YABANCILAR İÇİN TÜRKÇEdl.turkcede.ir/pdf/örnek ( ).pdf · lar ‹çin Türkçe 2,...
Transcript of YABANCILAR İÇİN TÜRKÇEdl.turkcede.ir/pdf/örnek ( ).pdf · lar ‹çin Türkçe 2,...
T.C.GA Z‹ ÜN‹ VER S‹ TE S‹
TÜRKÇEÖ∕REN‹M,ARATIRMAveUYGULAMAMERKEZ‹(TÖ MER)
YABANCILAR İÇİN
TÜRKÇEDİL BİLGİSİ
AN KA RA - 2006
T.C.GA Z‹ ÜN‹ VER S‹ TE S‹
TÜRKÇEÖ∕REN‹M,ARATIRMAveUYGULAMAMERKEZ‹(TÖMER)YAYINNO:4
©Herhakk›sakl›d›r.G.Ü.TÖMER’inyaz›l›izniolmadantamamenveyak›smeniktibasedilemez,ço¤alt›lamaz.
Allrightsreserved.NopartofthecontentofthisbookmaybereproducedwithoutthewrittenpermissionofGaziUniversityTÖMER.
GAZ‹ÜN‹VERS‹TES‹TÖMERTel:(0.312)2297800•Faks:(0.312)2298820
http://www.tomer.gazi.edu.tre-mail:tomer@gazi.edu.tr.
ISBN975-507-093-1Ekim2006/ANKARA
2.Bask›
UYUM AJANSTelefon:2293972•2293107(Faks)•ANKARA
www.uyumajans.com.tr
SUNU
Üçüncübiny›lagirerkenülkelerveinsanlararas›ndakiiletiiminh›z›yüksekboyutlaraerimitir.Hertürlübilginindola›m›içindilinyaz›l›vesözlüiletiimaraçlar›ndakullan›m›giderekönemkazanmaktad›r.Dil,insanlar›vekültürleritan›madaetkilibiraraçt›r.Türkçe, ilenmivegelimibiryaz›diliolarakdünyan›nenköklüveeskidillerindenbiridir.Türkdiliyleyaz›lm›ilkkaynaklarmilattansonra725y›l›na,yanigünümüzden1277y›l öncesinedayanmaktad›r.Türkçeninö¤retimi ile ilgili bizlereulaan ilkkitapolarakKagarl›Mahmut'un1074tarihindeyazd›¤› Di va nü Lü ga ti't Türk(TürkDillerininDivan›)adl›eserinigösterebiliriz.
Türkçe XX. yüzy›l›n balar›na kadar dünyadaki önemli iletiim dillerinden biriydi. Bugün 230milyonluk büyük bir kitle taraf›ndanTürkçe ve lehçeleri, BalkanlardanAsya'n›niçlerinekadargenibiralandakonuulmaktad›r.1990'l›y›llar›nba›ndaSovyetlerBirli¤i'niny›k›l››ndansonraTürkçekonuanbeyeniTürkCumhuriyetiortayaç›km›t›r.Azerbaycan,Kazakistan,K›rg›zistan,ÖzbekistanveTürkmenistan,XX.yüzy›l›nsonundadünyan›nsiyasi,ekonomikvekültürelharitas›ndayerlerinialm›lard›r.Önümüzdekiyüzy›ldaTürkçe,potansiyeliletiimdillerindenbirisiolcakt›r.Ayr›ca,Türkiye'ninsosyal,ekonomikvesiyasialandakigeliimi,Türkçeö¤renmeyeolantalebideart›rm›t›r.
GaziÜniversitesiTürkçeÖ¤renim,Arat›rmaveUygulamaMerkezi(TÖMER),dilö¤retimini ticari amaçtanuzak,akademikendielerleveça¤dayöntemlerleuygulamagayreti içinde olan genç bir kurumdur.Türkiye'de ö¤renimgörmek isteyen ö¤rencilerileticaret,kültür,sanatvede¤iikikolundaçal›andi¤eryabanc›lar›nihtiyaçlar›n›gözönündebulundurarakhaz›rlad›¤›m›zbu eserler,Ya ban c› lar ‹çin Türk çe 1, Ya ban c›lar ‹çin Türk çe 2, Ya ban c› lar ‹çin Türk çe Dil Bil gi si ve Yabancılar İçin TCS-YÖS Türkçe Deneme Sınavları olmak üzere dört ayr› kitap hâlindedir.Ya ban c› lar ‹çin Türk çe IveYa ban c› lar ‹çin Türk çe II adl›kitaplarda,dilbilgisi,yaz›l›anlat›m,sözlüanlat›m,dinlemeveanlamabölümleribulunmaktad›r.Ya ban c› lar ‹çin Türk çe Dil Bilgi si adlı kitabımız, ayr› bir kitapolarak tasarlan›pkalemeal›nm›t›r.Yabancılar İçin TCS-YÖS Türkçe Deneme Sınavları adlı kitabımız ise öğrencileri Türkçe yeterliksınavlarınahazırlamakamacıylayazılmıştır.Sözkonusukitaplar›m›z,balang›çtanileriTürkçeyekadarherseviyedeTürkdiliniö¤renmekisteyenlereyönelikhaz›rlanm›t›r.Bukitaplar›m›z›di¤eryay›mlar›m›ztakipedecektir.
TÖMER ö¤retim elemanlar›nca titizlikle haz›rlanan ve Türkiye Türkçesi ö¤renenyabanc›lar›nyarar›nasundu¤umuzkitaplar›m›z›nbüyükbirbolu¤udolduraca¤›nainan›yoruz.Kitaphaz›rlan›rkenazamidikkatveçabagösterilmitir.Bunara¤menbirk›s›meksiklikvehatalar›m›zolabilir.Hogörüylekar›lanaca¤›n›ümitetti¤imizbukusurlar›m›ziçinsamimieletiriler,di¤erbask›lardaveçal›malardabize››ktutacakt›r.
Prof. Dr. ‹sa ÖzkanGaziÜniversitesiTÖMERBakan›
7
‹Ç‹N DE K‹ LER
B‹ R‹N C‹ BÖ LÜMSES B‹L G‹ S‹
1ALFABE...........................................................................................................19
2SES,HARF,HECE..........................................................................................20
3BÜYÜKÜNLÜUYUMU................................................................................22
4ÜNSÜZUYUMU.............................................................................................24
5ÜNSÜZYUMUAMASI.................................................................................26
‹K‹N C‹ BÖ LÜMKE L‹ ME (SÖZ CÜK)
1AD(İSİM)........................................................................................................31
1.Adlar.............................................................................................................31
I.KullanılışınaGöreAdlar...........................................................................31
1CinsAdı...............................................................................................31
2ÖzelAd................................................................................................31
3YansımaAdları....................................................................................33
II.AnlamlarınaGöreAdlar..........................................................................32
1.SomutAdlar.........................................................................................32
2.SoyutAdlar..........................................................................................33
III.VarlıklarınSayılarınaGöreAdlar..........................................................33
1.TekilAd...............................................................................................33
2.ÇoğulAd..............................................................................................33
3.ToplulukAdı........................................................................................34
2.‹yelikEkleri..................................................................................................34
*ÜnlüDümesi........................................................................................36
3.Hâl(Durum)Ekleri.......................................................................................37
aYal›nHâl..............................................................................................37
bBulunmaHâli.......................................................................................38
cAyr›lmaHâli........................................................................................39
çYönelmeHâli.......................................................................................41
*Yard›mc›Ünsüzler............................................................................42
8
dBelirtme(Yükleme)Hâli.....................................................................44
*SaatKaç.............................................................................................47
e‹lgiHâli...............................................................................................48
4.‹simTamlamas›.............................................................................................49
aBelirtili‹simTamlamas›......................................................................50
bBelirtisiz‹simTamlamas›....................................................................51
2.EKF‹‹L(I).......................................................................................................54
EkFiilinGeniZaman›.....................................................................................54
aOlumluÇekim......................................................................................54
bOlumsuzÇekim...................................................................................56
3.ZAM‹R(ADIL).................................................................................................58
1.Kişi(Şahıs)Zamirleri...................................................................................58
2.DönülülükZamiri........................................................................................59
3.‹aretZamirleri.............................................................................................60
*ile...........................................................................................................61
4.BelirsizlikZamirleri......................................................................................61
5.SoruZamirleri...............................................................................................62
*AitlikEki(ki).......................................................................................63
4.F‹‹L(EYLEM).................................................................................................66
BAS‹TK‹PLER....................................................................................................66
1.imdikiZaman..............................................................................................66
aOlumluÇekim......................................................................................66
*ÜnlüDaralmas›.....................................................................................67
*makta/mekte.......................................................................................69
bOlumsuzÇekim...................................................................................69
cOlumluSoruÇekimi............................................................................70
çOlumsuzSoruÇekimi..........................................................................71
2.GeniZaman.................................................................................................73
aOlumluÇekim......................................................................................73
bOlumsuzÇekim...................................................................................77
cOlumluSoruÇekim.............................................................................78
çOlumsuzSoruÇekim...........................................................................79
9
3.GörülenGeçmiZaman................................................................................81
aOlumluÇekim......................................................................................81
bOlumsuzÇekim...................................................................................82
cOlumluSoruÇekimi............................................................................84
çOlumsuzSoruÇekimi..........................................................................85
4Ö¤renilenGeçmiZaman.............................................................................86
aOlumluÇekim......................................................................................86
bOlumsuzÇekim...................................................................................88
cOlumluSoruÇekimi............................................................................89
çOlumsuzSoruÇekimi..........................................................................90
5GelecekZaman.............................................................................................92
aOlumluÇekim......................................................................................92
bOlumsuzÇekim...................................................................................94
cOlumluSoruÇekimi............................................................................96
çOlumsuzSoruÇekimi..........................................................................97
*YeterlilikFiili"bilmek".......................................................................99
aOlumluÇekim...............................................................................100
bOlumsuzÇekim.............................................................................100
6GereklilikKipi............................................................................................102
aOlumluÇekim....................................................................................103
bOlumsuzÇekim.................................................................................105
cOlumluSoruÇekimi..........................................................................106
çOlumsuzSoruÇekimi........................................................................108
7EmirKipi....................................................................................................110
aOlumluÇekim....................................................................................110
bOlumsuzÇekim.................................................................................112
cOlumluSoruÇekimi..........................................................................114
çOlumsuzSoruÇekimi........................................................................114
8‹stekKipi....................................................................................................116
aOlumluÇekim....................................................................................116
bOlumsuzÇekim.................................................................................117
cOlumluSoruÇekimi..........................................................................118
çOlumsuzSoruÇekimi........................................................................119
10
9artKipi....................................................................................................120
aOlumluÇekim....................................................................................120
bOlumsuzÇekim.................................................................................122
cOlumluSoruÇekimi..........................................................................123
çOlumsuzSoruÇekimi........................................................................123
5.EKF‹‹LVEÇEK‹M‹(II)...............................................................................125
aOlumluÇekim....................................................................................125
bOlumsuzÇekim.................................................................................127
cOlumluSoruÇekimi..........................................................................127
çOlumsuzSoruÇekimi........................................................................128
6.SIFAT(ÖNAD).............................................................................................130
1.NitelemeS›fatlar›........................................................................................130
2.BelirtmeS›fatlar›.........................................................................................133
a‹aretS›fatlar›.....................................................................................133
bSay›S›fatlar›......................................................................................134
As›lSay›S›fatlar›..............................................................................134
S›raSay›S›fatlar›...............................................................................134
Ületirme(Paylat›rma)SayıS›fatlar›...............................................135
KesirSay›S›fatlar›............................................................................135
cBelirsizlikS›fatlar›.............................................................................135
çSoruS›fatlar›......................................................................................136
3.S›fatlardaPekiştirme,Derecelendirme,Küçültme.....................................137
aSıfatlardaPekiştirme..........................................................................137
bSıfatlardaDerecelendirme.................................................................138
cSıfatlardaKüçültme...........................................................................139
4.S›fatTamlamas›..........................................................................................140
5.NitelemeSıfatınıİsimYapma....................................................................141
6.İşaretSıfatınıİşaretZamiriYapma............................................................142
7.BelirsizlikSıfatınıBelirsizlikZamiriYapma.............................................142
8.Ki'liSıfatlarıİşaretZamiriYapma.............................................................142
7.ZARFLAR(BEL‹RTEÇLER)........................................................................143
1.Hâl(Durum)Zarflar›..................................................................................143
2.ZamanZarflar›............................................................................................144
11
3.YönZarflar›................................................................................................145
4.Azl›kÇokluk(Miktar)Zarflar›...................................................................146
5.SoruZarflar›................................................................................................147
8.F‹‹L‹MS‹LER(EYLEMS‹LER)....................................................................149
1.‹simFiiller..................................................................................................149
2.S›fatFiiller(Ortaçlar).................................................................................154
3.ZarfFiiller(Ba¤Fiiller).............................................................................161
9.B‹RLE‹KK‹PLER........................................................................................171
1.HikâyeBirleikÇekimi..............................................................................171
aGörülenGeçmiZaman›nHikâyesi...................................................171
bÖ¤renilenGeçmiZaman›nHikâyesi...............................................172
cimdikiZaman›nHikâyesi................................................................173
çGeniZaman›nHikâyesi....................................................................175
dGelecekZaman›nHikâyesi................................................................176
eGereklilikKipininHikâyesi...............................................................177
fartKipininHikâyesi.........................................................................179
g‹stekKipininHikâyesi.......................................................................180
2.RivayetBirleikÇekimi.............................................................................182
aÖ¤renilenGeçmiZaman›nRivayeti................................................182
bimdikiZaman›nRivayeti.................................................................183
cGeniZaman›nRivayeti....................................................................185
çGelecekZaman›nRivayeti.................................................................186
dGereklilikKipininRivayeti...............................................................187
eartKipininRivayeti.........................................................................188
f‹stekKipininRivayeti........................................................................189
3.artBirleikÇekimi...................................................................................191
aGörülenGeçmiZaman›nart›.........................................................191
bÖ¤renilenGeçmiZaman›nart›......................................................193
cimdikiZaman›nart›.......................................................................194
çGeniZaman›nart›..........................................................................195
dGelecekZaman›nart›......................................................................196
eGereklilikKipininart›.....................................................................197
12
BirleikKiplerdeOlumluSoruÇekimi.................................................199 BirleikKiplerdeOlumsuzSoruÇekimi...............................................200
10.YAPIBAKIMINDANKEL‹MELER..........................................................202 ÇekimEki......................................................................................................202
*Kök......................................................................................................202 *Gövde..................................................................................................202 Yap›mEki.......................................................................................................202
1.BasitKelimeler...........................................................................................203 Basit‹simler...........................................................................................203 BasitFiiller.............................................................................................203
2.TüremiKelimeler......................................................................................203 a‹simden‹simYap›mEkleri................................................................204 b‹simdenFiilYap›mEkleri.................................................................215 cFiilden‹simYap›mEkleri.................................................................218 çFiildenFiilYap›mEkleri...................................................................222
3.BirleikKelimeler.......................................................................................225 ABirleik‹simler.................................................................................226 BBirleikFiiller...................................................................................228 aBir‹simveBirYard›mc›FiildenOluanBirleikFiiller..................228 Et mek Yard›mc›Fiili.........................................................................229 Ey le mek Yard›mc›Fiili.....................................................................229 Ol mak Yard›mc›Fiili........................................................................230 K›l mak Yard›mc›Fiili.......................................................................230 bKurall›BirleikFiiler.........................................................................231 YeterlilikFiili“bil mek ”.................................................................231 TezlikFiili“ver mek ”.....................................................................232 SüreklilikFiilleri“dur mak, kal mak, gel mek ”................................233 YaklamaFiili“yaz mak ”...............................................................233 cAnlamcaKaynam›BirleikFiiller..................................................234 BirleşikKelimelerinYazımı..............................................................237 aBitişikYazılanBirleşikKelimeler.............................................237 bAyrıYazılanBirleşikKelimeler................................................238
11.EDATLAR....................................................................................................239
13
12.BA∕LAÇLAR..............................................................................................244
13.ÜNLEMLER.................................................................................................252
14.F‹‹LK‹PLER‹NDEANLAM(ZAMAN)KAYMASI.................................255 1.imdikiZaman............................................................................................255 2.GeniZaman...............................................................................................256 3.GelecekZaman...........................................................................................256
15.ANLAMBAKIMINDANKEL‹MELER.....................................................258 1.Gerçek(Temel)Anlaml›Kelimeler............................................................258 2.YanAnlaml›Kelimeler...............................................................................259 3.MecazAnlaml›Kelimeler...........................................................................260 4.Deyimler.....................................................................................................262 5.TerimAnlaml›Kelimeler...........................................................................265 6.EAnlaml›(Anlamda)Kelimeler.............................................................266 7.Yak›nAnlaml›Kelimeler...........................................................................268 8.Kar›t(Z›t)Anlaml›Kelimeler...................................................................269 9.ESesli(Seste)Kelimeler.........................................................................271
ÜÇÜN CÜ BÖ LÜMCÜM LE
1.CÜMLEN‹NÖGELER‹.................................................................................275 1.CümleninTemelÖgeleri............................................................................275 aYüklem...............................................................................................275 bÖzne...................................................................................................277 ÖzneYüklemUygunlu¤u......................................................................278
2.CümleninYard›mc›Ögeleri.......................................................................281 aNesne..................................................................................................281 bZarfTümleci......................................................................................282 cDolayl›Tümleç(YerTamlayıcısı).....................................................283
2.CÜMLEÇE‹TLER‹......................................................................................285 1.YüklemineGöreCümleler..........................................................................285 a‹simCümlesi......................................................................................285 bFiilCümlesi.......................................................................................285
14
2.YükleminYerine(ÖgelerinDiziliine)GöreCümleler.............................287
aKurall›Cümle.....................................................................................287
bKurals›z(Devrik)Cümle...................................................................287
3.Anlam›naGöreCümleler............................................................................289
aOlumluCümle....................................................................................289
bOlumsuzCümle.................................................................................290
cSoruCümlesi......................................................................................291
4.Yap›s›naGöreCümleler.............................................................................292
aBasitCümle........................................................................................292
bBirleikCümle...................................................................................292
FiilimsiliBirleşikCümleler...................................................................292
artl›BirleikCümle..............................................................................293
Ki’liBirleikCümle...............................................................................293
cS›ral›Cümleler...................................................................................294
çBa¤l›Cümleler...................................................................................295
3.F‹‹LÇATISI...................................................................................................296
1.ÖznelerineGöreFiiller(ÖzneYüklemİlişkisi).........................................296
aEtkenFiiller.......................................................................................296
bEdilgenFiiller....................................................................................297
cDönülüFiiller...................................................................................298
ç‹teFiiller.........................................................................................299
2.NesnelerineGöreFiiller(NesneYüklemİlişkisi).....................................301
aGeçiliFiiller.....................................................................................301
bGeçisizFiiller...................................................................................302
cEttirgenFiiller....................................................................................304
DÖR DÜN CÜ BÖ LÜMAN LA TIM BO ZUK LUK LA RI
1.AnlamaDayal›Bozukluklar.......................................................................307
2.Yap›yaDayal›(DilBilgisiHatalar›ndanKaynaklanan)Bozukluklar........310
KONUD‹Z‹N‹....................................................................................................317
as.sa.s. :as›lsay›s›fatlar›
az.çok.zr. :azl›kçoklukzarflar›
b.liis.t. :belirtiliisimtamlamas›
b.sizis.t. :belirtisizisimtamlamas›
ba¤. :ba¤laç
bas. :basit
bel.s. :belirtmes›fatlar›
bgl. :ba¤l›
bir. :birleik
blrz.s. :belirsizliks›fatlar›
c. :cümle
ç. :çokluk
dol.tüm. :dolayl›tümleç
dön. :dönülü
du.zr. :durumzarflar›
ed. :edat
edl. :edilgen
ekf.gen.z. :ekfiilgenizaman
em.k. :emirkipi
et. :etken
ett. :ettirgen
f.f.y.e. :fiildenfiilyap›mekleri
f.i.y.e. :fiildenisimyap›mekleri
g.li :geçili
g.siz :geçisiz
gel.z. :gelecekzaman
gen.z.. :genizaman
ger.k. :gereklilikkipi
gör.geç.z. :görülengeçmizaman
hik. :hikâye
i.f.y.e. :isimdenfiilyap›mekleri
i.i.y.e. :isimdenisimyap›mekleri
i.f. :isimfiil
ist.k. :istekkipi
KI SALT MA LAR
16
i.s. :iarets›fatlar›
it. :ite
kş. :kişi
k.l› :kurall›
k.s›z :kurals›z
kes.sa.s. :kesirsay›s›fatlar›
n. :nesne
nit.s. :nitelemes›fat›
o.lu :olumlu
o.suz :olumsuz
ö¤r.geç.z. :ö¤renilengeçmizaman
öz. :özne
riv. :rivayet
s.t. :s›fattamlamas›
s. :s›fat
s.f. :s›fatfiil
sa.s. :say›s›fatlar›
s›.sa.s. :s›rasay›s›fatlar›
so.s. :sorus›fatlar›
so.zr. :soruzarflar›
srl. :s›ral›
. :ah›s
a.k. :artkipi
a. :art
im.z. :imdikizaman
t. :teklik
ül.s. :ületirmes›fatlar›
ünl. :ünlem
yar.f. :yard›mc›fiil
yö.zr. :yönzarflar›
yü. :yüklem
z.f. :zarffiil
za.zr. :zamanzarflar›
zr.tüm. :zarftümleci
zr. :zarf