xwendneweyeki felsefy mamosta hemn

@@ìóä‡åŽîí‚ÀóÜóÐ@ðØóîòNNN@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@òŠbàˆ@òìóåî‰ŽîímYO@ðàóØóî@ðäíäbØ@2006

166

@@@@

ðØóîòìóä‡åŽîí‚ðØóîòìóä‡åŽîí‚@@@ÀóÜóÐ@ÀóÜóÐ––ïÐ@ïÐ@ïåïáïåïá@@óÜbäóÜbäðîa†íu@ñðîa†íu@ñ@@

æáŽïè@bnüàbàæáŽïè@bnüàbàJJ

باغی هال ده شه

کی و ئامانج پشهــه١٩٧٤وکــی ســای شــه شــاعیری کــورد، . ـ

مـین شخولئیـسالمی، ناسـراو دئه ممه ید محه سهریــب، لــه لــه وتــی غــه) ١٩٨٦-١٩٢١(بــه هــمن

ــه ــدا، شــیعرک ده ب ــه: خــوقن غ ی جــودایی نا .وه، و شـــه ر ئـــه گـــه ئـــه: نووســـ هــمن خـــۆی ده

ـــدین -١٢٠٧( رۆمـــی بلخـــی مثنـــوی موالناجالالـــــه)١٢٧٣ ـــــه، شـــــایه م ل ـــــه ال بای د شـــــیعری نا

پکـ پکـ گـوڵ، چـه چـه. (نووسـیبا یـم نـه جودایی )٨٥.رگیز، ل نه

نیاییدا، هـمن بیـر لـه ژیـانی وه له ته و شه ئهژیـن هـه سـت وه هـه. وه کاته ی ده که له خۆی و گه

ی شـاعیر "خود"ک ستییه یت، مه به١٠٩به . دت لـه ئینـسانکی نجـام شـاعیر ره ت که سه گر داده

گۆڕت بۆ ڕۆحکی هنده ئـازاد و ماندوو ڕا دهشــی وه نــاو بــاوه یــه بواتــه ر کــه ئامــاده روه ســهـــه وی زه ـــه م ـــه ر و ل ـــه . ترســـ گ ن شـــیعرک ک

ـــــه ده ـــــه ناســـــراوترین شـــــیعری شـــــاعیر ل بتشـــیعرک پـــ لـــه . ری کوردســـتان راســـه ســـه

نجـــام ره م ســـه قـــدا بـــه نـــو ده تـــی لـــه دژایـــهــه ــو ی ــه. وکگرت ــه تایب ــه شــیعرک ک ــه تم ــانی ندیی ک

.وه کاته ل له خۆیدا کۆده و گهک تاک شاعیر وهکـانی خـۆی ژیـانی زۆر ی وتـه گـوره همن به

و و کۆسپ بات م ژیانکی پ له خه به. پخۆشه). ٤٤. تاریـک و ڕوون، ل(بژـرێ ـده تی هه هامه نه

کـو بـهنج نج بۆ ڕه ک ڕه م نه با به نج ده همن ڕهکا تا بتوان سنووره نجک که وا له ئینسان ده ڕه .زن تی ببه یه آانی سیاسی و کۆمه ستکرده ده

ــه ــه ه ــن ل ــی م ــاره و ــه م ک ــه ده وه دا ئ ــه ک ق یــست( ــه) تک ــه بک ــه م ــه وه وه و چــاو ل م چــۆن بک

دن ر رده سه' ویست/ خواست'نو بجکت له ساـــه پرۆســـه"خـــود"و چـــۆن ـــه ی شـــاعیر ل ـــدا ی ک

ــــــــــت و ده ــــــــــسی(گۆڕ - گــــــــــۆڕان– دگردیTransformation(هــــــــــــا روه هــــــــــــه. دا ڕووده


167

ــه ــه وه خوندن ــه کــم ده ی ریــی ر کاریگــه ســه بــ لقـی ر ده سـه لـه) intertextualitet(کانی تر قه ده .ی جودایی ناه

ی وه و کردنـــه وه میتـــۆدی کـــار خوندنـــهکـــــی یـــــه ه لـــــه ڕوانگـــــه)هرمنۆتیـــــک(ق دهی فمینیــستی ڕوانگــه. مینیــستیف- فــی لــسه فــه

ر بــه و وت دنتــه ی شــاعیر بــۆ دایــک تاســهــاس ــه. ب ــه ئ ــه شــه و ب ــه ل ــر کاریگ ــر و ژ ری بی

ــه ــستڤادایه بۆچوون ــا کری ــانی ژولی شــایانی . کباسه که بم پمخۆش بوو شیعری سـووڕی

و بـی ده نگاندنکی ئه سه ر هه وران بنمه به دهــه دوو چــه ــ چــاو ل ــدهمکــی چ م ر بکــه ین و ژن

تـه سـویدی کراوه قه نه ده و وه ئه داخه م به بهم ی جـــودایی ر بۆیـــه ناـــه هـــه. یـــان ئینگلیـــزی

تـه کراوه) ١٩٩١ ( سای لهبژارد که پشتر هه .سویدی

و ماتریال رچاوه سه

ی قـــی ناــــه بـــۆ ئانـــالیزی ده رچـــاوه ســـه ١٩٧٩ی جــودایی ســای جــودایی، کتبــی ناــه

رهـاد ن فـه الیـه و شـیعره لـه ئـه. غدایـه بـهچاپی پرۆفیــسۆری زماننــاس Bo Utasلــی و شــاکهبـۆنی (و شیعره له کتبـی ئه. ته سویدی آراوهـــی مـــن وره هـــه ـــانی وت ـــه )ک ـــهدا) ١٩٩١( ل ل

کتبـــــــی بـــــــۆنی . ســـــــتۆکھۆم، چـــــــاپکراوهکانی وتـی مـن سـی شـیعر لـه چـارده وره هه

ــه ــهگــرێ کــه ک خــۆده شــاعیری کــورد ل ــه راون تــه. ســویدی ــه داخــه ب ــه وه ت ــه نان ی ک شــیعر ت ی

تـــۆ بـــی ســـای . شـــاعیرکی ژنـــی تـــدا نییـــه

بـــــووب کـــــه ژنکـــــی شـــــاعیرمان نـــــه١٩٩١دا چـاپ و کتبـه شـیابا لـه وه ی بۆ ئه که شیعره ؟بکرێ

کانی همن مه رهه ژیان و بهــه ــه ب ــان و ب ٢کــانی هــمن کــه مــه رهــه شــی ژی

ر کــوردی ســه تــه راوهگــد رنــه یــه وه ڕه الپــهران هـمن زۆر باشـتر ی خونـه چونکه زۆربه

م وه بکـه باسـی ئـه خۆشـه پـم. ناسن له من دهوه دانـاوه ر ئـه سـه مـدا قـامکم لـه کـه که له کاره

هـۆی نیـدا بـه مـه که همن له سانی آۆتایی تهـــه ـــری و ن ـــ پی ـــهخۆشـــی ل ـــ ه م ـــاد و ورم هاب

آـان، دییـه کور سیاسـییه هـزه،ج بـوو نیشتهڵ گـه نـی هـمن لـه هۆی هاوکاریی کورتخایـه به

تکــــی هنـــدک بیــــری سیاســــی کــــه سیاســــهــه نادروســت و چــه ــان ب ــه وتی ــه رامب ــه ر ب ــی گ ل

ــوو، هــه کــورد هــه ــسوآه ب ــه ــان وتكــی نال باریختانــه ئــستا زۆر خۆشــبه. ڵ هــمن آــرد گــه لــهیـی وه تـه ن هـمن بـه شـاعیری نـه س و الیـه که

.ن به ناوده

کانی پشوو وه لکۆینهی ک زۆربــه روه کــانی هــمن هــه مــه رهــه بــه

ر تــــــه بــــــه خراونــــــه کــــــورد نــــــه شــــــاعیرانیــه ــه وه لکۆین ــه ی ــادمیی ئ ــی ده کــی ئاک ــه. ب ــا ت نیـــدا یـــه وه لکۆینـــه ـــه دونیـــای ئاکادمی ک کـــه ل

کــانی هــمن کرابــ، تــزی مــه رهــه ر بــه ســه لــه یـــه لـــه زانکـــۆی شـــتی ری عوســـمان ده ماســـته

مـه رهـه ی بـه ر بـاره ولر به ناوی همن، ده ههکـه ) ٢٠٠١(و آـانی ئـه تییـه یه سیاسیی وکۆمه


168

لـــــه ٢٠٠٣ک کتبـــــک لـــــه ســـــای دواتـــــر وهنــی و تــزه باســی الیــه ئــه. هســلمانی چــاپکراو

کـــان ناکـــا و ئانـــالیزکی تیکی شـــیعرهائـــستشــتی لــه عوســمان ده. ســت ده بــی ناداتــه ده ئــه

کـی دیكـه یـه وه دا باس له لکۆینهی آه کییه پشهـــه زانکـــۆی تـــه ـــز ده ل ـــه کـــا کـــه بـــه ور نجـــام ئ

د مـــه حـــهن م الیـــه ویـــش لـــه یـــشتووه، ئـــه گـــه نـــهجـــــاری بـــــووه کـــــه دواتـــــر نـــــهیعیـــــد ســـــه. شـتی تـه عوسـمان ده کـان دراونـه ستنووسه ده

یـن کـه بکـه توانین بزانین و یـان شـک دیاره دهــــه ــــه تکــــی وا بــــۆ بــــه نووســــینی باب جــــام ن ئ

رچـاوه لـه هنـدک گۆڤـار و سـه. یـشتووه گه نهدا هـاتووه کـه بـۆ شـتی ی عوسـمان ده کـه کتبه

ی آـه تـزه. وتـن کـه ده ستنه من له ستۆآھۆم ده: ش پكھــاتووه شــتی لــه ســ بــه عوســمان دهکانی همن مه رهه نی سیاسیی به بیۆگرافی، الیه

هـا هرو هـه. کان مه رهه تیی به یه نی کۆمه و الیه .دا هاتوون که هندک نامه و ونه له کتبه

م کـاره ڕووم لـه زۆر من بۆ نووسـینی ئـهــه ــه ک ــه س و الی ــه ن و کتبخان ــه ئ ــرد ک ــه ک ر گ

کـــــی وێ بتـــــوانم کـــــه ســـــتکه شـــــتکیان ال دهوه هــــیچ شــــتکم داخــــه ربگــــرم کــــه بــــه لــــوهــه ســتنه ده ــه و شــتانه ئــه. وت ک ــه ل ــش ک ر ســه ی

ن ری هـه وه کتبی بیـرهک کان و یان وه سایتهبــی و تکــست ئانــالیزدا خــۆ ده لــه باســکی ئــه

کیــان لــه کــاری منــدا کــه ر بۆیــه هــه. وه نابیننــهو بۆ ئه رچاوه نیا سه وایه ته که. رناگیرت لوه

ــاره هــه ــه ک ــی نا ) ١٩٧٩( جــودایی ی مــان کتب . غدایه چاپی به

ی جودایی به سویدی شیعری ناهآـی واتایـه بـه Med andra ord (1998)(لـه

رگانـی تكـستی بـاس لـه گیروگرفتـی وه) ترــه ــت بــی ده ده ئ ان هــه ئایــا وه. آرــمیــشه رگوه بــــــاس لــــــهLars Klebergدات؟ ســــــتده دهآرــت و م ده رگــان هــه آــاری وه آــات آــه ده

ــــــــه ــــــــت ه ــــــــیش ناآر Roman Jakobson. مکـــات آـــه و بۆچوونـــه ده تـــی ئـــه رایـــه نونـــه

ـــــــه' ـــــــ تجرب ـــــــناختیه ـــــــه/ ای ش ـــــــه ئ زموونــه ســه آــارێ وه ده' آــان شوناســییه ر رگدرت

وه رچـی ترسـی ئـه ن گـه هـه ی آـه و زمانانه ئهو ئـــــه. ر ره ر زه وتـــــه بـــــه ق بكـــــه یـــــه ده هـــــهـــه ره ره زه ـــش ل ـــه ڕگـــه ی ـــی وشـــه، ی ق رزآردن

رگـــــــــــان فـــــــــــسیر و دوبـــــــــــاره وه تـــــــــــه Walter Benjamin. آرــــت ده ر ســــه چــــاره

آــات آــه آــو فۆرمــك بــاس ده رگــان وه وه ســـی قـــی ئـــه ر ده وه بۆســـه ڕینـــه بـــت بگـــه دهــست( ــال تك ــه وه). ئۆرجین ــدا ناآرــت ل رگان

ــــه ــــه ه ــــوو ب ــــانی ده شــــه م ــــه آ ــــه ت واوی ق بـــه یـــه تـــوانین ڕگـــه م ده ڕابگیـــردرن بـــه ك ل

قـی ی ده ه زایه'وه آه مدا بدۆزینه زمانی دووه )١٤١- ١٣٥. ل. (ســــت ینــــه ده بــــده' ئۆرجینــــالBo Utasــه ــاس، بــاس ل ــه وه ده ، زمانن آــات ک

وه کـه ناسـینه وه ده و ڕگه شیعری کالسیک لهیـان ر کـام بناغـه یـه کـه هـه عی هـه دوو میسره

ـــه ـــا ٨ر ســـه ل مـــوو هـــه. ه ســـیالب/ هجـــا١٦ تی کــه وه ر ئــه رامبــه بــ لــه بــه رگــک ده وه

ر هیجای کورت و درـژ سه ع له ڕیتمی میسرهرگانــک وه. وــست بگــرێ رێ، هــهز مــه داده


169

تـداری مانـه ب آه له نـوان ئـه وتوو ده رکه سه زمـانی ی)ئفکـت ( و کارتكردن بۆ ئۆرجیناڵ

ــه دووه ــه دروســت رمــه مــدا ســازانكی هون ندانـــــات ـــــا د.(بك ـــــوانین شـــــیعری فارســـــی هئای ت

رگرین؟ وه(Kungl. Humanistiska Vetenskaps-

Samfundet .Uppsala. 1993) P. 88.

ــــه ــــه نا ژــــر ی جــــودایی شــــیعرکه کــــه لــــه ــــادا کاریگ ــــوی موالن ) ١٢٧٣- ١٢٠٧(ری مثن

م ی بــهــی مثنــو وه کــانی هــه یتــه بــه. نووســراوه :ن که ستپده یه ده شوه

ـــــــد ـــــــی چـــــــون حکایـــــــت میکن بـــــــشنو از نــــــــــــــــد ــــــــــــــــداییھا شــــــــــــــــکایت میکن از ج

ـــــــده ـــــــرا ببری ـــــــا م ـــــــستان ت ـــــــز نی ـــــــد ک ان انــــــــــد در نفیــــــــــرم مــــــــــرد و زن نالیــــــــــده

ـــــراق ســـــینه خـــــواهم شـــــرحه شـــــرحه از فـــــــــــا بگـــــــــــویم شـــــــــــرح درد اشـــــــــــتیاق ت

ـــد از اصـــل خـــویش ـــو دور مان هـــر کـــسی ک بـــــــاز جویـــــــد روزگـــــــار وصـــــــل خـــــــویش

/.../ ١٠٩ع واتــه میــسره٢١٨ی جــودایی، ناــه

زنــی ر وه ســه عــک لــه ر میــسره یتــه کــه هــه بــهـــه ـــت وات ـــاعلتون فاعل ـــاعلتون ف ســـیالب ١١ف

. دانراوهــه ــک ل ــه وتار ــاوی ل ــر ن ــا ده "ژ ــوانین ئای ت

پرۆفیـــسوور " رگـــین؟ شـــیعری فارســـی وهوـک مـوو هـه کـا کـه هـه ده وه ئۆتاس باس لـه

ــۆ وه ــه ب ــی تایب ــه رگان ــه تم ــۆدی ندیی ــانی مل آ )٩١.ل. ( شكانه حکوم به شیعری فارسی مه

ــه ــین کــه وه گــشتی ده ب ــوانین ب رگانــی تی ـه ر زایـه ی جودایی بۆ سویدی، لـه سـه ناهـــــه ق ده ـــــی وشـــــه ی قـــــه ڕگـــــه و ل و رزکردن

و زۆر ســتاوه ی مانــا ڕاوه وه نووســینه دوبــارهـــــه ـــــی شـــــیعره جـــــار مۆســـــیقا و ئاه ـــــه نگ ک

٩٦ و ٢٥، ١٩کـــانی یتـــه بـــه. (ســـتچووه ده لـــه .)کراون نه مه رجه ته

ــــاده ــــه ن ــــرین ب ــــی وه قیقت ــــه ش ــــه رگان ، آی ناــه"تــه کــه کــراوه ردــه رگانــی ســه وهکــانی وتــی مــن، وره بــۆنی هــه(" هاکراوــک ڕه" جــودا"ی هــا زۆر جـار وشــه روه و هـه) ٦٣. ل

. خـشراوه تـردا، مانـای تـری پبـه کـانی له دهی ناـــه"بــه " ی جـــودایی ناــه"ڕگــ مانـــای وهــــک ڕه ــــه" هاکراو ــــه نا ــــه ی وات ــــه ک ســــک کوه آرابــــ و لــــه خــــۆ دوورکرابتــــه ریــــك تــــه

ــه ــ شــووبھاندووه ب ــن ش ــوای م ــه ب اعیر م بیبژاردووه کـه کو شاعیر هه کراوه به ها نه ڕه

سـک کـه وه ک ئـه ریبی نـه بچته تاراوگه و غهر بۆیــه مــن هــه. وه لــه خــۆی دووری کردبتــه

ـــــای ـــــه"مان ـــــه" جـــــودایی نا . وه م ڕوونكردۆتـــای ـــوان مان ـــاوازی ن ـــه"جی و " ی جـــودایی نا

و ' ویـست'رقـی نـوان فه" هاکراوک ه ی ڕ ناه"ــه' ــه'یــستنو ن ــراده . ـ ــوان ئی ــاوازی ن و بــ جی

رکیبی وشـه و ها له باری ته روه هه. ییه ئیرادهرقــی فــه" ی جــودایی ناــه"وه ســاختاری زمانــه

".هاکراوک ی ڕه ناه"ڵ گه یه له هه


170

متود، ی تکــست وه هرمۆنتیــک بــاس لــه کردنــه

ی وه خوندنــه. کــا رداشــت ده وه و بــه خوندنــهو مــی یونــانی آــۆن رده وه ســه ڕتــه گــه ق ده ه دی لـه وه ڕیـشه هـا لـه ڕووی پراکتیکییـه روه هه

و دواتــر یــه دا کــانی ئینجیــل قــه ی ده وه خوندنــهــه ــستهی ستروکتورال ڕگــه ل ــه ی ــه ئمــه کان وه ب .یشتووه گه

ئانــــدش ئوولــــسۆن لــــه کتبــــی تکــــستی گـر ک گادامر و هایده وه) ١٩٩٨(ناسراودا نهیارمـان مکـی تـه یه که وه ڕه و باوه ئهر سه له

ک ق وه ی ده وه گادامر خوندنـه. ق نییه بۆ دهــالۆگ ده ــه. بینــ دی رچــی ق گــه ی ده وه خوندن

نیــا گومانــک م ئمــه تــه کــه بــه یــه ک بازنــه وهــه ده ــن ک ــه ی ــه ل ــه ڕگ ــوه وه ی ئ ــه پ ــدی و ی ک ن

ر بـه ق دنینه له ده" جزء"و " کل"تی ناو دژایهکـی یـه ستھنانی مانـا لـه بازنـه ده وه. ڕۆشنایی

ــه ــدا ب ــازدانی خــه'هرمۆنتیکی ــاڵ ب . کــرێ ده' یین ده وده وه، هه خونینه قک ده کاتک ئمه ده

و رگیـز ئـه نجنـین کـه هـه رداشـتک هـه که بهرداشتی آۆتایی و تاکـه رداشته به مانای به به

یـه وه هـه ی ئهمیشه ئیمکان هه. نییه وه خوندنهو ت کـه ئـه تایبـه وه بـه که مانای تـازه بدۆزینـه

وه جیــــاوازن و خوننــــه ق ده ی ده ســــانه کــــهـــشینه ـــه پ ـــان ه ـــایی ی جیاوازی ـــه توان ـــه و ب ی

یانـه لـه هـه تـک کـه زھنییـه لتـوری و پـش که .شدارن قدا به ی ده وه خوندنه

Mimesisوهندنــــــــــه و شــــــــــی وه ی خوئریـــک ئاوربـــاخ ن الیـــه بـــی لـــه ده تکـــستی ئـــه

ی وه کـی ئیلھـام بـوو بـۆ خوندنـه یـه چاوه ر سهـــــه ـــــه نا ـــــن ل ـــــودایی م ـــــوره. ی ج ـــــه گ ی ب

Mimesis لـــه Paul de Manی وه خوندنـــهــه ده هــه ' آــرێ ده ــه میــشه ل یــن ســتپبكه وه ده ق

کـــان مـــوو تیۆرییـــه تـــوان هـــه ق ده چونکـــه ده )٧.ل, Mimesis.('ڕ بکا تپه

تیۆری

گـــری هنـــدک خـــای جـــودایی هـــهی ناـــهنیگــای بــ لــه گۆشــه ر بۆیــه ده هــه. کــه یــه دژبــه

ـــت ـــالیز بکر ـــاواز ڕا ئان ـــه. جی ـــن ل ـــه م ـــد چ نـک و شیعره که نگاندنی ئه سه مکك بۆ هه چه .گرم رده وه

: کۆرا، ئابکشوون- ١کـانی لـه تیۆرییـه' دروستبوونی سـابجکت'

. یـــه هتـــی هـــ کـــی تایبـــه پـــسیکۆئانالیزدا جگایـــهو ) ق ده(ت بــه تکــست بــاره پــسیکۆئانالیز ســه

ی بتــوان وه گــرێ بــۆ ئــه وــست ده گوتــار هــهــه هــه ــه بگات ــه ســت و ئ .کــانی ســابجکت زموون

ـــــه ـــــستڤا، تیۆریی ـــــا کری ـــــد ژولی ـــــانی فرۆی کم دایــک و ڵ هــه گــه کــه لــه ی ناســنامه ربــاره دهندیی زمـان تمه کرت، تایبه ده م باب پناسه هه

ــه کــه هتر ــوه روه و هــه ۆژن ــوان هــا پ ــدی ن ننـــدی نـــوان و پـــوه' ناخودئاگـــا'و ' خودئاگـــا'

ـــه هـــا روه ون و هـــه ڕۆآـــی خـــه ون و نـــاوه خـــه ـــدا تیۆریی ـــه کـــاری خۆی کـــانی ژان الکـــان، ل

بــی و ده وه کــه تکــستی ئــه دا بــۆ ئــه پــده ره پــهـــــــــــه ـــــــــــه ســـــــــــابجکت بنت ـــــــــــاس ب ]١[.رب

که به ونـه یه وه مانای ئه ون بۆ فرۆید به خه


171

ــرده ــه بی ــه ڕه. وه کرت ــسان ب ــی ئین ــوره وان ی گو تـی بو و پ لـه دژایـه ' قکه ک ده فرۆید وه

ــــه ــــایی نات ــــه. 'ب ــــک " خــــود" ڕای الکــــان ب کاتو زم بـــــ کـــــه دتـــــه نـــــاو نـــــه دروســـــت ده

کریـستڤا قامـک . لتـور و کـه مـی زمـان سیستهکــــا کــــه دروســــتبوونی وه درــــژده بــــۆ ئــــه

پــش هــاتنی منــداڵ - زووتــر ســابجکت زۆر واتـه . بـ می زمـان دروسـت ده نو سیسته بۆ

یی، کاتـک منـداڵ و دایـک پش قۆناغی ئاونهکاتـــک . یـــه کـــی ســـمیۆتیکیان هـــه ندییـــه پـــوهیـــه و ' راردادی ی قـــه نوختـــه'رمـــای دایـــک، گـــه

ــه و هــشتا منــداڵ خــۆی کــن دایــک و منــداڵ یجیا نابین.

ئــاۆزه کــه لــه خــودکی" خــودی شــاعیرانهک یـه' سی مایه آه'و ' ویست'نو و له گۆڕاندایه

زمــان بــۆ . شــق ســی ئــه مایــه کــه: ردنــ رده ســهــه ــه شــاعیر ت ــه، ب ــشانه نیی ــا نی / کــو اســتدعا نی

آـه خواسـت، ویـست و داوایـه/ کـردن شـه بانگهقـی شـاعیرانه کـه بـه ده. سـییه مایـه و آـه بۆ ئـه

ــه' ــه ســاتکی تایب ــی ق ــران ت ــه' ی ــه ســتراوه ب وه، تکـــی دایکانـــه یـــه ســـته گـــری جـــه بـــالقوه هـــه

ڵ گـه ره لـه رامبه یه، که به)مزی ڕه/ سمیۆتیک(سـت، ڕیـتم و هـه. یـی می نیشانه سیسته/ زمان وه عنصرکی دایکانه/ ه له توخمی زایه/ طنین

ــه وه ــه ک ــان ده ترســییه ک م ــۆ زم ــدرێ، ك ب بینی ئیمكـــان و کریـــستڤا ئـــه. گـــرن ده رچـــاوه ســـهــــاوده ده ــــه ن ــــ ربین ــــۆرا "Choraن ــــه ]٢"[آ ک

مـز واوی ڕه تـه یه و به ی هه ندی ژنانه تمه تایبهـــه ـــه و ن ـــوان خـــه گوتراوان ـــه ی ن ـــانی ده ت / ق ک

ـــــامتنی ده ـــــوترێ بین ـــــه. گ ـــــۆرا تیۆریی ـــــی ک آقـدا ی که مانا لـه ده و جگایه که له تاییه ره سهــده ــگ ده ب ــان ن ــهکــرێ و ی ــه ق ــا ت ن ــووه، مان ب . خش به ده

ــاری شــاعیرانه ــه/ ک ــه ده رمــه هون ــه ندان بتو یـل گـرتن و بزاڤـك لـه کـاتی مـه هـه نگـاو هه

ی یــشتن بــه قــاره دا بــۆ گــه نگــی شــاعیرانه دتــهڕ ناریـدا تپـه می زمـان لـه کـه دایک که سیسته

دا، لــــه 'یــــران ســــاتی قــــه'شــــاعیر لــــه . بــــ دهــــوان ڕه ســــنووره سروشــــت و / مــــز کــــانی نم و بــه وه بینتــه وردا، خــۆدهلتــ کــه/ م سیــسته. دا قـاوده ق له ده' دیسکۆرسی مژوویی'جۆره

ـــۆ وه شـــاعیر وه ـــه ب ـــداڵ ک ســـتھنانی ده ک مندا وه خۆی له فـازی خۆجیاکردنـه]٣[تی سایه کهرینــشی دا و ســابجکت خــۆی بــه ئافــه وــده هــه

شـاعیر زیـاتر لـه . کـا ری خۆی دروسـتده هونهــه ــری کۆمــه ســانی ک ــه نوو ت ســینی خــۆی، ڵ، ب

نـد بـا پـوه م ناتـه یی به خۆی به فازی دووانهم دایکـی که منداڵ هـه و فازه وه واته ئه داته ده

ــــ م ده وێ و هــــه خۆشــــده خــــوازێ خــــۆی ل . وه جیابکاتهرمـای شقدا سابجکت له گـه بوونی ئه له نه

کـــه بـــۆ یـــه رچـــاوه ڕێ کـــه ســـه گـــه دایکانـــه ده دروســت دا' پرۆســه'ســابجکت لــه . خوقانــدن

ستی کریـستڤا لـه پرۆسـه گـۆڕان به مه. ب دهرگانــی مــوو تکــستک وه هــه. وتنــه و پــشکه

کـه زموونانه و ئه کانی سابجکته، ئه زموونه ئهردوو و ساختاری هه ندرن ر شانۆ داده سه له

ی پایــه' ناخودئاگــا'. گــۆڕن وان ده زمــان و ڕه


172

کی بـــی کـــار ده قـــی ئـــه ده. بییـــه ده قـــی ئـــه دهـــه ـــه ب ـــه ک ـــه'مانای ـــه ئ ـــه زموون ـــانی ســـتییه ه ک

ــــــه' ســــــابجکت ــــــان ل ــــــه و پرۆســــــه خۆی دا ی . ن ده نیشاندهتی لـه کی تایبه گرینگییهabjektionمكی چه

ــــه ــــه تیۆریی ــــستڤادا ه ــــا کری ــــانی ژولی ــــه ک . ی دت که بـه وهabjiceraی ئابكشوون له وشه

و ئـه. یـه وه و له خۆ دوورکردنـه مانای فدان ــه چــه ــاس ل ــه ب ــشکه مک کی پــاز ــن ده ف ــا وت . ک

بــ کــه خــۆ لــه ســابجکت کاتــک دروســت دهوه واته هاوکات کـه کاته ی دایک جیاده سته جه

ی دایکـــه، لیـــشی ســـته ی جـــه منـــداڵ شـــیفتهکاتک زمان دته ناو دونیای منداڵ و . بزاره

ــــا ده ده ــــشتگوێ وه' کــــۆرا'گــــرێ، ســــتی ب پو وه بتـه دوور ده" خود"له ' ویست'. خرت ده ئابکـشوون، بـه. وه یرانـه وتـه قـه کـه ده" خود"

و کـــی تاریـــک یـــه رچـــاوه ڕای کریـــستڤا، ســـهکـدا منـداڵ خـۆی یـه کـه لـه پرۆسـه ڕمـووزه مه/ و خــــۆ لــــه مبــــداء بنــــ ک ســــابجکت ده وهکریــستڤا . وه کاتــه رچــاوه و ڕیــشه جیــاده ســهــه ئابجکــشوون ده ده ــ ک ده ــوان ــۆ ت ســت بکـــی یـــه وه ئابکـــشوون کاردانـــه. رێ تـــ بـــه قـــهسـتکه کـه منـداڵ لـه نگه، ترسه، هه بروزه زه به

مـوو ئابکشوون که له هـه. وه کاته دایک جیاده/ زمــه ئــه'کــرێ، دیــده کــانی جیھانــدا بــه لتــوره آــهــه ــه'یرانكــی نارسیــست ق ــه ب ــه هــه یی مــان م ل

ســت خــوقن کــه هــه رجــک ده لومــه کاتــدا هــهزمــان، . و زمــان ر نیــشانه گدرتــه ســهر وهک یــه ســته کــانی کریــستڤا، جــه ی وتــه گــوره بــه

مـــۆکی و خـــه زمـــوون کـــا کـــه ئـــه دروســـتدهگینا شاعیر وه ئه بینته سابجکت خۆی تدا ده

زمـان ئیمکـانی . رگ وته نـاو دونیـای مـه که ده .کا وه درووستده زیندوومانه

: نھلیسمی شاعیرانه- ٢

ـــــ ـــــه کـــــه سم بۆشـــــایی و خـــــهنھلی ونکدا تاییه و به له. نیا یاسایه ته" خود"رێ ونده له

ک که لـه پـشت که، دونیایه یه نیا ورشه ژیان تهدا و جیھانـه لـه. و هـیچ شـتک وجـودی نییـه ئه

ر، بـــا وردتـــر بـــین شـــیعر، شـــونکی هونـــه. ڕانــی بکۆتــایی ئینــسان دا بــه گــه تــی ده تایبــه

مـوان د و شیعر زیاتر لـه هـهن رمه خودی هونهــه ــان ل ــا ڕه"خۆی ــق/ ه ــک ده" مطل ــه نزی ــه ک . وه ن

ــــسم ســــه ــــراوی نھلی ــــده'روژرک ــــسم ای ئالیــق ــه کــه ئینــسان ده'مطل ــه ـ ــه'کات رکــی وه بوون

/ بمـر"م چۆن به. ک خودایه واته جۆره' ها ڕهــانی ــه"و " ف ــر ن ــه/ م ــده" جاودان ــک گر ؟ درێ لکـرێ یـاڵ ده خـه/ انتازیی ف ڕگه نیا له وه ته ئه

ڕانــی هــا و گــه ه کــی ڕ عبیــر لــه ئازادییــه کــه تــهکــــانی ڕکرنــــی ســــنووره ئینــــسانه بــــۆ تپــــه

ی زمـان ڕگـه نیـا لـه ته. و سروشت متافیزیک خــۆی نیــشان بــدا و" مطلــق"کــرێ ر دهو شــیع

دروســت عردانــو شــی نیــا لــه خوائاســابوون تــه .ب ده

Jean Paul مانی چهھی'مکـی ی ئالیـسمی نیـــه هنـــا١٨٠٠تـــای ره ی لـــه ســـه' شـــاعیرانه

نـــدیی لـــه ڕۆکـــی نـــاوه ' هـــیچ'مكـــی چـــه. کایـــهئانـــــدش . یـــــه دا هـــــه نھلیـــــسمی شـــــاعیرانه


173

Läsningar av Intetئوولــسۆن لــه کتبــی

وه و ئــــه ره ران بــــه رنجــــی خونــــه ســــه2000ـــه ســـه ڕاده ـــه ل ـــش ک ـــدا رده ک ـــی ڕۆمانتیک م

ه کـــه شـــیعر و کایـــه جۆرـــک لـــه ئـــایین هاتـــهـــۆژی ده ـــه جگـــای تیۆل ـــه وه گرت و شـــاعیر ل

ـــه ـــه ســـاتکی ق ـــدا و ل ـــه یرانی ـــدن ڕگ ی خوقانمشروع کـردن " خۆی واته دا به ت ده قانییه حه

مکـــــی نھلیـــــسمی شـــــاعیرانه چـــــه". خـــــودـــارده ـــه دی ـــه ی ـــژوو ل ـــی م ـــه درژای ـــه ب ـــه ک ک

.بیندرێ وه تا تۆلستۆی ده هسۆفۆکلۆس :Wants/ زوو خواست، ویست، ئاره- ٣

ــــــــــه ) ١٨٦٠- ١٧٨٨(ر ڕای شــــــــــۆپنھاوه بمـــوو جیھـــان کـــه هـــه یـــه و هـــزه ئـــه' ویـــست'

/ فعــول مــه'مــوو جیھــان هــه. بــا وپــش ده ره بــه/ فھــوم بــۆ ســابجکت واتــه مــه کــه 'ئابجکــت

ــه ــک رداشــت ب .نھاوهــی شــۆپ ــان (ر، کتب جیھکرنـی به جره ، باسی ته)فھوم و مه ک ویست وه

و حاکمـه ' ویـست'دا و جیھانـه لـه. کا جیھان دهــه ــه ســابجکت ل ــه ڕگ ــوم ی م وه ه برداشــت/ فھر ویـــست الی شـــۆپنھاوه. بـــ درووســـت ده

Dasمکــی فالتــوون و چــه ی ئــه' ئیــده'ک وه

Ding An Sich ی کانـت "شـیئ در خـود" واتـهک حـاکمی یه که خوایه و مانایه یش به وه که ئه

' کی کـورخواست و ویست'لکو جیھان نییه بهــه ســه ده ــده چــه. ســتگرتووه ده تــی ل ی مکــی ئیی هیندویـــــسم کـــــه 'برهمـــــان'و فالتـــــون ئـــــهمکی نو چه دین له به و ئه لی زه رکی ئه وهه جه

هــا نییــه زنکــی ڕه ویــست مــه. ن دا هــه'ویــست'

. دایـــــه وه میـــــشه لـــــه گواســـــتنه کـــــو هـــــه بـــــهـــه شـــۆپنھاوه ـــه ر پیوای ـــسان ب ـــه ئین رده و ک

ــه و 'ویــست 'ی نــده بــه یــش لــه خۆیــدا 'ویــست'ـ" موضع متافیزیکی"م هیچ ئامانجکی نییه به

ــان وه شــۆپنھاوه ــه ژی ــج ڕه"ک ر ک ــ، ده" ن بینکــــو ڕێ، بــــه دا ناگــــه دوای دینکــــی تــــازه بــــهدوای بـــه ڕانـــه ر گـــه ی شـــۆپنھاوه فـــه لـــسه فـــه. کـان مـز و میتۆلۆژییـه ڕی ڕه وپـه ت لـه قیقـه حه

ک و وه ڕێ گــــه ان دهبــــ پــــشود بــــه' ویــــست'ـــل' ـــسیپ تکام ـــه ده' پرن ـــه ئ ـــدرێ ک ـــش وه بین یی ڕگــــه ئینــــسان لــــه. ـــــه' ویــــست بــــۆ ژیــــان'ــست' ــه'وی ــه ـ ــوونی ه ــه وه ب ــست'. ی ــه ده' وی بت

مـوو ویـستک لـه نیـاز و ر و هـه وهـه جه/ ذاتگـــــرێ، لـــــه ده رچـــــاوه تـــــک ســـــه ه روور زه

ر دوای دابینکردنــــی هــــه. ئیــــشتیاقکی نابینــــا . دن رهه تر سه کی زوویه هک، ئار یهزوو ئارهیــــه لــــه کــــی هــــه ره ڕۆکــــی ســــه" نــــج ڕه"ری خواسـت ر وآاراآته ی شۆپنھاوه فه لسه فهرد ئمــه ده. کــرێ وه دیاریــده نجــه ی ڕه ڕگــه لــه. یـن ردی ناکـه سـت بـه بـده م هـه ناسین به دهرگــدا هــایی لــه مــه مــی ژیانــه و ڕه رد هــاوده دهـــــــــــه ده ـــــــــــست وه. وه دۆزت ـــــــــــزی وی ک ه سـلووک"گری جۆرـک لـه وپشبردن هه ره به

وه بـۆ ڕتـه گـه نـد ده رمه واته هونه" ته وه و خهکـــانی شـــییه ڕووکـــه لـــه شـــته نـــاخی خـــۆی و

ـک تی خـه زاوه رانی قه و نیگه بێ جیھان دادهـــــاب ـــــه شـــــۆپنھاوه. ن ک ڕگـــــا و ر وه ر هونــه شــوه ــه ی ــ کــی تایب ــان دنت ــر ت کــه جیھ ه ژدا ده ر ئیمکـــــان هونـــــه. بینـــــ رنـــــج ده ســـــه


174

ـــه ـــه هون ـــه رم ـــد ه ـــه ن ـــوو شـــته ناگرینگ ـــان م کری نــو هونــه لــه' ئیــده'نیــا وه و تــه کاتــه جیــاده

.خۆیـــــــــــــــــــــــدا نیـــــــــــــــــــــــشان بـــــــــــــــــــــــداتــوان تــی ده تایبــه ر مۆســیقا بــه بــۆ شــۆپنھاوه

مۆسـیقا . رببـێ دهبیر و ئارامی م ، خه شادیتـرین روونـی ربینـه بـۆ ده فۆرمکی گـشتی ده

ره وهـه و جـه ئه. ی ئینسان"ماهیت"ر و وهه جهی ڕگــه وه، وردتــر بــین لــه ره ی هونــه ڕگــه لــه

کـانی تـاک زموونـه و ئه وه، دته ناسین شیعرهیـشتن لـه شـیعر و ن بـۆ تگـهرتـی پویـست شه

.مژوو

: جیھانی دیۆنیسی- ٤مکـی ر، چـه ک شۆپنھاوه روه الی نیچه، هه

الی نیچـه م لـه یه به کی گرینگی ههنج ڕۆ ڕه. کـی نییـه و مانایـه سـت بـه مکه هیچ مـه و چه ئه

وه له ترادیـسیۆنکی یونانییـه نھلیسمی نیچه . فـــه لـــسه بتـــه دایکـــی فـــه دهTragedyدـــت و

ـــه نیچـــه ـــستکه ل ـــسان مانیف ـــه ئین ـــه ک پیوایی وه بــــــۆ ڕوونکردنــــــه. مۆســــــیقای ویــــــست

دا نیچــه لــه دوو راژدییــش لــه زایــیش تــ وه ئــهــــک متــــافۆری ئــــاپۆلۆ و دیۆنیــــسۆس کــــه

عنـصره / و دوو تـوخم کرێ ئـه ده. گرێ رده وهون ری خــه ک دوو جیھــانی جیــاوازی هونــه وه

، و دوو خوایـه وندا ئـه له خه: ستی ببینین و مه ـــسان ـــه ئین ـــان ب ـــسۆس، خۆی ـــاپۆلۆ و دیونی ئ

ون ی جوانی جیھانی خه ورشه. ن ده نیشان دهــ ــه شفهپ ــۆ هون ــه ڕزکــه ب . قاشــی ر، شــیعر و ن

وه ر به وردییـه ندی خوقنه رمه ئینسانی هونه

و یـان دۆسـتانه ر ونـه آاته سـه چاودری دهتی رداشـــ ون و بـــه ی جیھـــانی خـــه مۆکانـــه خـــه

.کا مه ده رجه خۆی له ژیان تهیه له ژیـان فۆرمی ری ب دیۆنیسۆس نونه

. کـان مـوو فۆرمـه هیه بۆ ه م هاوکات بناغه به/ دا تــــا جیھــــانکی اســــتوار وــــده ئــــاپۆلۆ هــــه

. ر شــــواوی ســــاز بکــــا ســــه قــــامگیر لــــه ســــهویـست "مان ر هه نسیپدا هه دیۆنیسۆس له پره

رد و م ده دیۆنیـــسۆس هـــه. ــــه"ت ســـه بـــۆ دهــه هــه ــه م م ــه ســه خــۆده رگ ل ی رچــاوه گــرێ ک

مــــامكی ده/ ئــــاپۆلۆ ماســــک. هــــزی ژیــــانن هاوکـاری وه و دووانـه پکـه ئـه. ــه دیۆنیسۆســـــاوه ـــــه و چ ـــــری ی ـــــرین د ـــــانی . کت ـــــه جیھ ل

/ ر واســـطه دا ئینـــسانی خوقنـــه دیۆنیـــسۆسوام رده ی بــه وه بــۆ گواســتنه آــه ئاقــه و هۆیــه

بتــــه نــــد ده رمــــه هونــــه. ن ویــــست الیــــه لــــهم مطلـق واتـه هاوکـات هـه/ هـا سابجکتیکی ڕهو ڕای نیچـه لـه به. م ئابجکته سابجکت و هه

بتـــــه یھانـــــدا، شـــــیعر دهی ج کردنـــــه دووانـــــه .چاره ڕگه

ـــه ـــانی مـــه ب ـــه جیھ ی ســـتانه شـــداریکردن لوه بـۆ ڕتـه گـه کگرتنکـه کـه ده دیۆنیسۆسی یه

ـــــه یـــــه/ یگـــــانگی و وحـــــدتی ـــــوون ل ڵ گـــــه آبـــوون/ ی هـــستی رچـــاوه ســـه ـــه. ب و مـــۆدلی ئ

وـدا که له درینهش تراژیدیای یۆنانی ئیدیالهسۆس، مۆســـــیقا و ئـــــاواز، ئـــــاپۆلۆ و دیۆنیـــــ

ـی ئینـسانی نیچه پیوایه که کۆمه. گرن کده یه. زرـــت و مۆدلـــه دامـــه ر ئـــه ســـه کـــارێ لـــه دهکــان یــه کــه یۆنانییــه وه ئــهســتی نیچــه بــه مــه


175

ــه ده یانترســ ــی پســامی سرووشــت ســه ل توه بتــوانن خۆیــان کــرد و بــۆ ئــه ه د جروبــه تــهای یــــ ی خــــه ن کایــــه ربازبکــــه و ترســــه ده لــــه

ـــه ـــده ئۆل ـــان ڕک ـــه. خـــست مپیادیی ک ر، وه هونیـــه بتـــوانی وه کـــان، بـــۆ ئـــه ی ئۆلمپییـــه کایـــهـــه ـــدا رده ب ـــه ژیان ـــی ل ـــه. وام ب ـــۆ ئ ـــسته ب و ویکــا و سروشــت وا ده ڵ بــوون گــه کگــرتن لــه یــه

.بته ستایشی ژیانمگین ب که ئاوازکی خهک و خۆشـــییه ک نــه وه" ردی هـــاوده"نیچــه

ی نیچـه و بۆچوونـه ئـه. نـبی دوژمنی ژیـان ده. ر ڵ بۆچـوونی شـۆپنھاوه گـه یه له تی هه دژایه

ڵ گــه ردی لــه ک هــاوده ر گریــان وه شــۆپنھاوهـــــود" ـــــان ڕه" خ ـــــه و ی ـــــه نگدان ـــــه وه و زای ی

و گــــری وی کــــه ده ئــــه. بینــــ ردی ده هــــاودهبــه . ســانی دی ڵ کــه گــه رده لــه نــان هــاوده ده

بــۆ ه خۆشــبینهر، نیچــ ی شــۆپنھاوه وانــه پچــهو بـوون سـتی که خودی هـه نیچه ده. ژیان

ــه ــرۆز و جوان ــدا پی ــه خۆی ــه. ل ــه ڕیگ ی چــاره لی دیۆنیـسۆسی ندانـه رمـه دا ویستی هونه نیچه

مکـــی شـــاعیرانه و رهـــه کاتـــه بـــه جیھـــان ده. کــــا ــــک دروســــتده"آکــــت"ی ویــــستی ئــــازادکـــی بـــوون، لـــه ره ی ســـه ک پایـــه شـــواوی وه

. ک یــه وه کاتــه دا، جیھــان دهشــیعر و مۆســیقابـــه " دوزیـــستی"ک جۆرـــک نـــد وه رمـــه هونـــهوه لــــه یــــی دوفاقــــه/ نــــدی دوگانــــه تمــــه تایبــــهو گـرێ کاتی دونیـای مۆدرنـدا خـۆڕاده شۆرهبـ بـۆ روور و پویستی ده ر ڕۆکی زه هونه

ک نـــــــــد وه رمـــــــــه هونـــــــــه. وه زیندوومانـــــــــهــه ــستی"رکــی وه بوون ــه ده" دوزی ــری هــه بت گ

م ســ و ڕازی م بۆشــایی نھلیــسم و هــه هــهو ناســـکی ی گومـــان بۆنـــه شـــاعیر بـــه. بـــوون

م درۆ کــا بــه ســووف درۆ ده یلــه زیــاتر لــه فــه .ر پویــــــــــسته ئیالهییــــــــــه و بــــــــــۆ هونــــــــــه

ـــه کـــه بـــه ، "رگـــی خـــوا مـــه"دوای نیچـــه پیوایــــۆ ده" ــــسم "ت ســــه ویــــست ب جگــــای نھلی ،شــت دهر هــای گــوت زه پــی وه بــه. وه گرتــه ده

. ریـدا زاڵ بـی سـه بـ بـه ئینسان شـتکه کـه دهنجامی گـۆڕانی رئه به" ئینسانی واال/ ابرانسان"

ـــه پرۆســـه ـــسانه ل ـــه ڕۆحـــی ئین ـــک ی ـــدا، کات کئینــسان بــه ویــست و هــزی خــۆی شــۆڕش

ــازاد ده ده ــا و خــۆی ئ ــا ک ــه. ک ــه و پرۆســه ل دا یواوی و بکاته آفریـدن زمی ده نه ئینسان ش /

و ره ی ڕۆح بـــــه وه ه گواســـــتنهلـــــ. خوقانـــــدنوشـتر، : آـرێ ڕ ده سـ فـاز تپـهالئینـسانی واــداڵ رئــه شــر و ســه ــداڵ ئینــسانی . نجــام من من

رکـی پیـرۆزه وه یه و بتاوانه واتـه بوونـهالوا .بت" به ژیان به"توانی که ده

ئانالیز

Intertextualitet" ـــوانبینـــامتنی/ ق ده ن" لـه دیـالۆگ ) ق ده(کـست کـه ت کریستڤا ده

ــــه ــــدا ده کــــانی ڵ تکــــسته گــــه ل ــــت و دی قخوقــک مــوو ده یــه کــه هــه و مانایــه یــش بــه مــه ئــه

: ره ســــه ی لــــه تــــر کــــانی کــــارتكردنی تکــــستهــــی ڕه- ڕۆحــــی ــــه وان ــــه و ک ــــه ل ــــوری، وات لت

م و بـه گـرێ تر شـکده دا تکستکی"ق ده نوان". زهبتـه تکـستکی تـا ر تکـستک ده جۆره هه

که ئمه ناب نـوان دا ده درژه کریستڤا له


176

ــین بــه" نقــد منبــع"ک ق وه ده مــوو کــو هــه ببینــ وه تکــستک ده ــه "ک جۆرــک ب ــۆنی ل پۆلیف

" ی جیـــــاواز تکـــــستی جۆراوجـــــۆر بـــــه ڕادهنگـــی و ئیمکانـــه بـــه ده وه کـــه ئـــه بخوندرتـــه .ر مژوو بدا سه تی له که شایهدا شاعیرانه ده

ـــــــه ـــــــه روه ه ـــــــوترا، نا ـــــــودایی ک گ ی جـــه ـــوی چاولک ـــوی مول ـــه مثن ـــه ل - ١٢٠٧(رییک

ـــــسم). "١٢٧٣ ـــــه ســـــه" صوفی ـــــه ٩٠٠ی ده ل لـدا و بـوو بـه ریھـه ڕاست سـه تی ناوه ڕۆژههکـی یـه وف ڕگـه سـه تـه". عرفـان"ک له یه شاخه

کـان ژیـان بـۆ سـۆفییه. وتـن ڕۆحییه بۆ پشکه ڵ گـه کگرتنـه لـه یکـه کـه ئامـانجی یـه گـشت/ کل

ـــوا ـــه دڵ ئینـــسان بـــه. خ ـــه گـــوگرتن ل و ره بک ر ئینــــسانک وه هــــه. ڕوا ی بــــا ده"خــــود"

ـــه ـــه نون ـــ ن ـــا و ب ـــ هاوت ـــۆ رکـــی ب ـــره ب زیخـــوا ئاســـایی، بۆیـــه ئینـــسان لـــه / خـــداگونگی

ـــه ـــدا ب ـــاخی خۆی ـــه دوای خـــوا و حـــه ن ـــدا قیق تدا کــه بگاتــه خــوا و وــده هــه" خــود. "ڕێ گــه ده

کـانیش ترین ڕگـهگرینگ. وه خۆی تدا بتونتهمـا و موسـیقا هـا سـه روه هه. ته ه و و خه" ذکر"

دا کـــه یـــه و پرۆســـه یـــه لـــه ڕۆـــی خۆیـــان هـــه . یـشتن بـه خـوا ک بۆ گه یه بته ئاقه ئینسان ده

ـــه نـــوان و " صوفیـــسم"شـــایانی باســـه کـــه ل"Mysticism"ـــــه ـــــاوازی ه ـــــه دا جی ـــــان.ی / عرف

وف و ســه تــره لــه تــه میستیــسیزم زۆر گــشتی. بینـدرێ کانی جیھاندا ده لتوره موو آه و ههن له

" بــــــوون"و " کـــــل"لـــــه جیھـــــانی عیرفانیـــــدا گرینگترین شتن و عیرفان زیـاتر بۆچـوونکی

ــه ــسه ف ــه ل ــه ب ــه ڕۆژهــه(م ســوفیزم فیی تــی ل

و ری ئیــسالمدایه ژــر کاریگــه لــه) ڕاســت نــاوه یـشتن بـه کـی ڕۆحـی نییـه بـۆ گـه یه نیا ڕگه تهشــک لــه دیــن و لــک و ه بــهکــو بۆتــ ق بــه حــه

ــه ــاوازی لبۆت ــۆی جی ــه پ ــه ب ــه"وه ک ــه ت " ت ریقڕاســــتدا تــــی نــــاوه لــــه ڕۆژهــــه. ناســــراون

تـــی ســـه وی ده وف زۆر جـــار تکـــه ســـه تـــهروشی خۆی سازکردووه سیاسی بووه و ده

ی خنـه ر ڕه ۆتـه بـهوت یـش آـه و هۆیـه ر به و هه .ڕۆشنبیرانه

ـــاوایش چـــه ـــه ڕۆژئ ـــۆرمی عی ل ـــد ف ـــان ن رفئانــــدش ئۆلــــسۆن لــــه کتبــــی . بینــــدرن ده

Läsningar av Intet دا بــاس لــه دوو جــۆرخوائاسـابوون / پۆزتیڤ کـه خـداگونگی: کا ده

ـــه ـــه چ ـــه ل ـــسانیدا ت ـــی ئین ـــا و ده وســـیف مک کک و خــــوا وه تــــریش کــــه نگاتیڤــــه جــــۆرکی

ئینــسان شــتکی دوور و بگانــه کــه خــۆی بــه .نرخن نیشان نادا، ده

ی وه راپ کاردانـه و خـه ف بـه بـاش و سه تهماموســتا . ر شــیعری کــوردی ســه بــووه لــه هــه

: کـا یـه ده وه و آاردانه دار باس له زنه مارف خهــه" گــشتی و کــارکرنی ســۆفیزمی کۆزمۆســی ب

ــه ــه ســۆفیزمی ئیــسالمی ب ــه تایب ــه ئ ــی ل ــی ده ت ب /.../:بینرن، دا ده له س شیوهکوردیدا

/.../) عیرفانی( شیعری سۆفیزم .١ /.../ سفی سۆفیزم شیعری وه. ٢ "روشیزم شیعری دژی ده. ٣

وه دێ کـی ئایینییـه یـه ماـه همن کـه لـه بنـهی کـه سـانه و کـه و ئـه رتـی زۆر جار سـۆفیگه

ـــن ـــه دی ـــاوه ل ـــک ڕی خـــه و ب "سوءاســـتفاده "


177

وام لـه رده همن بـه. خنه ن دنته ژر ڕه که دهنـدا هـاتوچۆ و دی کانیـدا لـه نـوان شـک شیعره

کـانی ئیالهـی مزه و ڕه همن له سیمبۆل . کا دهم زۆر جار دیـن دنتـه گرێ به رده وه ک کهــدا نــد خا ی جــودایی لــه چــه ناــه. خنــه ر ڕه بــه

:وه کاته خۆی له مثنوی جیادهوه کایـه ک دته"خود"ی جودایی دا له ناه

ـوان دیـن و بـدینیـدا لـه هاتوچۆدایـه که له ن .نـو خـوادا ئامانجـه لـه وه کـان توانـه سۆفییهبۆنو خاکی نیشتماندا وه له چی بۆ همن توانه که

ـــه ـــه. ئاوات ـــه نا ـــودیی دا وشـــه ل بتـــه ده ی جی کـه وتـه و بـۆ ئـه" ذکر و نیـایش"جۆرک له

ی شــــیعری ناــــه]٤[.جیھــــشتووه شــــاعیر بــــه :کا ستپده ڕووکردن له ساقی دهجودایی به

ــــــــا ســــــــاقی ــــــــاده!ی وه ، وا بــــــــاده وه وا ب وه جـــــامی بـــــاده الی مـــــن کـــــه بـــــه ڕوو لـــــهـــه مـــه ری وه موشـــته مـــن کـــه یخـــان ک مـــن لـــه زۆربـــه ـــان شـــاد و ب مـــن و بـــ خـــه کیـــف ی

مــان و بــ خــه نــده هــه رامــه بــۆ ســه ی حــه مــهمــان؟ خــه یــهم بــۆچی بگــرن ســتی بــ خــه مــه

)١٢. ، ل١ی کۆپله(ت ســـه کـــانی خـــۆی ده شـــاعیر بـــه وشـــه

راب بــۆ شــه: نــ و یاســا داده ســت ده گرتــه دهنجیــان و ڕه مــن ی کــه بــ خــه ســانه و کــه ئــهــــه ــــوه ن ــــرێ رام ده ، حــــه بینی ــــه. ک و یاســــایه ئ

ڵ ئیــسالم کــه گــه یــه لــه تیــی هــه دژایــه/ مغــایرت. کـا رام ده راب حـه ی شـه وه گـشتی خواردنـه بهـــه ده رچـــاوه ســـه وه یـــش لـــه وه ئـــه گـــرێ کـــه ل

و راب بــۆ تــرانس ی شــه وه واردنــهعیرفانــدا خ

ــه خــوا بــه نتــه یــه لــسه کــه بتگــه خــه جۆرــک ل وانـه نیـا ئیزنـی ئـه شاعیر تـه. کان ئازاده جۆرهــــه شــــه ده ــــه دا ک ــــه ڕه راب بخۆن ــــان وه ک نجی

تووشی دیوه نجی نه سک که ڕه و که بردووه . وه راب بخواته ر بتو شه گه ئهب تاوان ده

ه ئاکــــار و وو جــــۆرمــــ لــــه ئیــــسالمدا هــــهـــه ـــه وه بیرکردن ـــه ده ی ـــه وه ره ک ل ـــسالم ب ی ئی

کا بـه ستده کاتک شاعیر ده . ندرت داده" کفر"ڵ ساقی، پشت له یاساکانی دیـن گه وتووژ له

تــی خــوایی کــه لــه نــاخی ســه دا ده لــره. کــا دهو شاعیر یاسـاکانی وه ته داوه نگده شاعیردا ڕهوه ڕژتـه خـۆی دادهو خواستی یل خوا به مه

و ئـه. بنـه پرینـسیپ کانی شاعیر ده ته زاوه و قه ـــسیۆنک دروســـت ده ـــسیپه پۆزی ـــه پرین ـــا ل ک

م جــۆره بــه" خــود"نــوان خــوا و ئینــسان کــه ]٥[. داڕژێ توان یاساکان دوباره ده

ـــه ـــی شـــاعیر ل ـــه ر شـــه ســـه توانین راب ب مـۆک ی خه"خود"موو هه. ی ئیسالمه وانه پچهک و لـــه ســـتییه ی مـــه ڕگـــه خـــوازێ کـــه لـــه ده

ـــه خـــه ـــدا ل ـــه یا و ی شـــیعری رچـــاوه ڵ ســـه گ. وه کبگرتـــه یـــه و وت ی کـــه ویـــسته خۆشـــه

ـــه هـــه ـــه گـــه گرتنـــی وت ب ـــداو رمـــی ل ـــو د نڵ وت تمکــه گــه وه لــه کگرتنــه زووی یــه ئــاره

:بیندرێ دا ده کانی همن شیعرهی که له زۆربهــــه وه ــــاییدا ل ــــه ش ــــی ل ــــهخت ــــه ه ــــا پ ڕین

ـــــــه کـــــــاتی پکـــــــه ـــــــه خۆشـــــــییدا ل ـــــــا ل نینـــــــه کـــــــۆڕی مـــــــاتم و شـــــــینا و گریـــــــان ل

تــۆم (بیـره ر لـه ی نیـشتمان تـۆم هـه مـن ئـه ئـه )١١٠. بیره، دیوانی همن، ل وه ر هه


178

میـشه آاندا سـاقی هـه له تکسته ئۆرینتاله کــه ئینـــسان ڕووی هــز بـــووه فیگــورکی بـــه

. بــۆ بکــاکــانی خــۆی مــه کــا تــا باســی خــه تــدهـــه ـــه ســـاقی ل ـــوونی خـــۆی راب ی شـــه ڕگ و ب

بواتـــه نـــاو " خـــود"وه کـــه بتـــه هـــۆی ئـــه دهــه". دگردیــسی"ی پرۆســه ــه ب ڕای مــن ســاقی ل

. یـه دا له توخمی ژنانه" ی جودایی ناه"شیعری ــه( ــه وتــووژی مــن ل ــه ڵ چــه گــه ل ــد ب ڕزــک، ن

ئمه ناب ) هندک پیان وایه که ساقی پیاوهچ که ساقی له کۆشکی میـران لـه بیرمان ب له

ڕاسـتدا تـی نـاوه کـانی ڕۆژهـه ی ناوچه زۆربهمایــان و ژنــانی ســاقی ســه رابیــان گــاوه شــه

مـــی رده ســـه(فتـــادا ی حـــه یـــه لـــه ده. کـــردووهکــان ی ســاقییه زۆربــه) و شــیعره نووســینی ئــه

کـرد کانی کوردستان کاریان ده یخانه که له مه بـووه میـشه ساقی ههم ژنانی به. پیاو بوون

کانـدا یخانـه نی که له مـه رمه ت ژنانی ئه تایبه بهلــه فۆلکلــۆری کوردیــدا زۆر . ییــان گــواه مــه :بیندرێ یگ ده نی بۆ ژنانی مهگۆرا

که ردم مه حیساو کتاو گه که نگ مه م خراوه دهحال/.../ ت گه راوه جور شه و وه مشه ئه ت که م چۆ چاوه ستت بکه مه ت که وشه را لینگ که ی ئه ست خه هد

نی رمه بووشی کوه ئه مید دی حه ن له سی رمه گورانی ئه(

)٢٠٠٤میدی، حه

ــــه ــــه گۆرانیی ــــان ل ــــه ی ــــی ق ــــه ک ــــدا ک دیمیک رهزیـ ن سـه ندی ناوداری کورد حه رمه هونه

:تی هاتووه خوندویه زــــــــــن جــــــــــوت ســــــــــاقی گــــــــــواره

ـــــــــه ـــــــــه م ـــــــــه م ـــــــــان ده ی ل ـــــــــ یخان نگ ]٦[گن ڕده ن وهئاشقان له دی

یـای خۆیـدا شاعیر فیگـوری سـاقی لـه خـهــاره بــه و دیــالۆگ ڕیــتم . وه م دنتــه رهــه دوب

ــه ی کــه ندیانــه تمــه و تایبــه و ئــه ڵ ســاقی گــه لــن کــه یخاتــه پــاڵ ســاقی پمــان ده شــاعیر ده

نـد چـه" جـوان"ی وشـه. ساقی لـه تـوخمی ژنـه مـدا دوپـات شـه و شـه م ی پنجـه جار له کۆپـه

و ئــه. یــه تــی هــه وه کــه ئامــانجکی تایبــه بتــه دهر رامبـه نـدی ژنانـه لـه بـه تمـه ئامانجه کـه تایبـه

و پیاوانــک دابنــت کــه نرخــی جــوانی نــازانن :وه یگۆڕنه ر ده وهه ڵ گه گه له

ر؟ ر هونـه وهه ڵ گه گه وه ده گۆڕیه تۆش ده ر؟ وه خته ر جوانی کردن به وهه هنگ گ که

/.../ ــه ــوا دهدری ق ــه جــوانی ک ــ ماپ !رســت زانسـت و هـه وق ن زه سته پیـری خـاوه ه ر جوانپه

:مک دواتر و که )١٧.ل ،٥. ک(ــه ــا م ــه ن ــۆ، جــوان م ــۆ، واوه چ !چــۆ مــه چ

!خـــــۆ تـــــۆ فریـــــوی زـــــ و زیـــــوی وان مـــــهـــــه ـــــین وه و هـــــه ئ ـــــه ن ـــــی متمان ســـــبازانه ج )١٧. ل ( ی ڕنین و به گوچنین زانن ر ده هه

و ایــی مــژوو بــه جــوانی ســاقی بــه درژو دوو ی ئـه وه سـتنه لکبـه. ت گردراوه قیقه حهــه جــوانی و حــه چــه ــه، وات ــه مک ــه ت، هــه قیق م ل


179

م لــــه ڕۆژئــــاوا ئاشــــکرا و و هــــه ت ڕۆژهـــهرمـی ژنانـه نـدیی نـه تمـه و تایبـه ئیلھـام . ڕوونهڕ، بگـه/ ر ه توژ/ کا که پیاوی جستجوگر ه وا د

هــز و کــی بــه یــه وهرچــا ک ســه ڕوو لــه ژن وهی جوادییـدا ساقی لـه شـیعری ناـه. پڕاز بکا

م بـوون و رگیز ومک به شاعیر نادا به ههخاتــه نیگــای خوائاســای ســاقی، ڕوونــاکی ده

کــی رگــا بــۆ دونیایــه نــو جیھــانی شــاعیر و دهدا که ی شیعره وه شاعیر له هه. وه کاته تازه ده: دوــت دهڵ ســاقی گــه رمــان لــه فــه/ بــه امــر

و م ئــــه بــــه" وه وه، وا بــــاده ســــاقیا وا بــــاده"ــــه ــــه فۆرمــــه ئ ــــای ک ــــه مان ــــه ب ــــدیتن مری و م

رمانـه لـه و فـه ئـه. سـتبوونی سـاقی نییـه ژردهگـرێ رچـاوه ده نا و نیـاز و ویـستیك سـه مه ته

تـی شـاعیر بـدا تـا بواتـه نـو که ساقی یارمهڕاســــتی دواتــــر لــــه نــــاوه. یــــاڵ دونیــــای خــــه

ک باییـه م، ناتـه ی پنجـه واتـه کۆپـهکـه، شیعرهڕوو، کاتـــک و شـــاعیر دتـــه نـــوان ســـاقی لـــه

کا که فریـوی زـ و شاعیر ساقی تاوانبار دهڕوان ی لـــ چـــاوه وه زیـــوی خـــواردووه و ئـــه

گـری خۆیـدا بـه هـه کـرا چونکـه سـاقی لـه ده نهشــاعیر ســاقی . ت ناســراوه قیقــه و حــه جــوانی

ـــه ـــدده پ ـــه شـــه ن ـــۆ دا ک ـــداران ســـه دهراب ب تهــزردا / دوای خــرد وان بــه چونکــه ئــه گــێ نـه

ــه. ڕــن ناگــه ــه ل ــه و ب ــه یت ــه شــاعیر ل ــه دای ڕی وپ :وه شکنته ر بۆیه ساقی ده هه، ناهومدییه چـی؟ چی، بـۆ کـوێ ده بۆ کوێ ده! یا ساقی

ــــه ــــۆش ل ــــه ت ــــه ب ــــه ملکــــه ر ئ چــــی؟ و ملھوڕان وان خـواردت فریـو؟ و بۆی ئه نگ تۆش به ڕه

ــــد زــــ و زیــــو؟ چــــاوی تۆشــــی هــــه فریوانــۆش ده ــه ت ــه وه ده گۆڕی ــه گ ــه ڵ گ ــه وه ر؟ ر هون

. ک! (ر وه ختـه بـهر جوانی کردن وهه نگ گه که )١٧- ١٦. ، ل٥

/ ســـــکی جـــــستجوگر ک کـــــه بـــــۆ شـــــاعیر وهو شـــق ر، ســـاقی کـــه ســـیمبۆلی ئـــه پـــشكنه

و ره جوانییــــــه و لــــــه خۆیــــــدا ئینــــــسان بــــــهر و ت بـه هونـه یانـه خـهبا، نـاب ده" ت قیقه حه"

) کــا و تــاریفی ده کــه پیــاو پناســه(ت قیقــه حــهکـــا کـــه ده وه بـــاس لـــهCarin Fransen. بکـــا

وه بـه مانـای ـه وه ت لـه هـه سـه ساختاری دهیه کـه و مانایه یش به وه ستبوونی ژنه ئه ده ژرـــه ســـه ـــه وق، حـــه و زه لیق ـــه ت قیق و جـــوانی ل/ ژن. کــرێ وه مانــا ده ه ن پیــاو الیــه وه لــه بناخــه

ــوه ــه پ ــه جــوانی ل ــدی ل ــاو، گــه ن / عملکــرد"ڵ پییـه کـه جـوانی وه ویش ئـه یه، ئه کی هه"کاربرد

ــــــــه ــــــــاو ب ــــــــستی پی ــــــــش ده ره وی ــــــــا وپ .بچـ بیریـده بینـین کـه شـاعیر لـه دا ئمه ده لرهیت پشتر ساقی تاوانبار کردبـوو کـه ند به چه

شــــاعیر. گوایــــه ســــاقی فریــــوی خــــواردووهــــه ــــاره ڕوو ل ــــه ســــاقی ده دوب ک و وه وه کاتدا و لــــه ڕی خــــۆی پنیــــشانده پــــشوو بــــاوه

ــانی ســاقی ده ســته ده ــه ک ــستا شــاعیر . ڕێ گ ئـــه وه شـــکنته خـــۆی ده ـــه و داوای یارم ـــی ل تمــی خــۆی ڵ خــه گــه کــا تــا بتــوان لــه ســاقی دهڕزگار بکـا و دیـسان بتـوان " خود"و بسازێ

و ڕ بـه ژیـان هدا بـاو هو گۆمان و شک نو ئه له :وه ته بوون بکا


180

ـــــم ی وا وه ، ده ره وا وه ـــــه ل ـــــک ب ره، نزیــــم ی تــــا ده مــــه یــــه ی، بمــــده مــــه یــــه بمــــده :

مــــــــست مــــــــستم ســــــــاقیا دســــــــتم بگیــــــــر " )١٨-١٧.، ل٦. ک]" (١[م بگیرتا نیفتادم زپا دست

نــد شــمدا چــه ی شــه ڕاســتی کۆپــه لــه نیــوهو فیگـوری ی ند میتۆلۆژ یت له مثنوی و چه به

بـی کوردیـدا دتـه ده ناسراوی تراژـدی لـه ئـه :ق ناو ده

وی نگکی نه بووم به ده رخۆش جا که سه ):وی ولـه مـه(ی رزه و شـیعره بـه م ئه بۆت ده

ـــــــد" ـــــــت میکن ـــــــی چـــــــون حکای ـــــــشنو از ن ب )١٨.، ل٦. ک" (ئیھا شکایت میکنداز جدا

وی ولــه و شــیعری مــه ریــی زمــان کارتکــهیتـه و بـه لـه. ی جـودایی ئاشـکرایه اـهر ن سـه لـه

ڕۆکـی " ی نه"ی مثنویدا هاتووه، وه که له ههرد و گرــت تــا گوزارشــت لــه ده رچــاو ده بــهنجــی جــودایی شــاعیر بکــا کــه لــه زمــانی ڕه :ر ده دته" ی نه"

ـــــد ـــــت میکن ـــــون حکای ـــــشنو از نـــــی چ بــــــــــــــــد ــــــــــــــــکایت میکن ــــــــــــــــدائیھا ش از ج

ـــــــــده ـــــــــستان ببری ـــــــــا مـــــــــرا از نی ـــــــــد ت ان .اند یرم مرد و زن نالیدهاز نفوه کـه یـه"ی نـه"ی شاعیر له ڕگـای ژاره په

ت وایـه و وتـی خـۆی دابـاوه ڕه" نیستان"له قـامیشئـامرکی کـۆن کـه لـه " ی نـه. "کرێ ده

و ڕۆحـی س فـه شاعیر به نه. کرێ دروست دهــ ژه ی ده خــۆی نــه ــه. ن ک پنووســیش ی وه ن

و کــشرت ــده ر هــه وهــه کــاردێ کــه لــه جــه بــه. نووسـرت و پـی ده مـژێ ـده هه که ره وهه جه

ـــه ـــه ک ـــره وات ـــه ل ـــه دا ن ـــامره ی ه ـــه م ئ م و هم و هـــــه نووســـــ م ده ی هـــــه نـــــه. پنـــــووس

ـــه هـــه. نـــ ژه ده ـــه ل ـــدا خـــه ردووک حا مـــک تی به ناه. وه خاته ریده و دوباره ده مژێ ده ههرێ کـ مـك ده ی، باسی خه و نووسینی نه ی نه

و خۆکوتانـه بـۆ شـق و عـه ردی جودایی که دهمـــی ئینـــسانه مـــه خـــه و خـــه ئـــه. وه کگرتنـــه یـــه. نیـا هـی شـاعیرکی کـورد نییـه و تـه گشتی بهتـا ئـستا هـیچ ) کـورد رده ده(مـه و خه م ئه بهو دا ئـه و لـره کردووه نه ک باسی لوه یه" ی نه"ــــه ده ــــاک وی ده رده تک و سروشــــت ردی ت :رچاوه و ئازادی بۆ سه وه ڕانه ب بۆ گه ده

ـــــه ـــــه نا ـــــه م تکـــــه بۆی ـــــی ن ی کـــــردووه ــــــه شــــــیوه ــــــه ن ــــــکم پی ــــــه ن ــــــردووه ی ن یک

/.../ ـــــن شـــــیوه شـــــیوه ـــــی م ـــــسانییه ن ـــــی ئین ن

. ، ل٦. ک (کــسانییه و گــرۆی یــه بــانگی ئــازادی ١٨(

نجـی خـۆی خـوازێ ڕه ده" خود"شک له بهو ســـی. رچـــاوه وه ســـه تیمـــار بکـــا و بگاتـــه

یـــه وه کگرتنـــه و یـــه یـــت دواتـــر ئـــه وت بـــه حـــهشــاعیر کــه ســانکی زۆر . بــ قــامگیر ده ســهنــد و لــه تاراوگــه بــووه، چــه بــاتی کــردووه خــه تـا گـرێ رده رز وه قـه خۆی بـه" پیری"یت له به

مــان بــۆ بکــا کــه دنیایــه ڕۆژــک وه باســی ئــهو مـــوو ئـــه و هــه ڵ خــاکی وت، یـــاران گـــه لــه

وه گرتـــه کـــده جیھـــشتوون یـــهی کـــه شـــتانهــه لومــه رچــی هــه گــه ئــه رجــی ئــستای ژیــانی ل :هزی کردووه و دووری ب ندایه یرا قه


181

ـــه ر ده گـــه ـــانم، ئ ـــیم آکـــه مـــن پـــه ن وتـــه ن ژیم ص تاکو ده کۆشم بۆ وه تده

/.../ ر کسی کـو دور مانـد از اصـل خـویش هه

بـــــــاز جویـــــــد روزگـــــــار وصـــــــل خـــــــویش ـــــه ده ـــــ ڕیگ ـــــوان ه ـــــم، ک ـــــاوم شـــــله هب نگزم، ده ڕاسته بل٦. ک (ممـا ملـه م ئـه کـه ه ، .

٢٢( ند ناوی مژوویـی مدا چه وته ی حه له کۆپه

و چ و ناوانه کـن ئه. ق و پیاو دنه نو ده ژن کــان ڵ بــا نــاوه وه یــه؟ هــه کیــان هــه رییــه کاریگــهکره شۆفار که بـوو به: وه تر بنووسینه جارکی

م زیـن لـه تراژیـدی مـهو م رگی مه به هۆی مهکـۆ و ، چـه تـاژدین ره و زیـن، قـه م ، مـه]٧[و زین

زاڵ، خانزاد و خه ، الس )م س یاری مه(عرفۆ زاڵ لـه تراژیـدی و خوشکی خه رۆک خ سه(

و ج مـــزین، خـــه و شـــه م ، شـــه)زاڵ الس و خـــهنجــام رئــه و ســه ریخــان و پــه نــد، بــرایم ســیامه

ۆ عری بــــــلــــــی دوانــــــه کــــــه شــــــی نــــــاوی وه :م گوتووه ی شه که ویسته خۆشهــه ــی وه ک ــای دیل ــو چ ــه ن ــه(ک وتم ــ م )م

ــــه( ــــن یای ــــه) زی ــــاواری ک ــــه ه ــــه کوی ــــ ل !مــــه ــــه وام ب ــــه ت ــــایی ل ــــا شــــه نی ــــو خون ڵ ن

!؟)زاڵ خــه(و ) خــانزاد(و کــوان کــوان عــل بیــــست نــــاری منــــی نــــه مــــژه نــــاره زور لــــه

ـــــه ـــــو روه ه ـــــزین شـــــه(ک ـــــه(، )م ـــــه ش ی )میل )٢١- ٢٠. ل ( ویست ئه خۆشکـانی ناوبانگـه بـه یتـه یتـه لـه بـه و پنج به ئه

و تراژیدیایانـه مـوو ئـه هـه. فۆلکلۆری کـوردین

ـــه ـــاس لـــه ئ ـــی ده شـــق ب ـــداران ســـه ، زوم ، ت و فیگــوره ئــه]٨[.ن کــه و جــودایی ده ت یانــه خــهدا دن، ژنانکی یتانه و به ی که ناویان له ژنانه

ر نۆرمـدا رامبه که له بهترسن ئاشق، ئازا و نهبـاتکی و خۆیان خستۆته نو خـه ستاون ڕاوهق و ناوانه دنته نـاو ده شاعیر ئه. ر رامبه نابه

ــــه ــــانی ئ ــــدا کــــه ژی ــــشان ب ــــا نی ــــک ت و جۆرو کـانی ئـه مانـه قـدیری قـاره وامبوونی تـه رده به

ــه ــه تراژیدیان ــه م ــان چوون ــه ی ــه ک ــان ی ــا و ی نفنـو خـونی شاعیر له. بژاردووه یان هه رگ مه

ی خــــــــۆی خۆیــــــــدا نوقمــــــــه، لــــــــه ڕیــــــــشهــه ــه دوورک ــه"و وه وتۆت ــه ج ــی ل ــه رگ ــه"ت ت ل . ـ

ــاره و ژنــه ئازایانــه کــا کــه ئــه زوو ده شــاعیر ئ. بـــن و گـــورانی بـــۆ ن و ڕزگـــاری بكـــه بـــن

ـــه( ـــوتن بـــه زانـــین کـــه پھـــه موومـــان ده ه گنفـا و یـان و مـه ریبی غه وتۆته سکی که که که

ریـــت و شـــکه لـــه دابونـــه هیـــد بـــووه، بـــه شـــهنجـام ک سرمۆنی ئه وهنو ژناندا ت له تایبه به .)درێ ده

ڵ وه دا، لـه هـه ی ژن له شیعری هـمن ونهکــــان، وه تــــا دوایــــین شــــیعره کانییــــه شــــیعره

هـمن لـه . ردا هاتووه سه گۆڕانکاری زۆری بهو کـسانی کـچ کانی خۆیدا داواکاری یـه شیعرهــوڕه ــارهو ک ــار و چــاالکیی زوو ده ئ ــا کــه ک ک

شــکی گرینــگ بــ بــۆ دروســتکردنی ژنــان بــهــــــه ــــــک کــــــه ل تــــــده و ــــــاو رێ ژن ون و پی

خنـه لـه هـمن لـه زۆر شـیعردا ڕه. نگن هاوسهــرده ــسیونی ژ ــان ده ســته پۆز ــه . گــرێ ی ژن ل

وه کـرد کـه مـن دا باسـم لـه م کـاره کی ئه پشه


182

چــاو لــه و بژـرم تـر هــه مویـست شــیعرکی دهـــه. م بکـــه" جـــنس"و " چـــین"مکـــی دوو چـــه و ئ

ــه کـه بـاس لـه ١٩٧٨وران شیعره سووڕی دهشـوانک میرـک و کـوڕه شـقی نـوان کچـه ئهخــاکی گرینــگ لــه شــیعری ســووڕی . کــا دهــه کــه کچــه وه وران دا ئــه ده ــه کــوڕ ی کــه داوا لو خنـه لـه میـر و ڕه بـن وه هـه کا کـه پکـه ده

خــوازێ و ده ئــه. گــرێ کــان ده و نۆرمــه ڵ کۆمــه. وه بمـرن یـان ئاواتیـان بتـه دی آه یـان پکـه

سـت ده نجـام بـه رئـه و سه ن که و کوڕ ڕاده کچ ســــتووری میــــر و بــــه ده گیــــرن دارۆغــــه ده

جــودایی، وران، ناــه ســووڕی ده. (کــوژرن ده )٨٩- ٥٣. ل

ــــــه ــــــاو و ون ــــــمن ن ــــــه ه ی شــــــیعری لم ئاوگۆڕیــان بــه گــرێ رده تــر وه شــاعیرانی

میـشه ک هـه و نـاخوازێ وه هنـ ردا ده سـه بهک ئابجکـــت تـــی ژن وه ی ســـوننه بـــه شـــوه

من ده. ببینــــنن خــــوازێ ژ هــــو نــــان بخــــووه یـه ڕگـه و و لـه سـتبنن ده زانست وه/ دانشژنی ئیدیالی . ر دروست ب رامبه کی به کۆمه

نییـه ) ١٨٩٩- ١٨٣٨(فـایی ی وه"شـیرین"همن همن به ئاواته کـه ژنـانی . ڕس شی ده که ته

تـــوانن پیـــاوان وردآـــۆڵ کـــه ده/ جـــستجوگر :ن، گورانی بۆ شاعیر بن ت بدهجا نه

م "فایی شیرینی وه"ک وهشیسکی تهمن بۆ چییه

ـــازای چـــاو ـــژی ئ ـــره کراوه کی ـــنم و ف زانی ]٩[وێ ده

ـــه ـــایی کۆپ ـــه آۆت مـــدا شـــاعیر وتـــه ی حـــه و ل

ــ ده ده ــه پرســ ک ــه ئ ــ ک ــه وه"و ــی دوان " ل- ١٧٤٥(لی دوانه لی دوانه کییه؟ وه وه. نییه

وتـه که" م شه"شقی خۆی به هۆی ئه به) ١٨٠١تـی نـوان جیـاوازی چینایـه]١٠[.انی شـتیجیھو دوو وه کـه ئـه م بوو به هۆی ئه و شه لی وه

م شـقی دوانـه بـه شـه ئـه. ک نه یـه گه نه ددارهو بــــی کوردیــــدا بۆتــــه میتۆلــــۆژی ده لــــه ئــــه

و قـووڵ کـه قینـه شقکی ڕاسـته سیمبۆل بۆ ئهـــه ده ـــا ئ ـــسان ت ـــوان ئین ـــه ت ـــه وپ ـــی ڕی دوان یو دا شـــاعیر لـــه نـــوان خـــۆی لـــره. رـــت بـــه

ك یـه کا واته ناسنامه ده" هویت سازی"، دوانهو " تناســــخ"ژیــــانی هــــمن . آــــات دروســــتده

نـووس ک چـاره یه: یه وامی ژیانی دوانه رده بهک س لـــــه یـــــه ر، دوو کـــــه یکـــــه بـــــۆ دوو پـــــه

و مـۆکی ورانـی خـه پۆزیسیۆن، ڕۆحک لـه دهــدا رمــای ژن لــه ژی بــوونی گــه کــه نــه جیــایی ان

:نووسکی تراژیدیایی ه هۆی چارهبۆتـــه ـــارانی ده ئ ـــه ئ ـــن ل ـــه زۆزان، م ـــم و ل ژی، ٧. ک (!نیم؟) لی دوانه وه(منیش ئه ک ده

)٢١. لـــــه ـــــوه ب ـــــه چوارچ ـــــمن ل م ڕۆحـــــی ه

ســیری خـــۆی آانــدا کــه تــاک ئــه تراژیدیاییــه"کـانی ژیانـدا له تـاریکترین سـاته. نامن" کا ده

و نیاییدایــه اوی تــهکــه خــودی شــاعیر لــه چــو لیــــ م لــــه خــــه ی ڕۆحــــی پاوپــــه کاســــه

ـــــه خـــــه" خـــــود"ڕژێ، ده ر و ده دتـــــه لـــــسه لو خزمــان ، دۆســت لــه وتوخــۆ ڕوو ڕاســته

:کا ده


183

ــــورده ــــه ک ــــه واری، ئ ــــه جوان ــــه ی وت !م ک !م کــــــه باوانــــــه! م کــــــه خزانــــــه! م کــــــه ڕۆــــــهــــه ــــه ئ ــــه ی ئ ــــه وان ــــه ی ق ــــه ت ل ــــرم ناچن وه بی

. ، ل٨. ک(وه؟ مناســنه دهرێ مبیــنن ئـهئـسته ب٢٢- ٢١(

و ڕوو بــ ڕاده" خــود"مــدا ی نۆیــه و لــه کۆپــهی وه ڕانـه کا و باسی گه و ئازیزان ده له یاران

" خـــود"ڕا لـــه. کـــا ده رچـــاوه خـــۆی بـــۆ ســـه :دن نگاو هه شۆڕشگانه هه

!زیزانــــی وت ی عــــه فیقــــان ئــــه ی ڕه ئــــه

!بــات ی خــه رگــه ی جــهر نگــه هی بــرای هاوســ ئــه/../

ــــه ده ــــه ڕیگ ــــم، کــــوان ه ــــاوم شــــله ب نگزم، ده ڕاسته ب٢٢. ، ل٩.ک (مما مله م ئه که ه( ــــۆن ــــی خــــه ت ــــشتر و ڕیتم ــــه پ ــــاوی ک می داگرتبــــوو جگــــای خــــۆی بــــه کــــه شــــیعره

وه ڕتــــه گــــه دا و شــــاعیر ده تــــر ده ڕیتمکــــی ڕۆحکـــی ئـــاگرین، کـــو و . تـــی ورانـــی الوه دهو ر لـه کانیـاو و مـرگ و سـه وێ پ شت ده دهــه ــاخ الن ت ــه و هــه و دێ و ب ــی شــکه وار و ئ وت

وڕنــــی خــــوازێ بچتــــه شــــه دا و ده وت دهـــستان ـــری و ده بی ـــگ شـــۆخ و شـــه ســـتی ب نوه گاتـــــه ده" خـــــود"نجـــــام رئـــــه ســـــه. بگـــــرێو گــــــــــرێ ژن ده و جــــــــــه رچــــــــــاوه ســــــــــهـــسته خۆشـــه ـــاوه کـــه وی ـــه ب و گـــرێ ش ده ی ل

.شیدا بمرێ له باوهیه ادهئامAbjektionen och Chora

جودایی دا شاعیر خۆی یتی ناه ڵ به وه له هه

و نـ ، داده" سه و که ئه" سک، ر که رامبه به لهو لـــه پۆزیـــسیۆنکی خـــوارتر خـــوازێ ئـــه ده

ک ک به نیا وه ته" سه و که ئه"ی وشه. دابنشــه ســاختاری زمــانی شــیعره ــه کــه ل ــه نای کــو ب

" ســه و کــه ئــه"شــاعیر خــۆی لــه ئۆپۆزــسیۆنی مـه کـه خـه ئینـسانکی بـ" سه و که ئه. "ن داده

ـــــصر"ک شـــــاعیر وه ـــــاک/ عن ـــــوخمکی ناپ " ت" سـه و کـه ئـه"نجـی شـاعیر ڕه. نگن سه یده ههخـودی . کا و دیکاتـه ئـابجکتی خـۆی هی ده نه

وه کاتـه لـه خـۆی دوور ده" سه و که ئه"شاعیر ــــه توانــــایی تــــا بگاتــــه نجبردنــــی نییــــه ڕهک

و " ســـه و کـــه ئـــه" خـــۆی شـــاعیر،. ت قیقـــه حـــهوه کـه کـا بـۆ ئـه سـتی شناسـایی ده موو هـه هه

ــه ــوان ل ــه بــسازێ ی و ئاۆزییــه بت . کــه تیدای" ناپـاکی"ر رامبـه خـۆی لـه بـه" پاکی"ر بۆیه هه

گری دکی که هه" خود. "ن داده" سه و که ئه"ــه خــه ــ ل ــه" نهئابکــشوو"م پ ــه ل ــه ب ــه رامب و ر ئ

ست وه خودی شاعیر ناچ ڕاده که له سه که ــه ــا"دوای و ب ــه دا ده"مان ــۆ ده. ڕێ گ ــ ب ــه"ب و ئو و ناپاکــه بــت دیــوه نجــی نــه آــه ڕه" ســه کــهتـر نگ بکـا لـه کاتکـدا کـه شـونی یخانه ته مه

:نگ فه و جه بۆ گاته زۆره راب خـــه و خانـــه س نییـــه ســـه بکـــه و کـــه ئـــه

!راب و شـــــه ک بـــــه ژاری مـــــاری بـــــ بـــــاده دهــــه ــــه ئ ــــه ســــه و ک ــــشتووه ده ی ن ــــان، یچ ردی ژیــه ــه ئ ــه هســ و ک ــش ی ن ــدیوه ئ ــرک ی /.../و ژان، و ب

ـــۆ ده ـــت ب ب ـــ ـــه ب ـــا م ـــه و بک ـــه ت ـــگ؟ یخان !ن. ل (...نـگ فه و جه اته شونی دیکه زۆره بۆ گ

١٤- ١٢(


184

ینـوان خـۆ تـی لـه ڕه کی بنـه شاعیر جیاوازییهو ئـــه"جـــستجوگر و / ڕ ســـکی بگـــه ک کـــه وه کیـه؟" سـه و کـه ئـه."نـ مـه داده خـه بـ" سـه کهو ناپاکـه خـۆڕازی ئینـسانکی لـه" سـه و کـه ئه"

عنــصردا / ک ئلمنــت ی یــه کــه لــه چوارچــوهنده" سه و که ئه. "نام ،ک بـدیکتاتۆر توان

سانک که خۆ له ش خائینک ب و یان که ئهسـتیان بـه و ده تـن فـاوه تـه و ب ن ت نادهبا خه

و ئـــه. "یبـــا وه گرتـــووه بـــا نـــه کـــوی خۆیانـــهــوان کــاین ده" ســه کــه ــرای / ت ــ کــه ب ــل ب قابی

" ســه کــه و ئــه "]١١[. ت کوشــت ســه خــۆی بــۆ دهیخانه که شـونکی ته مهب ب که ناپاکه بۆ ده

.پیرۆزه" سـه و کـه ئـه"یخانـه بـۆ تی مه شاعیر زیاره

ــ ــه ده هق ــه ده غ ــۆلی ئ ــا و مۆنۆپ ــه و ک ســت ده ه لفـــسیری بجکـــت تـــه ک ســـا گـــرێ تـــا کـــه وه ده

ـــژێ ـــا و یاســـا داڕ ـــان بک ک شـــاعیر وه. جیھــسیۆندایه " جــستجوگر"ڕۆحکــی ــه ئۆپۆزی و ل

ـــه ســـه و ت ســـه مـــوو ده ی هـــه وه ره خـــۆی لــــه ــــه ســــایه ک ــــان داده تیی ــــ ک ک شــــاعیر وه. ندا تـامی جـودایی وره ندامک له گروپکی گه ئه

ـــه ـــا و زه و م ـــروزه نف ـــشتووه ب ـــی چ ـــه نگ و ل" سـه و کـه ئـه"یایدا شونک بۆ ی خه وارگه هه

ک روه یــای شــاعیردا، هــه لــه خــه. وه نابینتــهــاتگۆری هــه ــع، ک ــانی واقی ڵ ســیمبۆلی وه جیھ

یـای ئینـسانی کـوردا لـه خـه. و تاوانـه ورانی " ســه و کــه ئــه"و وه جــی نابتــه" ســه و کــه ئــه"

. کـــــرێ نـــــگ پناســـــه ده بـــــروزه ڵ زه گـــــه لـــــهنفـای مـه دیکتاتۆرانک که بوونه هۆی چوونـه

و ـک ژیـانکی ئاسـوده و نـاهن خـه کان تاکهمانکـه دا شـاعیر قـاره و وتـه له. ئاسایی بژیـــــه ـــــه ب ـــــه حـــــه"دوای ک و ڕێ گـــــه دا ده"ت قیق

مـــــوو ر بۆیـــــه هـــــه هـــــه. ر نییـــــه وه ختـــــه بـــــهنـو تی بوون له قیقه کانی شاعیر و حه زوه ئارهو شـــاعیر تاوانبـــاران وه بتـــه یاـــدا کـــۆده خـــهــهکــا و ستنیــشان ده ده ــه ب ــه خــۆی ل ریــان رامب

:ن داده ردی کارییـــه کـــه ده: ی ســـکه مـــه بـــۆ کـــه

ــــــ ــــــه خــــــه ب ــــــک بیخوات ــــــه م وه، زۆردارییـــه ـــۆ ک ـــه ب ـــکه م ـــه داخ: ی س ـــ ل ـــ ب ـــی پ د

)١٢. ل(ماخ؟ ده رزه وه به بۆچی لی بخواته سـانه و کـه ش لـه ها ده روه هه" سه و که ئه"

؛ ن کـه و نیـشتمان ده ت به خـاک یانه بن که خهت و سـه ، ده خاتری پاره ی که به سانه و که ئه

ــه ــان ن ــان ده ی ــانی خۆی ــاتی گی ــه ج ــارن دژ ب کی وانـه و یـان ئـه. وه ڕنـه گه كی خۆیان هه خه

ــه ن کــه هــی ده کــه وا نیــشانده و چ گرفتــک نییشداری باتدا به له خهو مانه ئه و من جیھان ئه

. ن ناکهکـان، بـه ڕای کریـستڤا، جۆراوجـۆره قه ده

توانن ناوی تیپی جوراوجۆری ئابکـشوون دهو ڕۆحــی ســتکی فیزیکـی ئابکــشوون هـه. بـن

ـــــووڕده ـــــه ت ـــــه ک ـــــشوون . درێ بزکردن ئابکو لـه دژی یـه هبجکتـی هـ کانی ئا ندییه تمه تایبه

رکـــی وه ئینـــسان بوونـــه. ســـت وه ده" خـــود"کــــان کــــه ئابکــــشوونه نــــده و بیرمــــه ڕۆحــــی

کریستڤا پیوایه که ئابکـشوون . وه ناسته دهرزبانـک ک مه ـه و وه"خود"لتوری ی که بناخه


185

مــزی کــان ڕه ئینــسانه ئابکــشوونه. کــا آــاردهـــــشانه ده ـــــود'و ' ویـــــست'ی کـــــا کـــــه نی / کمبۆی جـودایی و دابـان هـ یـه کـه بـه 'سـی مایه آه

.بن دروست دهـــه ـــه ئ ـــه ل ـــه قوو ـــه"و بزاریی ـــه ئ " ســـه و ک" سـه و کـه ئـه. "ــه"خود"دایکبوونی تای له ره سه

" خـود"یـه، جۆرـک ناپـاکی کـه کی هـه الوازییهرکـی له کبه. کا ما ده شوونه ریدا نه رامبه له بهـــه ـــوه ینـــی شـــاعیر کـــه ڕه ب ـــ نجـــی بینی اک و پو که ناپاکه، خوقانـدن " سه و که ئه"وه و بۆته

دا کـه لـه ده" خـود"وه بـه نووسین ئیمکانی ئـهوه دایکبتــه دا دوبــاره لـه"دگردیـسی"ی پرۆسـهی یتـی کۆپـه له ئاخرین به. و ببت ست و ههو ئـه " ت بـه بـاره کان سه مدا ئاخرین وشه سیهکرـت ور دهدو" خـود"گـوترێ و لـه ده" سـه که

: و ئیتر باسی ناکرێ یخـــان نییـــه ســـه جگـــای لـــه مـــه و کـــه ئـــه

)١٥. ل (!رابی بۆ چییه؟ ده و شهسه با و که ئهو ئـــه"ڕا فیگـــوری م ه ی چـــوار و لـــه کۆپـــه

سـنگندرا ون ـده هـه" خـود"ڵ گه که له" سه کهـــ ده وخـــۆ باســـی و ئینجـــا شـــاعیر ڕاســـته ب

:کا دهکانی خۆیمان بۆ نجه و ڕه بوونی خۆی !ڕێ ڕگــــــه ڕێ، وا وه رگــــــه ســــــاقیا، وا وه

...ڕێ ر پــه چــۆ بۆســه ڕوو لــه الی مــن کــه، مــه/.../ مــــاڵ- ــــه بــــۆ منــــی ورانــــه ی حــــه مــــه

ـــۆ منـــی ســـه جـــاڵ و ڕه شـــته و ڕووت رگـــه ب/.../

ـــــــــه ـــــــــاری، ده لوب ـــــــــه داری، ڕه رده ب ڕۆ نج

- ١٥. ل... (سـۆ رستی دڵ بـه شاعیری جوانیپه١٦(

و و برا، یاران، یار ک س، خوش و که خزم ی جـودایی دا قـی ناـه نـو ده ویست، لـه خۆشه

وه نـه که می زماندا جگای خۆیان ده له سیستهو م لـه هـیچ شـونکی ئـه بـردرن بـه و ناوده

" دایـــک"ی دا نـــاو یـــان وشـــه شـــیعره بابنـــدهخـــــودکی "بـــــۆ؟ بـــــه بـــــوای مـــــن . ت نایـــــه

ــــستییانه ــــک" "نارسی ــــشتگوده وه" دای ــــا و پ خوه گرتـــه و ده مـــی زمـــان جگـــای ئـــه سیـــستهرمای دایک هنده قووـه سی گه مایه چونکه آه

و و تــرس ر ئــه ســه وه کــه بــه بــۆ ئــه" خــود"کــه و کارهنـانی زمـان دا زاڵ بـ، بـه بـه ره سـه که

:وه یه پکاته و بۆشایی وازێ ئهخ ده وشه م کــــــه و زــــــده دــــــم ببیــــــنم نیــــــشتمان

م کـــــه و دـــــده کـــــاک و دـــــم ببیـــــنم خـــــزم ــم ــری شــۆخ و ده دنــگ و شــه گــرم بــازی ب

نـگ لـه و چه ستی دۆی جوان گرم ده دم و ده رگــــرم ش وه دــــم گراویــــی خــــۆم لــــه بــــاوه

- ٢٣. ل (رگـرم و بـه ـست رهـه هـم بـه دم نه٢٤(

ـــه کـــی لـــه شـــیعری نای جـــودایی دا ڕیتمیـه کـه نـاب خۆمـانی لـ گـژ ها دایکانه هه وهوه له ئـاخری ئه. رچ ستمان ده و له ده ین که

لـــه . وێ کـــه رده دا بـــه ڕوونـــی ده کـــه شـــیعرهیــه لــه دیــالۆگ و ڕیتمــه دایکانــه ــدا ئــه وه هــهـــه ـــه ل ـــه ڵ ســـاقی گ ـــادکردنی خ ـــه ، ی ـــن م و ونــــگ و یــــان کــــانی بــــازی شۆخوشــــه ســــته ده

کانی میتۆلـۆژی کـوردی ژنه ناوبردنی فیگوره


186

م خـۆ نیــشان هزاڵ و شــ ک خـانزاد و و خـه وهو ڕیتمــه زمــان نجــام ئــه رئــه م ســه بــه. دا ده

هـــا م وه ی نۆیـــه کـــا و ڕیتمـــی کۆپـــه داگیـــردهو ره بـه" خود"گۆڕدرێ که مارشی تی ده ڕه بنهبیـسین کـه بـه دایـک ده/ رچاوه واتـه وت سه

و دۆڵ شـت و ده وێ کـه رده و داخدا سـه شاخ و ت و یـشتن بـه یای گـه شادیی خه. پوێ ده

وها درژ و رکی ئه فه دوای سه کۆرا له/ دایک، چ فیزیکـی "خـود"مـوو بـوونی ، هـه م پ له خه

یــشتن بــه بــۆ گــه" خــود. "کــا و چ ڕۆحــی پــده ــه ــه کــۆرا ب ــه پ ــه ل ــه . ی . و وت کــۆرا کــۆرا وت

بــوو رمــای دایکانــه کــه تــا ئــستا شــاراوه گــهۆتاییـدا کـانی آ یتـه بـه تر لـه نگکی و ئاهه ڕیتم وه ڕتــه گــه شــاعیر بــه ڕاکــردن ده. خــوقن ده

ــدا لــی ی و شــونه بــۆ ئــه ــه کــه تی دایکبــووه لرێ نـه سـابجکت ونده وت که له/ واته کۆرا

مانکــه کــات و زه وه ئــه. ئابجکــت و نــه یــه هــهی نـو پیلـه منـداک لـه: یـه نیـا شـتک هـه که ته

ئینـسان . ادانـو کـۆر خۆیـدا واتـه لـه بگوناهیڕێ کـه جارـک لـه گـه ده و شـونه میشه لـه هه

و لـه" خـود"و جاران خۆی ل ڕزگار کردووه و ڕێ کـه منـداڵ گـه ده رییه وه خته و به له ساته

شـت رده کـه زه و جۆره ر ئه هه. کبوون دایک یهری وه ختـه به" شتدا ده رده های وت زه له وه :نووس ر دهو یان شاعی) ١٤٩. ل" (ژنکه

هــر کــسی کــو دور مانــد از اصــل خــویش )٢٢. ل. (باز جوید روزگار وصل خویش

: نووس ده ١٨٨٢ه ساینیچ خـۆی آاتك ئینسان لـه: که وه پویستیه ئه

آـان، لـه وهك له ش یه به شوه- بت ڕازی دهلـه جاین ئ- ر وه بت یان هونه نووسینهی ڕگه

!آرت دهمول حه ڕاستیدا ئینسان تهشـاعیر لـه کردنـی و ڕوو ی جودایی بـه ناه

خــــوازێ شــــاعیر دهکــــا و ســــتپده ســــاقی دهو رنجـــی ســـاقی بـــۆ الی خـــۆی ڕاکـــش ســـهکا که چۆن جیاوازی له بی بۆ وه تی ئه وایه ڕه

:یه ههکان دا نوان ژیانی تاکه وه وه، وا بـــــــا ده وا بـــــــا ده! یـــــــا ســـــــاقی

ــــه الی مــــن کــــه بــــه جــــامی بــــاده وه ڕوو لـــه مـــه ری وه موشـــته مـــن یخـــان کـــه ک مـــن ل مـــن خـــه و بـــ یـــف کـــه یـــان شـــاد و بـــه زۆربـــه

)١٢.ل(کـا ده" خـود"کـانی زموونـه باسی ئـه شاعیر. ر ڕۆحـی دانـاوه واری قویان له سـه که ئاسهلـه و رچـاوه وه به ه وه ی زمان له هه ئۆتۆریته

ــ وه کــه شــاعیر بــه ســاقی ده یتــه ڵ بــه وه هــه بـــــ و كت دروســـــت دهجبوســـــ" وه هوابـــــاد"

ت ســـــکی تایبـــــه ک کـــــه خـــــۆی وهشـــــاعیریخـان ک مـن لـه مـه ری وه موشته: "نرخن دهسـت هـهونـه، رکی ب موشته/ شاعیر."من که

کـا کـه خـۆی لـه تکی نارسیـستی ده زایه به ڕهو یخانه دابنـ تر که دنه مه وانی رووی ئه سه

ک شــــــاعیر وه. ســــــت بگـــــرێ یاســـــا لـــــه ده" ســه و کــه ئــه"/ تــر وی ئــه ت کتکی تایبــهوبجســ

ــاریف ده ــا و ت ــهک ــه تایب ــدی تم ــه ســفه/ ن ــانی ت ک. یــف کــه م، ڕازی و بــه بخــه، شــاد:بژــرێ ده


187

تــر وی ی بــارودۆخی ڕۆحــی ئــه شــاعیر لــه پلــهنجــی خــۆی رزی ڕه ی بــه کــا تــا ڕاده م ده کــه

بـ مکی هه ر خه گه ئه" سه و که ئه. "نیشان بداـــه خـــه ـــاچ مـــه ل ـــۆ و مـــه کـــانی شـــاعیر ن ی ل

:سکه که نیا بۆ که ی ته مه. رامه حه یــه رد نــی ده ڕابــه ئاــه بــۆ بــۆ بــ و شــه ئــهیـه رد نـی نـگ زه ی ڕه سـه که رام ب ئه لی حه

)١٢.ل(و کاتـه یخانـه؟ ئایـا ئـه مـه بۆ شاعیر چۆتـه

نووســـــرێ شـــــاعیر لـــــه کـــــه ده کـــــه شـــــیعرهک شـاعیر یه"گیزهان"/ رک یه؟ چ هانده یخانه مه رێ بکا؟ دا تا ڕوو له ونده دههان

ک وه میـشه یخانـه هـه زانـین کـه مـه ئمه دهی ڕاســتی وه و دۆزینــه ســتی شــونک بــۆ مــه

ی "خـــود"وه کــه ئینـــسان بــۆ ئـــه. یرآـــراوه ســهک یـــهگانا وه پویـــستی بـــه پـــه خـــۆی بدۆزتـــه

و وه ست بیر له مانای ژیان بکاته یه که مه ههرکـــی ئاســـایی ڕۆژانـــه وه ه بوونـــهئینـــسان لـــ

ــــــی ــــــه ڕۆحک ــــــوژه ببت ــــــه ت ــــــه ب دوای ر کو لـره شـاعیر شـون . ڕێ گـه کاندا ده ڕاستییه

کـــا واتـــه فیگورـــک لـــه تکـــست دا دروســـتدهوه که له ڕیگای زمـان ساقی بۆ ئه و یخانه مه

ی " خــودی شــکاو"ر و وشــه ئــاوگۆر بــه ســهـــاوهخـــۆی دا بنـــ چونکـــه شـــاعیر ـــه ب ڕی ب

ـــــئ ـــــۆ ، جـــــوانی تیکاستي ـــــزی شـــــیعر ب و هکـا شاعیر داوا له ساقی ده. یه ساڕژکردن هه

نـــ کـــه یـــه نجـــام بگـــه ئـــه رکـــه بـــه و ئـــه کـــه ئـــهنــــووس بــــۆی دیــــاری کــــردووه واتــــه چــــاره

و جـوانی لـه ت قیقـه حه. ت ب قیقه گری حه هه

جـوانی )کارین فرانـزن(به ڕای . ک توخمن یهڵ کـو لـه گـه ییـه بـهت دا ن قیقـه نـاری حـه له کـهلـه . نک شـت یـهو دووه و ئه وه تکهت قیقه حه

ـــه ـــه ئانتیک ـــستا فۆرم ـــا ئ ـــانی وه ت ـــوانی"ک " ججۆراوجۆر بـووه، سـا لـه کوڕـک چـووه، سـا

فیگـورکی مـردوو و، سـا لـهله ژنکـی جـوانو ویـــستی جـــوانی لـــه خۆشـــه. یـــان ویـــستك

کـــارین فرانـــزن . گـــا خوقاندنـــدا بـــه ئمـــه ده . شق ڵ ئه گه ره له رامبه ر به ایه که هونهپیو

پیوایه که جوانی )ئینگمار هاگ(ها روه ههو کـــان ڵ شـــته تراژیدیــه روکــاری لـــه گــه ســه

ڕۆـــی جـــوانی لـــه زمـــانی . یـــه ئاشـــقبوون هـــه/ خواســت عــالی"و یــالکردن دا بــه ئیــده ڕۆژانــه

كی بــــاته بــــه ده" ویــــستمــــوو هــــه. وه ســــترون لـه دیالکتیکـدا دژ خـهو کانی بـداری ساتهکـــی یـــه لـــه پرۆســـه" خـــود" واتـــه خۆیـــانن بـــهــــه ــــی داخــــۆی ســــوان و/ رســــوودگی ف وران . وه بینته ده

م شـته ی هـه وه تا کۆپـه ه وه ههی کۆپهله . دا حاکمـه کـه لـه ڕتـۆریکی شـیعره" خودفین"ـــه وه" خـــود" ـــه"ک ک ـــر وی ئ ـــه " ت ـــی نیی و دک

ــه خــه ــاری ه ــه شــوه مب ــه ب ــ ی ــه هی ر کــی ورانگ بچتــه نــاو ی وه کــا بــۆ ئــه راب ده داوای شــه

ـــای خـــه ـــی .ون دونی ـــه پ ـــدگر(ب )مـــارتین هایــا "ك نــی جیــاوازی خــود وه کــرێ کــه الیــه ده ئره رامبـه بـه" خـود" واتـه ببینـین" ری ئا رامبه به

ک وه یـه ـه وه خودک که له هه. "دخو"ڵ له گهو تــی ســایه کـه. کــردووهش خــۆی دابـهو بـووه

و سـت هـه،مـوو بیـر ون واته هه تکه" بوون"


188

"ری ئـــا رامبـــه ئـــا بـــه". بـــوون لکگـــرێ دراوهـــاوازی م هـــههاوکـــات لکچـــوون م هـــهو جی

کت که خۆی سوبج واتهگرێ ده خۆیدا هه له .کـن یـه ینـی لـه ڕاسـتیدا عـه کـتئوبج کاته ده

/ هــا ئگۆیــستی ی جــودایی ڕیتمکــی وه ناــهگـری کت کـه هـهوبج س،ی تدایه ازانهخۆخو

وه کـه بته هۆی ئه و لکچوونه، ده جیاوازی شــاعیر . بــایی بنتــه ئــاراوه ناتــه/ پــارادۆکس

نه ته زاوه وه که له قه ئه بکانی خو ر بترسـکردنی ســـاقی تنــش رزه کــا بــه ســه ســت ده دهوه که ساقی چته م زۆر زوو له بیری ده به

ـــار ـــه ســـ کـــردووهتاوانب ـــه ه ب ـــه ردان ـــدن ل وانو خـۆی نـدان مه وه ر ز وزیو و ده رامبه بهباییـه کـه و ناته ئه. ر ناساندوه روه نه ک هو وه

و هاوکـات ا کـ فـی ده ساقی نـهو خۆی" خود"ــــق ڕێ گــــه هــــابوون دا ده ڕه/ بــــه دوای مطل

ی "خواســت"ک کــه یــه بتــه هــۆی پۆســه ده و ڵ خـود له گـههو کگرتنه شاعیر به دوای یه

رکـه وه خـود کـه بوونـه. ڕێ دا بگـه رچاوه سه . ڕێ گه مریی ده نه/ له جاودانگیانیف

مھنـانی رهـه توان چۆنتی بـه بایی ده ناته ي)گـارد کیرگـه( ی بۆچـوون بـه.وشه نیشانبدا

:کن ی یهنج خزم و ڕه بایی ناتهفیلسوف، راپ بایی بـه شـتکی خـه ئینسان ناب ناته

ک نجـی بیـره و بیرمـه بایی ڕه ناته.دابنینـد . نـــج ڕه ک ئاشـــقکه بـــه بـــ بـــایی وه بـــ ناتـــه

.)٨٠. ئوولسۆن،ل(ــه ــه ناــه،بــایی نات دا وه لــهدا، جــوداییی ل

ـــــشانده ـــــه ســـــ خـــــۆی نی ـــــهکت وبجدا ک م ه

نجـی ئاشـقی ڕهم هـه ونان و ده با ده نج ڕهکته بجئۆنجه و ڕه ئهتی که له ڕاستیدا خۆیه

کــک کــه و خــه واتــه وت دووره کــه لــیخــود . بھــ جبــوور بــووه جیــان شــاعیر مــه

ســـــــت ده'کتکی مژوویـــــــیوبجســـــــ'ک وهو لـه.دا"مطلقیت"دوای ڕان به له گهناگرێ هه

. بــ دایــه کــه ئینــسان دروســت ده یــه پرۆســه ."نـا فـه"و "جـاودانگی"نتزکـه لـه ئینسان سه

ــۆره بــه ــودایی خــۆ لــه زه ناــهم ج ان مــ ی جکتکی وبجســــ'بتــــه کــــا و شــــاعیر ده رده ده

ــی ــه بــه؛ 'مژووی ــه ره ــی تکھ ــه مک چنــدراو ل لـه ری کی هونه یه پکھاته ، ئتیک وئستتیک .و ی ئه'خواست'و ئینساننـــدی نـــوان پـــوهک وه ـــکنـــد مۆتیڤ چـــه

و و شـــاعیر کـــه لـــه وه ره جیھـــانی زامـــی دهنیــایی تــهو نجــی شــاعیر ژی، ڕه دا ده جیھانــه

ــه ــه ئ ــه هــۆی م ــاوه، و ب ــهنف ــۆ ی پگ جــوانی بــه کــا، هــا ده ر و نووســین کــه ئینــسان ڕه هون

لــه دیــالۆگی . ن بــه و پــش ده ره کــه بــه شــعرهدا شـــاعیر بـــاس لـــه نـــوان شـــاعیر و ســـاقی

. کــا کــی کــورد ده و خــه کــانی خــۆی نجــه ڕهچتــه نــاو هیپنۆســک ده" خــود"هاوکــات کــه

. دا ــده رهــه تــر ســه کــی " خــود"دروسـتبوونی سـتم مـن مـه "یـه کـه و مانایه یه به و پرۆسه ئهو لــسه کــه لــه خــه"خــود". "م مــن هــهوایــه کــه

ـــا ـــه ڕۆئی ـــه ب ـــانی ره دای وڕووی خـــود و جیھــه ده وه ره ده / خــودکی ترانســسندنت. وه بت

ــهر گواســتنه ــده هــه وه ئ ــرێ کــه هــهڵ وه بژو شـیاری ۆ هو دواتـر بـه لسه بواته ناو خه


189

/ وه گواسـتنه"و لـه. وه سـتته هـههزروه/ خردــال ــهه دا شــاعیر "انتق ــه و خــه باســی ئ ــه ت یان ان

و زـ ت سـه ڵ ده گـه ری لـه کـه هونـهکا دهوخــۆ داوا لــه ســاقی و ناراســته وه تــه گۆڕیــوه

ر بـ کـه هونـه سـانه نـه و که ک ئه کا که وه ده : وه گۆڕنه به زر ده

ــــۆش ده ــــه ت ــــه وه ده گۆڕی ــــه گ ــــه ڵ گ ر وه ر؟ هونه ر؟ وه ختـه ر جوانی کردن به وهه نگ گه که

ــــه ــــر ب ــــه ز ــــ ی ــــه ده وه ، ب ــــه فای ــــه و ــــد م ن نـد ردو ڕه ر مـه روه ، هونـه مـره ر نه ر هونه هه !رســت پــه زانــ مــاڵ دری جــوانی کــوا ده قــه

ست و هه ق و ن زه هرسته پیری خاو جوان په )١٧.ل(

ی ندیـه تمـه و تایبـه ن ئـهزا و نـه رست ماپهــه ــه ق ــه ک ــه حــه"دری نیی ــرێ" ت قیق ــه. بگ ــا ت نی

نرخـی ،ڕۆ نجـه کـی ره"خردمنـد"نـد، رمه هونهـــوونی جـــوانی ده ـــ ب ـــوون کـــه. زان ـــه ب و وایتیـان یانـه ن ناب خـه دا هه جوانی که له ساقی

کـان ره تـه ری خهشاعیر ساقی ئاگادا. پبکرێ :وه کاته ده

!چــۆ چــۆ، واوه مــه چــۆ، جــوان مــه نامــه )١٧.ل (!خۆ تۆ فریوی زر و زیوی وان مه

ـــزر،/ خـــرد ـــهه ـــان ئ ـــوونی ژی ـــه زم و و ئ شـونکی تـی هی که شاعیر چـشتووی نجه ڕه

ــه ــه شــاعیر ده تایب ــی ب ــهدا ت ــ وات کی ش پۆزنتـــی روه ســـههـــزرو نـــج ڕه. بژـــردارو هـــه

. نــونن دا خــۆده شــاعیرن کــه لــه نــاو زمــان بتـه نـا قیقـه گـری حـه ههخۆیدا جوانی که له

ر و هونــه. وه ڵ زــر وزیــو بگۆڕدرتــه لــه گــهــه ــه وه هــه جــوانی ل ــه ن وه هــه ــد رمــه و هون ن

دا ری لـــه زمـــانی هونـــه ت قیقـــه و حـــه بـــوون و ، ڕســــته نیــــا وشــــه زمــــان تــــه. دا ده شــــک

کـو نـ بـه گـه یامـک ده ربین نییه کـه پـه ده بـــوون بـــه واتـــه"بـــوون" داتـــه زمـــان نـــاو ده

چتـه نـاو شاعیر ده. کا یدا ده ه مانا پلنانناوــای ســیمبۆلیک ــه هــه/ دونی ــان چونک مــوو زم

سـت داوه دا لـه ده شتکی له دونیـای واقیعـیــــهو ــــه ب ــــه وه خت ــــه ک ــــۆ شــــاعیر کاتک ری ب کـانی ژیـان زموونه و ئه خوق دهمک رهه بهــــه ده ــــشانه کرن ــــه. نی و زمــــان شــــعر زمان

ر و هونـــه شـــیعر. کـــی شـــیعرهرز فـــه پـــشنجــامی رئــه وه بــه ئــه. ن کــه ئاشــکرا ده"نبــوو"

کاتـــک . ره و هونـــه نـــد رمـــه هاوکـــاری هونـــهـــه حـــه ـــه قیق ـــه ب ـــه ت ل ـــشان ره ـــدا خۆنی دا ده م. دا نـد بـوونکی مژوویـی نیـشان ده رمه هونه

لــک و بــوونی مــژووی گــه "هــستی"شــاعیر لــه ر لــه خۆیـدا چونکــه هونـه و وه هنووسـ ده

ــــه وه هــــه ــــه وه هــــه ــــه هون ــــه ر ی ر روه و هون . ن که بوونکی مژوویی پیدا ده

م شــته ی هــه م تــا کۆپلــه کــه ی یــه لــه کۆپلــهی واره بدرـت قـه رده مک کـه ده و خه نج ڕه

تـره وره نجکی ئاسایی ڕۆژانـه گـه زۆر له ڕه ه کیه؟ "خود"و ئه. کا رشار ده سه"خود" و

ــــوان دو ده"خــــود" ــــه ت ــــرووپ بگرت و گو کــــا بــــات ده س کـــه خــــه کــــه تاکــــه: خـــۆی

کـــه کـــۆ/ نفـــا و کۆلکتیـــڤ وتـــه مـــه کـــه دهـــه نجکـــی مژوویـــی دیـــوه ڕه و شـــاعیر بۆت


190

ــه ده ــی ئ ــه و نگ ــاورانی و باســی کۆی ــهم و ئکـو به مکی ئاسایی نییه ه خهم خهو ئه. کا دهــی"مکــی خــه ــه/ مژووی ــژووی "زن م ــه م ه ک :گرتووه کانی هه ارهو ئاز لک گه

مـان رداشـی زه یھـاڕی بـه ی نه سه و که ئه، )١"(ییـه ئاسـمان گـه ی نـه زیـه"ی سه و که ئه ) ١٣.ل(

ـــــــه ـــــــازار ئ ـــــــه و ده و ئ رده هاوکـــــــات بــه شــوه ــه ی ــه کــی نات ــه ده" خــود"بایان ــد مــه و ن

مانـدا رداشی زه و ڕۆحه که له بن به ئه.کا دهـــاڕاوه ـــه ده ه ـــا خـــوازێ م ـــ ت ـــهســـت ب بگات

ــه ناتــه. کــامبوون ــازکی پــ ل ــایی شــاعیر ف بنـــی الواز و لـــه ڕاســـتیدا الیـــه. ڕنـــ پـــه تـــده وجووی م هو له ج کن ر یه هه"خود"هزی بهو وی کـانی شـاعیردا تکـه سـته و هه وان ڕه

ک ی شـــــاعیر لـــــه یـــــه"خـــــود" تـــــی دژایـــــهڕای ره وه ســه ڵ ســاته ه و لــه هــه. ن رچــاوه ســهبینـــ خـــۆی پشـــوبو ده"خـــود" وه کـــه ئـــهـــه ـــه ب ـــه وه دوای خۆدۆزین ـــ ده"خـــود". دای بو دواتر له وه ڵ خۆی له خۆی جیاکاته وه هه "خــود"/ کتجســاب. وه کبگرتــه ڵ خــۆی یــه گــه

ڵ هاییــدا هاوتوخمــه لــه گــه ی ڕه لــه پۆســه :"خود"/ کتجئۆب

نگـــــاوم شـــــله بـــــم، کـــــوان هـــــه ڕگـــــه دهزم، ده ڕاسته ب٢٢.ل (مما مله ئهم که ه(

ته و فورسه ئه تاب ست ده رمه سه"خود"ــه ــه دات ــاک کات ــه وه خــۆی کــه خــۆ پ ڵ گــه و ل

هاوکات کـه . وه کبگرته رچاوه یه و سه خۆی "ستچوو ده خودی له"کا ده فی خۆی نه" خود"

خـوازێ ده"ستچوو ده خودی له". ب هز ده بهــه بــه ــه ر هــه ســه ک ــه لوم ــا دا زاڵ کــه رج ــ ت ب

یـــه م شـــوه بـــه. دایکبـــ کـــی تـــازه لـــه"خـــود"ک لــه یــه ونــه/ بتــه پۆرترتــك کــه ده شــیعره

کاتــه دهۆی کــه خــ"خــود "ی وه تاقیکردنــهۆخجیـــاواز ک یـــه کتـــک بـــه دوو بـــای لـــهجئۆبـــــه ـــــه ب ـــــه پرۆس ـــــوو ل ـــــات لکچ ی م هاوک

لـــه "خـــود"دا یـــه و پرۆســـه لـــه.دا "دگردیـــسی"وام رده به و تی ڵ خۆیه هگ تی له ڕ و دژایه شهو بگاتـه بـ ر خۆیـدا زاڵ سـه خوازێ که به ده

یـــه و پۆســـه ئـــه. ڵ خۆیـــدا ئـــارامی لـــه گـــهـــه ـــه ب ـــ رئ ـــز و ب ـــزی نجـــامی ه ی"خـــود "ه

نجــام ــک بــه ئــه'خواســت'یــه کــه رما فــه حــوکم . ن بگهوه بته هۆی ئـه ده "ر خود سه زابوون به"گــــای لــــه ڕ. بگــــا" تعــــالی" بــــه ئینــــسانکــــه ژــــر خاتــــه خــــۆی ده" خــــود "وه یهســــتی مــــهــۆ و ده ت ســه ده ــه پردــک ب ــال"بت ــۆ " انتق بو هزه پیـدا بکـا وه که له درامای ناخدا ئه ئه

ـــه ـــه"ک ـــودی ل ـــه "ســـتچووو شـــکاو ده خ بکات ابرانـسان/ ال ئینسانی وا واتهئینسانکی نوێ

بتـه هـۆی ده"جـودایی". م ببته شـادی و خهو بۆشــاییه کــه بــه هــۆی ئــهوه کــه شــاعیر ئــه واتـه وه پکاتـه وشـه نفـاوه پکھـاتووه بـه مه

ـــــه شـــــواوی ده ـــــه جگای ـــــه بت ـــــۆ ن . زم ک بو لــهشــیواوی/ آشــفتگیدــوی نجــام رئــه ســهــه دایــک و خــود دووبــاره زێ بــه دا ده ڕ شــه ل :وێ که رده و سه ب ده


191

ـــم ـــه و ده د ڕاب وێ جـــامی شـــه شـــکنم لــــیرین نایــــه ــــاچی ش ــــهــــ م ــــامی ش راب ت

ـــــه ـــــه پ ـــــم و ناترســـــم ل ـــــه د ـــــی ب زی رژینــه هــه ــه ری ســه ر پ ــوه وت رک ــه و د ــه زم زی ب

)٢٤.ل(بته و خواستی ده ون خه،نیایی شاعیر ته

بتـــه کانایـــک کـــهب" خـــود"وه کـــه هـــۆی ئـــه. ڕبـــن رێ تپـــه ونـــده لـــه کـــان وشـــهپـــاپۆڕی

تـانی شـاعیر ره و بـده خت رجی سه لوومه ههوه بتـه هـۆی ئـه هزکـردووه ده وی بـ که ئهــــه ــــه ده"خــــود"ک ــــا ســــت ب و نووســــین بک

نقو دووری شــــاعیر لــــه ئــــازیزان . بخــــوبتـه ده و وشـه عریونـی شـ بته هه یاران دهـــه ـــۆی ن ـــدانی ه ـــه"جات . "ســـتچوو ده خـــودی ل

تـر ی کـ یـهوای ڕه بنـه دهکـان زموونـه ئهموو هها کـه شک له ئـست ک به ڕابردوو وه. له ژیان

ـــدا ده شـــاعیر خـــه ـــه نووســـ ده ریکـــه تی بتمجـــۆره بـــه.ک بـــۆ خوقانـــدن یـــه رچـــاوه ســـه

. بــ مــۆکی خۆیــدا زاڵ ده ر خـه ســه شـاعیر بــهر ڕابــردوو ســه ی لــه کــه قــی تــازه کــه بناخــه ده

ــــه ــــۆ ئ ــــژڕاوه ب ــــاره داڕ ــــه کــــه دووب وه نییکـــو بـــۆ وه بـــه بکرتـــه بـــه جـــره ڕابـــردوو تـــه

ڕکـی و لـه شـه بـ زاڵریـدا سه یه که به وه ئه : ست باده بکاته" خود"هاییدا نه

ـــه ـــه ر ده گ ـــانم، ئ ـــه ن ـــه مـــن پ ـــیم ک ک ـــه ن وت

ژــــم ســــ تــــاکوو ده کۆشــــم بــــۆ وه تــــدهـــــه ـــــن زۆر ب ـــــ کۆشـــــشی م وا و زۆر ڕه ج

)٢٢. ل ( وا ت وایه بیعه چونکه قانوونی ته

ــه ــه ســه نا / ر ترادیــسیۆنکی ی جــودایی ل واتـــــه لـــــه اوهی دانـــــرۆس دیۆنیـــــسچانـــــدیت قیقــــه حــــه) ســــتی دا مــــه لــــره (دا شــــواوی

دا دوو ۆسیله جیھـانی دیۆنیـس. وه دۆزینه دهئـــــاپۆلۆ و : یـــــه هـــــهر مـــــسه جـــــه/ "قطـــــب"

ککیــــان کــــه یــــه،و دووه ئــــه. دیۆنیــــسۆسری تـــر نونـــه وی و ئـــه ری شـــواویه نونـــه

ری واوکـــه و هاوکـــات تـــه ک زم، دژی یـــه نـــهدا قکــی شــاعیرانه ه ده دووه لــ و ئــه. نکتــر یــه

/ هاوتـا/ و پارالـلن م هاوکار ک به یه دژ بهــه ــب ت ــاردهری ــه ک ــه. ن ک ــاری ئ ــه هاوک و دووانــداڵ وه ــه ک من درووســتکردنه کــه پویــستی بسابجکت لـه . یه جنس هه/ ر دووک توخم ههــوان ئــه بــه کــکــی جواناســی لــه نو دووه رک

کن لـه شـ م بـه و خه ژیان واتهب ده دروست .ک یه

دا هــمن کــانی ی زۆری شــعره لــه زۆربــهـــه بۆشـــایی" خـــود" ڕا ورانـــی و نیـــایی ، تـــه ل و ـک" عطف نقطه ".و گشت کگرتن یه گاته ده

بته ده'خواست'رخان له الی رچه خاکی وهــه ــه هــۆی هــۆی ئ ــه چــای جــودایی ببت وه ک ک ئینسانکی دیۆنیـسی شاعیر وه. خوقاندنکــــانی جیــــاوازی ژیــــانی ڕوویــــه ســــت و مـــه

م و هـــــــه ی ژیـــــــاننگـــــــ م ده هـــــــه، دیـــــــووهر ری هونـــه هاکـــه هـــزی ڕه.کـــانی ترســـیه مـــهنگــک بتــه ده و ده کــا واو ده کــان تــه وایــه ناتــهخـــوازێ ده"خـــود" کاتـــک کـــه 'خواســـت'بـــۆ

خواسـتک . هـا بکـا رد ڕه و ده نـج خۆی له ڕهه کــه و کــا بــۆ ئــه ده ری م ڕبــه و خــه نیــایی تــه


192

بــ لــه ر نــه ، هــه ڵ وتــی دایــک لــه گــه"خــود" لـه"خـود". وه بگرتـه ک یاڵ دا، یـه شیعر و خه

لـه تـا کـهبـ وام ده رده ڵ خۆی به گه ڕ له شهــــه ــــاخری شــــیعرهی کۆپ ــــه ئ ــــسانک دا ک ئین گرـت رگ بـه گاتـه ده مـهکـه ی فینه ئاماده

"ئینـــسانالوا "نـــج دا ی ڕه واتـــه لـــه پرۆســـه .ب دروستده

لــه هکــ یــه ئاقــهی نیچــه، بــه وتــه ، ئینــسان ه شـتکئینـسان. ئینسانالو وا یوان نوان حه

ئینـسان هاوکـات . بـی ریدا زاڵ سه ب به ده کهوتنـی ی پـشکه م جـاده نـا و هـه م هۆی فـه هه

نگکی ک ده وه،"ئینسانال واخودی ".تی خۆیهـــه ـــه خوقن ـــه ر و ب ـــه ری ســـنووره زن کـــان، لــ پرۆســه وڵ هــه" خــود. "بــ دا درووســتده ک هی

ــــــــــه ده ده ــــــــــۆی وه ره چت ــــــــــر ی خ و دواتوری ئینجـــا لـــه ده. وه الی خـــۆی ڕتـــه گـــه ده خــــوا تــــا خــــۆی دووبــــاره ی ســــووڕدهۆخــــ وه ڕتــه گــه نجــام ده رئــه ســه. وه ســتبنته ده وه

"خـــود"دا یـــه و پرۆســـه لـــه. نـــاو و الی خـــۆیــسی" ــه" دگردی ــداده پ ــا ی ــه"خــود" .ک ــارک ب ی ب

شــتیدا کــه ــک ئیزنــده'خواســت'گــران واتــه ــــــــه ــــــــه شــــــــته بگ ــــــــا بگات و "خــــــــرد"وه تــه گــه"خــود" .کــان رزه بــه لوتکــه ڵ خــۆی کــه ل

ر ئـازادی خۆیـدا زاڵ سـه ب به ده ڕدایه شه لهته بڵبۆ منداڵ؟ چونکـه منـدا". منداڵ"و بب

توان ئیزن بدا که خـوا منداڵ ده وبگوناحه . بفێ"خود"و وێ ماکه سه تدا وه

دگردیــسی "بتــه هــۆی نــج ده ی ڕه پرۆســه بـۆ وه"هـیچ" له "خود"کرنی شه واته گه" خود

شاعیر ئـستا خودی/ منداڵ". موو شتک هه"ــه ده ــوان بگ ــه ت ــاکی خــۆی ڕت ــۆ پ ــه وه ب و ب

ک رگ وه ئیتــر مــه لــره ".بــــ هبــ"ژیــان آی کو ڕوویه رک بۆ ژیان نابیندرێ به ته خهـــ ـــهت ـــه . ری ژیان ـــسان ل ـــیچ"ئین ـــت وه"ه و د

ــاره ژی ســاتک ده ــه ده و دووب ــه گ ــۆ ڕت وه بــارده". هــیچ" ــان دی ــه ژی ســاتی - کــی شــونی ی

ـــه گـــه دهه کـــهســـنووردار ". هـــیچ"وه بـــۆ ڕتگرینـــگ و رگ بترســ ئینــسان نــاب لــه مــه

ـــه ـــان دا وه ئ ـــه ژی ـــه ل ـــه ک ـــهی ـــه ئ و جـــۆره کهــا وهی ڕۆح ئــه" :ــ نیچــه دهی شــت رده زهریاکــان واوی ده ســت گــۆرانی بــ کــه تــه مــه ."یلت و مه نگی دته گوێ بگرنهنگ بده

ستویـو نگـی ڕۆحکی پـ لـه دتـهئستا ــه ــوات ــوه ی ڕۆح ــۆرانی خــۆی چی . شــاعیر گ

مـی رهـه م به خۆی و هه ی"خود"م شاعیر ههـــــــۆی ڕه ـــــــردووه خ ـــــــا ک ـــــــه دوای . ه نووک

سـته و جـه ناو ڕه، بیـر،نـج رکی پ ڕه فه سهدکی وخـ. و ئاشـتی دایـه له فازکی ئاسـوده

و دا زابـــووه "خـــودی شـــکاو"ر بـــه ســـهالوا . "ابرانسان" تی به کردوویه

ــه ــه ره ئینــسانکی ب ــه وا و ره ت بچــووک بزن نجـامکی مـه رئـه سـهچـی کهڕوا رگ ده مه

ـــه ـــه ب ـــه و شـــاهانه ل ر بیرکـــی ئاســـایی رامبسـت وه ڕادهدا "رگ مـه" ت بـه باره سه ڕۆژانه

ل لـه گـه"خـود". شـکن رگ ده و ترس له مـه وه گرتـه کـده ی خـۆی یـه رچـاوه و سه"هستی"

". هـــیچ"ڵ کـــۆراو گـــه ک لـــه بتـــه یـــه ده واتـــه . خوقاوهشیعرک/ ری ی هونهقک دهئستا


193

شک لـه لکراو شاعیر به لکی زۆم بۆ گهـــه ـــوونی خـــۆی دهســـت ن ـــه و ب ـــه دات .ر خونــه ــه ه ــه دوای ســه،نووک ــژ، ف ــی دوورودر رک

وه ڕتـه گـه ده وتوانـه رکـه شاعیر سـهی "خود"و توانایی و ئاماده و بۆ الی دایک ناو خاک

و ئـازاد لـه رگ ئازاد بۆ مـه"یه که ی هه وه ئهـــه "خـــود". بـــ" رگ مـــه ـــ ل ـــانکی پ دوای ژی و چ دژ بــــــهخــــــۆی چ دژ بــــــه ، بــــــات خــــــه

کـه ابرانسان/ ئینسانالته واب ده،"ت سه ده"ک کـــو وه رگ دژ بـــه ژیـــان نـــابین بـــه مـــه :کا شیک له ژیان چاوی لده به

و بیــرو هــۆش مبــ بســت تــا هــه دــم هــه

. ل (! خـۆش و ئیوه واری ر گالشم، کورده گه٢٤(

راوز پهی ســـابجکتکی ئـــاۆز ر بـــاره تیـــۆری الکـــان ده] ١[لــه (زراوه کــه کاتــک منــداڵ دامــه وه ئــهی ر بناخــه ســه لــه بینــ دا ده ی خــۆی لــه ئاونــه ونــه) مانــگ٦ری وروبــه ده

ی خـۆی منداڵ خۆی و ونـه. ب ی خۆی ده ی ونه شیفتهک الی تییـه سایه بین و که ک گشت ده ک یه دا وه له ئاونه

سـتکی ی هـه ر بناخـه سـه ڕاسـتیدا لـه ب که له دروست دهی ربـاره تـک ده قیقـه ک حـه وه کـه داڕژراوه که ونه ه هه

.بین خۆی ده

).red( Ebba Witt- Brattström . Stabat mater

(2002), s. 16. ــــه" کــــۆرا] "٢[ ــــه ترمک ــــه ئ ــــه ک ــــوون ب ــــه فالت و مانای . تۆوی پیـاو رفکه بۆ ک زه نیا وه که ژن ته هناوه کاری به

Kvinnovetenskaplig tidskrift 2-3. - ”Den

främmande kvinnan, presentation av Julia

Kristeva”. s. 49. ــازی ] ٣[ ــۆ الکــان ف ــدیپوس و ب ــد فــازی ئۆی ــۆ فرۆی بم بـــه. تییـــه ســـایه ی دروســـتبوونی کـــه یـــی بناخـــه ئاونـــه

Stabat. بینـ و دروستبوونه زۆر پشتر ده کریستڤا ئه

mater, s. 16- 18 och 125-126. ]٤ [Johan Berger یوایـــــه کـــــه ڕوخـــــساریپ

.میشه فۆرمکه له نیایش و زیکر ر هه ری هونه گواستنه

Aiolos, Nr. 25-26, s. 129. ـــــسۆن ده] ٥[ ـــــ کـــــه ئوول "ـــــه شـــــیعری " خـــــود ل

.یـه دا پۆزیسیۆنکی نوان خوا و ئینسانی هه سۆدرگران )٢٤٦.ل(

توانین نـاوی وا ببینـین کـه بی کوردیدا ده ده له ئه] ٦[شـق ڕوویـان لـه م بـه خـاتری ئـه یاوی ئایینی بوون بـهپ

کـه لـه " نعـان شـخی سـه"بۆونـه . رانـدووه رگه ئیسالم وه


194

ـــه ـــه منطـــق ده ئ ـــاوی ل ـــی فارســـیدا ن -١١١٩الطیرعطـــار بــر،. (دا هــاتووه١١٩٣ ــه روه هــه) ١٩٨٩احمــد رنجب قــ هــا ف

دا باسـی "نعان شخی سه"له کتبی ) ١٦٤١-١٥٦١(طیران ـــان شـــخی ســـه ـــا دهنع ـــه. ک ـــژووی ئ ـــوردی، ده م ـــی ک ب

نعــان کــه پیــاوکی شــخی ســه. ١٧١-١٧٤. دار، ل زنــه خــهو شـخ سـ شـه. د موریـدی بـوو ئاییندار بـووه چوارسـه

بـ کـه لـه ونـدا ئاشـقی کچـک ده بین و لـه خـه ون ده خه. وێ کـه و ڕۆم ڕیده ڕه یدا به شخ شواو و شه. ڕۆم بووهرسـا وا لـه شـقی کچـی تـه ئه. نڕۆ ی ده گه کانی له موریدهکـان شــخ موریـده. رازان کـا کـه ببتـه شــوانی بـه شـخ دهر خـوا بـه الی شخ و لـه وه پاشان دیسان دنه. هن جدهنجـام کـچ ئاشـقی رئـه سـه. جات بدا وه که شخ نه پاڕنه ده

ــه . بــ شــخ ده بــی ناــه کت ــه ل ــه شــیعری ڕژن ی هــمن ل :کا شقی خۆی ده باسی ئه جۆرکتر)٩٣. ل(جودایی دا نعان بۆ کچی گاور له ئیسالم ی سهشخ ڕا رگه وه

.وه ببمه شیمان ریکه بۆ کچه شخ په من خهپورزا بوون وستا همن و عایشه خانم خاۆزا ومام

. بووه و عایشه خانم کچه شخد حمـه تـاوه فۆلکلـۆره و ئـه ره له سه" م و زین مه] "٧[

نــد پیانوایــه کــه هنــدک بیرمــه. وه تییــه خــانی نووســیویهی ناســـیۆنالیزمی کـــوردی ردی بناخـــه ڵ بـــه وه خـــانی هـــه

وی ی تکـه"م و زیـن مـه"ی داناوه کـه چیرۆکـی ئاشـقانهو می نووسینی ئه رده سه. ستی ناسیۆنالیستی کردووه هه

کـانی ناسـیۆنالی تـه وـه می سـازبوونی ده رده چیرۆکه سهــه ــه . وروپــی بــوو ئ ــه شــاری بایــه١٦٥٠خــانی ل ــه ل زیــد ل

و ئـه. دایکبـووه ی بۆتان لـه باکووری کوردستان له ناوچه کــه وتــی زۆری بــووه شــھوور بــووه کــه مزگــه مــه شــاره

زیـد دواتر خانی بۆ خوندن لـه بایـه. رگرتووه ی وه" طلبه"

ــــانی ســــای . ڕوا ده ــــردووه١٧٠٧خ ــــی ک ــــۆچی دوای . کهـاری وبـه یمانا، نـهدیقا ئ کانی خانی بریتین له هه مه رهه به

ـــه، مـــه ". غـــزل"هـــا هنـــدک روه م و زیـــن و هـــه بچووکان . ٣٠٨-٣٠٧. ، ل٢٠٠٢دار، زنه خه

چیرۆکـی ٦ سرووده و ١٩) ١٩٠٥(ئۆسکار مان ] ٨[مـــان . وه تـــه لفـــوبی التینـــی نووســـیوه کـــوردی بـــه ئـــه

و کتبـه بـه ئامـانی نووسـیوه کـه تـا کـی بـۆ ئـه کییـه پشهکار مـان، تحفـه مظفریـه، ئۆسـ. کـوردیتـه کـراوه ئستا نـه

).١٩٧٥(ڕگ همن، وه، هـــمن نـــاوی "فرمـــسکی ڕنـــوو"لـــه شـــیعری ] ٩[

رز قه فایی به حیم ناسراو به وه بدوله ال عه ی مه"شیرین"م ئیتـر هـمن نـاخوازێ کـه کچـانی کـورد گرێ به رده وهکو همن به ئاواته کـه ی ترادیسۆنی بن به"شیرین"ک وه

ی کورد فری زانین بـن و جیھـانکی تـازه دروسـت کچان .٣٨٦-٣٨٣. ، ل٢٠٠٣دیوانی همن، . ن بکه

لـی دایکبـوونی وه دار سای لـه زنه ی خه گۆره به] ١٠[کــرێ ده. قیقــی دیــار نییــه ده دوانــه و چــۆنتی ژیــانی بــه

وانــه ســاــین کــه دــه ی هــه لــه ناوچــه١٧٤٥ب بجــه نـاوی بـه. واری بـووه ک خونـده یـه دایکبـووه و تـا ڕاده له

زا کـوڕی د، ڕه مـه ک میرزا موحـه جۆراوجۆر ناسراوه وهوین بـه کچـک لـه چینـی هۆی ئه به. لی مه و وه کوخا حه

. رامۆشـی و دینـی چته ناو دونیای فه رتر له خۆی ده سهدار، زنـه خـه. خـشدرێ بـه ی پـده"دوانه"ربۆیه نازناوی هه .١٠٤-١٠٣. ل

ک تاکه ئلمنتک نـابین وه" ناپاکی" تڤا کریس] ١١[ یدا ک چوارچوه وه که خۆی له یه کو توخمكی تکه به

)١٢٣.ل.(ڕاناگرێ


195

:رچاوه و کتب سه 1- Auerbach, Erich, Mimesis. Bonnierpocket,

Viborg 1999.

2- Dashti, Osman, Hemn, dar barey naweroki siasi

u komelayati sheerekani. Tishk Tryckeri,

Solimaniye 2003.

Dewane, Wali, Diktsamling, utgivare Razi. Babil

tryckeri, Bagdad 1979.

3- Franzén, Carin, Att översätta känslan, en studie i

Julia Kristevas psykoanalytiska poetik. Brutus

Östlings Bokförlag Symposion, Stockholm /

Stehag 1995.

4- Fredriksson, Gunnar, Schopenhauer. Albert

Bonniers Förlag, Viborg 1997.

5- Hasanpoor, Jafar, Kurdish standard dialect,

avhandling. Uppsalas universitet 2000.

6- Heidegger, Martin, Identitet och differens.

Bokförlaget Thales, Stockholm 1996.

7- Heidegger, Martin, Konstverkets ursprung.

Bokförlaget Daidalos, Uddevalla 2001.

8- Hemn, Chepke gol chepke Nergiz. Gelawej

Förlag, Suleimaniye 1997.

9- Hemn, Diwani Hemn, utgivare Suleiman Chireh.

Kitab– i Arzan Förlag, Stockholm 2003.

10- Hemn, Naley Jodai. Bagdad 1979.

11- Kleberg, Lars (red), Med andra ord, Texter om

litterär översättning. Natur och Kultur,

Smedjebacken 1998.

12- Kristeva, Julia, Fasans makt, en essä om

abjektionen. Översättning av Agneta Rehal och

Anna Forssberg. Bokförlaget Daidalos,

Uddevalla 1992.

13- Kristeva, Julia, Stabat Mater, i urval av Ebba

Witt-Brattström. Nok pocket, Natur och Kultur,

Danmark 2002.

14- Mann, Oskar, Tohfai Mozafariye. Översättning

och editor Mohemad Amin Shexolislami, Hemn.

Saidiyan Förlag, Mehabad 1985.

15- Moi, Toril, Simone de Beauvoir, Hur man

skapar en kvinnlig intellektuell. Brutus Östlings

Bokförlag Symposion, Stockholm/Stehag 1996.

16- Nietzsche, Friedrich, Den glada vetenskapen,.

Svensk översättning av Carl-Henning Wijkmark,

Göteborg 1987.

17- Nietzsche, Friedrich, Samlade skrifter,

Tragedins födelse, Band I. Symposion,

Stockholm 2000.

18- Nietzsche, Friedrich, Så talade Zarathustra.

Albert Bonniers Förlag, Viborg 1999.

19- Nordin, Svante, Filosofins historia, Det

västerländska förnuftets äventyr från Thales till

postmodernismen. Studentlitteratur, Lund 1995.

20- Olsson, Anders, Den okända texten, en essä om

tolkningsteori från kyrkofäderna till Derrida.

Kristianstads Boktryckeri AB, Kristianstad

1987.


196

21- Olsson, Anders, Läsningar av Intet. Albert

Bonniers Förlag, Norge 2000.

22- Pourjewadi, Nasrolah, Mathnavi diktsamling.

Amir kabir Förlaget, Tehran 1984.

23- Qeredaxi, Mohamad Ali, Wefais diktsamling.

Kurdisk institutions Förlag, Bagdad 1978.

24- Renjbar, Ahmad, Manteqolteire Attar. Asatir

förlag, Tehran 1989.

25- Schopenhauer, Världen som vilja och

föreställning, Översättning och inledning av

EFR Sköld. Bokförlaget Nya Doxa 1992.

26- Schopenhauer, Världsreflexer, ett

schopenhauer- brevier, i utdrag och översättning

av C: V: E: Carly. Björk & Börjesson,

Stockholm 1921.

27- Xaznedar, Marf, Mejooy edebi kurdi (Den

kurdiska litteraturens historia) Band 1.

Skolverkets Förlag, Hewler 2001.







Tidskrifter

1- Aiolos, Tidskrift för litteratur, teori och estetik.

Nr. 2, 1996.

2- Aiolos,Tidskrift för litteratur, teori och estetik.

Nr. 25-26, 2005.

3- Doften av mitt lands moln, kurdisk poesi i urval.

Kulturföreningen Sverige- Kurdistan. APEC

Förlag 1991.

4- Kvinnovetenskaplig tidskrift. Nr. 2-3, 1984.

5- Kungl. Humanistiska Vetenskaps- Samfundet i

Uppsala. Jan- Olof Tjäder (red). Årsbok 1993.

Referens

1- Agell, Fredrik, Frågan efter livets mening, om

kunskap och konst i Nietzsches tänkande.

Symposion, Stockholm 2002.

2- Eliot, T. S., Om poesi. Bonniers, Stockholm

1958.

3- Engdahl, Horace, Den romantiska texten. Albert

Bonniers Förlag, Viborg 1995.

4- Lind, Lisa, Sören Kierkegaard själv,

psykoanalytiska läsningar. Carlsson Bokförlag

2000.

5- Nylander, Lars (red), Litteratur och psykoanalys,

en antologi om modern psykoanalytisk

litteraturtolkning. Norstedt, Stockholm 1986.

CD: skiva

Hamid Hamidi, Armeni. Sna 2004.


197

سوپاس و پزانین

-Ebba Wittســوپاس بــۆ پروفیــسۆر

Brattströmناوبــانگی رانــی بــه لــه نووســهـــه ـــواری لكۆین ـــه ب ـــزان ل ی وه ســـوید و ل

بــــ . ی فمینــــستی بــــی بــــه ڕوانگــــه ده ئــــهبــا متوانی نگــه نــه و خاتوونــه ڕه تــی ئــه یارمــه. م نجـــام بـــده ئـــه یـــه م شـــوه م کـــاره بـــه ئـــهر نوه ڕز ئه ها سوپاسی شاعیری به روه هه

جگــای باســه کــه . م کــه د ده مــه حــه قــادر مــهر شـاعیری سـه ر دوکتـۆرای لـه نـوه کاک ئـه

وی لـــــه زانکـــــۆی ســـــان ولـــــه کـــــورد مـــــهر نـــوه کــاک ئـــه. رگرتـــووه پترســبورگ وه

ی ١٩٧٩ی جودایی چـاپی سـای کتبی ناهو وه ئــه داخــه بــه. ال بــوو کــه دای بــه مــن لــه

ــــــه ــــــه چاپان ســــــتۆکھۆم ی دیكــــــه کــــــه لسپاسـی . ـه وتن پ بوون لـه هـه که ستده ده ناسـراو پوورر حوسـن عفـه ڕز کـاک جـه بهم بــۆ کــه دانیــشتووی ئامــان ده" هــدی" بــهو ت بـه ژیـان بـاره ی که سـه و زانیاریانه ئه ئیمــ ن بــهکــانی ماموســتا هــم مــه رهــه بــه

شـــایانی باســـه کـــه هـــدی . نـــاردم بـــۆی تـی دوسـتایه١٩٨٥ - ١٩٨٠نوان سانی له

ــه ــی ل ــه نزیک ــه گ ــمن ه ــووه ڵ مامۆســتا ه . ب

دی، ئاشـــتی حمـــه ســـپاس بـــۆ ئیـــدریس ئـــهرانـم سپاسـی بکـه. ڕیانی رهوون و گه به

ڕای دووگیـانی ره لی که سـه ری شاکه بۆ په . وه دا چۆته هم نووسراو ردی ئهقی کو به دهکـه زۆر ) راوز په١٠٣(کان ڕاوزه په*

ر گرفتـی فۆنـت بـه لـه یان تدایه وه شیکردنهمــی نیــا بــه کــه تــه هــاتوون و لــره دا نــه لــره

کـان رچـاوه بـه کتـب و سـه هندک ئامـاژه . کان کراووه یان تبینییه

ی یـه وه کـی لکۆینـه یـه نامـه ته بهم با ئه* یمامۆستارشتی رپه سه به یه)باغ هال ده شه(

ستۆکھۆم، زانکۆی Södertörns högskola

.پرۆفیسۆر ئبا ویت براتسترۆ@@

xwendneweyeki felsefy mamosta hemn

Documents

Transcript of xwendneweyeki felsefy mamosta hemn