YBS104 - VERİ TABANINA GİRİŞ

Yrd. Doç. Dr. Fırat YÜCEL

Akdeniz Üniversitesi

Enformatik Bölümü

Ders Hakkında

• Dersin Adı : Veri Tabanına Giriş (3+1) AKTS: 4

• Dersin Yarıyılı: Bahar

• Derse Devam : %70 kuramsal, %80 uygulama zorunlu

• Kullanılan Yazılım: Ms Access 2016

• Değerlendirme : Mutlak değerlendirme (Ortalama >= 60)

• Ara sınav (Vize)………………%30 (Kuramsal)

• Ödev/Proje…………………….%10 (Proje)

• Yarıyıl Sonu Sınavı………….%60 (Uygulama)

Ders İçeriğio o 1. Hafta: Veri Tabanlarına Giriş

o o 2. Hafta: Veri Tabanı Sistemi Temel Kavramları ve Mimarisi

o o 3. Hafta: İlişkisel Veri Modeli ve İlişkisel Veri Tabanı Kurulumu

o o 4. Hafta: Veri Tabanı Tasarımı ve Normalizasyonu

o o 5. Hafta: ER Modeli ile Veri Modelleme

o o 6. Hafta: SQL (Yapısal Sorgulama Dili)

o o 7. Hafta: Aritmetiksel Operatörler ve İşleçler

ARA SINAV

o o 8. Hafta: Microsoft Access Programı ve Özellikleri

o o 9. Hafta: Microsoft Access: Tablolar

o o10. Hafta: Microsoft Access: Sorgular

o o11. Hafta: Microsoft Access: Formlar

o o12. Hafta: Microsoft Access: Raporlar

o o13. Hafta: Microsoft Access: Makrolar

o o14. Hafta: Microsoft Access: Modüller

Başarılı Olabilmek için Bazı Öneriler• Derslere düzenli bir şekilde devam etmek

• Verilen proje ve ödev çalışmalarını zamanında ve eksiksiz şekilde teslim etmek

• Derste notlar almak, daha sonradan bu notları incelemek, üzerinde düşünüpanlamak, yeni fikirler üretmek

• Derste uygulamalara katılmak, varsa ders dışında bilgisayar ortamında ilgiliprogram üzerinde uygulamaları tekrar etmek

• Ders öğretim üyesi ile sağlıklı bir iletişim ortamı kurmak

• Ofis : Akdeniz Üniversitesi Enformatik Bölümü, ZC-23

• E-Posta : fyucel@akdeniz.edu.tr

• Web sitesi : firatyucel.com

• Enformatik Bölümü Web Sitesi: http://enformatik.akdeniz.edu.tr

• Sosyal Medya Hesapları (Twitter, Instagram, Facebook): akdenformatik

Veri Tabanına GirişVeri Tabanları ve Veri Tabanı Kullanıcıları

Tarım Sanayi Bilgi

Toplumların Gelişimi

Bir soru

• Aşağıdaki iki cümle anlam bakımından

aynı mıdır, farklı mıdır?

1. «Hava durumu ile ilgili verileri aldım.»

2. «Hava durumu hakkında bilgileri aldım.»

10

Bilgi

Veri (Data)

• Veri, kendi başına bir anlam ifade etmeyen işlenmemiş (ham) bilgi

parçacığıdır.

• Bilgi, verilerin işlenerek anlamlı bir şekilde bir araya getirilmesiyle oluşur.

bilgisayar

Veri

Veri Tabanı (Database)

• Veri tabanı, birbiriyle ilişkili verilerin bir koleksiyonudur.

• Modern dünyada hayatımızın birçok alanında kullanılmaktadır. Örneğin;

• Bir otel ya da uçak/otobüs rezervasyonunda,

• Banka hesap işlemlerinde,

• Kütüphane katalog taramasında,

• Hastane randevu ve protokol işlemlerinde,

• Elektronik olarak bir ürün sipariş ederken veya satın alırken,

• Marketlerde alışveriş yaptıktan sonra kasada,

• E-devlet işlemlerinde,…

Geleneksel Veri Tabanlarından

Modern Veri Tabanlarına…

• Geleneksel veri tabanlarında sayısal ve metinşeklinde veriler tutuluyordu.

• Günümüz modern veri tabanlarında (multimedyaveri tabanları) bunlara ilaveten multimedyaöğeleri de yer almaktadır.

• Resim

• Video

• Konum (Coğrafi Bilgi Sistemleri)

• Modern veri tabanı sistemlerinde ayrıca çokmiktardaki verilerden (big data) çıkarımlaryapan «karar destek sistemleri» yer almaktadır.

Veri Tabanının Temel Nitelikleri

• Veri tabanı, gerçek dünyanın birparçasıdır. Çoğu zaman «mini dünya»(miniworld) veya «söylem evreni»(universe of discourse, UoD) olarakadlandırılır.

• Veri tabanı, verilerin mantıksal olarakorganize edilmiş halidir. Rastgele biraraya getirilmiş veriler, veri tabanıkavramı dışındadır.

• Veri tabanı, özel amaçlarlatasarlanan, oluşturulan ve üretilenverilerden oluşur.

Veri Tabanı Yönetim Sistemi (DBMS)

• Veri tabanı yönetim sistemi (database management system,DBMS) veri tabanını oluşturmak ve işlemek için kullanıcılarıyetkilendiren bir program koleksiyonudur.

DB DBMS

Kullanıcı

Basitleştirilmiş Veri Tabanı Sistemi

Uygulama Programları/Sorguları

İşlem Yazılımı

Sorgular/Programlar

Erişim Yazılımı

Saklanan Veri

Veri Tabanı

Tanımlamaları

(Meta-Data)

Veri Tabanı

Veri

Tabanı

Sistemi

DBMS

Yazılımı

Kullanıcılar/Programcılar

DBMS’nin İşlevleri

Tanımlama (Defining)

• Veri tabanında saklanan veriler için veri tiplerinin, mimarinin ve veri kurucuların tanımlanması ile ilgili işlemleri içerir.Buradaki tanımlamalar meta-data olarak adlandırılır.

Oluşturma (Constructing)

• DBMS tarafından kontrol edilen bazı saklama medyaları içerisinde verinin saklanması işlemleridir.

Düzenleme (Manipulating)

• Özel verileri geri döndürmek için hazırlanan sorgulamalar, veri tabanının güncellenmesi ve verilerden raporlar oluşturulması işlemleridir.

Paylaşım (Sharing)

• Veri tabanına çok sayıda kullanıcının veya programın eş zamanlı erişimine izin vermektir.

DBMS, değişik kullanıcılar ve uygulamalar tarafından veri tabanı

üzerinde tanımlama, oluşturma, değiştirme ve paylaşma

işlemlerini yöneten genel amaçlı bir yazılım sistemidir.

Meta-Data

• Veri tabanı oluşturma süreci, verilerin saklanması için veri tipleri,

yapıları ve veri kurucularının tanımlanması işlemlerini içerir. Veri

tabanı tanımlamaları, bir katalog formunda DBMS içerisinde tutulur.

Bu verilere «meta-data» adı verilir.

Uygulama Programı, Sorgu, İşlem

• Uygulama programı (application program), DBMS’ye sorgular veistekler göndererek veri tabanına erişim sağlar.

• Sorgu (query), genellikle veri tabanından bazı verilerin dönmesinisağlayan ifadelerdir.

• İşlem (transaction), veri tabanından bazı verileri okumak veya veritabanına bazı verileri yazmak için yapılan işlemlerdir.

• Koruma (protection), DBMS’nin diğer bir işlevidir. Zararlı yazılımlarakarşı donanımsal veya yazılımsal sistem koruması önemlidir.

• Zaman zaman verilerin kaybına karşı veri tabanındaki verilerdenyedekler alınması gerekmektedir. Bu işleme yedekleme (maintaining)denir.

Bir Veri Tabanı Örneği

• Örnek olarak, UNIVERSITE adlı bir veri tabanı içerisinde yer alan OGRENCI,DERS, DONEM, SINAV_SONUC, ONKOSUL adlı 5 dosyada tutulan aynı türdekiverileri düşünelim.

• Bu veri tabanını tanımlamak için, her bir dosyada tutulacak kayıtların hangialanlardan oluşacağını belirlemek gerekmektedir.

• Her bir alanın veri türü (string, integer, char,…) belirlenmelidir.

• Orta düzey ve büyük veri tabanları için veriler arasındaki ilişkilerbelirlenmelidir.

Örnek Veri Tabanının Yapısı

Ad Ogrenci_No Sinif Bolum

Mehmet 17 1 YBS

Ayşe 5 2 YBS

Ders_Ad Ders_Kodu Kredi Bolum

Bilgi Teknolojileri Kullanımı ENF101 4 ENF

Veri Tabanı I MBIL103 5 MBIL

Veri Tabanı Yönetim Sistemleri YBS201 4 YBS

Programlama Dilleri I BIL203 3 MAT

Donem_ID Ders_Kodu Donem Yil Ogr_Elemani

85 ENF101 Güz 16 Ahmet

92 YBS201 Güz 16 Sezgin

102 BIL203 Bahar 16 Kamil

112 ENF101 Bahar 16 Ahmet

119 YBS201 Güz 17 Fırat

135 MBIL103 Güz 17 Fırat

Ogrenci_No Donem_ID Not

17 85 AA

17 119 BB

5 85 AA

5 102 BA

5 119 CC

Ders_Kodu Onkosul_Kodu

YBS201 ENF101

BIL203 ENF101

OGRENCI

DERS

DONEM

SINAV_SONUC

ONKOSUL

Örnek Veri Tabanı Üzerinde Bazı

Uygulamalar

• Veri tabanı üzerinde yapılabilen bazı işlemlere örnekler;

• Transkript alınması

• 2017 yılında alınan Veri Tabanı Yönetim Sistemleri dersini alan tüm öğrencilerin sınav notları

• Önkoşul durumlarının listesi

• Güncelleme işlemlerine örnekler;

• Mehmet isimli öğrencinin sınıfının değiştirilmesi

• Yeni yarıyıl için yeni dersler açılması

• Ayşe adlı öğrencinin Veri Tabanı Yönetim Sistemleri dersi notunun CC olarak girilmesi

Veri Tabanı Uygulamalarının Kısa Tarihçesi

Hiyerarşik ve Ağ Sistemleri

Tabanlı Veri Tabanı

Uygulamaları

İlişkisel Veri Tabanı Yönetim Sistemi (RDBMS)

XML (eXtended

MarkupLanguage)

Yeni Veri Tabanı Uygulamaları

Bilgi Çıkarım (Information Retrieval, IR)

1970’ler 1980’ler 1990’lar 2000’ler Günümüz

• Bilimsel uygulamalar

• Resim ve video tabanlı veri

tabanları

• Veri madenciliği (data mining)

• Uzay uygulamaları

• Zaman serileri

Veri Tabanı Sistemi Kavramları ve

MimarisiVeri Modelleri, Şemalar ve Olaylar

Üç Şema Mimarisi

İlişkisel Veri Tabanı

Veri Tabanı Mimarisi

• İlk Veri Tabanı Mimarileri Tek bir bilgisayar (mainframe) üzerine kurulu

• Günümüz Veri Tabanı Mimarileri Sunucu-istemci yapısında

İstemci 1

İstemci 2 İstemci n

Sunucu (DBMS)

Veri TabanıDöndürülen

veri

Veri isteği

LAN veya

WAN

Veri Modeli

• Veri tabanının mimarisini tanımlamak için kullanılan kavramlar bütünüdür. Veritabanı mimarisi; veri tipleri, ilişkiler ve veri giriş kısıtlamalarını ifade eder.

• Varlık (Entity): Bir gerçek dünya nesnesini veya kavramını ifade eder. Örneğin;bir çalışan veya veri tabanı içerisindeki mini dünyada tanımlanan bir proje gibi.

• Nitelik (Attribute): Bir varlığı tanımlayan özelliktir. Örneğin; çalışan adı veyaücreti gibi.

• İlişki (Relationship): İki veya daha fazla varlık (entity) arasındaki ortak noktave birleşmeyi ifade eder. Örneğin bir çalışan ile bir projeyi ilişkilendirme gibi.

Varlık

Nitelik

İlişki

İlişkisel Veri Modeli (Relational Data

Model)

Ad Ogrenci_No Sinif Bolum

Mehmet 17 1 YBS

Ayşe 5 2 YBS

OGRENCİTablo (Table)

Nitelik (Attribute)

Alanlar (Fields, Columns)

Kayıtlar (Records)

Varlık (Entity)

İlişkisel Veri Tabanı Modeli

(Relational Database Model)İlişkisel model, bir veri tabanı üzerinde tanımlanan ilişkilerin koleksiyonudur.

SQL: Structural Query Language

• MS SQL Server

• Oracle

• PostrgreSQL

• MySQL

• Sybase SQL Server

• Informix

Birincil Anahtar ve Yabancı Anahtar

• Birincil Anahtar (Primary Key); bir tabloda her bir kayıt için verilen

benzersiz alandır. Kayıtların birbirinden ayırt edilmesini sağlar.

• Bir tabloda birincil anahtar alanında tanımlanan veriler aynı

olamaz.

• Yabancı Anahtar (Foreign Key, Secondary Key, Index); bir tabloda

diğer tablodaki kayıtlarla ilişki kurulan alanlardır.#

Örnek İlişkisel Veri Tabanı Tasarımı

• Bir işletmenin ürünlerini internet üzerinden satmak üzere bir veri

tabanı tasarımı

• Ürünler; Barkod, Ürün Adı, Marka, Özellikleri, KDV Oranı, Alış Fiyatı, Satış

Fiyatı, Ürün Adedi

• Müşteriler; Müşteri Kodu, Müşteri Adı, Müşteri Soyadı, e-posta, Parola, Adres,

Şehir, Telefon

• Siparişler; Sipariş Kodu, Müşteri, Ürün, Sipariş Tarihi, Sipariş Durumu, Sipariş

Adedi

Örnek İlişkisel Veri Tabanı Tasarımı

ÜRÜNLERBarkod

Ürün Adı

Marka

Özellikler

KDV Oranı

Alış Fiyatı

Satış Fiyatı

Ürün Adedi

MÜŞTERİLER

Müşteri Kodu

Adı Soyadı

E-Posta

Parola

AdresŞehir

Telefon

SİPARİŞLER

Sipariş Kodu Müşteri Kodu

Ürün Barkodu

Sipariş TarihiSipariş Durumu

Sipariş Adedi

SatışN 1

N

Birincil Anahtar

# Yabancı Anahtar

#

#

Örnek İlişkisel Veri Tabanı Tasarımı

Barkod Ürün Adı Marka Özellikler KDV Oranı Alış Fiyatı Satış Fiyatı Ürün Adedi

35126 Sabit Disk Seagate 500 GB %18 80,12 96,15 21

12525 Anakart Gigabyte GA-Z170X-Gaming 3-EU %18 201,15 250,83 12

18121 RAM OEM 4 GB DDR %18 50,22 75,91 30

ÜRÜNLER

Müşteri Kodu Adı Soyadı E-posta Parola Adres Şehir Telefon

1 Ahmet Akcan akcan@abc.com ****** Ak. Ün. Kampus Antalya 02423212212

2 Hatice Özay hozay@xyz.com ******* KYK Yurdu Kampus Antalya 05333333333

3 Salih Zafer zafer@hotmail.com ***** Dumlupınar Bulvarı Antalya 02423221112

MÜŞTERİLER

Sipariş Kodu Müşteri Kodu Ürün Barkodu Sipariş Tarihi Sipariş Durumu Sipariş Adedi

121 2 35126 22/09/2017 Teslim edildi 3

122 1 12525 30/09/2017 Kargoda 1

SİPARİŞLER

Birincil Anahtar

# Yabancı Anahtar

# #

UNIVERSITE Veri Tabanı için İlişkisel Model

OGRENCİ

Ad Ogrenci_No

SinifBolum

ONKOSUL

Ders_Kodu Onkosul_Kodu

DONEM

DERS

Donem_ID

Ders_Kodu

Ogr_Elemani

Donem

Yil

Ders_Ad

Ders_Kodu

Kredi

Bolum

açılırseçer

1

N

N 1

N

SINAV_SONUC

Ogrenci_No

Donem_ID

Not

Değerlendirme1 N

N

belirlenirN 1

# ##

#

#Birincil Anahtar

# Yabancı Anahtar

Veri Tabanı Şema Diyagramı

(Database Schema Diagram)

• Veri tabanındaki

varlıkları, nitelikleri

ve bunların

birbiriyle ilişkisini

gösteren şekillerdir.

Üç Şema Mimarisi (Üç Katman Mimarisi)

• Veri tabanının fiziksel saklama yapısını tanımlar.

İç Katman (İç Şema)

• Veri tabanının veri modelini tanımlar, kullanıcı ile iç katman arasında iletişimi sağlar.

Kavramsal Katman (Kavramsal Şema)

• Veri tabanının kullanıcı grubunun erişimi için hazırlanan arayüzüdür.

Harici (Dış) Katman (Dış Şema)

Örnek Veri Tabanı Tasarımı

• Bir kütüphane kitap ödünç verme/sorgulama işlemleri için veri tabanı

• Bir eczane ilaç satışı için veri tabanı

• Bir şehirlerarası otobüs firması bilet satışı için veri tabanı