YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

1

YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Prof.Dr. Öcal USTA

2


Birinci Bölüm

YATIRIM VE YAPILABİLİRLİK ETÜDLERİ

İkinci Bölüm


3

YATIRIM KAVRAMI

Özellikle gelişmekte olan ülkelerin yatırıma, diğer bir deyişle yeni işletmeler kurmaya ayırabilecekleri ekonomik kaynakları sınırlıdır.

Bu sınırlı kaynakların, en hızlı ve fazla gelir artışı sağlayacak sektörlere ve yatırım projelerine öncelik verilerek tahsis edilmeleri zorunludur.

Ulusal ekonominin hızla gelişmesini sağlayacak sektörlerin saptanması, bu sektörlere yapılacak yatırımların belirlenmesi, hazırlanacak uygun, özgün ve tutarlı kalkınma planlarıyla mümkündür.

4

“Aşamalı Planlama Tekniği”ne göre planlar 3 aşamada tamamlanır;

Makro planlama,

Sektör analizleri,

Proje seçimi ve değerlendirilmesidir.

5

1. Makro Planlama Aşaması

Üretim ve yatırıma ilişkin olarak yapılacak makro ekonomik çalışmaları içermektedir.

Bu aşamada güdülen amaç, ekonomideki tasarruf oranını ve üretim düzeyini geçici olarak saptamaktır.

Bu aşama ekonominin makro büyüklükleriyle ilgili kararların alındığı, amaçların saptandığı bir aşamadır.

6

2. Sektör Analizleri Aşaması: Bu aşamalar, her şeyden önce ekonominin kaç sektöre ayrılacağı

konusunda karar verilir.

Karardan sonra, her sektörde üretilecek mallar yani üretim hedefleri saptanmaya çalışılır.

Bu amaçla, planlı dönem kapsamına giren yıllardaki nihai talep tahminlenir.

Söz konusu yıllar itibariyle yurt içi talep ile dış talebin ne olacağı araştırılır.

Nihai malların üretimi için gerekli ara mallar ile ithal mallar talebi tahmin

edilir.

Bu çerçeve içinde hesaplanacak üretim amaçlarını gerçekleştirmek üzere, her sektörde ne kadar yatırım yapılacağı hesaplanır.

7

3. Proje Analizi veya Proje Değerlendirilmesi

Bu aşama, kalkınma amaçları açısından önemli olan yatırım projelerinin ulusal ekonomi üzerindeki etkilerini saptayarak, projeleri sıralamaya ve sonuç olarak red veya kabul etmeye yönelik çalışmaları kapsamaktadır.

Yatırım projeleri planın en önemli kısmını oluşturur.

Bu bakımdan önceki aşamalarda ortaya çıkan plan çerçevesini projelerle tamamlamak gerekecektir.

8

YATIRIM KAVRAMI

YATIRIM

1. Halk Dilinde Yatırım

2. Ekonomi Biliminde(Makro Açıdan) Yatırım

3. İşletme Biliminde (Mikro Açıdan) Yatırım

9

1. Halk Dilinde Yatırım

Günlük dilde yatırım, ekonomik değerlerin kazanç sağlama amacı ile bir işe ayrılması demektir.

Sermayeyi temsil eden herhangi bir değeri satın almaktır.

Örneğin, parayı bankaya yatırmak, hisse senedi veya tahvil satın almak, işletmede stokları oluşturan mamul, yarı mamul, hammaddeleri tedarik etmek, gayrimenkul satın almak yatırımdır.

Sermayenin korunması veya gelir elde edilmesi amacıyla bir değerin ya da mülkiyet hakkının elde edilmesi için yapılan harcamalardır.

10

2. Ekonomi Biliminde (Makro Açıdan) Yatırım

Belirli bir dönemin üretim faaliyetlerini sağlayan donanım stokunda, başka bir deyişle, belli bir dönemde reel sermaye stokunda gerçekleşen artışlardır.

Yatırım kavramına bu şekilde yaklaşım yapıldığı takdirde, bankaya para yatırılması, hisse senedi tahvil veya gayrimenkul satın alınması yatırım kabul edilmez.

11

2. Ekonomi Biliminde (Makro Açıdan) Yatırım

Sabit Sermaye ve Stok Yatırımları

Net Yatırım, Yenileme ve İdame Yatırımları

Bağımsız ve Uyarılmış Yatırımlar

12

Sabit Sermaye Yatırımı

Bir ekonomide mal ve hizmet üretimini çoğaltmak ve özellikle gelecek dönemlerde tüketim olanaklarını arttırmak amacıyla, üretim faktörlerinin belli bir dönem içinde reel sermayenin arttırılması, düzenlenmesi, korunması için kullanılmasıdır.

Yani, reel sermaye stokuna yapılan katkılardır.

Yenileme ve idame yatırımları, tamamlama yatırımları ve yeni yatırımlar sabit sermaye yatırımları kapsamında yer almaktadır.

13

Stok Yatırımları

Genel yatırım tanımına dahildir.

Stoklar üretim sürecinin bir parçasıdır.

Devamlı, düzenli ve rasyonel bir üretim ve dağıtım için optimal düzeyde hammadde, yarı ve tam mamul stokların varlığı zorunludur.

Bu amaca hizmet ettiği sürece stoklar geniş anlamda bir üretim aracıdır.

14

Net Yatırım

Tesislerin büyütülmesi,düzenlenmesi ve yeni kapasite eklenmesi için yapılan yatırımlarla, stoklarda dönem içinde olan artışları kapsar.

Her çeşit yeni yatırım, tamamlama yatırımları ve stok artışları net yatırımdır.

Dönem içindeki brüt yatırımdan aşınma ve yıpranma karşılığı (hesabı olarak amortisman) çıkartıldığında net yatırım elde edilir.

15

Yenileme ve İdame Yatırımları

Dönem içinde aşınan, eskiyen, yıpranan veya hasar gören tesislerin korunması için üretim kapasitesi veya özellikleri değiştirilmeden yapılan yatırımlardır.

Üretim faktörlerinin, dönem içinde eskiyen tesislerin yenilenmesinde kullanılmasıdır.

16

Bağımsız ve Uyarılmış Yatırımlar

Bağımsız (veya otonom) yatırım denildiği zaman, talep ve satış miktarına bağlı olmaksızın yapılan yatırımlar anlaşılır.

Henüz gelişmemiş bir bölgeyi kalkındırmak için devletin yol, santral vb. olarak yapacağı yatırımlar bu grupta kabul edilir.

Savaş ekonomilerinde ve genellikle güdümlü ekonomilerde yatırımların çoğu bağımsız yatırımlardır.

Uyarılmış yatırımlar ise, milli gelirdeki ve talepteki artışların tüketim harcamaları ve satışlara yansıması sonucu (yani “uyarılmış” olarak) girişimcilerin karar verdikleri yatırımlardır.

17

3. İşletme Biliminde (Mikro Açıdan) Yatırım

İşletmenin amacını oluşturan faaliyetleri yürütmek, belli bir anda işletmenin varlığını, rekabet gücünü korumak veya geliştirmek üzere sürekli bir şekilde sahip olmak ihtiyacında olduğu araçları tedarik için yapılan harcamalardır.

Uzun bir dönemde gerçekleşeceği beklenen yararlar için fon kaynaklarının bağlanmasıdır.

18

PROJE VE YATIRIM PROJELERİ

Proje nedir?

Bir konu etrafında düşüncenin yoğunlaşması,

bir çözüm veya çıkış yolunun aranması çabasıdır..

19

PROJE VE YATIRIM PROJELERİ

Yatırım Projesi Nedir? Belli faaliyetleri en az (minimum) maliyetle

(girişimci ve/veya ulusal ekonomi açısından) gerçekleştirmek ve bu faaliyetler sonunda yaratılan kapasiteden en fazla (maksimum)

faydayı (girişimci ve/veya ulusal ekonomi açısından)

sağlamak amacıyla yapılan bir plan olarak tanımlanabilir.

20

Yatırım Projesinin Sınırlayıcı Özellikleri

1. Yatırım, projeyle belirli ve uzun ömürlü bir kapasite yaratmalı.

2. Ekonomiden fiziki inputlar (girdiler) almalı. Bunlar; Hammadde İşgücü Sermaye mallarıdır.

3. İç ve dış ekonomilere mal ve hizmet arz etmeli.

21

Yatırım Projesi

Belli bir yerde kurularak, ekonomiden insan gücü, hammadde, mamul madde ve

sermaye malları alarak ve bunlar üzerinde belirli bir teknolojiyi uyguladıktan

sonra, ekonomiye mal ve hizmet arz ederek

var olan veya gelecekteki talebin belli bir kısmını karşılamaya yönelmiş faaliyetleri,

girişimci ve/veya toplum yararına en az fedakârlıkla sağlamak amacıyla önceden yapılan çalışmaların

tümüne yatırım projesi denir.

22

Yatırım Projesi

Yatırım projesi bir yatırımın planlandığı ve üretime geçtiği yıldan, (teknik veya ekonomik) ömrünün

sonuna kadar olan dönemde;

diğer deyişle,

kuruluş ve işletme dönemlerinde, içinde bulunacağı veya etkisinde kalacağı her türlü teknik, ekonomik, sosyal, vb. ortam ve koşullar ile ilgili değişkenlerin

nitelik ve nicelik bakımından incelenmesidir.

23

Yatırım Projesi Fikrinin Doğuşu

a- Atıl Kaynakların Varlığı b- Rastlantılar c- Üretilen Mal Serisini Tamamlamak d- Faaliyet Konularının Desteklenmesi e- Risklerin Yayılması f- Gelirlerin Azalması g- Moda h- Özel Ustalıklar l- Prestij Arzusu

24

Yatırım Projesinin Özellikleri

a. Proje dış çevrenin baskı yaptığı sosyal, ekonomik, teknik ve

tarihsel koşullara uymalıdır.

b. Proje, bir ülkede iç kaynaklarca sağlanan olanaklarla uyum

içinde olmalıdır.

c. Proje, uygulama aşamasında iç ve dış koşullarda oluşabilecek

değişikliklere uyum sağlayacak özelliklere sahip olmalıdır.

25

Yatırım Projesinin Özellikleri

d. Proje, açık, kesin ve anlaşılır olmalı, genel ve yuvarlak sözler

taşımamalı, mümkün olduğu kadar rakam, sayı ve grafik ile ifade

edilmelidir.

e. Projenin uygulayıcılar tarafından benimsenmesi de önemlidir.

Eğer uygulayıcılar projeyi benimsememişlerse başarıya ulaşılması

mümkün değildir.

f. Proje, izleme ve denetim olanağı vermelidir.

26

İşletme Yatırım Politikası

İşletme yatırım politikası, sermaye kaynaklarını rasyonel kullanmak amacı ile yatırıma konu olan tesislerin seçimi, uygulanması veya uygulanmaması hakkındaki işletme kararlarıdır.

27

İşletme Yatırım Politikası Yatırım politikası, işletme araçlarının amaçlanan hedefe uygun

olarak kullanıma hazır kılınmasını sağlayan düzenleyici bir süreçtir.

Yatırım politikası, geleceğe yönelik uzun süreli kararların alınmasını gerekli kılar.

İşletme yatırım politikası, finansal yönetim ilkelerine göre, geleceğe yönelik tesislerin seçim kararları biçiminde nitelendirilmelidir.

Yatırım politikası, finans politikasının alt kısmıdır.

28

İşletme Yatırım Politikası

Sermaye Kullanma Politikası

Sermaye Tedarik

Politikası

1- Yatırım Politikası2- Stok Politikası3- Likidite Politikası

FİNANS POLİTİKASI

29

Yatırım Kararları ve Önemi

İşletmelerde finansman yöneticilerinin temel işlevleri;

İşletmeye gerekli fonların nasıl ve nereden sağlanacağı,

Sağlanan bu fonların nasıl ve nerelerde kullanılacağı, konularında karar vermektir.

30

Yatırım Kararlarında Bilgi

a- Yatırım Harcamalarının Tutarı

b- Yatırımın Yıllık İşletme Gelirleri (Nakit Girişleri)

c- Yatırımın Ekonomik Ömrü

d- Yatırımın Hurda Değeri

31

a- Yatırım Harcamalarının Tutarı

Bir işletmenin yatırım tutarı, sabit sermaye harcamaları tutarı ve faaliyet dönemindeki işletme sermayesi ihtiyacı toplamından oluşmaktadır.

Yatırımın gerçekleşme süresi bir yıldan fazla olduğu durumlarda toplam yatırım tutarı harcamalarının yıllara göre dağılımı belirtilmelidir.

32

b- Yatırımın Yıllık İşletme Gelirleri (Nakit Girişleri) Yatırımdan faaliyet döneminde sağlanacak gelirler yani nakit

girişleri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sabit kalmayıp, genellikle yıldan yıla farklılıklar göstermektedir.

Yatırım projesinin hazırlanması ve değerlendirilmesinde, bu durumun dikkate alınması önem taşımaktadır.

Yatırım nedeniyle işletmeden bir veya birkaç dönem nakit çıkışı olmakta, nakit girişleri daha sonraki işletme döneminde gerçekleşmektedir.

Sağlanan nakit girişleri, dönemler itibariyle sabit, artan, azalan veya bu şekillerin karışımı olabilmektedir.

33

c- Yatırımın Ekonomik Ömrü

Yatırımın fiziki ömrü ile ekonomik ömrü genellikle birbirinden farklı olur.

Çünkü ekonomik ömür; bir yatırımın faydalı olarak üretimde bulunabileceği süreyi, fiziki ömür ise; teknik iş ve faaliyetlerin yerine getirilerek fiilen üretimde bulunulacak süreyi kapsamaktadır.

34

d- Yatırımın Hurda Değeri

Makine, teçhizat vb. gibi yatırımlarda, makinenin hurda değeri, makine satıldığında gelecek para olmaktadır.

Hurda değerin kârlı bir şekilde satılması durumunda (hurda değer, genellikle muhasebe kayıtlarında görülen değerinin üzerinde bir bedelle satılacağından) ödenmesi gereken vergilerin düşülmesi gerekmektedir.

35

Yatırım Kararlarında Sistematik Yaklaşım

Genel ve karmaşık bir yapı gösteren yatırım konusu nispeten kolay çözülebilen kısmî sorunlara ayrılmak suretiyle sadelik kazanmaktadır.

Genel nitelikteki yatırım sorununun parçalara ayrılması ile daha geçerli tahminler yapılabilmektedir.

Yatırım kararlarını etkileyen faktörlerin unutulması veya gereğinden fazla önemsenmesi olasılığı ortadan kalkmaktadır.

Yatırım araştırmalarının çok yönlü olarak yapılması sağlanmaktadır.

36

Sistematik Yaklaşımın Önemli Faktörleri

İşletme Amaçlarının Belirlenmesi

Yatırım Kararlarının Tepe Yönetimince Alınması

Alternatiflerin Karşılaştırılması

Yatırım Araştırmalarının Geleceğe Yönelik Olması

Yatırım Türünün Belirlenmesi

Yatırım Büyüklüğünün Belirlenmesi

37

Yatırım Politikasını İşletmenin Temel Sorunu Yapan Nedenler

•Yatırımların uzun süreli olması,

•Maliyet masraflarının statik yapısı,

•Sermaye fonlarının kıt olması.

38

a- Yatırımların Uzun Süreli Olması

İşletme yatırımları, işletmenin karlılık ve istikrarlılığını uzun sürede etkileyen bir sermaye tahsisidir.

Bugünkü yatırım kararları, gelecekteki gelişmenin sınırlarını ve olanaklarını belirler ve alınan kararlardan geriye dönüş mümkün değildir.

Ancak zararı göze alarak bu kararlar düzeltilebilir.

Çünkü fonların yatırılan tesislerden tekrar çekilmesi büyük bir zarara yol açar.

39

b- Maliyet Masraflarının Statik Yapısı

Sabit sermaye yatırımları değişmez maliyet masraflarına yol açarlar ve bu masraflar işletmenin faaliyet dalgalanmalarına karşı hareketsizdirler.

Bu faaliyet dalgalanmaları işletmenin zarara uğrama tehlikesini artırır.

40

c- Sermaye Fonlarının Kıt Olması

İşletme yatırım politikası, sermayenin kıt olmasından dolayı daha da önemli bir hale gelmektedir.

Yapılan hatalı yatırımlar, sermaye ile varlıklar arasındaki uyuşmazlık ilişkisi dolayısıyla ağır sonuçlara neden olurlar.

Bu durumda yatırım politikasına ilişkin kararların düzeltilmesi uygulama açısından giderek olanaksız hale gelir.

41

Yatırım Politikasının Koşulları

Yatırımların İsabetli Seçimi Sermayenin Rasyonel Kullanılması Sermayenin Optimal Kullanılması

42

a - Yatırımların İsabetli Seçimi

Sermayenin tahsisi bakımından işletme kararlarında serbestliği gerektirir.

İşletmeler, yönetmelikle veya anlaşmalarla belirli yatırımların uygulanmasından yükümlü kılınamaz.

Bu tür kurallar mevcut olduğu zaman, işletmenin yatırım politikası etkinliği ortadan kalkar.

Dolayısıyla yatırımların seçiminde serbestlik büyük önem taşımaktadır.

43

b- Sermayenin Rasyonel Kullanılması

Yatırımların iktisadi kurallara göre değerlendirilmesini gerektirir.

Karışık bir husus olan yatırım sorunları, pazarın ayrıntılı biçimde incelenmesini gerektirmektedir.

Sermayenin rasyonel biçimde kullanılmasına ilişkin ön koşul; finansal işlerden sorumlu olanların, kararlarını objektif ve kişisel yargıların etkisine bağlı kalmayan faktörlere dayandırmasıdır.

44

c- Sermayenin Optimal Kullanılması

Sermayenin kullanma olanaklarının analiz edilmesini, yarar ve sakıncaları yönünden karşılaştırılmasını gerekli kılar.

Buna göre yatırımlar esaslı bir incelemeye alınmalıdır.

Toplam sermaye yatırım hacminin sınırlanması, finansal kaynakların kontrol altına alınmasını sağlamakla beraber, yatırılan sermayenin optimal olarak kullanılmasını garanti etmez.

Optimallik, fedakârlığın minimum olduğu, buna karşılık yararın maksimum olduğu bir yaklaşımı yansıtmalıdır.

45

Yatırım Planlaması

Proje geliştirme süreci veya yatırım planlaması genel olarak;

1. Yatırım öncesi aşama 2. Yatırım aşaması 3. İşletme aşaması

olmak üzere üç aşamada gerçekleştirilir.

46

1. Yatırım Öncesi Aşama

1.Olanak Etüdleri

Genel Olanak Etüdleri

Bölge EtüdleriAlt Sektör EtüdleriKaynak veya hammadde

etüdleri

Özel Proje Olanak Etüdler

2.Ön Yapılabilirlik Etüdleri

3.Yapılabilirlik (Fizibilite) Etüdü

47

Yapılabilirlik Araştırması Şu Konularda Girişimcilere Yardımcı Olur;

Karar Alma

Seçeneklerin Değerlendirilmesi

Teşviklerden Yararlanma

48

2. Yatırım Aşaması

İlk Aşama İnşaat Makine ve donanımın sağlanması Yönetim ve pazarlama örgütünün

kurulması

İkinci aşama Montaj İşçi eğitimi Stokların sağlanması vb.

49

3. İşletme Aşaması

Deneme İşletmesiSon İşlemler

Sanayi siciline kayıt olmak,Sanayi Odasına kayıt olmak,S.S.K., mevzuatı gereklerini yerine getirmek,Gerekliyse ihracatçı belgesi almak,Markalar yasasına göre tescil işlemlerini

tamamlamak.

50

Yapılabilirlik (Fizibilite) Raporu

Bir yapılabilirlik raporu, çeşitli seçenekler göz önüne alındıktan sonra seçilen projenin temel sorunlarına değinen; konuya hem ekonomik ve teknik, hem de finansal açıdan yaklaşan bir araştırma niteliğindedir.

51

Yapılabilirlik (Fizibilite) Raporu

Yapılabilirlik raporu başlıca altı bölümden oluşur:

1. Giriş ve gerekçe,

2. Girişimci hakkında genel bilgiler,

3. Teknik etüdler,

4. Ekonomik etüdler,

5. Finansal etüdler,

6. Kârlılık analizi.

52

Teknik Etüdler

Mal veya hizmet üretecek bir tesisin

•Nitelik, maliyet ve zaman bakımından projesinde gösterildiği gibi kurulmasının mümkün olup olmayacağı,

•Kurulacak tesiste üretim programına uygun istikrarlı bir şekilde üretim yapılıp yapılmayacağı,

•Piyasanın itibar edeceği asgari kalitenin üstünde bir kaliteye sahip, fakat yine piyasanın kabul edebileceği satış fiyatından işletmeye yeterli miktarda kar sağlayacak kadar düşük maliyetle mal ve hizmet üretip üretemeyeceğini

belirlemek için yapılan çalışmaya projenin teknik etüdleri, bu çalışmalara

dayanılarak hazırlanan rapora da teknik değerlendirme raporu

denilmektedir.

53

Teknik Etüd Konuları

•Yöntem EtüdleriYöntem Etüdleri •Ürün ve Yan Ürün EtüdleriÜrün ve Yan Ürün Etüdleri •Makine ve Malzeme EtüdleriMakine ve Malzeme Etüdleri •Hammadde EtüdleriHammadde Etüdleri •Arazi, Bina ve İnşaat EtüdleriArazi, Bina ve İnşaat Etüdleri •Teknik Ömür EtüdleriTeknik Ömür Etüdleri •Yatırım Termin PlanıYatırım Termin Planı •Proje Yönetimi ve TeknikleriProje Yönetimi ve Teknikleri •Enerji, Su, Buhar EtüdleriEnerji, Su, Buhar Etüdleri •İnsan Kaynaklarıİnsan Kaynakları •Üretim Programı EtüdleriÜretim Programı Etüdleri •Teknoloji EtüdleriTeknoloji Etüdleri •Tesis BedeliTesis Bedeli

54

1. Yöntem Etüdleri

Yöntem etüdleri, bir işi yapmanın şimdiki ve önerilen yollarının sistematik olarak kaydı, analiz edilmesi ve eleştirel bir gözle incelenmesi, daha kolay ve daha etkin yöntemlerin geliştirilip uygulanmasıdır.

55

Yöntem Etüdleri

•Süreçlerin düzeltilmesi.•Üretimin donanım tasarımının düzeltilmesi.•Malzeme, makine ve insan gücü kullanımının uyumlaştırılması,•İnsan gücü tasarrufu ve ergonomi,•Daha iyi çalışma koşullarının yaratılması,•Hammadde etüdleri ve rezerv tahminleri,•Laboratuvar testleri,•Enerji, su temini ve ulaştırma olanaklarının araştırılması,•Ürün kalitesi.

56

Yöntem Seçimini Etkileyen Faktörler

•Yöntemin gerektirdiği üretim şekli (tek, seri veya kitle üretimi), •Yöntemin sermaye yoğun veya emek yoğun olması,•Çıkan yan ürünün atılışının masraflı olması veya değerlendirilmesinin mümkün olmaması,•Hammaddenin yurt içinde tedarik edilmesi, (yerli hammadde kullanan yöntem tercih edilir.)•Yöntemin yararlı yan ürün vermesi,•Döviz tasarrufu sağlaması,•Yöntemin kaliteye etkisi,•Yöntemin kayba yol açması,•Yöntemin ihtiyaç gösterdiği arazi.

57

Yöntem Seçiminde Dikkat Edilecek Hususlar

•Yöntemin karakteristik koşulları

•Güvenilir, garanti edilen bilgi ve veri kaynakları.

•İkmal süresi,

•Lisans sahibinin öne sürdüğü finansal koşullar,

•Sonuçları ve eğitimi bakımından yöntemin denenmiş olması.

•Yöntem sahibi firmanın ehliyet ve itibarı.

•Projenin lisans sahibi tarafından kontrol ve onayı.

•Yerel koşullar.

58

2. Ürün ve Yan Ürün Etüdleri

Ürünlerin çeşitleri, her birinin fiziki ve kimyevi nitelikleri, günlük ve yıllık üretim miktarları ile yan ürünlerin çeşitleri, nitelikleri, kullanış yerleri, günlük ve yıllık üretim miktarları belirtilir.

İşletmeye açılacak tesiste, gerekli incelemeler sonunda seçilmiş bulunan hammadde ve yardımcı maddeler kullanılarak, uygulanması öngörülen yöntem ile amaçlanan ürün ve yan ürünler miktar, kalite, maliyet bakımlarından projede etüd edilir.

Artık ve yan ürünlerin işletme içinde veya dışında değerlendirilebilirliği veya imha olanakları incelenir.

59

3. Makine ve Malzeme Etüdleri

Kullanılacak makine ve donanımın yurt içinde üretimi ile ileride bakım ve onarım sorunlarının incelenmeleri, yerli malzeme durumu, bu etüdler kapsamında ele alınır.

60

Makine ve Malzeme Etüdleri

Makine ve donanım aşağıdaki faktörler bakımından etüd edilir :

•Yurtiçinden ve yurtdışından sağlama olanakları •Tedarik maliyetleri,•Tesis ve montaj maliyetleri,•İşletme maliyetleri,•Yerleştirmede kaplayacağı dış ölçüler ve ağırlık,•Yedek parça durumu, onarım ve bakım maliyetleri,•Kullanılabilme kolaylıkları (gerekli personel ve personelin bu makine ve donatıma uyabilme durumu),•Hassasiyet ve kapasite garanti süreleri,•Teknolojik gelişmedeki yeri.

61

4. Hammadde Etüdleri

Hammadde etüdlerinde incelenmesi gereken hususlar:

•Ortalama bileşimi ve vasıfları (bileşimi, parça büyüklüğü, saflığı, rutubeti, sertliği, vs.)•Ana yol, demiryolu istasyonu veya limanlara uzaklıkları,•Taşıma tarifeleri ve olanakları•İmtiyaz ve işletme durumları,•Depolama olanak ve koşulları,•Bulundukları yerler,•Üretim zaman ve kampanyaları,•Tedarik güvenliği ve garantisi,•Yıllık ihtiyaca göre rezervi ve kalite sürekliliği.

62

5. Arazi, Bina ve İnşaat Etüdleri

Arazi etüdleri yapılırken göz önünde tutulması gereken faktörler üç grupta toplanabilir:

•Doğal faktörler, •Ekonomik faktörler,•Diğer faktörler.

Bina ve İnşaat konularında yapılacak etüdlerde binaların kullanma amacına göre sağlamlığı, yüksekliği, genişliği, ışık durumu, aydınlatması, havalandırması gibi ana konuları ele alınır.

63

6. Teknik Ömür Etüdleri

Bir tesisin teknik ömrünü tamir, bakım ve kısmi yenilemelerle çalışabileceği süre olarak tanımlamak mümkündür. Bir tesisin teknik ömrü saptanırken, o tesisteki ana makine ve donatımın amortisman sürelerinin bilinmesi gerekir.

64

7. Yatırım Termin Planı

Yatırım uygulama programındaki projenin hazırlanması, arsanın temini, işgücü, yol, su, enerji sorunlarının çözümü, sahanın tanzimi, inşaat, makine ve donanımın seçimi, sipariş verilmesi, montajın tamamlanması, hammadde temini, gerektiği takdirde eğitimin yapılması, işletmeye alma ve deneme işletmesi sürelerinin belirlenmesi, başlangıç ve tamamlanma tarihlerinin sürekli bir akış ve gelişme olanağı sağlayacak şekilde düzenlenmesi konularında yapılır.

65

8. Proje Yönetimi ve Teknikleri

Proje, sınırlı ekonomik kaynakları kullanarak, talebin bir kısmını karşılama amacına yönelik bir tasarı olarak düşünülebilir. Başka açıdan proje, özel başlangıç noktası ve özel bitiş noktası bulunan bir faaliyettir.

Proje yönetimi ise, önceden belirlenen amaçlara ulaşılmasını sağlamak için gerekli planlama, örgütleme, uyumlaştırma ve denetim faaliyetlerini kapsamaktadır.

Bir başka açıdan proje yönetimi ise, üretilmesi amaçlanan çıktının; planlama, denetleme, gözetim, mühendislik ve üretim aşamalarını içeren bir genel yönetim faaliyetidir.

66

Proje Yönetimi ve Teknikleri

•Projeler karmaşık ve özgün çabalardır. Birbirini izleyen veya birlikte yürütülen ancak tekrarlanmayan faaliyetlerden oluşurlar.

•Proje, belirli bir sonuç yaratma sürecidir.

•Her projenin belirli bir başlangıç, bitiş ve bu ikisi arasında geçen bir yaşam devresi vardır.

•Yaşam döneminin her aşamasında projenin, niteliklerinde önemli değişiklikler olur.

•Projeler önemli belirsizlikler taşırlar. Ancak bunlar, proje ilerledikçe giderek azalırlar.

•Bir projenin maliyeti sonuca yaklaştıkça daha çok artar.

67

Proje Türleri

•Mal ve hizmet üretimi için sözleşme ile yürütülen ticari projeler,

•Yeni ürün ve teknoloji üzerinde yapılan araştırma geliştirme ve mühendislik projeleri,

•İnşaat ve sabit sermaye yatırım projeleri,

•Bilgi sistemleri ve yönetim projeleri

•Büyük bakım projeleri

68

Proje Yönetim Teknikleri

Proje yöneticileri, hazırladıkları ya da hazırlayacakları projelerde kullandıkları tekniklerin kendilerine öncelikle üç konuda bilgi sağlamasını beklemektedirler.

Bu konular:• Projenin geçerlilik süresi ve kendilerine getireceği finansal yük,•Projenin gerisinde kalan görevler ve bunların projenin genel gelişimi üzerindeki olası etkileri,•Öngörümlenen finansal yük ve projenin bitiş süresi karşısında bir bütün olarak gelişme düzeyidir.

Gantt şemaları, Pert Şebeke Analizleri, Doğrusal Programlama proje yönetimi tekniklerinin başlıcaları arasındadır.

69

9. Enerji, Su ve Buhar Etüdleri

Birçok işletmede büyük önem taşıyan bazı yardımcı unsurlar vardır. Bunlar, elektrik, yakıt, su, buhar, basınçlı hava vb. gibi. Teknik etüdler yapılırken, bunların tek tek ele alınması zorunluluğu vardır.

70

10. İnsan Kaynakları

Kurulacak tesiste gerekli personelin önemi açısından cevaplandırılması gereken sorular bulunmaktadır. Bunlar:

•İşletmenin kaç vardiya çalışacağı •Her vardiya için eleman ihtiyacı,•Personelin nitelikleri,•Kontrol elemanları sayısı,•Bakım-onarım elemanları sayısı,•Satış ve müşteriye hizmet elemanları,•Eğitim ihtiyacı,•Ücret,•Ek ödemeler,•Sağlanacak sosyal haklar,•İnsan kaynakları potansiyeli,•Rakip işletmelerin insan kaynakları,

71

İnsan Kaynakları

İnsan kaynakları ihtiyacı planlanırken şu noktalara önem verilmelidir:

• Proje bölgesindeki insan gücü, özellikle işçi arz ve talebinin genel değerlendirilmesi.

•Projenin teknolojik ihtiyaçları göz önüne alınarak ulusal ve bölgesel düzeyde varolan insan gücü ve mesleki becerilerin değerlendirilmesi.

•Endüstri ilişkilerini (bireysel ve toplu) kapsayan iş yasalarının ana hatları, işe alma ve işten çıkarma yöntemleri, ücret düzeyleri, ek yararlar ve yıllık artışlar, vardiya sayısı hakkında bilgiler edinilmesi.

•Yıllık iş günü sayısının belirlenmesi

72

11. Üretim Programı Etüdleri

Satışların tahmini yapıldıktan sonra, yapılabilirlik etüdünde ayrıntılı üretim programı belirlemelidir. Bir üretim programı, belirlenen dönemlerde ulaşılacak üretim düzeylerini tanımlamalı satış tahminleri ile doğrudan ilişkili olmalıdır. Bu tür bir programı planlamak için çeşitli üretim aşamaları, gerek üretim faaliyetleri, gerekse zamanlama açısından ayrıntılı olarak ele alınmalıdır.

73

12. Teknoloji Etüdleri

Gelişmekte olan ülkelerde teknoloji transferlerinde, aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi önem taşımaktadır.

•İthalatın yerini almak, ihracat olanakları yaratmak,•Yeni teknolojinin ülkenin sanayi yaşamına uyum sağlayabilmesi ve yerli sanayice benimsenmesi koşulu ile son gelişme düzeyine göre, patent süreleri dolmamış, başarı sağlamış yeni teknolojiye öncelik tanımak.•Patent korunması olmayan, oturmuş eski teknolojiden, bir kez proje bedeli ödenerek ve uzman getirilerek yararlanmak.•Ürünün benzerini teknik bilgi geliştirerek yapmaya çalışmak.•Makine ve donatım alımında, planlamasında, montajında, işletilme sinde ve bakımında teknik bilgi geliştirmek; bunun sonucunda özellikle arıza giderme ve yenilemede yerli yedek parça yapımına yönelmek.•İşletme bilgilerini, teknik ve resimleri, bildirgeleri değerlendirerek üretimde yararlanmak ve yerli teknoloji üretimine katkıda bulunmak.

74

13. Tesis Bedeli

Her tesis için bulunduğu yerin şartlarına göre bir “Tesis Bedeli Tahmini” yapılır. Bu tahmini bedel Müşavir, Mühendislik hizmeti, Know-How lisansı bedeli, proje mühendisliği, makine ve cihazların bedeli etüdü yapılarak çıkarılamaz. Bunun lisansörler tarafından verilmesi gerekir. Aksi takdirde mühendislik firmalarından sorulması uygun olur.

75

Teknik Değerlendirme ve Kapsamı

•Kuruluş Yerinin Değerlendirilmesi •Teknolojinin Değerlendirmesi •Kapasitenin Değerlendirilmesi •Makine ve Donanımın Değerlendirilmesi •Yapıların Değerlendirilmesi •Çalışanların Değerlendirilmesi •Girdilerin Değerlendirilmesi •Yatırım Maliyetinin Değerlendirilmesi •Üretim Maliyeti ve Miktarının Değerlendirilmesi •Zamanlamanın Değerlendirilmesi

76

Ekonomik Etüdler

•Bir yatırım projesi hazırlanırken gerekli ekonomik etüdlerin yapılarak pazarın büyüklük ve bileşimi, böyle bir pazara girebilme olanağının olup olmadığı gibi konular üzerinde durulur.

•Böyle bir çalışma yapılırken varolan kapasite kadar, kapasitede beklenen gelişmeler ve olası talep gözönüne alınır.

•Böylece arz ile talep karşılaştırılır. Ekonomik etüdler kapsamında genellikle arz ve talep analizleri, pazar araştırması, kapasite seçimi, kuruluş yeri seçimi gibi konular yer alır.

77

A. Arz Analizi ve Önemi

Arz = kurulu kapasite + kapasitede beklenen gelişmeler

İncelenen dönemde varolan kapasite ile kapasitede beklenen gelişmeler, toplam kapasite kullanma oranı ile düzeltilerek, tahminlenen talep miktarıyla karşılaştırılır.

Bu arada talep miktarı (D), arz miktarını (K) aşmaktaysa yani Dt > Kt ise ve bu Dt - Kt farkı bir süreklilik gösteriyorsa, o sektörde yeni bir yatırıma gerek vardır.

78

B. Talep Analizi ve Önemi

Talep, ekonomik öznelerin belirli bir pazarda, belirli bir dönem içinde, belirli bir fiyattan satılabilecek miktarıdır.

Talep ve pazar analizinde kritik nokta, projenin yaşayabilirliğinin, satış veya gelir tahminlerine dayandığını gözardı etmeden, üretimi önerilen ürün için talep tahmini yapmaktır.

Talep analizi konusunda, talep esnekliği kavramının ele alınması ayrı bir önem taşımaktadır. Talep esnekliği, fiyattaki veya gelirdeki artış veya azalışların, talep hacminde yarattığı değişmeler veya tüketicilerin dalgalanmalar karşısında tepkileri şeklinde ifade edilir.

79

Talep Analizi ve Önemi

Talebi etkileyen gelir ve fiyat gibi iki önemli değişkenin yanısıra, diğer birtakım faktörlerin varlığı söz konusudur.

Bu faktörler şunlardır:

•Şehirleşmenin ve şehirlere olan göçün artması,•Tüketicilerin harcamalarında ve tercihlerinde zamanla meydana gelen değişiklikler,•Ürünlerde meydana gelen teknik değişmeler,•Tüketim üzerinden vergi alınması ve bu konuda yapılan değişiklikler,•Reklâmın tüketiciler üzerindeki olumlu veya olumsuz etkileridir.

80

Talep Analizi ve Önemi

Bir malın talep analizi için gerekli bilgiler ise şöyle özetlenebilir:

•Coğrafi sınırları belirlenen bir pazarda, varolan talebin büyüklük ve bileşimi,

•Nihai kullanım (tüketiciler gibi)•Tüketici grupları (değişik gelir düzeylerindeki tüketiciler gibi)•Coğrafi bölünme (bölgesel, ulusal pazarlar gibi)

•Pazarın bölümleri,•İşletme aşamasının belirli bir döneminde(öncelikle ilk on yılı) tüm pazar ve bölümleri için talep projeksiyonları,•Tahmin döneminde, gelişen yurtiçi ve uluslararası rekabet ve değişen tüketici davranışları açısından, önerilen projenin pazar payı,•Büyüme ve pazara girme projeksiyonlarının dayandığı genel fiyatlandırma politikası.

81

C.Talep Tahmin Yöntemleri

Sağlıklı bir talep tahmini üç aşamalı bir süreç içinde yapılmalıdır: •Makro Tahminler: Bir malın talebini doğrudan veya dolaylı etkileyebilecek tüm etkenlerin incelenmesini amaçlar. Bu etkenler arasında GSMH büyüme oranı, kişi başına gelirdeki büyüme, tüketim ve tasarruf eğilimindeki olası değişmeler, genel fiyat hareketleri, faiz oranında ve döviz kurundaki değişmeler, teknolojik yenilikler, nüfus artış oranı vb. gibi makro değişkenlerin gelecekteki düzeyleri tahmin edilir.

•Pazar Talep Tahminleri: Üretilecek malın pazar talebinin nasıl gelişeceği, bunun hangi faktörler tarafından nasıl yönlendirileceği incelenir.

•Firma Talep Tahminleri: Firmanın pazar payı, bu payın nasıl gelişeceği veya nelerden etkileneceği, rekabet koşulları incelenir.

82

Talep Tahmin Yöntemleri

Talep tahmin yöntemlerini,

geçmiş ve şimdiki talebin analizi

ile gelecekteki talebin

tahmini olmak üzere

iki kısımda incelemek mümkündür.

83

1. Geçmiş ve Şimdiki Talebin Analizi

Veri kaynakları şunlardır:

•Belgeler

•Anketler

•Genel Anketler

•Özel Anketler

84

2. Gelecekteki Talebi Tahmin Yöntemleri

1. Eğilim (Trend) Yöntemi2. Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon3. Tüketim Düzeyi Yöntemi4. Tüketim Katsayısı Yöntemi5. Yönlendirici Göstergeler Yöntemi

85

1. Eğilim (Trend) Yöntemi

Oldukça basit olan bu yöntem, geçmiş yıllardaki verilerin eğilimine dayanmaktadır.

Bu yöntem, geçmişte tüketim ve üretimin büyüme hızını belirleyen faktörlerin gelecekte de aynı şekilde devam edeceği varsayımına dayanır.

Eğilimi saptarken önce önemli yıllık dalgalanmaları kaldırmak için 2-3 yılın hareketli ortalamasını almak gereklidir.

Bununla birlikte dalgalanmalar 1 yıldan uzun bir süreyi de kapsayabilir. Böyle dalgalanmalar için düzeltme yapılmalıdır.

Bazen de belirli bir yıla ait rakamlar bulunmayabilir. O zaman ise istatistiksel eğilim yapmak gereklidir.

86

Eğilim (Trend) Yöntemi

Eğilim yönteminde geçmiş yıllara ait talep değerleri, Y = a + bX biçiminde doğrusal bir denklem ile modelleştirilir.

Başka bir deyişle, geçmişin değerlerinin doğrusal bir eğilim gösterdiği varsayılır ve buna uyabilecek en iyi Y = a + bX doğrusunu saptamak için en küçük kareler yöntemi ile a ve b katsayıları hesaplanır. Denklemi çözmek için, önce a ve b katsayılarını veren aşağıdaki formüller kullanılır:

n

XbYa

22 )(

.

XXn

XYXYnb

87

Eğilim (Trend) Yöntemi (Örnek)

TABLO: 1 YILLARA GÖRE KAMERA SATIŞLARI (1000 adet)

Yıllar (X)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Kamera Satışları

(Y)

50 60 85 100 125 160 200

Türkiye’de son yedi yıllık kamera talebinin yukarıda verildiği gibi olduğu varsayılmış ve gelecek yıllarda talebin aynı eğilim ile yükseleceği kabul edilmiştir.

88


Kamera talep denkleminin çıkarılması ve gelecek yıllara ait talebin bu denklem ile tahmini şöyle olacaktır:

89


90


91

Eğilim (Trend) Yöntemi

Trend doğrusunun standart sapmasının hesaplanmasında aşağıdaki formüller kullanılır.

n

XYbYaYS y

2

n

YYS y

2)ˆ( veya

92

2. Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon

•Uygulamada en çok kullanılan bu yöntemde, iki veya daha fazla istatistik seri arasında bağıntı kurulmaktadır. Değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkileri regresyon analizi ile tahmin edilir.

•Bir bağımlı değişkeni, tek bir açıklayıcı değişkenle ele alıp incelemeye basit regresyon analizi, birden fazla açıklayıcı değişkenle birlikte ele alarak incelemeye ise çoklu regresyon analiz adı verilir.

•İki değişken söz konusu olduğu zaman basit regresyon ve korelasyon, ikiden fazla değişken söz konusu olduğunda ise, çoklu regresyon ve korelasyon yöntemleri uygulanır. Korelasyon analizi esas olarak değişkenler arasındaki ilginin derecesi ile ilgilenir.

•İki değişken arasındaki bağlantıya korelasyon katsayısı denir. Katsayı 1’e eşit olduğunda iki değişken arasında tam bir bağlantı var demektir. Katsayı “0” ise, bağlantı yoktur.

93

Basit Regresyon Yöntemi ve Korelasyon

•Korelasyon katsayısı +1 ile -1 değerleri arasındadır. Bir değişken artarken diğeri de orantılı olarak artıyorsa pozitif, değişkenlerden biri azalırken diğeri de azalıyor ise negatif değer ile temsil edilir.

•Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki bağıntı doğrusal veya eğrisel olabilir.

•Talep tahmini için en uygun, en sağlıklı yol ekonometrik modellerdir, denilebilir. Yeterli ve güvenilir istatistiklere ulaşıldığı hallerde ekonometrik modeller kurarak talep tahminine gidilebilir.

94


Kamera satışlarına ilişkin saptamalar, bu malın talebi ile gelir arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. Bu ilişkiyi regresyon analizi ile incelemeyi ve doğrulamayı amaçlayan örnek bir çözüm aşağıda verilmiştir. Kamera talebi ile gelir arasındaki gözlenen ilişki şöyledir.

Yıllar Kamera satışları (bin adet) (Y) Kişi Başına Milli Gelir ($ bin) (X)

1995 50 25

1996 60 28

1997 75 32

1998 95 37

1999 110 40

2000 130 42

2001 150 45

2002 170 48

2003 200 50

2004 220 53

Tablo 3

95


96


97


Regresyon katsayısı adı verilen ve bağımsız değişkendeki bir birimlik değişmenin bağımlı değişkende neden olacağı ortalama değişmeyi gösteren katsayı (regresyon doğrusunun eğimi) her iki denklemde de b ile simgelenmiştir. a her iki denklemde de bağımsız değişkenin sıfır değerini alması halinde bağımlı değişkenin alacağı değeri vermektedir. Başka bir deyişle, diğer etkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisini temsil etmektedir. Y ve X değişkenleri arasındaki doğrusal ilişkinin derecesi (r) korelasyon katsayısı ile ifade edilir. r katsayısını hesaplamanın formülü şöyledir:

98


•İki değişken arasındaki ilişkinin derecesini gösteren katsayıya “Korelasyon Katsayısı” adı verilir.

•İki değişken arasındaki ilişkinin derecesi (0) ile (-1),(+1) arasında değişir.(0) hiçbir ilişki olmadığını,0 - 0.20 çok zayıf korelasyonu,0.20 - 0.40 zayıf korelasyonu0.40 - 0.70 orta derecede korelasyonu,0.70 - 0.90 yüksek korelasyonu, 0.90 -1 çok yüksek korelasyonu ifade eder.

Korelasyon katsayısı (0) ile ( + 1) arasında çıkıyorsa pozitif korelasyon, (0) ile ( - 1) arasında çıkıyorsa negatif korelasyon var demektir.

99


Pozitif korelasyonda bir değişkenin değeri artarken diğer değişkenin de değeri artar veya bir değişkenin değeri azalırken, diğer değişkenin de değeri azalır. Diğer bir deyişle, bütünü oluşturan iki değişim aynı yöndedir. Negatif korelasyonda bir değişkenin değeri artarken diğerinin değeri azalır veya bir değişkenin değeri azalırken diğerinin değeri artar. Başka bir deyişle bütünü oluşturan iki değişim zıt yöndedir. Sonuç olarak; iki çokluk arasındaki ilişki ne kadar güçlü ise, katsayı o ölçüde + 1 veya -1’e yakındır. İki çokluk arasındaki ilişki ne kadar zayıfsa, katsayı da o ölçüde sıfıra yaklaşır.

100


Korelasyon katsayısı eğer +1’e eşitse, korelasyon tam ve pozitiftir. Bu durumda incelenen seriler aynı yönde değişmektedir. Eğer katsayı -1’e eşitse, korelasyon tam ve negatiftir. Burada seriler ters yönde değişmektedir. Korelasyon katsayısı sıfır veya çok küçükse, incelenen seriler arasında korelasyon yoktur.

101


102


Tablo verilerinden regresyon denkleminin a ve b katsayıları hesaplanırsa,

Buna göre kamera satışları ile kişi başına gelir arasındaki fonksiyonel ilişki, Y= -120, 4 + 6, 16 X eşitliği ile ortaya çıkar. Bu eşitlik yardımı ile kişi başına gelir $ 60.000 olursa kamera talebi, Y= -120,4+ 6,16(60) = 249.100 adet olacak; kişi başına gelir $ 80.000’a çıkarsa kamera talebi 372.100 adede yükselecektir. Kamera tale bine ait veriler ve bu verilerden elde edilen regresyon doğrusu aşağıda gösterilmiştir. Y ve X değişkenleri arasındaki korelasyon katsayısı

Bu katsayı, kamera satışları ile kişi başına düşen milli gelir arasında çok güçlü bir korelasyon olduğunu göstermektedir.

103


104

3. Tüketim Düzeyi Yöntemi

•Bu yöntem, tüketim düzeyini standart ve tanımlanmış katsayılar kullanarak ele alır.

•Ürünlerin tüketim düzeyini belirleyen en önemli unsurların biri de, tüketicinin belirli bir ürüne aile bütçesinden yapacağı tahsisi etkileyen etkenlerden olan tüketici geliridir.

•Genelde pek çok tüketim mallarının tüketimi ile tüketicilerinin gelir düzeyleri arasında pozitif bir korelasyon mevcuttur.

• Korelasyon derecesi üründen ürüne değişir.

•Ancak gelir düzeyi ile ters yönde korelasyona sahip ürünlere örnek vermek gerekirse, yoksulların üstün kaliteli kumaş tüketimleri gösterilebilir.

105

4. Tüketim Katsayısı Yöntemi

•Ara ürünleri incelemede kullanılan bir yöntemdir.

•Bu yöntem ile ürünün tüm kullanım koşulları; yani, diğer endüstrilere girdi olması, doğrudan tüketim talebi, ithalât ve ihracat durumları belirlenir.

•Yine bu yöntemle ürünün girdi - çıktı katsayısı ile ürünü kullanan endüstriler saptanır veya tahmin edilir.

•Yöntem, aynı zamanda tüketim ürünleri ve karışık ürün tipleri de içinde kullanılabilmektedir. • •Belirlenen tüketim katsayısı, tahmini tüketim düzeyini saptayabilmek için, faaliyetin büyüklüğü ile çarpılır.

106

5. Yönlendirici Göstergeler Yöntemi

Bu yöntem, tüketim katsayısı ve regresyon yöntemlerinin başka bir şekli olup, yönlendirici gösterge değişkenleri, önceden tepkide bulunan ve diğer değişkenlerin tahmininde kullanılan değişkenlerdir. Yönlendirici göstergeyi her zaman tahmin etmek mümkün değildir ve önceden tepki süresi sabit olmayabilir. Bunun yanısıra ilişki de zamanla değişikliğe uğrayabilir. Onun için bu yöntemin kullanılışı oldukça kısıtlıdır.

107

Talep Tahmin Yöntemlerinin Uygulanması

•Dayanıklı Tüketim Mallarında Talep Tahmini

•Dayanıksız Tüketim Mallarında Talep Tahmini

•Ara Mallarında Talep Tahmini

•Sermaye Mallarında Talep Tahmini

108

a- Dayanıklı Tüketim Mallarında Talep Tahmini

Dayanıklı tüketim malları, herhangi bir üretimde kullanılmayan sanayi ürünleridir.

Bu sanayi ürünlerinin bir başka özelliği de, 15 – 20 - 30 yıla kadar varan ömürlere sahip olmalarıdır. Onun için bu mallara uzun ömürlü tüketim malları da denir.

Dayanıklı tüketim mallarının talep tahmininde gözönünde bulundurulması gereken başlıca değişkenleri şöylece sıralamak mümkündür. Aile sayısı, harcanabilir gelir, kredili satış şartları, fiyat, mevcut mallar için yenileme talebi, malların kullanım süreleri.

109

b- Dayanıksız Tüketim Mallarında Talep Tahmini

Dayanıksız tüketim malları, tüketiciler tarafından belirli bir süre içinde, zorunlu ihtiyaçları karşılamaya yönelik mallardır.

Dayanıksız tüketim mallarının talebini belirlemede, genellikle nüfusun gelir düzeyi ve fiyat gibi unsurlar rol oynar.

Bu tür mallara olan talebin tahmininde, talebin gelir esnekliği, regresyon-korelasyon, trendin ileriye uzatılması ve anket yöntemleri kullanılır.

110

c- Ara Mallarında Talep Tahmini

Bu mallar tüketicilerin ihtiyaçlarını dolaylı olarak karşıladıklarından, üretimini sağladıkları mala talebin olması, aynı zamanda bu mallara da talep olması anlamına gelmektedir.

Bu malların talep tahmininde uygulanacak yöntemi seçerken bazı hususlar dikkate alınmalıdır:

Üretilecek malı talep eden işletmelerin gelecekteki gelişmeleri ve talep durumları,

Bu malı talep edecek yeni endüstrilerin kurulması ve gelişmesi, Nihai mala olan talebin gelişmesi, İkame malları ile rekabet olanakları, Tüketicilerin ellerinde bulundurdukları stokların miktarı.

111

d- Sermaye Mallarında Talep Tahmini

Sermaye malları, işletmelerce üretim süresi boyunca uzun süre kullanılan mallardır.

Yatırım malı üretiminde teknoloji, yurtiçi pazar, sermaye, yetişmiş personel ve girişimci en önemli unsurlardır.

Bu mallara olan talep, ekonominin yapısında meydana gelen değişmelerle yakından ilgili olduğundan, bu malları kullanan endüstrilerin yenileme talepleri ile yeni kurulan işletmelerin talepleri ayrı ayrı dikkate alınmalıdır.

112

Talep Tahmininde Hatalar

Hangi yöntem veya yöntemler kullanılırsa kullanılsın, tahminler çeşitli var sayımlara dayanmaktadır. Taleple ilgili birçok husus açık ve tamamen güvenilir değildir. Enerji krizi gibi öngörülmeyen pek çok olay, birçok ürünün talep modelini değiştirir. Tahminlerin hatalı olmasının nedenlerini kısaca şöyle sıralamak mümkündür: •Temel verilerin hatalı olması,verilerin yetersizliği,•Öngörülmemiş ekonomik ve sosyo-politik gelişmeler,•Sayısallaştırılamayan unsurların varlığı,•Gerçekçi veya doğru olmayan varsayımlar,•Teknik ve teknolojik değişiklikler,•Ekonomik yapıda ve ilişkilerde meydana gelen değişiklikler,

113

Kapasite SeçimiTeorik Kapasite, hiçbir duraklama olmaksızın yapılabilecek azami üretim miktarına denir. Bir işletmenin, bakım, onarım, su, yakıt, elektrik... vb. gibi nedenlerle iş kesintilerine uğramaksızın üretimde bulunması imkânsızdır. İşletme faaliyetlerinden doğan normal duraklamalar yüzünden teorik kapasitenin altında belli bir düzeyde üretim yapılır. Çok defa bu miktarın üzerine çıkmak imkânı da olmaz.

Uygulamada elde edilebilecek bu azami üretim miktarına Pratik Kapasite denir.

İşletmenin bir üretim yılı içinde yaptığı üretim miktarı ise Fiili Kapasite olarak tanımlanır.

Optimum Kapasite ise, bir işletmenin en düşük maliyette üretim yapabileceği kapasitedir.

114

Kapasite Seçimi

Bir işletme kurulurken amaç, optimum kapasiteli projeyi seçmektir. Ancak, kapasite seçiminde yalnızca düşük maliyetin gözönünde tutulması yeterli değildir. Bunun yanısıra şu faktörler de dikkate alınmalıdır:

•Talep Hacmi,•Teknoloji,•Kuruluş Yeri Özellikleri,•Finansman Kaynakları,•Kârlılık Durumu,•Tevsi Olanakları,•Dağıtım Kanalları ve Giderler Alternatif Kapasite,•Atıl Kapasite,•Diğer Faktörler (Hammadde, yardımcı maddeler vb.)

115

Kuruluş Yeri Seçimi

Bir üretim sisteminin tasarımı, onun bulunduğu yere bağlıdır. Çünkü sonuçta ortaya çıkan fiziksel etkenler yer seçimini etkilemektedir.

Yer seçimi işletme ve yatırım maliyetlerini kısmen belirleyici rol oynar.

Fabrika tasarımı açısından yer seçimi, enerjinin satın alınıp alınmayacağını, ısıtma ve havalandırma ihtiyaç miktarını, yapılacak parçalar için gerekli kapasiteyi, hammadde için gerekli depo alanını, boşaltma ve yükleme için gerekli taşıyıcı türlerini belirler.

116

Kuruluş Yeri Seçiminde Etkili Olan Faktörler

•Pazara yakınlık•Hammadde sağlama olanakları •Ulaştırma olanakları •Nitelikli işgücü temini •Sosyo – Kültürel çevre •Enerji, yakıt ve su olanakları •Arıtma olanakları •Yan sanayi ilişkisi •Teşvik durumu •Arsa maliyeti ve doğal koşullar

117

2. Kuruluş Yerini Seçme Yöntemleri

a) Puanlama Yöntemi, b) Maliyet Karşılaştırma Yöntemi, c) Karlılık Karşılaştırma Yöntemi.

118

a- Puanlama Yöntemi

Kuruluş yeri seçiminde etkili olan faktörlere bir’den on’a kadar değişen faktör ağırlık puanları verilir.

Bu puanlar ilgili sanayi dalının ve üretilen malın özelliğine göre söz konusu faktörlerin görece ağırlığını göstermektedir.

Ayrıca bu faktörlere, her alternatif kuruluş yerinde firmanın amacına olumlu etkileri bakımından uygun olan kuruluş yeri puanı verilir.

Faktör ağırlık puanı ile kuruluş yeri puanının çarpımı kuruluş yerinin faktör puanını verecektir.

Kuruluş yeri faktör puanı en yüksek olan bölge ve alan diğerlerine tercih edilecektir.

119

A Kuruluş yeri B Kuruluş yeri C Kuruluş yeri

Yer seçiminde hesaba katılacak faktörler

Faktör ağırlığı

Puanı Faktör puanı



1.Pazara yakınlık 3 5 15 6 18 4 12

2.Temel girdilere ve yardımcı maddelere yakınlık

6 6 36 7 42 6 36

3.Taşıma ve ulaştırma olanakları 4 7 28 7 28 5 20

4.Enerji, yakıt olanakları 2 4 8 7 14 6 18

5.iş gücü temini olanakları 5 6 30 6 30 7 35

6.Ust düzey yönetici, ve teknik eleman temini

8 9 72 7 56 7 56

7.Sosyal ve kültürel çevre 6 7 42 7 42 6 36

8.Devletin uyguladığı özendirme önlemleri

4 6 24 6 24 7 28

9.Finansman ve banka cılık hizmetleri

3 5 15 5 15 6 18

10.Yan sanayiye yakınlık 5 6 30 6 30 7 35

11. Atıkların arıtılması 3 4 12 4 12 5 15

12. Arsa ve inşaat mali yeti 1 3 3 3 3 4 4

13.İklim koşullan yer sarsıntıları 1 2 2 3 3 4 4

14.Güvenlik ve savun maya uygunluk

2 3 6 3 6 3 6

15.Öteki faktörler 1 1 1 3 3 2 2

Toplam 324 326En büyük

değer

323

PUANLAMA YÖNTEMİNE GÖRE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ

120

b- Maliyetlerin Karşılaştırılması Yöntemi

Kuruluş yeri faktörlerinin maliyelere etkisi hesaplandığında, farklı kuruluş yerlerindeki üretimin maliyetler ortaya çıkmış olur.

Böylece belirli nitelikte ve miktarda malın üretimini en düşük maliyetlerle sağlayan kuruluş yeri seçilecektir.

Yani kuruluş yeri yatırım ve işletme maliyetlerinin en az olduğu yer olarak belirlenecektir.

121

Maliyet Kalemleri A kuruluş yeri

B kuruluş yeri

C kuruluş yeri

I. Yatırım maliyeti 54,0 48,5 51,0

a) Proje maliyeti 14,0 13,5 16,0

b) Arsa ve inşaat maliyeti 32,0 28,0 27,5

c) Montaj maliyeti 8,0 7,0 7,5

II. İşletme dönemi maliyeti 605 580,0 600,0

a) Temel girdi ve yardımcı malzeme maliyeti 285 270,0 300,0

b) İşçilik ve personelle ilgili sosyal kültürel maliyetler 160,0 160,0 155,0

c) Enerji, yakıt ve su maliyeti 52,0 51,0 48.0

d) Taşıma -ulaştırma maliyeti 20,0 15,0 10,0

e) Atıkların arıtılması ve atılması maliyeti 12,0 10,0 12,5

f) Pazarlama, depolama maliyeti 13,0 10,0 12.0

g) Faiz maliyeti 15,0 11,0 10,0

h) Vergiler 17,5 18,5 17,5

k) Güvenlikle ilgili maliyetler 7,0 6,5 7,5

1) Öteki maliyetler 23,5 28,0 27,5

Toplam maliyetler 649,0 628,5Min.

Maliyet

651,0

MALİYETLERİN KARŞILAŞTIRILMASI YÖNTEMİNE GÖRE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ

122

c- Karlılık Karşılaştırma Yöntemi

Bir girişimci 50 odalı, küçük tipte ve vasat konforlu bir kıyı oteli için yatırım yapmak istemektedir.

Bu yatırımından yılda ortalama % 15 net kâr beklemekte ve yatırımın 10 yılda geriye dönmesini istemektedir.

% 15 diğer sektörlerde de elde edilebilecek bir kâr oranıdır.

Girişimci Bodrum, Marmaris, Çeşme olmak üzere üç kuruluş yeri arasında bir tercih yapmak durumundadır.

Yatırım maliyeti üç kuruluş yerine göre, gerek işçilik gerekse malzeme bakımından farklı olacaktır.

123

Kuruluş yeri Toplam Yatırımın Maliyeti (TL.)

Bodrum 1.200.000

Marmaris 950.000

Çeşme 1.180.000

Kuruluş yeri Yıllık İşletme Giderleri (TL.) Yıllık Doluluk Oranı

Bodrum 300.000 %80

Marmaris 420.000 %60

Çeşme 260.000 %50

YATIRIM MALİYETLERİ TABLOSU

YILLIK GİDERLER VE DOLULUK ORANLARI TABLOSU

124

c- Karlılık Karşılaştırma Yöntemi

Yatırımın Yıllık Maliyeti = Yatırım Tutarı(Y)

Bu formülde;

Y : Toplam Yatırım Maliyetini,

İ : Yatırımdan Beklenen Yıllık Net Kar Oranını,

n : Yatırımın Geri Dönme Dönemini

G : Otelin Faaliyetlerini Sürdürmek İçin Bir Yıl İçinde Yapılacak Cari Harcamalar’dır.

1)1(

)1(

n

n

i

ii+Yıllık İşletme Giderleri(G)

125

BORDUM 000.3001)15.01(

)15.01(15,0000.200.1

10

10

= 540.000 TL

MARMARİS 000.4201)15.01(

)15.01(15,0000.950

10

10

=

ÇEŞME 000.2601)15.01(

)15.01(15,0000.180.1

10

10

= 496.000 TL

610.000 TL

126

Pazar Araştırması ve Bilgi

Pazar, satıcıların mal satmak amacıyla bir araya geldikleri yerdir.

Pazar araştırması ise, verilen bir fiyattan toplumun satın alacağı düşünülen ve yeni bir işletme tarafından üretilecek olan mal ve hizmet hacmini belirleme faaliyetidir.

127

Pazar Araştırması ve Bilgi

Pazar araştırmasında pazara girmeden önce ve girdikten sonra, belirli zaman aralıklarında pazarın gerçek durumunu, dağıtımın etkinliğini, satış geliştirme çalışmalarının sonuçlarını, yeni gelişmelerin olup olmadığını incelemek zorunluluğu vardır.

Yatırım projelerinin değerlendirilmesinde önemli rol oynayan pazar etüdleri;endüstri araştırmaları,

ticaret araştırmaları,tüketici araştırmaları olarak üç kısma ayrılabilir.

128

Bir pazar araştırmasının kapsamı, aşağıda gösterilen unsurlardan oluşur:

Ürün, Önerilen yatırımın boyutları, Pazarın yapısı ve büyüklüğü, Yapılacak araştırmanın maliyeti, Projelerin yapılabilirliği üzerinde pazar

boyutunun etkisi, İkinci derecedeki verilerin kapsamı ve

güvenilirliği.

129

Bir pazar araştırmasının aşamaları

Araştırmaların yapılacağı alanın sınırlarının belirlenmesi (tüketiciler, üreticiler ve dağıtıcılar),

Örneklemin büyüklüğü, Anketörlerin eğitimi, Alan çalışmasının örgütlenmesi, Toplanan verilerin incelenmesi, Verilerin analizi ve

yorumlanması

130

Bilgi Kaynakları

1- Pazar hacmi ve pazarın büyüme oranı,

2- Üretilecek malların miktar ve özellikleri,

3- Arz kaynaklarının durumu,

4- Tüketici davranışları,

5- Rekabet koşulları,

6- Dağıtım kanalları,7- İstatistik seriler,8- Mevsimlik değişmeler,9- Hükümet politikaları,10- Ürün satış fiyatı,11- Uluslararası pazarlama ve ihracat

131

1- Pazar Büyüklüğü ve Pazarın Büyüme Oranı

Firmanın pazar büyüklüğü tahmini, uzun vadede meydana gelecek gelişme tahminleri, talep miktarları, pazar payının saptanması gibi konuları içerir.

Gelecekte pazarın paylaşımını gelişmeler büyük ölçüde etkileyeceğinden, elde edilen bilgiler ışığında, geçmişteki durumunda ayrıntılı biçimde saptanması gerekmektedir.

Gelecek için tahminlenen pazar payı, kuruluşun üretim ve satış miktarlarını belirleyecek ve projenin kapasiteden yararlanma durumunu ortaya koyacaktır.

Pazar payı tahmini, kısa süreli planlamada en çok bir yıla kadar, uzun süreli planlamada ise beş yıla kadar yapılabilir. Uygulamada, genellikle, kısa ve uzun süreli tahminlerin birlikte yapılması eğilimi vardır.

132

Pazar Büyüklüğü ve Pazarın Büyüme Oranı

Pazar payının belirlenmesinde rol oynayan işletme olanakları;

Üretim gücü, Pazarlama gücü, Ürünlerin kârlılığı, Finansman gücü.

Bir işletme, diğer rakip firmalar karşısında, kendi üretim, satış, dağıtım, ürün, yatırım ve finansman olanaklarını göz önüne alarak pazar payını saptamaya çalışır.

Pazar payının olabileceğinden daha fazla tahminlenmesi, gereğinden fazla yatırım yapılmasına neden olacak; kârlılık ve geri ödeme konularında olumsuz durumların ortaya çıkması olasılığı doğacaktır.

133

2 - Üretim Miktarı ve Özellikleri

Bilindiği gibi işletmeler, üretim faktörlerini bir araya getirerek mal ve hizmet üretimi yapmaktadır.

Bu üretim faktörleri emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimcidir.

Proje hazırlanırken üretim faktörlerini ayrıntılı olarak incelemek, bu faktörlerin piyasalarını araştırmak zorunludur.

Üretim miktarı, üretim için yapılacak yatırımın gerekli kıldığı yatırım mallarının hacmini belirler.

Girişimci, üreteceği mal miktarlarını saptarken, her şeyden önce, o malın ekonomik hayattaki gelişme seyrini inceler.

Girişimciler üretim miktarını kısa süreli etkenlere değil, milli gelir, milli gelirin dağılımı, nüfusun gelişimi gibi etkenlere yönelerek yapacakları tahminlere dayandırmak zorundadırlar.

Hem üretilen malın toplam pazarı, hem de firma pazarının ayrıntılı analizi gereklidir.

134

3 - Arz Kaynaklarının Durumu

Bir ürünün arz durumu ve analizi, ürünün yurtiçinde yapılan üretimine ve ithalât yolu ile sağlanabilirliğine bağlı olarak yapılır.

Üretimi düşünülen mal ve hizmetlerin arz kaynaklarını yurt içi ve yurt dışı olarak iki kısımda araştırmak uygun olur.

135

4- Tüketici Davranışları ve Reklam

Üretilecek malı kullanacak veya tüketecek olan toplum kesiminin özelliklerinin belirlenmesi, talep tahmininde önemli rol oynamaktadır.

Tüketicinin yeni ürün karşısında tavrı oldukça belirleyicidir.

Tüketici yeniliklere ilgi duymaktadır. Çünkü toplumda değişikliğe büyük önem verilmektedir.

Ekonomide reklamcılığın rolü büyüktür.

Her gün piyasaya yeni ürünler sunulmaktadır.

Bu nedenle, eski ürünlerin varlığı, gelirlerin artması, nüfus artışı, değişen zevkler sonucu piyasaya yeni alıcılar girmektedir.

136

5- Rekabet Koşulları •Ürünlerin sunulduğu pazar, çevrenin etkisi altında şekillenmektedir.

•Bir pazarda kazanılan pay, aynı zamanda rakiplerin etkisi altındadır.

•Bu bakımdan rekabet koşullarının incelenmesi, pazarın incelenmesi kadar önemli ve gereklidir.

•Rekabet, özellikle daha iyi fiyat, nitelik, görünüş gibi yollardan yararlanılarak, daha çok satış yapmak isteyen firmalar arasındaki çıkar çekişmesidir.

Pazar araştırmasında aşağıdaki hususların dikkate

alınmasında yarar vardır:

•Aynı malı üreten firmaların sayısı ve kapasiteleri,

•Aynı malı üreten firmaların piyasaya girme olasılıkları,

•Malın dış rekabetten korunma durumu,

•Malın tüketici malı olup olmadığı,

•Malın endüstriyel mal olup olmadığı,

•Malın ihracat gücünün bulunup bulunmadığı.

137

6- Dağıtım Kanalları

Satıcıların mallarını, kullanıcılara veya tüketicilere ulaştırmada yararlandıkları ticari kurumlar topluluğuna dağıtım kanalları denir.

Malların üreticiden tüketiciye doğru hareketinde izlenen yol dağıtım kanalları adını alır.

Belirli bir ürünü pazarlamak için oluşturulacak satış ve dağıtım örgütü, genel hatları ile tanımlanmalı, işletme giderleri tahmin edilmelidir.

Birçok kuruluşun kendi içinde, satıştan sorumlu olan ve dağıtım işlerini de örgütleyip denetleyen bir pazarlama örgütüne ihtiyacı vardır.

138

7- İstatistik Seriler

Ülkeler talep tahmini için gerekli bilgileri içeren istatistik seriler oluşturmaktadır. Bu seriler şöyle sıralanabilir:

Proje konusu malın geçmiş on veya daha fazla yılı kapsayan yurt içi üretim, tüketim, stok, ithalât veya ihracat serileri.

Dünyada o malı üreten başlıca ülkelerdeki ihracat, üretim ve fiyat serileri.

Benzer koşullara sahip ülkelerin üretim, tüketim, fiyat serileri.

Dünyada aynı malı üreten işletmelerin şimdiki kapasiteleri,

Gayrisafi milli hâsıla, kişi başına düşen gelir, sanayi üretim endeksi, fiyat endeksleri.

139

8- Mevsimlik Değişmeler

Mevsimlik değişmeler, zaman içinde düzenli biçimde ve aralıklarla tekrar eden dalgalanmalardır.

Mevsimlik ifadesini yalnız yıl içindeki aylık dalgalanmalar olarak almak doğru değildir.

Mevsimlik dalgalanmalar haftalık veya günlük dalgalanmalar şeklinde de ortaya çıkabilir.

Mevsimlik dalgalanmaların içeriği ve süreleri herkesçe bilindiği sürece, iktisadi istikrar bakımından önemli değildir.

140

9- Hükümet Politikaları

Proje konusu malların üretim miktarı ve fiyatı ile hükümetin ekonomi politikaları arasında etkilenme söz konusudur.

Proje çalışmaları sırasında, devletin genel ekonomik politika ve hedeflerinin, aynı zamanda hükümetin ekonomik politika ve hedeflerinin dikkatle etüd edilmesi yararlıdır.

Genel olarak ülkenin ekonomik potansiyelinin, dünya ekonomisindeki şimdiki yerinin belirlenmesi ve gelecekte hangi yönde gelişebileceği tahminlerinin yapılması, alınacak kararlara yön verici olacaktır.

Toplumdaki siyasi eğilim ve düşüncelerin değişme olasılığı ve doğrultusu konularında elde edilecek bilgiler de oldukça yararlıdır.

141

10- Ürün Satış Fiyatı

Firma ürünün fiyatını saptarken, ilk olarak maliyet ve kârını hesabedecektir. Bu, fiyatın tabanını oluşturur.

Üst sınırı ise rakiplerin fiyatları belirler.

Bu iki sınır arasında hangi noktada fiyatın saptanacağı kararı için firma, pazardan bazı bilgiler edinmelidir. Bu bilgiler şunlardır:

Rakiplerin fiyatları ve mal arzı,

Rakiplerin fiyat indirimlerine gösterdikleri tepkiler ve genel fiyat stratejileri,

Hedef alınan pazar bölümünün karakteri ve fiyata verdikleri önem,

Fiyatın ötesinde, ürünün kalitesi, imajı, üretim teknolojisi gibi özellikleri.

Fiyat kararları verilirken, ürünlerin fiyat duyarlılığı göz önüne alınmalıdır.

142

11- Uluslararası Pazarlama ve İhracat

Gerek yurt içi ve gerekse yurt dışında benzer nitelikte faaliyet gösteren firmaların incelenmesi, pazar araştırmasında önem taşımaktadır.

Bu firmaların nerelere ihracat yaptıkları, aynı pazarların ihracat yapma olanaklarının olup olmadığı, varsa hangi ölçülerde gerçekleşebileceğinin araştırılması gerekir.

Bir firmanın ihracat kararı, akılcı bir analize dayanmalıdır.

Diğer önemli bir konu da, firmanın dış ülkelerde faaliyet göstermesinin gerçekten gerekli olup olmadığıdır.

Üretilen malların dış pazarlardaki talebinin sürekliliği de önemli bir husustur.

143

12- Hatalı Veriler

Pazar araştırmalarında, çeşitli nedenlerle, hatalı birtakım verilerin kullanılması sonucunda, yatırım projeleri ile ilgili kararların yanlış alınması kaçınılmazdır.

Sonradan düşülen yanılgıların tamiri hem çok zor, hem de çoğu kez mümkün değildir.

Pazar araştırmalarının doğruluk ve güvenilirliği birçok unsura dayanmaktadır.

144

Finansal Etüdler

Finansal etüdler, sermayenin optimal tedarik ve kullanma imkânlarını saptamaya yönelik çalışmalardır.

Böylece finansal etüdler sayesinde, kurulacak işletmenin sabit yatırımlarının ve işletme sermayesi ihtiyacının finansmanı için gerekli iç ve dış fon kaynakları, işletmenin üretim maliyeti ve kârlı çalışıp çalışamayacağı ortaya konmuş olur.

Yatırım döneminde sabit varlıklar için yapılacak harcamalar "sermaye bütçesi" adı verilen bir plan içinde gösterilir.

Sabit yatırım tutarı ile bunların finansman kaynakları birbirine eşitlenerek bir sermaye bütçesi ortaya çıkar. Bu suretle uzun süreli fon ihtiyacı ve bu fonların hangi yıl nerelerde kullanılacağı açıkça belirlenmiş olur.

İşletme dönemi için yapılacak çalışmalar ise kısa süreli fon ihtiyacının belir lenmesine yöneliktir. Burada kullanılan temel araç nakit bütçesidir.

145

Finansal Etüdler

Bir işletmenin kuruluş aşamasında yapılacak finansal etüdler aşağıdaki

konuları kapsamına alır:

Sabit Sermaye Yatırım Maliyeti, İşletme Sermayesi, Finansman Kaynakları ve Seçimi, Karlılık Analizi.

146

A- Sabit Sermaye Yatırım Maliyeti

Proje fikrinin doğuşundan, yatırım sonuçlanıncaya kadar, yatırım projesinin gerektirdiği sabit değerlerin tedariki, montajı ve işletmeye alınması için yapılan tüm harcamalar sabit sermaye yatırım kapsamında bulunmaktadır.

Bu hesaplama, büyük ölçüde teknik etüdlerin sonuçlarına bağlıdır.

Projelerin özelliklerine göre değişmekle birlikte, sabit sermaye yatırım maliyeti bir Yatırım Tutarı Tablosu halinde gösterilmekte

147

B- İşletme Sermayesi

İşletme sermayesi, işletmenin bütün ekonomik ömrü boyunca sürekli olarak şekil değiştiren ve mal- nakit akımı yaratan sermaye olarak tanımlanabilir.

İşletme sermayesi, işletmenin şimdiki cari aktifleri olup, onu statik durumdan dinamik duruma geçiren sermayenin tümüne denir.

İşletme sermayesi kapsamına şu kalemler girmektedir:

Hazır değerler, Menkul kıymetler, Ticari alacaklar, Stoklar.

148

İşletme Sermayesini Etkileyen Faktörler

İhtiyaç duyulan işletme sermayesi miktarını belirleyen etkenler, genel etkenler ve özel etkenler olarak iki grupta toplanabilir;

1. İşletme sermayesi miktarını belirleyen genel etkenler arasında; satış hacmi, işletmenin büyüklüğü, genel fiyat düzeyi, konjonktür durumu ve işin taşıdığı risk gibi faktörler sayılabilir.

2. Diğer yandan; tedarik ve satış koşulları, stok politikası, üretim sürecinin uzunluğu, üretim ile satış arasında geçen sürenin uzunluğu, birim satış fiyatı, likidite politikası gibi konular işletme sermayesi miktarını belirleyen başlıca özel etkenlerdir.

İşletme sermayesi düzeyinde değişmelere yol açan nedenler;

1- Çalışma düzeyinde değişmeler, 2- İşletme Politikasındaki değişiklikler 3- Teknolojideki değişmelerdir.

149

a. Satış Düzeyinde Değişmeler

Çalışma düzeyinde değişmelere yol açan nedenler:

Mevsimlik Dalgalanmalar: Talepteki mevsimlik dalgalanmalar, işletme sermayesindeki değişmelerin başlıca kaynağıdır.

Dönemsel Değişmeler: İş hayatındaki dönemsel değişmeler satışların düzeyini etkiler ve bunun sonucunda işletme sermayesine olan gereksinim etkilenmiş olur.

Büyüme: İşletmenin üretimindeki büyüme, sürekli işletme

sermayesi gereksinimini etkiler.

150

b. İşletme Politikasındaki Değişmeler

Satış politikalarındaki değişiklikler, işletme sermayesi gereksinimini etkiler.

Bu değişikliklerin, çalışma sermayesi ihtiyacı üzerindeki olası etkilerini analiz etmek ise, finansal yöneticinin görevidir.

151

c.Teknolojideki Değişmeler

İşletmenin toplam varlıkları içinde işletme sermayesinin göreli önemini belirleyen en önemli etken, o endüstrideki teknolojik değişmelerdir.

Teknolojideki herhangi bir değişiklik işletme sermayesi gereksinimini etkiler.

152

İşletme Sermayesinin Hesaplanması

1. Faaliyet Devir Hızı Katsayısı Yöntemi 2. Günlük Harcamalar Yöntemi 3. Schmallenbach Yöntemi

153

1.Faaliyet Devir Hızı Katsayısı Yöntemi

Hammaddelerin Bekleme Süreleri 28 GünÜretimde Geçen Zaman 4 GünMamül Olarak Bekleme Süresi 15 GünAlacakların Tahsil Süresi 60 GünHazır Değerlerin Faaliyeti Karşılama Süresi 13 GünTOPLAM 120 Gün

Yıllık Faaliyet Gün Sayısı 360 Gün

Yıllık İşletme Giderleri 1.500.000 TL

Faaliyet Devir Hızı Katsayısı =

İşletme Sermayesi İhtiyacı = TL

3120

360

000.5003

000.500.1

154

2. Günlük Harcamalar Yöntemi

İşletme Sermayesi Kalemleri

Bekleme Süresi(Gün)

Günlük Harcama Tutarı (Ortalama

(TL.)

Toplam (TL.)

Hammadde 25 18,5 462,5

Yarı Mamüller 10 7,5 75

Mamüller 20 15 300

Alacaklar 60 20 1.200

Hazır Değerler 45 20 900

İşletme Sermayesi İhtiyacı 2.937,5

155

3. Schmallenbach Yöntemi

12)

100)(

100( 212 V

GVV

CK

ISS yb

i

Sj : İşletme SermayesiS : Ortalama Stok TutarıC : Yıllık Satış TutarıG : Yıllık Genel GiderlerKb : Satış Fiyatı Üzerinden Brüt Kâr YüzdesiVı : Satıcıların Tanıdığı Kredi Süresi (Ay olarak)V2 : Müşterilere Tanınan Kredi Süresi (Ay olarak)

156

Finansman Kaynakları ve Seçimi

Yatırımın Finansman Kaynağı

ÖZKAYNAK YABANCI KAYNAK

157

Fon Türleri

A – ÖZKAYNAKLARLA FİNANSMAN

1 – HİSSE SENETLERİa – Yabancı Sermayeb – Yerli Sermaye

2 – İŞLETME DÖNEMİNDE YARATILAN FONLARa – Dağıtılmayan Karlar (Otofinansman)b – Amortismanlar

B – DIŞ KAYNAKLARLA FİNANSMAN

1 – Kısa Vadeli Borçlara – Satıcı Ve Alıcılardan Sağlanan Kredilerb – Birikmiş Zorunlu Ödemelerc – Ticari Senetlerd – Kısa Vadeli Banka Kredileri

2 – Orta Vadeli Borçlara – Orta Vadeli Kredilerib – Şartlı Satış Sözleşmesic – Finansal Kiralama

3 – Uzun Vadeli Borçlara – Tahvillerb – Uzun Vadeli Krediler

158

Finansman Kaynakları ve Seçimi

1- Enflasyon ve Maliyet2- Varlıkların Likidite Derecesi3- Sermaye Tedarik Giderleri4- Denetim Faktörü5- Farksızlık Noktası

159

5- Farksızlık Noktası

Hisse senedi veya tahvil ile finansman yolu tercih edildiğinde hisse başına kârın

ne olacağı konusunun araştırılmalıdır.

160

Örnek:

20.000.000 TL’lık bir yatırım, birinci durumda tamamı % 10 faizle borçlanarak finanse

edilebileceği gibi, ikinci durumda mevcut 80 adet hisse senedine eş haklara sahip 20

adet hisse senedi ihraç ederek de finanse edilebilecektir. Kurumlar vergisi % 25 olarak kabul edilmiştir.

Bu yatırımdan 13.750 TL. kar elde edileceği hesaplanmıştır. Önce yatırımın üç farklı kar düzeyinde bulunabileceği varsayılmış;

kabul edilen kar düzeylerine göre, firmanın değişik finansman alternatifleri karşısında hisse başına düşen karları eşit kılan gelir

durumu bulunmuştur. Örnek yatırımın, varsayım olarak

faaliyet kârlarının 12 bin, 10 bin ve 8 bin TL olacağı durumlara görefarksızlık noktası;

161

I.Durum Kaynak Tercih Tablosu

HİSSE SENEDİ İHRACI TAHVİL İHRACI

Faiz ve Vergiden Önceki Kar (EBIT)

12.000 TL. 12.000 TL.

Faiz 2.000 TL

Vergiden Önceki Kar 12.000 TL. 10.000 TL.

Kurumlar Vergisi (%25) 3.000 TL. 2.500 TL.

Vergiden Sonraki Kar 9.000 TL. 7.500 TL.

Mevcut Hisse Senedi Sayısı 100 adet 80 adet

Hisse Başına Kar (EPS) 90 TL. 93.75 TL.

162

II.Durum Kaynak Tercih Tablosu



10.000 TL. 10.000 TL.

Faiz 2.000 TL.





Hisse Başına Kar (EPS) 75 TL. 75 TL.

163

III.Durum Kaynak Tercih Tablosu



8.000 TL. 8.000 TL.

Faiz 2.000 TL.





Hisse Başına Kar (EPS) 60 TL. 56,25 TL.

164

Farksızlık Noktası

12

)1()1)((

N

vX

N

vFX

Eşitliğin sol tarafı borçlanma tercihini, sağ tarafı ise özsermaye tercihini ifade etmektedir.

Nı: Sadece hisse senedi ile yapılan finansman durumunda toplam hisse senetleri nin sayısı.N2: Borçlanma sermayesi (tahvil) ile yapılan finansman durumunda toplam hisse senetlerinin sayısı.

v: Kurumlar vergisiX: Farksızlık noktasındaki kar miktarı

100

)25,01(

80

)25,01)(000.2(

XX

100

75,0

80

)75,0)(000.2( XX

X = 10.000 TL bulunur.

165

Karlılık Analizi 1- Yıllık Satış Gelirleri;

Üretim miktarlarına göre, satış gelirleri saptanır. Satış gelirleri tablosunda, satılacak malın miktarı ve olası birim fiyatı yer alır. Böylece ikisinin çarpımı, daha sonra gelir tablosunda yer alacak satışlar kalemini oluşturur.

2- Yıllık İşletme Giderleri;a. Girdilerb. İnsan Kaynakları Giderleric. Bakım ve Onarım Giderlerid. Amortismanlar e. Satış Giderlerif. Genel İşletme Giderlerig. Finansman Giderleri

166

Yıllık İşletme Giderleri Tablosu

İÇ PARA DIŞ PARA TOPLAM1. HAMMADDELER2. YARDIMCI MADDELER VE İŞLETME MALZ.3. YAKIT, ENERJİ ve SU a. Elektrik b. Su c. Yakıt4. BAKIM ve ONARIM GİDERLERİ5. İNSAN KAYNAKLARI GİDERLERİ6. AMORTİSMANLAR a. Binalar b. Makine c. Demirbaş d. Tesisat e. Know-How f. İlk Tesis Masrafları7. GENEL İŞLETME GİDERLERİ a. Kiralar b. Sigortalar c. Çeşitli Vergiler d. Yönetim Giderleri e. Diğer İşletme Giderleri8. FAİZLER9. SATIŞ GİDERLERİ10. ÇEŞİTLİ GİDERLER11. YILLIK İŞLETME GİDERLERİ TOPLAMI(Yıllar ve kapasite kullanım oranları itibariyle)

167

Yıllar İtibariyle Maliyet Tablosu

2005(Tam Kapasitede)

2006 2007 2008 2009

Hammaddeler 900 - - - -

Yardımcı Maddeler 7 - - - -

Enerji, yakıt ve su 40 - - - -

Ücretler 20 - - - -

Bakım ve Onarı 2 - - - -

Amortismanlar 30 - - - -

Satış Giderleri 3,5 - - - -

İşletme Giderleri 5 - - - -

TOPLAM GİDERLER

1.008 - - - -

Finansman giderleri 42 - - - -

GENEL TOPLAM 1.050 - - - -

Üretim (1000 ton) 150 - - - -

Ortalama Birim maliyet (TL/Ton)

7 - - - -

168

Başabaş Analizi Tablosu (Bin TL) 2005 2006 2007 2008 2009

Sabit Giderler

400 TL.

Değişen Giderler

650 TL.

Toplam İşletme Giderleri

1.050 TL.

Satış Gelirleri

1.500 TL.

Kar 450 TL.

Başabaş Noktası (Gelir Olarak)

705,88 TL.

Başabaş Noktası (Üretim Miktarı Olarak)

470 Ton

Birim Üretim Ve Satış (Ton) (%100)

1000 1000 1000 1000 1000

169

Başabaş Noktası

BBN Gelir Olarak =

)(

)(1

)(

pxQşGiderleriToplamSatı

vxQrsenGiderleToplamDegiFtGiderlerToplamSabi

BBN üretim miktarı olarak =

vp

F

88,705

1500

850400

1500

6501

400

TL.

47085,0

400

65,05,1

400

= ton.

170

Etüd Yanlışlıkları

A- TEKNİK ETÜDLERDE YANLIŞLIKLAR1- Ön İncelemelerde Yetersizlik2- Alternatifleri Düşünmedeki Başarısızlık3- İkinci Derecedeki Faktörlerin İhmali

B- FİNANSAL ETÜDLERDE YANLIŞLIKLAR1- Yatırım Tutarını Düşük Hesaplamak2- İşletme Sermayesini Düşünmemek3- İyimser Tahminler Yapmak4- İşletme Giderleri Tahmininde Yetersizlik

171

İKİNCİ BÖLÜM

YATIRIM

PROJELERİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ

172

Proje Değerlendirilmesinin Önemi

Yatırım projelerinin değerlendirilmesi, proje hazırlama aşamasından sonra gelen bir inceleme faaliyetidir.

Eldeki bir veya birkaç projeyi, işletmenin amacını belirten ölçütler ile karşılaştırarak uygun bir seçim yapılmasını sağlar.

Firmalar sınırlı kaynaklarının kullanılması bakımından birbiri ile rekabet halinde bulunan yatırım önerileri arasıda bir seçim yapmak, bunları önem derecelerine göre sıralamak, bazı yatırımlardan bir süre için de olsa vazgeçmek zorundadırlar.

Firmalar, kaynakların alternatif kullanılış alanları arasında bir seçim yapabilmek, amaca uygun sonuçları verecek yatırımlara tahsis edebilmek için bir veya birkaç yöntem veya ölçütler saptamak ya da geliştirmek zorundadırlar.

Uygulamada firmalar, yatırım projeleri arasında sıralama yaparken farklı yöntemler ve ölçütler, kullanmaktadırlar.

173


Proje değerlendiril mesinde ölçütleri belirlerken, firmanın amacını gözönünde bulundurmak gerekir.

Firmanın amacı, firmanın cari piyasa değerini uzun vadede en

yüksek düzeye yükseltmektir.

Bir yatırım projesinin başarısı ya da başarısızlığı çeşitli etkenlere bağlı olduğundan; yatırım projeleri arasında yapılacak seçimde kullanılacak ölçütün, uygulanacak yöntemin, yatırım önerileri arasında öncelik sırasını değiştirdiği bir gerçektir.

Bu nedenle firmalar, yatırım önerileri arasında bir seçim yapabilmek için, tutarlı bir ölçüt ya da yöntem benimsemek durumundadır.

174

Projenin değerlendirilmesinde başlıca iki karar aşamasının varlığını ortaya çıkarmaktadır.

Bunlardan birincisi mikro hedefler, ikincisi de makro hedeflerdir.

Mikro hedefler, projenin, firmanın yöneticileri yönünden değerlendirilmesinde öngörülen hedeflerdir ki, bunlar arasında kârlılık ölçütü ağırlık taşır.

Yatırım yapanlar yönünden, diğer faktörler değişmediği takdirde, kârlılık oranları yüksek olan yatırım alternatifleri tercih edilir.

Herhangi bir yatırım projesinin, makro düzeyde değerlendirilebilmesinin, o projenin mikro düzeyde kabul edilmiş olmasına bağlı olduğunu; ancak devlet yatırımlarında ise, makro hedeflerin öncelik ve ağırlık taşıdığını belirtmek gerekir.


175

Makro hedeflerde aşağıdaki yaklaşımlar ön plana çıkabilir:

1- Dış ticaret açığı veren ekonomilerde yatırımlar, döviz sağlama ya da döviz tasarrufu sağlamaları yönünden değerlendirilir.

2- İstihdamın bir sorun olduğu ekonomilerde, istihdam katsayısı ve katma değer önemli ölçütler olabilir.

3- Uluslararası ekonomik entegrasyonlarda bazı üretim alanlarında uzmanlaşma zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.

176

A- İşletme Düzeyinde Değerlendirme Amaçları

1- Yönetimin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 2- Borç Verenlerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 3- Ortakların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 4- Çalışanların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 5- Alıcıların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 6- Tüketicilerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 7- Kamu Kuruluşlarının Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 8- Rakiplerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları 9- Sosyal Çevre ve Proje Değerlendirilmesi

177

1- Yönetimin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Finansal açıdan; borçları zamanında ödeyebilmek, borç alabilmek, kurumun saygınlığını koruyabilmek için işletmenin nakit durumunu, borçlanma ve borç ödeyebilme gücünü yeterli durumda tutabilecek finansal yapıya sahip,

İktisadi açıdan; pazarlama imkânları ve dağıtım kanalları elverişli, talebi sürekli artan, rakip sayısı fazla olmayan bir iş kolunda faaliyet gösteren,

Teknik açıdan; teknoloji, üretim, kalite, maliyet vb. gibi konularda sorun yaratmayacak, rekabet şartlarını işletme açısından uygun durumda bulunduracak teknik yapıya sahip bir işletme isteyecektir.

178

2- Borç Verenlerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Kısa süreli borç verenler, bir yıl içinde geri ödenmek üzere işletmeye borç veren bankalar, satıcılar, kamu ve yarı kamu kuruluşları projenin finansmanına daha çok, yatırımların tamamlanması sonrasında katılacaklardır.

Orta süreli borçları, orta süreli banka kredileri, tahviller, vergi borçları oluşturmaktadır.

179

3- Ortakların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Ortaklar, işletmeye yatırdıkları özkaynağın güvenli bir biçimde

korunmasını, pay oranlarının giderek artmasını, pay senetlerinin değerinin

giderek yükselmesini ve yüksek kâr payı ödenmesini isterler.

180

4- Çalışanların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

İşletme çalışmalarına emek ve bilgileriyle katılan yönetici, memur, işçiler; çalışma, iş güvenliği, iyi bir ücret ve çalışma düzeni isterler.

Bu kişiler çoğu kez, yatırımlar tamamladıktan sonra işe girmeleri ve değerlendirmede belge ve bilgilere sahip olmamaları nedeniyle, projeyi bu açılardan inceleme olanakları yoktur.

181

5- Alıcıların Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Kuruluş tamamlandıktan sonra işletme ile ilişki kurabilecek olan alıcılar, projeyi

kendi açılarından değerlendirme imkânına sahip bulunmamakla beraber, proje aşamasında kurulacak işletmenin yeterli özelliklere sahip olmasına dikkat

edilmesi, işletmenin sağlam bir alıcı örgütü kurmasına olanak sağlayacaktır.

182

6- Tüketicilerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Tüketiciler malın fiyatı, kalitesi, satış sonrası hizmetleri gibi konular üzerinde dururlar.

Kuruluşun, değil proje aşamasında, kurulduktan sonra dahi herhangi bir konusu ile ilgilenme imkânı bulunmayan tüketiciler, rekabet düzeni ve kamu düzeni tarafından korunduğu ölçüde, yukarıda belirtilen amaçların gerçekleştiğini göreceklerdir.

183

7- Kamu Kuruluşlarının Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Proje, çeşitli kamu kuruluşlarını değişik açılardan ilgilendirmektedir.

Bakanlıklar ve bağlı kuruluşlar, bu arada Devlet Planlama Teşkilatı gibi kuruluşlar bir yandan ulusal ekonomi ve yasalara uygunluk açısından yapılacak değerlendirmelere aracılık yaparken; diğer yandan devletin vergi gelirinin arttırılması gibi nedenlerle yatırımlarla ilgilenmektedir.

184

8- Rakiplerin Yatırım Projesi Değerlendirme Amaçları

Mevcut firmalar mali sağlamlığı ve saygınlığı güçlü, kaliteli ve ucuz mal üretebilecek, fazla miktarda üretim yapabilecek bir rakibin aralarına katılmalarını istemezler.

Yarışmacılar, projenin başarısızlığı üzerinde dururlar ve kuruluşu engellemeye çalışırlar. Fakat, yararlı bir projenin gerçekleşmesini olumsuz olarak etkileyemezler.

185

9- Sosyal Çevre ve Proje Değerlendirilmesi

İşletme, coğrafi ve sosyal çevre içinde çalışmalarını sürdürecektir.

Kurulacak işletmenin havayı, suları kirletmemesi, gürültü, koku gibi sağlığa zararlı artıklarla doğal yapıyı ve çevrede yaşayanları rahatsız etmemesi istenir.

Sosyal çevre açısından projenin değerlendirilmesinde, yukarıda belirtilen amaçlara uygunluk önem taşıyacaktır.

Sosyal çevre adına bu uygunluğu, caydırma ve özendirme önlemleriyle daha çok kamunun sağlayacağını belirtmek uygun olacaktır.

186

B- EKONOMİ DÜZEYİNDE DEĞERLENDİRME AMAÇLARI

Projeler eksiksiz bir ekonomik değerlendirmeden geçmeden, iyi planlar yapılamaz ve aynı şekilde, bir planın çerçevesi de belirli bir şekilde çizilmeden projelerin gerçek değeri iyice anlaşılamaz.

Ulusal plan, çeşitli sektör ve bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal hedefleri, bu hedeflerin önceliklerini içerir.

Ekonomik ve sosyal kalkınmaya ilişkin ulusal bir stratejinin varlığı, özellikle toplum açısından bir projenin sağlıklı bir tarzda değerlendirilmesinin önde gelen koşuludur.

Projeler, sektörel programın parçalarını oluştururken, sektörel programlar da dengeli bir ulusal planı oluşturur.

187

Ulusal bir kalkınma planının başarılı bir şekilde hazırlanması ve uygulan ması, her şeyden önce, projelerin rasyonel seçimine, bunu izleyen sektörel programlara çok bağlıdır.

Bir ülkenin ulusal kalkınma politikasının temel ve stratejik hedefi, o ülkede yaşayan toplumun yaşam standardını yükseltmek ve gelecekteki tüketimi artırmak için ekonominin daha yüksek bir kalkınma hızı ile gelişmesine yönelik olarak yatırım kaynaklarını kullanmaktır.

Ulusal ekonomiyi, sosyal çevre ve siyasal çevre koşullarıyla birlikte ele alma zorunluluğu vardır. Çünkü sosyal ve siyasal tercihler, ulusal ekonomiyi önemli ölçüde etkileyecektir.

Gelişmekte olan ülkelerde ulusal ekonomi açısından proje değerlendirilmesi şu nedenlerle yapılır:

Ulusal gelir artışının sağlanması, Gizli ve açık işsizliğin önlenmesi, Gelir dağılımının dengeli hale getirilmesi, Sanayileşmenin ve kalkınmanın yaygınlaşması, Dış ödemeler dengesindeki açığın kapatılması, Yerli hammaddelerin değerlendirilmesidir.

B- EKONOMİ DÜZEYİNDE DEĞERLENDİRME AMAÇLARI

188

Ulusal ekonomi düzeyinde yatırım projelerinin değerlendirilmesinin yararları

1- Sosyal Karlılık İlkesine Uyulması2- Optimum Kapasitenin Kurulması3- Uygun Teknolojinin Seçilmesi4- Uygun Kuruluş Yerinin Seçilmesi

189

1- Sosyal Karlılık İlkesine Uyulması

Projelerin sosyal kârlılığı yani, ulusal ekonomiye yararlılığı ile kârlılığı arasında bazı farklar vardır.

Bu nedenle, yatırım maliyetleri aynı olan, hatta aynı kârlılık oranı gösteren iki projeden birinin kalkınma politikasının temel hedeflerine katkısı diğer projeden çok farklı olabilir.

Sosyal kârlılık ile ticari kârlılık arasında ortaya çıkan ve artma eğilimi gösteren bu farklar döviz kuru, faiz ve ücretler üzerinde özellikle etkili olurlar.

190

2- Optimum Kapasitenin Kurulması

Ekonominin dar boğazlara sürüklenmeden, hedeflenen düzeye ulaşabilmesi, üretici sektörlerin üretim kapasiteleri ile o ürünlere olan talebin yıl içinde dengeli gelişmesine bağlıdır.

Sektörlerden herhangi birisinde kapasite sınırlarına varılması, yeni yatırım ihtiyacı doğurur.

Ancak, üretim kapasitesini artıran projelerinin gerçekleşmesi bazen uzun yılları gerektirdiğinden, bu arada sektörde talep fazlasının ortaya çıkması beklenebilir.

Talebe konu olan malın ithal edilerek ihtiyacın karşılanmaması halinde, fiyat yükselmesi ve tüketicilerin malı sağlayamamaları sorunu ortaya çıkar.

Yatırım sonucu yaratılacak üretim kapasitelerinden uzun yıllar yararlanılacağı gerçeği, işletme büyüklüğünün saptanmasında gözönünde bulundurulmalıdır.

191

3- Uygun Teknolojinin Seçilmesi

Gelişmekte olan ülkeler, emek fazlalığı ve sermaye eksikliği ile karşı karşıya bulunmaktadır.

Ancak emek ve sermaye pazarlarına etki yapan çeşitli kurum ve güçler, söz konusu üretim faktörlerinin fiyatlarını, onların alternatif kullanım yerlerindeki verimliliklerinden farklılaştırmaktadır.

Özellikle, gizli ve açık işsizliğin yaygın olduğu bir ekonomide, sendika baskısıyla ücretlerin yüksek tutulması, yatırım kararlarına etki yaparak, yatırımcıların emek tasarrufu sağlayan teknolojilere yönelmelerine yol açmaktadır.

192

4- Uygun Kuruluş Yerinin Seçilmesi

İşletmelerin kârlılık açısından seçtikleri kuruluş yeri, ulusal ekonomi açısından en uygun kuruluş yeri olmayabilir.

Yeni kurulacak sanayi işletmelerinin ülkenin nisbeten gelişmiş yerlerinde kurulması, işletme açısından çeşitli yararlar getirmekle beraber, söz konusu bölgelere nüfus akımı yaratarak yeni sosyal altyapı yatırımlarına ihtiyaç doğurabilir.

Projelerin ulusal ekonomi yönünden değerlendirilmesi sırasında bu nokta da dikkate alınarak, işletmelerin sosyal faydası en fazla olan yerlere kurulması sağlanabilir.

193

PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ

A- FİRMA KÂRLILIĞI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MİKRO ANALİZ)1. Yatırım Kârlılık Analizi

a) Kârlılık Yöntemib) Geri Ödeme Süresi Yöntemic) Net Bugünkü Değer Yöntemid) İç Kârlılık Yöntemi

2. Finansal Analiza) Likidite Analizib) Sermaye Yapısı Analizi

B- ULUSAL KARLILIK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MAKRO ANALİZ)1. Temel Kriter - Katma Değer - Analizi2. Ek Ölçütler

a) İstihdam Etkisib) Gelir Bölüşümü Etkisic) Net Döviz Etkisid) Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi

194

A- İşletme Kârlılık Analizi

1-Yatırım Karlılık Analizi,

2- Finansal Analiz.

195

Yatırım Karlılık Analizleri

Finansal Analizler

Basit Yöntemler

İndirgenmiş Yöntemler

Karlılık Yöntemi

Geri Ödeme Süresi Yöntemi

Net Bugünkü Değer Yöntemi

İç Karlılık Yöntemi

Likidite Analizi

Sermaye Yapısı Analizi

İŞLETME KARLILIK ANALİZİ

196

1- Yatırım Karlılık Analizleri

Yatırım Kârlılık Analizleri, fon kaynaklarının nereden geldiğine bakmadan, projeye yatırılan kaynakların kârlılığını yani sermaye karlılığını ölçmek için uygulanır.

Böylece yatırım kârlılık analizleri, projenin ömrü süresince gerçekleşen nakit akışlarına dokunmadan, bir projeye yatırılan kaynakların potansiyel olarak kar sağlama olgusunu değerlendirir.

Bir projenin yatırım kârlılığını ölçmek için şu yöntemler kullanılır:

— Kârlılık Oranı (Simple rate of return)— Geri Ödeme Süresi (Pay back period) — Net Bugünkü Değer (Net present value) — İç Kârlılık Oranı (Internal rate of return)

Basit veya Statik Yöntemler

İndirgenmiş ya da Dinamik Yöntemler

197

1. Kârlılık Yöntemi (Simple Rate Of Return)

Kârlılık, normal bir yıl içinde meydana gelmiş olan net kârın, başlangıçtaki yatırım tutarına oranıdır.

Bu oran, ya toplam yatırım ya da özsermaye (equity) üzerinden hesap edilebilir; bu da yatırımcının yalnız toplam yatırımın (özsermaye + borçlar) kârlılığını mı, yoksa özsermayenin kârlılığını mı istediğine bağlıdır.

I

FR

Q

FRe

R = Toplam yatırım üzerinden karlılık,Re = Özsermaye üzerinden karlılık,I = Özsermaye ile borçları kapsayan toplam yatırım

tutarı,Q = Yatırılmış olan özsermaye.

198

1. Kârlılık Yöntemi (Simple Rate Of Return

Basit kârlılık oranının doğru olarak hesap edilebilmesi için, projenin yaşamındaki yıllardan en uygun normal bir yılın seçilmesinin önemi büyüktür.

Normal yıl, bir projenin ekonomik ömrü boyunca ulaşabileceği en büyük kapasiteye vardığını ve borçlarla ilgili geri ödemelerin hala devam ettiğini gösteren temsili bir yıldır.

Eğer, toplam yatırım ve özsermaye üzerinden kârlılık, sermaye piyasasında geçerli olan faiz oranından yüksek ise, o proje, iyi bir proje olarak tanımlanabilir.

Birden fazla alternatif projeler arasında seçim yapılması gerektiği zaman, diğer tüm faktörlerin aynı kaldığı varsayımı altında, en yüksek kârlılık oranını gösteren proje uygulanmak üzere seçilecektir.

199

2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi (Pay-Back Period Method)

Geri ödeme süresi yöntemi, yatırım projelerinin değerlendirilmesinde çok kullanılan basit bir yöntemdir.

Geri ödeme süresi, bir yatırımın sağlayacağı nakit akımlarının, kaç yıl sonra o yatırım için kullanılan fon miktarına eşit olacağını gösteren süre şeklinde tanımlanabilir.

Bu yöntem, kendini hızla amorti eden, başka deyişle, geri ödeme süresi kısa olan projelerin seçimine öncelik vermektedir.

I= Toplam yatırım tutarıP= Geri ödeme süresiF= t yılındaki yıllık net nakit akımı

p

ttFI

0

200

Geri Ödeme Süresi yöntemine göre girişimci, yatırıma tahsis etmiş olduğu sermayesinin, arzuladığı bir süre sonunda kendisine tamamen geri dönmesini ister.

Sözü geçen süre, girişimcinin iş deneyimlerine, sahip olduğu sermayenin hacmine, ekonomide bir yıllık vadeli mevduata verilen faiz oranına (pazar kapitalizasyon oranı) vb. etkenlere göre saptanan bir süredir.

2. Geri Ödeme Süresi Yöntemi (Pay-Back Period Method)

201

3. Net Bugünkü Değer Yöntemi (Net Present Value)

Projenin net bugünkü değeri, o projenin gelecek yıllardaki nakit giriş ve çıkışlarının bugünkü değerleri arasındaki farkların toplamı olarak tanımlanır.

Bugünkü değeri bulmak için yıllık net nakit akımları önceden belirlenen bir iskonto oranı üzerinden sıfır kabul edilen bir zaman noktasına (yatırımın başladığı yıl) indirgenmelidir.

Net bugünkü değer, şu denklemle ifade edilir: NPV = NCF0+ (NCFı x aı) +……+ (NCFn x an)

NPV : Bir projenin Net Bugünkü Değeri,NCF : Bir projenin 0, 1, 2, 3 n yıllarındaki net nakit akımları,a : Seçilmiş olan iskonto oranına uygun 1,2,3, ..., n yıllarındaki iskonto faktörü.

(İskonto faktörleri, bugünkü değer tablolarında hazır olarak bulunur.)

202

NPV =

3. Net Bugünkü Değer Yöntemi (Net Present Value)

tn

ot

tI aCC

)( 0

Formülde;NPV : Projenin net bugünkü değeri

n

t 0

: Projenin 0 yılından n yılına kadarki ekonomik ömrü süresi toplamı

Co = t yılındaki nakit çıkışlarını,Coı = t yılındaki nakit girişlerini,

at = Seçilmiş olan iskonto oranına uygun t yılındaki iskonto faktörüdür.

203

4. İç Kârlılık Yöntemi (Internal Rate of Return)

İç Kârlılık Yönteminde iskonto oranı, net bugünkü değer yönteminin aksine, bilinmeyen bir faktördür.

Tanım olarak İç Kârlılık, bir projenin net bugünkü değerini sıfıra eşitleyen iskonto oranıdır.

tn

t

t aCoCı 0

)(0

n

t 0

:Projenin 0 yılından n yılına kadarki tüm yaşam süresi için toplam

Cıt : t yılındaki nakit girişleriCot : t yılındaki nakit çıkışlarıat : Seçilmiş olan iskonto oranına uygun olan t yılındaki iskonto faktörüdür.

204

İç kârlılık kriterini uygularken değerlendirici, NPV = O varsayımı ile hareket ederken projeden doğan gelirlerin bugünkü değerini, yatırımın bugünkü değerine eşit kılan iskonto oranını bulmaya çalışır.

İç kârlılık yöntemi bir projeye yatırılan sermayenin, o projenin hayat süresi üzerinden taksitler halinde hangi oranla ödeneceğini gösteren bir çalışmadır.

Dolayısıyla o varsayım, iki değerin eşitlenmesini ifade etmektedir ve yatırımın kabul edilebilirliğinin minimum koşuludur.


205


NVPV

iiPViir

)( 121

İr : Projenin iç karlılığınıPV : Net bugünkü değerin (NPV) sıfıra en yakın hala pozitif değeriniNV : Net bugünkü değerin (-NPV) sıfıra en yakın hala negatif değerini (eksi işaret

dikkate alınmayacaktır)İ1 : NPV’ yi hala pozitif fakat, sıfıra en yakın bir değer yapan en düşük iskonto

oranını,İ2 : NPV’ yi hala negatif fakat, sıfıra en yakın bir değer yapan en yüksek iskonto

oranını gösterir.

206

İç Karlılık Yöntemi Tablosu(I)

İskonto Oranları Projenin Net Bugünkü Değeri (BİN TL.)

%7 115.0

%11 32,1

%13 3,9

%14 -8,8

800.8900.3

)0.130.14(900.30.13

)( 121

NVPV

iiPViir

İr = 13,0 + 0,31 = % 3,31

207

İç Karlılık Yöntemi Tablosu(II)

Yıl Net Nakit Akımları ($1000)

%17’de indirgeme

faktörü

NPV($ 1.000)

%18’de indirgeme

faktörü

İndirgeme($1.000)

1 -3.300 0,854 -2818 0,847 -2795

2 -500 0,730 -3650 0,718 -3590

3 -535 0,624 -334 0,609 -326

4 1755 0,533 935 0,516 906

5 2240 0,456 1021 0,437 979

6 3270 0,389 1272 0,370 1210

7 3500 0,333 1165 0,314 1099

8 1140 0,284 324 0,266 303

9 2140 0,243 520 0,225 482

10 2140 0,208 445 0,191 409

11 2140 0,177 379 0,162 347

12 5640 0,151 851110

0,137 773-203

208

IRR %17 2 4 6 8 18

110

- 203

İÇ KARLILIK YÖNTEMİ ÇİZİMİ

+100

-100

-200

0

209

2- Finansal Analizler

Finansal analizler, eldeki fonların projenin yürütülmesi ve işleyişi için gerekli koşulları sağlaması bakımından, projenin finansal durumu göz önünde tutularak yapılan analizlerdir.

Finansal analizler, yıllık olarak yürütülür, likidite ile sermaye yapısına ilişkin analizlerden oluşur.

Birincisi, bir projenin uygulanması, devreye sokulması (run-ningin) işletmeye açılması (operation) sürelerindeki nakit akışını amaçlarken;

ikincisi, yatırımın finansman kaynakları ile uğraşır.

210

2- Finansal Analizler

A) Likidite Analizi B) Sermaye Yapısı Analizi

211

a)Likidite Analizi

Likidite analizinde, finansal işlemlerin bütün kalemlerinin proje değerlendirilmesinde yer alması ve yatırım kârlılığının ölçülmesinden sonra, değerlendirici şu konularda karar alabilecek duruma gelebilir:

— Uzun süreli finansmanın ve koşullarının yeterli olup olmadığı, — Nakit açıklarının kısa süreli banka kredilerine başvurarak

karşılanıp karşılanmayacağı, — Nakit girişleri veya nakit çıkışlarının bazılarının tekrar

düzenlenmesi sureti ile açıkların önlenip önlenemeyeceği, —Ortakların bekledikleri şekilde, kâr paylarının gerçekleşip

gerçekleşemeyeceği.

212

Likidite Analizi Tablosu

Yatırım Dönemi Yıllar İşletme Dönemi

Maddeler 1 2 1 2 3 4 5

I.Nakit Girişleri1.SatışGelirleri2.Hurda Değer3.YatırımFinansmanı3.1.Özsermaye3.2. Borçlar

100--100100-

100--1002080

7070----

100100----

100100----

100100----

12010020---

II.Nakit çıkışları(Co)

1.Yatırım2.Nakit giderler3.Vergiler4.Mali

yükümlülükler4.1.Borç taksidi4.2.Faiz ödemeleri4.3.Kar payları

100100------

100100------

40-40-----

95-5054020812

96-5064020812

96-5064020812

100-50104020812

III.NetNakitDengesi(NCB)(I-II)

0 0 +30 +5 +4 +4 +20

IV. Toplam Net Nakit Dengesi

0 0 +30 +35 +39 +43 +63

213

b)Sermaye Yapısı Analizi

Sermaye yapısı analizlerinde önemli olan konu, borçlardan (dış kaynaklar) oluşan fonlarla özsermayenin miktarıdır.

Toplam sermaye içindeki borç ve özsermaye oranının ne şekilde oluşacağının belirlenmesidir.

Bu yönden verilecek karar, bizi optimal sermaye yapısının oluşumuna götürecektir.

Borç ve özsermaye bileşiminin optimal sermaye yapısını oluşturacak şekilde belirlenmesi çabaları, aynı zamanda işletmenin finansal yapısı üzerinde iki yönden etkisini ortaya koyacaktır.

Birincisi, işletme ortaklarının hisse senetlerine daha yüksek gelir sağlaması, bunun sonucunda da firmanın pazar değerinin yükselmesidir. İkincisi, riskin artması ve böylece işletmenin pazar değerinin düşmesidir.

214

Burada yapılacak olan, borç ve özsermayenin en uygun (optimal) bileşimini bulmaktır.

Bu bileşim, oluşacak ek risk ve ek geliri dengeye getirecek bir yaklaşım olmalıdır. Gelir ve risk, finansal yapının optimum olarak belirlenmesinde iki anahtar değişken olarak çıkmaktadır.

b)Sermaye Yapısı Analizi

215

B- ULUSAL KÂRLILIK ANALİZİ

1- Temel Ölçüt - Katma Değer Analizi2- Ek Ölçütler

— İstihdam etkisi,

— Gelir dağılımı etkisi,

— Net döviz etkisi,

— Uluslararası rekabet gücü etkisi.

216

1- Temel Ölçüt - Katma Değer Analizi

Katma değer bir projenin genel ekonomi üzerindeki genel etkilerini gösteren temel ölçüttür.

Üretimin değeri ile diğer birimlerden satın alınan girdilerin değeri arasındaki fark olarak tanımlanır.

Üretimin satış değeri ile üretimin bu düzeye ulaşması için diğer birimlerden satın alınması gereken fiziksel girdilerin bedeli arasındaki fark olarak tanımlanır. Maaş, vergi, ücret, kira, faiz ve kârlarının toplamına eşittir.

217

2- Ek Ölçütler

Proje değerlendirilmesinde ek ölçütler,

temel ölçütlerle karşılanan hedeflerin dışında kalan

kalkınma hedeflerinin gerçekleşmesine çalışır

ve bu nedenle projenin bunlar üzerindeki katkısını değerlendirmeyi amaçlar.

218

a. İstihdam Etkisi

Yüksek istihdam gücü yaratan projeler, işsizlik sorunun çözümlenmesi açısından büyük önem taşımakta ve tercih edilmektedir.

Bir yatırım projesi, istihdam etkisi yönünden değerlendirildiği zaman, projenin gerek vasıfsız ve gerekse vasılı işçiler olarak etkilerini gözönünde tutmak gerekir.

Burada kullanılması gereken en temel ölçüt sermaye / istihdam oranıdır.

219

b. Gelir Bölüşümü Etkisi

Projelerin uygulanması, katma değerin bölüşümünü iki yoldan etkileyebilir.

İlk olarak, katma değer sosyal gruplar arasında farklı bir şekilde bölüşülür, bu durumda sosyal bölüşüm etkisi önemlidir.

İkinci olarak, katma değer bir ülke içindeki çeşitli bölgeler arasında farklı bir şekilde bölüşülür; bu da, bölgesel bölüşüm etkisi olarak nitelendirilir.

220

c. Net Döviz Etkisi

Çok sayıda ekonomilerde, yatırım mallarının büyük çoğunluğu dış ülkelerden karşılanmaktadır.

Buna bağlı olarak, bu yatırımlarda kullanılan girdi ihtiyaçlarının, bazı hammadde ve malzemenin ithal edilmesi karşılanması zorunluluğu vardır.

Projenin dış ödemeler dengesine etkisi, döviz harcamaları açısından yatırım süresinde hammadde, yardımcı madde ve işletme malzemeleri alımları dolayısıyla söz konusudur.

Döviz gelirleri açısından ise, proje ile üretilecek malların ihracatı dolayısıyla söz konusudur.

221

Bir yatırım projesinin ekonomik değerlendirilmesinin önemli yönlerinden biri, projenin uygulanmaya konmasıyla, o ülkenin döviz gelirleri üzerindeki etki lerinin ölçülmesidir.

Bu, iki aşamayı içerir:

— Projenin doğrudan döviz geliri etkilerinin ölçülmesi,

— Projenin ithalâtı ikame etkisinin ölçülmesi.

222

1. Aşama: Projenin Net Döviz Akımlarının Bulunması

2. Aşama: Bir projenin Ödemeler Dengesi Üzerindeki Etkilerinin Saptanması

3. Aşama: Projenin İthalatı İkame Etkisinin Hesaplanması

4. Aşama: Projenin Net Döviz Etkisinin Hesaplanması

MADDELER YATIRIM DÖNEMİ İŞLETME DÖNEMİ

1 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1.Döviz Girişleri 10 22 1 2 4 4 5 6 6 6 6 6

1.1.Yabancı Ödenen Sernaye 8 12 - - - - - - - - - -

1.2.Dış Kredili Teçhizat 2 10 - - - - - - - - - -

1.3.İhracat - - 1 2 4 4 5 6 6 6 6 6

2.Döviz Çıkışları - 1 4,6 7,6 7,6 7,6 7,4 7,4 7,2 7,2 7,2 4,4

2.1.Patent - 1 - - - - - - - - - -

2.2.İthal Edilen Maddeler - - 1,6 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4

2.3.Dış Borç Ödentileri - - - 2 2 2 2 2 2 2 2 -

2.4.Yabancı Personelin Ücret Transferi - - 0,6 0,6 0,6 0,6 0,4 0,4 0,4 0,2 0,2 -

2.5.Yabancı Hissedarlara Ödenen Kar Payı - - 2,4 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 2

2.6.Dış Borç Faizleri - - - 1 1 1 1 1 1 1 1 -

3.Net Döviz Akımı (1-2) 10 21 -3,6 -5,6 -3,6 -3,6 -2,4 -1,4 -1,2 -1,2 -1,2 1,6

4.İthal İkame Etkisi - - 12 16 14 14 13 12 12 12 12 12

Net Döviz Etkisi (3-4) 10 21 8,4 10,4 10,4 10,4 10,6 10,6 10,8 10,8 10,8 13,6

NET DÖVİZ ETKİSİ TABLOSU

224

d. Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi

İhracata dönük bir projenin üretim mallarının, uluslararası pazarlarda rekabet edici olup olmadığını, böylece ihraç edilme şansının varlığını araştırmak, değerlendirici açısından önem taşır.

Ayrıca, ekonomik üretim kapasitesi, iç piyasadaki tüketimi fazlası ile aşan projelerin değerlendirilmesi özel bir değerlendirme gerektirir.

225

TEŞEKKÜRLER…

Prof.Dr. Öcal USTA

YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Documents

Transcript of YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ