YAKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN EDEBiYAT FAKULTESi nn.t …docs.neu.edu.tr/library/6296673684.pdfKara...

YAKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN EDEBiYAT FAKULTESi

TURK nn.t VE EDEBiYATI B0LUMU

KARA KiTAP ROMANININ ~AHIS KADROSU YASEMiN TOSUNOGLU

980449

MEZUNiYET (:ALI~MASI

(:ALI~MA DANI~MANI DO<;. DR. BULENT YORULMAZ

HAZiRAN 2002 LEFKO~A

•

ONSOZ

Saym Do9. Dr. Bulent Y orulmaz tarafindan bana verilen bu bitirme cahsmasmda,

son donemin en populer kalemlerinden biri olan Orhan Pamuk'un 1990 yihnda

yayimlannns Kara Kitap adh romanmm sahis kadrosunu inceledim.

Kara Kitap, Postmodern anlatmun ideal orneklerinden biri oldugu gibi ayru

zamanda "anlatmarun anlatmasi", hikaye anlatamayanlann hikayesini anlatmasi

bakmundan 90k ilgimi cekiyordu. Daha once okuma firsatim olrnadigi icin, ben de bu

kitabi bitirme cahsmasi olarak sectim.

Kara Kitap'ta herkes birbirine hikayeler anlatiyor, aslmda hicbir ozelligi

olmayan bir avukatm kitabm sonunda Ruya ve Galip'in askiru anlatan bir Kara

Kitap'm yazan olarak karsirruza ciktrgnu goruyoruz. Bir kisinin hangi asamalardan

gecerek yazar oldugunu, onunla birlikte o asamalardan gecerek biz de ogreniyoruz.

Bitirme cahsmam bes bolumden olusmaktadir. Buna gore; l.Bolum: Kara Kitap

Romarurun Genel Ozellikleri, 2. Bolumde Birincil (Asli) Sahislar, 3. Bolumde Ikincil

(Tali) Dereceden Sahislar, 4. Bolumde Ucuncu Derecedeki Sahislar, 5. Bolumde ise;

Cahsmamm gen el ozeti, kaynakca ve romanda onemli buldugum ve Nisantasi' nda

halen cahsmakta olan Alaaddin'in dukkanmm, "Sehrikalp Apartmam' diye gecen

'Pamuk Apartmam'mn resimlerine yer vererek calismanu olusturdum.

Bu cahsmayi hazirlarken bana yardimci olan Doc. Dr. Bulent Yorulmaz'a,

bilgisayar konusunda uzman olan ve her defasmda cankurtaran gibi yetisen sevgili

Engin Akcma, bilgisayarda yazmam konusunda yardimci olan ve dairna Orhan

Pamuk'tan hoslanmadigiru soyleyen fakat Huseyin Rahmi ve Halit Ziya'mn butun

eserlerini hie bikmadan okuyan ablam Sevgi ve YDU Hukuk Fakultesi ogrencisi olan

kizkardesim Songul'e, kaynaklan tedarik etmem konusunda bana yardrmci olan YDU

Iletisim Fakultesi ogrencisi sevgili Dnal Korkmaz'a, yillar once israrla bu kitabi

okumam gerektigini soyleyen Ayhan Hoca'ya tesekkurlerimi sunanm.

KARA KiTAP'IN SAHISKADROSU

i(:iNDEKiLER

Onsoz ..•.•... - ..••...••.... h •••••••••••••••••••••••••••••••• ._······--···················· ••••••••••••••••••••••••••••••••••• 2 Giri~ 3

I.Boliim

Roman in Gen el Ozellikleri ~ 5

Kara. Ki tap' 1n Ozeti _...._ _ _ .. 7

Kara Kitap Romammn Salus Kadrosu 10

Il.Bdlilm Birincil (Asli) Sahislar

Galip' in Ozellikleri 12

Galip'in Riiya'ya Karst Hisleri 17 .. Galip' in Dig er Ozellikleri 22

Rfiya' Dill Ozellikleri 25

Celal' in Ozellikleri 33

Fatih Mehmet. U.;iincii (Mahir ikind- Mehmet)'niin Ozellikleri .••.•.•••.•••.•••.•.••.. 44

III.Bolii-m- iki-ncil (Tali}- Sahrslar

Galip, Cela! ve Riiya'nm Yakm Aile Cevresi 53,

Dede (Mehmet Sabit Bey) - Babaanne 55

Melih Amca - Suzan Yenge 56

Hale Hala 58

Vas1f.-----··--··--·-··--·--·--···--·-------·----···------················--·-·······-·--·········· .. ······················--····-------·······--··-----···--60 Celil'in Annesi 61

Anne - Baba ,- .. 62

1

KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU

Esma Hamm 63

Kapici Ismail .. ve, Karrsi. Kamer ••••• ·-·····-·········-··-·······-··-···--·-·--····-·······-·-·····~·63 Alfiaddin .............................................................................................•.............................. 64

IV. Bdlilm - U~iincii Derecedeki Sahislar

1- Galip'in Arkadaslari

Iskender •.••.. ----·····-···-·······---········_.._ •••..•.•...•... --.-- •.•.•.•.•.•.•. ---··-···---· ---··-···- ···-·-·······--·········...66 Saim ve Karrsi Rukiye 66

Belkis. v.e Ni.hat .••.•..••••.•••.••••..•.•••.•..••.•.•••.••..••.•••.••••.•.••..• - .•..••.•.•...•.•••..•.....•.•• ~·-··--·-····-68

2- Celal' in Arkadaslari

N esatl ve Magazin Y azari 71

3- Riiya'mn Eski Arkadaslari 72

Rilya'mn Eski Kocasi 74

Diger Sahrslar ...........................................................................................••.•.•................ 7 5

V.._Boliim

(:al1~man~n Ozeti 77

Kaynakca 79

Ekler 81

2

•


GiRiS

1990 yilmda yayunlanan "Kara Kitap" , zenginligi, karmasikhgi ve doluluguyla

Cagdas Turk edebiyatmm uzerinde en fazla tartisrlan ve en cok okunan kitaplanndan

biri olmustur. Korsan baskilanyla birlikte satisi yuz binin uzerine cikan Kara Kitap, on

ucten fazla dile de cevrilmistir.

Hakkmda makaleler yazilan Kara Kitap, ilk yayrmlandigi zaman yalmz bir kitapti.

KI~k1rt1c1 ve sasirtici bir kitap olarak algrlandi. Gunumuzde esi, benzeri, taklitleri olan

bir kitaptir.

Kara Kitap; edebiyatumzda, 1980 sonrasi ozellikle romamrruzda asil tema olan

"yalmzhk" duygusunu islemektedir. Insamn, herseye guvenin sarsrldigr bir donemde

kendi kendisine sigmmasiru anlatan bir edebiyata donen Turk edebiyatmuz s1g

gercekcilik donemini asrmsnr. Y alruzhk temasi Turk romanmda Ahmet Hamdi

Tanpmar ile baslar ve Orhan Pamuk da gerek uslup, gerek kullandigi konu, gerek

tema acisindan Ahmet Hamdi Tanpmar'm izindedir. Taciser Beige Kara Kitap hakkinda

yazdigi "Riiyadan Kabus a: - F 'antastik. Selur Istanbul" adli makalesinde Ahmet. Ham di

Tanpmar'm Huzur romamyla Kara Kitap arasmdaki benzerlikleri anlanr.

inci Engunun Orhan Pamuk bahsinde Kara Kitap icin; "Kara Kitap adma uygun

olarak kara bir masah andrrmaktadir. Yazar Seyh Galip'in Hiisn a Ask mesnevisini,

kahramanlann basta adlan olmak uzere bazi unsurlanyla takip ederken bu buyuk klasik

eserden temelde aynhr ve eseri sonsuz bir karanliga gomulur. Husn ti Ask birligin

pesindedir, Kara Kitap ise pararnparcadir. Eserin metinlerarasi iliskileri, okuyucuyu da

bir seruveni paylasmaya cagmr. * 1 diye soz etmektedir.

1 inci Enginun; Cumhuriyet Donemi Turk Edebiyati, Ist., Dergah Yay., Haz. 2001, sy.80

3


Yine Inci Engunun ; "Postmodern anlatirrun bir ornegi Kara Kitap'ta bir 90k

anlamsizhklann, anlamsiz unsurlann anlamh bir butune yurumesini onleyen eksiklikler

var. Boylece her okuyucu eline gecen, tamdik bir ipucunu tutarak gormek istediklerini

bu romanda bulmaktadir. Bu bakimdan eserdeki "ayna" kavramirun kullamlmas1

anlamhdir. Zira okuyucu kendi bilgisini ve hayallerini bu romanda buldugu

"ayna"lardan birine yansitmak ve onu eserin butunune hakim kilmak imkamna sahiptir.

Y azar ne yaptigmm hence farkmdadir, o yuzden _de okuyucusunu zaman zaman

kucumsemekten, hatta asagrlarnaktan kendisini alamaz. * 2 demekte eserin kendisinden

boyle soz ettirmesinin nedenini, gucunden, basansrndan kaynaklanmayrp dogrudan

yaprms oldugu kampanyalara, reklarnlara baglamaktadir.

2 Inci Enginun; a. g. e, sy. 353

4


I. ROLUM

ROMANIN GENEL OZELLiKLERi

Times Literaty Supplement'in "Pamuk'un Saheseri" diye nitelendirdigi Kara Kitap

iki kisnndan olusur. Birinci K1S1m 19 bolumden, Ikinci, Kisun 17 bolumden, meydana

gelir. Her bolumun kendine has bashklan vardir. Bu bashklar soyledir:

I - K1s1m;

1. Bolurn; "Galip Ruya'yi ilk Gordugunde"

2. Bolum: "Bogazin Sulan Cekildigi Zaman"

3. Bolum: "Ruya'ya Selam Soyle"

4. Bolum: "Alaaddin'in Dukkaru"

5. Bolum: "Cocukluk Bu"

6. Bolum: "Bedii Usta'nm Evlatlan"

7. Bolum: "Kafdagi'run Harfleri"

8. Bolum; "U~ Silahsorler" 9. Bolum: "Birisi Beni Takip Ediyor"

10. Bolum: "Goz"

11. Bolum: "Hafizanuzi Sinemada Kaybettik" 12. Bolum: "Opus"

13. Bolum: "Bak, Kim Geldi"

14. Bolum: "Hepimiz Onu Bekliyoruz"

15. Bolum: "Karli Gecenin Ask Hikayeleri"

16. Boli.im: "Kendim Olmaliyim"

17. Bolum: "Beni Tarudmtz mt?"

18. Bolum: "Apartman Karanhgi''

5


19. Bolum: "Sehir Isaretleri"

II-K1s1m;

1. Bolum: "Hayalet Ev"

2. Bolum: "Uyuyarruyor musunuz?"

3. Bolum; "Sems:-i Tebrizi'yiK.im Oldurdu?

4. Bolum: "Hikaye Anlatamayanlann Hikayesi''

5. Bolum: 'Yuzlcrdeki Bilmeceler"

6. Bolum: "Cellat ve Aglayan Yuz"

7. Bolum: "Harflerin Esran ve Esrann Kaybi''

8. Bolum: "Uzun Suren Bir Satranc Oyunu"

9. Bolum: "Ke~fu'l-Esrar"

10. Bolum: "Kahramaru Benrni~im"

11. Bolum: "Kardesim Benim"

12. Bolum: "Aynaya Girdi Hikaye"

13. Bolum: "Bir Akil Hastasi Degil, Yalmzca Sadik Bir Okurunum"

14. Bo.him: "Esrarh Resirnler"

15. Bolum: "Hikayeci Degil, Hikaye"

16. Bolum: "Sehzadenin Hikayesi"

17. Bolum: "Arna Bunlan Y azan, Ben"

Romanda bir metinlerarasi iliski vardir. Buna gore tek rakamlarla belirtilmis

bolumler romamn asli sahislanndan biri olan gazeteci Celal'in kose yazilandir.

Romm Ikinci. Kisim, "Kahramam Benmisim" adli Onuncu Bolumden itibaren Celal'in

yerine gecen Galip' in makaleleri gazetede yay1nlamr.

Kemal Atakay' a gore; "Orhan Pamuk'un baska bir metin degil de kose yazrstm

secmis olmasi 90k onemli, 9unku kose yazisi sozlu kulturden izler tasunasi, 90k cesitli

alanlardan secilen konulan islemesi, bir yonuyle kurmacanm, bir yonuyle de ger9ek

yasamm icinde yer almasi, v.b. ozellikleri acisindan 90k ozel bir tur; Turkiye'de

6


gen;:ekle~tirili~ bicimiyle de belki de yalmzca Turk kulturune ozgu bir metin turu."*3

diyerek makalelerin onemini vurgulamaktadir

Yine aym makalesinde; "Ancak Kara Kitap'ta yer alan kose vaztlanna haktigirmzda,

bu vazilann belli yonleriyle, bildigimiz, ah~ageldigimiz kose yazilanndan farkh

oldugunu goruyoruz: bu yazilardan bazilan klasik bir kose yazisuun smirlaruu

zorlayacak kadar uzun, bazilan tamarmyla oyku niteliginde. Orhan Pamuk bu yazilan

Celal'in kose yazilan biciminde sunarak, hem okurdaki kose yazisi imgesini harekete

geciriyor, hem de okurda bu imge nedeniyle olusabilecek beklentiyi surekli olarak

kmyor, ondan. Celal'in kose yazilanni bir baska. olcutle degerlendirmesini. istiyor."* 4

Kemal Atakay genel anlamda Celal'in kose yazilanru su sekilde niteler; "Celal'in

kose yazilannm bir yandan oteki bolumlerin dis dunyaya yonelik gercekci, somut

gondermelerine fantastik, gercekustucu, ancak son derece titiz, son derece aynntth bir

bicimde islenmis imgelerle, betimlemelerle bir karsi denge olusturdugunu, gercekci

artalan bilgilerini kendi kehanetlerinin, fantastik betimlemelerinin potansiyel olabilirligini

kamtlamada bir malzeme olarak kullandigmr soyleyebiliriz."*5

Kara Kitap'm Ozeti

Kara Kitap'm olay orgusu oldukca yalmdir. Avukat Galip, kansi Ruya tarafmdan

terk edilir. Ruya, aym zamanda Galip'in amcasi olan Melih Amca'mn k121, yani

Galip'in kuzinidir. Galip ve Ruya aym yastadirlar. Ruya ardmda on dokuz kelimeden

olusan yesil tukenmez kalemle yazilrms bir mektup birakarak sirra kadem basnustir.

Galip bunun uzerine Ruya'yi aramaya baslar. Bu arayis onu Ruya'run gecrmsme

goturur.

3 Nuket ESEN: Kara Kitap Uzerine Yazilar, Ist., Iletisim Yaynrlan, 1996, sy.43

4 Nuket ESEN: a.g.e., sy.43-44

5 Nuket ESEN: a.g.e., sy.45

7


Milliyet Gazetesi'nde kose yazan olan Celal, Melih Amca'run ilk esinden oglu olup

Galip'in kuzeni Ruya'mn uvey agabeyidir. Gune Celal'in gazetedeki vazisim okuyarak

ba$1amak her zaman bir ahskanliguu arayis sirasinda da surduren "sadik okur" Galip,

birden Celal'in sutununda eski yaz1lannm yeniden nasildiguu farkeder. Ruya'mn

kendisini terk ettigini soylemek uzere gazeteyi arad1gmda Celal' in bir haftadir gazeteye

ugramad1g1m ogrenir. Ruya'mn once eski kocasma dondugiinu du~unur ve onu eski

kocasmm yamnda bulamaz. Sonunda Ruya'mn Celal ile birlikte olabilecegini dil$ilnen

Galip, bu kez makaleleri Ruya, Celal ve kendisine iliskin ipu~lan olarak okumaya

koyulur. Burada romamn alegorik boyutu belirlenrni$ olur. Bu arayis giderek oyle

esrarh bir sekle hurunur ki bazen Galip kendisini, bazen Celal Salik'i, bazen de kansi

Ruya'yi arar.

Galip,__ Ruya ile Celal'in, Ni~anta~'ndaki eski aile apartmam olan S_ehrikalp'teki

Celal'in can kati dairesinde saklandiklanna karar verir. Apartmamn cok uzun suredir

kapicisi ismail ve kansi Kamer' in. de onun, bu tabminini dogrulayici davramslan

uzerine Gali}? bu daireye gelir ve dairenin Celal'in orada yasadig; zamanlardaki gibi

muhafaza edilmis oldugunu gorur. Celal en son bu eve Ruya kayboldugu gun

gelmistir.

Galip artik Celal'in bu yirmi be~ y1l once ya$arkenki gibi muhafaza edilmis

dairesine yerlesir, Celal'in yerine gecerek onun giysilerini giyer, onun adma telefonlara

bakar, hatta gazeteye bile onun adma ko$e yazilanru yazar. Bu durumda yasamaktan

oldukca memnundur. Cunku butun bunlann Celal ve Ruya'mn kendisine yapt1klan bir

saka oldugundan,__ onlar bir anda ortaya cikinca hep birlikte guleceklerinden oldukca

t\\\\\\'1\I. 0 'im:ada Celal ile bulusmak isteyen esrarengiz Mehmet telefon eder. Bu ki~i

Ce\a\'in "sal11k okur\anndan'' biI\dir. Ce\a\'i en az \Ja\i~ Kallar i~i ta\\l\\\a'iia~11 \~i ad olarak Mahir ikinci ad1m ku\\anan bu emek\i a\ba~m kans1 Emine i\e Ce\a\' in _ ecmiste bir gonul maceras1 olmustur.

Celal'in yerine gecen. Galip ile, Fatih Mehmet. Ucuncu bulusma yeri belirlerler ve

Galip bulusma yerinde yanm saat bekler. Kimse gelmeyince gecenin kalan kisnuru, bir

8

•


haftadir Celal ile gorusmek isteyen BBC televizyonculan ve yerli gazetecilerle gecirmek uzere aynhr.

Galip bu ingiliz televizyonculanyla Celal kimligiyle gorusur. Dairesine donerken,

once Celal'in bir cinayete kurban gittigini, sonra da Ruya'run yarah bir sekilde

Alaaddin'in dukkanma s1gmd1g1ru ve orada oldugunu ogrenir. MiT'in kansmasma, uzun

suren sorgulamalara ragmen cinayet aydmlanamaz. Roman 12 Eylul ihtilali doneminde sona erer.

Orhan Pamuk'un butun romanlanna toplu olarak baktig1mizda romanlarda anlaticinm

degisen kimligi dikkat ceker. Her seyi bilen otoriter, hakim anlaticryi hicbir zaman

kullanmayan Pamuk, bu yakla~1miyla tam bir ~agda~ roman yazandir

Kara Kitap bir ask romam, bir dedektiflik romam, en onemlisi bir arayism

romarudir. Bu romanda olay 90k onemli degildir. Onemli olan hikaye etme, hikaye

anlatma, anlatrnadir. Zaten eser ~u tiimcelerle biter; "Cunku hicbir sey hayat kadar

sasirncr olamaz. Y azi haric. Y azi haric, Evet tab ii, tek teselli yazi haric."

Orhan Pamuk romanmda aynnnlann uzerine insa ettigi bu metinler icinde daha

once de belirttigirn gibi Husn ii Ask'tan Mevlana'ya, Edgar Allen Poe'dan Attar'a,

Marcel Proust'tan Kaf Dagt'na, gazetecilik tarihimizden sinemaya, Tasavvuf

dusuncesinden istanbul'un binbir yuzune, politikadan cocuk dergilerine kadar

saydamayacak derecede zengin bir kultur birikimini kullamyor.

9


KARA KiTAP ROMANININ SAHIS KADROSU I

1-Birincil (Asli) Sah1slar:

Kara Ki tap' da gecen olaya gen el olarak bakngmnz zaman olaym Birincil

sahrslanrnn Galip, Riiya ve Celal' in oldugunu goruyoruz. Fakat roman Galip'in

Ruya'yi arayis cercevesinde kendi ben'lerini bulmasnn ve dolayisiyla kendi kisiligini

bularak yazar olmayi ogrenmesini islemektedir. Ruya ve Galip, Celal 'e gore daha silik sahislardir

Bu il<; sahsin dismda Celal ve Ruya'run olumune neden olan Fatih Mehmet

Utiincii (Mehmet, Mahir Ikinci) adli salus da romanda onemli bir role sahiptir.

Romanda Galip, Ruya, Celal ve Fatih Mehmet U<;i.inci.i'ni.in dismda kalan sahislar pek onemli bir role sahip degildir.

2,.ik.in.cil (Tali} Sah1slar:

Galip, Riiya ve Celal'in yakm aile cevreleri. Melih Amca-Suzan Yenge, Hale

Hala, Baba-Anne, Dede-Babaanne, Vas1f, Esma Hamm, Kap1c1 Ismail ve Kans1 Kamer, Alaaddin.

Bu gruptaki salnslarla ilgili bilgileri "Galip Ruya'yi ilk Gordi.igi.inde'' adh bolumden

ogreniyoruz. Tanpmar'm Huzur romanmdaki ikinci derecedeki sabrslann ozelliklerine

sahiptirler. Asli kahramanlara bagh, onlara tesir eden, sahsiyetlerin] tamamlayan, veya

etraflannda bir zemin teskil ederek onlan baska bir 1~1k icinde gosteren sahislardir

Bunlann hepsi sabit ve muayyen karakterler tasirlar. Bazilannm ise hayat maceralan

kisaca anlattlmt§ttr. Eserde bunlann rolu, asli kahramanlan aydmlatnktan baska, ucuncu

10


derecede gelen ~ah1slarla beraber ferdi bir ask romaru gibi gorunen romana, sosyal bir

roman veya devir romaru karakteri verir.

3- U ciincii Derecedeki Sah1slar:

Galip'in Arkada~lan: iskender, Saim, Saim'in Kansi Rukiye, Belkis, Nihat

Celal'in Gazetedeki Arkada~lan: Ne~ati, Magazin Yazan.

4- Dordiincii Derecedeki Sah1slar:

Riiya' nm Arkada~lan: Macide,_ Giil,_ Figen., Behiye, Semih, Siileyman, ilyas , Asim,

Tank, Kemat Biilent, Riiya'run Eski Kocas1

Diger ~ah1slar: Trendeki Adam, Turkan Soray'm Benzeri Fahise, Pezevenk, Gece

Kulubundeki Hikaye Anlatanlar (Gaz.eteci_ Ingiiiz. Kadin, Yazar, Konsomatrist Katlin,

Yash Fotograf91, Yash Garson, Emekli Asker), imam, Rehber - Cebbar Bey, Bedii

Usta, Adli, Bahti, Cemali, Goz, Ihtiyar Eczaci, 0, Berber, Semsi Tebrizi, Mevlana,

Kara Omer, Abdi Pasa, Baskan Pasa ve Benzeri, Sehzade Celalettin Osman Efendi

Kemal Atakay Kara Kitap'taki sahislan su sekilde niteler; "Kara Kitap'm bir kolaj

roman, bir metinler antolojisi niteligi kazanmas1 ve bunu da hicbir bicimde yapayhga

dusmeden gen;:ekle~tirmesi, atmosfer ve zaman ogelerinin ustahkh kullarurruna bagh

oldugu kadar, yazann karakter cizimi konusundaki tutumuna da baghdir: Ger9ekten de

Kara Kitap, ornegin Sessiz Ev' in tersine, karakter cizimini de reddeden bir romandir;

Celal de, Ruya da Galip de karakter olarak derinligine i~lenmemi~tir. Kara Kitap,

Galip, Ruya, Celal vb. adh kisilerin oykusu degil, zamanm, atmosferin, bireylerin bir

sis perdesine biiri.indiigii, imgelerin, goruntiilerin birbirinin icinde eridigi, icinde ortak

hilin9.alt1rruzm izlerini gordi.i.gi.imi.iz_ bit b.i.iyiik labirent. aynad1r.'' *6

tiketESEN: Kara Kitap Uzerine Yazilar, ist., lletisim Yayrnlan, 1996, sy.41

11

•


II. BOLUM

BiRiNCiL (ASLi) SAHISLAR

1-GALiP

GALiP'iN OZELLiKLERi

Galip romanm asli sahislanndan biridir. Biz romandaki olaylara, kisilere Galip'in

gozuyle bakanz. Roman konusunu da Galip'ten ahr. Daha oncede belirttigim gibi

Galip kaybolan kansi ve gazeteci olan kuzenini aramak uzerine yola cikar ve kendi

kisiligini bularak yazar olmayi ogrenir.

Romandaki butun kahramanlann isimleri gibi Galip ismi de anlamhdir. Galip ismi

Husn ii Ask mesnevisini yazan Seyh Galip'ten gelmektedir. Aynca Galip sahsi Husn u

Ask mesnevisindeki Ask' a karsihk gelmektedir. Galip de kansi Ruya'yi arama

asamasmda npki Ask gibi bir 90k mesakkatli yollardan, asamalardan gecer. Sonunda

Ruya'run cesedine kavusur. Husn ii Ask mesnevisinin sonunda Ask da Husn'e kavusur.

Bu acidan Kara Kitap parcalayici, Husn ii Ask birlestiricidir.

Alegorik bir eser olan Husn ii Ask'ta bir tasavvuf yolcusunun olgunlasmasi, gercege

ulasmasi anlatihr. Kara Kitap da alegorik bir eserdir. Romanm sonunda Galip'in

kirnligini bularak olgunlastigiru ve bir yazar oldugunu, yazar olmayi ogrendigini .. .. .. * 7 goruruz.

_ Inker ESEN; Kara Kitap Uzerine Yazilar, ist., Iletisim Yaymlan, 1996; sy.117

12


Romanm iki kisma aynlmasi, benlik cozulmesi ve benlik butunlemesi paradigmasma

uyar, ilk kisun, Galip'in Celal'in, dairesine girmesiyle s..on bulur, Galip sozun, gercek

anlarmyla benligini yitirmenin esigindedir. Bu noktaya kadar, Galip bir tur kabul

ayininden gecer. Onu Sehrikalp apartmanma yonelten bir isarete rastlaymca kadar, bir

anlam olusturmak icin cesitli isaretler ve ipuclan arar. Apartmana yaklastikca, Galip,

Celal'in dusunme tarzmi edinir:

"Galip, Celal'deki sabnn kendisinde de oldugunu dusunuyordu." (sy. 185)

Ikinci kisim basladigmda Galip hem kendisi hem Celal olarak ikili bir yasam

surdurur. Galip, Celal'in kisiligini alir: onun dairesinde yasar, onun giysilerini giyer,

onun dosyalanm okur, onun telefonlanna cevap verir ve onun adma yazilar yazar.

Kisacasi, gerek fiziksel gerek zihinsel olarak Celal'in sifatlanni ustlenir. Galip,

Mevlana'run "suret" ile "mana" anlayisina denk dusecek bir tarzda, islev ve bicim

acismdan Celal'in gercekligi icinde varolur. Kendi benligi Celal'inkiyle yeniden

butunlenir, buna bagh olarak Galip yazar olarak kendi benligini gerceklestirir.

Kara Kitap'ta Galip'in fiziksel yapisma <lair kesin bir bilgiye rastlayamryoruz. Ruya

Galip'i terk ettigi zaman yani aktuel zamanda Galip otuzuc yasmdadir. Romandan

ahnan su parcaya gore: " Ellibes yasmdaki oglu da (Celal), iste tam bu dusuncede

oldugu icin yetrnisbes yasmdaki babasuu. aranuyor, istanbul' da hangi apartman

dairesinde kaldignu kimseye soylemiyor. . . Melih Amca gene eski bir aliskanhkla,

aralanndaki yirrniiki yas farkmi gormezlikten gelerek, Celal gibi degil, asil Galip gibi

ir oglu olmasim hep istedigini bir daha tekrarladi; Galip gibi akh basinda, olgun,

sakin ... "(sy.42)

Bu almtidan amcasuun Galip icm dusuncelerini, Galip'in aile arasmdaki yen

hakkmda da bir parca fikir edinebiliyoruz. Amcasi Galip'i kendi oglu olan Celal'den

daha cok sevmektedir. Galip'in Celal'e gore daha akh basmda, olgun ve sakin

oldugunu dusunmektedir.

13


Galip'in meslegi avukathknr. Galip'e Babiali yokusundaki avukathk vazthanesini

Melih Amca birakmisnr "Kansmm kendisini terkedecegi gunun sabahmda, koltugunun

altmda az once okudugu gazete, Galip, Babiali yokusundaki yazihanesine cikan han

merdivenlerini tirmarurken, yillar once, Riiya'yla kabakulak olduklan zaman annelerinin

onlan goturdugu o sandal gezilerinin birinde, Bogazm derinliklerine dii§iirdiigii yesil tukenmez kalemi dusunuyordu." (sy.28)

"Vasif'in bir bardak su verip dikkatle seyrettigi bu hamaldan yirmibir yil sonra,

Melih Amca, Galip'in babasma gore, miivekkillerinin dusmanlanyla degil, dupeduz

miivekkilleriyle bog_u§tugµ icin; Galip'in annesine gore elden ayaktan kesilip, bunayip

kanunlan ve dava tutanaklanru ve ictihat ciltlerini lokanta listeleri ve vapur

tarifeleriyle kan~t1rd1g1 icin; Ruya'ya goreyse, kiziyla yegeni arasinda olacaklan, sevgili

babasi daha o zamandan kestirdigi icin; avukathk yazihanesini o gunlerde daha damadi

degil de, yalruzca yegeni olan Galip'e birakmaya razi olmus, yazihaneyle birlikte eski

esyalar da Galip'e boylece gecmisti ... " (sy.29)

"Adm ne senin, ne i~ yaparsm?"

"Avukatim'' (sy.140)

Galip kendi kisiligin; bulduktan sonra yazar olmayi ogrenir. Celal'in gazetesindeki

cosesinde eski yazilarmm yaymland1g1ru goren Galip, Celal'in adma kose yazisi

yazmaya baslar. Bir sure hem avukathk hem de yazarlik yapar. Kara Kitapm yazan da Galip 'tir.

Bir donem kendimi yalruzca avukatliga ve davalanma verdim. Bir donem ise,

enmi gevsettim, eski arkada§lanm1 aradnn, yeni tarusugnn kisilerlc lokantalara, eyhanelere gittim" (sy.432)

14

KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU

"Geceyanlan, Celal'in o haftaki yaztlanndan ikisini ilvilni.i, tipki verimli

donemlerinde Celal'in yapt1g1 gibi bir cirpida rahat rahat yazdiktan sonra, masadan

kalkar; telefonun yamndaki koltuga oturup bacaklanmi sehpaya uzatir ve cevremdeki

e~yalarm ag:ir agir baska bir dunyamn, baska bir alemin e~yalanna ve i~aretlerine

donusmesim beklerdim." (sy.432)

Galip'in Kara Kitap icin du~unceleri de sunlardir: "Bugun Ruya'dan bana kalan ise

yalruzca yazilar; bu kara, kapkara, karanhk sayfalar. Bazan bu sayfalardaki

hikayelerden birini, sozgelimi cellatm hikayesini ya da Ruya ile Galip adh masah

Celal'in agzmdan ilk duydugumuz karh kis gecesini hat1rlad1g1mda, insamn kendisi

olabilmesinin tek yolunun bir baskasi olmasi ya da bir baskasirun hikayelerinde

kaybolmas1 yolundaki bir baska hikayeyi hatirlatiyor, kara bir kitapta yanyana getirmek

istedigim bu hikayeler de bana trpki bizim birbirlerine acilan ask hikayelerimiz ve

belleklerimiz gibi, bir ucuncu, bir dorduncu masah, istanbul'un sokaklannda kaybolunca

aska biri olan asigm hikayesiyle, yuzundeki kayip anlami ve esran arayan adamm

ikayesini heyecanla hatirlatryor ve boylece eski, cok eski, cok cok eski hikayeleri

·eniden kaleme almaktan ibaret yeni isime daha bir sevkle sanhp kara kitabunm

sonuna geliyorum." (sy.435-436)

Galip'in romandaki en belirgin ozelliklerinden biri de kansi Ruya'run tersine

lisiye roman okumayi hie sevmemesidir.

··Ruya, Galip'in polisiye romanlara katlanamadrgi icin elini surmedigini bilirdi.

1ny111nenn en Ingiliz, sismanlarm tam sisman, suclu ve kurbanlar dahil olmak uzere

geri kalan butun ozne ve nesnelerin de ya birer ipucuna benzedigi ya da yazar onlara

a ipucu taklidi yaptrrdigi icin, kendilerine benzeyemedikleri bu yapay dunyada

ip vakit geciremezdi." (sy.53-54)

Galip'in polisiye romanlar icin bir de saptamasi vardir. Ona gore;

15


"Galip bir keresinde, Ruya'ya, yazann da katilin kim oldugunu bilmedigi bir

polisiye romanmm yazihrsa okunabilecegini soylernisti. Boylece, nesneler ve

kahramanlar herseyin farkmda olan yazarm zoruyla ipuclan ve sahte ipuclan kisvesine

burunmeden, hie; olmazsa polisiye yazannm hayallerini degil, hayatta olduklan seyleri

taklit ederek kitapta durabilirlerdi. Galip'ten daha iyi bir roman okuyucusu olan Roya,

boyle bir romanda aynnti bolluguna nasil bir smrr getirilecegini sormustu. Cunku

aynntilar bu romanlarda hep bir amaca isaret ederlermis." (sy.54)

"Cok az polisiye roman okumasma ragmen Galip bu romanlar hakkmda sik sik

aup tutardi: ilk ve son bolumun birbirinin tipanp ayru oldugu bir roman

kurulabilmeliydi; gercek sonu hikayenin icine gizlendigi icm gorunen bir 'son 'u

olmayan bir hikaye yaztlmahydi; korler arasmda gecen bir roman dusunmeliydi vs." (sy.104)

Kara Kitap da bir polisiye romandir. Kara Kitap'm yazan Galip kendisini ilk

polisiye roman yazan olarak gorur:

"Alaaddin'in dukkarurnn kepengleri inmisti, ama i~ 1~1klan aciktr. Bu bir ipucu

olabilir mi? Komiser bey, demek istedi Galip, ilk Turk polisiye romaruru yaziyorurn,

bakiruz bu da ilk ipucu: Isiklar acik kalnus, Yerde sigara izmaritleri, kagit parcalan,

copler. Galip gene bir polisi gozune kestirdi, yaklasrp sormaya basladi" (sy.416)

Ruya'rnn kaybolmasi uzerine Galip, tipki. bir dedektif gibi hareket. etmeye baslar, *8 Once Ruya'run gidebilecegi yerlerin bir listesini yapar:

" Masasma oturdugunda, telefon yerine eli kendiliginden kagrt dosyasma uzandi.

T emiz bir kagrt crkardi. Cok fazla dusunmeden uzerine yazdi:

Ruya'run bulanabilecegi yerler. Eski kocasnun ev .....

Galip'in Ruya'yr araken dola~t1g1 sokaklarm haritasi ekte yer almaktadir.

16

KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU

Galip icin Ruya, tum benligiyle yoneldigi guzel bir dustur. Galip Ruya'ya §U

sekilde asik olmustur:

"Bir gun; hikayelerine bayildiklan yetiskin amcaoglumin apartmana yapngi

ziyaretlerin birinde, elinde gordukleri bir kitabi kapip okumaya baslannslardi

Kizla oglanm eski kelimelerine, tumturakh deyislerine, Farsca deyislerine once alayla

guldukleri, sikilrp kenara atip sonra belki icinde bir iskence sahnesi, ciplak bir vucut

ya da bir denizalti resmi vardir diye merakla sayfalanru cevirip en sonunda okumaya

basladiklan kitap pek de uzunmus. Arna baslannda bir yerde, kitabm kahramanlan

arasmda gecen oyle bir ask sahnesi vamus ki, oglan kitaptaki gibi asrk olabilrnek

istemis. Boylece, daha sonra kitapta anlatrlacagnu hayal edecegi ask belirtilerini

(yernek yerken sabtrsizhk, kizm yaruna gitmek icin bahaneler icat etmek, susanus

olmaya ragmen bir bardak suyu icememek) kendisinin de gostermeye basladignu

farkettiginde, oglan hirer ucundan tutarak kitabm sayfalanna birlikte baktiklan o sihirli anda kiza asik oldugunu anlamis.

Birer ucundan tutarak okuduklan kitapta anlanlan hikaye neymis peki? Cok eski

zarnanlarda gecen hikayede ayru asirette dogmus bir kizla oglan, Husn ile A§k, ayru

gece dogmuslar, ayru hocadan ders almislar, ayru havuzun kenannda gezinmisler ve

irbirlerine asik olmuslar Yillar sonra, oglan k1Z1 istettiginde kabile buyukleri oglandan

alpler Ulkesi'ne gidip oradaki kimya'yi getirmesini sart kosmuslar. Yola cikan oglan,

e dertlerle kar§da§illl§: Bir kuyuya dusup boyali cadirun esin olmus, bir baska

iyuda gordugu binlerce suretten ve surattan sarhos olmus, sevgilisine benziyor diye

(in padisahmin kizina kapilmis, kuyulardan c;1km1§_, kalelere hapsolmus, takip edilmis,

rip etmis, kisla bogusmus, yollar almis, izler, isaretler pesinden gitmis harflerin

srrnna gomulrnus ve hikayeler anlatmis, hikayeler dinlemis, Sonunda, kilik degistirip

onun pesinden gelen ve dertlerden kurtaran Suhan ona demis ki: 'Sen sevgilinsin,

'gilin de sen; hala anlarnadm nu?' 0 zarnan haurlanus oglan ayru hocadan ders

gunlerde birlikte bir kitabi okurlarken krza nasil asik oldugunu." (sy. 348)

18


Kagrtlara yazdikca kendini hayalini kurdugu polisiye romanlarm kahramanlanna

benzetiyor, boylece, Ruya'yi, olmak istedigi yeni insaru ve yeni bir dunyayi hatirlatan

bir kapmm esigine yaklastigmi hissediyordu.

Galip, bos kagitlan ipuclanyla doldura doldura kendi dunyasma o kadar

yaklasnrrrusu ki, kirli tepsinin uzerindeki donerli pilavla havuc salatasi ona her zaman

yedigi seyler gibi degil, onune ilk defa konan bambaska yiyecekler olarak gozuktu." (sy.104-105)

Orhan Pamuk'la yapilan bir roportajda Orhan Pamuk Kara Kitap icin sunlan

soylemistir: "Turk edebiyatmda dedektif romaru yok, olmasi gerekli diye bir zorunluluk

da yok. Benim icin bu kitapta onemli olan arayarun, asigm, yani Galip'in kansmm

pesinden, izlerin arkasmdan gitmesiydi. Klasik dedektif romanlannda bu izler, bu hayat

aynntilan huzun isaretlerine donusmezler hie, Kara Kitap'ta ise Galip kansim gozyaslanyla anyor." *9

Galip'in Riiya'ya Karsr Hisleri

Galip ve Ruya'run iliskisi her ne kadar Husn ii Ask mesnevisindeki Husn ve Ask

adh saluslara benzetilse de Galip Ruya'ya karsr tek tarafh bir ask ya§amaktad1r.Ruya,

Galip'in kansi olmaktan cok onun en yakm arkadasi, cocukluk aski, kuzinidir. Galip'in

kansi olarak Ruya'rnn varhgi roman boyunca bir esrar teskil etmektedir. Ruya'run

ikinci kocasi olan Galip Ruya'run, ilk tercihi olmamistrr

'Galip'in aklmda hep ayru goruntu vardi. Lise yillannda, ust dudagmin ii stun de Galip'ten once tuyler cikan ve Galip'ten once sigara icmeye baslayan sivilceli oglaniarla, masalannda pervasiz hamamboceklerinin dalgm dalgm gezindigi llihallebicilere ve pastanelere Ruya'rnn gidisine taruk oldugunda ... "(sy. 56)

Galip'in Ruya'ya karsi olan hislerini "Aynaya Girdi Hikaye" adh bolumde tam ak goruyoruz.

Orban PAMUK:: Oteki Renkler, ist; Iletismi Yaymlan, Aralik 1999, sy.138

17

KiTAP'IN SAHIS KADROSU

parcada goriildiigii gibi Husn ii Ask mesnevisr ile Ruya ve

ayrudir. Celal'in onlara vermis oldugu Husn ii A~k kitabma

Galip Ruya'ya asik olmustur. Husn ve Ask'in aym kabileden

da amca cocuklandir. Husn ve A}k gibi aym okula giderler.

birlikte buyumuslerdir. Kara Kitap'tan su almti bunu

Yillar once, ortaokuldayken, Ruya'yla aym snufta ayn siralarda

t 7 E te, z.aman eglence ve sabirla katlandiklan gudubet Tarih hocasi..." (sy.53)

Galip icin mutlak guzelligi temsil etmektedir. Bunun icindir ki Galip,

bahsederken hep "guzel Ruya" diye soz etmektedir. Ruya'nm guzelligi

gozlerine perde cekmis Galip Ruya' dan baska kimseyi gorernomistir:

-· "Belkis" dedi Galip, bir an butun snufta Ruya' dan baska hicbir k1Z1 gozunun - e getiremedigini fark etti. " (sy.188)

Husn ii A~k yamnda, Marcel Proust'un romamndaki "Albertine Kayboluyor"

bolumiinde oldugu gibi Albertine'in gidisi, Ruya'run gidisine benzetilir. Yine Proust'un

Albertine olan hisleriyle Galip'in Riiya'ya olan hisleri ayrudir. Ikisinin hisleri de tek

araflrdir. Bu dusunceyi "Aynaya Girdi Hikaye" bolumunde gecen su cumlelerle dogrulamaktay1z:

"Severdim seni; aile ic;i izdivac;lar ve akrabalar arasmdaki evlilikler uzerine bol

resimli bir gazetede makale dokturen profesorun incilerini bir ko~eye cekilip bana

5eZdirmeden okudugunu gordugumde ve ne okudugunu degil, ama okurken yalmzca ust

dagirun Tolstoy kahramanlan gibi hafifce one 91kt1g1m gordiigiimde seni severdim." sy.351)

19


"N ereye gittigini bilmedigimiz bir trene bakarken yuzunde beliren esrarh ifadeyi ve

bu kederli bakismin tipatip aymsuu, bir aksamustu surulerle kargalarm yJghklar atarak

cilgm gibi ucustugu bir saatte, elektirikler birden kesildiginde evtmizm karanhgi ile

disansmm aydmhgi yavas yavas yer degistirirken gene esrarh ve huzunlu yuzunde ben

gordugumde kapildigim o caresizlik aci ve kiskanchkla severdim seni." (sy.352)

Galip "Beni Tanrduuz rm?" adli bolumde eski bir okul arkadasi olan Belkis'la

sskarsilasir, Belkis ona bir yabanci gozuyle, evlilik iliskilerinin, disandan nasil

gorundugunu su sekilde anlatir:

"Sizi sinemada gorurdum. Sen hayatmdan memnun, lobideki resimlere bakarken,

kolundan sevkatle tuttugun kanm balkona cikan kapiya kalabahkla birlikte gotururken

o, duvarlardaki afislerde ve kalabahgm icinde kendisine baska bir dunyamn kapilanm

acacak bir yuzu arardi, Senden cok uzakta bir yerde, yuzlerin gizli anlamlanni

okudugunu anlardim." (sy.192)

Polisiye oyku duzeyinde Galip, Ruya'yi kaybetme korkusuyla evliliklerindeki

karsihkh dus kinkhklanna gozlerini kapayan, haksizhga ugramis saf kocadir:

"Galip, ceviri bir polisiye roman gordu. Evin icinde yuzlercesi oldugu icin

ilgilenmeyecekti, ama dolap diplerinde, cekmece koselerinde bulup dokundugu herseyi

kanstirmaya bir gecede ahsan eli, uzerinde iri gozlu, kucuk hain bir baykusun

goruldugu bu kara kitabm sayfalanm kendiliginden cevirince, icinde iyi kagida basili

bir dergiden kesilmis bir resim buldu: Ciplak ve yakisikh bir erkek. Galip bir

icguduyle erkegin buyuklugunu kendisininkiyle karsilasurdigi sakin 'erkeklik orgamna'

bakarken, "Alaaddin'den aldigi bir yabanci dergiden kesmistir!" diye dusundu.

Cagnsim: Ruya, Galip'in polisiye romanlara katlanamadigi icm elini surmedigini

bilirdi. "(sy.53)

20

r


Ruya ve Galip'in saghksiz bir evlilikleri vardir. Bunu "Ruya'ya Selam Soyle" adh

bolumden ogreniyoruz:

"Bu sogukta, boyle ii~iitmiit olmah; oksuruyordu da; sigara iciyordu; bir paket; evet,

surati bembeyazdi; a, hayir, Galip kendi suratmm da ne kadar beyaz oldugunu

bilmiyordu; Ruya ile bu saghksiz hayata ne zaman son vereceklerini de." (sy.58)

Bu konusmalar aile ile birlikte yemek yerken Galip'in Ruya'run hasta oldugu icm

gelemedigini soylemesi uzerine, ailenin onlann evliliklerini dair goru~leridir.

Galip'in Ruya'run kayboldugu gunun gecesinde hissettiklerini "Cocuklu Bu" adh

bolumde goruyoruz. Buna gore;

"Kacudigi hayat parcacigi neredeydi? Evliliklerinin ilk gunlerinde, yillar onceki

ortak hayatlanmn efsanelerini ve c;ocukluklanmn amlanm daha canh tutmak

heyecamyla, Hale Hala'mn dairesinden alip kendi yeni mutluluk yuvas1mn duvarma

heves ve gayretkeslikle asngi sarkach duvar saatinin; yillarca Babaanne'yle Dede'nin

koridorunda sonsuzluk vaktini bekleyen sonsuz ve alayci tiktaklanm iceriden isitiyordu

simdi.

De; yilhk evlilik hayatlan boyunca, belirsiz, bir yerdeki bilinmeyen bir hayatm nese

ve eglencesini kacirmakatan sikayetci gozuken hep Ruya olmustu, Galip degil. " (sy.57)

Bu satirlarda, Ruya'rnn hayatmdan hep mernnun olmadigi gorulmektedir. * 10

10 Riiya ile ilgili bilgiler "Ruya" bahsinde verilmistir.

21


Galip'in Diger Ozellikleri

Galip genel olarak kendisinden memnun olmayan bir insandir. Galip, Ruya ilk

kocasi ile evlendiginde; Ruya'nm kendisini secmemesi uzerine, kendisini su sekilde

tarurnlar:

" ... bundan ii<; yil sonra, bu sefer hie gormedigi solgun ve yorgun Ruya'run,

cevresindekilerce 90k mert ve fedakar bulunan ve daha o zamandan 'Emegin Safagr'

dergisinde kendi imzasiyla ilk siyasi 'tahlilleri' yayimlanan gene bir siyasiyle, yalmzca

siyasi olmayan bir evlilik yaptrgim ogrendiginde icinde yukselen degersizlik, yenilgi ve

yalmzhk duygusunun goruntuleri (asimetrik, elim sakar, asin siligim, sesim gii<; cikar! )

degildi, hayir, Galip'in aklmdaki." (sy.56)

Kansirun onu terk etmesi uzerine bu durum iyiden iyiye gelisir ve bir zaman sonra

Galip kendi kisiligini sorgulamaya baslar. Kara Kitap'tan alman su parcada Galip'in

bir baskasi olmak istedigini gorebiliriz:

"Taksim yakmlannda birdenbire kendini bosalan bir sinemamn kalabahgi icinde

buldu. Dalgm dalgm onlerine bakarak, elleri ceplerinde ya da kolkola vuruyerek

merdivenlerden sokaga cikan insanlann yuzleri oyle bir anlarnla yukluydu ki, Galip

icinde yasadigi kendi kabusumsu hikayenin bile onemli olmadigiru dusundu.

Sinemadan cikan kalabahgin yuzunde bir hikayeye girtlaklanna kadar gomulebildikleri

icin kendi mutsuzluklanm unutan insanlann huzuru vardi. Hem burada, bu sefil

sokaktaydilar, hem de orada, icinde olmayt hemen isteyiverdikleri o hikayenin icinde.

Cok daha onceden yenilgi ve acilarla bosalnlrms bellekleri, simdi, butun huznu ve

hatirayi yatistiran derin bir hikayeyle doldurulmustu: "Baska biri olduklanna

inanabiliyorlar!" diye dusundu Galip ozlemle."(sy.215)

22


Yine aym bolumde Galip'in su dusunceleri yer ahr:

"Oysa bir baskasi olabilmek rem, insan butun gucunu kullanmahydi. Taksim

meydanma ciknginda Galip, icinde bu amacla butun iradesini harekete gecirebilecek bir

kararhhk hissetti. "Ben bir baskasiyrm," dedi kendi kendine. Hos bir duyguydu bu,

yalmz ayaklannm altmdaki buzlu kaldmmlanrun, Coca-Cola ve konserve ilanlanyla

cevrili butun meydamn degil, kendi kisiligininde tepeden timaga degistigini

hissediyordu. Kararhhkla bu cumleyi tekrarlaya tekrarlaya butun dunyamn degistigine

de inanabilirdi insan, ama o kadar ileri gitmeye gerek de yoktu:"Ben bir baskasrynn,"

dedi Galip kendi kendine. Adlandirmak istemedigi bu baska kisinin amlan ve kederiyle

yuklu bir muzigin, icinde yeni bir hayat gibi yukseldigini keyifle hisseti. Butun

hayatirun cografyasmi belirleyen temel merkezlerden biri, Taksim Meydam, iri hindiler

gibi dolanan otobusleri ve dalgm istakozlar gibi ag1r agir hareket eden troleybusleri ve

her zaman karanhkta kalmaya karah belirsiz koseleriyle bu muzigin icinde agir agir

degisti va Galip' in ilk defa adun attig; fakir dusmus umutsuz bir ulkenin allamp

pullamp 'modern' bir meydamna donustu." (sy.215)

Artik bu asamadan sonra Galip, Celal olma fikrini benimsemeye baslar. Kendi

benliginden, kisiliginden srynhr ve yavas yavas Celallesir:

"Cok sonra, aradigi yeri bulduguna inandigmda, o yol boyunca burundugu ki§iligi

hatirlamaya cahstrgmda kararsiz kalacakti. "Daha o sirada kendimi Celfil olduguma

butunuyle inandiramarmsnm!" diye dusunecekti o zaman, Celal'in butun gecrrusnu

aydmlatan eski yazilar, defterler ve gazete kesikleri arasmdayken. "Daha o sirada,

kendimi busbutun arkada birakamamistun." Ucag; geciktigi icin, gormeyi hayalinden

bile gecirmedigi bir sehirde yanm bir gun geciren bir yolcu gibi bakrrusti

gorduklerine: Ataturk heykeli ulkenin gecrnisinde onemli bir asker olduguna, camurlu

ve 1~IltI11 sinema onlerindeki kalabahklar Pazar ogleden sonralan cam sikilan insanlann

baska ulkelerin dusleriyle oyalandigma, ellerinde bicaklar dukkan vitrinlerinden

kaldinmlara bakan sandovicci ve borekci tezgahtarlan acikh hayal ve hatiralann

ki.illenmekte olduguna, bulvann ortasmda ciplak ve karanhk agaclar da aksamustu daha

23


da koyulasarak coken rnilli bir huzne isaret ediyordu. "Ne yapihr bu sehirde, bu

caddede, bu saatte Allahim?" diye mmldanrmsn Galip, ama bu seslenisi, Celal'in kesip

sakladigi eski bir yazismdan aldiguu da biliyordu." ( sy .216)

Galip Celal kimligine burunmeden once, bu kisilik bunahnu icinde, nevrotik

ozellikler gosterir. Daha cok Paranoya belirtileri on plandadir. Surekli birilerinin onu

takip ettigini dusunmekte, Celfil ve Ruya'run bir koseye cekilip onu izleyerek, ona saka yaptiklanru sanmaktadir

"Daha once hie takip edilmernis, daha once takip edildigi duygusuna da hie

kaptlmarms oldugu icin, Galip'in bu konudaki bilgisi, gordiigii filmlerle ve Ruya'run

okudugu polisiye romanlann sahneleriyle snurhydi." (sy.104)

Celal'in "Goz" isimli yazismda, ayru ozelliklerin Celal' de de oldugunu goruyoruz. *11

11 Celfil ile ilgili ozellikler "CELAL" bahsinde verilmistir.

24

T


2- RUYA

RUYA'NIN OZELLiKLERi

Galip'i terk eden ve onun, esran arama surecini baslatan kansi, amcasmm k1Z1d1r.

Orhan Pamuk bir roportajmda; "Ruya'yi kitapta yeterince anlatrnadigmu bazen

dusunurum." demistir, *12 Gercekten Ruya'run adirun. basharfini hem. buyuk harfle, hem

de kucuk harfle yazabiliriz. Buyuk harfle yazarsak, 'Ruya' ; Galip'in kansi, kucuk

harfle yazarsak, mecazi 'ruya'; Galip'in kendini bulma hayalini temsil etmektedir.

Ruya, Husn ii Ask mesnevisindeki Husn' dur. Husn ii Ask'taki Ask mesnevmm

sonunda Husn'e her iki anlamda da kavusur. Kara Kitap'ta ise Galip Ruya'ya

kavusamaz ( Ruya olur.), fakat 'ruya'ya kavusur; kendini bulma hayalini gerceklestirir.

Ruya'run varhgi, roman boyunca hep bir esrar teskil etmektedir. Biz roman boyunca

Ruya'run gerceklik dunyasma nu, yoksa yamlsama dunyasma nu ait oldugunu, tam

olarak anlamamaktayiz, Ruya'run varhgi roman boyunca belirsiz kahr.

Romamn basmda Ruya'yi gercek alemde gormekteyiz.;

"Y atagm basmdan ucuna kadar uzanan mavi damah yorganm engebeleri, golgeli

vadileri ve mavi yumusak tepeleriyle ortulu tatli ve ihk karanhkta Ruya yuzukoyun

uzannus uyuyordu... "Ha:fiza" diye yaznusu koseyazismda Celal, "bir bahcedir."

'Ruya'rnn bahceleri, Ruya'nin bahceleri ... " diye dusunmustu o zamanlar Galip,

"dusunme, dusunme, kiskarursm!" Arna Galip kansmm almna bakarak dusundu."

*(sy. 11)

120rhan PAMUK: Oteki Renkler, ist; Iletisim Yayinlan, Arahk 1999; sy.141

25


Ruya'nm Galip'i terk edecegi gunun sabahmda, Galip uyuyan kansiru yatakta

birakir ve evden crkar. Biz gercek alemde Ruya'yi son olarak ayru gun icerisinde

Galip ile yapnus oldugu su son telefon konusmasmda goruyoruz;

"Evin numarasirn cevirdikten hemen sonra, Ruya telefonu acmca Galip sasirdi:

"Uyandm nu?" Ruya'mn kendi hafizasirun kapilan kapah bahcesinde degil de, herkesin

bildik dunyasinda gezinmesinden mernnundu. Telefonun durdugu masayr, dagiruk odayi,

Riiya'run durusunu gozunun onune getiriyordu: "Masamn uzerine biraktrgim gazeteyi

okudun mu? Celal eglenceli bir seyler yaznus." "Okumadim," dedi Ruya. "Saat kac?"

"Gee; yattm degil mi?" dedi Galip. "Kahvaltmi kendin yapnussin," dedi Ruya. "Seni

uyandirmaya kiyamadim," dedi Galip, "Ruyanda ne goruyordun?" "Gece gee; saat

koridorda bir karafatma gordum," dedi Ruya. Karadeniz'de gorulen sersen mayirun

yerini gemicilere duyuran radyodaki sesin ahskanhgiyla, ama telasla da ekledi: "Mutfak

kapisiyla koridordaki kalorifer arasmda ... Saat ikide .. .iri birsey ... " Bir sessizlik oldu. "Bir

taksiye atlayip hemen geleyim mi?" dedi Galip. "Perdeler cekiliyken ev korkunc

oluyor," dedi Ruya. "Aksam sinemaya gidelim mi?" dedi Galip, "Konak' a. Donuste de

Celal'e ugranz." Ruya esnedi. "Uykum var." "Uyu," dedi Galip. Ikisi de sustular.

Galip telefonu kapamadan once, Ruya'rnn belli belirsiz bir daha esnedigini duydu." (sy.30)

Aralannda gecen bu telefon konusmasi, en son konusmalandir Bu gun icerisinde Ruya kaybolur.

Romandaki olaylan, Galip'in gozuyle izledigimiz icin, Ruya ile ilgili bilgileri de

Galip'in hanralan, aile icindeki konu~malardan yola cikarak ediniyoruz.

Ruya ile Galip aym yasta olduklanna gore, Ruya da Galip gibi otuz tic; yasmdadir.

Kara Kitap'ta Ruya'run fiziksel ozellikleri de tam olarak verilmemektedir. Ruya'run saclan kizil renkli ve krvircikur; ayakkabi numarasi da otuzyedidir.

26


" ... Bazan, yaptigi sacmasapan bir saka ya ya da kelime oyununa Ruya, kendisini

sasirtacak kadar guldugunde ya da sincap rengindeki saclannm karanlik ormamnda

beceriksiz ellerinin gezinmesini aym neseyle karsiladiginda ... " (sy.59)

"O steak Agustos aksaminda, Ruya, uzerinde basmadan kolsuz bir elbise, ustu kagrt

yigmlarryla dolu bir masamn basmda, arada bir sacimn bir lulesiyle dondure dondure

oynayarak cahsryor, ... " (sy.120)

"Atlas Sinemasi'run az ilerisindeki bir kadm ayakkabicisuun vitrinine (Ruya'run

ayaklan otuzyedi numaradir) bakarken, kucuk ince bir adam Galip'e yaklasti." (sy.136)

Surekli "guzel Ruya" diye bahsedildigi 19m, biz onun guzel oldugunu tahmin

ediyoruz.

Ri.iya'nm romanda en belirgin ozelliklerinden biri de okumus aydm bir bayan

olmasidir. Ruya, 1y1 derecede yabanci dil bilmekte, evde polisiye roman cevirileri

yapmaktadir.

" Kansmm Ruya gibi okumus , oyle aman aman bir kadm olmadigiru da

biliyordu."(sy.125)

"Beni Tanrdimz mt?" adh bolumde Galip, eski arkadasi olan Belkis ile konusurken,

Belkis ona Ruya'yi sorar:

"Merdivenden inerken Belkis, Ruya'yi sordu. Galip kansirun evde kendisini

bekledigini soyledi; ona bugun uc tane polisiye roman alrrusti; Ruya geceleri polisiye

roman okumayi severdi." (sy.192)

Ruya'run romandaki en belirgin ozelliklerinden biri de bu, polisiye roman merakidtr.

27


"Galip Ruya'rnn bir iste cahsmadiginr, polisiye romanlar okudugunu, arada bir

okudugu romanlardan birini de ag1r agir cevirdigini soyledi. Taksim Meydarn'ndan

donerken kadm, Galip'e Ruya'run bu cevirileri nasil yapngiru sordu; Galip "yavas

yavas" yapugnu soyledi: Galip sabahlan yazihanesine gidiyor, Ruya da kahvalti

ettikleri masayi toplayrp oraya yerlesiyordu, ama Ruya'yi o masada bir kere gormedigi

gibi hayal de edemiyordu." (sy.192)

Ruya'run bir meslegi yoktur, 'ev kadmi'dir. Cocuklanrun olmayacagnun doktor

tarafindan soylenmesi uzerine, Ruya cahsmaya pek istek gostermez.

Ruya'run roman boyunca bir esrar teskil ettigini soylemistik, Galip, Ruya'nm

kocasi, cocukluklannm birlikte gectigi en yakm arkadasi, kuzeni oldugu halde hala

Ruya'run bilmedigi bir esrarengiz dunyasi vardrr. Romandan alman su parcalar bu alemi gostermektedir:

"Galip sabahlan ise gider, aksamlan dolmuslarda, otobuslerde karanlik yuzlu,

kimliksiz donus kalabahgr icerisinde sahipsiz dirsekler ve bacaklarla bogusarak eve

donerdi. Gun boyunca, her seferinde Ruya'run dudak buktugu bahaneler bulup

yazthaneden eve bir iki kere telefon eder, aksam evin sicakhgma dondugunde

kulluklerdeki sigaralann sayismdan ve cinsinden, esyalann, nesnelerin durusundan ve

eve girmis bir yenisinden, yuzunun teninden Ruya'mn o gun ne yaptigiru pek de fazla

yarnlmadan, asag; yukan, cikanrdr. Ya asin bir mutluluk arnnda (bir istisna) ya da

asm bir kusku arnnda, dun aksam yapmayi kurdugu gibi, Batih filmlerindeki kocalan

taklit ederek, kansma o gun evde ne yaptiguu, acikca soracak olsa, Banh ya da

Dogulu hicbir filmde acrkca anlatilmayan belirsiz ve kaygan bir bolgeye girmenin

huzursuzlugunu duyarlardi ikisi de, Istatistiklerin ve burokratik snuflamalann. 'ev

kadiru' diye adlandrrdigi o anonim kisinin, (Galip'in Ruya'ya hicbir zaman

benzeternedigi o deterjanh ve kaygan bir beige oldugunu Galip, evlendikten sonra kesfetmisti.

28

KARAKiTAP'IN SAHISKADROSU

T1pk1 Ruya'rnn hafizasmm derinliklerindeki anlasilrnaz bolgeler gibi, bu gizli,

ygan bolgenin esrarli bitkiler ve korkutucu ciceklerle kaynasan bahcesinin kendisine

irtunuyle kapah oldugunu bilirdi Galip. Butun sabun ve deterjan reklamlanrun,

fotoromanlann, yabanci dergilerden cevrilmis en son haberlerin ve cogu radyo

rogramlanrun ve gazetelerin renkli eklerinin ortak konusu ve hedefiydi bu yasak

bolge, ama onlardan 90k daha otede, onlardan 90k daha esrarengiz ve gizliydi de.

Bazan, sozgelisi, koridordaki kaloriferin uzerindeki bakir saharun yaruna kagrt

makasmm neden ve nasil konrnus olabilecegini belirsiz bir ilhamla dusundugunde ya

da Ruya'run hala sik sik goru~tugiinu bildigi, ama yillardir kendisinin goremedigi bir

kadma bir Pazar gezintisinde birlikte rastgeldiklerinde, Galip, kendisine yasak olan o

caygan ve ipeksi bolgeyle ilgili bir ipucuna, o yasak bolgeden cikma esrarh bir

belirtiye rastlannus gibi bir an sasinr ve yeraltma itilmis yaygm bir tarikatm artik

cendini gizleyemeyen esranyla yuzyuze gelmis gibi duraklardi. Korkutucu olan sey,

npki yasaklanrms bir tarikatm sirlan gibi, esrann 'ev kaduu' denen o kimliksiz

kisilerin hepsine bulasmasi, ama onlarm boyle bir sirlan, gizli torenleri, paylasnklan

bir suclan, sevincleri ve tarihleri yokmus gibi davranmalan, ustelik de bunu, bir sey

gizleme istegiyle degil, butun ictenlikleriyle yapmalanydi Hadim edilmis harem

agalannm kilit ustune kilit vurarak sakladikian o sir gibi, hem cekici hem de iticiydi

bu bolge: Varhg; herkes tarafmdan bilindigi icin, bir kabus gibi dehset verici degildi

belki, ama hicbir zaman tarif edilip adlandinlmadrgi icin esrarh ve yuzyrllardir

kusaktan ku~aga gecmesine ragmen, hicbir zaman bir gurur, guven ve zafer kaynagi

olamadigr icin de bu esran acikhydi. Bir ailenin butun uyelerini yuzyillarca izleyen bir

ugursuzluk gibi bir tur Janet oldugunu dusunurdu bazan Galip bu bolgenin, ama

evlenerek, cocuk sahibi olarak ya da anlasilmaz nedenle birdenbire calrsmayi birakarak

bircok kadirun kendi istegiyle bu esran lanete dondugune tamk oldugu icin de, tarikat

sirnnm bir cekimi oldugunu da anlardi; oyle ki, bu lanetten kurtulmak, baska birisi

olmak karanyla, nice emeklerle bir i~ bulup calismaya baslayan kadmlann bazilannda

geride biraktiklan o gizli torenlere, sihirli anlara hicbir zaman anlayamayacag1 ipeksi

ya da karanlik bolgelere donme isteginin belirtilerini gordugunu sarurdi. Bazan, yaptigr

sacmasapan bir sakaya ya da kelime oyununa Ruya, kendisini sasirtacak kadar

guldugunde ya da sincap rengindeki saclanrun karanhk ormamnda beceriksiz ellerinin

29

..


r.ziomes1ru ayru neseyle kar~1lad1gmda, yani, butun resimli dergilerde onlardan

g£enilmi~ torenlerin, butun gecmisle gelecegin dislandig; kan koca arasmdaki ruyamsi

anlanrun birinde, birden Galip'in icinden kansma o esrarh bolgeye iliskin bir

sormak gelir, butun camasirlann, bulasiklann, polisiye romanlann ve gezintilerin

da, ( cocuklanmn olmayacagmi doktor soylemis, bir iste cahsmaya Ruya pek fazla

" gostermemisti ) bugun evde, asil "o" saatte, ne yaptignu sormak isterdi; ama

dan sonra aralannda acilacak uzakhk o kadar korkutucu ve sorunun hedefledigi

gi aralanndaki ortak dilin kelimelerine o kadar yabanciydi ki, hicbir sey soramaz,

valmzca kollannda tuttugu Ruya'ya, bir an bos, bombos bakardi. "gene bos

yorsun!" derdi Ruya. "Yuzun kagrt gibi beyaz!" derdi Ruya, annesinin daha ta

uklugunda Galip'e soyledigi cumleleri neseyle tekralayarak." (sy.57-58-59)

Kara Kitap'tan alman bu genis parcada Ruya ve Galip'in evlendikten sonra

aralarmda acilan derin ucurumlan ve Roya' da baslayan esrar dunyasiru gorebiliyoruz.

Ruya'run bu yasanusi ashnda bir depresyon belirtilerini gostermektedir. Galip'in

pasif kisiligi, cocuklannm olmamasi, Ruya'run onceki yogun gecen solculuk

yasantisinm ardmdan, bu durgun hayat onu bir bunalima sokmus, Ruya' da gunlerini

dedektif romanlan okuyarak, bol bol sigara icerek ve cekirdek yiyerek, geceleri

sabahlara kadar oturarak gecirmektedir

Galip'in Ruya'run ikinci kocasi oldugunu soylemistik. Ruya, Galip gibi Celal

agabeyinden 90k etkilenmektedir ve bir donem onun gibi Kominist olmak istemistir.

Bunu anlayan babasi Ruya'run Celal'i gormesini yasaklar. Ruya'run yine de bu

cevreye girmis ve ilk kocasi bu cevredendir. Melih Amca'run agzindan Ruya'run bu cevreye girisi su sekilde anlatihr:

"Ruya ile Celal hep birbirlerini gorduler, aradilar, degi! uvey kardes, oz kardes gibi de sevdiler."

30


"Turk milletini ve ordusunu kandiramaymca kizkardesini kandirdi. Ruya boyle

anarsist oldu. Galip oglum onu o cetecilerin arasmdan, o fare yuvasmdan cekip

cikarmasaydr Ruya simdi evinde yataginda degil, kirnbilir nerede olurdu?"

"Be\ki o.e o zaman, Ril'ja b.a\)\'i>te o\unlu,_ ~\inku. Ce\a\ Kac\.ar ib.tl'jat\\ <ia <iegl\<ilr;' edi." (sy.41)

Bu parcada da goruldugu gibi Ruya, d1~ etkilere acik, cocuksu, merakh ki~iligi ile

agabeyi Celal'e egilimlidir. Rornanm genelini dusunursek Ruya, kmlgan yaruyla da

Galip'e sigmnustu'.

Celal ile Ruya'run arasi her zarnan cok iyi olmustur. Ruya ve Galip 90k kucukken

-y ok Oldurn" adh bir oyun kesfederler. Bu oyunun kurallanna gore Galip saklarur ve

Ruya onu aramaktadir. Fakat Galip'in saklandigi yerde uzun bir sure beklernesine

ragmen Ruya onu bulrnaya gelrnez. Galip'in bu arusi Kara Kitap'ta su sekilde anlanhr:

"Y ok olrna sirasr kendisine geldiginde, Galip, iki gun once bir yaraucihk arunda,

dikkatini ceken Babaanne'nin yatak odasmdaki dolabm ustune ( once koltugun koluna,

sonra dikkatle arkahgina basarak ) crkrp gizlenmis, Ruya'run kendisini burada hicbir

zarnan bulamayacagindan ernin, karanhkta onun hayalini kurmustu. Hayalinde kendisini

arayan Ruya'run yerine kendisini koymustu ki, yoklugunun acilanni Ruya nasil

hissediyor daha iyi bir anlayabilsin! Ruya aglamakli olmahydr; Ruya yalruzliktan

sikilmrs olmahydi; a~ag1 katta; karanhkta bir arka odada gizlendigi yerden crkmasi icin

Galip 'e gozyaslanyla Ruya yalvanyor olmalrydi ! Cok sonra, cocuklugun sonsuzlugu

kadar uzun suren bir bekleyisten soma, Galip, sabirsizhkla ve asil kendisinin

sabirsrzhga yenildigini dusunmeden birden dolabm ustunden inip gozlerini soluk

larnbalann 1~1gma ahstinp, bu sefer kendisi, apartrnanda Ruya'yi ararnaya baslanusti.

Butun katlara inip ciktiktan soma, tuhaf ve hayaletirnsi bir duyguyla ve bir yenilgi

havasiyla Babaanne'ye sordugunda, "Aa ustun basin toz icinde senin!" demisti

karsismda oturan Babaanne. "Neredeydin? Seni aradilar!" Dede de: "Celal geldi," diye

eklemisti. "Ruya ile Celal Alaaddin'in dukkanma gittiler!" Hemen pencereye kosmustu

31


Galip, soguk, lacivert, karanlik pencereye: Kar yagiyordu disanda; insam disan cagiran

ve acikh bir kar. Uzaktan gozuken Alaaddin'in dukkarunin icinden, oyuncaklar,

resimli dergiler, toplar, yo-yolar, renkli siseler ve tanklar arasmdan, disartya Ruya'run

eni renginde bir I§Ik siziyor, kaldmmlardaki tutmus kann beyazhgmda belli belirsiz yansiyordu. "(sy. 57)

Bu parcada da goruldiig(i gibi Ruya ve Celal'in iliskisi Galip'e gore daha yakmdir.

Ruya Celal agabeyinden etkilenmek suretiyle, kendi gecmisinin kucuk bir muzesini

curmustur. Bu muze, yatak odalannm icindeki eski bir dolabm cekmeceleridir Ruya

u rnuzede; yumurtarun di.izinesinin alti kurustan hesaplandigi ilk okul aritmetik defteri;

din dersinde zorla tutulmus ve arka sayfalanna sikintiyla gamah haclar, §.a§.1 hocanm

karikaturu cizilmis dua defteri; kenarlanna etek modellerinin cizildigi ve bazi

Iuslararasi film yrldizlanmn, yakisiklr yerli sporculann, pop sarkicilanrun adlanrun

yaztldigi bir edebiyat defteri (Husn ii Ask imtihanda gelebilir.). gibi nesnelerin

bulundugu bir muzedir. Biz, bu muzeden Ruya'run kisiligine <lair ipuclan yakalamaktayiz,

Ruya'nin kayboldugu gun, onu, en son goren kisi annesi Suzan'dir. Elinde bir paket

vardir ve annesine dugme oldugunu soyler. Romamn sonunda anlasilrr ki, bu pakette

Celal'in hafiza ilaclan vardir. Celal hafizasmi yitirmeye basladigmda sadece yarunda

Ruya'nm bulunmasnu istemistir. Ruya da Galip'e bile hicbir sey soylemeden Celal'in

yanma gitmistir. Galip tipkr 'Yok Oldum' oyununda oldugu gibi yine yalruz kalmisnr.

32


3- CELAL

CELAL'iN OZELLiKLERi

Romamn en onemli sahsiyetlerinden biridir. Celal'in romanda

yazilanyla, Galip'in ve ailesinin hatiralan, okurlanmn tepkileriyle

Celal'in romandaki fonksiyonu, yol gosterici olmaktir.

varligi kose

gorulmektedir.

Celal, Galip'in amcasmm oglu, Ruya'nm uvey agabeyidir. Romanda Celal'in nasil

bir insan oldugunu tam olarak anlayarmyoruz. Cunku Celal'e Galip'in gozuyle

baktiginuz rem onu tam olarak anlayarmyoruz. Celal'in okurlan da onu yazilanyla

tamyor; yazilannm ise yazilma sekli cok farkh oldugu icin yazilar, Celal'in kisiligini

tam olarak yansrtrmyor. Romanda diger sahislar gibi Celal'in de kisiligi derinlemesine

islenmemistir.

Romanda Celal azametli bir figurdur Kose yazilanndan yola cikrlarak Celal imgesi,

kararh ve ofkeli, gosterisli ve alaycidir. Yine de, neredeyse nufuz edilmesi olanaksiz

bir haleyle cevrili Celal muammali bir kisi olarak kahr. Celal karakteri hem Galip'in

rehberi, hem Galip'in askuun nihai nesnesi islevini gorur,

Celal aktuel zamanda ellibes yasmda hafizasmi yitirmis bir gazeteci, Milliyet

Gazetesi'nin kose yazandir. Orhan Pamuk Kara Kitapin en kritik sahsi olan Celal ve

kose yazilan icin bir roportajmda sunlan soylemistir:

"Romarun icinde bir kose yazan var. Bu kose yazannm hayatinm sonuna dogru bir

anlamda vidalan gevsiyor. Onun bu gevseklik icerisinde yazdigi bazi parcalan

romamma koymam Iazim. Ben de vidalan gevsemis bir kose yazanrun yazabilecegi

seyleri yazmaya cahsryorum. Bu da eek hosuma gidiyor, cunku genel olarak bir

romanci bir sayfayi ondan onceki olaylarla ondan sonraki olaylar arasmda baglayan

cumleler yazar. Elbette roman bir bast ve sonu olan bir sey. Bu son romanda icine

dikkatle yerlestirecegim o kose yazilan olaylan bir olcude ilerletecek. Arna ate yandan

33

ana bir rahathk ve ozgurluk veriyor, vidalanm biraz gevseseydi acaba nasil yazardim, kl . d b. h I ku ·· ·· 1·· ~ ·· "* 13r 137) ~ m e 1r . aya ... rma ozgur ugu... 1;sy. .

"Kose yazan Celal' i kitabm onemli kahramanlanndan biri olarak secerken, yasayan,

kesin bir brnegim yoktu. Okuyucu da Celal'in Kara Kitap icinde verdigim kimi kose

yazdanndan yola crkarak gercek herhangi bir kose yazanru gosterebilsin istemedim.

Y ani kose yazanmi, bizdeki zengin k6§e yazarlan ye!pazesinden herhangi bir yazara

benzetmemek icin cok. ugr~tm1.. Ote yandan Kara Kirap'taki kb§.e. yazan. Celal'de

bizim kose yazarligi tarihimizin bircok renkleri vardir. Cok politik ve guncel olaru

ayikladrm, gunluk hayatm aynntdanna, romandaki esrarh atmosfere, bizim

tuhafbklanrruza, yazi hayatmuzm giiliinr;;liiklerine uygun dusen aynnnlan, sakalan

sectim. Cela!'in kose yazilan sayesinde ya!ruz okumarun zevklerine degil, populer

kulturumuzan, popiiler kiiltiirle ust kultur arasmda yer alan yaygm yazili kulmmmuzan

renklerine girmeye calrstim. Okumak benim icin zevktir, ama bu her zaman 'en edebi'

yazilan okumak anlanuna gelmez. Dokuntu yazr par<;:ac1klanru, unutulmus kose

yazilanni, kimsenin ilgi!enmedigi eski kitaplan, kotn cevrilmis ucuncu sinif polisiye

romanlan, amatorlerin yazdig; dizgi hatalanyla dolu dini risaleleri de severim."* 1\sy.138)

"Y azi bir yarulsama ama kose yazarlan olmadan da yasayanuyoruz iste. En

sonunda, gunluk hayat cok sikicr. Romancrhk aslmda kose yazarlanrun vapngmm biraz daha incelmis sekli. Onlar her gun, ben dort yilda bir yaziyorum Hayat hakkindaki

dusuncelen geli§tirerek, ciim!e!erle oynayarak, dussel kilarak, baska baska anlam

vermeye 9~h§1yorum. En sonunda, ben de sapkadan tavsan 91kanyorum ama baska turlu tavsanlarv=" (sy.137)

13

Orban PAMtJK: Oteki Renkler, Ist, Ilensim Yaymlan, Ata11k 1999; sy. 137 14 Orban PAMUK; a.g.e, sy. 138

15 Orban PAMUK; a.g.e, sy. 137

34


Celal romanda hafizasnu yitirmeye yakm bir zamanda kizkardesi Ruya'yi yanma

cagmr. Ruya Celal'in gecmisini bulmasi icin ona yardim etmek amaciyla, kocasiru terk

ederek Celal'in Nisantasi'nm arka sokaklarmdaki bir evine yerlesir (Celal'in bir 90k

evi vardir.). Bir hafta sonra gazeteci Celal ve Ruya faili mechul bir cinayete kurban

giderler. Kitabm son bolumu olan "Arna, Bunlan Yazan Ben" adh bolumde cinayetten

sonra Galip ve Celal'in babasi Melih Amca bu eve gelirler. Onlann yasadiklan ve

izlenirnleri sunlardir:

"Cukur kaldmmh dar sokaklann birinde, isten ve dumandan cepheleri kararmis,

boyalan onulmaz bir hastanm derisi gibi yer yer dokulmus o uc dort kath binalarm

birinde, en ust kattaydi. Arkada, icinde hirer yatak olan daracik iki yatak odasi vardi.

Onde, sokaga bakan pencereden gunes alan ve ortasmda kocaman bir yemek masasi

olan kucuk bir salon gorduler; iki yamnda birer koltuk duran masamn uzerinde en son

cinayetleri anlatan gazete kesikleri, fotograflar, sinama ve spor dergileri, Galip'in

cocuklugundan kalma 'Teksas', 'Tommiks' gibi resimli romanlann yeni basimlan,

polisiye romanlar, kag1t ve gazete yigmlan duruyordu. Genis bir bakir kiilliiS;ii

tepeleme dolduran fistik . kabuklan Ruya'run bu masada oturdugunu hie kuskuya yer

birakmayacak sekilde Galip'e kamthyordu.

Celal'in odasi olmasi gereken yerde hafiza ilaci Mnemonics paketleri, damar acan

ilaclar ve aspirin ve kibrit kutulan gordu Galip. Ruya'rnn odasmda, bir sandalyenin

uzerinde gordukleriyse kansmm evden giderken yamna pek de fazla bir sey almadigrru

hanrlatti. Makyaj malzemesinin bir kisrru, terlikleri, ugur getirecegine inandigi bos

anahtarhgi ve arkasi aynah sac fircasi. Bos ve duvarlan ciplak odadaki Thonet

sandalyenin uzerinde duran bu nesnelere oyle bir bakti ki Galip, bir anda bir

yamlsamanm buyusunden siynhp esyalann kendisine isaret ettigi obur anlarru, dunyanm

icine gizlendigi o unutulmus esran kavrayrverdigini hissetti ... " (sy.424)

"Masamn ucundaki dosya kagrtlanrun durus sekli, Celal'in anlattigi hikayeleri

Rtrya mn yazmaya ba~\ac\1g1m ve bu b1r 'na£ta boyunca, Ce\a\~1.n hep, ~1.mc\1 Me\1\l

35


Amca'run oturdugu soldaki koltukta, onu dinleyen Ruya'run da bos olarunda oturdugunu gosteriyordu .. " (sy.424)

Celal de romanm tasavvufi boyutunda derin anlamlara gelmektedir. Oncelikle ismi

Mevlana Celaleddin Rumi'den ve Sehzade Celaleddin Efendi'den gelmektedir. T1pk1

Seyb Galip'in Mevlana'dan etkilenmesi gibi bu romanda da Galip, Celal'den

etkilenmektedir, Zaten romamn "Semsi.. Tebrizi'yi Kim. Oldurdu?" adh bolumunde Celal rarakteri kendisini Mevlana'ya benzetmektedir:

"Celal, Mevlana'dan kendinden sozeder gibi sozedediyor, kelimeler, ciimleler

arasmda ilk bakista goze carpmayan sihirli bir yer degistirmeden yararlanarak, kendini

Mevlana'run yerine koyuyordu. Galip, Celal'in kendinden sozettigi bazi yazilarda ve

.. Ievlana' dan sozettigi 'tarihi' yazilannda ayru cumleleri, paragraflan, bunlardan ote,

cederle ordiigii ayru uslubu kullandigim bir kere daha gorunce, bu yer degistirrneden

emin oldu. Bu tuhaf oyunu korkutucu yapan sey, Celal'in ozel defterlerinde,

yayimlanmanus yazi miisvettelerinde, tarih sohbetlerinde, Seyb Galip iizerine yazdigr

denemelerinde, ruya yorumlarmda, Istanbul hatiralannda ve bircok, kose yazismda kaleme aldiklanyla desteklenmesiydi." (sy.248)

Celal de Mevlana gibi eserlerini yazarken baska kaynaklardan yararlanmaktadir .

.. Ievlana nasil ki, Mesnevi'sini yazarken Kelile ve Dimne'den, Mantik-ut Tayr'dan,

Leyla ve Mecnun'dan, Binbir Gece Masallan'ndan, ibn Zerhani'den, Kissas-i

Enbiya' dan etkilenmisse, Celal' de yazilanru baska eserlerden etkilenmek suretiyle yaznustir. Bu etkilenilen kisilerin basmda da Mevlana gelir.

"Murekkep ve pislik icindeki bu sayfalarda anlatilan hikayeleri aceleyle okuduktan

sonra, cocuklugunda, gencliginde ozgun kose yazisi diye okudugu bircok hikayeyi

Celal'in 'Mesnevi'den alarak cagirmz Istanbul'una uyarladigmi anladi." (sy.249)

Celal 'in uvey babasi Mevlevi' dir. Bu yi.izden Celal Mevlevilige karsi buyuk bir ilgi ymaktadir:

36


"Ce!iil mevlevi!ige, yalruzca okuyuculanrun an!a1Ilmaz bir baghhk duygusuyla bu

konuya dalacaklanrn bildigi icin degil, uvey babasi bir Mevlevi oldugu icin de ilgi duymu~tu." (sy.254)

"Celal"; kelime anlarruyla ululuk demektir. Aynca ism-i Celal, Allahm adlanndan

biri olan ve en buyuk ad kabu! edilen 'Allah' adidir. Mevleviler, serna ederlerken

ivlerinden bu adi zikrederler. Kii1e yazan Celal Sa!ik'in kendini Mehdi olarak sunmaya

l'al11mas1 da bu baglamda dU1iiniilebi!ir. "Salik" bir yola giren; bir tarikata girmis

bulunan; gercek votcusu. Salik, her varhkta Tanruun kudretini cezbe yo!uyla kavrar.

Bu Celal'in, yiizlerle harflerin ili~kisini aramas1 biciminds romana yansrr

Celal Salik, Husn U Ask'taki Suhari'a kar11hk gelmektedir. Suhan'm soz anlamma

geldiijini dii1iiniirsek, romandaki Celii!'in koie vazrtan ve diger yazrlar yerli yenne

oturur. Husn U Aik'ta Ask'a yardim eden, onu kurtaran sozdur, romanda, Galipi kurtaran (tinsel anlamda) yazilardn

Celal, yazar-dervii Ga!ip'e, k01e yazilan yoluyla "ruhsal" rehber!ik yapar. Bir

anlamda bu kii1e yazilan Ga!ip'i, yolu boyunca uzanan ve1itli kendini aldatma

tuzak!anna dU1rnekten kurtanp, onu amacina yoneltir. Galip dolairnalar1 Sirasmda

Celal'in yazdanru yeniden okuyup, onlardaki cok kath anlamlan algdar.

Rornanm "Birisi Beni Takip Ediyor" ve "Harflerin Esran ve Esrann Kaybi" adh

biiliimlerde Ce!iil ile Hurufiligin kurucusu olan Esterabadh Fazlal!ah arasmdada da bir benzerlik_ ku.rulmaktadlf:

"Butun hurifilerin sonu kotudur zaten. Esterebadh Fazlallah ki Hurufiligin

kurucusudur, bir kiipek gibi iildiirii!mui, ayaklanna ip baglanarak cesedi carsr Pazar

sUriindUrii!mU1tur. Altiyiiz yd Once, onun da, Celal Bey gibi, ise ruya yorumuyla

ba1lad1gm1 biliyor muydunuz? Meslegini bir gazetede degil, sehir d11mdaki rnagarasrnda icra ediyordu ... " (sy.101)

37


"T1pkI Celal'in hikayesini yazdigi "O" gibi, Fazlallah kendini bir kurtancr, bir

peygarnber, Museviler'in bekledigi Mesih, Hristiyanlar'm gokten inisine hazirlandiklan

ve Muharnrned'in mujdeledigi Mehdi olarak ilan etmis, isfahan'da kendisine manan

yedi kisiyi cevresine topladiktan sonra, dinini yayrnaya baslanustr." (sy.2)

Celal kendisini bir tur kurtanci olarak, Mehdi olarak sunar. Mehdi kelirne

anlarmyla; kiyamete yakm ortaya 91k1p, kotulukleri yok edecegine, insanlan dogru yola

goturecegine inarulan ki~i dernektir. Kara Kitap'ta Mehdilik farkh bir anlarnda

kullamlnustir. Bu kez, Batihlasmaya karsi 'kendirnizi bulrna', 'kaybolan esran yeniden

kesfetme' olarak ortaya cikar. Celal Salik'te kendini Mehdi yerine koyar. Bir ara

askerlerle darbe yapmak icin, iliskiye girer.

"Goz" adh yazismda Celal "gazeteciligin ilk ve zor yillanru'' anlattiktan sonra, bir

kis gecesi bir seyin kendisini izledigini hissettigini anlatir; Celal bu seyin bir goz

oldugunu belirtir. Celal gozii insarun kendisini disandan gozleyebilme yetisinin bir

egretilemesi olarak kullarur. Sunu soyleyerek, kendisini gozle 'esit' kilar:

"Simdi ben az onceki 'goz' olmustum." (sy.112)

Goz Celal icin cesitli anlamlara burunur. Goz ayru zarnanda "O"nu, Celal'in kendi

yasam rnalzernelerinden ve arulanndan cikararak benzemek istedigi kisiyi simgeler,

"Kendirni disandan gorurken, "Evet, her sey yerli yerinde," diyordurn; kendirni

disandan gorurken, "Y eterince benzerniyorurn," diyordum, "benzemek istedigim seye

yeterince benzerniyorurn." Ya da "Benziyorurn, ama daha gayret etrneliyirn," diyordurn

yillardir ve sonradan yeniden kendirni disandan gorerek, "Evet, benzernek istedigim

seye benzedirn sonunda!" diyordurn rnutlulukla, "evet benzedirn ve ben O oldurn!"

(sy.113)

'O', tabii ki, 'gozdu. Olrnak istedigim kisiydi goz. Ben once 'goz'u degil, o'nu

yaratrrustnn, olmak istedigim kisiyi." (sy.113)

38

••

KARA KiTAP'IN ~AHIS KADROSU

Aynca, Celal gozle tannsal sifatlar arasmda baglanti k:urar. Ask, Celfil'in bashca

sifatlanndan biridir.

Celal'in babasi, onu, cok kucuk yasta annesi ile birakarak gitmistir. Annesinin

uzerine romanda Suzan Yenge olarak bahsedilen Ruya'nm annesi ile evlenmistir. Celal

annesinin olumu uzerine tekrar ailenin oturdugu Sehrikalp Apartmam'mn can katma

yerle~mi~tir. Bu siralarda gazetecilik hayatma baslar. Bu donemde yaptiklan romanda

u sekilde anlatrhr;

"Babaanne' sinin . de israrlanyla, yeniden apartmana donmus, can katma yerlesmisti.

Daha sonra takma adla ilk kose yazilanm yazacagi gazete icin futbol maclanm

izleyerek sike kok:usu almaya cahsiyor, Beyoglu'nun arka sokaklarmdaki bar, pavyon

Ye kerhane kabadayilannm esrarengiz ve sanatkarane cinayetlerini ballandirarak

anlatiyor, kara karelerin saytsmm ak kareleri her seferinde gectigi bulmacalar

hazirhyor, gerektiginde, afyonlu sarabm sarhoslugundan ayilamadigi icin tefrikasiru

aksatan ustadm yerine pehlivan tefrikasim surduruyor, zaman zaman da 'Elyaz1smdan

Kisiliginizi Ok:uyoruz', 'Yuzunuz, Kisiliginiz, 'Bugunku Burcunuz'(akraba ve

tamd1klanna ve bir iddiaya gore de, sevgililerine ozel selamlar yollamaya ilk bu bury

-o~esinde baslarmsti) ve 'Ister inan, ister inanma' koselerine yaziyor ve artan

.akitlerde de bedava girdigi sinemalarda gordugu en son Amerikan filmlerini elestiriyor

.e can katmda tek basma yasamaya devam .ederse, bu yah~kanhkla gazetecilikten

kazandigi parayla evlenebilecegi bile soyleniyordu." (sy.19)

Celal hayati boyunca evlenmemistir. Romanm ikinci kisrmnda ortaya cikan, Fatih

Mebmet Ucuncu isminde bir adarmn kansi olan Emine isminde bir kadmla, 33

yasmdayken ask vasadigma <lair bilgiler olsa da, bu konu romanda pek acik degildir.

Emine'nin kocasi Fatih Mehmet U¢ificii, Celfil sandigi Galip'e telefonda sunlan soyler:

Simdi senin icm aglayan bu kadim ben elli yil sevdim. Onu c;ocuklugumdan beri

seviyorum, anhyor musun, hala seviyorum. Sen hie sevmek nedir bilir misin? Kendi

39


govdeni ruyanda gorur gibi, seni tamamlayan birine ozlemle bakmak nedir, bilir misin?

Ask nedir, bilir misin sen? Bu kelimeler, masallanna kanmaya coktan hazir o gen

zekah okuyuculann icin yapilacak el cabuklugu marifet rezil bir yazi numarasi 19m

malzeme olmaktan baska bir sey olabildi mi senin icin hie? Sana aciyorum, seru

kucumsuyorurn, senin icin uzuluyorum. Butun hayatm boyunca laflarla oynamaktan,

kelimeleri evirip cevirmekten baska bir sey yapabildin mi? Cevap ver!" (sy.361-362)

Celal basanh bir gazetecidir. Bu yuzden Turkiye uzerine program yapan BBC televizyonu tarafindan aranmaktadrr:

"Ti.irkiye'nin durumu i.izerine, Celal gibi her seye bulasmis otuz yilhk bir kose yazanyla kameranm karsismda gorusmek istiyorlar." ( sy. 31)

Bu televizyoncular politikactlarla,. it adamlar ve sendikacilarla gorusmusler fakat en ilginc Celal'i bulmuslar ve mutlaka gorusmek istemektedirler.

Celal, Riiya ve Galip, hep birlikte bazi aksamlar otururlar ve Celal' in bazi okuyucu ve hayranlanru, radyo tiyatrosundan cikma seslerle taklit ederek eglenirler

Galip, Ruya kaybolduktan sonra Celal ile gorusmek icin Milliyet Gazetesi'ne gelir.

Burada Celal'in masasiru kanstmr. Celal'in masasmda gordugu nesneler bize Celal'in kisiligine dair bilgiler vermektedir:

"Masarun uzeri derli topluydu, kulluk bostu, cay fincaru bo~tu."(sy.93)

"Bu odayi kendisinin · hayal edemedigi harika hikayelerin ve hayatlanrun

kurgulandigr kagnlar ve duslerle dolu bir Binbir Gece odasi olarak dusledigini" (sy.93) Galip odaya girince bu cocukluk hayalini arumsar.

"Celal'in masasnu kanstirmaya basladigi zaman, Galip'in bulduklan: Acilmarms

okuyucu mektuplan,. kalemler, gazete kesikleri (kiskanc bir kocarun yillar once isledigi

40


yesil bir tukenmezle isaretlenmis haberi), yabanci dergilerden kesilmis surat

portreler, Celal'in elyazisiyla kagit parcalanna yazilnus bazi notlar (Unutma:

bir kravat, Samanizm,

ve hafiza gelistirmek uzerine ilkel halk kitaplan, bir sise uyku hapi, damar

dugmeler, durmus bir kol saati, makas, acilnus bir okuyucu mektubundan

fotograflar (birinde Celal'le saclan dokulmus bir subay vardi; bir kir kahvesinde

guresci ve sevimli bir kangal kopekle birlikte kameraya bakiyorlardi. ), boyah

taraklar, sigara agizliklan ve renk renk tiikenmezler..." (sy.93)

Celal ile Ruya'run Nisantasi'ndaki Sehrikalp Apartmaru'nda oldugunu sanan Galip,

eve geldiginde ikisinin de bu evde olmadiguu gorur. Bu ev trpki yirmibes sene

e, Celal bu can katmda oturdugu zamanki duzene ve esyalara sahiptir. Galip yeru

tek seyin camh karaagactan yapilmis bir dolabm oldugunu fark eder. Bu dolapta

al' e ait sunlar vardir:

"Gene muhabir Celal zamarundan kalma gazcte haberlerinin ve roportajlanrun

esikleri; Celal aleyhine ve lehine yazilrms butun yazilann kesikleri, Celal'in takma

aria yayrmladigi butun kose yazilan ve fikralar; Celal'in kendi adiyla yaynnladigi

- · .. n kose yazilan; Celal'in kaleme ahp hazirladigr butun 'Ister Inan, Ister inanma',

Ruyalanruzi Yorumluyoruz', 'Tarihte Bugun', 'Inarulmaz Vakalar', 'Imzamzi

ruyoruz', 'Yuzunuz, Kisiliginiz', 'Bilmece Bulmaca' ve benzeri koselerin kesikleri;

Celal'Ie yapilrms butun roportajlann kesikleri; cesitli nedenlerle yayrmlanmarms kose

.azilanrun musvetteleri; ozel notlan; yillar boyunca gazetelerden aymp sakladigi

nbinlerce gazete kesigi ve fotograf ruyalanrn, hayallerini, unutulmamasi gereken

aynntilan not ettigi defterler; kuruyernis, kestane sekeri ve ayakkabi kutulan icinde

saklanmis binlerce okuyucu mektubu; Celal'in takma adla tamanuru ya da yansiru

yazdigi tefrika romanlann kesikleri; Celal'in yazdrgi yuzlerce mektubun kopyalan;

.uzlerce tuhaf dergi, risale, kitap, brosur ve okul ve askerlik yilhgi; gazete ve

dergilerden kesilmis kutular dolusu insan resmi; pornografik resimler; tuhaf hayvan ve

bocek resimleri; Hurufilik ve harf ilmi uzerine iki buyuk kutu dolusu yazi ve yaym;

uzerlerine isaretler, harfler, simgeler cizilmis eski otobus, futbol maci, sinema bileti

41


· albume yapistmlnus ve yapisunlmanus fotograflar; gazetecilik derneklerinden

kalkrrus Turk ve Carlik Rusyasi paralan; telefon ve

erleri." (sy.234-235)

hayata bedbin bir gozle bakmaktadir. Butun yazilannda umutsuz ve kotumser

gorulmektedir. "Bogazm Sulan Cekildiginde", "Goz", "Opuf',

Onu Bekliyoruz" gibi yazilan buna ornektir. Bu tur yazilanrun onu okuyan

uzerindeki tesirlerini "Bir Akil Hastasi Degil, Y alruzca Sadik Bir

--1J•row" adh bolumde F. Mehmet Ucuncu'nun ~u sozlerinden anlasilmaktadir:

diye bagirdi telefonun obur ucundaki ses. "Aldattm, kandirdm,

0 kadar inamrdim ki sana, butun hayatmun bir sefaletler resmi

budalahklar ve aldaruslar dizisi, bir kabuslar cehennemi ve zavalhhklar,

ve bayagihklarla kurulmus bir siradanhklar saheseri oldugunu bana

karutlayan tantanah bir yazuu okuduktan sonra da hak verirdim sana ....

herif, o kadar hayrandim ki sana, hayatimdaki butun sefaletin sorumlusu

.orkakliginu, yalruz benim degil, butun milletin korkakliguu gosterdiginde,

rorkak oldugumu ne icin, hangi yanhsrmdan dolayi korkakhga ah~t1g1mI aciyla

.....-rr. bugun benden cok daha korkak oldugunu bildigim seni, bir cesaret aruti

gorurdum. Oyle tapardim ki sana, artik. bizlerle hie; mi hie ilgilenmedigin icin

b Sesiokioden hicbir farki olmayan siradan genclik arulanru; ya da cocuklugunun bir

apartmarun kavrulmus sogan kokan karanlik merdivenlerini,

cadih ruyalanm ve sacmasapan metafizik tecrubelerini anlattigm

icindeki gizli sakh kerametleri kesfetmek icin yuzlerce kere okur, kanma

yazi uzerinde saatlerce konustuktan sonra, inarulacak tek

gizli anlam oldugunu dusunur ve hicbir anlami olmayan o

kendimi." (sy.362)

omanda bu parcada da goruldugu gibi kimileri Celal'i cok sever; kimileri

...,,.011c11 ak yerer ( aile icinde bile). Yazilanyla okurlanru yonlendirdigine, harekete

42


4-FATiH MEHMET UCUNCU {MAHiR iKiNci)

FATiH MEHMET U~UNCU'NUN OZELLiKLERi

omarun ik:inci kismmda aktif olarak ortaya crkan salus daha onceki "Karh Gecenin

Hikayeleri" adh bolumde de gorulur. Romanda olaylann akisma mudahale eden

· Ikinci, Celal ve Ruya'run olumune neden olur. Orhan Pamuk Celal ve Ruya'yi

oldugunu romanda acikca yazmaz, fakat okuyucu katilin bu sahsm

anlar. Roman boyunca Fatih Mehmet Ucuncu - Mahir Ikinci - Mehmet

muamrnah bir salus olarak dikkat ceken sahsiyet katil olarak da muammah ve yakalanmaz.

Mahir Ikinci Celfil'in en sadik okuyuculanndandir., Celfil'i en az, Galip kadar ,y1

aktadir. Romanda Mahir ikinci'yi bizzat gormekteyiz.

Mahir Ikinci mahlasiru kullanan Fatih Mehmet Ucuncu 'Esrar-1 Huruf ve Esrann

.b.' isminde bir kitabm da yazandir. Bu kitap; bir 'merkez' kaybr olan esrann

rbim anlatir. Daha sonra yiizlerdeki anlam da kaybolmustur. Romanda bu kitap'tan sekilde bahsedilir:

"Erzurum yakmlanndaki Horasan' da ayru dizinin yedinci kitabi olarak yayimlanan

-1 Huruf ve Esrann Kaybi' adh bu eser Fatih Mehmet Ucuncu tarafindan kaleme

~ ve istanbullu gazeteci Selim Kacmaz (Celal)'in ovgulerine de mazhar

stu 'Esrar-1 Huruf ve Esrann Kaybi', yayimlandigi ya da yayimlanmak uzere

gu ilan edilen bu cesit bircok 'eser' gibi, yillar sonra ve baska bir sehirde

yimlanabilmisti ancak: 1962' de, Galip' in o zamanlar bir matbaasi olduguna ~a~tlgt

ndes'te, ikiyuz yinni sayfahk bir kitap olarak. Sararnus kapakta kotu klise ve

- ekkeple basilmis karanhk bir resim, vardi. iki yaruna kestane. agaclan clizili bir Y?l,

nsuzlugun kaybolan perspektifine gidiyordu. Kestane agaclanmn her birinin arkasmda ~~ harfler vardi, tuyler urpertici korkunc harfler.

44


bakista kitap, o yillarda 'idealist' subaylarca sik sik yazilan 'Ikiyuz Yildrr

Neden Y etisemiyoruz?', 'Acaba Nasil Kalkmmz' turunden kitaplardan birine

Y azann kendi parasiyla ucra bir Anadolu kasabasmda bastmlan o

ithaflardan biri de vardi basinda: 'Harb okulu ogrencisi! Bu ulkeyi

olan sensin!' Arna, sayfalan cevirmeye baslayinca Galip, bambaska bir

anladi. "(sy.290-291)

-1 Huruf ve Esrarm Kaybi' ilk ikisinin bashg; kitabm admda bulusan tic; ana

olusuyordu. Birinci bolum, 'Esrar-1 Huruf, Hurufiligin kurucusu Fazlallah'm

acihyordu. Hikayeye E.M. Ufi.inCi.i laik bit boyut ekle~~'

mistik yonunden cok, akilci, felsefeci, rnatematikci ve

· kisiligini one cikarrmsn." (sy.291)

Ucuncu, kitabmm ikinci kismmda, Mevlana'run Sam'daki. dolasmalanru

'mn zihnindeki yitik 'merkezi'i bulma girisimi olarak degerlendirir:

sayfalarda Mevlana'run, 'sevgilisi' Semsi Tebrizi'yi neden oldurmek

bu olumle 'tesis ettigi' esran korumak icin neden Sarn'a gittigine,

gezintilerinin ve arastirmalanrun 'esrar' dusuncesinin kaybolmakta olan

· bulmak icin ugrastig; koselere iliskin anlarruru cozemedigi satirlar okudu.

amayarak bir cinayet isleminin ya da ortahktan sirra kadem basar gibi

yeniden kurmak icin 1y1 bir yontem oldugunu soyluyordu

iic;i.inci.i kismmda, yiizlerin, harflerin, ci.imlelerin ikiz anlamlihgmdan soz

un okuyanda bir 'kaybolma' duygusuna yol acabilecegini, ama butun bu

anlama, Mehdi'nin gelisini haber veren anlama dikkat

bulabilecegini soylemektedir. Celal'in Mehdi figuruyle

If a --sine <lair bilgiler kesinlik kazamr:

45


ek ki esran kendi bildigince ve elindeki cetvelle cozmeye ginsen okurun,

sokaklannda yurudukce esran kesfeden, ama esran kesfettikce daha da

yayildikca da esran kendi yurudugu sokaklarda, sectigi yollarda, y1kt1g1

kendi yolculuk ve hayatmda bulan yolcudan hicbir farki yoktu. Iste,

~ Kurtanci, "O" ya da Mehdi, okuyuculann, mutsuzlann, hikaye merakhlanrun

derinliklerine gornuldukce kaybolduklan bu noktada 'zuhur' edecekti. Hayatm

ortasmda, haritalarla yuzlerin kesistigi noktada, sehrin ve isaretlerin icinde

gereken isareti alan yolcu (trpki tasavvuf yolcusu gibi) elindeki barf ve sifrelerle yolunu bulmaya baslayacakti." (sy.303)

bu kitabm Celal Salik'e ait oldugunu dusunurken, daha sonra Nesati ile ta smda Fatih Mehmet Ucuncu'nun oldugunu ogrenir:

kelimeleri iki anlamda kullanan ve onlarla cocuksu bir saflikla oynayan F.M.

Celal'i hatirlatan bir yan vardi onda." (sy.293)

dedi Galip.

ilgisi yok O yalruzca budalarun tekidir, dedi ihtiyar. "Bir zavalh, gariban tr I o .. Kimden isittin sen onun adiru?"

bana bu adm uzun yillar kullandigi takma adlardan biri oldugunu

msan iyrce bunaymca, yalruzca kendi gecmisini ve yazilanru inkar etmekle

da kendisi)'ffil':} gibi n.atn:ll)'OI. Ama sanmarn ki oiznn av1kgoz

kadar bunasm. Bir hesabi vardir, bile bile yalan soylememistir. ._9IDCii, karuyla caruyla gercekten yasanus biridir. Yirmibes yil once gazetemize

It l Pk halinde okuyucu mektubu yollayan bir subaydi. Mektuplarm bir ikisi ayip

diye okuyucu sutununda yayrmlanmca, sanki kadrolu yazar gibi her gun

gazeteye gelip gitmeye basladi. Derken, ayagi birden kesildi, yirmi yil

gozukmedi. Bir hafta once gene pml pml kabak kafasiyla sokun etti,

kadar beni gormek icin gelmis, yazilanma hayrannus. Aciliydi, alametlerin J Sif i anlatiyordu." (sy.313J"

46


ci'nin fiziksel tasviri "Karh Gecenin Ask Hikayeleri" adh bolumde su

gazetecilerin gunluk programlanru yapip iki ayagim bir pabuca sokmaya

elash gunlerde iskender, Celal'i ararken - evet, belki de Galip'e telefon

.... unun aksammda - Pera Palas'm lobisinde karsilasnus bu kabak ihtiyarla.

Celal Bey'le tamsngnu, kendisinin de kisisel bir i~ icin onu aradigim

katilnus. Sonraki gunlerde surada burada karsisma cikarak,

'i bulmak icin degil, baska bazi ufak tefek islerden de genis cevresi

gazetecilere yardim etmis. Cat pat

bir iki kelime soylemekten pek hoslaruyormus. Besbelli, bos vakitlerinde

yapmak isteyen, dostluga. merakh ve istanbul'u da 1y1 tamyan bir

Galip'e bu kabak kafah, ihtiyar, emekli askeri tarutmak amaciyla

gelmemektedir. Cunku daha once bu zatla

J,pJmi~ olduklan bir resmi Celal'in masasmi kanstmrken gormustur. Fakat o

bir okuyucu mektubundan cikan fotcgraflar (birinde Celal'le saclan

- subay vardi; bir kir kahvesinde iki yagh guresci ve sevimli bir kangal

~e kameraya bakiyorlardi), .... " (sy.93)

IS1rd1g1 kabak kafah ihtiyar, pavyon kadminm ata sporumuzu

- ,.;i]er hakkmdaki bu 'temelsiz onyargi' sma karsi cikip bir zamanlar ozellikle

- yakmdan takip ettigi bu mustesna insanlann ornek aile hayatlanna

p nlerini saymaya basladi." (sy.165-166)

47

KARA KiTAP'IN ~AHIS KADROSU \ ,, '·> I'

~ Gecenin Ask Hikayeleri" bolumu Binbir Gece Masallan'ru arumsatan bir

_ Bir barda toplanan insanlar birbirlerine hikayeler anlatmaktadrrlar. *16 Fatih

burada 'baskasi olmak' konulu bir hikaye anlatir. Ashnda bu

Galip ile benzer sureci ve benzer olaylan yasayan onemli kisiliklerden admi kullanan Fatih Mehmet

e adiru tarihsel bir kisilikten, Fatih Sultan Mehmet'ten alrrustir. Mahir Ikinci

yerde Galip'in Ikizi - benzeri olmasmdan. gelmektedir, Fakat Mehmet'in. var~1

Celal'in gercekligindeki varolusuna karsrttir. Galip, Mehmet'in Celal'i onun fark eder. Mehmet de Celal'i aramaktadir ve Celal'i

duser. Burada bir soru belirir; "Mehmet Celal'in mi

ip'in mi golge ben'idir?" Bu sorunun acik bir yaruti yoktur.

ile Fatih Mehmet Ucuncu'nun benzerlikleri su unsurlardir:

Celal Salik' in hayram, ve sadik okuyucusudur. Celfil'i 90k iy1

gelismesi sonucu Ruya ve Galip'in askim anlatan Kara Kitap'm

. Fatih Mehmet Ucuncu'nun de "Esrar-i Huruf ve Esrann Kaybi" adh bir

Ucuncu ve esi Emine de, tipki Ruya ve Galip'te oldugu gibi amca

Romanda Fatih Mehmet Ucuncu Celal sandigi Galip'e telefon

de bu hususta sunlan soyler:

amcamm kizi oldugunu bildigin icin aile ic;i asklan kucumseyan ukala

Mehmet oldugunu soyleyen ses. "Bu ulkenin

yansnun teyzelerinin ogullanyla, obur yansmm da amcalannm kizlanyla

a M hikaye anlatan insanlara IV. Bolum'de deginilmistir.

48

KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU Jf,..}S'fl-;;~' ' "' ,-. i I I ~, I'

l1 ' ·:;;)

bildigin halde, akraba evlilikleriyle pervasizca alay eden rel,lft,~ar •''""' /}} Hayir, Celal Efendi, ben hayatta baska bir kiz tamma 'f1isati.~~-.:::;;7

icin degil, akrabalanm disinda butun kadmlardan korktugum 19m degil,

eyzelerim ve halalanmm ve onlann kizlan dismda baska herhangi bir kadmm

p:nlikle sevebilecegine, hatta bana sabirla tahammul edebilecegine inanamadigim

onu sevdigim icin evlendim bu kadmla. Sen cocuklugundan beri birlikte

bir k1z1 sevmek nedir, hie;, du~unebilir rnisin? Sen, yaunzca bir kadnu,

boyunca tek bir kadmi sevmek nedir, di.i~i.inebilir misin? Simdi senin icin

bu kaduu ben elli yil sevdim. Onu cocuklugurndan beri seviyorum, anhyor

hala seviyorum. Sen hie sevmek nedir bilir misin?" (sy.361)

""e hayranhklan dogrultusunda ikisi de kendisi olamarmslardtr. Galip romamn

Celal kimligine burunmus, Fatih Mehmet Ucuncu ile gorusmekte, Fatih

ise bu durumdan sikayetci oldugu icin Celal'i oldurmek istemektedir.

tasavvu:fi boyutta mursit roli.indedir. Galip'in Celal'e oykunme ve

cabalan, bir mi.iridin, mursidinin kilavuzlugunda gectigi yola benzer.

amac Allah'la degil, Celal'in kisiliginin temsil ettigi yazmsal yaratici ile

Galip ile aym yolda olan, Celal'in bir baska muridi oldugunu

coyar, surekli olarak Celal'i sevdigini yineler:

gormek istiyorum!" dedi ses, "Seni seviyorum!" diyen bir seslendirme

hem yapmacikh, hem de tuhaf bir sekilde acikh ve inandinci olan sesiyle.

gormek istiyorum. Gorunce anlayacaksm neden gormek istedigimi. Kimse benim

semn gibi zeki hissederk zaferle okurdum. Y almzca seni degil,

de alkishyorlardi, emindim bundan. Biz ikimiz birlikteydik cunku, biz o

_.-...,bt.:"-'·1ardan 90k daha baska bir yerdeydik. Seni 90k iyi anhyordum." (sy.364)

49

KARA KiTAP'IN S-AHIS KADROSU

Bununla birlikte Mehmet, Celal'in gozunden dusmus gibidir. Celal, tebdil-i kiyafet

luyla kimliklerini degistirmekten hoslamr. Bunun farkmda olan Mehmet ayru seyi · likte yapmalanru onerir:

"Karanlik kisilik; kara iislup! Taklitle,. maskeyle yetinemeyecek kadar mutsuz

ugun gecelerde yazdiklanni ben daha iyi bilirim, ama yapnklanni sen daha iyi

· sin, kardesim benim. Birbirimizi anlayacagiz, birbirimizi bulacagiz, birlikte tebdil-i rafet edecegiz." (sy.336)

Celal'in gozunden dii§ti.igi.i 19m bu 1§1 Celal, Nesati'nin soyledigi gibi Galip ile aktadir:

"Yeni yazilanm bir sure ben getirecegim," dedi Galip.

-~ye ortahkta yok? Dedi uzun boylu adam. "Bugunlerde arayaru cok cunku."

"Geceleri ikisi birlikte tebdil-i kiyafet ediyormus," dedi ihtiyar yazar, Galip'i

~m,Ja gostererek. Uzun boylu adam gulumseyerek uzaklasmca Galip'e dondu.

arka sokaklara gidiyorsunuz degil mi, kirli islere, tuhaf gizlerin, hortlaklann,

yilhk olulerin pesinden yikik minareli camilere, viranelere, bos evlere,

edilmis tekkelere, kalpazanlarla eroincilerin arasma,. tuhaf kiyafetlerle, maskelerle,

gozluklerle? Gormeyeli sen de degismissin cunku Galip Bey oglurn. Yuzun solmus,

cukura kacrrus, baska biri olmussun. istanbul geceleri hie; bitmez ...

GJmablanrun vicdan azabmdan uyku uyuyamayan bir hayalet..." (sy.317)

Galip'in kendinden onceki taklitci - rakipleri gibi Mehmet de aydinlanma yolundan

m1~ olan birisini temsil eder. 0, Celal'in kendisini aldattigun hisseden basansiz

- · .. ir. Bu yi.izden de Celal Salik'i oldurmek istemektedir. Celal'i oldurmek icin bir

nedeni vardir. Bu nedenler soyle siralanabilir:

Kansi Emine ile onsekiz yil once bir iliskisi oldugunu Fatih Mehmet Ucuncu kisa sure once ogrenmistir:

50

KARA Ki-TAP'IN SAHIS KADROSU

dun bana herseyi itiraf etti. Onu bulup eve getirdim. Celal Efendi

senden, senin canma okuyacagim!' uzun cok uzun zamandir suren bir

hie; kimseyi hosnut etmeyen tatsiz sonucunu aciklayan bir hakem gibi, tarafsiz

ekledi: 'Seni oldurecegim.' "(sy.359)

e olan hayranhgi neredeyse bir dinin peygamberine baghhk derecesine

ren aslmda onun da siradan, basit bir insan oldugunu 6grenmesi Mehmet'te

· oldurecegim," dedi ses. "Seni oldurecegim] Senin yuzunden hicbir zaman

olamadim." (sy.366)

· Mehmet, Celal' in gercek yuzunu kesfetrnistir:

Bu yuzden oleceksin iste. Y azilannda yaptigm gibi, inandmyorsun, ama kendin

ve kendin inanmadigm rem inandirmayi basanyorsun. Arna

senm inanmadan inandirabildigini anlaymca korkuya kapihyorlar."

suren bir konusmadan sonra herseyi yuz yuze konusmaya karar verirler ve

Emine ile Mehmet'e Nisantasi'nda, Alaaddin'in dukkam onunde bulusmak uzere

venr. Bulusma saatinde kimse gelmez. Galip yanm saat bekledikten sonra

aynlir .

. iliye Meydaru'na yuruyup taksiye bindi. Taksi Alaaddin'in dukkanmm

gecerken Galip, kabak kafah adamm da, tipki kendisinin yaptigi gibi, bir

gizlendigini, Celal'i bekledigini hayal etti. Bunu hayal mi ediyordu, yoksa dikis

erinin sergilendigi vitrinin yamnda, makinelerle dikis <liken donuk mankenlerin,

lambalanyla aydinlanan buyulu ve korkutucu govdelerin arasmda tuhaf kiyafetli,

cu bir govde mi gormustu; sanki bir an cikaramadi." (sy.388)

51

KARA KITAP'IN ~AHIS KADROSU

Buraya geri dondugunde, ayru yerde bir cinayet olayi olmustur. Celal'in cesedi

yatrnaktadir ve uzeri gazete kagitlanyla ortulmustur. Yapilan arastirmalar,

hep sonucsuz kahr. Katilin kim oldugu bulunamaz. Olay

i Mechul cinayetler arasmda yer alan, b.ir dosya olarak kahr.. F.M. Ucuncu'de

_ ar cozuldukten sonra bir temmuz aymda hayatmi kaybeder. Galip gazetelerde

·· Mehmet Ucuncu' adh emekli bir albaym olum haberlerini okudugunu soyler.

Mehruet, Galip'in basansiz olmasi halinde ne olacagim temsil etmesi anlarrunda

bir yansimasidir. Karsrtlik icinde, Mehmet, Galip'in kendini algilayisuu

52

•.


III. BOLUM

iKiNCiL (TAL'i) SAHISLAR

GAL.iP, CELAL VE RUYA'NIN YAKIN AiLE CEVRELERi

Orhan Pamuk'un romanlanndaki en onernli ozelliklerden birisi, buti.in kitaplanrun

birbirinin icinden dogmasidir. Oradaki bir ayrtnti ya da bir cumleden, bir sonraki kitap

yarat1hr. Cevdet Bey' deki genc;lerden bir anlamda Sessiz Ev dogmu$, Sessiz Ev' de

tarihci Faruk'tan Beyaz Kale 91km1$, . Beyaz Kale'nin dusse] ortarmndan, oradaki kimi

tarihi sahnelerden Kara Kitap olusmustur.

Orhan Pamuk Kara Kitap icin bir roportajmda ~unlan soylemi$tir:

"Kara Kitap'm asil yapt1g1 sey, istanbul'da ya$amarun, sokaklarda yurumenin,

c;ocuklugumun ve 1970'lerin Ni$anta$1'nda ya$amarun nasil bir sey oldugunu ortaya

koymak Kara Kitap hem benim kendi hayat1rrun, sevdigim dukkanlann, $eylerin, hala

acik olan Alaaddin'in dukkarumn, Nisantasi Karakolu'nun, Taksim Meydaru ve

Beyoglu'nun buradaki pek cok kisisel arumn bir rarihidir, hem de bu noktalardan

cikarak butun istanbul'u tarihiyle kucaklama 9abas1d1r. Bu ikisinin birlestigi yer benim

korkulanm, hayat sevgim ve kimi zaman esrar, kimi zaman da kisisel paranoyalanmdir

diye dusundugum yan karanhk bolgedir." 17

"Romanlanmda yakm gecmisten soz ediyorum. <::unku anlattigim aileler bunu

gerektiriyor... Bu aileler ise, buna yakm c;evrelerde yeti$tigim, bunlara benzeyen

170rhan Parnuk; Oteki Renkler, isr., lteusnn Yay, Arahk 1999", sy. 139

53

..

KARAKiTAP'IN SARIS KADROSU

aanneleri, amcalan tarudigim icin, bir olcude, peki, kolay1ma geldigi rem

atiyorum."18

1- DEDE (MEHMET SABiT BEY\ VE BABAANNE

Galip, Celal ve Ruya' run, dedeleri ve babanneleridir. Aktuel zamanda yokturlar.

Daha cok Celal'in kose yaztlarmda ve Galip'in amlannda gormekteyiz. Bu sahislar

hakkmda en genis bilgiler "Galip Ruya'y; ilk Gordugunde'' adli. bolumde

rastlamaktay1z.

Dede once Haer Bekir' e rakip bir ~.ekerci dukkamru isletmektedir. Daha sonra bu

dukkaru i~letemedikleri icin, babaannenin yapm1~ oldugu revel kavanozlanmn da

raflarda durdugu pastahaueye, en sonunda da lokantaya ~evirrni~lerdir.

Galip'in amlannda Dede ve Babanne'nin son zamanlanna dair bilgiler

edinebilmekteyiz. Buna gore; Dede son gunlerinde evden berbere bile gidemeyecek

duruma geldiginde, berberi haftada bes gun eve gelmekte ve onu tras etmektedir:

"Arna,. artik Dede sokaga da vikmlyordu, berbere gitmek icin bile; butun gun

evdeydi. Gene de sokaga ylklp dukkana gittigi gcnlerdeki gibi giyinirdi: Pazarlan

uzayan sakah gibi kursuni renkli, gems yakah, eski bir ingiliz ceketi, dokulen

pantolon, kol dugmeleri ve Baba'run dedigi gibi kaytan bir memur gravati. Sonra,

Anne'yle Baba,' Dede' den her gecen gun bir tanesi daha yikilan bovasi dokulmu~ eski

ahsap evlerden sozeder gibi sozederlerdi; .... " (sy.13)

" ... Cunku okuma yazmayi iki yil once Babaanne ogretrni~ti: yemek masasimn

kosesine otururlardi: Babaanne, en buyiik sihiri, harflerin birbirine nasil vurulacaguu

hmlnh sesiyle duyurduktan sonra, agzmm kenanndan eksik etmedigi Bafra sigarasmm

18 a.g.e.; sy. 131

54


maruru ufler, dumandan torununun gozleri sularur, alfabenin icindeki olaganustu

uyuklukteki at da mavilesip canlarurdi." (sy.12)

Romanda Babaanne ile Dede'nin son gunleri hakkmda su bilgiler verilmektedir;

"Babaanne'yle Dede, sabahtan aksama kadar acik duran ve Turk kopeklerine

benzemeyen bol tuylu ve huzurlu bir kopek biblosunun uzerinde uyudugu radyodaki

alaturka ve alafranga muzigi, haberleri ve banka, kolonya ve rnilli piyango reklamlanru

dinlerlerken surekli konusurlardi. Cogu zaman, hie; dinmedigi icin ahstiklan bir dis

agnsmdan soz eder gibi ellerindeki sigaralardan ~ikayet ederlerdi, ha.la b1rakamad1klan

icin sucu birbirlerine atarak, biri bogulur gibi oksurmeye baslarsa, oteki, once zafer ve

neseyle, sonra endise ve ofkeyle hakh oldugunu ilan ederek! Arna birazdan, birinden

biri iyice sinirlenirdi: "Bir sigaram var zaten, ilisme allahaskma!" Sonra gazeteden

okudugu seyi eklerdi: "Sinirlere iyi geliyormus!" belki o zaman, biraz susarlardi, ama

koridordaki duvar saatinin tiktaklanrun duyuldugu bu sessizlikler cok surmezdi. Ellerine

yeniden aldiklan gazeteleri hisirdatrrlarken ve ogleden sonra bezik oynarlarken

konusurlardi." ( sy. 14)

Dede ve Babaanne'nin Celal'in kose yazilan hakkmdaki dusunceleri de sunlardir:

" ... Gazetede Celal'in kose yazisim okuduktan sonra da: 'Yazismin altma kendi

imzasnu atmasma izin verselerdi,' derdi Dede, 'belki aklmi basma toplardi' 'Koca

adam, diye ic cekerdi Babaanne ve her zaman sordugu su soruyu ilk defa

soruyormus gibi yuzunde icten bir merak ifadesi, sorardi: 'yaz1s1run altma kendi adim

koymasma izin vermedikleri icin mi oyle kotu yaziyor, yoksa oyle kotu yazdigi icin

mi yazisuun altma kendi adim koymasma izin verrniyorlar?' 'Hie; olmazsa,' derdi Dede,

ikisinden birinin zaman zaman sanldrgi teselliye sanlarak, 'altma imzasim atmasma

izin vermedikleri icin bizi rezil ettigini pek az kimse anliyor.' 'Kimse anlarruyor,'

derdi o zaman Babaanne, Galip'in pek de icten olmadigiru anlayabilecegi bir edayla.

'O yazilannda bizden soz ettigini kim soyluyor ki?' ' Apartman yazisinda bizim

apartmandan soz ettigini kim bilrniyor ki allahaskina!' derdi Dede ve Babaanne de

susardi" (sy.14-15)

55


Dede'nin daha sonra da gorecegi bir ruyasi vardir. Bu ruya ~oyledir:

"Butun gun birbirlerine tekrarlad1k:lan hikayeler gibi, Dede'nin zaman zaman gozleri

parlayarak anlattigr ruyasi maviydi; lacivert bir yagmur ruyada hie durmadan yagd1g1

icin Dede'nin saclan ve sakallan surekli uzuyordu. Babaanne, ruyanm hikayesini

sabirla dinledikten soma, 'Berber birazdan ge\ir' derdi, ama Dede berberden soz

edilirken sevinmezdi. 'Cok konusuyor, cok soruyor!' Mavi ruyamn ve berberin

sozunden sonra, Galip, Dede'nin bir iki kere, zayiflavan bir nefesle ~oyle dedigini de

i~itmi~ti: 'Baska bir yerde, baska bir tane yaptiracakt1k. Ugµrsuz cikn bu apartman."

(sy.15)

2- MEL.ill AMCA VE SUZAN YENGE

Melih Amca; Galip'in amcasi Ruya ve Celal'in oz babaland1r. Bu sahislar hakkmda

genis bilgileri "Galip Ruya'yi ilk Gordugunde" adh bolumden almaktayiz. Aktuel

zamanda yetmi~ bes yasmda, ya~h bir adamdir. Karisi Suzan ile birlikte ya~amaktad1r.

Roman boyunca Galip'in hauralannda, Hale Hala'mn aksam yemegi davetinde, Celal'in

ve Rilya'mn olumunden sonra Galip ile gittigi Celal'in evinde gorulmektedir.

Melih Amca maceraperest bir ruha sahiptir. ilk kansi ve oglu Celal'i b1rakarak,

otuz ya~mdayken, once Avrupa'ya oradan A:frika'ya gitmistir. Marekes'te iamsng:

Suzan Y enge ile evlenmistir. Daha sonra Izmir' e gecmisler; Ruya burada dogmu~11tr.

Burada alti, yedi sene kaldiktan sonra istanbul' a donmuslerdir.

Melih Amca, yurt disma gitmeden once avukathk yapmaktadrr.

" .... Sirkeci'deki ~ekerci dukkamndan ve Karakoy'deki 'Beyaz Eczane'den gelen

babasi ve kardesterivle bulu~mak icin, o zamanlar daha otuzuna basmarru~ olan Melih

Amca da, icinde avukathktan 90k kavga ettigi ve eski dava dosyalanmn sayfalanna

kursun kalemle gemi ve isstz ada resirnleri cizdigi yaz1hanesinden aksamustleri cikip,

56


Ni~anta~1'ndaki insaat ~nne gelir, ceket ve kravat1m cikanp, kollanm srvayip paydos

saatine dogru gev~eyen insaat i~c;ilerini kizisurmak icin ise giri~irmi~ ... " (sy.16)

Yurt disma gitmesinin ne11eme1:1 11a\:\.a. '<r::::,Y... 'cl\.1 'cia\:\.ane ~arunmektedir. Bu nedenler

sunlardrr; "Avrupa usulu sekerciligi ogrenmek, kestane §.ekerini paketleyecek yald1zh ka.&1t

sipans etmek, Fransizlarla birlikte renkli ve balonlu bir banyo sabunu imalathanesi

acmak ve Avrupa ve Amerika' da, o siralarda bir salgma yakalanmi~ gibi ardarda iflas

eden fabrikalann makinelerini ve Hale Hala icin kuyruklu bir piyanoyu ucuza

kapatmak ve saglf Vasif 1 iyi bir kulak ve beyin doktoruna gostermek icin .... " (sy.16)

Bingazi, Fas'tan sonra Marakes' e gider ve burada tarustigi Suzan Yenge ile evlenir.

Suzan Y enge ile evlenmesine dair bilgileri Babaanne ve Dede bir kartpostaldan

ogrenirler:

"Arkasmda, memlekete donut yollanmn maymlandrguu yazan bu kahverengi beyaz

kartpostaldan ve sava~tan cok sonra gittigi Fas'tan, baska siyah beyaz kartpostallar da

vollarrus, Boylece, Babaanne'yle Dede, Melih Amca'rnn Marakes'te tarustig; bir Turk

kiziyla evlendigini, gelinin Muhammed'in soyundan geldigini, yani bir seyyide

oldugunu, kadnun cok guzel oldugµnu,_ sonralan silah tuccarlanmn ve casuslannm aym

bar kadmlanna vuruldugc bir Amerikan filmine de mekan olan kolonyal otelin elle

renklendirilmis resmi uzerinde gozuken bir kartpostaldan ogrenmi~ler." (sy. 17)

Melih Amca Suzan Yenge'yle evlendikten sonra Izmire donmusler ve Melih Amca

burada incir ve tutun tuccarhgt yapan kaympederinin mali islerini vapmrsur. Buradan

alti yedi sene soma kizlan Ruya ile birlikte istanbul'a donmil~lerdir. Melih Amca

istanbul'a dondukten sonra yeniden avukathk yapmaya karar vermistir,

" ..... Daha sonralan, Melih Amca yeni ve guzel kansi ve Ruya'yla Magrip'ten

dondukten, Izmir' deki kaympederiyle giristigi kuru incir isini batlfd1ktan ve ailenin

i~lerini de batirmasm diye sekerci ve eczaci dukkanlanna sokulmad1ktan sonra, yeniden

57


yapmaya karar verince, musterilerini etkiler diye bu esyalan yem

-..£1Psine ta~tmi~,"(sy.29)

Amca; aktuel zamanda astnm olan, yash bir adamdir. Oglu Celal'in

begenmeyen bir babadir. Surekli onu elestirmekte ve Galip gibi bir

olmasim istemektedir. Celal ve Ruya'rnn olumunden sonra, artik sadece bir

W!!"mun kaldigiru soyleyerek, Galip'i Celal'in yerine koyar. Bu sekilde Galip bir kez

Celal'in yerine gecmis olur.

Suzan Y enge hakkmda, aktuel zamanda pek bir bilgi yoktur. Sadece bir anne olarak

rumluluklanm yerine getirmeye cahsan bir kadmdir. Ruya'rnn hasta oldugunu

-grendiginde onu merak eder, kontrol etmek icin evine kadar gider, ona corba yapmak

· er. Celal'i de Ruya gibi oz evladi kadar sevmekte ve korumaktadir.

3,,.RALE- RALA

Romanda Melih Amca'run kiz kardesi, Celal, Ruya ve Galip'in halalandir. Ya~1 ve

fizigi hakkmda tam bir bilgi sahibi olamamakla birlikte, romanda onun birlestirici bir

ozellige sahip oldugunu goruruz. Cunku butun aileyi toplayan aksam yemekleri

vermektedir. Romanda boyle bir yemek verdigi esnada onu gormekteyiz;

" 'Unutma!' dedi Hale Hala, Galip'e verdigi gorevi ve yemek saatini hatirlatarak.

Sonra, bu akraba toplantilanrun degismeyen yemek listesi gibi degismeyen kadrosunu

da, gunlerdir beklenen bir futbol macuun bilinen oyµnculanm dinleyicileri

istahlandirmak icin agrr agrr okuyan radyo spikeri gibi saydi: 'Annen, Suzan Y engen,

Melih Amcan, gelirse Celal ile tabii Baban; Komur'Ie Vasif ve Hale Halan.' Takimlan

toplamak icin attig; oksuruklu kahkahayr atmarmsti ama .... " (sy.32)

Hale Hala; yegeni V asif yardimcrsi Esma Hamm ve kedisi Komur ile birlikte

oturmaktadir:

58


"Bir dairesinde Hale Hala'yla Vasif'in Esma Hamm'la birlikte, bir dairesinde Melih

\mca'nm Suzan Yenge'yle (daha onceleri de Ruya'yla) birlikte oturduklan apartman,

isantasi'nda bir arka sokaktaydi." (sy.33)

Celal, Ruya ve Galip'i kendi cocuklan gibi sevmektedir. Celal ve Galip'in seslerini

surekli telefonda kanstirmaktadir:

"Aksamustu ge9 saatlerdeydi. Celal'in yerini bilir diye telefon ettigi Hale Hala onu

aksam yemegine cagirdi. 'Galip'le Ruya da gelecek! Deyince Galip, halasirun seslerini

gene kanstinp, kendisini Celal sandigmi anladi. 'Ne farkeder,' dedi Hale Hala,

yanhsuu anladiktan soma, 'hepiniz benim vefasrz evlatlanmsirnz, hepiniz ayrusuuz!

Sana da telefon edecektim.' Koltuklara sivri trrnaklanm gecmyor diye kara kedisi

Kornur'u azarladigi sesle Galip'i azarladiktan soma aksam yemegine gelirken

Alaaddin'in dukkamna ugrayip Vasif'm Japon bahklan icin yem almasiru soyledi."

(sy.32)

Hale Hala hayati boyunca hie evlenmemistir. Bir kez son anda bozulan bir evlilik

tasansi olmustur. Bu romanda su sekilde anlatilir:

"Galip, Ruya'lar Istanbul'a gelmeden bir y1L once; tuhaf adli damat adaymm, amc~s1

ve agbisiyle Hale Hala'yi istemek icin yaptigi o ziyareti dusunuyordu ... Galip adr

hatirlarruyordu, ama adamm o gun giydigi tuhaf ayakkabilan korkuyla dusunuyordu.

Adamm suratmda bir Halep crharu vardi. 'Arap rru bunlar?' demisti Dede. 'Hale, bu

Arap'la sahiden evlenmek mi istiyorsun? Seni nereden tarumis?' Rastlantiyla!" (sy.33)

"Magazin yazan sordu: 'Halamz evde kalmis bir kadm miydr?'

'Hie evlenmemistir,' dedi Galip." (sy.100)

59


3- VASIF

Romanda kimligi en belirsiz kisi Vasif'tir. Vasif'in Melih Amca'nm oglu ve

elal'in kardesi oldugunu ancak romaru ikinci bir okuyu~ta anlayabiliyoruz. Aktuel

unanda Vasif elli ya~m uzerinde, dogu~tan dilsiz ve sag1r bir insan olarak

jrmekteyiz. Vastfm romanda en onemli ozelliklerinden biri elli yilhk bir gazete kupuru ar~1vme

ahip olmasidir: "Melih Amca'yi ust kattan kendi eliyle indirdigi gazeteleri az once ust katta

.kumamrs gibi ya da belki, 'alt katta ayru haber ust kattakinden baska bir anlama

;elebilir/ diye ya da 'Vasif 1unlan makaslaytp paryalamaya bailamadan once son bir

;Oz atayun,' diye, Dede'nin eski koltugllna oturmui yeniden okurken gOrecegim."

(sy.34)

"Galip kendi odasma cekilen Vas1fm pesinden gitti. Vasif buyuk yatagm kenanna

oturdu, Galip kar~1sma. Vasif beyaz sac;,lannda gezdirdigi elini omuzuna sarkrtti: Ruya?

Galip. gogsune bit yumruk atti. ve, hogulurcasma oksfufu. gihi, yaptl:.. OksuriikliL hasta!

Sonra ellerini birle~tirerek yaptigi yast1ga basrru bukerek yaslad1: Y anycr. Vasif,

yataijm altmdan, bilyiik bir karton kutu cikardi: Elli yilda hiriktirdigi gazete ve dergi

kesiklerinden bir secki, belki de en iyileri." (sy.43)

Vas1fm bu arsivinde su sekilde haberler ve fotograflar vardtr:

"Yirrni yrl once, tras kremi reklarm ic;,in yuzunu kopuge bularms, sonra da,

kornerden gelen topa kafayla vurduktan sonra beyin kanamasmdan olmus unlu bir

futbolcunun sabunlu gulumseyi~i; askeri darbeden sonra Irak lideri Kas1m'm kanh

umformasi icinde dinlenen olusu; unlu Si~li Meydam Cinayeti'nin temsili bir resrni

( Aldattlchi\mt yirmi y1l sonra, emeklilijjinde anlayan kiskanc al bay, giinlerdir izini

surdugu c;,apkm gazeteciyi arabadaki gene kanstyla birlikte kur~unlayacaktir, derdi

Ruya, radyo tiyatrosu taklidi sesiyle ); ba~pakan Men deres kurbanhk deveyi bag1~larken,

arkada muhabir Celal, deveyle birlikte baska bir yere bakiyor." ( sy. 44)

60

••


Galip Ruya'mn kayboldugu gunun gecesinde bir ruya gorur. Bu ruyada Vasif

vardir:

"Sabah ezanmdan sonra, salondaki koltugumda Galip kisa bir sure uyukladi.

Ruyasmda bir akvaryumun tukenmez kalem yesili sivismda J apon bahklan agir ag1r

sahrurken Ruya, Galip ve Vasif bir yalmshktan sozediyorlar, daha sonra, sag1r ve

dilsiz olamn Vasif degil, Galip oldugu anlasihyordu, ama cok da kederlenmiyorlardi:

Nasil olsa, yakmda her sey yoluna girecekti." (sy.59)

Vasif'm romandaki onemli diger ozelligi ise; cok kucuk vastan beri besledigi Japon

~~file.."\\.~"'", ~\."\ ~~~~~~~~ ~\~~~\_~\_'-, ~~~ 1\\\"o.\~"o. l>~\.\:._ei\G\\' <le '{a~\\an. ara~t\rma\ar

sonucunda; akvaryumun insan psikolojisini rahatlattigma dair sonuclar bulunmustur.

Vasif kisiligi de romanda son derece huzur verici bir kisiliktir.

4- CELAL'iN ANNESi

Romanda bu sahis hakkmda pek bit bilgi yoktur. ih cocuguyla kocasi.tarafmdan

terk edilen bir kadmdir. En zor sartlar altmda bile kocasim di.i~unmu~ fakat kar~1hgJm

alamaymca o da baska biriyle evlenmistir. Terzilik bilmektedir.

Melih Amca Marsilya'ya gittikten soma annesi Celal ile birlikte Sehrikalp

Apartmani'mn ucuncu katma yerlesirler. Melih Amca'ya para yollamak icin yanm bir

daire olan can katma tasuurlar; kendi dairelerini kiraya verirler. Melih Amca' dan gelen

hediyeler azahnca kadm baba evine doner. Bu II. Dunya Savasi'run baslama yillandir.

Babasmm vakiflarda kucuk bir memurlugu vardir ve Aksaray' da ahsap bir evde

oturmaktadirlar. Daha sonra yeniden bir avukatla evlenir. Doktorlann da ne oldugunu

bilmedikleri bir uastahga yakalamr ve gene yasta hayanru kaybeder.

61


5- ANNE VE BABA

Romanda Anne ve Baba hakkmda da cok fazla bilgi verilmemistir. Verilen bilgilere

gore Galip hep Ruya'run anne ve babasma oykunmustur. A91k9a belli olmasa da biz

su bilgilerden bu sonucu crkartryoruz;

"Yirmiiki yil once, (demek ki Celal o zaman kendi yasmdayken) boyunun utanc

verici bir hizla atug; ve elinin kolunun daha utanc verici sakarhklar yapt1g1 yillarda,

bu sozu ilk isitip g~n;ekle~ebilecegini hayal ettiginde Galip ilk anda, Anne ve

Baba'yla yenen ve herkesin yemek masasim dik acilarla 9evreleyen duvarlann

dismdaki sonsuz bir noktaya baktigi o renksiz ve yavan aksam yemeklerinden (Anne:

Oglenki zeytinyaghdan kalrms vereyim mi? Galip: Nnnnh, istemem; Anne: Sen? Baba:

Ben ne?) kurtulup Suzan Y enge, Melih Amca ve Ruya'yla birlikte her aksam yemek

sofrasma oturabilecegini kurmustu. Akima gelen ve basmi donduren baska seyler de

vardi sonra: Pazar sabahlan Ruya'yla oynamak icin yukan kata cikugmda arada bir de

olsa, mavi geceligiyle gordugu Suzan Y enge, annesi oluyordu ( daha iyi); avukathk ve

Afrika hikayelerine bayildigi Melih Amca, baba ( daha iyi); aym yasta olduklanna gore

ruyada, ikiz kardes; (burada, akh korkutucu sonuclan irdelerken karars1zhkla

durahyordu)." (sy.42-43)

Eskiden Anne'nin ailesi Baba'mn ailesine gore daha zengin oldugu icin Anne'nin

kulturu, Baba'ya gore daha iyidir. Aktuel zamanda surekli kavga etmektedirler. Dede

ve Babaanne'ye olunceye kadar bakmislardir. Ikisi de, Celal'i, Melih, Amca'run

ofkesine karsi korumaktad1rlar.

" .... babamm yegenini Melih Amca'ya karsi savunabilmenin ve agabeyinden daha

sorumlu ve dengeli bir kucuk kardes olabilmenin zevki ve gururu icin; Celal'in

gazetedeki son yazilarmdan birini okudugunu ve keyifle ilan ettigini isitecegim. Sonra,

yegenim agabeyine karsi korumamn zevkine, bir de, benim onumde bilgiclik

taslamamn zevkini ekleyebilmek icin, babam, Celftl'in bu okudugu ve filanca yurt

sorunumuzu ya da hayat meselesini konu alan yazisi uzerine, isitseydi herkesten once

62


Celal'in alay edecegi birkac ovgil sozu ve yerinde bir de 'yapici' elestiri sozu

soyledigini ve annemin de (. Anne bari sen kansma] ) basiru sallayarak, ( Cunku o da

Melih Amca'run ofkesine karsi Celal'i "aslmda iyidir ama .. " vaklasimryla savunrnayi

kendine gorev bilir,) babama kanlacagmi gorunce, ... " (sy.35)

6- ESMA HANIM

Romanda pek onemli bir sahis degildir. Yillardir bu ailenin yamnda caltsmis, artik

ailenin bir parcasi olmustur. Hale Hala ve Vasif ile birlikte oturmaktadir. Esma Hamm

hakkmdaki bilgiler romanda soyledir;

"Hale Hala'run, puf boreklerini kimse kansmadan gonul rahathgiyla kizartabilmek

icin mutfaktan kovaladigi Esma Hamm'm, agzmda eski Yeni Harman sigarasirun yerini

tutamayan filtresiz Bafra'yla, sofrayi kurarken, sanki sorusunun cevabmi bilmiyormus

gibi ve kendi bilmedigi cevabi otekiler bilebilirlermis gibi, 'bu aksam kac kisiyiz?'

diye ortaya sordugunu isitecegim ..... Boylece, hala sofrayi kac kisilik kuracagma karar

veremerrus olmasma ragmen, sofra ortusunu, buyuk ve temiz bir carsafi yataga serer

gibi, once bir ucundan tutup, oteki ucunu havaya atip, sonraki oteki ucun, ne guzel,

yavas yavas dusmesini agzmda sigara seyreden Esma Hamm'la Melih Amca arasmdaki,

'sigaran bak, asnmmu azdinyor Esma Hamm!' 'Azdmyorsa, Melih Bey once kendin

sigarayi birak!' tarusmasmm yeniden alevlendigini gorunce odadan cikacagim." (sy.34-

35-36)

7- KAPICl iS.MAiL VE KARISI KAMER

Romanda cok derinlemesine islenmeyen bu saluslar, olaylarm akisinda onemli bir

role sahiptirler. Kapici ismail Sehrikalp Apartmam'run kirk yilhk kapicisidir. Galip,

Celal ve Ruya'run Sehrikalp Apartmam'nm can katmda olduklanna karar verdikten

sonra ismail ve Kamer'in kapici dairesine gelir ve onlardan , gercekten Celal'in bu

dairede kalmakta oldugunu ogrenir,

63


"Cok gecmeden apartmamn merdiven isiklan yandt ve binamn kirk yilhk kapicisi

lsmail, agzmm. kenannda sigara, icerden, cikardigi cop tenekelerini iri kestane .. agacimn I

yarundaki buyuk bidona bosaltmaya basladi." (sy. 221)

"Kapmm zili caldigmda bir saattir hep aym sigarayi ictigi duygusuna kapildi,

Kamer Hamm'rms, Elinde anahtar, ansizin acilan kapida gordugu Galip'e bir hortlaga

bakar gibi bakti once, sonra iceri girip telefonun yamndaki koltuga kendini zorlukla

atip aglamaya basladi." (sy.418)

"Kamer Hamm, Alaaddin'in dukkamndan, kosa kosa Hale Halalar'a gitmis. Orada

herkes aghyor, Galip'i de olu samyorlarrms. Kamer Hamm, onlara en sonunda Celal'in

sirnru vernus: Celal'in yillardir, Galip'le Ruya'run ise bir haftadtr burada, Sehrikalp

Apartmam'mn en ust katmdaki dairede sakland1klanm soylemis. Herkes Ruya ile

Galip'i de oldu sannus gene. Daha sonra Kamer Hamm buraya, Sehrikalp

Apartmam'na dondugunde, ismail Efendi ona, 'C1k git, yukan bir bak!' demis.

Anahtan ahp yukan <;1kt1g1 zaman, kapiyr acmadan hemen once tuhaf bir korkuya

kapilrrus Kamer Hamm, sonra bir inanca, Galip'in yasadig; inancma. Galip'in sik sik

gordugu fistiki yesilden bir etek ve kirli bir onluk vardt uzerinde." (sy.419)

9,. AL.AADDiN

Romanda Alaaddin'in kisisel ozellikleri Celal'in 'Alaaddin'in Dukkani' adh yazismda

genis bir sekilde islenmistir. Romanda Ni~anta~1'nda dukkam bulunan Alaaddin gercek

hayatta da yasayan bir insandir. Gercekten su an Nisantasi'nda bu dukkan

mevcuttur. * 19

Orhan Pamuk, bir roportajinda Istanbul'un. Sevdigim Koseleri adi altmda

Alaaddin' den su sekilde bahseder;

19 Alaaddin'in dukkammn resmi ekde mevcuttur.

64

a


~itap'ta anlatngim Ni~anta~1'ndaki Alaaddin'in dukkani ... Coco - Cola, Camel

l markalara teslim olmus durumda. Kirk ytl oncesinin masahmsi havasim

icin icen gmp bir koseye cekilip dergiler arasmda kaybolmak bile

r. Tezgahta Alaaddin kansi ve oglu. Alaaddin mal almaya gitmistir. ~e~it

saygi ve hayranhk duyuyor. Tikis tikis dolu dukkanlan ve romanlan

(ara Kitap ciktiktan sonra dukkan hakkinda gazete ve dergilerde cikan

Ian Alaaddin kesip asnusti, Hersey vardir burada, acele etmeyin sizin de

ir." *20

n' in dukkannun romandaki tasviri de boyle tikrs tikis bir dukkan tasviridir.

kisiliginden 90k romanda dukkan on plandadir. Aktuel zamanda bu sahistan

.eris yapmaktadir:

tane aga~lanmn altmdan yi.irilyerek Alaaddin'in dukkaruna girdi. Basmda,

once bir yazismda Celal'in sozunu ettigi mavi kukuleta, burnunu siliyordu.

Iin, gecmis olsun,.. hasta rmsm?"

. " im.

Ruya'run eski kocasmm bir zamanlar yazdigi, taraftan ya da dusmam oldugu

l dergilerden, adlanm tek tek telaffuz ederek, birer tane istedi. Alaaddin

cocuksu, korkulu, kuskulu, ama hicbir zaman da dusmanca olamayacak bir

1 dergileri yalmzca universite ogrencilerinin okudugunu soyledi. " Sen ne

n?"

rilmecelerini cozecegim!" dedi Galip.

in anladignu gosteren bir kahkaha attiktan sonra: "Bunlarda da hie bilmece

agbi!" dedi Alaaddin, bir bilmece tiryakisinin kederiyle." (sy.68)

n "Alaaddin'in Dukkaru" adh kose yazrsi 90k genis bir sekilde Alaaddin'i

Fakat olaylarm akismda Alaaddin'in kisilik olarak bir rolu yoktur. Rura sonunda bu dukkanda olur.

>AMUK: Oteki Renkler, lst, Iletisim Yayinlan, Aralik 1999, sy. 317

65

.•

KARAKiTAP'IN ~ARIS KADROSU

IV. BOLUM

UCUNCU DERECEDEKi SAHISLAR

I- GALiP'iN ARKADASLARI

1-iSKENDER

Galip' in arkadaerdir. Romanda Celal ile goru~mek isteyen BBC' den gel en

televizyoncularla ilgilenmektedir. iskender'in romanda tasviri ~oyle yap1lmi~tir;

"iskender, Galip'in lise arkadasi oldugu ve o y11lardan beri hie goru~medikleri icin,

once geride kalmis onbes yildan hizla soz etti, Ruya ile evlendigi icin onu kutladt,

bir9oklan gibi; "zaten sonunda boyle olacagmi bildigini" soyledi. Simdi bir reklam

sirketindc yapunc1yd1. Celiil'i, Turkiye uzerine program yapan BBC televizyonculanyla

goru~turmek istiyordu." (sy.31)

"Tokatl.iyan_ Oteli'nin. eski binasmm. onunde, Galip, lskender'le karsilasn. Nefes~n

bol bol raki i~tig_i anla~1hyordu. BBC' den gelen televizyoncu tak1mllli Pera Palas'tan

alrms, "bir binbir gece istanbul'u yaptirmak" icin onlan gezdirrnis ..... Galip filtresiz

sigara arayan iskender'le Beyoglu'nda a~ag1 yukan yurudukten sonra, kap1smda 'Gece

Kulubu' yazan pavyona gitti." ( sy .15 5)

1- SAiM VE KARISI RUKiYE

Saim; Galip' in eski bir arkada~1d1r. Romamn 7. Bolumu olan "Kafdag1' run Harfleri"

adli holumde kar~1miza cikar. Saim ytllardtt politik dergiler, brosurler ve el

66

KARA KiTAP'IN SAHlS KADROSU

art muazzam bir arsiv olu1turmu1tur. Galip, Ruya'vi ararken bu arsivde

bulabilrneyi ummaktad1r. 'Ar1ivci' Saim ile birlikte bUtiin gece gizli iiaretler

c;al1isalar da hi,;bir ize rastlayamaz Onun yerine Saim'in ruya ile ger,;ek

kurdugll kuramla tamsir. Saim'in bu kurann kisaca ,udur: Saim ona biiliicii bir

st partisinin foyas1ru nasil ortaya ,;1kard1giru anlatu. Uzun ve yorucu bir , sonucu, ara1t1rd1ii,1 vazilar, takma adlar, gizli ~fre\er ve simgelerden, Enver

n ideolojisini temsil ettigini iddia eden belirli bir komiinist partisinin, ashnda bir

parti degil, bir Bekta,i tarikati oldugunu ke1fetmiitir. Atatiirk tarafmdan

man Bektaii tarikatl, yeraltmda varhg1m siirdiirmiii ve bu komiinist partisini

laj olarak kurmu1tur. Bu nedenle bu partinin g_er<;ek lideri, bilinen Tiirk parti

cileri degil, Arnavutluk'ta ya~ayan birka<; ihtiyar Bekta~i ~eyhidir.

teak parti Uyelerinin bundan haberi yoktur. Onlar bir yamlgt olarak Orgiltlerini

mist bir parti, kendilerini de gerc;ek komUnist addetmektedirler. Partinin ust duzey

ticilerinin d1§mda hie kimse bu orgut hakkmdaki asil ger,;egi bilmemektedir. Bu uc adam arada bir Arnavutluk'a gitmekte ve ihtiyar 1eyhlerine komUnist kisvesi

daki miiritlerinin fotogfaflanm giistermektedirler. ihtiyar ieyhlerin yaib giizlerle

ledikleri bu fotograflar, onlann mUritleriy\e aralarmdaki tek baglanttyi

;turmaktadir. Hele miiritlerin, tarikatlanmn mistik sirlart yerine Marksist - Leninist

am uzerine kafa yorduklanndan hie; haberleri yoktur.

Arnavutluk'taki ihtiyar 1eyhler Tiirkiye'deki mUritlerinin kat1ksiz hirer Komiinist

luklanm bilmeyerek, onlan nasil yeniyetme dervi, zannediyorsa, bu sozde miiritler

, kendilerinin yeniyetme dervis olduklanndan habersiz, kendilerini katlksiz komunist

ymaktad1rlar. Ve\hasd onlarm 'gerc;ekten' ne olduklanru tesbit etmeye imkiln voktur.

brgiitiin ve Uyelerinin 'gercek varbii,1' Arnavutlukta, uzak, ula1ilamaz bir yerde

akhdir. Gerc;ek, ruyaya; ihtiyar ieyhlerin riiyasma, d6nii§mii\tiir, bir komiinist

>artisinin hayali ise, uyeleri icin ger9ek olmu~tur.

67

••


aim, baslangicta bu kesfini a91klamay1 dusundugunu, ancak 90k gecmeden bunu

naktan vazge<;tigini anlatmaktadir. <;i.inki.i insanlann di.i~lerini hep gerc;;ek

iettiklerini gormustur, bu durumda bu konuya a91k11k getirmenin de anlarru yoktur.

alleri sorgulamak, insanlann onlan kurmaktan aldiklan kucucuk mutlulugu da yok

ekten baska bir ise yaramayacaktrr; bu insanlann elinden herseyi almak demektir.

;aim'in kansmm adiru once Galip hanrlayamaz fakat daha sonra Rukiye oldugunu

rlar. Rukiye de onlar cahsirken yardtm eder. Daha sonra onlara cay yapar. Fakat

m ve Galip bir sonuca ulasamanusken Rukiye gider, yatar. Romanda tam olarak

aulmami stir.

3- BELKIS VE. KOCASI. NIBAT

Belkis, Ruya ile Galip'in ortaokuldan arkadasidir. "Beni Tarudiruz mi?" adh

lumde ortaya cikan bir sahisnr. Belkis, ortaokuldayken Galip'in Ruya'ya karsi olan

:lerini, tavir ve hareketlerini kiskanan, Ruya'ya oykunen bir insandir.

Aktuel zamanda kocasi Nihat'm olumu uzerine dul kalan Belkis; antikacihk

pmaktadir. 0 da Ni~anta~1'nda oturmaktadir: Galip'le karsilasrrlar fakat Galip onu

ruyamaz. Galip'e gore Belkis'in ilk izlenimi;

"Galip, kadimn kendisiyle sizli bizli konu~mad1gma dikkat etti once, sonra

izelligine ragmen uzerindeki agir paltosu ve o anda basma sardigi basortusuyle, uzak

r teyzeye benzedigine ..... Kilitle birlikte kapi karanhk bir dehlize ac;;ildiginda Galip

admm parlayan gozlerinde hayata bagh bir merak gordu. Oyle olaganustu bir

uzelligi yoktu belki Belkis'm, ama insan onun ne yapacag1m merak ediyordu."

;y.189-190)

Belkis; insanm kendisi olmasmm bir yolunun olmadigma inamr. Ortaokuldan beri

.uya olmak istemis ve otuz yasmdan sonra bile hala kim olduguna karar

erememistir.;

68

KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU I

"Bir degil, oniki kere sinamada, altrms kereden fazla sokakta, uc; kere lokantada, altr kere dukkanlarda gordum sizi. Eve dondugumde, tipki cocuklugumda yaptigim gibi,

yamndaki kizm Ruya degil, ben oldugumu dusundum."

"Ortaokuldayken," diye devam etti kadm, az once sozunu ettigi Konak Sinamasi'run

onunden arabasim surerken. "Teneffuslerde, saclanrn islatarak arka ceplerinden

cikardiklan tarakla tarayan ve anahtarliklanru pantolonlarmdaki kemer halkalanna asan

oglanlann hikayelerine o gulerken, ben, senin sirarun uzerindeki kitaptan basuu

kaldirmadan, gozucuyla seyrettiginin Ruya deg_il ben oldugumu dusunurdum. Kis

sabahlan, yanmda sen oldugun icin yolun acik olup olmadigina bakmadan karsidan

karsiya gecerken gordugum o neseli kizin Ruya degil, kendim oldugumu dusunurdum .. "

(sy.193)

"Insanm kendisi olmasuun ne kadar zor oldugunu bilirim," dedi Belkis, uzun

zamandir hep aym hikayeyi dusunenler gibi birdenbire konuya girerek. "Arna, bunu

otuz yasimdan sonra anladim. Ondan once, sorun bana yalruzca bir baskasi gibi

olabilme ya da basit bir kiskanchk gibi gozukuyordu. Geceyanlan sirtustu uzandigim

yatagimda uyuyamadan tavandaki golgeleri seyrederken o baskasnun yerinde o kadar

cok olmak isterdim ki, derimin icinden, eldiveninden crkan bir el gibi siynlip

cikabilecegimi, sonra sirf bu istegimin siddetiyle o baskasmm derisine burunerek yeni

bir hayata baslayabilecegime inarurdim. Bazan, bu oteki insam dusunmekten, kendi

hayatmu onun hayati gibi yasayamamaktan o kadar aci cekerdim ki, bir sinema

koltugunda otururken ya da kalabahk bir pazar yerinde kendi duygulanna gomulmus

insanlan seyrederken gozlerimden yaslar fiskmrdi." (sy.195)

Belkis'm Ruya'ya oykunmesinin ozel bir anlanu yoktur.

"Insarun niye kendi hayatim degil de, baska birinin hayatim yasamak istedigini onca

yildan sonra da cikaramiyorum," diye devam etti. "Hatta, niye su ya da bu insarun

degil de, Ruya'run yerinde olmak istedigimi de cok acikca soyleyemem.

Soyleyebilecegim sey, uzun yillar boyunca bunun gizli tutulmasi gereken bir hastahk

69

~


duguna inand1g1md1r. Hastahgimdan, bu hastahga yakalanan ruhumdan, bu hastahg.

simaya mahkum bu govdemden utamyordum. Hayat1mm olmasi gereken "asil

yat"m bir taklidi oldugunu, bi.itiln taklitler gibi utarulmasi gereken, acikh, zavalh bir

~y oldugunu dil~ilnilyordum. 0 zamanlar, bu umutsuzluktan kurtulabilmek icin elimden

·almzca "ashrru" daha 90k taklit etmekten baska bir sey gelmezdi. Bir ara, okul,

mahalle, ya da cevre degi~tirmeyi kurdum, ama sizlerden uzaklasmanm. yalmzca sizleri

daha 90k di.i~ilnmekten baska sonuc vermeyecegini de biliyordum. Y agmurlu bir

sonbahar gilnil, ogleden sonra, hicbir sey yapmak g_elmeyince icimden, camlara vuran

damlac1klara bakarak saatlerce bir koltukta otururdum: Sizleri di.i~ilni.irdilm, Ruya ile

Galitfi. Elimdeki ipu9lanna bakarak Ruya ile Galip'in o anda ne yapt1g1m

di.i~ilni.irdilm, oyle ki, bir-iki saat sonra karanhk odadaki koltukta oturan kisinin ben

degil Ruya olduguna manasun gelir, bu korkunc di.i~unceden muthis zevk de ahrdim."

(sy. 196)

Belk1s'm kocasi Nihat da Galip ve Rilya'mn ortaokul arkada~1d1r. Aktuel zamanda

Nihat ya~amamaktad1r. Bununla ilgili Belkis sunlan soyler;

"Nihat'la cvliligimizin ilk yillannda mutluyduk, ..... inceydi, sessizdi, 90k da sigara

icerdi. Pazarlan gazeteleri kansnnr, radyodan futbol maciru dinler, o siralarda eline

ge9irdigi bir flutu calmaya 9ah~lfd1. Cok az icerdi, ama cogu zaman en acikli

sarhoslardan hilzi.inli.iydil yilzil. Bir ara utana sikila basmdaki agnlardan soz etti. Meger

yillardir beyninin bir ko~esinde kocaman bir uru sabirla bilyiltilyormu~. Inatc; ve sessiz

cocuklar vardir hani, avu9lanm sikip icine bir sey saklarlar da, ne kadar ugrassan acip

vermezler: Onlar gibi bey_nindeki uru inatla korudu, en sonunda avucunu acip icindeki

boncugu size verirken nasil bir an gi.ili.imser o veletler, beyin ameliyatma girerken oyle

mernnun gi.ililmsedi bana, orada sessizce oldu." (sy.194)

Nihat da Galip'in bir benzeri olmasi gerektigini dil~i.inmil~ ve Belkis'a gore;

olumuyle Rilya'mn benzeri olan Belkis'tan 09 alrmstir.

Nihat, Galip'in okulda iyi anlastigi arkada~lanndan biridir. ;

70


"Galiple Nihat derse kat1lamayacaklanm bildiren veli imzah 'rnazeret kag1tlanm'

lerinde tutarken jimnastik hocasi tarafmdan lapacilikla suclaruyorlar; Galip'le Nihat,

cak bir bahar gunu les kokulu ogrenci kenefinin musluklanna agizlanru dayayarak su

iyorlar: $_i~mand1, beceriksizdi, agird), yavasti, pek parlak da degildi. Galip 1y1

yetine ragmen iyi hatirlayarnadigi benzerine yakmhk duyamadi." (sy.195)

"Sonralan, Ruya'ya asik olacak bir arkadasiyla birlikte, radyodan naklen

ayinlanacak bir bilgi vansmasmm davetiyesini almak bahanesiyle, evden habersiz,

azeteye ilk gidislerini ... "(sy.93)

IL CELA:UiN ARKADASLAIU

1-NESATi VE MAGAZiN YAZARI

Romanda bu saluslar Milliyet gazetesinde calisan gazetecilerdir ve Celal'in

irkadaslandir. Nesati polemikci bir yazardrr. Bu yuzden Celal'le ters dusmektedir.

::::elal'in fikirlerine gore tezat fikirlere sahiptir. Nesati'nin tersine, Magazin Yazan

::::elfil'i savunmaktadir.

Celal' in askerlerle iliskiye girdigi donemlerde birlikte cahsrruslardrr. Celal, bu

donemde ihanet ettigi icin Nesati ona dusman olmustur;

" 'Onceki gun 1960'h yillann basmda birlikte bulasugiruz o askeri darbeyi

anlatirken, Celal de sizden hep sevgiyle soz etti.'

'Yalan. Darbeye ihanet ettigi icin benden de, hepirnizden de nefret eder o,' ...

'Darbeyi satti. Tabii sana bunlan boyle anlatmarms, her seyi kendisinin duzenledigini

soylernistir, ama her zamanki gibi Celal amcan, olaylara yalmzca basanya herkes

inanmaya baslaymca katildi.. ... Anladik ki o da aramiza katilmak istiyor, razi olduk.

Sutunlanru davaya acar diyorduk, askerlerin bazilanm da belki o surukler diyorduk.

Arna ne suruklemekl ..... evinde kendisini ziyarete gelen pasa ya da seyh torunlanmn

71

KARA Ki'I AP 'IN SAHTSKADROSU

kendisine sirlarla dolu elyazmalan ve vasiyetler hiraktiklanru, geceyanlan tuhaf

kisilerin gazeteye kendisini gormeye geldiklerini iddia etti. Hepsini kendi uvdurmus bu

kisilerin ..... Oturdum ibn Zerhani'yi ve Bottfolio'yCU da isin icine katarak kosemde bir

yazr yazdim. Korkakrnisl Hemen bizden koptu ve oteki gruplara katildi. Gene

subaylarla daha siki iliskisi olan yeni dostlanna, benim hayali dedigim kisilerin

yasadiklanru karutlamak icin, geceleri kiyafet degistirip, kahramanlanrun krhgma

girdigini anlatirlar...... Arna onun herkesi kendine baglama meraki yuzunden,

a<;g9zliiliigiinden, darbeci takimlar birbirine dii~tu, askeri darbe yatti, yola cikan tanklar

gece radyoevine degil, gerisin geri ki~lalanna gittiler." (sy.314 - 315)

Nesati'nin adi da takmadir. Gercekte Nesati 1y1 bir Mevlevi Divan sairidir.

Romanda Nesati'nin gorusleri soyledir;

"Bizim dunyamiz bir butun dunyadir, 12ar<;alanmi~ bir dunya degit Bizim alcak

gonullu alemimiz her yerdedir, bir merkezi yoktur, haritalarda bulunmaz. Arna

esranrmz da budur iste bizim. ... Kendisinin esranru aradigi butun alem ve butun alemin

de esran arayanm kendisi oldugunu bilen kac babayigidirniz var ki. ... " (sy. 307)

Romarun sonunda Galip'in de vardigi nokta budur.

Olaylann akismda Magazin Yazan'run onemli bir rolu yoktur.

2- RUYA'NIN ESKLARKADASLARI

Ruya'nm arkadaslan da olaylann akismda pek onemli bir role sahip degillerdir.

Ruya kaybolduktan sonra, Galip tek tek asagidaki isimleri arar ve onlarm aktuel

zamanda neler yaptiklanna dair bilgiler ahr. Bu isimler Riiya'nm genellikle liseden

arkadaslandir. Genis bir sakilde anlatilmamislardrr. Romanda Galip'in bu sahislarla

gorusmesi su sekilde olmustur;

72

•


"Lise arkadasi Macide'ye bir dava icin arayacagi Gul'un telefonunu sordu.

Macide'nin sevmedigi gi.izel isimli Giil'i.in ise, Gi.ilbah9e Hastanesi'nde ucuncu ve

dordunci.i 9ocuklanm onceki gun dogurdugunu, Husun ve Ask adi verilen sevimli

ikizleri hastaneye kosarsa saat uc ile bes arasmda bebek odas1mn penceresinden

gorebilecegini zengin evin hizmet9isinden ogrendi. Figen, Ri.iya' dan odi.in<; aldigi 'Ne

Yapmah'y1 (<;erni~evski'ninki) ve Raymond Chandler'leri geri getirecekti .... Behiye'nin

ise hayir, Galip yamhyordu Emniyet Mi.idi.irli.igi.i N arkotik Sube' de 9ah~an bir amcasi

ve evet, Galip yamlmiyordu, sesinde de Ruya' dan haberli olduguna iliskin hic;bir belirti

yoktu. Semih'in sasirdigr sey ise, Galip'in yeraltmdaki bu tekstil imalathanesinden

nasil haberli olduguydu: Evet, orada birtakim mi.ihendis ve teknisyenle birlikte, ilk

Ti.irk fermuanru ger9ekle~tirmek icin hummah bir 9ah~maya girmi~lerdi, ama hayir,

g_azetelere g_ec;en en son makara kac;ak9-1hgmdan haberli olmadigi icin Galip'e hukuki

bilgi veremiyor, yalruzca Ruya'ya en icten (Galip'in inandigi) selamlanm yolluyordu .....

ingiltere' den kirk y1l oncesinin tip ansiklopedilerini getirerek kapi kapi pazarlayan

Siileyman Aym sekilde, babasmm. mavnasiyla Karadeniz'den komur getiren Dyas, .

ve asansor ithalat91s1 Asrm, ... Sabahlan uvey habasmm kimya labaratuvannda fare zehiri

i.ireten ve geceleri olumun simyasmdan sozeden ~iirler yazan Tank ise Hukuk

Faki.iltesi ogrencilerinin ~iirlerindeki ruya ve ri.iyamn esran temalan uzerine bir

konusma yal)mak istemelerini sevincle karsiladt. .... Kemal ve Biilent ise Anadolu

gezisindeydiler: Biri Singer Dikis Makineleri'nin cikaracagt bir ytlhk icin, elli y1l once

Ataturk'le gazeteciler ve alkislar arasmda bir vals yaptiktan sonra hemen pedalh

makinesine oturup Ban usulu bir pantolonu tikir tikir diken Izmirli bir terzi kadmm

pesinden gitmi~ti. Oteki, Avrupahlann 'Noel Baba' dedikleri bin yilhk amcarun uyluk

kemiginden yontulmu~ sihirli tavla zarlanm satabilmek icin koy koy, kahve kahve

butun Dogu Anadolu'yu katinyla dolasiyordu." (sy. 70 - 71)

Ri.iya'mn

mesleklerle

bu arkadaslan romandaki cevreyr olu~turmaktad1rlar. Ugra~t1klan

romandaki toplumu olu~turmakta, bu sekilde romanin canhhgtm

saglamaktadirlar.

73


3-RUYA'NIN ESKi KOCASI

Galip'e gore Ruya onu terk edince eski kocasma gitmistir. Bu dusunceyle Galip,

Ruya ile eski kocasmm evliyken oturduklan evlerine gider fakat hayal kmkhgma

ugrar. Cunku Ruya'run ilk kocasi, amcasimn kizryla evlenrnis ve cocuklan

olmustur. Siyasi eylamlere katilan, sol gazetelerde yaztlar yazan bu sahis artrk bir

aile babasi olmustur.

" Galip nezaket icabi iceri girer ve bu ~ahsm u9 saat suren monologunu dinler.

Hatta bir ara konusma amnda bunahr ve Ruya'rnn hayallerine dalar. Bu adam da

tipki Saim, F.M. Ucuncu, Nesati, Celal gibi gercek ve hayal uzerine kafa

yormaktadir.

ilk kansi Ruya, onu terk etmis ve kendi aile c;evresine donmustur. Kendisi ise

gecmisine geri donerek, gercek kimligini bulma yoluna koyulmustur.

Ruya' dan bosandiktan sonra yeniden evlenmistir ve evini bastan basa yeniden

duzenlemistir. En kucuk ayrmnsina kadar ev, tipik orta halli kent soylu bir Turkun

evine benzemektedir. Ne var ki bu aile babasmm burunmeye calistigr kisilik,

aslmda en az o eski frrtmah sol egilimli gunlerinde kendini ozdeslestirdigi kisilikler

kadar hayal urunu ve yapaydir.

Bir komplonun tuzaklarmdan kactigma ve kendi kimligini kendi arzusuna uygun

bicimde koruduguna inamrken, baska bir komplonun kurbam olmustur, cunku

kendine has, kendi oz kimligi zannettigi kimligi aslmda ona evinde surekli acik

duran televizyon vermistir. Yabanci filmier gosteren sinemalardan, msanm 191m

oyup bosalttiklan ve onlan yabanci guclerin kuklalan, yabanci ruyalann

kahramanlan haline getirdikleri savtyla seytan gormii~ gibi kacmasma karsm, Turk

devlet televizyonunun etkilerini, evine ailesine tasirrus, ona iradesizce tabi olmustur,

74

KARA KiTAP'lN ~AHIS KADROSU

Ashnda kendisi sand1g1 gibi ken dine ve ailesine hakim degildir, aksine devlet

televizyonunun emirlerini yerine getirip ailesine aktaran bir ifa memuru gibidir. Evi

televizyon sahnesinin bir kopyaS1dlf, o da evini siirekli ashyla karitlaiurmaktadtr

Ayru zamanda kendi bir muze bek,;isini, evi de bir muzeyi and1rmaktadrr.burada

belirli bir hal bozulmasm diye korunmaktad1r.

Tanpmar'm Huzur romarunda Miimtaz'm bir proiektOr gibi tarayan ve heriey

iizerinde duran dikkatini, Orhan Pamuk da Galip karakterinde boyle bir y6ntem

uygulam1jllf. Bu yuzden Kara Kitap'taki tali ialuslann cok olmasi romarun konusu

olan ask hikilyesinin d1imda yevreyi ve donemi yanS1tmak iyindir. Bu ialuslar belirgin

cepheleriyle bir anda gorunurler ve sonra kaybolurlar.

6zellikle · Celill'in kose yazilanndaki insanlar, Celal'in kiiiligine isik tutmaktadlf;

fakat bu insanlann geryekte olup olmad1gl m~huldiir. <;iinkil Neiatl jahsuun, Celiil ile

ilgili sOzlerinde de gordiiii_iimilz gibi, Celiil hayatmda ve yazilannda hayali insanlarla

bajilantJ kurdugunu okurlarma sunmuj, onlar1 bu iah1Slar geryekmii gibi inandmmiur.

A1tmc1 bOliimde g_Ordiigiimiiz Bedii Usta icin yaz1\an yaz1yi; onbir bOliim sonra Bedii

Usta'mn ojilu rehber Cebbar tarafmdan yalanlanmak suretiyle Galip'te Celal imgesi

c;ozulmekte ve Galip tamamen bir ~at1~manm ic;ine girmektedir.

Tilrkan Soray'm Benzeri Fahise de Galip'in iktidarS1z, p1Smk yanuu b1rakrnaS1 ve

'erkekye bir deneyim' kazanmaS1 ve cesaretinin artmaSI ay1Smdan Onemlidir. Bu iahtS

kocasr tarafmdan delirtilen ve bu yuzden, Tiirkan Soray'm Vesikal1 Yarim adh

filmdeki karakteri canland1rmak suretiyle meslegini ya pan bir ~_ahlstir.

Gece Kulubilnde llikaye Anlatan $ahtSlar (ingiliz Kadm, Yazar, Konsomatris,

Fotograf91, Garson,)'tan ialuslann hiliayeleri ile $ems-i Tebriz1, Mevlana'nm iliikisini

75


yans1tan fikirler ve Celfil'in bir kose yazismda yazd1/j1 Adli, Bahti, Cemali gibi

gazeteciler, Galip'in yazarhg1nm g_eli~esinde yard1IDc1 olan $_aluslard1r. Yine bunun yamnda Celal'in kose yaztlannda anlatugi 0, Goz, ihtiyar Eczac1,

Berber, Kara Omer, Abdi Pasa, Ba~kan Pasa ve Benzeri gibi sahislar da gerek

kisilikleri, gerekse ya$ctd1klan hikayelerle Galip'in kendisini bulmasi yolunda yard1mc1

olmustur.

Sehzadenin hikayesi adh bolumde ge<;_en Sehzade Osman Celalettin Ef endi gerek

Celal'] yans1tmas1 gerekse Galip'i yans1tmas1 hakimindan onemli bir $alust1r. Galip ve

Celal'in birle~tikleri ve bir sahis olduklan ki~iliktir. Sehzade'nin yuzy11lar once ya$ad1g1 I

kasmn bulundugu yerde aktuel zamanda Galip ve Ruya'mn <;ocukluklanmn ge<;tigi,

Celfil'in ge~lik yillanm y~arkerL otur:duklan ~ebrikalµ Apartmam'nm*21 bulunmas1

romanda tesadufi degildir.

Bu sahislann dismda, romanda Galip'irL irende. ko~tugu. ihti)'ar Adam, Riiy~y1

ararken istanbul sokaklannda gordugu insan yuzleri, ~ocukluk hat1ralanndaki insanlar,

daha cok Galip'in kendini bulmasi ve yazar olmasi a$amasmdaki vardtmct $ah1slard1r.

21.Ekte resmi bulunmaktadir. Romanda Sehrikalp Apartmam diye yazilan apartman· gen;ek hayatta Pamuk Apartmam'du ve yazarm gerc;ekten oturdugu bir apartmandir. Yazar Kara Kitap'm bir k.lsmlill bu apartmanda yazm1~ur. Romanda Husn ii Ask telmihi yap1lmak amac1yla bu isim verilmi~tir.

76


V. BOLUM

(;ALISMANIN OZETi

1990 yihnda yayunlanan Kara Kitap, kimlik bunaluru, kendi olamamak, yazar

olmanm sirlan gibi konulan islemektedir. Romanm asil sahislan olan Galip, Celal,

Ruya ve F.M. Ucuncu gibi saluslar romanda derinlemesine islenilmemistir. Hepsi de

kesin bir karaktere sahip olmamakla birlikte, romanda yine hayali karakter olmaktan

oteye gidememislerdir. Cunku Kara Kitap romammn icinde baska bir Kara Kitap daha

vardir. Bu romanm yazan Orhan Pamuk'un yazdigi Kara Kitap'm ash' sahsi olan

Galip'in kitabi da Kara Kitap'tir. Yani Orhan Pamuk bu kitapta ustanlaticidir.

Mevlana'mn hikayesi olan 'Ayna' meseli gibi Kara Kitap da aynalar gibi icice

gecmis kitaplardan, kitap konusu olabilecek hikayelerden olu~maktad1r.

Bu cahsmada, sahislar oncelikle aktuel zamandaki durumlanyla ele ahndi, Onlann

karakterlerini tam olarak saptayabilmek icm, yazarm belirttigi cocukluk amlan,

gecmisteki cevreleriyle iliskileri de incelenmistir. Romandaki ash' sahislar da dahil,

butun karakterler cagmuzm hastahgi olan 'kimlik bunahmi'ndadtr.

Y azarm romamm ask romam, polisiye romam, belki de daha cok ansiklopedik

roman diye siruflandirabiliriz. Ansiklopedik cumlelerle yazilrrns romamn dili oldukca

yalmdir. Yogun fikirler vermek isteyen yazar romanda cok fazla dil yanhslan yapmis,

bu yuzden de kitabm ilk yayimlandigmda cok agir elestirilerle karstlasnustir.

Ahmet Hamdi Tanpmar'm etkisinde kalan yazann Kara Kitap adh bu romamnda

daha cok Huzur romammn etkisinde kalarak yazd1g1m gormekteyiz. Ahmet Hamdi

Tanpmar'm estetik anlayismi devralan Orhan Pamuk'un romanlannda da istanbul cok

77

••••........ -----------~ KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU

onemli bir yer tutmaktad1r. Ozellikle Galip adh sahsin kaybolan kansi Ruya'y1 ararken

Istanbul sokaklannda dola~irken gorduga manzaralann, insan yuzlerinin tasvirleri Ahmet

Hamdi Tanpmar'dan kalan bir mirasdir.

78

•


KAnAKCA

1- 'Orhan PAMUK; Kara Kitap; 14. Basllll, ist., Can Yaymlan, Ekim 1992, S. 426

2- , Kara Kitap, 26. Basim, ist., Iletisim Yaymlan, Subat 1999,

S.436

3- , Oteki Renkler, ist., Iletisim Yaymlan, Aralik 1999, S.438

4- Nuket ESEN; Kara Kitap Uzerine Yaztlar, ist., Iletisim Yaymlan, 1996, S.428

5- Abdulbaki GOLPINARLI; $eyh Galib-Husn u A,Jk,. ist., Altm Kitaplar Yaymevi,

1968, S.432

6- Inci ENGiNON; Cumhuriyet Donemi Turk Edebiyatz, ist., Dergah Yay., Raz.

2001, S. 10-371-372-374

7- Mehmet , KAPLAN; Turk Edebiyatz Uzerinde Ara§tzrmalar 2, 2.Bas1m, Ist.,

Dergah Y ay., 1994

8- Kemal ATAKAY; "Kara Kitap'in Sim", Adam Sanat, Ekim 1990.

9- Tahsin YUCEL; "Kara Kitap", Gosteri, Kasim 1990

10-Berna MORAN; "Ustkurmaca Olarak Kara Kitap", Gosteri, Mayis 1991

11- Jale BA YSAL, "Bir Orhan Pamuk Okuyucusundan", Gosteri, Haziran 1991

12- Taciser BELGE; "Ri.i.yadan Kabusa - Fantastik Sehir istanbul", Istanbul, Yaz

1992

13-Juan GOYTISOLO; "Orhan Pamuk'un Kara Kitap'i'", Defter, Yaz 1996

14-Mustafa EVER; "Adlar ve Kitaplar", Argos, Agustos 1991

15-Harni (;AGDAS; "Orhan Pamuk Karn. Kitap'i Anlat1yor'', Gosteri, Nisan 1990.

79


16- Sevil RAV ALI; "Bence Dunvarun En Buyiik Sorunu Kendisi Olamamas1

Halidir.", Hey Girl, Kasun 1990

17-Mur# BALABANLILAR '·Kitabim Sozlukle Anla~1lmaz", Cumhuriyet, 24

Kasun 1990

18-Nevin ONALIN; "Hi9bir Sey Hayat Kadar S.a~rt1c1 Olamaz, Yazi Haric .... ",

Tiirkiye h Bankasi, Subat 1991 19- Eikret nEMillAG;- "fu Korkunc Sey Bir Kimlige Zo.tlanmak:',. Kzbrzs,. 4 0'4k

1993 20-Nilufer KUYAS; "Yeni Havat'm Yazan Orhan Pamuk Kar~1la~t1g1 Metinleri

Nasil Okuyor? - Kendi Esranmn Dedektifi", Milliyet, 15 Ocak 1995

21-Cuneyt CEBENOYAN; "Kara Kitap, Kara Mektup", Pamukbank Gene Dergisi,

Nisan 1991 (Ekte yararlarulan fotograflar)

80

"Baska bir yerde, baska bir tane yapttracakuk Ugursuz ctkti bu apartman. " (s. 15) Opu§ 'teki sifre: Teefikiye-Cad.- Yuz otuz-bes.bfs:

81

KARA KiT~'tN· ~ARIS-KADROS-U

. ,

"Aldaddin 'e Nisantast 'ndaki dukkdruntn hayattmtzda tuttugu yerini anlatttm. Kucuk diikkdntnda sattig) binlerce, on binlerce cesit maim hepimizin haftza larinda nastl renk renk, koku koku capcanlz kaldigini anlatum. " (s. 45)

82

KARA KiT AP'IN SARIS KADROSU

83

YAKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN EDEBiYAT FAKULTESi nn.t …docs.neu.edu.tr/library/6296673684.pdfKara...

Documents

Transcript of YAKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN EDEBiYAT FAKULTESi nn.t …docs.neu.edu.tr/library/6296673684.pdfKara...