YAŞLILAR İÇİN ATASÖZLERİ….

• “Ununu elemiş, eleğini asmış",

• "yaşı 70 işi bitmiş",

• "kurt kocayınca köpeklerin maskarası

olur",

• "ölünce yer beğensin,kalınca el beğensin”,

• “elin ermez, gücün yetmez”

• Gerontoloji/geriatri nedir?

• Yaş ve yaşlanma nedir?

• Yaşlanma ile meydana gelen değişiklikler

(fiziksel,sosyal, psikolojik)

• Yaşlılıkta hastaya yaklaşım

• Yaşlı bireyin değerlendirilmesi ve bakımı nasıl olmalıdır?

• Yaşlanma bilimi

• Yaşlanmayı biyolojik, sosyolojik, ekonomik ve çevresel yönleri ile inceleyen bilim dalıdır.

• Yaşlıların sağlık sorunları, hastalıkları, sosyal ve fonksiyonel yaşamları, yaşam kaliteleri, koruyucu sağlık uygulamaları ile ilgilenen bir bir bilim dalıdır.

• İnsan türünün doğduğu andan içinde bulunduğu ana kadar yaşadığı süreç

• İçinde bulunulan yaş basamağının zaman birimi ise olarak tanımlanmaktadır.

• Zamanın etkisine bağlı olarak, tüm organizmalarda ortaya çıkan biyolojik bir süreç olup, ilerleyici işlev kaybı ile karakterize bir süreçtir.

• Bu kayıpların sonunda yaşlı birey giderek hastalıklara ve yaralanmalara karşı korumasız hale gelmektedir.

• Dünya sağlık örgütü (DSÖ) 65 yaş ve üzeri

bireyleri yaşlı olarak nitelendirmektedir çünkü

yaşlanma homojen bir süre değildir ve

yaşlanmanın farklı dönemleri vardır. Örneğin

genç yaşlılar genellikle orta yaşlılarla benzer

bir yaşam sürerken, çok ileri yaşlı grubundaki

insanlar sağlık bakım hizmetlerine diğer yaşlı

gruplarına göre daha fazla ihtiyaç duymaktadır.

Uzun bir süreç olan yaşlılık belirli yaş

dönemleriyle sınıflandırılmış olup,

o 65-74 yaş arası ‘geç yetişkinlik’

o 75-84 yaş arası ‘yaşlılık’

o 84 yaş ve üzeri ‘ileri yaşlılık’ olarak

belirtilmektedir.

• Kardiyovasküler sistem • Solunum sistemi • Deri • Üreme sistemi • Kas-iskelet sistemi • Üriner sistem • Gastrointestinal sistem • Sinir sistemi • Metabolik ve endokrin sistem • Hematopoetik sistem • İmmün sistem • Duyular

Kardiyovasküler Sistem

• Kalbin boyutları küçülür.

• Sol ventrikül duvarı kalınlaşır.

• Kalp kapakçıkları kalınlaşır.

• Kardiyak output azalır.

• Kalp hızı ve dolum hacmi azalır.

• Tüm organlara kan akımı azalır.

• Yüzeyel damarlar belirginleşir.

• Arterlerin esnekliği azaldığı için periferal direnç artar ve kan basıncı hafifçe yükselir.

14

Kardiyovasküler sistemdeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Aktivite ile artan yorgunluk •Kalp atım hızının düzelme zamanı uzar •Ödem

•Periferal damar hastalığı •Hipertansiyon •Konjestif kalp yetmezliği

•Düzenli yürüyüş •Sigara kullanımından kaçınmak •Yağ, tuz ve kolestrolden kısıtlı diyetle beslenmek •Kilo kontrolü •Önerilen ilaç tedavisine uymak •Düzenli kan basıncı kontrolü yaptırmak

15

Solunum Sistemi

Solunum kaslarının esnekliği azaldığı için;

• Rezidüel akciğer kapasitesi artar, vital kapasite azalır.

• Asit-baz regülasyonu bozulur.

• Etkin solunum yapabilme yeteneği bozulur.

• Silyaların sayısı ve yeteneği azalır.

• Öksürme refleksi azalır.

• Diyafragmanın genişleme kapasitesi azalır.

16

17

Solunum sistemindeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Aktivite ile artan yorgunluk •Etkin olmayan yüzeyel solunum •Sekresyonların atılımında güçlük •Aspirasyon ve enfeksiyon riski

•Solunum sistemi enfeksiyonları •Kronik obstirüktif akciğer hastalığı •Akciğer tüberkülozu

•Düzenli yürüyüş •Sigara kullanımından ve pasif içicilikten kaçınmak •Hava kirliliği olan ortamlardan kaçınmak •Sekresyonların akışkanlığını arttırmak için bol sıvı almak •Her yıl grip/pnömoni aşısı yaptırmak •Aktiviteleri yorgunluğa neden olmayacak şekilde planlamak

Deri

• Subkutan doku ve elastin lifler azalır.

• Melanositlerden pigmentasyon üretimi azalır.

• Ter ve yağ bezlerinin sayısı, büyüklüğü ve salgıları azalır.

• Kıl foliküllerinde incelme ve pigment kaybı olur.

• Kadınlarda kıllanma artar.

• Subkutan ısı ve basınç duyusu azalır.

18

19

Derideki değişiklere özgü bulgular Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Deride kuruluk,incelme ve kırışma •Saç, pubik ve aksiller kıllarda incelme ve grileşme •Tırnaklarda kalınlaşma ve boyuna çizgiler •Basınç ülseri riskinde azalma •Isı düzenlemesi ve terleme mekanizmasında bozulma

•Deriyi kuru ve temiz tutmak •Nemliliğini sağlamak •Basınç ülseri riski yönünden izlemek ve korumak •Deri bütünlüğünü sağlamak için yeterli protein ve sıvı alımını sürdürmek •Tırnak ve ayak bakımını sağlamak

Üreme Sistemi

Kadın

• Östrojen üretiminde azalma/menapoz

• Overler,uterus ve servikste küçülme

• Meme dokusunda küçülme ve mem başının duyarlılığının azalması

• Vajinada daralma ve elastikiyet kaybı

• Vajinal sekresyonlarda azalma

• Seksüel yanıtta azalma

20

Üreme Sistemi

Erkek

• Testesteron üretiminde azalma

• Sperm sayısında azalma

• Penis ve testislerde küçülme

• Prostatta büyüme

• Seksüel yanıtta azalma

21

22

Üreme sistemindeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

Kadın •Ağrılı cinsel ilişki •Cinsel ilişki sonrası vajinal kanama •Vajinal kaşıntı ve irritasyon •Orgazmda gecikme Erkek •İmpotans •Libido kaybı

Kadın •Meme kanseri riskinde artma •Cinsel işlevlerde bozulma Erkek •Bening prostat hiperplazisi •Cinsel işlevlerde bozulma

Kadın •Jinekolog önerisi ile östrojen içeren tedavi uygulamak •Vajinal kayganlaştırıcı nemlendirici uygulamak •Düzenli meme muayenesi ve jinekolojik muayene yaptırmak •Cinsel yaşamla ilgili danışmanlık yapmak Erkek •Prostat hipertrofisi bulgularını izlemek •Aylık testis ve prostat muayenesi yapmak •Cinsel yaşamla ilgili danışmanlık yapmak

Kas-iskelet Sistemi

• Kemik ve kas kitlesinde azalma

• Kemik yoğunluğunda azalma, mineral kaybı

• Omurgada esneklik kaybı ve eğrilme

• Eklemlerde dejenerasyon

23

24

Kas ve iskelet sistemindeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Boy uzunluğunda azalma •Kemiklerde kırık •Kifoz •Sırt ağrısı •Eklemlerde esneklik kaybı •Eklem ağrısı •Denge bozukluğu

•Osteoperoz •Dejeneratif artrit •Kalça kırığı

•Düzenli yürüyüş •Yüksek oranda kalsiyum, protein, D vitamini içeren diyet almak •Hekim önerisi doğrultusunda D vitamini ve kalsiyum almak •Düşme ve çarpmalardan korunmak •Sigara ve alkol kullanımından kaçınmak

Üriner Sistem

• Nefronların sayı ve işlevlerinde azalma

• Glomerül filtrasyon hızında azalma

• Mesane kapasitesinde azalma

• Mesane ve perianal kaslarda gevşeme

• Erkeklerde prostat hipertrofisi

25

26

Üriner sistemdeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•İdrar retansiyonu •Sık sık idrar yapma •Mesanenin boşalamadığı duygusu •Gece sık idrar yapma •Stres inkontinansı •Kadınlarda gülme ve öksürme ile idrar kaçırma

•İnkontinas •Üriner sistem enfeksiyonu

•Ürolog kontrolü yaptırmak •Yeterli sıvı alımını sürdürmek •Pelvik kasları güçlendirecek egzersiz yapmak •Mesanede irritasyona neden olacak kafeinli içeceklerden kaçınmak •Perianal bölgenin kuru ve temiz tutulmasına dikkat etmek

Gastrointestinal Sistem

• Diş kayıpları

• Tükürük salgısında ve enzimlerde azalma

• Öğürme refleksinde azalma

• Tat ve koku duyusunda azalma

• Özefagusun peristaltik hareketlerinde azalma

• Mide-bağırsak hareketlerinde azalma

• Karaciğer hacminde ve enzimlerinde azalma

• Safra boşalımında gecikme

27

28

Gastrointestinal sistemdeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Ağız kuruluğu •Yeme alışkanlıklarında bozulma •İştahsızlık,sindirim güçlüğü •Boğulma riski •Besinlerin mideye geçişinde gecikme ve aspirasyon riski •Konstipasyon •Gaz ve karında rahatsızlık duygusu

•Malnütrisyon •Konstipasyon •Dehidratasyon •Diş ve diş eti hastalıkları •Hiatus hernisi •Gastro-özefajial reflü •Atrofik gastrit

•Düzenli diş bakımı yaptırmak, eksik diş varsa tamamlamak •Sık ve küçük öğünlerde bol lifli beslenmek •Yeterli sıvı alımını sürdürmek •Sigara içmekten kaçınmak •Düzenli bağırsak alışkanlığı sağlamak •İrritasyona neden olabilecek ağır, yağlı yiyeceklerden kaçınmak

Sinir Sistemi

• Beyin ağırlığında azalma

• İşlev gören nöron sayısında azalma

• Senil plak ve nörofibrillerde artma

• Beyin kan akımı ve oksijenlenmesinde azalma

• Motor ve duyusal işlevlere yanıtta azalma

• Derin tendon reflekslerinde azalma

29

30

Sinir sistemindeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

•Reaksiyon zamanında uzama •Öğrenme ve anımsam güçlüğü •Kaza, yanık ve yanma riskinde artma •Uyku bozuklukları •Refleks yanıtta azalma •Sık düşme •Senkop •Oryantasyon güçlüğü

•Demans/Alzheimer •Deliryum •Parkinson •Depresyon •İnsomnia •Deliryum

•Düzenli diş bakımı yaptırmak, eksik diş varsa tamamlamak •Sık ve küçük öğünlerde bol lifli beslenmek •Yeterli sıvı alımını sürdürmek •Sigara içmekten kaçınmak •Düzenli bağırsak alışkanlığı sağlamak •İrritasyona neden olabilecek ağır, yağlı yiyeceklerden kaçınmak

Metabolik ve endokrin sistem

• Beden kitlesi azalır

• Yağ oranı artar

• Hormonlar azalır

• Enerji gereksinimi azalır

31

32

Endokrin sistemindeki değişiklere özgü bulgular

Sık görülen hastalıkları

Sağlıklı yaşlılık için öneriler

Stresle baş etmede zorlanma •Menapoza bağlı sıcak basması, sinirlilik v.s.

•Menapoz •Andropoz •Diyabet

•Düzenli sağlık kontrolü •Menapoz/andropoz tedavisi •Danışmanlık

Hematopoetik sistem

• Kemik iliği fonksiyonu azalır.

• Lenfoid doku azalır.

• Anemi ve enfeksiyon görülebilir. Dengeli beslenme sağlanmalı.

33

İmmün Sistem

• Antikor cevabı azalır

• Yara iyileşmesinde gecikme ve enfeksiyon riski artar

34

Duyular

Görme

• Lensin esnekliğinde azalma

• Görme keskinliğinde azalma

• Gözyaşı salgısında azalma

• Pupillerin ışığa uyumunda bozulma

• Göz kapağında düşme

• Konjuktivatada incelme ve sarımsı renk

35

Duyular

İşitme ve denge

• İç kulaktaki hücrelerde sertleşme ve atrofi

• Kulak salgısında artma

• Koklea hücrelerinin sayısında azalma

• Dış kulak yolunda daralma

36

Duyular

Tat ve koku

• Tat ve koku hücrelerinin sayısında azalma

Dokunma

• Subkutan dokudaki duyu reseptörlerinin sayı ve işlevlerinde azalma

37

Duyusal değişiklere özgü bulgular Sık görülen hastalıkları Sağlıklı yaşlılık için öneriler

Görme •Objeleri görmek için kendinden uzaklaştırma •Gece görmede bozulma •Karanlığa ve parlak ışığa uyumda zorlanma

•Gözlerde kuruma •Kaza riski •Gözlerde enfeksiyon

•Uygun numaralı gözlük kullanmak •Güneş gözlüğü kullanmak •Gece araba kullanmaktan kaçınmak •Yapay gözyaşı kullanmak •Parlak ve canlı renkleri kullanmaktan kaçınmak

İşitme ve denge •İşitme güçlüğü •İletişim kurmada güçlük •Dengede bozulma

•İşitme güçlüğü •Yaşlı bireyin yüzüne bakarak yüksek sesle konuşmak •İşitme cihazı kullanmasını sağlamak •Kazalardan korumak •Sözel olmayan iletişim yöntemlerini kullanmak

Tat ve koku •Aşırı şeker ve tuz kullanımı •İştahsızlık •Zehirlenme ve zarar görme riskinde artma

Dokunma •Titreşim,basınç, ağrı ve ısı duyularının algılanmasında bozulma

•Kaza ve yaralanmalardan korumak

38

Yaş ilerledikçe birtakım ruhsal ve sosyal değişiklikler oluşmaktadır.

• Eskiye özlemin artması

• Genç nesille aradaki mesafenin artması

• Emeklilik, eş kaybı v.s nedeni ile içe kapanma, işe yaramama hissetme

• Ölüme yaklaşma

• Çocuların evden ayrılması ….

………….

• Depresyon

• Demans/Alzhimer

• Ihmal/istismar

• Uyku bozuklukları

• Intihar gibi farklı durumlara neden olabilmektedir.

• Yaşlı birey hasta birey değildir.

• Yaşlı bireyin doğru bakımı için kapsamlı geriatrik değerlendirme yapılması şarttır.

• Bu değerlendirmenin en önemli amacı fonksiyonel olarak yaşlı bireyin işlevlerini sürdüyor olmasını sağlamaktır.

• Burada en temel değerlendirilmesi gereken şey yaşam aktiviteleridir.

• Günlük yaşam aktiviteleri

Temel günlük yaşam aktiviteleri: Banyo, giyinme, transfer, tuvalet, beslenme

• Instrumental günlük yaşam aktiviteleri: Telefon kullanma, alışveriş, yemek hazırlama, ev korunması, mali durum….

Yaşlı bireyin;

• Tıbbi

• Psikolojik

• Sosyal

• Fonksiyonel

• Duyu durumu

• Ev güvenliği

• Mental durumu (depresyon, bilişsel durumu)

• Günlük yaşam aktiviteleri değerlendirilmelidir.

Yaşlı bireyin bakımında amaç;

• Sağlığı üzerinde kontrol hissi geliştirmek,

• Güvende hissetmesini sağlamak,

• Mümkün olan en üst düzeyde fonksiyonel durumunu ve bağımsızlığını korumaktır.

KAYNAKLAR

• Akdemir N. Birol L. (2005). İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı, Sistem Ofset, Ankara.

• Tülek Z. (2017). Yaşlı Sağlığı Enç N. (Ed.) İç Hastalıkları Hemşireliği içinde (s:320). Nobel Tıp Kitapevi. İstanbul.

• Mauk KL. (2014). Gerontological Nursing (Competencies for care ) Courer Companies

• Karadakovan A. (2014). Yaşlı Sağlığı ve Bakımı. Akademisyon Tıp Kitapevi.

• Basavanthappa, BT.(2009) “Medical Surgical Nursing”Jaypee Brothers Publishers, Missouri.

• Karadakovan A., Aslan Eti F. (2010) “Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım” Nobel Yayınları.

GELECEĞİN YAŞLILARI DOĞDU BİLE…