YARA VE YARA ÇEŞİTLERİ

• Fiziksel yada kimyasal bir etkiye bağlı olarak deri veya doku bütünlüğünün bozulmasına ‘’Yaralanma’’ denir.

• Yaralayıcı faktörün özelliğine göre 1) Lokal veya 2) Genel etki göstermektedir.

• Genel etkiler hayati tehlikeye neden olurlar.• Özellikle yumuşak doku travmaları en sık görülen

yaralanma çeşididir.• Basit bir sıyrık bile mikroorganizmalar için giriş

kapısıdır.• Yaraları oluş şekline göre; görünüşüne göre;

enfekte durumuna; organizmadaki yerine göre sınıflandırmak mümkündür.

• Deri bütünlüğü bozulmuş enfeksiyonlar için giriş kapısı açılmışsa AÇIK YARA, deri bütünlüğü bozulmadan deri altı dokular harap olmuşsa KAPALI YARA olarak isimlendirilir.

• Yara çeşitlerini 6 grupta inceliyoruz.

1) Sıyrık yarası

2) Kesik yarası

3) Ezik yarası

4) Delici yara

5) Parçalı yara

6) Enfekte yara

1) Sıyrık Yarası (Avülsiyon)• Derinin sürtünmesi sonucu oluşan yüzeysel

yaralanmalardır. • Ağrılı seyreder. • Kapiller damarlardaki harabiyet sonucu sızıntı

şeklinde kanama görülür.

2) Kesik yarası (Laserasyon)• Bıçak, çakı vb. cisimlerden kaynaklanan yaralardır.• Yaralanmanın şiddetine göre yüzeysel ve derin

olabilir. • Deri altındaki damar ve sinirler kesildiği için ağrı ve

kanama vardır. • Yara ağızları birbirinden uzaklaşmıştır. Derinlikleri

kolay belirlenir. • Yaranın çevresi antiseptik bir maddeyle temizlenir.

Ancak yaranın içerisine bu madde temas ettirilmemelidir.

• Kesik yaralarında kanama daha önce anlatılan tekniklerle durdurulmaya çalışılır.

3) Ezik Yarası (Kontüzyon)• Genellikle kapalı yaralardır. • Taş, sopa, yumruk gibi etkenlerin şiddetli olarak

çarpması sonucu şekillenirler. • Yara kenarları eziktir. Bazende büyük damarların

yırtılması sonucu kan toplanması (hematom) görülebilir.

• Kazalarda en çok karşılaşılan yara çeşididir. • Deri bütünlüğü bozulmamış ancak deri altında

harabiyet vardır. • Ezikler anaerob ortamda üreyen tetanoz ve gazlı

gangren yönünden tehlikelidir. • Kazalara açık, yaralanma riski yüksek olan kişiler

(sürücüler, işçiler, askerler, itfaiyeciler) devamlı olarak tetanoza karşı aşılanmalıdırlar.

Ekimoz, deri altındaki damarların yaygın olarak kanamasıdır. Deri altında mavi-siyah bir renk oluşur. Kılcal damarlar yırtılmıştır. Doku-hücreler arasına kan sızar. Kan toplanmaz yayılır. Oluşan morluk zamanla yeşil-sarı renge dönüşerek kaybolur.

Hematom, kan toplanmasıdır. Deri altında kese şeklinde şişlikle beraber olan kanamadır. Kese içerisinde olabileceği gibi dokular arasında da olabilir. Kan kaybı fazladır. Şok açısından risklidir.

4) Delici (Penetre) Yara• Uzun kesici ve sivri aletlerden kaynaklanan

yaralardır.• Delik küçüktür. İç dokulara ulaştığı zaman sinir,

damar ve kas kesiklerine neden olurlar.• Dış kanama yok denecek kadar az, iç kanama

riski yüksektir.• Tornavida, şiş, bıçak vb. malzemelerden olur.• Ateşli silah yaralanmaları da bu kısma girer.

Giriş deliği düzgün kenarlıdır. Eğer derin seyretmişse çıkış deliği de vardır. Ateş mesafesi yakınsa barut izi de mevcuttur. İç organlarda isabet ederse onları da patlatır. Kırıklara da neden olabilir.

• Tetanoz tehlikesi vardır.

5) Parçalı yaralar

• Derinin bir parçası kopmuştur yada küçük bir yerinden bağlı kalmış olabilir.

• Oldukça kanamalı yaralanmalardır. Eğer mümkün ise yara dudakları karşı karşıya getirilerek temiz bir sargı bezi ile sarılır ve böylelikle enfekte olması engellenerek, iyileşme sürecini hızlandırılır.

• Isırık yaraları da bu kısım içinde ele alınmaktadır.

• Bu yaralar, hayvan ısırması neticesinde oluşur. Kuduz riski taşıması açısından önemli kabul edilir. Aşılanma şarttır. Olay yerinde yara, bol su ve sabunla yıkanmaktadır. Yara açık bırakılır.

6) Enfekte Yaralar

• Mikrop kapma ihtimali olan yaralardır.

• Üzerinden 6 saat geçmiş yaralar,

• Dikişleri patlamış veya ayrılmış yaralar,

• Kenarları muntazam olmayan yırtık yaraları,

• Çok kirli ve derin yaralar,

• Ateşli silah yaraları,

• Isırma ve sokma ile oluşan yaralar enfeksiyon riski yüksek yara sınıfına girer.

CİDDİ YARALANMALAR• Sıyrık, ezik gibi bazı yaralara, basit girişimlerle ilk yardım uygulaması yeterli

olabilir.

• Ancak bazı yaralara zamanında müdahale edilmemesi sonucunda fazla kan kaybı, organ kaybı, enfeksiyon gibi çok önemli problemler gelişebilir.

• Olay yerinde ilk yardım gerektiren, hastanelerde hemen acil bakıma alınması gereken yaralanmalara denir.

• İlk yardım önceliği taşıyan Ciddi Yaralanma tipleri,

- Kenarları birleşmeyen veya 2-3 cm olan yaralar,

- Kanaması durdurulamayan yaralar,

- Kas veya kemiğin göründüğü yaralar,

- Delici aletlerle oluşan yaralar,

- Yabancı cisim saplanmış olan yaralar,

- Isırık yaraları,

- Görünürde iz bırakma ihtimali olan yaralar,

- 5 yaş altı ve 65 yaş üstü kişilerin yaralanmaları,

- Kronik bir rahatsızlığı olan kişilerin yaralanmaları

Ciddi Yaralanmalarda İlk Yardım• Yara çok kirli ise mümkünse su ve sabunla

yıkanmalıdır.• Yaralı kısım hareket ettirilmemelidir.• Yaraya saplanan yabancı cisimler çıkarılmaz,

cisim sabitlenerek fazla baskı yapılmadan sarılır,

• Yarada kanama varsa durdurulur.• Yara içi kurcalanmamalıdır yada içine

antiseptik gibi malzemeler dökülmemelidir.• Yara daha fazla kirlenmemesi için temiz bir

bezle örtülür,• Yara üzerine bandaj uygulanır,• Tıbbi yardım istenir.

Yaralanmalarda Genel İlk yardım Yaklaşımı• Kazazede güvenli bir yere alınır,• Hava yolu açıklığı kontrol edilir, (Yabancı cisim*)• Servikal vertebralar elle stabilize edilir,• Bilinç düzeyi kontrolü yapılır,• Yaşam bulguları ABC ile değerlendirilir,• Gerekirse suni solunum veya kalp masajı yapılır,• Yara değerlendirilir,• Kanama durdurulur,• Üzeri temiz ve nemli bir bezle örtülür,• Sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır,• Tetanoz konusunda uyarılır,• Yaradaki yabancı cisimler çıkarılmamalıdır.

Açık yaralarda Kullanılmaması Gereken Malzemeler

• Olay yerinde ilk yardım olarak açık yaralara, tütün, yağ, kolonya vb. gıda veya günlük ev eşyası temas ettirilmez. En uygunu steril veya temiz bir bez ile örtmektir.

• Aksi halde mikrop yaraya taşınır, enfekte hale gelir.

• Hiçbir şey yapılmadığında bile yara kendini iyileştirebilecekken dışarıdan bu duruma engel olmak akılcı bir davranış değildir.

KAFA VE OMURGA YARALANMALARI• Gözle görülür bir yaralanma belirtisi veya kanama

olup olmadığına bakılır.• Her kafatası travmasında dışarıdan gözlenebilen

bir yara veya kanama olmayabilir.• Darbenin şiddetine göre kafa tası boşluğunda yer

alan merkezi sinir sistemi etkilenebilir.• Bazen de kafatası kırıklarına bağlı olarak beyin

kanaması meydana gelebilir.• Hastanın burnundan veya kulağından açık kırmızı

renkli bir sıvı gelebilir (BOS)• Hava yolu açıklığının sağlanması hayat

kurtarıcıdır.• Bel kemiğindeki yaralanmalarda omurgada

sıkışma veya ayrılma gelişebilir.• Sinirler baskı altında kalabilir.• Felç hali, nihayetinde ölüm riski oldukça yüksek

olan yaralanma şekilleridir.

Saçlı Deri Yaralanmaları

• Günlük hayatta özellikle çocuklarda gözlenir.

• Kanama fazla olabilir.• Kanama, doğrudan bası

uygulaması ile kontrol altına alınabilir.

• Olay yerinde steril veya temiz bir gazlı bezle geçici olarak kapatılıp, sağlık kuruluşuna gönderilir.

• Ancak yara içinde kırık yada yabancı cisim varsa çıkarılmadan simit sargı yapılarak tıbbi müdahaleye sevki yapılır.

• Kafatası veya beyinde bir hasar yoksa önemli değildir.

Kafatası Yaralanmaları

• Hareketli başın sert bir yere çarpması veya• Sert bir cismin hareketsiz duran başa çarpması

sonucunda oluşur.• Travmanın şiddetine göre çeşitli derecelerde

görülür.• Kırıklarla komplike olabileceği için ciddi beyin

yaralanmaları riski vardır.• En tehlikeli durum, beyin yaralanmalarına bağlı

olarak gelişen felçler, bilinç kaybı ve solunumun durmasıdır.

• Kulaktan veya burundan açık kırmızı sıvı gelmesi kafa tası kırığının habercisidir.

• Başa alınan darbeye bağlı olarak göz bebeklerinin büyüklüğünün birbirinden farklı olması ,

• Fışkırır tarzda kusma ile uyku hali beyin hasarının göstergesidir.

Yüz Yaralanmaları

• Yüz yaralanmalarında, çok miktardaki sinir ve kılcal damar nedeniyle kanama-panik çok olmaktadır. Kazazede sakinleştirilip, kanaması durdurulup, en kısa sürede sağlık kuruluşuna sevk edilir. Mümkünse fazla abartmadan olay yerinde eli-yüzü yıkanabilir. Yara yeri suyla temas ettirilmez.

• Solunum ciddi şekilde etkilenmiş olabilir.• Duyu organları hasar görmüş olabilir.• Burun ve çene kemiklerinde kırık ve yaralanma

görülebilir.• Yapay solunuma müsaade etmeyecek şekilde

yaralanma şekillenebilir.• Boyun kırığı riski unutulmamalıdır.

Omurga (Bel Kemiği) Yaralanması

• Omurga yaralanmaları daha çok trafik kazaları ve iş kazalarında görülmektedir.

• Omurga kanalının içinden omurlar (33 omurga kemiği) ve sinirler (31 çift periferik sinir) geçtiği için oldukça önemlidir.

• Vücudun en sağlam kemikleridir. Kolay kolay kırılmaz, zira kırıldığında parçalanma riski vardır. Bundan dolayı hareket ettirilmemesi önemlidir.

• Sırt bölgesine sert bir cismin düşmesi,• Şiddetli travmalar, yüksekten düşme gibi

nedenlerle oluşur.• Kırık, şiddetli ağrı ile duyu kaybı ve karıncalanma

gelişir.• Kazazede şoka girebilir. • Sert bir zeminde altı desteklenerek sırt üstü

vaziyette hareket ettirilmeden sevki gerekir.

Kafa ve Omurga Yaralanma Nedenleri

• Yüksek bir yerden düşme,• Baş ve gövde yaralanması,• Otomobil veya motosiklet kazaları,• Spor ve iş kazaları,• Yıkıntı altında kalma,• Trafik kazaları

Kafa ve Omurga Yaralanma Belirtileri• Bulantı, kusma,• Bilinç kaybı,• Ağız, burun ve kulaktan kan ve BOS gelmesi,• İpliksi-filiform nabız,• Hırıltılı-zor solunum,• Göz bebeklerinin eşitsizliği,• Normal dışı davranışlar,• Yüzün kızarması-boyun damarlarının şişmesi,• Tam veya kısmi felç,• Vücut ısısının yükselmesi,• Göz çevresinde morarmadır (Hematom).

Kafa ve Omurga Yaralanmalarında

İlk Yardım• Baş travmalarında hastanın stabilleştirilmesi,

özellikle boyun vertebralarının korunması oldukça önemlidir.

• Fazla hareket ettirilmeden sırt-üstü pozisyona alınarak en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

• Kafa travmalarında basıncı azaltmak için baş yukarı kaldırılır.

• Kazazede sırtüstü yatırılır. Baş-boyun sabitlenir.• Solunum-Dolaşıma engel olabilecek elbise,

kemer, kravatlar gevşetilir.• Dikkatlice çeneyi çekme manevrası ile solunum

yolu açılır, ventilasyon sağlanır. Ağızdaki sekresyonlar temizlenir. Mümkünse ilave oksijen verilir.

• Burun ve kulaktan kan geliyorsa, emici pansuman konur. Kafa içi basıncı arttıracağından tampon uygulanmaz. Kan ve BOS durdurulmaya çalışılmaz.

• En kısa yoldan sırtüstü veya bilinci yerinde değilse koma pozisyonunda en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

DELİCİ GÖĞÜS YARALANMALARI

• Travma nedeniyle göğüsün yaralanmasıdır.

• Göğüs solunum ve dolaşım organlarını koruduğu için yaralanmaları önemlidir.

• Basit bir yaralanmada, yarayı kapattıktan sonra, göğüs bölgesi sıkıca sarılarak tespit edilip, rahat nefes alınabilmesi için oturur pozisyonda sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

• Daha ciddi yaralanmalarda kosta kırıklarında, plevra ve akciğer yaralanmalarına bağlı olarak hemotoraks veya pnömotoraks gelişebilir.

• Öksürükle birlikte kan gelmesi görülebilir.

• Yetersiz oksijenlenme sonucu dudaklarda ve parmak uçlarında morarma görülebilir.

• Solunumla artan ağrı hissedilir,

• Solunum sayısının arttığı, 24’ün üzerine çıktığı görülür.

• Nabızda hızlanma ve zayıflama tespit edilir.

Delici Göğüs Yaralanmalarında İlk Yardım• Hasta ve yaralının bilinç kontrolü yapılır.• Kazazedenin yaşam bulguları değerlendirilir

(ABC).• Açık yara kapatılarak dışarıdan daha fazla hava

girmesini engellemek gerekir. Bu amaçla yara üzerine plastik poşet, naylon vb. sarılmış bir bezle kapatılır.

• Nefes alma sırasında yaraya hava girmesini engellemek, nefes verme sırasında havanın dışarı çıkmasını sağlamak için yara üzerine bırakılan bezin bir ucu açık bırakılır.

• Kazazedenin bilinci açık ise yarı oturur pozisyonda oturtulur.

• Ağızdan hiçbir şey verilmez,• Yaşam bulguları sıklıkla kontrol edilir.• Açık pnömotoraksta şok ihtimali çok yüksektir.

Bu nedenle şok önlemleri alınır.• Tıbbi yardım istenir.

Karın Yaralanmalarının

Belirtileri• Kalp, beyin ve akciğerlerin dışında kalan hayati

organlar karın bölgesindedir.• Aynı zamanda vücudumuzun en yumuşak ve

az korunan bölgesidir.• Karına isabet eden künt (sert-kesici olmayan)

travmalar sonucu ‘’Kapalı Karın Yaralanmalar’’,

• Kesici (penetre) travmalar sonucu ise ‘’Açık Karın yaralanmaları’’ ortaya çıkar.

Kapalı Karın Yaralanmaları

• Karına isabet eden sert cisimlerden dolayı gelişmektedir.

• Trafik kazalarında emniyet kemerinin karında oluşturduğu basınca bağlı olarak oluşan iç karın kanaması bu grup altında değerlendirilir.,

• Dikkatli muayene edildiğinde,• Karında şiddetli ağrı,• Hassasiyet,• Sertlik (Tahta Karın) vardır.• İç kanama riskini azaltmak ve kazazedeyi

rahatlatmak için buz uygulanarak sırt üstü yatar pozisyonda sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

• Kapalı karın kanamalarında en çok dalak ruptürü görülür.

• İç kanamaya bağlı olarak şok tablosu gelişebilir.

Açık Karın Yaralanmaları• Kesici cisimlerle meydana gelir.

• Deri bütünlüğü bozulduğu için iç organlar dışarı çıkabilir.

• Enfeksiyon riski söz konusudur.

• İç organlar oksitlenerek kuruyabilir.

• Hava ile uzun süre temas eden bağırsakların kuruması engellenmelidir.

• Kanama ve peritonitis gibi komplikasyonlar ile birlikte seyreder.

• Damar ve sinirler, vücuda paralel, yere dik olarak şekil aldıkları için yere paralel kesikler daima daha tehlikelidir.

• Ağrı kesici verilmez?

• Yiyecek ve içecek kesinlikle verilmez?

• Karın üzerine sıcak uygulama kesinlikle yapılmaz?

Karın Yaralanmalarında İlk Yardım• Kazazedenin bilinç kontrolü yapılır,• Kazazedenin yaşam bulguları kontrol edilir,• Yara çevresi eğer varsa bir antiseptikle silinir

ama yara içerisine temas ettirilmez,• Dışarı çıkan organlar içeri sokulmaya

çalışılmaz, üzerine temiz ve nemli bir bez örtülür,

• Bilinç yerinde ise yara dudaklarının uçlarını birbirine yaklaştırmak ve karın içerisindeki organların dışarı çıkmasını engellemek için kazazede sırt üstü pozisyonda bacaklar bükülmüş bir şekilde yatırılır.

• Isı kaybını önlemek için üzeri örtülür.• Kusma ihtimali unutulmamalıdır.• Ağızdan yiyecek yada içecek bir şey verilmez.• Yaşam bulguları sıklıkla kontrol edilir,• Tıbbi yardım istenir (112).