13

BD fiUBAT 2015

a¤dafl yaflam yeni teknolojisat›n almak, otomobil, televiz-yon, telefon sat›n almak, lüksyap› yapmak, dünyan›n öbür

insanlar› gibi yaflamaya özenmekleelde edilmiyor. Kent trafi¤ini kontroledemeyen, kald›r›m yapamayan,çöpünü temizleyemeyen, y›lda ortala-ma bir kitap bile okumayan, sanat› vefelsefeyi d›fllayan, okullara ortaça¤medrese programlar› dayatan, bilimikörleten, fakat nüfusu yüz milyonayaklaflm›fl toplumlar›n yaflamalar› zor,

gelecekleri karanl›k.Böyle toplumlar›n kalabal›klar›

yollarda ve inflaatlarda verilenkurbanlara ac›may› da unutuyorlar.

Türk kültürünün entelektüel birçekirde¤e gereksinimi var. Entelektüelçekirdek bilgi birikiminden var›lacakbir düflünsel ayd›nlanmad›r. ‹nsanlaradaha bilinçli ve duyarl› olmay› ö¤rete-cektir. Bat›daki bilgi birikimi buayd›nlanma olana¤›n› o toplumlarasa¤l›yor. Dünya entelektüelleri geleceksorunlar›n›n içeri¤ini toplumlar›na

Yazan: Prof. DO⁄AN KUBAN

EntelektüelParadigmalara

UyumYa da Kaos

Ça¤a ayak uyduramayan toplumlar›n temel sorunu,ça¤dafl yaflam deneylerinin yüzeyselli¤i nedeniyle dünyan›ngelece¤i ve potansiyelleri ba¤lam›ndaki cehaletlerindenkaynaklan›yor.

ÇDo¤an KubanCumhuriyet, Bilim-Teknik Eki

14

günlük politikan›n böbürlenmehastal›¤›ndan kurtarmak entelektüelbir zorunluluk ve tarihe karfl› bir sayg›borcudur. Osmanl› tarihi halk içinsultan, yeniçeri, harem imgeleriyledolu fantastik zaferler dönemidir.

e var ki Osmanl› ordusuMoskova kap›lar›na gitmedi.Ama Ruslar Bak›rköy’e

geldiler.Biz Rus donanmas›n› Karadeniz’

de yakmad›k. Fakat onlar Balt›k Deni-zi’nden gelip ‘Çeflme’de Osmanl›donanmas›n› yakt›lar.

Biz Venedik’e bile gitmedik, amaVenedik Donanmas›, 17. yüzy›ldaÇanakkale Bo¤az›n› kapatt›.

K›r›m Tatarlar› Hanl›¤› yok olun-ca, bizim Ruslara karfl› savunmam›zkalmad›. Ruslar Do¤u illerini 1917’yekadar ellerinde tuttular.

Biz Viyana’y› alamad›k, amaAvrupal›lar ‹stanbul’u iflgal ettiler.

Gönlümüze göre tarih yazama-y›z. Türk tarihini,Osmanl› dönemid›fl›nda, yerleflmifltoplum tarihi olarak,ya da göçer tarihi ola-rak, imparatorluklartarihi olarak, uygarl›ktarihi olarak yazmakolanaks›zd›r. FakatTürkçe konuflan halk-lar›n ve Türkçeninsürekli tarihini yaz-mak olas›d›r. Busüreklili¤in nedenigöçer Türklerin büyükalanlara yay›lan ege-

anlatmak için mücadele veriyorlar.Bizde ise ilkel bir politik söz dalafl›n›nyan›nda birlefltirici bir söylem oluflmu-yor. Türkiye gibi ortaça¤ rozetli üyesiçok olan toplumlarda bu ayd›nlanmaçabas›na nereden bafllamal›?

Kan›mca birlefltirici bir ayd›nlan-ma olana¤›, sahip ç›kt›¤›m›z geçmiflindo¤ru de¤erlendirilmesinden bafll›yor.Bu gerçekleflmedikçe uydurma tarihüzerine bina edilen hayaller toplumakendinde olmayan güçler hayal ettiri-yor. Gerçek potansiyelini anlamas›naolanak vermiyor. Ve yalana inan›yor.

GÖÇER TÜRK’TEN EVRENSELPARAMETRELEREBat›y› fetheden Türkçe konuflangöçerlerin uzun ve kimli¤i saptanm›flbir tarihi var. Bizim halk bunu masalolarak bile bilmiyor. Bu tarihin biraflamas› olan Osmanl› tarihini birreklam konusu ve yanl›fl bir güçimgesi olarak kullan›l›yor.

2000 y›ll›k bu süreci süreci

BD fiUBAT 2015

N

Do¤an Kuban

15

menlik aflamalar›d›r. Bu tarihin bugüniçin en önemli yan›, Türkçenin günü-müze uzanan süreklili¤ini sa¤lam›flolmas›d›r. Türk diyalektleri Avrasya’n›n neredeyse 2500 km uzunlu¤undakibir bölümünde Lingua Franca olarakkullan›lm›flt›r. Bir çok devletin ulusaldili olarak da yaflamaktad›r.

smanl› Devletinin ‹stanbulFethinden öncesi büyümeside göçer Türk tarihinin

devam›d›r. Osmanl› bu uzun göçertarihinde temellenir. Osmanl› ‹mpa-ratorluk dönemi, Türk dilli göçerlerink›sa egemenlik tarihlerinden farkl›d›r.Fetheden ve devleti kuran halk Türk-tür. Osmanl› ‹mparatorlu¤u Bizansco¤rafyas›na oturur. Toplum Bizanshalklar›yla bütünleflir. Uzun ömürlükarmafl›k bir yap›s› vard›r. Göçerdönemiyle yap›sal bütünlü¤ü yoktur.Osmanl› ça¤›n› anlamak yeniparadigmalar yaratmay› gerektirir.

OSMANLI: KEND‹NE ÖZGÜPOL‹T‹K YAPI

‹slam ve Türklü-¤ün Osmanl›tarihini yönlendi-recek temel çer-çeveler olmas›n-dan hareket edin-

ce, kozmopolit Osmanl› toplumununtarihini yazmak olanaks›z halegelmifltir. Osmanl› Do¤uda ve Bat›da‹slam için kavga eden bir güç olaraktakdim edilmifl, kendi yap›s›n›n gere¤iolan bir yorum yap›lmam›flt›r. Türklükde devflirme askeri, devflirme bürokra-sisi, esir haremi, Türk olmayansultanlar›yla kendisi için çizilen kal›plaçeliflmifltir.

Oysa Osmanl› ‹mparatorlu¤u, varolan kal›plara giremeyecek kendineözgü bir politik yap›d›r. Osmanl›tarihinin göçer geçmifliyle iki sürekli¤ivar: Biri Türk Dili, ikincisi göçerlerinfethettikleri toplumlarla simbiyotikyaflant› kurma yetenekleri vegelenekleri.

Bu simbiosis 16. yüzy›l sonunakadar baflar›l› olmufl, Osmanl› tarihininsüreklili¤ini de sa¤lam›flt›r. Bu olguinsan toplumlar›n›n ortak yaflamapotansiyelinin oldu¤unun da kan›t›d›r.

Anneannem Mi-dilli’li, anneminbabas› Ortaasyal›bir aileden Erzu-rumlu, babamÇerkez olan ben,

‹stanbullu bir Türküm. Bizim ailedenherkes ‹stanbullu Türktü. De¤iflik dilli,dinli insanlar Türk diliyle belirli, fakatde¤iflik kimlikler tafl›m›fllar, ayn›topraklarda 800 - 900 y›ll›k bir süreç

BD fiUBAT 2015

Kan›mcabirlefltirici birayd›nlanma

olana¤›, sahipç›kt›¤›m›z

geçmiflin do¤rude¤erlendirilme-sinden bafll›yor.

O

16

içinde örtüflen ortamlar›n ürünü olarakortak davran›fllar kazanm›fllard›r.Çerkezi, Giritli’yi, Bosnal›y›, Laz’›,Gürcü’yü, Kürd’ü kökeninden dolay›d›fllayan bir kültür Osmanl› ça¤›ndaoluflmad›. Ben bunun ‹ngiliz emperya-listlerin bafllatt›¤› bir emperyalist olguoldu¤una inan›r›m. Kald› ki kimicemaatler kendilerini Türk görmeselerbile dünya bizi hep Türk olarak bildi.Biz dünyan›n bildi¤i kimlik alt›ndavar›z. Bunu tart›flmak anlams›zd›r.

TÜRK-‹SLAM SENTEZ‹Cumhuriyet dö-neminde ortayaç›kan toplumkültürününniteli¤ine iliflkinen önemli kav-

ram Türk-‹slam sentezidir. Allah›nsözü insan›n sözü ile efl olamayaca¤›-na göre, Kuran’›n emirleri, insanlar›ntefsiri ile bir sentez oluflturmaz. ‹slam,Arap ya da Fars kültürü ile sentezanlam›na gelebilir. Öte yandanKuran’a ba¤l› farzlar d›fl›nda,Hintli’yi, Çinli’yi, Endonezyal›’y›,Afrikal›’y› ve Türk’ü birlefltiren birkültür olmad›¤›n›, antropoloji okuyanherkes bilir. Çinli, Hintli, Afrikal›,Hristiyan olduklar› zaman da Avrupakültürünün parças› olmazlar. AmaFarabi ve ‹bni Sina’n›n Hellen-Fars,‹bni Rüflt’ün Yunan-Arap sentezindensöz edilebilir. Osmanl› fiiiri, a¤›rl›¤›Fars edebiyat› olan bir sentez olarakgörülebilir. Fakat Osmanl› Divanfliirine halk sahip ç›kamazd›. Çünküanlam›yordu. Türkler çeviri yapt›lar,ithal ettiler. Özgün kültür üretmediler.

Bu, göçer tarihinin do¤al uzant›s›d›r.Göçerin güç gösterisinin bedeli,uygarl›k tarihine Türk olarak bir fleykatmam›fl olmam›zd›r.

Bizim kültürümüz dilimizdir.Onunla üretti¤imiz bir fliirimiz var.Bunun Anadoludaki ilk kurucusuYunus Emre’dir.

RUS VE OSMANLI NEDENÇÖKTÜ?Osmanl› ‹mparatorlu¤u, var olan eskitoplum yap›s›n› yok etmeyip kulland›-¤› için yaflam›flt›r. Fakat bunun dabedelini ödemifltir. 19. yüzy›lda dinedayal› sistemlerin gücü azal›nca Rusve Osmanl› imparatorluklar› çöktüler.Rus devrimi, Türk devrimi bu çöküfl-lerin sonucudur. Devletin laik olufluda bu sonucun parças›d›r. Dinler deyok olmad›lar. Laiklik, bilimseldüflüncesinin egemenli¤idir.

Türk devrimi ‹slam dünyas›n›ntek gerçek sosyal devrimidir. Dil, harf,laik toplum devrimlerinin ‹slam tari-hinde baflka efli yok. Biz onun için ença¤dafl ‹slam toplumuyuz.

BD fiUBAT 2015

Cumhuriyetdöneminde ortaya

ç›kan toplumkültürünün

niteli¤ine iliflkin enönemli kavram

Türk-‹slamsentezidir.

evgili Okuyucular: Bu yaz›y›tarihi bir yorumla bitirmekistiyordum. Fakat daha ayd›nla-

t›c› bir kan›t buldum. Alman DevletBalesi’nin Berlin’de verdi¤i Çaykovs-ki’nin F›nd›kk›ran Balesini seyrettim.Osmanl› ordusunun Moskova’yagidememesi, Ruslar›n ‹stanbul’adayanmalar›n›n nedeni bu performan-s›n do¤as›nda sakl›yd›.

Musiki yapmak savafltan daha zorve yarat›c›. Bir bale koreografisi savafltakti¤i saptamaktan daha karmafl›k.

Dans performans› silah atmaktan dahazor, daha çok disiplin istiyor.

Atatürk bunu anlayabilen dahi birdevlet adam›yd›. “Bulgarlar neden miÇatalca’ya geldiler? Çünkü Sofya’dabir Opera var!” demiflti.

Bilime dayal› bir entelektüeldüflünce topluma egemen olmadan,sanat ve musiki toplum yaflam›ndayerlerini almad›kça uygarl›k da¤›nberisinde kalacak. Her gün patlayabi-lecek bir sosyal ve ekonomik patlama-n›n korkusu ile yaflayaca¤›z. •

17

BD fiUBAT 2015

S

‘Ata’ sözünü sevmezdi...‘Atatürk’ hitab›n› ilk kez dönemin TürkDil Kurumu Baflkan› bir konuflmas›ndakullanm›fl, Mustafa Kemal de çok be¤ene-rek soyad› olarak alm›flt›. Kendisine ‘Ata’diye hitap edilmesinden hiç hofllanmazd›.

En sevdi¤i yemek...Manast›r Askeri Lisesi y›llar›ndan

kalan bir al›flkanl›kla hayat› boyunca ensevdi¤i yemek kuru fasulye ve pilav olarakkald›. Tatl›ya düflkün de¤ildi ama can›istedi¤inde çok sevdi¤i gül reçelini tercihederdi.

En büyük hayaliDünya turuna ç›kmakt›... Ömrü yetseydibir dünya turuna ç›k›p Türk dili ve tarihiüzerindeki çal›flmalar›n› geniflletmek enbüyük hayaliydi.

Baflucu kitab›‘Çal›kuflu’ydu... Binlerce kitab› vard›. Ama

B ‹ L ‹ N M E Y E N L E R D U Y U L M A Y A N L A R

Yüzy›l›n dâhisi: ATATÜRK

bunlar›n aras›ndabir tanesini hayat›boyunca, hattacephede bile baflu-cundan ay›rmad›.Reflat Nuri Günteki-n’in ünlü ‘Çal›kuflu’roman›n› hep yan›n-da tafl›r, her gün rast-gele bir yerinden açar,birkaç sayfa okurdu.

Kabul salonun-daki at yavrusu... Atlardan sonraen sevdi¤i hayvan köpekti. ‘Fob’ ad›n›verdi¤i köpe¤i, Gazi’nin yata¤›n›n ayak-ucunda uyurdu. Hayvanlara düflkünlü¤üöyle belirgindi ki, bir gün misafirlerininde görebilmesi için yeni do¤mufl bir taylaannesinin Çankaya Köflkü kabul salonunagetirilmesini bile emretmiflti.