini aramak zorundadır. Türkiye Muhasebe Standartlarına göre

elektronik ortamda veya dosyalama suretiyle tutulan defterlerin açılıĢ ve kapanıĢ

onaylarının Ģekli ve esasları ile bu defterlerin nasıl tutulacağı Sanayi ve Ticaret

Bakanlığı‟ nca bir tebliğ ile belirlenir (TTK m.64/3).

Fiziki ortamda tutulan muhasebe defterlerinin, yevmiye defteri, defteri

kebir, envanter defteri ile pay defteri, yönetim kurulu karar defteri ve genel kurul

toplantı ve müzakere defterlerin açılıĢ onayları, kuruluĢ sırasında ve kullanılmaya

baĢlamadan önce noter tarafından yapılır. Bu defterlerin izleyen faaliyet

dönemlerindeki açılıĢ onayları, defterin kullanılacağı faaliyet döneminin ilk

ayından önceki ayın sonuna kadar notere yaptırılır (TTK m.62/2).

Pay defteri ile genel kurul müzakere ve karar defteri yeterli yapraklar

bulunmak kaydıyla izleyen faaliyet dönemlerinde de açılıĢ onayı yaptırılmaksızın

kullanılmaya devam edilebilir. Yevmiye defterleri ile yönetim kurulu karar

defterinin kapanıĢ onayı, izleyen faaliyet döneminin üçüncü ayının sonuna kadar

notere yaptırılır. Ticaret Ģirketlerinin ticaret siciline tescili sırasında defterlerin

açılıĢı ticaret sicil müdürlükleri tarafından da onaylanabilir. AçılıĢ onayının noter

tarafından yapıldığı hallerde noter, ticaret sicili tasdiknamesini aramak

zorundadır.

Kanun sadece iki defter bakımından kapanıĢ onayı zorunluluğu getirmiĢtir.

Buna göre yevmiye defteri ile yönetim kurulu karar defterinin kapanıĢ onayı,

izleyen faaliyet döneminin üçüncü ayının sonuna kadar notere yaptırılır (Bilgili ve

Demirkapı, 2012: 246).

AnlaĢılıyor ki, bu düzenleme ile ticari defterlerin tümü açılıĢ ve kapanıĢ

onayına tabi tutulmuĢtur. Ancak bu Ģekilde, çift defter kullanımı olabildiğince

engellenebilecektir. Çoğu kez hileli bir davranıĢ oluĢturan çift defter kullanımı

sadece hesaplara iliĢkin ticari defterlerde değil, aynı zamanda pay defteri, yönetim

kurulu ve genel kurul karar defterlerinde de sık rastlanan bir uygulamadır.

12

1.8.DEFTERLERİN TUTULMASINDA UYULMASI GEREKEN

KURALLAR

Ticari defterlerin ve gerekli diğer kayıtlar Türkçe tutulması, kısaltmalar,

rakamlar, harfler ve semboller kullanıldığı takdirde bunların anlamları açıkça

belirtilmesi gerekir. Defterlere yazımlar ve diğer gerekli kayıtlar, eksiksiz, doğru,

zamanında ve düzenli olarak yapılmalıdır (TTK m. 65).

Eksiksiz olmak, iĢ ve iĢlemlerin eksiksiz olarak yani herhangi bir boĢluk

yaratmadan muhasebeleĢtirilmesi kaydı gereken bir iĢ ve iĢlemin kayıt dıĢı

bırakılmaması demektir. Muhasebedeki eksiksiz olma ilkesi bilançodaki tamlık

ilkesinden farklıdır. Ġkincisi aktif ve pasiflerin tamlığını, aktif ve pasif listesinin

ne eksik ne de fazla olmasını ifade eder.

Doğruluk kaydın gerçeğe uygun bir biçimde iĢ ve iĢlemi yansıtmasıdır.

ĠĢlemin gerçeğe uygun bir muhasebe kaydı haline gelmesi inceleyenin yanlıĢ

yorumlara yöneltilmeden aktarılmasıdır.

Zamanında kayıt muhasebe kaydının zamanında yapılması sonraya

bırakılmaması gereğini ifade eder. Ġlke muhasebe kaydının beĢ-on gün gibi belirli

bir süre içinde yapılmasını öngörmemekte genel kabul gören muhasebe

kurallarına uygun olarak “zamanında” ölçüsünü kullanmaktadır.” Zamanında “

hemen veya derhal anlamlarına gelmediği gibi haftalara da izin vermemekte,

gerçekçi kısa bir süreye yani muhasebeleĢtirmenin olağanüstü süresine iĢaret

etmektedir.

Düzen ilkesi ile yapılan iĢ ve iĢlemlerin, kaydının zaman akıĢına göre

kronolojik sırada tarih ve belge numarası dikkate alınarak yapılması

kastedilmektedir. Bir yazım veya kayıt, önceki içeriği belirlenemeyecek Ģekilde

çizilmemeli, değiĢtirilmemeli ve kayıt sırasında mı daha sonra mı yapıldığı

anlaĢılmayan değiĢtirilmeler yapılmamalıdır (TTK m.65/3). Çizimler saklayıcı

karartıcı ve örtücü değil, düzeltici ve gerçeği yansıtıcı olmalıdır. Bu nedenle eski

kayıt karalanmamalı, kapatılmamalı, herhangi bir maddeyle veya araçla

13

silinmemeli. Görülecek okunacak ne olduğu bilinecek tarzda sadece temiz bir

biçimde çizilmelidir. Defterlere yazımlar ve diğer lüzumlu kayıtlar eksiksiz doğru

zamanda ve düzenli olarak yapılmalıdır (TTK m.65/2). Hüküm bilanço

ilkelerinden bazılarına yani eksiksiz olma, doğruluk, zamanında kayıt düzen

ilkelerine açıkça gönderme yapmakta ancak bunları tanımlamamaktadır. Öte

yandan uyulması gereken ilkeler fıkrada yazılı olanlarla sınırlı değildir. Anılan

ilkelerin uygulaması, defterlerin tutulmasından itibaren baĢlar. Ġlkeler defterlerin

ve yılsonu finansal tabloların taĢıyıcı kolonlarıdır, evrenseldir (Karahan, 2012:

264).

Defterler ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve iĢlemleri saptayan belgelerin

dosyalanması Ģeklinde veya veri taĢıyıcıları aracılığıyla tutulabilir, burada

aranacak özellik, muhasebenin bu tutuluĢ biçimleri ve bu konuda uygulanan

yöntemler ve Türkiye Muhasebe Standartları‟ na uygunluktur. Defterlerin ve

gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması durumunda, bilgilerin

saklanma süresince bunlara ulaĢılmasının ve bu süre içinde bunların her zaman

kolaylıkla okunmasının temin edilmiĢ olması Ģarttır (Kayıhan ve Yasan, 2012:

161).

64 ilâ 88 inci madde hükümlerine tabi gerçek ve tüzel kiĢiler münferit ve

konsolide finansal tablolarını düzenlerken, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve

Denetim Standartları Kurumu tarafından yayımlanan, Türkiye Muhasebe

Standartları‟na, kavramsal çerçevede yer alan muhasebe ilkelerine ve bunların

ayrılmaz parçası olan yorumlara uymak ve bunları uygulamak zorundadırlar.

Bu düzenlemeler, uygulamada birliği sağlamak ve finansal tablolara

milletlerarası pazarlarda geçerlilik kazandırmak amacıyla, uluslararası standartlara

uyumlu olacak Ģekilde, yalnız Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları

Kurumu tarafından belirlenir ve yayımlanır (TTK m. 88/3). Yapılan ve yapılacak

olan düzenlemeler sayesinde uluslar arası niteliklere kavuĢan Ģirketler uluslar arası

alanda rekabet edebilir konuma gelebileceklerdir.

Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, değiĢik

iĢletme büyüklükleri, sektörler, kar amacı gütmeyen kuruluĢlar için, özel ve

14

istisnai standartlar koymaya ve farklı düzenlemeler yapmaya yetkilidir. Bu

standart ve düzenlemeler, Türkiye Muhasebe Standartlarına göre yapılır (TTK m.

88/4). Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu bu görevi

Ģirketlerin menfaatine ve kanuna uygun Ģekillere göre yerine getirmeye uğraĢır.

Kanunlarla, belirli alanları düzenlemek ve denetlemek üzere kurulmuĢ

bulunan kurum ve kurullar, Türkiye Muhasebe Standartlarına uygun olmak ve

Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu‟ nun onayını almak

Ģartıyla, kendi alanları için geçerli olacak standartlar ile ilgili olarak ayrıntıya

iliĢkin, sınırlı düzenlemeleri yapabilirler. Türkiye Muhasebe Standartları‟ nda

hüküm bulunmayan hâllerde, ilgili oldukları alan dikkate alınarak, dördüncü

fıkrada belirtilen ayrıntıya iliĢkin düzenleme, ilgili düzenlemede de hüküm

bulunmadığı takdirde milletlerarası uygulamada genel kabul gören muhasebe

ilkeleri uygulanır (TTK m. 88/5).

1.9. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’ NA GÖRE ENVANTER

UYGULAMASI

Envanter belli bir zamanda bir iĢletmenin aktifleri ve pasifleri ve bunların

kanunen öngörülen ölçütler bağlamında “neyi var-neyi yok” anlamına gelen

teknik bir terimdir (Karahan, 2012: 294).

Her tacir, ticari iĢletmesinin açılıĢında, taĢınmazlarını, alacaklarını,

borçlarını, nakit parasının tutarını ve diğer varlıklarını eksiksiz ve doğru bir

Ģekilde gösteren ve varlıkları ile borçlarının değerlerini teker teker belirten bir

envanter çıkarır. Tacir açılıĢtan sonra her faaliyet döneminin sonunda da böyle bir

envanter düzenler. Faaliyet dönemi veya baĢka bir kanuni terimle hesap yılı oniki

ayı geçemez. Envanter, düzenli bir iĢletme faaliyetinin akıĢına uygun düĢen süre

içinde çıkarılır.

Maddi duran malvarlığına dâhil varlıklarla, ham ve yardımcı maddeler ve

iĢletme malzemeleri düzenli olarak ikame ediliyor ve toplam değerleri iĢletme için

ikinci derecede önem taĢıyorsa, değiĢmeyen miktar ve değerle envantere

15

alınırlar; Ģu Ģartla ki, bunların mevcutları miktar, değer ve bileĢim olarak sadece

küçük değiĢikliklere uğramıĢ olsunlar. Ancak, kural olarak üç yılda bir fiziksel

sayım yapılması zorunludur.

Aynı türdeki stok malvarlığı kalemleri, diğer aynı nitelikteki veya yaklaĢık

aynı değerdeki taĢınabilir malvarlığı unsurları ve borçlar ayrı ayrı gruplar hâlinde

toplanabilir ve ortalama ağırlıklı değer ile envantere konulabilir (TTK m.67).

Envanter kısaca iĢletmenin aktif ve pasifini değerleriyle gösteren liste

demektir. Envanter eksiksiz ve doğru değilse iĢletmenin hesapları ve sonuçları

doğru çıkmaz. Ġlk envanter gerçek-doğru değilse bu düzeltilemez. Gerçeği

yansıtmayan bilanço, eksik ve doğru olmayan envanterden baĢlar. Hüküm ayrıca

varlıkların ve borçların teker teker gösterilmesi yani kalemlerde toplama, mahsup

yapmama, konsolide etmeme ilkeleri yanında denetlenebilirlik kuralını da

içermektedir (Karahan, 2012:294).

1.10. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE DEFTER

VE BELGELERİN SAKLANMASI

Defter ve belgeleri saklamakla yükümlü olanlar, esas itibarıyla iĢletme

sahibi gerçek kiĢi tacirler, tüzel kiĢilerde yönetim organı veya yönetim iĢlerinde

yetkili olan kimseler; tüzel kiĢiliği olmayan ticari iĢletme ve teĢekküllerde onları

yönetmeye yetkili olan kimselerdir (Bahtiyar, 2012: 157-158).

Ticari defterlerini, envanterleri, açılıĢ bilançolarını, ara bilançolarını,

finansal tablolarını, yıllık faaliyet raporlarını, topluluk finansal tablolarını ve yıllık

faaliyet raporlarını ve bu belgelerin anlaĢılabilirliğini kolaylaĢtıracak çalıĢma

talimatları ile diğer organizasyon belgelerini, alınan ticari mektupları, gönderilen

ticari mektupların suretlerini, Türk Ticaret Kanunu‟ nun m. 64/1 göre yapılan

kayıtların dayandığı belgeleri, sınıflandırılmıĢ bir Ģekilde saklamakla yükümlüdür.

Ticari mektuplar, bir ticari iĢe iliĢkin tüm yazıĢmalardır.

AçılıĢ ve ara bilançoları, finansal tablolar ve topluluk finansal tabloları hariç

olmak üzere, birinci fıkrada sayılan belgeler, Türkiye Muhasebe Standartları‟ na

16

da uygun olmak kaydıyla, görüntü veya veri taĢıyıcılarda saklanabilirler; ancak

bunun için bazı Ģartlar gereklidir. Bu Ģartlar ise; okunur hâle getirildiklerinde,

alınmıĢ bulunan ticari mektuplar ve defter dayanaklarıyla görsel ve diğer

belgelerle içerik olarak örtüĢmeli, defter ve belge saklama süresi boyunca

kayıtlara her an ulaĢılabilmeli ve uygun bir süre içinde kayıtlar okunabilir hâle

getirilebilmelidir.

Kayıtlar Türk Ticaret Kanunu‟ nun m. 65/4 uyarınca elektronik ortama

alınıyor ise, bilgiler; bilgisayar yerine basılı olarak da saklanabilir. Bu tür

yazdırılmıĢ bilgiler birinci cümleye göre de saklanabilir ve belgeler on yıl

saklanır.

Saklama süresi, ticari defterlere son kaydın yapıldığı, envanterin çıkarıldığı,

ara bilançonun düzenlendiği, yılsonu finansal tablolarının hazırlandığı ve

konsolide finansal tabloların hazırlandığı, ticari yazıĢmaların yapıldığı veya

muhasebe belgelerinin oluĢtuğu takvim yılının bitiĢiyle baĢlar.

Bir tacirin saklamakla yükümlü olduğu defterler ve belgeler; yangın, su

baskını veya yer sarsıntısı gibi bir afet veya hırsızlık sebebiyle ve kanuni saklama

süresi içinde zıyaa uğrarsa tacir zıyaı öğrendiği tarihten itibaren onbeĢ gün içinde

ticari iĢletmesinin bulunduğu yer yetkili mahkemesinden kendisine bir belge

verilmesini isteyebilir. Bu dava hasımsız açılır. Mahkeme gerekli gördüğü

delillerin toplanmasını da emredebilir.

Gerçek kiĢi olan tacirin ölümü hâlinde mirasçıları ve ticareti terk etmesi

hâlinde kendisi defter ve kâğıtları birinci fıkra gereğince saklamakla yükümlüdür.

Mirasın resmî tasfiyesi hâlinde veya tüzel kiĢi sona ermiĢse defter ve kâğıtlar

birinci fıkra gereğince on yıl süreyle sulh mahkemesi tarafından saklanır.

Yeni Türk Ticaret Kanunu‟ nda defter ve belgelerin saklanmasında ikili bir

yöntem öngörülmüĢtür. Buna göre; ticari defter ve belgeler fiziki ortamda

saklanabileceği gibi veri taĢıyıcıları kullanılarak da saklanabileceklerdir. Defterler

ve gerekli diğer kayıtlar, olgu ve iĢlemleri saptayan belgelerin dosyalanması

Ģeklinde veya veri taĢıyıcıları aracılığıyla tutulabilir denilmiĢtir.

17

Defterlerin ve gerekli diğer kayıtların elektronik ortamda tutulması

durumunda, bilgilerin saklanma süresince bunlara ulaĢılmasının ve bu süre içinde

bunların her zaman kolaylıkla okunmasının temin edilmiĢ olması Ģarttır (TTK

m.65/4). Hüküm defter tutanlara, kayıtları, olguları ve iĢlemleri içeren ve aynı

zamanda da kanıtlayan belgelerin saklanmasında da ikili seçenek sunmaktadır.

Birincisi fiziki dosyalama ikincisi ise veri taĢıyıcılarının kullanılmasıdır. “veri

taĢıyıcıları” terimi mikrofiĢleri, cdleri, magnetleri ve elektronik ortamı ifade eder.

Hüküm teknik geliĢmeleri dikkate almakta elektronik ortam uygulamalarına

olanak sağlamaktadır (Karahan, 2012: 300). Bunun için öncelikle Türkiye

Muhasebe Standartlarına uygunluğun bir ön Ģart olarak sağlanması gerekir. Bu ön

Ģarta ilaveten ayrıca görüntü veya veri taĢıyıcılarında saklanan defter ve belgelerin

okunur hale getirildiklerinde, alınmıĢ bulunan ticari mektuplar ve defter

dayanaklarıyla görsel ve diğer belgelerle içerik olarak örtüĢmeleri ve saklama

süresi boyunca söz konusu kayıtlara her ana ulaĢılabilecek ve uygun bir süre

içinde bu kayıtların okunabilir hale getirilebilecek niteliği haiz olmaları

gerekmektedir ( Kayıhan ve Yasan, 2012: 163).

1.11. YENİ TÜRK TİCARET KANUNU’ NA GÖRE TİCARİ

DEFTERLERİN DELİL NİTELİĞİ

Yeni Türk Ticaret Kanunu‟ nda defterlerin kesin delil olarak sahibinin

lehine, aleyhine veya diğer tarafın aleyhine kullanılması durumu ortadan

kaldırılmıĢtır. Bunun yerine 84. Maddenin 2. Bendinde “Hukuk Usulü

Muhakemeleri Kanunu‟ nun, yargılamayı gerektiren davalarda hazırlık iĢlemlerine

iliĢkin hükümleriyle senetlerin ibrazı zorunluluğuna dair olan hükümleri ticari

iĢlerde de uygulanır.” denilmektedir. Hükme göre; ticari uyuĢmazlıklarda hakim

tarafından re‟sen ya da taraflardan birinin istemi üzerine incelenen defterler delil

olarak kabul edilir (Uzelli, 2).

18

2. BÖLÜM

2. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE DEFTERLER

2.1. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE DEFTER TUTMA

ZORUNLULUĞU

Vergi Usul Kanunu‟ na göre defter tutması gereken mükellefler Ģunlardır;

-Ticaret ve sanat erbabı,

-Ticaret Ģirketleri,

-Ġktisadi kamu müesseseleri,

-Dernek ve vakıflara ait iktisadi iĢletmeler,

-Serbest meslek erbabı,

-Çiftçiler.

Ġktisadi kamu müesseseleriyle dernek ve vakıflara ait iktisadi iĢletmeler defter

tutma bakımından tüccarlarla aynı hükümlere tabidirler. Bir baĢka anlatımla bu

müessese veya iĢletmeler tüccar olarak addedilirler (AktaĢ, 2011).

Vergi usul kanunu hükümlerine göre tutulacak deflerler sınıflandırılarak

aĢağıdaki Ģekilde sıralanabilmektedir.

Bilanço usulünde tutulacak defterler;

- Yevmiye Defteri,

- Defter-i Kebir,

- Envanter Defteri

Diğer tutulabilecek defterler ise ;

-ĠĢletme Hesabı Defteri

-Serbest Meslek Kazanç Defteri

19

-Çiftçi ĠĢletme Defteri

Defter tutmak zorunda olanlar, tuttukları defterleri ve verdikleri belgelerin

örnekleri ile aldıkları belgeleri, ilgili bulundukları yılı izleyen takvim yılından

baĢlayarak beĢ yıl süre ile saklamak zorundadırlar (VUK m.253).

2.2. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE DEFTER TUTMAK

ZORUNDA OLMAYANLAR

Vergi Usul Kanunu‟ nun 173'üncü maddesi gereğince aĢağıda yazılı olan

gerçek ve tüzel kiĢiler defter tutmak zorunda değildir.

-Gelir Vergisi Kanunu‟ nun 9'uncu maddesinde sayılan vergiden muaf esnaf ile

aynı kanunun 10'uncu maddesinde sözü edilen ve vergiden muaf küçük çiftçiler.

- Gelir Vergisi Kanunu md. 46, 47, 48, 54, 69 hükümlerine göre kazançları

götürü usulde vergiye tabi ticaret, sanat, meslek erbabı ile götürü gider usulüne tabi

çiftçiler.

- Kurumlar Vergisi Kanunu‟ nun 1 nci maddesinde vergi muafiyeti tanınan

iktisadi kamu müesseseleri.

- Kurumlar Vergisi Kanunu‟ nun 1 nci maddesinde vergi muafiyeti tanınan

dernek ve vakıflara ait iktisadi iĢletmeler.

Yukarıda sayılan gerçek ve tüzel kiĢiler Gelir veya Kurumlar vergisinden muaf

oldukları veya götürü usulde vergiye tabi olduklarından defter tutmayacaklardır.

Ancak, söz konusu gerçek ve tüzel kiĢilerin Gelir veya Kurumlar vergisi dıĢında

herhangi bir vergiye tabi kazançları bulunur ve götürü usulde vergilendirilmezse

vergiden muaf bulunmadıkları bu vergiler için tutulması gereken defterler varsa bu

defterleri tutmak zorundadırlar (Sönmez, 2).

20

Defter tutmak zorunda olmayan mükellefler, almak zorunda oldukları fatura,

gider pusulası, müstahsil makbuzu gibi belgelerini beĢ yıl süre ile saklamak

zorundadırlar ( VUK m.254).

2.3. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE TUTULMASI

ZORUNLU DEFTERLER

Defter tutmak zorunda olan gerçek ve tüzel kiĢilerin iĢ ve iĢletmeleri, faaliyet

konuları ve tabi oldukları sınıf itibariyle aĢağıda sayılı defterleri tutarlar.

2.3.1. Yevmiye Defteri

Kayda geçirilmesi gereken muamelelerin tarih sırasıyla ve madde halinde

tertipli olarak yazıldığı defterdir. Yevmiye defteri ciltli ve müteselsil sıra numaralı

olur. Mükellefler isterlerse yevmiye defterlerini müteharrik yapraklı olarak

kullanabilirler (VUK m. 183).

ĠĢlemlerin bilanço üzerindeki etkilerini belirten hesaplara kayıtlardan önce, Bu

kaydın hatalı yapılmasını önleyecek veya hiç değilse hataları en aza indirecek bir

araç olarak yevmiye defterine ihtiyaç vardır. Bu deftere günlük defter de

denilmektedir. (Cemalcılar ve Erdoğan, 2000: 53).

Yevmiye maddelerinde en azından; madde sıra numarası, tarih, borçlu hesap,

alacaklı hesap, tutar, her kaydın dayandığı belgelerin türü ile varsa tarihleri ve

sayılarının yer alması gerekmektedir.

2.3.2. Defteri Kebir

Yevmiye defterine geçirilmiĢ olan muamelelerin buradan alınarak usulüne

uygun olarak hesaplara dağıtıldığı ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplandığı

defterdir (VUK m. 184).

21

Varlık veya kaynak kalemindeki artıĢ veya azalıĢları görebilmek için yevmiye

defterindeki bilgileri niteliklerine göre gösterecek ilgili hesap cetveli olan defter

defteri kebir diğer adıyla büyük defterdir. (Çaldağ ve Ayanoğlu, 2002: 67).

Defteri kebir kayıtlarında bulunması gereken özellikler ise Ģunlardır; tarih,

yevmiye defteri madde sıra numarası, tutar, toplu hesaplarda yardımcı nihai

hesapların isimleri.

2.3.3. Envanter Defteri

Envanter defterine iĢe baĢlama tarihinde ve müteakip her hesap döneminin

sonunda çıkarılan envanter ve bilançolar kaydolunur. Envanter Defteri ciltli ve

sayfaları müteselsil sıra numaralı olur (VUK m. 185).

ĠĢletmelerde hesap dönemi on iki ayı geçemez. Vergi Usul Kanunu‟ nun ilgili

hükümleri saklı kalmak kaydıyla envanter, düzenli bir iĢletme faaliyetinin akıĢına

uygun düĢen süre içinde ve her halükarda hesap döneminin sonundan itibaren üç ay

içinde çıkarılır ve deftere kaydedilir.

2.3.4. İşletme Hesabı Defteri

Ġkinci sınıf tüccarlar ĠĢletme Hesabı Defteri tutarlar. ĠĢletme Hesabı Defteri ile

ilgili usul ve esaslar Vergi Usul Kanunu‟ nun 194. maddesinde açıklanmıĢtır. Buna

göre;

ĠĢletme hesabının sol tarafını gider, sağ tarafını hasılat kısmı teĢkil eder.

Gayrimenkuller ve tesisat gibi amortismana tabi olan kıymetler iĢletme hesabına

intikal ettirilmez. Ģu kadar ki, 189'uncu maddeye göre amortisman kaydı tutulmak

Ģartıyla bu kıymetler üzerinden her yıl ayrılan amortismanlar gider kaydolunabilir.

Gider ve hasılat kayıtlarının en az, sıra numarası, kayıt tarihi, muamelenin nev'i, ve

meblağ içermesi gerekir.

22

2.3.5. Serbest Meslek Kazanç Defteri

Serbest Meslek erbabı, bir serbest meslek kazanç defteri tutar. Hekimler

diledikleri takdirde serbest meslek kazanç defterine kaydı gereken malumatı protokol

defterinde göstermek kaydıyla ayrıca serbest meslek kazanç defteri tutmayabilirler

(VUK m. 210).

Noterler, noterlik görevini ifa ile mükellef olanların ve borsa acenteleri serbest

meslek erbabı sayılmalarına karĢılık bunlar serbest meslek kazanç defteri tutmazlar.

Bunların tutmuĢ oldukları resmi defterleri serbest meslek kazanç defteri yerine geçer

(VUK m. 212).

2.3.6. Çiftçi İşletme Defteri

Gelir Vergisi Kanunu‟ nun 53'üncü maddesinde belirlenen yıllık satıĢ hasılatı

tutarının üzerinde satıĢ hasılatı bulunan çiftçilerin hasılatlarının ve aynı kanunla

belirlenen giderlerinin kaydedildiği bir Çiftçi ĠĢletme Defteri tutmaları mecburidir.

Çiftçilerin Bilanço esasına göre defter tutmaları konusunda Vergi Usul Kanunu‟ nda

bir düzenleme yapılmadığından defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler dilerse

bilanço esasına göre de defter tutabilirler.

2.4. VERGİ USUL KANUNU’ NDA YER ALAN DİĞER

DEFTERLER

2.4.1. İmalat Defteri

Birinci sınıf tüccarlardan yani bilanço esasına göre defter tutan sınai

müesseseler ayrıca imalat defteri tutarlar. Birinci sınıf tüccarlardan devamlı olarak

imalat iĢi yapan ve sınai müessese niteliğinde bulunan mükelleflerin bu defteri

tutması gerekir. Ġmalat tabirinden ne anlaĢılması gerektiği veya imalat tabirinin

tarihine iliĢkin Vergi Usul Kanunu‟ nda herhangi bir açıklama yapılmamıĢtır.

Ġmalat defterine, yazılı emtianın giriĢ ve çıkıĢ hareketleri, emtianın cinsi ve

miktarı itibariyle ve tarih sırasıyla yazılır. Satın alınan ve müĢteri tarafından imalat

23

yapılmak üzere tevdi olunan her nevi iptidai ve ham maddeler, baĢlıca yardımcı

malzeme (Doğrudan doğruya imal ile ilgili yakıtlar gibi), bu maddelerden imalata

sarf olunan veya aynen satılanlar, imal edilen mamul maddeler, teslim edilen mamul

maddeler kaydedilir. Teslimden maksat, Gider Vergileri Kanunu‟ na göre bu

mahiyette olan iĢlemlerdir. Yarı mamuller teslim edildiği takdirde, bunlar tam mamul

hükmüne girer.

Ġmalat artıkları ve tali maddeler de imalat defterine geçirilir. Ancak bunlardan

imal esnasında miktarlarının tespitine imkan ve lüzum olmayanlar yalnız teslim

sırasında kayıtlarda gösterilir (VUK m.197). Bu tanımlamalar doğrultusunda devamlı

olarak imalat yapan sınai müesseselerin Ġmalat Defteri tutmaları gerekmektedir.

Ġmalat defterindeki kayıtlan ihtiva edecek Ģekilde sınai muhasebe tutanlar Maliye

Bakanlığı‟ ndan izin almak Ģartıyla imalat defteri tutmazlar (VUK m. 203).

2.4.2. Kombine İmalat Defteri

Vergi Usul Kanunu‟ nun 198. maddesinde kombine imalatın tanımı yapılmıĢ,

buna göre; hammaddeden tam mamul vücuda getirilinceye kadar geçen müstakil

imalat safhalarında ayrı ayrı emtia mahiyetini arz eden maddeler elde edildiği ve bu

imal iĢleri birbirine bağlanarak aynı teĢebbüs dahilinde yapıldığı takdirde kombine

imalat yapılmıĢ olur. Ġplik-dokuma, yağ-sabun, kereste- mobilya, un-makarna

iliĢkilerinde olduğu gibi.

Yukarıdaki tanımlama doğrultusunda bilanço esasına göre defter tutan sınai

kuruluĢların kombine imalat defteri tutmaları gerekir.

2.4.3. Bitim İşleri Defteri

Birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan boyama, basma, yazma, tasarlama, apre,

cilalama gibi ücretle yapılan bitim iĢleriyle uğraĢanlar bitim iĢleri defteri tutarlar. Bu

deftere müĢterilerden alınan ve iĢlendikten sonra geri verilen emtianın cinsi ve

miktarı tarih sırasıyla yazılır (VUK m. 200).

24

2.4.4. Ambar Defteri

Vergi Usul Kanunu‟ nun 209'uncu maddesine göre depo ve ardiye çalıĢtıranlar

ile nakliye ambarı iĢletenler birinci ve ikinci sınıf tüccar olarak tutacakları

defterlerden baĢka ambar defteri tutarlar. Ambar defterinin tutulmasına iliĢkin usul

ve esaslar söz konusu maddede açıklanmıĢtır.

Bu deftere en azından yapılacak kayıtlar; malın ambara giriĢ tarihi, malın cinsi

(malın cinsi belli değilse sadece balya, kasa, sandık gibi ambalaj nevinin

kaydedilmesiyle iktifa edilir), malın miktarı (ticari teamüle göre parça, sandık veya

sıklet), malın kimin tarafından tevdi edildiği, malın nereye ve kime gönderildiği,

alınan nakliye ücreti tutarı.

Kendi iĢlerinin icabı olarak yukarıdaki malumatı ihtiva edecek Ģekilde defter

tutanlar ayrıca ambar defteri tutmazlar.

2.4.5. Yabancı Nakliyat Kurumlarının Hasılat Defteri

Dar mükellefiyet esasına göre vergiye tabi olan yabancı ulaĢtırma kurumları

veya bunların Türkiye'deki temsilcisi durumunda bulunan Ģube veya acenteleri bir

hasılat defteri tutmak zorundadırlar. Bu madde gereğince hasılat defteri tutan yabancı

nakliyat kurumları bu iĢleri için ayrıca muhasebe defteri tutmaya mecbur değildirler

(VUK m. 207).

2.4.6. Damga Vergisi Defteri

Vergi Usul Kanunu‟ nda tutulması zorunlu defterler arasında sayılmayan,

ancak aynı kanunun mükerrer 25‟ inci ve 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu‟ nun 29'

uncu maddesinin Maliye ve Gümrük Bakanlığı‟ na tanıdığı yetkiye istinaden, damga

vergisini makbuz mukabili ödemek zorunda olan kuruluĢlar ile anonim Ģirketler

makbuz karĢılığı veya istihkaktan kesinti suretiyle ödemelerine iliĢkin olarak Damga

Vergisi Defteri adı altında özel bir defter tutmalarını zorunlu kılınmıĢtır.

25

2.5. VERGİ USUL KANUNU’ NDA YER ALAN BELGELER

2.5.1. Fatura

Vergi Usul Kanunu‟ nun temel belgelerinden biridir. Vergi Usul Kanunu

m.229‟ a göre fatura, satılan mal veya yapılan iĢ karĢılığında müĢterinin borçlandığı

tutarı göstermek üzere malı satan ya da iĢi yapan tüccar tarafından müĢterisine

verilen ticari belgedir. Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ve ticari kazancı basit Ģekilde

tespit edilenler ile defter tutan çiftçiler fatura vermek zorundadır. Bunlar; birinci ve

ikinci sınıf tüccarlara, serbest meslek erbabına, kazançları basit usulde tespit olunan

tüccarlara, defter tutan çiftçilere ve vergiden muaf esnafa sattıkları mal veya

yaptıkları iĢler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak zorundadır (

VUK m. 232).

Faturanın, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en geç yedi

gün içinde düzenlenmesi gerekir. Fatura bu süre içinde düzenlenmediği takdirde hiç

düzenlenmemiĢ sayılır ( VUK m. 231/5).

2.5.2. Perakende Satış Belgeleri

Fatura düzenlemek zorunda olan mükellefler, fatura almak zorunda olmayan

kiĢilere sattıkları mal veya yaptıkları iĢ bedelinin belirli bir rakamı aĢmaması halinde

düzenledikleri belgedir. Fakat eğer müĢteri fatura isterse fatura düzenlemek

gerekmektedir. Perakende satıĢ belgeleri; perakende satıĢ fiĢi, ödeme kaydedici

cihaz fiĢi, yolcu taĢıma biletleri… ( VUK m. 232,233).

2.5.3. Gider Pusulası

Vergi Usul Kanunu‟ nun 234 üncü maddesi ile birinci ve ikinci sınıf tüccarlar,

kazancı basit usulde tespit edilenler, defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek

erbabı ve çiftçilerin; vergiden muaf esnaftan yapacakları mal ve hizmet alımları

ile birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eĢyalarını satan kimselerden satın aldıkları

mallar için gider pusulası düzenlemesi öngörülmüĢtür. Maliye Bakanlığı, Vergi Usul

Kanunu‟ nun mükerrer 257. maddesinin verdiği yetkiyi kullanarak gider pusulasının

26

kullanım alanını yayımladığı çeĢitli tebliğlerle geniĢletmiĢtir (Kıvanç ve Poyraz,

2010: 1).

2.5.4. Müstahsil Makbuzu

Defter tutan çiftçilerin veya toptancıların, defter tutmayan çiftçilerden satın

aldıkları ürünler karĢılığında düzenledikleri ticari belgeye müstahsil makbuzu denir.

Çiftçiye imzalatılan belgenin kopyası iĢletmecide, aslı ise çiftçide kalır. Ülkemizdeki

küçük çiftçiler ürünlerini sattıklarında Ģirketlerden bu belgeleri alarak yaptıkları satıĢı

belgelemiĢ olurlar.

2.5.5. Serbest Meslek Makbuzu

Serbest meslek erbabı (doktor, avukat ve mali müĢavir gibi), mesleki

faaliyetlerine iliĢkin her türlü tahsilat karĢılığında serbest meslek makbuzu

düzenlemek zorundadır (VUK m. 236-237).

2.5.6. Ücret Bordrosu

ĠĢverenler, çalıĢanlara her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu hazırlamak

zorundadır. Gelir vergisinden muaf olan ücretler ile diğer ücretler üzerinden

vergilendirilen hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro düzenlenmez

(VUK m.238).

2.5.7. Sevk İrsaliyesi

Mal hareketlerini takip edebilmek amacıyla, malların bir yerden diğer yere

taĢınması halinde sevk irsaliyesi düzenlenir. Sevk irsaliyesinde, fiyat ve bedel

dıĢında, faturada yer alması gereken bilgiler mevcuttur (VUK m.230).

2.5.8. Taşıma İrsaliyesi

TaĢıma irsaliyesi, ücret karĢılığında eĢya taĢıyan gerçek ve tüzel kiĢiler

tarafından kullanılır (VUK m.240).

27

2.5.9. Yolcu Listesi

ġehirlerarası yolcu taĢımalarında yolcu taĢıma bileti kesenler tarafından

düzenlenir (VUK m.240).

2.5.10. Günlük Müşteri Listesi

Otel, motel ve pansiyon gibi konaklama yerleri odalar, bölmeler ve yatak

planlarına uygun olarak müteselsil seri ve sıra numaralı günlük müĢteri listesi

düzenler ve iĢletmede bulundururlar (VUK m.240).

Sayılan belgelerin dıĢında, Vergi Usul Kanunu‟ nun (mük. m.257) verdiği

yetkiye dayanılarak Maliye Bakanlığı‟ nca bazı belgeler düzenlenmesi zorunlu

belgeler kapsamına alınmıĢtır. Bu belgeler, ambar tesellüm fiĢi, adisyon, reçeteler,

adisyon tipi perakende satıĢ fiĢi, irsaliye faturası ve döviz alım belgesi olarak

sıralanabilir.

2.6. VERGİ USUL KANUNU AÇISINDAN ENVANTER

UYGULAMASI

Vergi Usul Kanunu‟ nda envanter çıkarma ile kastedilen, bilanço günündeki

mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle

kesin bir Ģekilde ve müfredatlı olarak tespit etmek olarak belirlenmiĢtir.

ĠĢlemlerin ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mutat olmayan

malların değerleri tahminen tespit olunur denilmiĢtir ve mevcutlar, alacaklar ve

borçlar iĢletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder (VUK m.186).

28

2.7. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE TASDİK EDİLECEK

DEFTERLERİN TASDİK ZAMANLARI

Vergi Usul Kanunu‟ nun 220‟nci maddesi doğrultusunda aĢağıda yazılı

defterlerin usulüne uygun bir Ģekilde tasdik ettirilmesi zorunludur.

- Yevmiye ve envanter defterleri,

- ĠĢletme defteri,

- Çiftçi iĢletme defteri,

- Ġmalat ve Ġstihsal Vergisi defterleri; (Basit Ġstihsal Vergisi defteri

dahil),

- Nakliyat Vergisi defteri,

- Yabancı nakliyat kurumlarının hasılat defteri,

- Serbest meslek kazanç defteri,

Tasdik iĢlemi defter tutma zorunda olan mükellefler için bir zorunluluktur.

Tasdik iĢlemi, mükelleflerin bu defterlere daha sonra ilave yapma, bazı sayfaları

yırtma, silme, yerine yenilerini koyma, kayıtları vergi ziyaına neden olabilecek

biçimde değiĢtirme imkanını ortadan kaldırmaktadır ( Öner, 2012: 74).

Defterlerin tasdik zamanları Ģu Ģekildedir:

- Öteden beri iĢe devam etmekte olanlar, defterlerin kullanılacağı yıldan

önce gelen son ayda ( Aralık ),

- Defterlerini ertesi yılda da kullanmak isteyenler, hesap döneminin ilk

ayı içinde ( Ocak),

- Yeni iĢe baĢlayan, sınıf değiĢtiren veya yeni bir mükellefiyete girenler

iĢe baĢlama, sınıf değiĢtirme veya yeni mükellefiyete girme tarihinden önce,

29

- Vergi muafiyeti kalkanlar, muaflıktan çıkma tarihinden baĢlayarak on

gün içinde, defterlerini tasdik ettirmek zorundadırlar (VUK m. 221-222).

2.8. VERGİ USUL KANUNU’ NA GÖRE DEFTERLERİN

SAKLANMASI

Vergi Usul Kanunu‟ na göre defter ve belgeler 5 yıl süreyle saklanır ve vergi

kanunları prensip olarak 5 yıllık zamanaĢımı süresi geçtikten sonra yasal defterleri

saklama ve ibraz sorumluluğu sona ermekte, vergi incelemesi yapılamamaktadır.

Ancak bu prensibin istisnaları da bulunmaktadır.

BeĢ yıllık sürenin dolmasına rağmen bazı durumlarda defter ve belgeleri

saklama süresi devam etmekte, incelenmek üzere talep edilmesi halinde incelemeye

ibraz edilmesi gerekmektedir. Aksi halde mükellefler cezai yükümlülükle

karĢılaĢacaktır. BeĢ yıllık yasal defter ve belgeleri saklama süresinin baĢlıca

istisnaları; yıllara sair inĢaat ve onarım iĢleri, geçmiĢ yıl zararları, amortisman

giderleri, yatırım indirimi, kurumların tasfiyesi, kurum stopajı ( Kürk, 2010).

30

3. BÖLÜM

3. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU

AÇISINDAN DEFTERLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

3.1. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU’

NUN DEFTER TUTMA BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI

Türk Ticaret Kanunu‟ na göre defterler, defter tutmakla yükümlü olan her

tacirin ticari defterlerinde, ticari iĢlemleriyle ilgili ticari iĢletmesinin iktisadi ve mali

durumunu borç ve alacak iliĢkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen

sonuçları, açıkça görülebilir bir Ģekilde ortaya koymak amacıyla tutulmaktadır. Yani

Türk Ticaret Kanunu‟ na göre defter tutulmasındaki esas amaç, iĢletmenin ticari

iĢlemlerini kontrol etmesi ve ilgili kiĢilere iĢletme ile ilgili objektif bilgiler

sunulmasıdır.

Vergi Usul Kanunu‟ na göre defter tutulmasındaki amaç ise; defter tutma

mükellefinin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumuna tespit etmek, vergi ile

ilgili faaliyet ve hesap sonuçlarını belirlemek, vergi konusu iĢlemleri tespit etmek,

mükellefin vergi karĢısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol ederek incelemek

ve mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü Ģahısların vergi karĢısındaki

durumlarını kontrol etmek ve incelemek gibi hedeflerle defter tutulduğu

görülmektedir. Yani Vergi Usul Kanunu‟ na göre defter tutulma amacı, mükelleflerin

mali durumlarının belirlenmesi ve vergilendirilmesi iĢlemlerinin yapılmasıdır.

3.2. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU

AÇISINDAN DEFTERLERİN TUTULMA ŞEKİLLERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI

Türk Ticaret Kanunu defterlerin ve gerekli diğer kayıtların Türkçe

tutulacağından bahsetmiĢ iken Vergi Usul Kanunu ise defterlerin Türkçe tutulması

gerektiğini belirtmiĢ olmakla kalmamıĢ ayrıca Türkçe kayıt olması Ģartıyla yabancı

dilden bir kayda da izin verileceği düzenlenmiĢtir.

31

Türk Ticaret Kanunu‟nda defterlerin tutuluĢu aĢamasında kısaltmalar,

rakamlar, harfler ve semboller kullanılmasına izin verilmekte ve bunların

anlamlarının anlaĢılır Ģekillerde olması gerektiği belirtilmiĢtir. Vergi Usul Kanunu‟

na göre kısaltmalar, rakamlar, harfler ve sembollerin kullanılması konusunda bir

ifadeye rastlanmamaktadır.

Türk Ticaret Kanunu‟ nda bir yazım veya kaydın, anlaĢılamayacak Ģekilde

çizilip değiĢtirilemeyeceği, iĢlemin kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı

anlaĢılmayacak Ģekilde yapılamayacağı belirtilmiĢtir. Vergi Usul Kanunu‟ na göre,

yanlıĢ kayıtların ancak muhasebe ilkeleri göz önünde bulundurulup

değiĢtirilebileceği, kayıtlar arasına satır çizilmeksizin boĢ bırakılamayacağı,

atlanamayacağı, ciltli defterlerde defter sayfaları ciltten koparılamayacağı, tasdikli ve

sıralı yapraklarda yazıların sırasının değiĢtirilemeyeceği ve bunların yırtılıp ortadan

kaldırılamayacağı yer almıĢtır.

Ortak olarak her iki kanunda da deftere yazımlar ve diğer gerekli kayıtların

zamanında kaydedilmesi gerektiği yer almaktadır. Ayrıca, Türk Ticaret Kanunu‟ nda

defterler ve diğer gerekli kayıtların, dosyalanma, veri taĢıyıcıları ve elektronik ortam

aracılığıyla saklanmasına izin verilmiĢtir. Vergi Usul Kanunu‟nda defterlere

kayıtlatın mürekkeple ya da bilgisayarla yapılacağı yer almıĢtır.

Türk Ticaret Kanunu‟ nda yılsonu finansal tablolarının Türkçe ve Türk Lirası

ile düzenlenmesi gerekmektedir. Vergi Usul Kanunu‟ nda ise Türk parası

kullanılması gerekmekte ve uluslararası verilerin kullanılacağı, defterlerin hesap

döneminde tutulması gerektiği görülmektedir.

3.3. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU’ NA

GÖRE DEFTER TASDİK DURUMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu defterlerin açılıĢ ve kapanıĢ

tasdiklerine göre benzer ve farklı kurallar getirmiĢtir. Ġki kanun arasında ki uygulama

iliĢkisi Ģu Ģekildedir;

32

- Yevmiye Defteri

TTK‟ ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + KapanıĢ Tasdiki )

VUK‟a göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

- Defteri Kebir

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

- Envanter Defteri

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

VUK‟a göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

- Pay Defteri

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

( Yeterli sayfası varsa tasdik yok )

- Yönetim Kurulu Karar Defteri

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + KapanıĢ Tasdiki )

- Müdürler Kurulu Karar Defteri

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

- Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri

TTK‟ya göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

( Yeterli sayfası varsa tasdik yok )

- ĠĢletme Defteri

VUK‟a göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

- Serbest Meslek Kazanç Defteri

VUK‟a göre; ( AçılıĢ Tasdiki + - )

Yukarıda görüldüğü gibi;

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu açısından yevmiye defteri ve

envanter defterinde açılıĢ tasdiki varken; kapanıĢ tasdiki Türk Ticaret Kanunu‟ na

göre yevmiye defterinde vardır. Defteri kebir, pay defteri, müdürler kurulu defteri,

ve genel kurul toplantı ve müzakere defterinde Türk Ticaret Kanunu‟ na göre

açılıĢ tasdiki gereklidir. Yönetim kurulu karar defterine Türk Ticaret Kanunu‟ na

göre açılıĢ ve kapanıĢ tasdiki yapılır. ĠĢletme ve serbest meslek kazanç defteri ise

Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre açılıĢ tasdikine tabidir

33

3.4. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU

AÇISINDAN DEFTERLERİN SAKLANMA SÜRELERİNİN

KARŞILAŞTIRILMASI

Türk Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu‟ nda ticari defterlerin saklama

sürelerinin belirlenmesi farklı nedenlerden kaynaklanmaktadır ve bu nedenle iki

kanun arasında ticari defterlerin saklanma süresine hakkında ayrılık vardır.

Türk Ticaret Kanunu‟ nda kağıt ve belgelerin kayıt tarihlerinden itibaren on yıl

zamanaĢımı süresi öngörülmüĢken Vergi Usul Kanunu ise ilgili bulundukları yılı

takip eden takvim yılından baĢlayarak beĢ yıllık bir saklama süresi belirlemiĢtir.

3.5. TÜRK TİCARET KANUNU VE VERGİ USUL KANUNU’ NA

GÖRE DEFTERLERİN TASDİK ETTİRİLMEMESİ DURUMUNUN

SONUÇLARININ KARŞILAŞTIRILMASI

Türk Ticaret Kanunu‟ nda ticari defterlerin açılıĢ ve kapanıĢ onaylarını

yaptırmayanlar dört bin Türk Lirası idari para cezasıyla cezalandırılır Ģeklinde bir

ifadeye rastlarken, Vergi Usul Kanunu‟ nda ise tasdik ettirilmesi gereken

defterlerden herhangi birisinin, tasdik iĢleminin, süresinin sonundan baĢlayarak bir

ay içinde yaptırılmamıĢ olması ikinci derece usulsüzlük cezasını, tasdik iĢleminin

yaptırılmamıĢ olması birinci derece usulsüzlük cezası nedenidir.

34

SONUÇ

Türk Ticaret Kanunu ile Vergi Usul Kanunu arasında defter tutma ile ilgili

ortak hükümler bulunmaktadır fakat aralarında bazı farklılıklar da mevcuttur. Defter

tutulacağı zaman yapılması gereken; kullanıcının faaliyetlerine uygun defterlerin

neler olduğunu belirlemesi ve bu defterlerin onayları konusunda Türk Ticaret

Kanunu ile Vergi Usul Kanunu arasındaki farklı hükümler dikkate alarak, her iki

kanuna uygun Ģekilde hareket etmesidir.

Yalnız bir kanunu dikkate alarak yapılan iĢlemler diğer kanuna göre uygun

düĢmeyebilir. Bu gibi nedenleri göz önünde bulundurup hem Vergi Usul Kanunu

hem de Türk Ticaret Kanunu hükümlerinin gerektirdiği iĢlemleri yaparak tutulan

defterler kullanıcılarını cezalardan korumuĢ olacaktır. Vergi Usul Kanunu ve Türk

Ticaret Kanunu arasında defter tutma, defterlerin tasdiki ve defterlerin kayıt düzeni

ile ilgili farklılıkların ortadan kaldırılması kullanıcıları daha pratik uygulamalarla

karĢı karĢıya getirebilecektir.

Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu‟ nun ticari defterler tutmadaki

amaç farklılıklarından dolayı Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu

hükümlerini baz alarak defter düzenlenmesi defter tutulması konusunda önemli

görülmektedir.

35

KAYNAKÇA

Arkan, Sabih (2011). Ticari ĠĢletme Hukuku, Banka ve Ticaret Hukuku AraĢtırma

Enstitüsü, Türkiye ĠĢ Bankası Vakfı, Ankara.

Ayhan, Rıza, Özdamar, Mehmet ve Çağlar, Hayrettin (2011). Ticari ĠĢletme

Hukuku, Turhan Kitapevi, Ankara.

Bahtiyar, Mehmet (2012).Ticari ĠĢletme Hukuku, Beta Yayıncılık, Ġstanbul.

Bilgili, Fatih ve Demirkapı, Ertan (2012). Ticari ĠĢletme Hukuku, Dora Yayıncılık,

Bursa.

Bozer, Ali ve Göle Celal (2011). Ticari ĠĢletme Hukuku, Ticari ĠĢletme Hukuku,

Banka ve Ticaret Hukuku AraĢtırma Enstitüsü, Türkiye ĠĢ Bankası Vakfı,

Ankara.

Cemalcılar, Özgül ve Erdoğan, Nurten, Genel Muhasebe, Beta Yayıncılık, 2000

s.53.

Çaldağ, Yurdakul ve Ayanoğlu, Yıldız ( 2002). Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi

Ankara.

Kayıhan, ġaban ve Yasan, Mustafa (2012). Ticari ĠĢletme Hukuku, Seçkin

Yayıncılık, Ankara.

Karahan, Sami (2012). Ticari ĠĢletme Hukuku, Mimoza Yayıncılık.

Öner, Erdoğan (2012). Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, Seçkin Yayıncılık,

Ankara.

36

AktaĢ, Mehmet Ali ve AktaĢ, Alkım (2011). ĠĢletmelerde Zorunlu Defterler ve

Tasdik,Web:http://www.alomaliye.com/2011/mehmetali_aktas_isletmelerde_z

orun lu_de fterler.htm adresinden 18 Nisan 2013‟te alınmıĢtır.

AktaĢ, Mehmet Ali (2012). Yasal Defterler, Web:http://www.alomaliye.

com/2012/mehmet -ali-aktas-yasal-defterler-soru-cevap.htm adresinden 04

Mayıs 2013‟te alınmıĢtır..

Ġnanç, Mustafa (2011). Yeni Türk Ticaret Kanunu‟nda Ticari Defter Tutma,

Envanter, Değerleme, Saklama ve Ġbraz Yükümlülüğü, Mali Çözüm s.105.

Kıvanç, H.Hakan ve Poyraz, Emre (2010). Gider Pusulasının Düzenlenmesini

Gerektiren Haller ve Özellik Arz Eden Hususlar, Web:http://www.alomaliye

.com/2010/hakan_kivanc_gider_pusulasi.htm adresinden 15 Nisan 2013‟te

alınmıĢtır.

Kürk, MemiĢ (2010). Mükelleflerin Yasal Defter ve Belgelerini Saklama Süresi ve

Ġstisnaları, Mali Çözüm s.98.

Sönmez, Ülkü (1991). Vergi Hukuku Açısından Defter Tutma, Mali Çözüm sayı 7 .

Uzelli, Cenk; Yeni TTK Açısından Defterler, Web:http://www.dengeymm.

com.tr/userfiles/File/yeni%20turk%20ticaret%20kanunu%20acisindan%20deft

erler_cenk%20uzelli.pdf adresinden 17 Nisan 2013‟te alınmıĢtır.

Ticari Defterlere ĠliĢkin Tebliğ Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Maliye

Bakanlığı, (2012) .

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu.

6102 Sayılı Yeni Türk Ticaret Kanunu.

37