ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ 25 ÀÑÓÓËÒ, ÕÀÐÈÓËÒ

Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé 25 àñóóëò, õàðèóëò

- 1 -

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ 25 ÀÑÓÓËÒ, ÕÀÐÈÓËÒ

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà

HEALTH & HUMAN RIGHTS PUBLICATION SERIES ISSUE No.1, JULY 2002


- 2 -

Òàëàðõàë: ªðãºí õ¿ðýýíèé õýëýëö¿¿ëýã ÿâóóëæ “Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé 25 àñóóëò, õàðèóëò” öóâðàë íèéòëýëèéã Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà (ÄÝÌÁ)-ûí Ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Õåëåíà Íèãðåí-Êðþã áè÷èæ, Íîðâåãèéí Çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýãòýéãýýð íèéòëýí ãàðãàæ áàéãàà þì. Ýíäðþ Êàññåëñ, Ýíäðþ Êëàïõýì, Ñîôèà Ãðóñêèí áîëîí Äàíèåëü Òàðàíòîëà íàð íèéòëýëèéã áè÷èõýä áîäèò óäèðäàìæààð õàíãàñàí. Íèéòëýëä øààðäàãäàõ ñóäàëãààã õèéí, äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëñýí Æýííè Êîîêò òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà. Ìºí Ðîáåðò Áèéãëõîë, Æèàí Ëóêà Áóð÷è, Íèê Äðàãåð, Íàòàëè Äðþ, Àëèñîí Ëàêèí, Äåáðà Ëèïñîí, Êðåéã Ìîõèáåð, Áèëë Ïèãîò, ÆåíåâèâÏèíåò, Íèêîëü Âàëåíòèí, Õàâèåð Âåëàñêåç, Ñèìîí Âîêåð, Äàí Óèêëåð, Êàòàðèí Áðîóí, Àíýò Ïèòåðñ, Äîðèí Äà ðå-âàí äåð Âàëü áîëîí Äýðèë Ñîììà íàðò òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà. WHO Library Cataloguing-in-Publication Data Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé àñóóëò, õàðèóëò öóâðàë íèéòëýë¿¿ä

1. Õ¿íèé ýðõ, 2. Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä, 3. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, 4. Îëîí óëñûí õóóëü, 5. Óäèðäàìæóóä, I. Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, II. Öóâðàëóóä ISBN 92 4 154569 0 (NHM Classification: WA 30) ISSN 1684-1700

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, 2002 îí

All rights reserved. Publications of the World Health Organization can be obtained from Marketing and Dissemination, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (tel: + 41 22 791 2476; fax: + 41 22 791 4857; email: [email protected]). Requests for permission to reproduce or translate WHO publications – whether for sale or for non-commercial distribution – should be addressed to Publications, at the above address (fax: 41 22 791 4806; email: [email protected]). Ýíý íèéòëýëèéí ìàòåðèàëä õýðýãëýñýí íýð, çààâàð íü ÿìàðâàà íýãýí óëñ îðíû ýðõ ç¿éí áàéäàë, íóòàã äýâñãýð, õîò áîëîí ãàçàð íóòàã, ò¿¿íèé çàñàã çàõèðãàà, ýñâýë óëñ îðíû õèë õÿçãààðûí òàëààðõè Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí áàéð ñóóðèéã ÿìàð íýãýí õýëáýðýýð èëýðõèéëýýã¿é áîëíî. Ãàçðûí çóðàã äýýðõè öýãýí çóðààñ íü óëñ îðíû áàãöàà õèë õÿçãààðûã èëýðõèéëñýí. Ýíý íèéòëýëä äóðäñàí òîäîðõîé íýãýí êîìïàíè ýñâýë ¿éëäâýðëýã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÄÝÌÁ-ààñ äýìæèæ ýñâýë ñàíàë áîëãîæ áàéíà õýìýýí îéëãîæ áîëîõã¿é. Ýíý íèéòëýëä îðñîí ìýäýýëëèéí ¿íýí çºâèéã ÄÝÌÁ áàòëàõã¿é áºãººä óã ìýäýýëëèéã õýðýãëýñíýýñ ãàð÷ áîëçîøã¿é õîõèðîëûã ÄÝÌÁ õ¿ëýýõã¿é áîëîõûã àíõààðíà óó.


- 3 -

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ 25 ÀÑÓÓËÒ, ÕÀÐÈÓËÒ

Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà


- 4 -

“Ýð¿¿ë ìýíäèéã õ¿ñýæ áóé åðººë áóñ òýìöýæ îëîõ õ¿íèé ýðõ áîëãîõ íü ìèíèé ýðìýëçýë” Êîôè Àííàí, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà


- 5 -

ªìíºõ ¿ã Õ¿í á¿ðèéí ¿íäñýí ýðõ áîëîõ ýð¿¿ë ìýíäèéí äýýä çýðãèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ òóõàé ç¿éëèéã ÄÝÌÁ-ûí Ä¿ðýìä òàâèí æèëèéí ºìíº òóñãàñàí. Ýíý ýðõèéã õ¿í á¿ðò ÿëàíãóÿà ÿäóó áîëîí ýìçýã á¿ëãèéíõýíä ýäë¿¿ëýõèéí òºëºº ÄÝÌÁ ºäºð òóòàì òýìöýí àæèëëàæ áàéíà. Õ¿íèé ýðõèéí òóõàé õýëýëö¿¿ëãýýñ áèä ¿éë àæèëëàãààíûõàà öàð õ¿ðýýã òîãòîîäîã òºäèéã¿é, ä¿ãíýëò øèíæèëãýý áîëîí àâàõ àðãà õýìæýýãýý òîäîðõîéëäîã. Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãààñ ãàðãàñàí õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ õýðýãñëýë¿¿ä íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààðõè õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõýä ºðãºí áîëîìæ îëãîäîã. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä õàíäàõ àíõààðàë äýëõèé äàÿàð ºñºí íýìýãäñýýð áàéíà. ÄÝÌÁ íü ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëûí òóõàé îéëãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ àæèëä èäýâõòýé îðîëöîæ áàéíà. Áèä ìºí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí áóñàä àãåíòëàãóóä, îëîí óëñûí íèéãýìëýã, õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäààñ èõ ç¿éë ñóðàëöàæ áàéíà. Èéìýýñ ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé öóâðàë íèéòëýëèéã ÄÝÌÁ-ààñ ýðõëýí ãàðãàæ ýõëýýä áàéãàà þì. Ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõ õîîðîíäûí ÿëãààòàé òàë, õàðèëöàà õîëáîîã õàðóóëñàí ¿íäñýí 25 àñóóëò, õàðèóëòûã àíõíû íèéòëýëýýðýý ãàðãàõààð ñîíãîæ àâñàí áèëýý. Àñóóëò, õàðèóëòûí ýíý öóâðàë íü ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõèéí õîîðîíäûí õàðèëöàà õîëáîîíû àñóóäëûã ñîíèðõîæ áàéãàà ºðãºí îëîíä ìýäýýëýë îëãîæ ÷àäíà ãýäýãò íàéäàæ áàéíà. Ãðî Õàðëåì Áðóíäòëàíä Æåíåâ õîò 2002 îíû 7 äóãààð ñàð


- 6 -

Ãàð÷èã Òîâ÷ëîëóóä.....................................................................................................................................7 Íýãä¿ãýýð õýñýã: Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ñòàíäàðò ........................................8

À1. Õ¿íèé ýðõ ãýæ þó âý?...........................................................................................................8 À2. Õ¿íèé ýðõ îëîí óëñûí õóóëüä õýðõýí òóñãàãäñàí áàéäàã âý? ...........................................8 À3. Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõ õîîðîíäîî ÿìàð õîëáîîòîé âý?..........................................9 À4. “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ” ãýæ þó âý? ......................................................................................11 À5. ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàõààñ ÷ºëººòýé áàéõ çàð÷èì ýð¿¿ë ìýíäòýé ÿìàð õîëáîîòîé áàéäàã âý?..................................................................................................................................13 À6. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé ÿìàð õýðýãñëýë¿¿ä íü Çàñãèéí ãàçðóóäûã ¿¿ðýãòýé áîëãîõ âý?..................................................................................................................................14 À7. Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ îëîí óëñûí ÿìàð õÿíàëòûí ìåõàíèçìóóä áàéäàã âý? ..................15 À8. ßäóó áóóðàé îðíóóä õºãæèëòýé îðíóóäûí õ¿íèé ýðõèéí ñòàíäàðòàä ÿàæ õ¿ðýõ âý?....16 À9. Õ¿íèé ýðõèéí õóóëèéí äàãóó õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ¿¿ðýã áàéãàà þó?.........................................................................................................16 À10. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààðõè íèéãìèéí áóñàä îðîëöîã÷èä ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý? ..............17

Õî¸ðäóãààð õýñýã: Õ¿íèé ýðõèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàëòàé õîëáîæ ¿çýõ íü .........................17 À11. Ýðõ ñóóðüò ýð¿¿ë ìýíäèéí õàíäëàãà ãýæ þó âý? ............................................................17 À12. Õ¿íèé ýðõ íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ÿìàð òóñòàé âý?......................................................20 À13. Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõàä òîäîðõîé õ¿íèé ýðõ õÿçãààðëàãäàõ øààðäëàãàòàé áîë õýðõýõ âý?...................................................................................................20 À14. Íîòîëãîîíä òóëãóóðëàñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëýëä õ¿íèé ýðõèéí ÿìàð óÿëäàà õîëáîî áàéäàã âý? .....................................................................................................................21 À15. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõýä õ¿íèé ýðõ õýðõýí ¿éë÷ëýõ âý?......................23 À16. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóóëü òîãòîîìæ áîëîí õ¿íèé ýðõèéí õóóëèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí õàìààðàë ÿìàð áàéõ âý?............................................................................................................23 À17. Óëñ îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí íºõöºë áàéäëûí ä¿í øèíæèëãýýíä õ¿íèé ýðõ õýðõýí õàìààðàõ âý?..............................................................................................................................24

Ãóðàâäóãààð õýñýã. Ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõèéí óõàãäàõóóíû ºðãºí öàð õ¿ðýý ........................24 À18. ¨ñ ç¿é õ¿íèé ýðõòýé õýðõýí õîëáîãäîõ âý? .....................................................................24 À19. Õ¿íèé ýðõèéí çàð÷èì ýðõ òýãø áàéäàëòàé õýðõýí õîëáîîòîé âý? ...............................25 À20. Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí çàð÷ìóóä íü ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õýðõýí íºëººëºõ âý? ..............................................................................................................................................25 À21. Õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ áîëîí õàìãààëàõàä äàÿàðøèë õýðõýí íºëººëºõ âý? ................26 À22. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí õóóëü íü îëîí óëñûí õóäàëäààíû õóóëüä õýðõýí íºëºº ¿ç¿¿ëýõ âý?.................................................................................................................................27 À23. Ýðõ ñóóðüò õºãæëèéí õàíäëàãà ãýæ þó âý?.....................................................................28 À24. Õ¿íèé ýðõèéí õóóëü, ä¿ðâýãñäèéí õóóëü áîëîí õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëü íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí õàíãàìæòàé õýðõýí óÿëäàõ âý?............................................................................29 À25. Õ¿íèé ýðõ óëñ îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí àæèëòàé õýðõýí õîëáîãäîõ âý?...31

Íýãä¿ãýýð õàâñðàëò: Ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä..........................................................................32 Õî¸ðäóãààð õàâñðàëò: Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí áàéãóóëëàãûí á¿òýö........................................33


- 7 -

Òîâ÷ëîëóóä ACC – Administrative Committee on Coordination

Çîõèöóóëàëòûí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàõèðãààíû Õîðîî

CAT – Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (1984)

Ýð¿¿ ø¿¿ëò áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð õàðüöàæ, õ¿íèé íýð òºðèéã ãóòààí äîðîìæëîõûí ýñðýã Êîíâåíö

CCA – Common Country Assessment Óëñ îðíû áàéäàëä ºãºõ æèøèã ¿íýëãýý CCPOQ – Consultative Committee on Programme and Operational Questions

Õºòºëáºð áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû àñóóäàë ýðõýëñýí Çºâëºëäºõ Õîðîî

CDF – Comprehensive Development Framework Õºãæëèéí Öîãö Àñóóäàë CEDAW – Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (1979)

Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ Êîíâåíö

CERD – International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (1963)

Àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé îëîí óëñûí Êîíâåíö

CRC – Convention on the Rights of the Child (1989)

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíö

ECOSOS – Economic and Social Council Íèéãýì, Ýäèéí Çàñãèéí Õîðîî IACHR – Inter-American Commission on Human Rights

Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Àìåðèê òèâèéí óëñ õîîðîíäûí Õîðîî

ICCPR – International Covenant on Civil and Political Rights (1966) and its two Protocols (1966 and 1989)

Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò (1966) áà 2 ïðîòîêîë (1966, 1989)

ICESCR – International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1966)

Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò

ILO – International Labour Organization Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãà IMF – International Monetary Fund Îëîí Óëñûí Âàëþòûí Ñàí NGO – Non-Governmental Organization Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà OHCHR – United Nations Office of the High Commissioner for Human Rights

Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññ

PAHO – Pan-American Health Organization Á¿õ Àìåðèêèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà PRSP – Poverty Reduction Strategy Paper ßäóóðëûã áóóðóóëàõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã UN – United Nations Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà TRIPS – Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights

Îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí õóäàëäààòàé õîëáîîòîé áàéãóóëëàãà

UDHR – Universal Declaration of Human Rights (1948)

Õ¿íèé ýðõèéí á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàë

UNDP – United Nations Development Programme

Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Õºòºëáºð

UNDAF – United Nations Development Assistance Framework

Í¯Á-ûí Õºãæëèéí òóñëàìæèéí õ¿ðýý

UNGASS – United Nations General Assembly Special Session

Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññàìáëåéí Òóñãàé ×óóëãàí

UNICEF – United Nations Children’s Fund Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí WANAHR – World Alliance for Nutrition and Human Rights

Õîîë òýæýýë, õ¿íèé ýðõèéí Äýëõèéí õîëáîî

WHO – World Health Organization Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà WTO – World Trade Organization Äýëõèéí õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà


- 8 -

Íýãä¿ãýýð õýñýã: Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ñòàíäàðò

À1. Õ¿íèé ýðõ ãýæ þó âý? Õ¿íèé ýðõ íü:1

- Îëîí óëñûí ñòàíäàðòóóäààð áàòàëãààæñàí; - Õóóëèàð õàìãààëàãäñàí; - Õ¿íèé íýð õ¿íäèéã äýýäëýñýí; - Õóâü õ¿í áîëîí á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã äýýäýëñýí; - Òºð çàñàã áîëîí òºðèéí áàéãóóëëàãóóäàä ¿¿ðýã õàðèóöëàãà íîãäóóëäàã; - ¯ã¿éñãýí íÿöààæ ¿ë áîëîõ; - Õàðèëöàí õàìààðàë áîëîí õàðèëöàí õîëáîîòîé áàéäàã; - Á¿õ íèéòèéã õàìàðäàã ç¿éë þì.2

Õ¿íèé ýðõ íü õóâü õ¿í, á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí ¿íäñýí ýðõ ÷ºëºº áîëîí íýð òºð, àëäàð õ¿íäýä íºëººëºõ ¿éë àæèëëàãààíààñ õàìãààëäàã õ¿íèé ýðõèéí òóõàé õóóëèàð áàòàëãààæñàí áàéäàã.3 Õ¿íèé ýðõ íü èðãýíèé, ñî¸ëûí, ýäèéí çàñãèéí, óëñ òºðèéí áîëîí íèéãìèéí ýðõ ãýõ ¿íäñýí ýðõ¿¿äýýñ á¿ðäýíý. Õóâü õ¿í áîëîí òºð õîîðîíäûí õàðèëöààíû àñóóäëûã åðºíõèéä íü çîõèöóóëäàã. Õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã íü õ¿íèé ýðõèéã õ¿íäýòãýõ, õàìãààëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ãýñýí çàð÷ìóóäààñ á¿ðäýíý.4 “Õ¿íèé ýðõ áîë á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí, ñàëøã¿é, õàðèëöàí õàìààðàëòàé áîëîîä õàðèëöàí õîëáîîòîé áàéäàã. Îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã õ¿íèé ýðõèéã äýëõèé äàÿàð øóäàðãà, ýðõ òýãø çàð÷ìûí ¿íäñýí äýýð äýýäëýí õàìãààëæ, îíöãîé à÷ õîëáîãäîë ºãºõ øààðäëàãàòàé. ¯íäýñòíèé, á¿ñ íóòãèéí áîëîîä ò¿¿õ ñî¸ë, øàøèí ø¿òëýãèéí îíöëîã øèíæ¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çýõ øààðäëàãàòàé õýäèé ÷ óëñ òºð, ýäèéí çàñàã áîëîí ñî¸ëûí òîãòîëöîîíîîñ ¿ë õàìààðàí äýëõèéí á¿õ óëñ îðíóóä õ¿íèé ýðõ áîëîí ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã äýìæèí õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé.” Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð õóðàëäñàí Äýëõèéí áàãà õóðëààð áàòàëñàí Âåíèéí òóíõàãëàë áà ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð.5

À2. Õ¿íèé ýðõ îëîí óëñûí õóóëüä õýðõýí òóñãàãäñàí áàéäàã âý?

Äýëõèéí II äàéíû äàðàà îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýã Õ¿íèé ýðõèéí òóõàé á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàëûã áàòàëñàí (1948 îí). Ãýâ÷ òóñ Òóíõàãëàëûí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé çààëòóóäûã óëñ îðíóóä çààâàë ìºðäºí äàãàõ õóóëü áîëãîí áàòëàõ çààã äýýð Õ¿éòýí äàéíû íºëººíä õýò àâòàí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé îéëãîëòûã õî¸ð òóñäàà çýðýãëýëä õóâààñàí þì. ªðíºäèéí áëîê íü èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõèéã ÷óõàë÷èëæ ýäèéí çàñãèéí áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéã õî¸ðäóãààðò òàâüñàí. Õàðèí Äîðíûí áëîê ýñðýãýýð íü õ¿íñ, ýð¿¿ë ìýíä, áîëîâñðîëûí òóõàé ýðõèéã ÷óõàë÷èëæ èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéã õî¸ðäóãààðò àâ÷ ¿çñýí áàéíà. Òèéìýýñ

1 2000 îíû 3-ð ñàðä Æåíåâ õîòíîî áîëñîí Õºòºëáºð áîëîí Çîõèîí Áàéãóóëàëòûí Àñóóäàë õàðèóöñàí Çºâëºëäºõ Õîðîîíû 16-ð õóðàëäààíààð áàòàëñàí Ñóóðèí Òºëººëºã÷ íàðò çîðèóëñàí ìýäýýëýë, çààâàð÷èëãà 2 Õààíà ÷ õýíèéã ÷ õàìàðäàã ãýñýí ¿ã 3 Õ¿íèé ýðõ: Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññ áîëîí United Nations Staff College Project õàìòðàí Í¯Á-ûí àæèëòíóóäàä çîðèóëàí ãàðãàñàí ãàðûí àâëàãà. 1999 îí, õ.3. 4 Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã äîòîð äýìæèõ áà ñóðòàë÷èëàõ ¿¿ðã¿¿ä áàãòàíà. 5 Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð õóðàëäñàí Äýëõèéí áàãà õóðàë äýýð áàòàëñàí Âåíèéí òóíõàãëàë, ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, Âåíà õîò, 1993 îíû 6-ð ñàðûí 14-ººñ 25. 5-ð ïàðàãðàô, (Í¯Á-ûí Åðºíõèé ×óóëãàíû áàðèìò áè÷èã À/CONF. 137/23).


- 9 -

“Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áà ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò”, “Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò” ãýñýí õî¸ð òóñäàà ãýðýý õýëýëöýýð 1966 îíä áàéãóóëàãäñàí. Òýð ¿åýñ õîéø îëîí òîîíû ãýðýý õýëýëöýýð, òóíõàãëàë áîëîí áóñàä ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä áàòëàãäñàí áºãººä òóñ ýðõ ç¿éí õýðýãñëýë¿¿ä íü õ¿íèé ýðõèéã õóóëèéí õ¿ðýýíä áàòàëãààæóóëñàí þì.

• Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí ãýðýý õýëýëöýýðèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí Çàñãèéí ãàçàð ýäãýýð

ãýðýý õýëýëöýýðèéã äàãàí ìºðäºõ ¿¿ðýãòýé, • Òóíõàãëàëûã çààâàë ìºðäºõèéã øààðääàãã¿é, ãýõäýý äîòîð íü òóñãàãäñàí îëîí õýâ

õýìæýýí¿¿ä áîëîí ñòàíäàðòóóä íü åðäèéí îëîí óëñûí ýðõ ç¿éä çàéëøã¿é ìºðäºãäºõ çàð÷ìóóäûã èëýðõèéëñýí áàéäàã,

• Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ÷óóëãàíû ¿ð ä¿íä òóíõàãëàë áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð ãýõ ìýò çààâàë äàãàí ìºðäºõ øààðäëàãàã¿é íèéòýýðýý çºâøèëöñºí áîäëîãûí ÷àíàðòàé áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã íýãòãýí ãàðäàã.

“ßìàð íýãýí àðä ò¿ìýí õ¿íèé ýðõèéí íèéòëýã øèíæ ÷àíàðûí òàëààð ýãä¿éöýæ ýñâýë õ¿íèé ýðõ ãýäýã íü Áàðóóíààñ òóëãàí øààðäàæ íýâòð¿¿ëæ áàéãàà ç¿éë ãýæ ø¿¿ìæèëæ áàéãààã¿é. Õàðèí èéì òºðëèéí ø¿¿ìæëýë, ýãä¿éöëèéã òóõàéí àðä ò¿ìíèé òýðã¿¿ëýã÷äèéí ç¿ãýýñ ãàðäàã þì.” Êîôè Àííàí, Í¯Á-èéí Åðºíõèé Íàðèéí Áè÷ãèéí äàðãà.

À3. Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõ õîîðîíäîî ÿìàð õîëáîîòîé âý?

Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõ íü õîîðîíäîî öîãö õîëáîîòîé:

• Õ¿íèé ýðõèéã çºð÷èõ, õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä õàíäàõ àíõààðàë ñóëðàõ íü ýð¿¿ë ìýíäýä íîöòîé ñºðºã ¿ð äàãàâàðûã àâ÷èð÷ áîëçîøã¿é;6

• Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî áîëîí õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëñàí ýñâýë õýðýãæ¿¿ëæ áóé àðãààñ øàëòãààëæ òóñ áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä íü õ¿íèé ýðõèéã äýìæèõ ýñâýë çºð÷èæ áîëçîøã¿é;

• Õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëàõ áîëîí õýðýãæ¿¿ëýõ àëõàìóóäûã àâñàíààð ºâ÷ëºõ òîõèîëäëûã áàãàñãàæ áîëíî.

Ýðõ òóñ á¿ðèéí õýì õýìæýý íü õ¿íèé ýðõèéí õýðýãñëýë¿¿äýä á¿ðýí òîäîðõîéëîãäñîí áàéäàã. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ áîëîí ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõààñ ÷ºëººòýé áàéõ ýðõèéí íîðìàòèâ àãóóëëàãóóäûã 4, 5-ð àñóóëòàíä òóñ òóñ òàéëáàðëàñàí. Õ¿íèé ýðõèéí õýðýãñëýë¿¿äýä õýðýãëýäýã õýì õýìæýýã òîäîðõîéëäîã çàðèì ÷óõàë õýëëýã¿¿äèéã äîîð äóðäñàí áîëíî:

• Ýð¿¿ ø¿¿ëò: “Õ¿íä ýð¿¿ ø¿¿ëò õýðýãëýõ, õýðöãèéãýýð õàíäàõ áîëîí áóñàä òºðëèéí

õýðöãèé øèéòãýë õýðýãëýõèéã õîðèãëîíî. ßëàíãóÿà òóõàéí õ¿íýýñ ñàéí äóðààð îðîëöîõ ýñýõ òàëààð çºâøººðºë àâàëã¿éãýýð õ¿í äýýð àíàãààõ óõààíû áîëîí øèíæëýõ óõààíû òóðøèëò õèéõèéã õîðèãëîíî.”7

• Õ¿¿õäèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëýë: “Ýð¿¿ë ìýíäýýð õîõèðîîõ, õýðöãèé õàéõðàìæã¿é õàíäàõ,

õ¿¿õäèéí õ¿÷èéã ñîðîõ, áýëãèéí õàðüöààíä óðóó òàòàõ çýðýã áèå ìàõáîäü áîëîí ñýòãýë

6 Mann J, Gostin L, Gruskin S, Brennan T, Lazzarini Z, Fineberg HV, “Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõ”, : An International Journal. 1994 7 Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 7-ð ç¿éëä õ¿íä ýð¿¿ ø¿¿ëò õýðýãëýõèéã õîðèãëîñîí áàéäàã.


- 10 -

ñàíààíû õ¿÷èðõèéëëèéí á¿õ õýëáýðýýñ õ¿¿õäèéã õàìãààëàõàä øààðäàãäàõ õóóëü ýðõ ç¿é, çàñàã çàõèðãààíû, íèéãýì, áîëîâñðîëûí àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâíà.”8

• Óëàìæëàëò ñºðºã òóðøëàãóóä: “Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä õîõèðîë ó÷ðóóëäàã óëàìæëàëò

ñºðºã òóðøëàãóóäûã óñòãàõ òàëààð ¿ð ä¿íòýé øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý àâíà.”9 • Îðîëöîî: “… èäýâõòýé, ÷ºëººòýé, áîäèòîé îðîëöîõ ýðõòýé.”10 • Ìýäýýëýë: “Á¿õ òºðëèéí ìýäýýëýë, ¿çýë ñàíààã ýðæ õàéõ, îëæ àâàõ, äàìæóóëàõ ýðõ

÷ºëºº.”11 • Õ¿ì¿¿ñèéí àìãàëàí òàéâàí áàéäàë: “Õ¿íèé õóâèéí õýðýãò ñàíàìñàðã¿éãýýð áîëîí õóóëü

áóñààð îðîëöîõûã õîðèãëîíî …”12 • Øèíæëýõ óõààíû äýâøèë: Õ¿í á¿ð øèíæëýõ óõààíû äýâøëèéí ¿ð øèìèéã õ¿ðòýõ,

õýðýãëýõ ýðõòýé.13 • Ñóð÷ áîëîâñðîõ: Ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõ.14 Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íñ, õ¿¿õäèéã õºõººð

õîîëëîõûí äàâóó òàëóóä, ýð¿¿ë àõóé áîëîí îð÷íû àðèóí öýâðèéã ñàõèõ áîëîîä îñëîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãóóäûí òóõàé ñóóðü ìýäëýã áîëîâñðîë ýçýìøèõ ýðõ.15

• Õ¿íñ áà òýæýýë: “Õ¿í á¿ð õ¿íñýýð á¿ðýí õàíãàãäàõ, ºëñãºëºíãººñ àíãèä áàéõ ¿íäñýí ýðõ

áîë …”16 • Àìüæèðãààíû ò¿âøèí: Õ¿í á¿ð õ¿íñ, õóâöàñ, îðîí áàéð, ýìíýëãèéí òóñëàìæ áîëîí áóñàä

íèéãìèéí õàëàìæ ¿éë÷èëãýýãýýð õàíãàãäàõ çýðýã àìæèðãààíû ò¿âøèíãèéí ýðõ.17 • Íèéãìèéí õàëàìæèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýõ ýðõ: Íèéãìèéí õàëàìæèéí òîãòîëöîîíä òýð

äîòðîî íèéãìèéí äààòãàëä õàìðàãäàõ ýðõ.18

ßëàíãóÿà ñýòãýöèéí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñ ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿éëäýëä ºðòºõ ÿâäàë îëîíòîé òîõèîëääîã. Òýä ýì÷èëãýý, ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõýä õ¿íäðýë ó÷èðõààñ ãàäíà ñýòãýöèéí ýìãýãòýé áàéíà ãýäýã íü õºäºëìºð ýðõëýõ, îðîí ñóóöòàé áàéõ, áîëîâñðîë ýçýìøèõ ýðõ çýðýã àõóéí àñóóäëóóä äýýð ñºðãººð íºëººëäºã.

Ñýòãýöèéí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñèéã õàìãààëàõ Í¯Á-ûí òîãòîîëä õ¿íèéã ñýòãýöèéí ýìãýãèéí ¿íäñýí äýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõûã õîðèãëîñîí áàéäàã.19

8 Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöèéí 19-ð ç¿éë. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëèéã àðèëãàõ òóõàé Òóíõàãëàë, 1993 îí. 9 Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöèéí 24-ð ç¿éë. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëèéã àðèëãàõ òóõàé Òóíõàãëàë ìºí Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã àðèëãàõ õîðîîíîîñ ãàðãàñàí 24-ð çºâëºìæ, 1999 îí. 10 Õºãæèí äýâøèõ ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàëûí 2-ð ç¿éë, 1986 îí. Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 25-ð ç¿éë, Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 15-ð ç¿éë ãýõ ìýò. 11 Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 19-ð ç¿éë 12 Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 17-ð ç¿éë 13 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 15-ð ç¿éë 14 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 13-ð ç¿éë 15 Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöèéí 24-ð ç¿éë. 16 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 11-ð ç¿éë 17 Õ¿íèé ýðõèéí á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàëûí 25-ð ç¿éë, Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 11-ð ç¿éë 18 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 9-ð ç¿éë 19 1992 îíû 2 ñàðûí 18-íû Í¯Á-ûí Åðºíõèé ÷óóëãàíû øèéäâýð (A/RES/46)


- 11 -

À4. “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ” ãýæ þó âý?

“Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ ãýäýã íü çààâàë ýð¿¿ë ýíõ áàéõ ýðõòýé ýñâýë òîäîðõîé ýäèéí çàñãèéí

íººö áîëîëöîîã¿é Çàñãèéí ãàçðóóä çààâàë ¿íýòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý áèé áîëãîõ ¿¿ðýãòýé ãýñýí ¿ã áèø þì. Õàðèí Çàñãèéí ãàçðóóä áîãèíî õóãàöààíä á¿õ èðãýä õàìðàãäàõ õ¿ðòýýìæòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýòýé áîëîõîä ÷èãëýãäñýí áîäëîãî, àæëûí õºòºëáºðòýé áàéõ øààðäëàãàòàé ãýñýí ¿ã þì. Èéì ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýòýé áîëíî ãýäýã íü õ¿íèé ýðõèéí íèéãýìëýã áîëîí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ºìíº òàâèãäàæ áóé òîì ñîðèëò áèëýý.” Ìýðè Ðîáèíñîí, Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí Äýýä êîìèññûí äàðãà.

Äýýä çýðãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý ýäëýõ ýðõèéã (öààøèä ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ ãýõ) àíõ ÄÝÌÁ-ûí ¯íäñýí Õóóëüä (1946 îí)20 òóñãàæ, ñ¿¿ëä 1978 îíû Àëìà Àòàãèéí Òóíõàãëàë áîëîí 1998 îíû Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ×óóëãàíààð21 áàòàëñàí Äýëõèéí Ýð¿¿ë ìýíäèéí Òóíõàãëàëààð òóñ òóñ áàòàëãààæóóëñàí áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ íü îëîí óëñûí áîëîîä á¿ñèéí õýìæýýíèé õ¿íèé ýðõèéí òóõàé îëîí òîîíû áàðèìò áè÷ã¿¿äýýð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí þì22.

Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé õóóëüä òóñãàãäñàí äýýä çýðãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý ýäëýõ ýðõ íü íèéãìèéí çîõèöóóëàëò áîëîõ õýì õýìæýý, õ¿íèé ýðõèéí áàéãóóëëàãóóä, çîõèñòîé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ çýðãýýð óã ýðõèéã áàòàëãààæóóëàõ øààðäëàãà þì. “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ”-èéí õàìãèéí îíîâ÷òîé àëáàí ¸ñíû òîäîðõîéëîëòûã Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 12 äóãààð ç¿éëä çààñàí áºãººä 2002 îíû 5 äóãààð ñàðûí áàéäëààð 145 óëñ îðîí óã òîäîðõîéëîëòûã ñî¸ðõîí áàòëààä áàéíà. Òóñ Ïàêòûí õýðýãæèëòèéã õÿíàäàã Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí àñóóäàë õàðèóöñàí õîðîî “Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ”-èéí Åðºíõèé Çºâëºìæèéã23 2000 îíû 5 äóãààð ñàðä áàòàëñàí. Åðºíõèé Çºâëºìæ¿¿ä íü õ¿íèé ýðõèéí øèíæ ÷àíàð áà àãóóëãà ìºí ãèø¿¿í îðíóóäûí ýðõ ¿¿ðãèéí òàëààð íýìýëò òàéëáàð ºãºõ çîðèëãîòîé. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ íü áóñàä õ¿íèé ýðõòýé íÿãò õîëáîîòîé áºãººä òýäãýýðèéí õýðýãæèëòòýé õàðèëöàí õàìààðàëòàé ãýäãèéã Åðºíõèé Çºâëºìæ¿¿äýä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéäàã. Ýäãýýð áóñàä ýðõ¿¿ä íü õ¿íñ, îðîí áàéð, àæèëëàõ, ñóð÷ áîëîâñðîõ, îðîëöîõ, øèíæëýõ óõààíû äýâøëèéí ¿ð øèìèéã õ¿ðòýõ, õýðýãëýõ, àìüä ÿâàõ ýðõ, õ¿í á¿ð àäèë òýãø ýðõòýéãýýð õóóëèàð õàìãààëóóëàõ, ýð¿¿ ø¿¿ëò, õýðöãèé, õ¿íèé ¸ñíîîñ ãàäóóð ýñõ¿ë íýð òºðèéí äîðîìæëîë, øèéòãýëýýñ ýðõ ÷ºëººòýé áàéõ, òàéâàí áàéõ, ìýäýýëýë àâàõ, ÷ºëººòýé ýâëýëäýí íýãäýõ, áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ ýðõ ÷ºëºº áîëîí ÷ºëººòýé çîð÷èõ áàãòàíà. Ò¿¿í÷ëýí Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí õîðîî ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéí òîäîðõîéëîëòûã çºâõºí öàã òóõàéä íü çîõèñòîé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý àâàõ ýðõýýð õÿçãààðëàõã¿éãýýð óëàì ºðãºæ¿¿ëñýí. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ äîòîð ýð¿¿ë ýíõ ÿâàõ íºõöºë¿¿ä áîëîõ àþóëã¿é çººâðèéí óñ, àðèóí öýâðèéí øààðäëàãà õàíãàñàí îð÷èí, ÷àíàðòàé õ¿íñíèé õàíãàìæ, ýð¿¿ë ìýíäýä õîðã¿é àæëûí áàéð áà îð÷èí òîéðîí ìºí íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä áà ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé áîëîâñðîë, ìýäýýëëèéí õ¿ðòýýìæ çýðãèéã áàãòààñàí.

20 ¯íäñýí áàðèìò áè÷ã¿¿ä, Æåíåâ, ÄÝÌÁ, 2001 21 WHA51.7 22 Õ¿íèé ýðõèéí á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàëûí 25-ð ç¿éë (1) 23 14-ð Åðºíõèé íýìýëò òàéëáàð


- 12 -

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã ¿íýëýõ äºðâºí øàëãóóðûã Åðºíõèé Çºâëºìæèä çààñàí áàéäàã:24 (1) Õ¿ðýëöýõ¿éö áàéõ. Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãà,

¿éë÷èëãýý áîëîí õºòºëáºð¿¿ä õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíä áàéõ.25 (2) Õ¿ðòýýìæòýé áàéõ. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý

õ¿í á¿ðò ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëã¿é õ¿ðòýýìæòýé áàéõ. Õ¿ðòýýìæ íü õîîðîíäîî õîëáîîòîé äºðâºí õýìæ¿¿ðòýé: • ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõã¿é áàéõ;26 • áîäèò áàéõ;27 • ýäèéí çàñãèéí áîëîëöîîòîé áàéõ (¿íèéí õóâüä áîëîìæòîé áàéõ);28 • ìýäýýëýëòýé áàéõ.29

(3) Õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí áàéõ. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ,

¿éë÷èëãýý àíàãààõûí ¸ñ ç¿éä íèéöñýí, ¸ñ çàíøèëûí îíöëîãèéã õàðãàëçñàí òºäèéã¿é íàñ, õ¿éñèéí ÿëãàâàðòàé øààðäëàãàä íèéöñýí áàéõ ¸ñòîé. Ìºí ºâ÷òºíèé íóóöûã õàäãàëæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí áàéõ øààðäëàãàòàé.

(4) ×àíàðòàé áàéõ. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, òîíîã òºõººðºìæ áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí

¿éë÷èëãýý íü øèíæëýõ óõààíû áîëîí àíàãààõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé, ÷àíàðòàé áàéõ ¸ñòîé.30

Óëñ ã¿ðí¿¿ä ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã òºðºë á¿ðèéí ò¿âøèíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéäãèéã äîîðõè çóðàã õàðóóëæ áàéíà:

24 14-ð Åðºíõèé íýìýëò òàéëáàð 25 ÄÝÌÁ-ûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð 26 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý õ¿í á¿ðò ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëã¿é íýýëòòýé áàéíà 27 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýýìæòýé áàéíà 28 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý õ¿í á¿ðò áîëîìæèéí ¿íý ¿íýëãýýòýé áàéíà 29 Ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëààðõè ìýäýý, ìýäýýëëèéã õàéõ, õ¿ëýýæ àâàõ, ò¿ãýýõ ýðõ 30 ×àäâàðëàã ýìíýëãèéí áîëîâñîí õ¿÷èí, áàòàëãààòàé, ÷àíàðòàé ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë ã.ì.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ

Ýð¿¿ë ýíõ áàéõ íºõöºë¿¿ä

Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ


- 13 -

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã çºâøººðñºí áàéäàë

10983142

193

Нийт улс гүрнүүд Эдийн засаг,нийгэм, соёлынэрхийн тухайПактад нэгдсэнулс гүрнүүд

Эрүүл мэндийнэрхийн талаар

бүсийн хэмжээндхийгдсэн гэрээ,хэлэлцээртнэгдсэн улсгүрнүүд

Эрүүл мэндийнэрхийг ҮндсэнХуулиндаатусгасан улсгүрнүүд

Ýõ ñóðâàëæ: Eleanor D.Kinney, The International Human Rights to Health: What Does This Mean for Our Nation and World? Indiana Law Review, Vol.34, page 1465, 2001.

À5. ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàõààñ ÷ºëººòýé áàéõ çàð÷èì ýð¿¿ë ìýíäòýé ÿìàð õîëáîîòîé áàéäàã âý?

Íèéãìèéí ýìçýã áîëîí íèéãìýýñ òóñãààðëàãäñàí á¿ëã¿¿ä ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëóóäòàé òóëãàðàõ íü èë¿¿òýé áàéäàã. Èë áîëîí äàëäààð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ íü ñóóðü õ¿íèé ýðõèéí çàð÷ìóóäûã çºð÷èæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë äîðîéòîõûí ¿íäýñ áîëäîã. Áîäèò áàéäàë äýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýãäýë íü îíîâ÷òîé áóñ áîëîâñðóóëñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºð ìºí ýð¿¿ë ìýíäèéí õÿçãààðëàãäìàë ¿éë÷èëãýýãýýð èëýð÷ áîëíî.

ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàëò íü îëîí ÿíçààð èëýð÷ øóóä áîëîí øóóä áóñ çàìààð ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëæ áîëíî. Æèøýý íü ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé Òóíõàãëàëä ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëýë íü óëàìæëàë áîëîí òîãòñîí ýð, ýìèéí òýãø áóñ õàðèëöààòàé õîëáîîòîé ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí áàéäàã.31

ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòûã õîðèãëîíî ãýäýã íü ÿëãààòàé áàéõûã õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é ãýñýí ¿ã áèø þì. Õàðèí àäèëõàí òîõèîëäîëä ÿëãàâàðòàé õàíäàõ íü áîäèòîé øàëòãààíä ¿íäýñëýí íèéãýìä áàéãàà òýíöâýðã¿é áàéäëûã àðèëãàõàä ÷èãëýñýí áàéõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã þì. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õóâüä ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýãäëèéã àðèëãàõ ¿íäýñ ñóóðü òàâèãäñàí áºãººä “ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ áîëîí ýð¿¿ë ýíõ ÿâàõàä øààðäëàãàòàé íºõöºë, áàðàà, ¿éë÷èëãýý àâàõàä ÿñ ¿íäýñ, àðüñ ºíãº, õ¿éñ, õýë ñî¸ë, øàøèí ø¿òëýã, óëñ òºðèéí ¿çýë áîäîë, íèéãìèéí ãàðàë ¿¿ñýë, ýä õºðºíãº, áèåèéí áîëîí ñýòãýöèéí ýìãýã, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë (ÕÄÕÂ/ÄÎÕ), áýëãèéí ñîíèðõîë áîëîîä íèéãýì óëñ òºðä ýçëýõ áàéð ñóóðüä ¿íäýñëýí

31 Declaration on the Elimination of Violence Against Women, 85th plenary meeting


- 14 -

ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ çàìààð õ¿í á¿ð ýäëýõ ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã õîõèðîîõ”-ûã õîðèãëîäîã áàéíà.32 Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ñàíàìñàðã¿éãýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýãäýë èõýýð äàðàìò áîëäîã, Æèøýý íü á¿õ óëñ îðíû õ¿ì¿¿ñ íýã, ò¿ãýýìýë õýëèéã îéëãîíî ãýæ “òºñººëºí” òåëåâèçýýð öàöàõ ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãààã íýã õýë äýýð ÿâóóëàõ; ýñâýë òîäîðõîé á¿ëýã õ¿ì¿¿ñò õàìààðàëòàé ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëûã ñóäàëãààíä òóñãàõàà “ìàðòàõ” (Õºõíèé õàâäàð) ; ýñâýë õàð òóãàëãà õ¿íèé áèåä õîðòîé ãýæ àíõààðóóëàõäàà õàð òóãàëãàíû õýìæýýã áàãàñãàõ äýýð çàðèì á¿ëýã õ¿ì¿¿ñèéí ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ, ÷àäàâõèéã “áîäîëöîîã¿é” áàéäàã ãýõ ìýò. ¯íýõýýð èéìýýðõ¿¿ ñàíàìñàðã¿éãýýð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýãäýë íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäýä îëîíòîé áºãººä á¿õèé ë áîäëîãî õºòºëáºðèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòòàé ãýæ ¿çýæ áîëîõîîð áàéãàà þì.” Æîíàòàí Ìàíí33

À6. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé ÿìàð õýðýãñëýë¿¿ä íü Çàñãèéí ãàçðóóäûã ¿¿ðýãòýé áîëãîõ âý?

Õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí ãýðýýíä íýãäýõ, ýñ íýãäýõýý Çàñãèéí ãàçðóóä øèéäíý. Õýðýâ ãýðýýíä íýãäýõýýð øèéäñýí áîë ãýðýýíä çààñàí íºõöºë¿¿äèéí äàãóó ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. Õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè îëîí óëñûí ¿íäñýí ãýðýý áîëîõ 1966 îíû Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò ìºí 1966 îíû Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò íü 1948 îíä áàòëàãäñàí Õ¿íèé ýðõèéí á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàëä çààãäñàí õ¿íèé ýðõèéí àãóóëãûã óëàì á¿ð äýëãýð¿¿ëæ òóñ ãýðýýí¿¿äýä íýãäñýí ãèø¿¿í îðíóóäûí ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëñîí. Ýíý áàðèìò áè÷ã¿¿äèéí áàãöûã ãîëäóó “Õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí õóóëü” ãýæ íýðëýäýã þì. Äýýðõè ¿íäñýí áàðèìò áè÷ã¿¿ä äýýð ñóóðèëàí ¿íäýñíèé öººíõ34 áîëîí ýìýãòýé÷¿¿ä35, õ¿¿õä¿¿ä36 ãýñýí õ¿í àìûí òîäîðõîé á¿ëýã, êàòåãîðèä àíõààðñàí ýñâýë ýð¿¿ ø¿¿ëò37 ìýòèéí òîäîðõîé àñóóäëààð õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí áóñàä ãýðýýí¿¿ä õèéãäýæ áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäýä õàìààðàëòàé õ¿íèé ýðõèéí íîðìàòèâ õ¿ðýýíä õ¿íèé ýðõèéí çààëòóóäûã á¿õýëä íü àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé. Õ¿íèé ýðõèéí äýëõèéí áàãà õóðàë (Âåíà õîò, 1993). Õ¿í àì, õºãæëèéí îëîí óëñûí áàãà õóðàë (Êàèð õîò, 1994), Íèéãìèéí õºãæëèéí àñóóäëààðõè Äýëõèéí õóðàë (Êîïåíõàãåí, 1995), Ýìýãòýé÷¿¿äèéí àñóóäëààð õóðàëäñàí äýëõèéí äºðºâä¿ãýýð áàãà õóðàë (Áýýæèí, 1995) çýðýã Í¯Á-ýýñ çîõèîí áàéãóóëñàí äýëõèéí õýìæýýíèé õóðëààñ ãàðãàñàí Òóíõàãëàë, ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð¿¿äýä õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ ýðõ ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä Çàñãèéí ãàçðóóäûí áàðèìòëàõ áîäëîãûí òàëààðõè çààâàð÷èëãà áàãòñàí áàéäàã. Äýëõèéí á¿õ îðíóóä íààä çàõ íü íýã ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé, ò¿¿íèé äîòðîî ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ, ýð¿¿ë ýíõ ÿâàõ íºõöºë¿¿äèéã õàìàðñàí îëîí óëñûí ãýðýýíä íýãäýæ îðñîí áàéäàã.

32 14-ð Åðºíõèé íýìýëò òàéëáàð 33 The Hastings Center Report, Volume 27, No. 3 34 International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, 1963 35 Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé êîíâåíö, 1979 36 Õ¿¿õäèéí ýðõèéí Êîíâåíö, 1989 37 Convention Against Torture and other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, 1984


- 15 -

À7. Õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ îëîí óëñûí ÿìàð õÿíàëòûí ìåõàíèçìóóä áàéäàã âý?

Ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà ãýõ áèå äààñàí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí õîðîî íü Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí èâýýë äîîð áàéãóóëàãäàæ àæèëëàäàã áºãººä õ¿íèé ¿íäñýí ýðõèéí ãýðýýí¿¿äèéí õýðýãæèëòèéã õÿíàäàã þì. Õ¿íèé ýðõèéí ¿íäñýí çóðãààí ãýðýýíèé õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâèõ òóñ òóñäàà áàéãóóëëàãóóä áàéäàã áºãººä òîãòìîë óóëçàæ îðîëöîã÷ óëñóóäûí òàéëàíã òîéìëîí ¿çýæ, Çàñãèéí ãàçðóóäòàé àæëûí óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëæ, õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð õ¿ëýýæ áóé ¿¿ðãèéã õýðõýí áèåë¿¿ëýõ òàëààð ¿ð ä¿íòýé õýëýëö¿¿ëýã õèéäýã. Èë òîä áàéäëûí çàð÷èì äýýð ¿íäýñëýí óëñ îðíóóä ÿâöûí òàéëàíãàà ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàä õ¿ðãýõ ¸ñòîé áºãººä òóõàé óëñ îðíû õ¿í àì ºðãºíººð òàíèëöàõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé. Èíãýñíýýð Çàñãèéí ãàçðààñ ÿâóóëæ áóé áîäëîãóóäûã íèéòèéí õÿíàëòàä áàéëãàõûã äýìæèõ çîðèëãîîð õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð ¿íäýñíèé õýëýëö¿¿ëýã õèéõ, èðãýíèé íèéãìèéí îðîëöîîã áèå áîëãîõ çýðýã ÷óõàë “êàòàëèòèê” ¿¿ðãèéã óã èëòãýë¿¿ä ã¿éöýòãýíý. ×óóëãàíû òºãñãºëä õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà íü ä¿ãíýëò õèéæ, òóõàéí Çàñãèéí ãàçàð ººðèéí îðíû õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààðõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýý õýðõýí äýýøë¿¿ëýõ çºâëºìæ¿¿äèéã ãàðãàäàã. ÄÝÌÁ ãýõ ìýò òºðºëæñºí áàéãóóëëàãà íü ìºí îðîëöîã÷ îðîí áîëîí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãà õîîðîíäûí ñàíàë ñîëèëöîõ àðãà õýìæýýã äýìæèõèéí òóëä õîëáîãäîõ ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëýë ºã÷ ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã þì. Í¯Á-ûí òîãòîëöîîíû õ¿ðýýíä õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëóóäàä õÿíàëò òàâèõ áóñàä ìåõàíèçìä Õ¿íèé Ýðõèéí Êîìèññ, Õ¿íèé ýðõèéã äýìæèõ, õàìãààëàõ ñàëáàð êîìèññ áàãòäàã. Òóñ áàéãóóëëàãóóä íü õ¿íèé ýðõèéí òîäîðõîé àñóóäëààð (æèøýýëáýë ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëýë, õ¿¿õäèéí õóäàëäàà, óëàìæëàëò ñºðºã òóðøëàãóóä áîëîí ýð¿¿ ø¿¿ëò) õÿíàëò òàâèõ, èëòãýõ òóñãàé èëòãýã÷, áèå äààñàí ìýðãýæèëòýí, àæëûí õýñýã òºäèéã¿é òóñãàé îðîí õàðèóöàõ õ¿ì¿¿ñèéã òîìèëäîã áàéíà. Í¯Á-ûí õ¿íèé ýðõèéí òîãòîëöîîã óäèðäàõ çîðèëãîòîéãîîð Õ¿íèé ýðõèéí Äýýä Êîìèññàðûí àëáàí òóøààë íü 1994 îíä áàòëàãäñàí. Äýýä Êîìèññàðûí á¿ðýí ýðõ äîòîð Í¯Á-ûí õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé á¿õ òàëûí àñóóäàë îðäîã þì. ¯¿íä: õÿíàëò òàâèõ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, õàìãààëàõ áîëîí çîõèöóóëàõ àæèë. Á¿ñ íóòãèéí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãóóäûã çîõèöóóëàõ ìåõàíèçìóóä á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä áàéäàã. Àôðèêèéí á¿ñ íóòãèéí õ¿íèé ýðõèéí õýðýãñëýë áîë Àôðèêèéí ýâ íýãäëèéí áàéãóóëëàãà äàõü Õ¿íèé áà óëñ ò¿ìíèé ýðõèéí òóõàé Àôðèêèéí Ä¿ðýì þì. Àìåðèêèéí á¿ñ íóòãèéí õ¿íèé ýðõèéí ìåõàíèçì íü Àìåðèê òèâèéí óëñóóäûí áàéãóóëëàãàä áàéäàã áºãººä Õ¿íèé ýðõèéí Àìåðèêèéí Êîíâåíöèä ¿íäýñëýãäñýí áàéäàã. Åâðîïûí õ¿íèé ýðõèéí ãîë õýðýãñëýë¿¿ä áîë Õ¿íèé ýðõ áîëîí ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ Åâðîïûí Êîíâåíö áîëîí Åâðîïûí íèéãìèéí ä¿ðýì38. 15 ãèø¿¿í îðíîîñ á¿ðäýõ Åâðîïûí Õîëáîî íü õ¿íèé ýðõèéí òàëààð íàðèéâ÷èëñàí ä¿ðýì æóðàìòàé áºãººä íýãäñýí ãàäààä áîäëîãîäîî õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ àñóóäëûã îðóóëñàí. ¯¿íýýñ ãàäíà 55 ãèø¿¿í îðîíòîé Åâðîïûí àþóëã¿é áàéäàë áà õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà íü òóñäàà ìåõàíèçì, õýëýëöýýðòýé áàéäàã. Àçè, Íîìõîí Äàëàéí á¿ñ íóòãèéí Çàñãèéí ãàçðóóä îäîîãèéí áàéäëààð á¿ñ íóòãèéí õ¿íèé ýðõèéí ìåõàíèçìóóäûã áàéãóóëàõ òàëààð ýð÷èìòýé çºâëºëäºæ áàéíà. Ñýòãýöèéí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí àñóóäëààð Á¿õ Àìåðèêèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà/Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà áîëîí Õ¿íèé ýðõèéí Àìåðèêèéí õàìòûí Êîìèññ õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãàà íü òóñãàé àãåíòëàãóóä îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÿìàð ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýæ áîëîõ íýãýí æèøýý áèëýý. Îëîí óëñûí õýì õýìæýýíèé ¿¿äíýýñ ñýòãýöèéí ºâ÷òýé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí òàéëáàð, òåõíèê ñàíàëûã Á¿õ Àìåðèêèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà/Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà Õ¿íèé ýðõèéí Àìåðèêèéí Êîíâåíö áîëîí Õ¿íèé ýðõ, ¿¿ðãèéí òàëààð áàòàëñàí Òóíõàãëàëä îðóóëñàí. Óã òåõíèê òóñëàëöààíä ¿íäýñëýí Õ¿íèé ýðõèéí Àìåðèêèéí õàìòûí Êîìèññààñ Ñýòãýöèéí

38 http://conventions.coe.int/treaty/en/cadrelistetraites.htm


- 16 -

ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàé çºâëºìæ¿¿äèéã ãàðãàñàí (2001 îíû 2-ð ñàðûí 28).39

À8. ßäóó áóóðàé îðíóóä õºãæèëòýé îðíóóäûí õ¿íèé ýðõèéí ñòàíäàðòàä ÿàæ õ¿ðýõ âý?

Õ¿íèé ýðõèéã èæ á¿ðíýýð õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàìóóä íü ñàéòàð áîëîâñðóóëñàí, áîäèò, òîäîðõîé áºãººä õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðã¿¿äýä íèéöñýí áàéõ øààðäëàãàòàé40. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëæ õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿äèéã áàòëàõ, õóóëü ç¿éí õýðýãñëýë¿¿ä, ñàíõ¿¿, çàõèðãàà, áîëîâñðîë áîëîí íèéãìèéí ñàëáàðóóäàä òîõèðñîí àðãà õýìæýý àâíà. Õàðèí äýýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä çààâàë íýã óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí òîãòîëöîî áàéõ øààðäëàãàòàé ãýñýí ¿ã áèø þì. Õ¿íèé ýðõèéã äýâøèëòòýé õýðýãæ¿¿ëýõ çàð÷èì41 áîë çîðèëãîäîî àëü áîëîõ ò¿ðãýí, ¿ð ä¿íòýé õ¿ðýõ ¿¿ðãèéã íîãäóóëäàã. Òèéìýýñ áóóðàé áîëîí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîëöîî ººð áàéäàã õýäèé ÷ õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ¿éë àæèëëàãààíä òîãòìîë àõèö ãàðãàõ øààðäëàãà äýëõèéí á¿õ óëñ îðîíä èæèë òàâèãääàã. ßìàð íýãýí óëñ îðîí õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ àæëàà çîðèóäààð óäààøèðóóëñàí íºõöºëä òóõàéí õ¿íèé ýðõèéí ãýðýýíä òóñãàñàí íèéòëýã ýðõ áîëîí áîëîìæòîé á¿õ íººö áîëîëöîîãîî àøèãëàñàí ãýõ íîòîëãîîã íü àíõààðàëòàé àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Èéì íºõöºëä òóõàéí óëñ îðîí õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ áîëîìæã¿é áàéõ ýñâýë áèåë¿¿ëýõèéã õ¿ñýõã¿é áàéõûã õîîðîíä íü ÿëãàõ íü ÷óõàë. Òèéìýýñ òàéëàãíàõ ÿâöàä äàðààãèéí òàéëàíãèéí õóãàöààíä õ¿ðýõ áîäèò çîðèëòóóäûã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ òóõàéí óëñ îðîí êîìèññòàé õàìòðàí ¿íäýñíèé ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîäîðõîéëäîã.

À9. Õ¿íèé ýðõèéí õóóëèéí äàãóó õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ¿¿ðýã áàéãàà þó?

Äýëõèéí õàìãèéí ÿäóó õ¿í àì õàðüöàíãóé èõ ºðòºæ áóé õóìõàà, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ áîëîí ñ¿ðüåý ºâ÷èí íü õºãæèæ áóé îðíóóäûí ýäèéí çàñàãò õ¿íä äàðàìò áîëäîã. Õ¿íèé ýðõèéí çàãâàð íü òóõàéí óëñûí õóóëèéí õàðüÿàëàëä îðäîã áîëîâ÷ îëîí óëñûí òóñëàìæ áîëîí õàìòûí àæèëëàãàà òýð äóíä íü îðäîã ãýäãèéã õýëýõ õýðýãòýé áàéõ àà.

Í¯Á-ûí Ä¿ðìèéí 55, 56 äóãààð çààëòóóäàä õ¿íèé ýðõèéã õºãæ¿¿ëýõ áîëîí õýðýãæ¿¿ëýõèéí òºëºº äýëõèéí á¿õ îðíóóä îëîí óëñûí õýìæýýíä õàìòðàí àæèëëàõ ¿¿ðýãòýé ãýæ çààñàí. ¯¿íòýé àäèë Õºãæèõ ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàë42 íü óëñ ã¿ðíèé ýðõ òýãø áàéäàë, õàðèëöàí õàìààðàë áîëîí õàðèëöàí àøèãòàé àæèëëàõ çàð÷ìóóä43 äýýð òóëãóóðëàñàí îëîí óëñûí òóñëàìæ, õàìòûí àæèëëàãàà, õºòºëáºð¿¿äýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë ºãñºí áàéäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí äàãóó òóñ Ïàêòûí îðîëöîã÷ ãèø¿¿í îðíóóä íü “õ¿íèé ýðõèéã áîãèíî õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä ººðñäèéí áîëîí îëîí óëñûí òóñëàìæ, õàìòûí àæèëëàãààãààð íººöèéã äýýä õýìæýýãýýð íü àøèãëàí ýäèéí çàñãèéí áîëîí òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã.”44 Èéìýýñ “îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû öàð õ¿ðýý”-íèé õóâüä, æèøýýëáýë õºãæèæ áóé îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü õýðýãöýýã õàðãàëçàí ¿çäýã. Ýíý óòãààðàà òºðºëæñºí 39 Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Àìåðèê òèâèéí óëñ õîîðîíäûí Õîðîîíû æèëèéí òàéëàí (2001) 40 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò, 3-ð íýìýëò òàéëáàð 41 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 2 (1) ç¿éë 42 Åðºíõèé ÷óóëãàíû øèéäâýð 41/128, 1986 îíû 12 ñàðûí 4 43 Õºãæèõ ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàëûí 3-ð ç¿éë 44 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 2-ð ç¿éë


- 17 -

àãåíòëàãóóäûí ¿¿ðýã íü îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé ãýðýýí¿¿äýä òóñãàãäñàí áàéäàã. Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêò íü “õ¿íèé ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãóóäàä … òåõíèêèéí òóñëàëöààãààð õàíãàõ, á¿ñ íóòãèéí óóëçàëòóóä çîõèîí áàéãóóëàõ, òóõàéí Çàñãèéí ãàçðóóäûã îðîëöóóëàí çºâëºãººí áîëîí ñóäàëãààíû çîðèëãîîð òåõíèêèéí óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàõ çýðýã îðíî” ãýæ îíöëîí òýìäýãëýñýí45.

À10. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààðõè íèéãìèéí áóñàä îðîëöîã÷èä ÿìàð ¿¿ðýãòýé âý?

Çàñãèéí ãàçðóóä ¿¿ðýã õàðèóöëàãàà áèåë¿¿ëýõýä áóñàä òºðèéí áóñ îðîëöîã÷èä (ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí êîìïàíèóä ã.ì.)-ä òóëãóóðëàõ øààðäëàãàòàé áàéäàãòàé õîëáîîòîéãîîð íèéãìèéí ýìçýã á¿ëã¿¿äýä õ¿ðòýýìæòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ íèéãìèéí õàëàìæèéí ñ¿ëæýý áîëîí áóñàä ìåõàíèçìóóäûí á¿ðýëäýí òîãòñîí ýñýõèéã òºðèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîî áàòàëãààæóóëàí õÿíàõ õýðýãòýé. Òºð õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëàõ ¿¿ðýãòýé ãýäýã íü áóñàä òºðèéí áóñ îðîëöîã÷èä ¿éë àæèëëàãààãàà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé õóóëèéí äàãóó ÿâóóëæ áàéãààã Çàñãèéí ãàçàð áàòàëãààæóóëàí õÿíàíà ãýñýí ¿ã. Çàñãèéí ãàçàð õóóëü ç¿éí áàðèìò áè÷èã áàòëàõ, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ áîëîí áóñàä àðãà õýìæýý àâñàíààð ãóðàâäàã÷ îðîëöîã÷èä ¿éë àæèëëàãààãàà õ¿íèé ýðõèéí ñòàíäàðòóóäûí äàãóó ÿâóóëàõ íºõöºëèéã õàíãàíà. Æèøýý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ, ìýäýýëýë àâàõ ýðõ áîëîí áóñàä ýðõ ç¿éí çààëòóóäûã çºð÷èãäºõººñ ñýðãèéëýõ ¿¿äíýýñ òàìõèíû ¿éëäâýðëýëèéã Çàñãèéí ãàçàð õÿíàí çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Õóâèéí õýâøèë áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä46 õ¿íèé ýðõèéí îëîí óëñûí õýâ õýìæýý, ñòàíäàðòàä íèéöñýí äîòîîäûí ä¿ðýì æóðàìòàé áîëæ áàéíà. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä ºíäºð à÷ õîëáîãäîë ºãñºíèé ¿ðýýð áèçíåññèéí áàéãóóëëàãóóä õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëûã ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíäàà ýðõýìëýäýã áîëæ áàéíà47.

Õî¸ðäóãààð õýñýã: Õ¿íèé ýðõèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàëòàé õîëáîæ ¿çýõ íü

À11. Ýðõ ñóóðüò ýð¿¿ë ìýíäèéí õàíäëàãà ãýæ þó âý?

Ýðõ ñóóðüò õàíäëàãà ãýæ äîîðõè ¿éë ÿâöóóäûã õýëíý:

• Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí ¿íäýñ áîëãîí õ¿íèé ýðõèéã àøèãëàõ48, • Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä ìºí õóóëèóä õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä ¿ç¿¿ëýõ ¿ð

íºëººã ¿íýëýõ áîëîí øèéäâýðëýõ, • Óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí áîëîí íèéãìèéí á¿õèé ë ñàëáàðò ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî,

õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàõ áîëîí ¿íýëãýý ºãºõºä õ¿íèé ýðõèéã ñàëøã¿é íýãýí õýìæèãäýõ¿¿í áîëãîõ.

45 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí òóõàé îëîí óëñûí Ïàêòûí 23-ð ç¿éë 46 Ãàìøèãòàé ãàçàð õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãûí òóõàé ä¿ðýìä ÒÁÁ-óóä áîëîí áóñàä îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä õ¿ì¿¿íëýãèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõäýý ìºðäºõ ñòàíäàðòóóäûã òóñãàñàí 47 http://www.unglobalcompact.org 48 3-ð àñóóëòûã ¿çíý ¿¿


- 18 -

Äýýðõè ¿éë ÿâöàä õýðýãëýõ áîäèò ýëåìåíò¿¿ä:

√ Õ¿íèé íýð òºð, àëäàð õ¿íäèéã õàìãààëàõ. √ Íèéãýìä õàìãèéí ýìçýã ãýñýí á¿ëã¿¿äýä àíõààðàë òàâèõ49. ªºðººð õýëáýë ýð¿¿ë

ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºð, ñòðàòåãè íü ÿìàð íýãýí áàéäëààð õ¿¿õýä (ýðýãòýé, ýìýãòýé), ºñâºð ¿åèéíõýí, ýìýãòýé÷¿¿ä áîëîí ýðýãòýé÷¿¿ä; óóãóóë áîëîí îâãèéí óëñóóä, ¿íäýñòýí, øàøèíû áîëîí õýë ñî¸ëûí öººíõ; äîòîîääîî øèëæèí ä¿ðâýñýí ýòãýýä; ä¿ðâýã÷ áîëîí öàãàà÷ëàã÷; ºíäºð íàñòàíãóóä; òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñ; ÿë ýäýëæ áóé ýòãýýä; ýäèéí çàñãèéí áîëîëöîîã¿é áîëîí áóñàä ýìçýã á¿ëãèéí ýðõèéã çºð÷èæ áàéãààã òàíüæ èëð¿¿ëýí àðãà õýìæýý àâàõ.

√ Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîã íèéòýä, ÿëàíãóÿà õ¿í àìûí ýìçýã á¿ëýã áîëîí ýðõ íü

õÿçãààðëàãäìàë õ¿ì¿¿ñò õ¿ðòýýìæòýé áîëãîæ ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõûã õóóëèàð õîðèãëîæ, óñòãàõ.

√ Àñóóäàëä õ¿éñèéí ÿëãààòàé áàéäëûí ¿¿äíýýñ õàíäàæ, áèîëîãèéí áîëîîä íèéãýì

ñî¸ëûí õ¿÷èí ç¿éëñ ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿ì¿¿ñèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàëä ÷óõàë ¿¿ðýãòýéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ. Áîäëîãî, õºòºëáºð¿¿ä íü ýíý àñóóäëóóäûã õàðãàëçñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

√ ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòààñ àíãèä áàéõ, òýãø ýðõ ýäëýõ íºõöºëèéã õàíãàõ. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºðèéí áîëîâñðóóëàëò, õýðýãæèëò íü ñàíààòàéãààð ýñâýë ñàíàìñàðã¿éãýýð õ¿íèé ýðõèéã çºð÷èõã¿é áàéõ.

√ Íóóãäìàë ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòûã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîîð ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéã

íàðèéâ÷ëàõ.

√ Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºð áîëîâñðóóëàëòûí áîëîí øèéäâýð ãàðãàõ ÿâöàä óã ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýã÷äèéí îðîëöîîã ÷ºëººòýé, ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áîëîí ¿ð ä¿íòýé áîëãîõ.

√ Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë ýçýìøèõ, ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ìýäýýëýë, ñàíàëûã õàéõ,

õ¿ëýýí àâàõ áîëîí äàìæóóëàõ ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëàõ. Ãýâ÷ ìýäýýëýë àâàõ ýðõ íü õ¿íèé õóâèéí íóóöûí ýðõèéã çºð÷èæ áîëîõã¿é. Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéã íóóö áàéëãàíà ãýñýí ¿ã þì.

49 Convention concerning Indigenous and Tribal Peoples in Independent Countries (No.169, 1989) and the International Convention of the Protection of the Rights of All Migrant and Members of their Families (1990)

Õ¿íèé ýðõýä òóëãóóðëàñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí õàíäëàãàä õ¿í àìûí òóõàéí á¿ëãèéí îíöëîã øèíæ¿¿äèéã õàðãàëçàõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Æèøýý íü õ¿¿õýäòýé õîëáîîòîé á¿õ àñóóäàëä Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíöèéí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã óäèðäëàãà áîëãîíî. ¯¿íä:

• Õ¿¿õäèéí àøèã ñîíèðõîë íýí òýðã¿¿íä áàéíà; • Õ¿¿õäèéí ¿çýë áîäîëä íýí òýðã¿¿íèé à÷ õîëáîãäîë ºãíº.


- 19 -

ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, ñýòãýöèéí ýìãýãòýé áîëîí òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëñàíààð óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õèéãýýä ýì÷èëãýý ñàéæèðñíûã õàðóóëñàí. Õ¿íèé íýð òºð, õóâèéí íóóöûã õ¿íäýòãýõ íü èë¿¿ õ¿íëýã õàíäëàãà, õàëàìæèéã áèé áîëãîíî. ßëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ, ýðõèéã çºð÷èñíººð õ¿ì¿¿ñèéã àíàãààõûã çîðüæ áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã ¿ðýí òàðàí áîëãîíî.50

√ Çºâõºí Ñèðàêóñàãèéí çàð÷ìûí51 çààëòóóäàä íèéöñýí òîõèîëäîëä ë ýð¿¿ë ìýíäèéí

õºòºëáºð áîëîí áîäëîãîîð õ¿íèé ýðõèéã òîäîðõîé õýìæýýíä õÿçãààðëàíà (13 äóãààð àñóóëòûã õàðàõ).

√ Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëü ç¿éí áàðèìò áè÷èã, áîäëîãî áîëîí õºòºëáºð¿¿ä õ¿íèé

ýðõýä ¿ç¿¿ëýõ ¿ð íºëººã íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çîðèëãîòîé õàðüöóóëñàíû ¿íäñýí äýýð õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëàõ áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ð ä¿í õîîðîíäûí çîõèñòîé òýíöâýðèéã òîãòîîíî.

√ Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàë ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºðòýé õýðõýí õîëáîîòîéã

¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ñòàíäàðòòàé õîëáîõ.

√ Õ¿íèé ýðõèéã ýð¿¿ë ìýíäèéí äýýä õýìæýýíä õàíãàæ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõ ýðõýì çîðèëãîä õ¿ðýõ.

√ Õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýí õàìãààëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëîõ.

√ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõàä ãàðãàæ áàéãàà àõèö, àìæèëòûã

¿íýëýõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ.

√ Õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõ á¿õ øàòàíä õàðèóöëàãà, èë òîä áàéäëûã íýìýãä¿¿ëýõ.

√ Îëîíõ öººíõ, öàãàà÷ áîëîí áóñàä á¿ëýã õîîðîíäûí òýíöâýðã¿é áàéäûã øèéäâýðëýõ õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý òîãòîîõ. Æèøýý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã çºð÷èõ ÿâäëûã çàñàõ ìåõàíèçìóóäûã îðóóëàõ.

Ýðõ ñóóðüò ýð¿¿ë ìýíäèéí õàíäëàãûí “á¿òýö”

Right to health Information Gender Human dignity Transparency Siracusa principles Benchmarks and indicators Accountability Safeguards Equality and freedom from discrimination Disaggregation

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ Ìýäýýëýë Æåíäåð Õ¿íèéã íýð òºðèéã õ¿íäýòãýõ Íýýëòòýé áàéõ Ñèðàêóñàãèéí çàð÷èì Øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä Õàðèóöëàãà Õàìãààëàë Òýãø ýðõ áà ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõààñ ÷ºëººòýé áàéõ Íàðèéâ÷ëàë

50 Eds.Mann J, Gruskin S, Grodin M, Annas G, Health and Human Rights: A Reader, (Routledge,1999) Introduction, para 4 51Ñèðàêóñà çàð÷ìóóä. UN Doc. E/CN.4/1985/4, Annex


- 20 -

Attention to vulnerable groups Participation Privacy Right to education Optimal balance between public health goals and protection of human rights Accessibility Concrete government obligations Human rights expressly linked

Ýìçýã á¿ëãèéíõýíä àíõààðàë õàíäóóëàõ Îðîëöîî Àìãàëàí òàéâàí áàéäàë Ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõ Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çîðèëãî, õ¿íèéã ýðõèéã õàìãààëàõ õî¸ðûí òýíöâýðòýé õàðüöàà Õ¿ðòýýìæòýé áàéõ Çàñãèéí ãàçðûí ¿¿ðýã Õ¿íèé ýðõòýé õîëáîîòîé àñóóäàë

À12. Õ¿íèé ýðõ íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ÿìàð òóñòàé âý?

Åðºíõèéäºº õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõ äàðààõ íºõöºëèéã áèé áîëãîõ çàìààð íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àøèã òóñ ºãíº. • Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéæ áîëîõ õàìãèéí ºíäºð õýì õýìæýýã (Áóÿíû áàðàà áóþó òàâààðààñ

ººðººð) õ¿íèé ýðõ ãýæ òîäîðõîéëîõ; • Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, ¿íýëýõýä õ¿íèé

ýðõèéí àðãà õýðýãñëýëèéã àøèãëàñíààð ýð¿¿ë ìýíä ñàëáàðò ãàðàõ ¿ð ä¿í äýýøë¿¿ëýõ; • Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòðàòåãèä íèéãìèéí ýìçýã áîëîí îðõèãäñîí á¿ëãèéí àñóóäëûã ò¿ëõ¿¿

õàìðóóëàõ, òýäíèéã èë¿¿ èäýâõòýé îðîëöóóëàõ õ¿÷òýé ñòðàòåãè; • Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóóðü òîäîðõîéëîã÷óóäûã íýýí èëð¿¿ëýõ, ä¿í øèíæèëãýý õèéõ,

çîõèöóóëàõ óäèðäàìæèéí öàð õ¿ðýý, õýâ ìàÿãèéã òîäîðõîéëîõ; • Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò ÿâóóëæ áóé Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëýõ ñòàíäàðò; • Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü Çàñãèéí ãàçðûí õàðèóöëàãûã ºíäºðæ¿¿ëýõ; • Çàñãèéí ãàçàð, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéãóóëëàãóóäòàé

õàìòðàí àæèëëàõ, òýäãýýðèéí äýìæëýãèéã àâàõàä õ¿÷èðõýã íàéäâàðòàé ñóóðü, èðãýíèé íèéãýì äýõü îðîëöîã÷äûí ò¿íøëýëèéã áèé áîëãîõ;

• Õ¿íèé ýðõ52 íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààðõ îéëãîëòûã õÿíàõ îëîí óëñûí ºíººãèéí ìåõàíèçì áîëíî;

• Îëîí óëñàä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí õýì õýìæýý, ñòàíäàðò (¿çýë áàðèìòëàë áîëîí õ¿í àìûí á¿ëã¿¿äèéí òîäîðõîéëîëò ã.ì);

• Óëñ ã¿ðí¿¿äýä õ¿íèé ýðõèéí òàëààð Í¯Á-ûí á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààíä íèéöñýí ÷èãëýë, óäèðäàìæ áîëäîã;

• Óëñ ¿íäýñòí¿¿äèéí ò¿íøèéí ýãíýý áîëîí ä¿í øèíæèëãýýíèé õàìðàõ õ¿ðýý íýìýãäýíý.

À13. Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõàä òîäîðõîé õýñýã õ¿íèé ýðõ õÿçãààðëàãäàõ øààðäëàãàòàé áîë õýðõýõ âý?

52 7-ð àñóóëòûã ¿çíý ¿¿


- 21 -

Ýð¿¿ ø¿¿ëò áîëîí áîîë÷ëîëîîñ àíãèä áàéõ ýðõ ÷ºëºº, ¿çýë áîäîë, óëñ òºð áîëîí øàøèí ø¿òëýãèéí ýðõ ÷ºëºº ãýõ ìýò ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä ¿ë õÿçãààðëàãäàõ õ¿íèé ýðõèéí îëîí õýëáýð¿¿ä áàéäàã. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí ãýðýý õýëýëöýýð¿¿äèéí õÿçãààðëàõ áîëîí ÿëãàõ ç¿éë¿¿äýä õ¿íèé ýðõèéã òîäîðõîé õóãàöààíä õÿçãààðëàõ øààðäëàãûã ç¿éë÷èëæ ºãñºí áàéäàã. Çàðèì òîõèîëäîëä íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õ¿íèé ýðõèéã õÿçãààðëàõ ¿íäýñëýë áîëãîäîã. Øààðäëàãàòàé õàìãààëàëò áàéãààä ýðõ õÿçãààðëàãäàæ áàéãààã òîäîðõîéëîõ ¿íäñýí õ¿÷èí ç¿éë íü Ñèðàêóñàãèéí çàð÷ìûí ¿íäñýí 5 øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äòýé íèéöýæ áàéõ ¸ñòîé. Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ õÿçãààðëàõûã åðºíõèéäºº õ¿ëýýí çºâøººðäºã õýäèé ÷ ÿìàð ÷ íºõöºë áàéäàëä çºâõºí öàã õóãàöààíû õóâüä ë õÿçãààðëàõ áºãººä ýíý òîõèîëäîëä äàõèí õÿíàí ¿çýõýýð áàéõ õýðýãòýé.

Ýáîëàãèéí õàëóóðàëò, ýì÷ëýãäýõã¿é ñ¿ðüåý çýðýã îíö õàëäâàðò ºâ÷íèé ¿åä õºë õîðèî òîãòîîõ áóþó òóñãààðëàõ çàìààð øèëæèí í¿¿õ ýðõ ÷ºëººã áîîãäóóëàõ íü òóõàéí íºõöºë áàéäàëä îëîí íèéòèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº ãýõ çàéëøã¿é òîõèîëäîëä õ¿íèé ýðõèéã õºíäºæ áàéãààãèéí æèøýý áºãººä ýíý òîõèîëäîë íü îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí õóóëüä53 íèéöíý. Íºãººòýéã¿¿ð ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-òîé õ¿í ýì÷ë¿¿ëýõýýñ òàòãàëçàõ, íèéãìèéí ãîö õàëäâàðò ºâ÷íèé ýñðýã äàðõëààæóóëàëò õèéëãýõèéã ýñýðã¿¿öñýí õ¿ì¿¿ñò óëñ ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, îëîí íèéòèéí ýìõ çàìáàðààã õàäãàëàõ ãýõ ìýò ¿íäýñëýëýýð íîöòîé àðãà õýìæýýã çºâòãºäºã.54

À14. Íîòîëãîîíä òóëãóóðëàñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëýëä õ¿íèé ýðõèéí ÿìàð óÿëäàà õîëáîî áàéäàã âý?

Îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí õ¿íèé ýðõèéã áèé áîëãîõ íü ¿éë ÿâö òóõàéí ¿íäýñëýëèéí ìºí ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõîîñ ¿¿äýëòýé. Æèøýý íü óëñ òºðä îðîëöîõ, ýð¿¿ë ýíõ àæ òºðºõ áîëîí áîëîâñðîõ çýðýã îëîí ýðõýý ã¿éöýä ýäëýõã¿é áàéãàà õ¿í àìûí ýìçýã áîëîí

53 Gruskin S and Tarantota D in ED. Retels R, Mc.Ewen J. Beaglehole R, Tanaka H, Oxford Textbook of Public Health, Fourth Edition, Oxford, Oxford University Press, (in press). 54 14-ð Åðºíõèé íýìýëò òàéëáàð

Ñèðàêóñàãèéí çàð÷èì Çºâõºí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñûí òóëä õ¿íèé ýðõèéã õºíäºæ áîëíî. Èéíõ¿¿ õ¿íèé ýðõèéã õºíäºõäºº çºâõºí Ñèðàêóñàãèéí çàð÷èì õýìýýõ õ¿íèé ýðõèéí õóóëüä íàðèéâ÷ëàí òóñãàñàí á¿õèé ë íºõöºë áàéäëóóäàä íèéö¿¿ëýí õºíäºíº. ¯¿íä:

• Õÿçãààðëàëòóóä íü õóóëèàð áàòàëãààæñàí áàéõ áà õóóëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæèõ; • Õÿçãààðëàëòóóä íü íèéòëýã àøèã ñîíèðõëûã èëýðõèéëñýí õóóëü ¸ñíû îáúåêòèâ

øèíæ ÷àíàðòàé áàéõ; • Àðä÷èëñàí íèéãìèéí çîðèëãîä õ¿ðýõýä òóõàéí õÿçãààðëàëò çàéëøã¿é

øààðäëàãàòàé áîë; • Èæèë çîðèëãîä õ¿ðýõèéí òóëä àëáàäàí áóþó õÿçãààðëàëòûí àðãà õýìæýý àâ÷

áîëîõã¿é; • Õÿçãààðëàëòûã õ¿÷ýýð òàâèõ áóþó òîãòîîæ áîëîõã¿é. ªºðººð õýëáýë ó÷èð

øàëòãààíã¿é áóþó ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ çàìààð òàâüæ áîëîõã¿é.


- 22 -

ýðõ íü õÿçãààðëàãäñàí á¿ëã¿¿äèéã òîäîðõîéëñîíû ¿íäñýí äýýð óóãóóë õ¿í àìûí55 ýðõèéã òóíõàãëàí çàðëàõ õýðýãòýé. ªºðººð õýëáýë õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýýã òîãòîîõ íü ÷óõàë àñóóäàë áºãººä ò¿¿íèéã Çàñãèéí ãàçðààñ øèéäâýðëýõèéí à÷ õîëáîãäëûã îëæ õàðàõ íü íîòîëãîî áîëíî. Èéìýýñ õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý íü îðøèí áàéñíààðàà ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëóóäûã öîãö áàéäëààð øèéäâýðëýõýä øààðäëàãàòàé áàðèìò ìýäýýëýë á¿õèé íîòîëãîî öóãëóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã äýìæäýã. Æèøýýëáýë óëàìæëàëò òîäîðõîéëîã÷óóäààñ áóñàä áàðèìò ìýäýýëëèéã çàäëàí ¿çñýíýýð óóãóóë áîëîí ¿íäýñòýí ÿñòàí àðä ò¿ìíèéã óãñàà ãàðëààð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ áàéãàà ýñýõèéã èëð¿¿ëæ áîëäîã áºãººä ýíý íü òýäãýýðèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí íèéòëýã äîðîé áàéäëààð èëýðõèéëýãääýã. Õýäèé òèéì áîëîâ÷ õ¿í àìûí á¿ëã¿¿äýä õýðõýí, ÿàãààä ÿëãàâàðòàé õàíäàæ áàéãààãèéí ó÷èð øàëòãààíûã ìýäýõ óëñ òºðèéí ìýäðýìæ íü áàðèìò ìýäýýëýë öóãëóóëàõàä õºäºëãºã÷ õ¿÷ áîëîõ õ¿íèé ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ õàíäëàãûã ñààðóóëäàã. Õ¿íèé ýðõèéí íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ¿çýë áàðèìòëàë íü ýð¿¿ë ìýíäèéí áàðèìò ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ àðãà çàìòàé íÿãò óÿëäààòàé áàéäàã. ¯¿íä àëáàäëàãàã¿é áàéõ, ÷ºëººòýé îðîëöîõ áîëîí ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëã¿é áàéõ ãýõ çýðýã õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ òàëûí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ àðãûã ñîíãîõäîî àíõààðàõ õàìààðíà. Õî¸ðäóãààðò, õ¿í àìûí ÿíç á¿ðèéí á¿ëã¿¿äèéã òîäîðõîéëîõîä îëîí óëñûí ãýðýý ýðõèéí áàðèìòóóäûã àøèãëàõ íü òîõèðîìæòîé. Æèøýý íü ÎÓÕÁ-ûí Óóãóóë áîëîí ¯íäýñòýí ÿñòàí õ¿í àìûí òóõàé Êîíâåíöèä56 óóãóóë áîëîí ¿íäýñòýí ÿñòíû àðä ò¿ìíèéã òîäîðõîéëîõ áîëîí õ¿í àìûí áóñàä á¿ëã¿¿äèéã ÿëãàí òàíèõ àëáàí ¸ñíû ¿íäýñ ñóóðèéã òîäîðõîéëæ ºãñºí. Òºðèéí ç¿ãýýñ õóâü õ¿ì¿¿ñèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë (ÕÄÕÂ-èéí õàëäâàð, õîðò õàâäàð, ýñâýë óäàìøëûí ýìãýãòýé ãýõ ìýò) áóþó çàí àâèð (áýëãèéí äóð, àðõèäàí ñîãòóóðàõ áóþó áóñàä õîðò áîäèñò äîíòîõ ãýõ ìýò)-ûí òóõàé õóâèéí ìýäýýëýë öóãëóóëàõ íü óã ìýäýýëýë áóñàä ýòãýýäèéí ãàðò ñàíààòàéãààð áîëîí ñàíàìñàðã¿éãýýð îðæ áóðóóãààð àøèãëàãäàõ ýõ ¿íäýñ áîëäîã.57 ¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí õàðüÿà áàéãóóëëàãóóäààñ íèéòëýã çîðèëòóóäûíõàà õ¿ðýýíä ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõ, õ¿íèé õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí òàëààð íýëýýä àæèë ÿâóóëæ áàéíà. ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òºëºâëºõ, áîëîâñðóóëàõ, àøèãëàõ áîëîí ¿íýëýõ íèéòëýã õ¿ðýýã áàòàòãàõûí òóëä ºðãºí äàëàéöòàé õàìòûí àæèëëàãàà øààðäëàãàòàé. Í¯ÁÕÃ-ûí Óëñûí Íýãäñýí ¯íýëãýý(ÓÍ¯)-íèé ¯ç¿¿ëýëò¿¿äèéí àæëûí õýñýã ¿ç¿¿ëýëò ãýäýã íü õýìæèãääýã ÷àíàðûí áóþó òîî õýìæýýíèé ìýäýýëýë á¿õèé õóâüñàã÷ áîëíî ãýæ òîäîðõîéëñîí. Õ¿íèé ýðõ íü õºãæëèéí ýíãèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ, òýäãýýðèéã “þó áîëîõ”-ûã õýìæèõ çîðèëãîòîé. ÓÍ¯ ¯ç¿¿ëýëòèéí õ¿ðýýíä ýðõèéí îãòîëöîëò ñóóðèàð íýãäìýë áîëñîí. ¯¿íä õàðüöóóëàëò, çîðèëãî, çîðèëò áóþó “ÿìàð áàéõ ¸ñòîé” “õýçýý õèéãäýõ” çýðýã óëñ ¿íäýñòíèéõýý ÷ºëººò ¿éë ÿâöàä58 òóñãàéëàí òîõèðóóëæ õºãæ¿¿ëýõ¿éö àñóóäëóóäûã õºíäººã¿é.

55 The open-ended inter-sessional Working Group on the draft declaration was established in 1995 in accordance with Commission in Human Rights resolution 1995/32 and Economic and Social Council resolution 1995/32. The Working Group has the sole purpose of elobrating a draft declaration on the rights of indigenous peoples, considering the draft contained in the annex to resolution 1994/45 of 26 August 1994 entitled draft “United Nations Declaration on the rights of indigenous peoples”. The draft is being prepared for consideration and adoption by the General Assembly during the International Devade of the World’s indigenous People. 56 1989 îíû 6-ð ñàðûí 27-íä Îëîí óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí Îëîí óëñûí Õºäºëìºðèéí Áàéãóóëëàãûí Òóñãààð Óëñóóäûí Óóãóóë áîëîí ¯íäýñòýí ÿñòíû õ¿í àìûí òóõàé Êîíâåíö /Êîíâåíö 169/ 57 Gruskin S and Tarantola D /49-ð òàéëáàðûã ¿çíý ¿¿/ 58 Mokhiber, “Toward Measure of Dignity: Øndicators for Right based Development” Session I-P14, Montreux 4-8 September 2000


- 23 -

“Ìýäýýëýë áîëîí ñòàòèñòèê íü õàðèóöëàãûí ñî¸ëûã áèé áîëãîõ áîëîí õ¿íèé ýðõèéã îéëãîõ õ¿÷èðõýã õýðýãñëýë þì.” Õ¿íèé Õºãæëèéí Èëòãýë 200059

À15. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõýä õ¿íèé ýðõ õýðõýí ¿éë÷ëýõ âý?

Õ¿í àìûí á¿ëýã äýõü ºâ÷íèé øèíæ òýìäýã, äàâòàìæ, õ¿íä õºíãºíèé çýðýãò õàíäàõ Çàñãèéí ãàçðûí õàíäëàãûã àíõààðàí ¿çýõ ºíººãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºðèéã ¿íýëýõ ñòàíäàðòûã õ¿íèé ýðõ áèé áîëãîäîã. Ìºí õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ñòàíäàðò íü õ¿í àìûí ýìçýã áîëîí îðõèãäñîí á¿ëãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õýðýãöýýã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë áîëãîäîã ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû áàò ñóóðèéã áèé áîëíî. Õ¿íèé ýðõ ãýæ àëèâàà ç¿éëèéí äóíäàæ áºãººä íèéãìèéí õàìãèéí ýìçýã (óóãóóë áîëîí ¿íäýñòýí ÿñòíû õ¿í àì, ä¿ðâýãñýä, í¿¿äýë÷èä, óãñààòíû, øàøèí ø¿òëýãèéí, ¿íäýñíèé áîëîí àðüñ ºíãºíèé öººíõ ãýõ ìýò) õýìýýãäýõ õ¿í àìûí á¿ëã¿¿äýä ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õºòºëáºð, ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíä çààâàð÷èëãàà áîëîõóéö òóñãàéëñàí õ¿íèé ýðõèéã ñàíàë áîëãîõ çàìààð àíõààðàë õàíäóóëäàã. (Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, ñòðàòåãè áîëîí ýð¿¿ë ìýíäýä íü íºëºº ¿ç¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàõ ¿éë ÿâöàä îðîëöîõ õýì õýìæýýíèé óëìààñ ýðõ íîöòîéãîîð çºð÷èãäºæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí ýðõ ãýõ ìýò). Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Èëòãýë 2000: ÄÝÌÁ-ûí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿íýëãýýíèé ¿íäýñ

ÄÝÌÁ-ààñ ãàðãàñàí Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Èëòãýë 2000-ä Íîòîëãîîíä òóëãóóðëàñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí çàãâàðûã õºãæ¿¿ëýõ àæëûí õ¿ðýýíä ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààíû ¿ç¿¿ëýëòèéã òîäîðõîéëñîí. Ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ñóóðü çàð÷èì íü: ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû õèë çààãèéã òîäîòãîõ; íèéãìèéí òîìîîõîí çîðèëòîä õ¿ðýõýä ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí áóñàä òîãòîëöîîíû õàðèëöàí õàìààðëûã ¿íýëýõ; ýð¿¿ë ìýíä, ò¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý, ñàíõ¿¿ãèéí õàíäèâûí ýðõ òýãø áàéäëûã òîäîðõîéëîí õýìæèõ; áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõàä õàðèëöàí àäèëã¿é áîäëîãûí àñóóäàë õýðõýí ¿éë÷èëæ áàéãààã õàðóóëàõ.60 Õýìæèãäýõ îëîí ç¿éëèéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýãýýð òîäîðõîéëâîë ÿëàíãóÿà ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîîíû ¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîéãîîð õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý íýãäìýë áîëñîí.

À16. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóóëü òîãòîîìæ áîëîí õ¿íèé ýðõèéí õóóëèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí õàìààðàë ÿìàð áàéõ âý?

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõèéã äýìæèõ, õàìãààëàõ ÷óõàë õýðýãñëýë íü ýð¿¿ë ìýíäèéí õîëáîãäîëòîé õóóëü òîãòîîìæ þì. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðóóëàõ, õÿíàí ¿çýõ ÿâöàä õ¿íèé ýðõèéí áîëîí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çîðèëòóóäûí ¿ð àøèã áîëîí íèéöëèéã òîäîðõîéëîõ õàìãèéí ¿ð ä¿íòýé õýðýãñëýëèéã õ¿íèé ýðõ á¿ðä¿¿ëæ ºãäºã. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ íü õºë õîðèî áîëîí òóñãààðëàëò ãýõ ìýòèéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîéãîîð îëîí îðíûã íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé õóóëèíä äàõèí çàñâàð õèéõýä õ¿ðãýæ áàéíà.61 Õàíãàëòòàé ìýäýýëýë, ýïèäåìèîëîãèéí ñóäàëãààã¿éãýýð òîäîðõîé á¿ëýã õ¿í àìûí õàíäëàãûã äýìæèõ ¿¿äíýýñ òýäýíä çîðèóëàí ãàðãàñàí õÿçãààðëàõ õóóëü, áîäëîãî íü õ¿íèé ýðõèéí ñýòãýë çîâîîõ àñóóäëûã íýìýãä¿¿ëýõ áîëíî. ¯¿íòýé õîëáîîòîé 2 æèøýýãýýð õ¿í

59 United Nations Development Programme, Õ¿íèé Õºãæëèéí Èëòãýë 2000 (New York and Oxford: Oxford University Press, 2000/ 60 World Health Report 2000 Yealth Systems: improving performance 61 Gostin Burris S, and Lazzarini Z, “The Law in the United States” Colobia Law Review Vol. 99 ¹ 1, (1999)


- 24 -

àìûí òîäîðõîé á¿ëã¿¿äèéí ýìýãòýé÷¿¿äèéã àëáàäàí æèðýìñë¿¿ëýõã¿é áîëãîæ òýäãýýðèéí ýð¿¿ë ìýíä, ñàéí ñàéõàíä øààðäëàãàòàé õýìýýí çºâòãºõ, ìºí íºãººòýéã¿¿ð èæèë õ¿éñòíýý ¸ñ áóñààð ýçýìäýõ áýëãèéí õ¿÷èðõèéëëèéí ýñðýã õóóëèéã ÕÄÕÂ/ÄÎÕ ºâ÷íèé òàðõàëòààñ ñýðãèéëýõýä øààðäëàãàòàé õýìýýí çºâòãºõ ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãóóäûã äóðäàæ áîëíî.62 Õ¿íèé ýðõèéí ¿¿ðýãòýé õîëáîîòîé ¿íäýñíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî, õóóëü òîãòîîìæèéã áîëîâñðóóëàõ Çàñãèéí ãàçðûí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé. Èíãýõäýý òýä õ¿íèé ýðõèéã øóóä áóþó øóóä áóñààð çºð÷èæ áàéãàà ýñýõèéã íü òîäîðõîéëîõ ýð¿¿ë ìýíäèéí õîëáîãäîëòîé õóóëü, áîäëîãûã õÿíàí ¿çýõ àðãà ìåõàíèçìûã áîëîâñðóóëàõ, ìºí îäîîãèéí áàéãàà àëäàà çàâõðàëûã çàñàæ çàëðóóëàõ àðãà õýðýãñëýëèéã áèé áîëãîõ õýðýãòýé.

À17. Óëñ îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí íºõöºë áàéäëûí ä¿í øèíæèëãýýíä õ¿íèé ýðõ õýðõýí õàìààðàõ âý?

Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäàëä èë¿¿òýéãýýð àíõààðàë õàíäóóëàõ íü íýãä, óëñ îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí íºõöºë áàéäëûí ä¿í øèíæèëãýýíèé õ¿ðýýã ºðãºòãºõ, èíãýñíýýð õî¸ðäóãààðò, øèíý ò¿íøýý òàíèõ áîëîëöîî íýýãääýã. ¯íäýñíèé õ¿íèé ýðõèéí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí õîëáîîòîé çààëòóóä áîëîí íºãººòýéã¿¿ð ¿íäýñíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòðàòåãè áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíä õ¿íèé ýðõòýé õîëáîãäîëòîé çààëòóóäûã îðóóëàõàä àíõààðàõ õýðýãòýé. Çàñãèéí ãàçàð ¿íäýñíèé õ¿íñíèé áîäëîãî, òºëºâëºëò ãýõ ìýò ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàëä îíöãîé àíõààðàõààñ ãàäíà äàí ãàíö ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò áóñ ººð ñàëáàðò õýðýãæèõ áîäëîãî, òºëºâëºëòºíä ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí õ¿íèé ýðõèéí çîðèëòóóäûã ìºí àäèë òîäîðõîéëîõ çàìààð ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé õ¿íèé ýðõèéí ¿¿ðã¿¿äèéã õàíãàõ õýðýãòýé. ¯íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ áîëîí õºãæëèéí áîäëîãî õ¿í àìûí ýìçýã á¿ëã¿¿äèéí áàéð áàéäàëä õýðõýí íºëººëæ áàéãàà, òýäíèé ýðõèéã õàìãààëàõ òàëààð ÿìàð áàéãóóëëàãà àæèëëàäàã áîëîí òýäíèé íýí òýðã¿¿íèé ýðõ àøãèéã èðãýíèé íèéãìèéí õºäºëãººí õýðõýí òºëººëæ áàéãààä àíõààðàë õàíäóóëàõ õýðýãòýé. Ìºí ýöýñò íü Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí õ¿íèé ýðõèéí ãýðýýã õÿíàí øàëãàõ ¿¿ðýãòýé áàéãóóëëàãóóäûí èëòãýë, ø¿¿ìæ áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿çýë áîäëûã àíõààðàí ¿çýõ õýðýãòýé. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìíààñ ãàäíà Õóóëü ç¿éë ÿàì áîëîí õ¿íèé ýðõèéí ÷èã ¿¿ðýãòýé ÿàìä (Õ¿íèé ýðõèéí áèå äààñàí áàéãóóëëàãà), ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õäèéí àñóóäëûã õàìààðàõ, áîëîâñðîë, íèéãìèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ÿàì çýðýã áóñàä ÿàìäûí îðîëöîîã ¿íäýñíèé ò¿âøèíä õàìðóóëæ áîëíî. Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí õàðüÿà áàéãóóëëàãóóä, õ¿íèé ýðõèéí ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãóóä, îëîí óëñûí áà ¿íäýñíèé õ¿íèé ýðõèéí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, õ¿íèé ýðõèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä áîëîí ñóäàëãààíû õ¿ðýýëýíã¿¿äèéí ¿ð ºãººæòýé õàìòûí àæèëëàãàà õýðýãòýé.

Ãóðàâäóãààð õýñýã. Ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõèéí óõàãäàõóóíû ºðãºí öàð õ¿ðýý

À18. ¨ñ ç¿é õ¿íèé ýðõòýé õýðõýí õîëáîãäîõ âý?

¨ñ ç¿é ãýæ õóâü õ¿í áîëîí íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíû õýì õýìæýýã õýëíý. Ýäãýýð õýì õýìæýý íü øàøèí, ñî¸ëûí óëàìæëàë, óõàìñàð áîëîí ¸ñ ç¿éò õàíäëàãûí á¿õèé ë õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çýõ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ óðãàí ãàðíà. Õýì õýìæýýíèé òîãòîëöîî ýðõ, ¿¿ðýã, ñàéí çàí ÷àíàð, ¿íýëýìæ, ãàðàõ ¿ð ä¿íãèéí ýåðýã áàéäàë, ¿éë ÿâäëûí ¿ð äàãàâàð, øóäàðãà ¸ñíû õýì õýìæýý, 62 Gruskin S and Tarantola D, 48-ð òàéëáàðûã ¿çíý ¿¿


- 25 -

øàãíàë áîëîí øèéòãýëä òîõèðóóëàí íººöèéã ÿëãàâàðàëã¿é õóâààðèëàõ çýðýã îëîí õýñã¿¿äýýñ á¿ðäýë áîëíî. Õ¿íèé ýðõ îëîí óëñûí õýìæýýíä îëîí óëñûí õóóëü ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä òóñãàãäñàí çàð÷èì, õýì õýìæýýíèé õ¿ðýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãääºã. Ýäãýýð îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí çàð÷ìóóä áîëîí õýì õýìæýýí¿¿ä íü ãèø¿¿í îðíóóäûí ¿íäñýí àñóóäëûí õ¿ðýýíä ã¿í ã¿íçãèé, óäààí õýëýëöñýí õýëýëöýýðèéí ¿ð ä¿í þì. ªºðººð õýëáýë õ¿íèé ýðõ íü Êàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí çºâøèëöºõ ¿éë ÿâöàä ¿¿ñýæ áèé áîëäîã. Õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ñòàíäàðòûã äàí ãàíö ¸ñ ç¿éí áîäèò ¿éë àæèëëàãààòàé áóñ ¸ñ ç¿éí õàíäëàãà áîëîí ó÷èð øàëòãààíû ¿éë ÿâöòàé õîëáîãäóóëàí àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé. Æèøýý íü õ¿í àìûí ºâºðìºö á¿ëã¿¿ä, òýäãýýð á¿ëãèéã òºëººëºõ õóâü õ¿ì¿¿ñ òýäýíä íºëººëºõ àñóóäàëä õàíäàõ ¸ñ ç¿éí óÿëäààã òîäîðõîéëîõ ¿éë ÿâöàä îðîëöîõ õýðýãòýé ýñýõ òóõàé àñóóäàë. ¨ñ ç¿é íü õ¿íèé ýðõèéí õ¿ðýýíä òîäîðõîéëîãäîõã¿é áàéãàà àìüäðàë äýýð ºðãºí õýðýãëýãääýã. Æèøýý íü õ¿íèé ýðõèéí õóóëèéã äàãàæ ìºðääºãã¿é áóþó õ¿íèé ýðõèéã õóóëü÷ëààã¿é îðíóóäàä õ¿íèéã êëîíèé àðãààð á¿òýýõ çýðýã àñóóäàë ¿¿ñäýã.

À19. Õ¿íèé ýðõèéí çàð÷èì ýðõ òýãø áàéäàëòàé õýðõýí õîëáîîòîé âý?

Ýðõ òýãø áàéäàë íü íèéãìèéí ýðõ àøèã ãýõýýñýý õ¿íèé õýðýãöýý íü ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûí áîëîìæ ðóó èë¿¿ äàãóóëäàã ãýñýí óòãàòàé.63 Ýíý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí íèéãýì äýõ íèéãìèéí ñóë òàëóóäòàé õàðèëöàí óÿëäñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäñýí òîäîðõîéëîã÷äûí òýãø áóñ áàéäëûã àðèëãàíà ãýñýí ¿ã þì. Òýãø áàéäëûí çàð÷èì íü øóäàðãà ¸ñûã áàòàòãàõ çîðèëãîîð õóóëü÷ëàëã¿éãýýð, áîäëîãûí õ¿ðýýíä áàðèìòàëäàã ãýäýã óòãààðàà õ¿íèé ýðõèéí õàíäëàãàä èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºãäºã. ¯¿íèéã ºíººãèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæèéí õàíãàëò, ¿íý, õ¿ëýýí çºâøººðºëò çýðýã áîäëîãûí ÷àíàðòàé øèéäâýð ãàðãàõàä àøèãëàæ áàéíà. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä íèéãýì äýõ ýìçýã á¿ëã¿¿äèéí òàëààð èë¿¿ àíõààðñàí çààëòóóäûã òóñãàõ íü òýãø áàéäëûí çàð÷ìûã áýõæ¿¿ëíý. Õ¿íèé ýðõèéí ãýðýý, õýëýëöýýð¿¿ä íü îëîí óëñûí ò¿âøèíä ýðõèéí ìºí ÷àíàðûã îéëãîõ îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõ çàìààð òýãø áàéäëûã õàíãàõàä, ìºí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëä äóðäñàí óëñûí äîòîðõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä ÷èãëýãääýã.64

À20. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí õ¿íèé ýðõèéí çàð÷ìóóä íü ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õýðõýí íºëººëºõ âý? Øààðäëàãàòàé íèéãìèéí ¿éë÷èëãýý ìýòèéí ýð¿¿ë ýíõ, ñàéí ñàéõàí àìüäðàõàä òîõèðñîí àìüæèðãààíû õýì õýìæýýòýé áàéõ ýðõ áîëîí ºâ÷èí ýìãýã òóñàõ, ÷àäâàðàà àëäàõ, ºíäºð íàñëàõ áóþó áóñàä õýëáýðèéí àìüæèðãààíû äîðîéòîëä îðîõ òîõèîëäîëä àþóëã¿é áàéõ ýðõèéã Õ¿íèé Ýðõèéí Ò¿ãýýìýë Òóíõàãëàëä òóíõàãëàí çàðëàñàí.65 Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéí õîðîîíîîñ ÿäóóðàë ãýäãèéã “àìüæèðãààíû áàòàëãààæèõ äîîä ò¿âøèí áîëîí èðãýíèé, ñî¸ë, ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, íèéãìèéí ýðõýý ýäëýõýä øààðäëàãàòàé íººö áîëîëöîî, áîëîìæ, ñîíãîëò, àþóëã¿é áàéäàë, ýðõ ìýäëèéí áàéíãûí áóþó ¿ðãýëæèëñýí äóòàãäëààð òîäîðõîéëîãäîõ õóâü õ¿íèé îðøèõ íºõöºë áàéäàë þì” õýìýýí òîäîðõîéëñîí.66 63 Equity in Health Care: A WHO/SIDA initiative, WHO, Geneva, 1996 64 Õºãæèõ ýðõèéí Òóíõàãëàë, 4 December, 1986, (A/RES/41/12/) 65 Article 25 UDHR (1948) 66 Poverty and International Cobenent on Economic, Social and Cultural Rights in 4 May, 2001 (E/C. 12/2001.10)


- 26 -

“Ýðõ ìýäýëã¿é áàéäëûã áóóðóóëàõ áîëîí ÿäóó ýìýãòýé÷¿¿ä, ýðýãòýé÷¿¿äèéã àìüäðàë àõóéãàà èë¿¿ áèå äààí àâ÷ ÿâàõ ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõ àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõ àñóóäàë íü ìýðãýæèëòí¿¿äèéã õºãæ¿¿ëýõ, áîäëîãî áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë þì”.67 Õ¿íèé ýðõ íü Çàñãèéí ãàçðûí ºìíº õóóëèàð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý óõàìñàðëàõ ýðõèéã îëãîõ çàìààð õóâü õ¿íèéã áîëîí íèéãìèéã áýõæ¿¿ëäýã. Õ¿íèé ýðõ íèéãýì äîòîð áîëîí íèéãýì õîîðîíäûí ýðõ íü ìýäëèéí õóâààðèëàëò áîëîí ýðõ ìýäëèéã òýíöâýðæ¿¿ëýí, ÿäóóñûí ýðõ ìýäýëã¿é áàéäëûã áàãàñãàõàä ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. Ýð¿¿ë ýíõ àæ òºðºõ ýðõ ãýõ çýðýã ýäèéí çàñãèéí áîëîí íèéãìèéí ýðõ íü õýì õýìæýýã òîäîðõîéëæ ìºðäëºã áîëãîõ çàìààð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ÷óõàë àðãà õýðýãñëýë áîëäîã. Õ¿íèé ýðõèéí õàíäëàãà íü ÿäóó÷óóäûí àìüäðàë àõóéä íºëººëºõ ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, õÿíàõ ¿éë àæèëëàãààíä òýäíèéã èäýâõòýé îðîëöóóëàõ áîëîí ýíý òàëààð ìýäýýëýë øààðääàã. Õàðèóöëàãà, èë òîä áàéäàë, àðä÷èëàë áîëîí ñàéí çàñàãëàë çýðýã íü ÿäóóðàë áîëîí ºâ÷èí ýìãýãòýé òýìöýõ ÷óõàë õýðýãñëýë þì. Õóóëü ¸ñíû ýðõ, ¿¿ðýã íü äîòîîääîî áîëîí îëîí óëñûí ò¿âøèíä õàðèóöëàãûã: äîòîîääîî õ¿÷èí òºãºëäºð õóóëèéí çàëðóóëãà, çàõèðãààíû áîëîí óëñ òºðèéí õàðèóöëàãûí òîãòîëöîîã ìºí îëîí óëñûí ò¿âøèíä õ¿èé ýðõèéí õÿíàëòûã øààðääàã.68 Åðºíõèéäºº õ¿íèé ýðõ íü õóóëü òîãòîîìæ, áîäëîãî áîëîí õºòºëáºð çýðýã àðãà òåõíèê¿¿äèéã ºðãºí õ¿ðýýíä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã øààðäñàíààðàà ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ öîãö ¿éë àæèëëàãààã á¿ðä¿¿ëäýã. ×àäâàðã¿é áàéäàë íü ÿäóóðëûí ýõ ñóðâàëæ áºãººä ÿäóóðàë íü ÷àäâàðã¿é áîëîõ ýðñäýëò õ¿÷èí ç¿éë þì. Õ¿íèé ýðõ íü ÷àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñèéã ¿ë ÿëãàâàðëàõ áîëîí òýäíèé ýðõ òýãø áàéäëûã áàòàòãàõ õóóëü ýðõ ç¿éí íºõöºëèéã á¿ðä¿¿ëýõ áºãººä èíãýñíýýð ÷àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñèéã ÿäóóðàëä íýðâýãäýõýýñ ñýðãèéëýõ áîäèò õàíäëàãûã áèé áîëãîäîã. ×àäâàðã¿é áàéäàë áîëîí Õºãæëèéí ¯éë àæèëëàãààíû èëòãýëä ÿäóóðàë áîëîí ÷àäâàðã¿é áàéäëûí ãèíæèí õîëáîîã òîäîðõîéëñîí áàéäàã. ×àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñèéí ÿäóóðëûí ýõ ñóðâàëæèéí ¿íäýñ íü íèéãýì, ýäèéí çàñàã áîëîí óëñ òºðººñ õºíäèéðºõ ÿâäàë þì. Óã ãàäóóðõëûí öàð õ¿ðýý íü òóéëûí àíõààðàë òàòàõóéö áàéíà: • Õºãæèíã¿é îðíóóäûí ÷àäâàðã¿é õ¿¿õä¿¿äèéí 98 õóâü íü àëáàí áîëîâñðîëîîñ

õºíäèéðñºí áºãººä èõýíõ õýñýã íü ÷àäâàðòàé õ¿¿õä¿¿äèéã õàìðóóëäàã õýâèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ õ¿ðòýæ ÷àääàãã¿é áàéíà.

• Äýëõèé äýýð áè÷èë òýæýýëèéí äóòàë áîëîí ýð¿¿ë àõóéí õ¿íä íºõöºëººñ øàëòãààëàí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà ò¿ð àëäñàí íýã çóóí ñàÿ õ¿í áàéíà.

• Àôðèê áîëîí Àçè òèâèéí õàðààã¿é õ¿¿õä¿¿äèéí 70 õóâü, ñîíñãîëã¿é÷¿¿äèéí íü 50 õóâèéã àðèëãàõ áóþó ýì÷ëýõ áîëîìæòîé þì.

Ýäãýýð ÷àäâàðã¿é áàéäàë íü ÿëãàâàðëàëò, ãàäóóðõàëò öààøèëáàë ÿäóóðëûã áèé áîëãîíî. ×àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñò îëãîõ áîëîìæèéã òýíöâýðæ¿¿ëýõ ñòàíäàðò æóðàìä Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí á¿õ ãèø¿¿í îðíóóä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí. Õýäèéãýýð ýíý íü õóóëèéí õ¿ðýýíä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîîã¿é ÷ îëîí îðíû Çàñãèéí ãàçàð ÷àäâàðã¿é áàéäëûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã ñàíàà÷ëàõàä õ¿ðãýñýí.69

À21. Õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ áîëîí õàìãààëàõàä äàÿàðøèë õýðõýí íºëººëºõ âý?

67 Voices of the Poor: Crying Out for Change, Chapter 7, ‘Social III-being: Left Out and Pushed Down’ World Bank 2000, page 235 68 Human rights and poverty reduñtion strategies: A discussion paper, prepared by Professor Paul Hunt, Professor Manfred Nowak, Professor Siddinq Osmani, for the UN Office of the High Commissioner for Human Rights (February 2002) 69 Disability, Poverty and Development, Department for International Development (DFID), ID 21 Highlights, January 2002


- 27 -

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà Êîôè Àííàí “Õºãæëèéã ýðõýìëýõ, äàÿàðøëûã ã¿íçãèéð¿¿ëýõ, ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéã ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ÿâäàë õ¿íèé ýðõèéã òóíõàãëààä çîãñîõã¿é òýäãýýðèéã á¿ðýí ä¿¿ðýí õýðýãæ¿¿ëýõýä îðøèíî. Îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýðýýð áàòàëãààæñàí õ¿íèé ýðõèéã õàíãàõ ÿâäàë ìàíàé áàéãóóëëàãûí ýðõýì çîðèëãî ìºí. Ýíýõ¿¿ ¿íäñýí çàð÷ìàà àëäâàë áóñàä á¿õ þì íóðàõ áîëíî.” õýìýýí îíöëîí òýìäýãëýæýý.70 Äàÿàðøèë õýìýýõ íýð òîìú¸î îëîí ç¿éë óòãà ñàíààã àãóóëäàã áºãººä ¿¿íýýñ ìºíãº, áàðàà, ¿éë÷èëãýý, õ¿í áîëîí îþóí ñàíààíû ¿íäýñíèé õèë äàìíàñàí óðñãàëûã ò¿ëõ¿¿ õàìðóóëàí îéëãîíî. Ýíýõ¿¿ ¿éë ÿâö íü îëîí õ¿íèéã ÿäóóðëààñ ãàðãàõ, õ¿íèé ¿íäñýí ýðõèéí òàëààðõ îéëãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð îëîí õ¿í, óëñ ã¿ðýíä àøèã òóñàà ºãäºã. Èõýíõ òîõèîëäîëä äàÿàðøëûí ¿éë ÿâö íü çàõ çýýëä íýâòðýõ, ìýäýýëýë áîëîí àìüäðàë áýëýãëýã÷ øèíý ýì ìýòèéí àìèí ÷óõàë áàðààã îëæ àâàõûã õ¿ëýýí çºâøººðºãääºãã¿é õ¿í àðä, óëñ ã¿ðí¿¿äèéí õÿçãààðëàãäìàë ýðõèéã øèéäýæ ºãñºí. Äàÿàðøèëä íýãäñýíýýð õ¿íèé ýðõèéí íèéãýì äýõ òîäîðõîé õàíäëàãóóä õ¿íèé ÿëàíãóÿà íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéí ýðõèéã õàìãààëàõ óëñ, ã¿ðí¿¿äèéí ÷àäàâõèä íºëºº ¿ç¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí àñóóäàëä ÷èãëýãäñýí. Ýäèéí çàñàã, óëñ òºðèéí äàÿàðøèëä ãîë òºëºâ õàìààðàõ ýäãýýð õàíäëàãóóäàä: ÷ºëººò çàõ çýýëèéí õàìààðàë íýìýãäýõ; îëîí óëñûí ñàíõ¿¿ãèéí çàõ çýýë áîëîí ¿íäýñíèé áîäëîãî òîäîðõîéëîõ á¿òöýä íºëººëºõ íºëºº ºñºõ; óëñûí òºñâèéí çàðëàãûã áàãàñãàõ; òºðèéí ºì÷èò ìîíîïîëü áàéñàí íýãæ¿¿äèéã õóâü÷ëàõ; õºðºíãº îðóóëàëòûã õºíãºâ÷ëºõ áîëîí àæ àõóéí íýãæèéí ñàíàà÷ëàãûã óðàìøóóëàõàä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíóóäûã çîõèöóóëàõ ä¿ðýì æóðìûã õÿëáàðøóóëàõ.71 Ýäãýýð õàíäëàãóóä íü ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîõ òºðèéí îðîëöîîã áàãàñãàõ ìºí õóâèéí õýâøëèéí (òºðèéí áóñ) àæ àõóéí íýãæ¿¿ä, ÿëàíãóÿà áèçíåñèéí áîëîí èðãýíèé íèéãìèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. Õ¿íèé ýðõèéí øèíæýý÷äèéí ñàíààã çîâíèîæ áàéãàà àñóóäàë áîë èéìýðõ¿¿ õàíäàëãóóä íü äàÿàðøëûí ñºðºã ¿ð äàãàâðààñ íèéãìèéí ýìçýã á¿ëãèéõíèéã õàìãààëàõ áîëîí õ¿íèé ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºðèéí áîëîìæèéã õÿçãààðëàõ ÿâäàë þì. ¯¿íèé ¿ð ä¿íã äàÿàðøëûí õ¿ðýýíä õ¿íèé ýðõèéí ¿¿ðýãò íèéöñýí àðãà çàìààð çàìíàõ áîëîí õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõýä ÷èãëýñýí áîäëîãî, õºòºëáºð áîëîâñðóóëàõûã ýðýëõèéëýõýä íü Çàñãèéí ãàçàðò äºõºì áîëîõóéö àðãà õýìæýýí¿¿äèéã àâ÷ ÷àäàõ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí õ¿÷òýé, øóðãóó õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî õýìýýí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéí õîðîîíîîñ îíöëîí òýìäýãëýæýý.72 Áèä ýõ äýëõèéãýý íýãýí òîñãîí ãýæ ¿çâýë óã äýëõèéí òîñãîí ìààíü õºðø áîëîí îëîí íèéòòýé äîòíîñîõ õàðüöààã¿é åðòºíö áîëíî ãýñýí ¿ã. Õ¿í òºðºëõòíèé áèå áèåý õ¿íäýòãýõ, òýãø ýðõèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ÿâäàë äóòìàãààñ ¿¿äýõ îëîí áýðõøýýë¿¿ä á¿ñ íóòàã á¿ðò, óëñ îðîí á¿ðò áàéñààð áàéíà. Ìýðè Ðîáèíñîí, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññàð.

À22. Îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí õóóëü íü îëîí óëñûí õóäàëäààíû õóóëüä õýðõýí íºëºº ¿ç¿¿ëýõ âý?

70 Report of the Secretary-General on the work of the Organization, 1999, General Assembly, Official Records. 54th session. Supplement ¹ 1 (A/54/1) 71 Statement by the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, to the Third Ministral Conference of the World Trade Organization, 1999 72 Statement by the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, May 1998, paragraph 5


- 28 -

Ñàÿõíààñ Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí õ¿íèé ýðõèéí òîãòîëöîîíä õ¿íèé ýðõèéí õóóëèóäòàé õîëáîîòîé õóäàëäààíû õóóëü áîëîí ¿éë àæèëëàãààã òóñãàæ ýõýëñýí áºãººä ýñðýãýýðýý Äýëõèéí Õóäàëäààíû Áàéãóóëëàãà (ÄÕÁ) áîëîí õóäàëäààòàé õîëáîîòîé áóñàä áàéãóóëëàãóóä àæèë ¿¿ðýãòýý õ¿íèé ýðõèéí òàëààð àñóóäëûã àâ÷ ¿çýõ áîëñîí. Æèøýýëáýë ýì îëæ àâàõ òóõàé àñóóäàë õ¿íèé ýðõèéí õ¿ðýýíä øèéäýãäýõ õàíäëàãà íýìýãäñýýð áàéíà. 2001 îíä áîëñîí ñîäîí ¿éë ÿâäàë áîëîõ Õ¿íèé ýðõèéí Êîìèññ îëíûã õàìàðñàí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ73 ìýòèéí ºâ÷íèé äýãäýëòèéí ¿åä ýìèéã õ¿ðòýýìæòýé áàéëãàõ òóõàé òîãòîîë áàòëàí ãàðãàñàí áà ýíý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðõ áîäèò áîëîõ áºãººä ýìèéã õ¿ðòýýìæòýé, ¿íèéí õóâüä õóäàëäàí àâàõ áîëîìæèéí áàéëãàõûã äàõèí áàòàëãààæóóëæ ºãñºí. Îëíûã õàìàðñàí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ ìýòèéí äýãäýëòèéã àíàãààõàä àøèãëàãäàõ øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé, ñàéí ÷àíàðûí ýì, ýìíýëãèéí òåõíîëîãèéã áèé áîëãîõ áîëîí ò¿¿íèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëã¿éãýýð á¿ãäýä õ¿ëýýí àâàõ, õ¿ðòãýõ, õóäàëäàí àâàõ áîëîìæòîé ¿íýòýé áîëãîõûã äýìæèõ áîäëîãî áàðèìòëàõûã òºðººñ õ¿ñäýã. Ìºí òèéì ýì, ýð¿¿ë ìýíäèéí òåõíîëîãèéã ãóðàâäàã÷ ýòãýýäèéí õÿçãààðëàëòã¿éãýýð îëæ àâàõ õóóëü òîãòîîìæ áàòëàõ áîëîí àðãà õýìæýý àâàõûã òºðººñ õ¿ñäýã. Ýì àâàõ àñóóäàëòàé õîëáîãäóóëàí 2001 îíä Õ¿íèé Ýðõèéí Äýýä Êîìèññàðûí Õ¿íèé ýðõèéí äýä õîðîîíä ºãñºí èëòãýëä Îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí õóäàëäààòàé õîëáîîòîé àñóóäëûí òóõàé õýëýëöýýð áîëîí õ¿íèé ýðõèéí õîîðîíäûí õàìààðëûã òóñãàæ ºãñºí.74 Óã èëòãýëä Äýëõèéí Õóäàëäààíû áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í 141 îðíû 111 îðîí íü Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéí îëîí óëñûí ãýðýýã õ¿ëýýí çºâøººðñºí òóõàé òóñãàæýý. Èíãýñíýýð ãèø¿¿í îðíóóä “õ¿íèé ýðõ ãýäýã áîë Çàñãèéí ãàçðûí íýí òýðã¿¿íèé õàðèóöëàãà áàéõ áîëíî” ãýäãèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ õ¿íèé ýðõèéí ¿¿ðýã áîëîí ÎªÝÕÕÀ òóõàé Õýëýëöýýðò çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé õ¿íèé ýðõèéí ¿¿ðýã áîëîí óÿí õàòàí ÷àíàðûí àëü àëèíûã íü áîäîëöîí Îþóíû ºì÷èéí ýðõèéí õóäàëäààòàé õîëáîîòîé àñóóäëûí òóõàé õýëýëöýýðèéí íààä çàõûí õýì õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé áîëíî.75

À23. Ýðõ ñóóðüò õºãæëèéí õàíäëàãà ãýæ þó âý?

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîîíä áîëîí ¿¿íýýñ ãàäóóð õºãæèë ãýäýã íü Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí Ýðõèéí òóíõàãëàëä (1986) çààñàí øèã äàí ãàíö õ¿íèé ýðõ áèø õàðèí õºãæëèéí ¿éë ÿâö íü õ¿íèé ýðõòýé íÿãò õîëáîîòîé þì ãýñýí îéëãîëò íýëýýä äýëãýð÷ áàéíà. ¯¿íòýé óÿëäóóëàí Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññàðûí ãàçðààñ

73 Commission on Human Rights resolution 2001/33: Access to mediciation in the context of pandemics such as HIV/AIDS, adopted 20 April 2001. (E/CN.4.RES.2001.33) 74 Report of the High Commissioner for Human Rights both Sum-Commission on the Promotion and Protection of Human Rights on Intellevtual property rights and human rights: the impact of the agreement on trade related aspects of Intellectual Property Rights in human rights: Fifty second session on June 2001 (E/CN.4./Sub.2/2001/13 paras. 61-69) 75 Âåíèéí Òóíõàãëàë áà ¿éë Àæèëëàãààíû Õºòºëáºðèéí 1-ð ç¿éë

Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéí îëîí óëñûí ãýðýýíèé 15 äóãààð ç¿éëä “õýí íýãíèé øèíæëýõ óõààíû ¿éë ÿâö áîëîí ò¿¿íèé õýðýãëýýíèé ¿ð øèìèéã õ¿ðòýõ ýðõ”-èéã òóñãàñàí. Ýíý ýðõýýð øèíæëýõ óõààí áîëîí øèíæëýõ óõààíû ñóäàëãààã õàäãàëàõ, õºãæ¿¿ëýõ, äýëãýð¿¿ëýõ ìºí øèíæëýõ óõààí÷ àñóóëãà ÿâóóëàõ ýðõ ÷ºëººã áàòàòãàõàä øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý àâàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã õýìýýí òîäîðõîéëæýý. Ýíýõ¿¿ àñóóäëûã õºãæèæ áóé îðíóóäàä ýìèéí áîäèñ àâàõòàé õîëáîîòîéãîîð ñàÿõíààñ ñóäàëæ ýõýëñýí.


- 29 -

îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõýä òóëãóóðëàñàí õ¿íèé õºãæëèéí ¿éë ÿâöûí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîõ ýðõ ñóóðüò õºãæëèéí õàíäëàãûã ñàíàë áîëãîñîí. Óã õàíäëàãà íü îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí òîãòîëöîîíû õýì õýìæýý áîëîí ñòàíäàðòûã õºãæëèéí áîäëîãî áîëîí ¿éë ÿâöòàé íýãòãýí çàíãèäàæ ºãäºã. Óã õýì õýìæýý áîëîí ñòàíäàðòóóäûã îëîí óëñûí ãýðýý áîëîí òóíõàãëàëóóäàä òîä òîìðóóí òóñãàñàí áàéäàã. Çàð÷ìóóä ãýäýãò îðîëöîî, õàðèóöëàãà, ¿ë ÿëãàâàðëàõ, ýìçýã áàéäàë, ýðõ ìýäýë áîëîí îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí ãýðýý õýëýëöýýð¿¿äòýé øóóä õîëáîãäîõ áàéäàëä àíõààðàõûã õàìðóóëæ ¿çíý. “Ýðõ ñóóðüò õºãæëèéí õàíäëàãà íü õ¿íèé ýðõèéí îëîëò àìæèëòûã õºãæëèéíõºº çîðèëò áîëãîäîã. Õºãæëèéí áîäëîãûí ¿íäñýí òîãòîëöîî áîëîõ õ¿íèé ýðõèéí òàëààð áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä àøèãëàõ áºãººä õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ çîðèëãîòîéãîîð õ¿íèé ýðõèéí õàðèóöëàãûí îëîí óëñûí àïïàðàòûí ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä õýðýãëýíý. Ýäãýýðýýñ ¿çýõýä ýíý íü èðãýíèé áîëîí óëñ òºðèéí ýðõýýð õÿçãààðëàãäàõã¿é ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõòýé õîëáîîòîé. Èíãýñíýýð ýðõ ñóóðüò õàíäëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ã¿éöýòãýëèéí ñòàíäàðòûã òîäîðõîéëîõ áîëíî.”76 Ýðõ ñóóðüò õºãæëèéí õàíäëàãà íü õ¿íèé õýðýãöýý áóþó õºãæëèéí øààðäëàãûí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýõýä áýðõøýýëòýé áàéð áàéäëûã òîäîðõîéëæ, ìºí õ¿í àìûí ¿ë øèëæèõ ýðõèéí õ¿ðýýíä õ¿ì¿¿ñò ºãëºã áóÿí áóñ õýðýãöýýò øóäàðãà ¸ñûã íü ºãºõ, øààðäëàãàòàé ¿åäýý îëîí óëñûí òóñëàìæ àâàõ ¸ñ ñóðòàõóóíû ñóóðèéã íèéãýìä áèé áîëãîäîã. Êîôè Àííàí, Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà.

À24. Õ¿íèé ýðõèéí õóóëü, ä¿ðâýãñäèéí õóóëü áîëîí õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëü íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí õàíãàìæòàé õýðõýí óÿëäàõ âý? Äýëõèé äýýð ãàð÷ áàéãàà øàøèí ø¿òëýãèéí áîëîí ¿íäýñòýí ÿñòíû ñºðãºëäººí çýðýã ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë, çºð÷èëäººí, îíöãîé áàéäëûí ìºí ÷àíàð, õýìæýý íü Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí áóñàä õ¿ðýýíä øèíý áîäëîãî áîëîí õàíäëàãóóäûã øààðäàæ áàéíà. Ýäãýýð îíöãîé áàéäëóóäûã øèéäâýðëýõ ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä îëîí óëñûí õóóëü ýðõ ç¿éí ¿éë àæèëëàãàà, ÿëàíãóÿà õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëü, õ¿íèé ýðõèéí õóóëü áîëîí ä¿ðâýãñäèéí òóõàé õóóëü, õÿìðàí ººð÷ëºãäºæ áóé íºõöºë áàéäàëä òýäãýýðèéã äàãàí ìºðäºõèéí õîîðîíäûí õàðèëöàí õàìààðàëä èë¿¿ àíõààðàë õàíäóóëàõ õýðýãòýé.77 76 Overseas Development Institute, “What can we do with a right based approach to development?” Briefing Paper, 1999 (3) September 77 By Uwe Kracht, Development Consultant and Co-Coordinator of the World Alliance for Nutrition and Human Rights and Humanitatian Law and Principles in Emergencies. An overview of concepts and issues, prepared for UNICEF


- 30 -

Õ¿íèé ýðõ, õ¿ì¿¿íëýã, ä¿ðâýãñäèéí õóóëèóä íü îëîí óëñûí õóóëü ýðõ ç¿éí òîãòîëöîîíû ñàëáàðûí õóâüä îéð ñàëáàð áîëîâ÷ ººð õîîðîíäîî ýðñ ÿëãààòàé õóóëü þì. Õ¿íèé ýðõèéí áîëîí ä¿ðâýãñäèéí õóóëèóäûã Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà ¿éë àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýíä ñàíàà÷ëàí áîëîâñðóóëäàã ãýäýã óòãààðàà èæèë äýìæëýã àâäàã. Õàðèí õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëü íü ãàðàë ¿¿ñýë áîëîí õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ìåõàíèçì íü ººð áàéäàã. Õóóëèéí á¿õèé ë ñàëáàðò ººðèéí ãýñýí ¿íäñýí íèéòëýã çîðèëò áàéäàã: ÿñ ¿íäýñ, àðüñ ºíãº, øàøèí ø¿òëýã, õ¿éñ, óäàì óãñàà, õºðºíãº áýë áóþó áóñàä èæèë òºðëèéí øàëãóóðààð ¿ë ÿëãàâàðëàëã¿éãýýð õ¿íèé íýð õ¿íäèéã äýýäëýõ ãýñýí. Ìºí äîòðîî ìàø îëîí òîîíû íàðèéâ÷èëñàí çîðèëò áîëîí ¿çýë ñàíààíû òºñººòýé øèíæ¿¿ä áàéäàã.

Õ¿ì¿¿íëýãèéí ¿éë àæèëëàãààíû õýì õýìæýýã îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõ, õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëèéí çàð÷ìààð òîäîðõîéëîõîä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé õàðüÿà áàéãóóëëàãóóä áîëîí áóñàä îðîëöîã÷èä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàí àæèëëàæ áàéíà. Çýâñýãò ìºðãºëäººíèé õ¿ðýýíä ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ áýëòãýõ, ¿íýëýõ, õ¿ðãýõ çýðýã ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé àñóóäëûã îëîí óëñûí õóóëü ýðõ ç¿éí õ¿ðýýíä øèéäâýðëýõ õýðýãòýé. ªâ÷òºí áîëîí øàðõàãäàãñàä, ýð¿¿ë ìýíäèéí àæèë÷èä, ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæ, ýìíýëýã áîëîí òºðºë á¿ðèéí ýìíýëãèéí íýãæ¿¿ä (ýìíýëãèéí òýýâðèéí õýðýãñëýë ãýõ ìýò) çýðýã íü õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëèéí çàð÷ìààð õàìãààëàãääàã. Ìºí ÿìàð ÷ íºõöºëä ýìíýëãèéí òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýýõã¿é áàéãàà ÿâäëûã äàéíû ãýìò õýðýãò òîîöäîã. Õ¿ì¿¿íëýãèéí ¿éë àæèëëàãàà ãýæ åðºíõèéäºº õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä íîöòîé àþóë çàíàëõèéëñýí íºõöºë áàéäàëä ýð¿¿ë ýíõ àæ òºðºõ ýðõýýð õàíãàõàä ÷èãëýñýí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë àæèëëàãààã õýëäýã. Îíöãîé íºõöºë áàéäàëä ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõýä õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýýã õàðãàëçàí ¿çñýíýýð ýìçýã á¿ëãèéíõýíä àíõààðàë õàíäóóëàõ ñòðàòåãèéã áýõæ¿¿ëäýã. Ä¿ðâýãñýä, äîòîîäûí ä¿ðâýãñýä áîëîí í¿¿äýë÷äèéí ýìçýã áàéäàë íü õ¿íèé ýðõèéã ãîéä àíõààðàí ¿çýõèéã øààðääàã. Ýäãýýð á¿ëã¿¿äèéí äîòîðõ ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé, õàëàìæëàã÷ã¿é íàñàíä õ¿ðýýã¿é÷¿¿ä, ÷àäâàðã¿é õ¿ì¿¿ñ áîëîí õºãøèí íàñòàíãóóäàä îíöãîé àíõààðàë øààðäëàãàòàé. Ýìçýã á¿ëãèéí äóíä ºâ÷èí áîëîí ýð¿¿ë ìýíäýä õîð ó÷ðóóëàõ ç¿éëèéí ýðñäëèéí õ¿÷èí ç¿éëèéí ýñðýã õàìãààëàëòûí àðãà õýìæýý àâàõ çààâàð÷èëãààãààð õàíãàõ ¿¿ðýãòýé ãýñýí õ¿íèé ýðõèéí òóñãàé çàð÷èì ¿éë÷èëäýã.78 Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Óäèðäàìæèéí äàãóó, Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí àæèëòàí “õ¿íèé ýðõ çºð÷èãäñºíòýé õîëáîîòîé ãîìäëûã áóöààæ áîëîõã¿é. Õ¿ëýýí àâñàí ë

78 Guiding Principles an Internal Displacement (1998)

Õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëü íü äàéí ñàìóóíû ¿åä äàéíä îðîëöîîã¿é áóþó îðîëöîõîî áîëñîí õ¿ì¿¿ñèéã õàìãààëàõ áîëîí äàéíû àðãà õýðýãñëèéã õÿçãààðëàõ òóõàé ä¿ðìèéã áàãòààñàí çýâñýãò ìºðãºëäººí áóþó äàéíû òóõàé õóóëü þì. Õ¿ì¿¿íëýãèéí õóóëèéí òóõàé ¿íäñýí ãýðýý õýëýëöýýð¿¿ä íü 1949 îíû Æåíåâèéí Êîíâåíö 4 ìºí òýäãýýðèéí 1977 îíû Íýìýëò Ïðîòîêîë 2 ïðîòîêîëîîñ á¿ðäýíý.

Ä¿ðâýãñäèéí õóóëü íü ä¿ðâýãñäèéí õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ õóóëü ýðõ ç¿éí òóñãàé ç¿éë àíãè îðóóëàõ çàìààð ä¿ðâýãñäèéã õàìãààëàõàä ¿éë÷èëíý õýìýýí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Ä¿ðâýãñäèéí ýðõ ç¿éí áàéäàëòàé õîëáîîòîé Êîíâåíöèä (1950) áîëîí ò¿¿íèé ïðîòîêîëä (1966) îíöëîí äóðäñàí.


- 31 -

áîë Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññàðûí ãàçàðò øóóðõàé, íóóöûã çàäðóóëàëã¿éãýýð õ¿ðãýõ ¿¿ðýãòýé.”79

À25. Õ¿íèé ýðõ óëñ îðíóóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí àæèëòàé õýðõýí õîëáîãäîõ âý?

Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí óëñûí òºâøèí äýõ õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí àñóóäàë íü õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ àñóóäàë þì.80 Õ¿íèé ýðõýä òóëãóóðëàñàí õºãæëèéí õàíäëàãûã ¿íäýñëýõ òóëãóóð çàð÷ìóóäûã Óëñûí Íýãäñýí ¯íýëãýý (ÓÍ¯) áîëîí Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí òóñëàìæèéí ¿éë àèæëëàãàà (Í¯ÁÕÒ¯À) çýðýã áàðèìò áè÷ã¿¿äýä òóñãàñàí. ÓÍ¯ áîëîí Í¯ÁÕÒ¯À-íû óäèðäàìæèä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Ãýðýý, êîíâåíö¿¿ä áîëîí òóíõàãëàëóóäûí õýðýãæèëòèéã òîäîðõîéëæ, õ¿íèé ýðõèéã á¿ðýí äýýäëýõèéã à÷ õîëáîãäëûã îíöëîí òýìäýãëýñýí áàéäàã. ÓÍ¯ íü Í¯Á-ûí êîíôðåíöèä îðîëöîõ õèéãýýä ãýðýý, êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä Çàñãèéí ãàçàðò ìºðäëºãº áîëîõ Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãûí õÿëáàð, íýãäìýë, öîãö äýìæëýãèéã àâàõ õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã õºíãºâ÷ëºõºä òóñ äºõºì áîëíî. ¯¿íýýñ ãàäíà Äýëõèéí áàíêíû Òîäîðõîé õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí Äýëõèéí áàíê áîëîí Îëîí óëñûí âàëþòûí ñàíãààñ õàìòðàí ãàðãàñàí ßäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéí ñóäàëãàà (ßÁÑÑ)-íû ñàíàà÷èëãàä õ¿íèé ýðõèéí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîí õýì õýìæýýã àëáàí ¸ñîîð òîäîðõîéëñîí áàéäàã. Õ¿íèé ýðõèéí èíòåãðàöëàëûí óäèðäàìæ áîëîâñðóóëàõ òºñºëä ßäóóñûí äóó õîîëîé,81 ÿäóóðëûí ñóäàëãààíóóä, îëîí óëñûí õ¿íèé ýðõèéí õýì õýìæýý, ¿éë àæèëëàãààíä òóëãóóðëàí Õ¿íèé ýðõèéí äýýä êîìèññàðûí ãàçðûí ßäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéí ñóäàëãàà (ßÁÑÑ Óäèðäàìæ) çýðýã ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèóäàä “ÿäóó õ¿ì¿¿ñèéí ìºí ÷àíàðóóä”-ûí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã òîäîðõîéëñîí. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëûã àíõààðàõ íü ÿäóóðàõ, ÿäóóðàëòàé õîëáîîòîé ¿íäñýí àñóóäëóóä ìºí ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ñòðàòåãèéí ¿íäñýí àñóóäëóóäûã øèéäýõýä äºõºì áîëäîã. Æèøýý íü ÿäóóðëûí ýñðýã ñòðàòåãèä õ¿íèé ýðõèéí èíòåãðàöëàëûí àñóóäëûã òóñãàñíààð ýìçýã á¿ëãèéíõíèéã õàëàìæ, àíõààðëààñ ãàäóóð áàéëãàõã¿é, ÿäóó÷óóäûí ñàíàà áîäëûã òóñãàõ çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ñàëáàðûí ãîë àñóóäëóóäàä (áîëîâñðîë, îðîí ñóóö, ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íñ çýðýã) îðîëöîõ ÿäóó÷óóäûí èäýâõòýé îðîëöîîã õàíãàõ, òýäíèéã ýíý òàëûí ìýäýýëëýýð õàíãàõ; øóóä áîëîí äóíä (ìºí óðò õóãàöààíû) õóãàöààíû çîðèëòûã òîäîðõîéëîõ, ¿ð ä¿íòýé õÿíàëòûí òîãòîëöîî (¿ç¿¿ëýëò áîëîí õàðüöóóëàëò ãýõ ìýò) áèé áîëãîõ áîëîí á¿õ òàëóóäûí õàðèóöëàãûí òîãòîëöîî òºëºâø¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëûã áýõæ¿¿ëýõýä òóñ áîëíî. Óëìààð õ¿íèé ýðõ íü õýì õýìæýý, äýëõèé íèéòèéí õóóëü ¸ñûã äýýäëýõ ¿íý öýíèéã áèé áîëãîñíîîð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õ¿÷èí òóñòàé.82

79 In March 2000, the ACC issued the human rights Cuidelines and Information for the Resident Coordinator System which is an important reference for the collective effort to integrate human rights whiten the United Nastion’s System, Approved n behalf ACC by the CCPOQ at its 16th Session, Geneva 2000, htpp” //accsubs.unsystem.org/ccpoq/documents/manual/huma-rights-gui.pdf, para.59 80 Idem 81 Refer to footnote 68 82 Human rights and poverty reduction strategies: A discussion paper, footnote 57.


- 32 -

Íýãä¿ãýýð õàâñðàëò: Ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ã¿¿ä Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýð, êîíâåíö¿¿ä (îíû äàðààëëààð) Àëáàäàí õºäºëìºðèéí òóõàé Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí 29 ä¿ãýýð Êîíâåíö (1930 îí); Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí Ä¿ðýì (1945 îí); Òºðëººð óñòãàõ ãýìò õýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òèéì ãýìò õýðýã ¿éëäýã÷äèéã øèéòãýí öýýðë¿¿ëýõ òóõàé Êîíâåíö (1948 îí); Õ¿í õóäàëäàõ áà áèå ¿íýëýõèéã õîðèãëîõ òóõàé Êîíâåíö (1949 îí); Äàéòàæ áàéãàà àðìèéí øàðõàäñàí áà ºâ÷òýé öýðãèéã àð÷ëàí õàìãààëàõ òóõàé Æåíåâèéí Êîíâåíö (1949 îí); Òýíãèñèéí çýâñýãò õ¿÷íèé øàðõòàé, ºâ÷òýé áà õºëºã îíãîö æèâýõ àþóëä íýðâýãäñýí õ¿ì¿¿ñèéã àð÷ëàí õàìãààëàõ òóõàé Æåíåâèéí Êîíâåíö (1949 îí); Äàéíä îëçëîãäîãñîäòîé õàðüöàõ òóõàé Æåíåâèéí Êîíâåíö (1949 îí); Äàéíû ¿åä ýíãèéí õ¿ì¿¿ñèéã õàìãààëàõ òóõàé Êîíâåíö (1949 îí); Çýâñýãò ìºðãºëäººíä õýëìýãäýãñäèéã õàìãààëàõ òóõàé êîíâåíöèéí Íýãä¿ãýýð áîëîí Õî¸ðäóãààð íýìýëò Ïðîòîêîëóóä (1949, 1977); Ä¿ðâýã÷äèéí ýðõ ç¿éí áàéäëûí òóõàé Êîíâåíö (1950 îí) áà íýìýëò Ïðîòîêîë (1967); Àëáàäàí õºäºëìºðë¿¿ëýõèéã óñòãàõ òóõàé Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí Êîíâåíö (1957 îí); Àðüñíû ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çëèéí á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé îëîí óëñûí Êîíâåíö (1963 îí); Èðãýíèé áà óëñ òºðèéí ýðõèé îëîí óëñûí Ïàêò (1966 îí) áà íýìýëò õî¸ð Ïðîòîêîë (1966 îí, 1989 îí); Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ òóõàé Êîíâåíö (1979 îí) áà íýìýëò Ïðîòîêîë (1999 îí); Ýð¿¿ ø¿¿ëò áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð áóþó õ¿íèé íýð òºðèéã ãóòààí äîðîìæëîí õàðüöàõûí ýñðýã Êîíâåíö (1984 îí); Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé Êîíâåíö (1989 îí); Òóñãààð òîãòíîñîí óëñóóäûí îâîã àéìàã, óãñààíû õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí òóõàé 169 ä¿ãýýð Êîíâåíö (1989 îí); Öàãàà÷ àæèëëàã÷èä áà òýäíèé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿äèéí ýðõèéã õàìãààëàõ òóõàé îëîí óëñûí Êîíâåíö (1990 îí); Õ¿¿õäèéí õºäºëìºðèéã àøèãëàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ, õîðèãëîõ òóõàé Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí 182 äóãààð Êîíâåíö (1999 îí); Ýõ÷¿¿äèéã õàìãààëàõ òóõàé Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí 183 äóãààð Êîíâåíö (2000 îí). Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè îëîí óëñûí òóíõàãëàë, õýì õýìæýý áà ñòàíäàðòóóä (îíû äàðààëëààð) Õ¿íèé ýðõèéí á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàë (1948 îí); Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøëèéã ýíõ òàéâàí, õ¿í òºðºëõòíèé àøèã ñîíèðõëûí òºëºº àøèãëàõ òóõàé Òóíõàãëàë (1975 îí);


- 33 -

Òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñèéí ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàë (1975 îí); Õîðèãäëóóäàä ýð¿¿ ø¿¿ëò õýðýãëýõ áîëîí áóñàä õýëáýðýýð õýðöãèé, õ¿íëýã áóñààð áóþó õ¿íèé íýð òºðèéã ãóòààí äîðîìæëîõîîñ õàìãààëàõòàé õîëáîîòîé ýì÷, ýìíýëãèéí àæèëòíóóäûí ¸ñ ñóðòàõóóíû òóõàé ¿íäñýí çàð÷ìóóä (1982 îí); Õºãæèõ ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàë (1986 îí); Ñýòãýöèéí ýìãýãòýé õ¿ì¿¿ñèéã õàìãààëàõ, òýäýíä ¿ç¿¿ëýõ ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéã ñàéæðóóëàõ çàð÷èì (1991 îí); ªíäºð íàñòàíû òàëààð áàðèìòëàõ Í¯Á-èéí çàð÷ìóóä (1991 îí); ¯íäýñòíèé, ¿íäýñ óãñàà, øàøèí ø¿òëýã õýë ñî¸ëûí öººíõèéí ýðõèéí òóõàé Òóíõàãëàë (1992 îí); Òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñèéí áîëîìæèéã òýãøèòãýõ òóõàé Í¯Á-ûí ñòàíäàðò ä¿ðýì (1993 îí); Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëèéã óñòãàõ òóõàé Òóíõàãëàë (1993 îí); Õ¿íèéí ãåíîì áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé á¿õ íèéòèéí Òóíõàãëàë (1997 îí); Äýëõèé íèéòýýð òàíèãäñàí õ¿íèé ýðõ, ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã äýìæèõ, õàìãààëàõûí òóëä íèéãýì äýõü õóâü õ¿í, á¿ëýã, õàìò îëíû ýðõ, ¿¿ðãèéí òóõàé Òóíõàãëàë (1998 îí); Äîòîîäûí øèëæèëò õºäºëãººíèé òóõàé çààâàð (1998 îí). Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè á¿ñèéí õýðýãñëýë¿¿ä (îíû äàðààëëààð) Õ¿íèé ýðõ, ¿¿ðãèéí òóõàé Àìåðèêèéí Òóíõàãëàë (1948 îí); Õ¿íèé ýðõ, ¿íäñýí ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ òóõàé Àìåðèêèéí Êîíâåíö (1950 îí) áà ¿¿íèé 11 Ïðîòîêîë (1952-1994 îí); Åâðîïèéí Íèéãìèéí Ä¿ðýì (1961 îí) (1996 îíä øèíý÷ëýí íàéðóóëñàí); Õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Àìåðèêèéí Êîíâåíö (1969 îí); Õ¿í, àðä ò¿ìíèé ýðõèéí òóõàé Àôðèêèéí Ä¿ðýì (1981 îí); Ýð¿¿ ø¿¿ëòýýñ ñýðãèéëýõ Àìåðèê òèâèéí óëñ õîîðîíäûí Êîíâåíö (1985 îí); Ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí ýðõèéí òàëààðõ õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Àìåðèêèéí Êîíâåíöèéí íýìýëò Ïðîòîêîëóóä – “Ñàí ñàëâàäîðûí Ïðîòîêîë” (1988 îí); Öààçààð àâàõ ÿëûã ¿ã¿é áîëãîõ õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Àìåðèêèéí Êîíâåíöèéí Ïðîòîêîë (1990 îí); Õ¿¿õäèéí ýðõ, íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé Àôðèêèéí Ä¿ðýì (1990 îí); Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýñðýã õ¿÷èðõèéëëýýñ ñýðãèéëýõ, óñòãàõ òóõàé Êîíâåíö, “Áýëýì äî Ïàðàãèéí Êîíâåíö” (1994 îí); Õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Àðàáûí Ä¿ðýì (1994 îí); Áèîëîãè, àíàãààõ óõààíû õýðýãëýýòýé õîëáîîòîéãîîð õ¿íèéã ýðõýìëýí õ¿íäýòãýõ áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Åâðîïûí Êîíâåíö, Õ¿íèé ýðõ áîëîí áèîàíàãààõ óõààíû Êîíâåíö (1997 îí); Òàõèð äóòóó õ¿ì¿¿ñèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ õýëáýðèéã óñòãàõ Àìåðèê òèâèéí óëñ õîîðîíäûí Êîíâåíö (1999). Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí òàëààðõè îëîí óëñûí õóðëûí áàðèìò áè÷ã¿¿ä (îíû äàðààëëààð) Õ¿¿õäèéí àñóóäëààðõè Äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò, Íüþ Éîðê õîò (1990 îí), Õ¿¿õäèéí õºãæèë, õàìãààëëûí òóõàé Äýëõèéí Òóíõàãëàë, Äýëõèéí Òóíõàãëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº, Õ¿¿õäèéí àñóóäëààð Í¯Á-ûí Åðºíõèé ×óóëãàíû òóñãàé õóðàëäààí (2002): Õ¿¿õäèéí òºëºº Äýëõèé; Îð÷èí áà õºãæèë Í¯Á-ûí Áàãà õóðàë, Ðèî äå Æàíåðî õîò (1992 îí); Îð÷èí áà õºãæëèéí òóõàé Ðèîãèéí Òóíõàãëàë;


- 34 -

Õ¿íèé ýðõèéí òóõàé Äýëõèéí áàãà õóðàë, Âåííà õîò (1993 îí), Âåííûí Òóíõàãëàë áà ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð; Õ¿í àì, õºãæèë Îëîí óëñûí áàãà õóðàë, Êàèð õîò (1994 îí), ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð; Íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàé äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò, Êîïåíõàãåí õîò (1995 îí), Íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàé Êîïåíõàãåíû Òóíõàãëàë áà Íèéãìèéí õºãæëèéí òóõàé äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, Êîïåíõàãåí õîò (2000 îí); Ýìýãòýé÷¿¿äèéí äýëõèéí 4 ä¿ãýýð áàãà õóðàë, Áýýæèí õîò (1995 îí), Áýýæèíãèéí Òóíõàãëàë áà òºëºâëºãºº, Áýýæèí õîò (2000 îí); Õ¿í ñóóðüøèõ òóõàé Í¯Á-ûí 2 äóãààð áàãà õóðàë, Èñòàíáóë õîò (1996 îí): Õ¿í ñóóðüøèõ òóõàé Èñòàíáóëûí Òóíõàãëàë; Õ¿íñíèé òóõàé Äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò, Ðîì õîò (1996 îí): Äýëõèéí õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé Ðîìûí Òóíõàãëàë áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, õ¿íñíèé òóõàé Äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòûí Òóíõàãëàë: 5 æèëèéí äàðàà, ªëñãºëºíãèéí ýñðýã Îëîí óëñûí õîëáîî (2002 îí); ÄÎÕ-ûí òóõàé Í¯Á-ûí Åðºíõèé ×óóëãàíû òóñãàé õóðàëäààí (2001 îí): ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òóõàé Òóíõàãëàë “:Äýëõèé íèéòèéí õÿìðàë-Äýëõèéí íèéòèéí àâàõ àðãà õýìæýý”; Àðüñ ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõûí ýñðýã Äýëõèéí áàãà õóðàë, Àðüñ ºíãººð ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ ¿çýë áîëîí õîëáîãäîõ àñóóäàë, Äóáàí õîò (2001 îí): Äóáàíû Òóíõàãëàë áà ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð; Íàñæèëòûí òóõàé Äýëõèéí 2 äóãààð ×óóëãàí (2002 îí): Óëñ òºðèéí Òóíõàãëàë áîëîí íàñæèëòûí òóõàé Ìàäðèäûí îëîí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð.


- 35 -

Õî¸ðäóãààð õàâñðàëò: Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí áàéãóóëëàãûí á¿òýö Ýíýõ¿¿ á¿ä¿¿â÷ íü õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëààð Í¯Á-ûí òîãòîëöîîíû á¿òöèéã õàðóóëíà. Õ¿íèé ýðõèéí àñóóäëûã õàðèóöàí àæèëëàäàã áàéãóóëëàãà, õºòºëáºð ÷óõàë ¿¿ðýãòýé. ßãààí ºíãººð Í¯Á-ûí ãîë 6 á¿ðýëäõ¿¿í, íîãîîí ºíãº íü Í¯Á-ûí Õ¿íèé ýðõèéí Äýýä Êîìèññàðûí àæëûí àëáàíä ¿éë÷èëäýã áàéãóóëëàãà, õºòºëáºðèéã èëòãýíý83.

Àþóëã¿éí Çºâëºë

ÅÐªÍÕÈÉ ×ÓÓËÃÀÍ

Àñðàí õàìãààëàõ

àñóóäàë ýðõýëñýí Çºâëºë

ÍÈÉÃÝÌ, ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÇªÂËªË

Ãýðýýíèé õýðýãæèëòèéã õÿíàõ

áàéãóóëëàãóóä

Îëîí óëñûí ø¿¿õ

Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ñî¸ëûí ýðõèéí õîðîî

Õ¿íèé ýðõèéí õîðîî

ÒÀ

ÌÃ

ÛÍ

ÃÀ

ÇÀÐ

Ýð¿¿ ø¿¿ëòèéã óñòãàõ õîðîî ßëãàâàðëàí

ãàäóóðõàõ ¿çëèéã àðèëãàõ õîðîî

Í¯Á-ûí òîãòîëöîî

Ýìýãòýé÷¿¿äèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ á¿õ

õýëáýðèéã óñòãàõ õîðîî

Õ¿¿õäèéí ýðõèéí õîðîî

Õóó÷èí Þãîñëàâûí

àñóóäàë ýðõýëñýí ÎÓ-ûí ø¿¿õ

Õ¿íèé ýðõèéí Õîðîî

Ðóàíäûí àñóóäàë ýðõýëñýí ÎÓ-ûí ø¿¿õ

Õ¿íèé ýðõèéã õàìãààëàõ äýä õîðîîíóóä

Òóñãàé õîðîî

83 http:/www.unhchr.ch/hrostr.htm

Õ¿íий ýрõийã õàмãààëàõ

àæëóóä

Õ¿м¿¿íëýãийí òóñëàмæийí

ñàíãóóä

Òеõíикийí õàмòыí

àæиëëàãàà

Òóñãàé àñóóäëààð èëòãýã÷èä

Àæëыí õýñã¿¿ä

Ерºíõий Íàрийí Áичãийí Äàрãà

Áóñàä õîрîîíóóä

Ãýмò õýрãýýñ óрüäчиëàí ñýрãийëýõ õîрîî

Ýмýãòýйч¿¿äийí àñóóäàë ýрõýëñýí õîрîî

Õ¿íий ýрõийí Äýýä Кîмиññàр


- 36 -

Õ¿í á¿ðèéí ¿íäñýí ýðõ áîëîõ ýð¿¿ë ìýíäèéí äýýä çýðãèéí ¿éë÷èëãýý õ¿ðòýõ òóõàé ç¿éëèéã ÄÝÌÁ-ûí Ä¿ðýìä òàâèí æèëèéí ºìíº òóñãàñàí. Ýíý ýðõèéã õ¿í á¿ðò ÿëàíãóÿà ÿäóó áîëîí ýìçýã á¿ëãèéíõýíä ýäë¿¿ëýõèéí òºëºº ÄÝÌÁ ºäºð òóòàì òýìöýí àæèëëàæ áàéíà. Òóëãàð÷ áóé òºðºë á¿ðèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñîðèëòóóäòàé õîëáîîòîéãîîð ýð¿¿ë ìýíä áîëîí õ¿íèé ýðõèéí õîîðîíäûí öîãö õîëáîîã íýýí èëð¿¿ëýõèéí òóëä ÄÝÌÁ-ààñ ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé öóâðàë íèéòëýëèéã ýðõëýí ãàðãàæ ýõëýýä áàéãàà þì. Ýõíèé öóâðàë íü ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõ õîîðîíäûí õîëáîîã íýýí îëîõ àñóóëò, õàðèóëò á¿õèé Ýð¿¿ë ìýíä áà õ¿íèé ýðõèéí òóõàé 25 àñóóëò, õàðèóëò áîëíî. ÄÝÌÁ-ûí àæèëòàí áîëîí ýð¿¿ë ìýíä, õºãæèë, õ¿íèé ýðõèéí ìýðãýæèëòýí íàðûí ýð¿¿ë ìýíä, õ¿íèé ýðõèéí íýãäìýë òàëûí òóõàé îéëãîëòûã íýìýãä¿¿ëýõ ãàðûí àâëàãà ãàðãàõûã çîðüñîí áîëíî.

Health and Human Rights Publication series Issue No.1 Helena Nygren-Krug Health and Human Rights Adviser Ethics, Trade, Human Rights and Health Law Sustainable Development and Healthy Environments World Health Organization 20, Avenue Appia – 1211 Geneva 27- Switzerland Tel. (41) 22 7912523 – Fax: (41) 22 7914726 www.who.int/hhr

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ 25 ÀÑÓÓËÒ, ÕÀÐÈÓËÒ

Documents

Transcript of ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ Õ¯ÍÈÉ ÝÐÕÈÉÍ ÒÓÕÀÉ 25 ÀÑÓÓËÒ, ÕÀÐÈÓËÒ