XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇAVUŞLUK TEŞKİLATI

8/3/2019 XVI. YZYILDA OSMANLI DEVLETNDE AVULUK TEKLATI

1/26

Frat niversitesi Sosyal Bilimler DergisiFrat University Journal of Social ScienceCilt: 12, Say: 2, Sayfa: 395-420, ELAZI-2002

XVI. YZYILDA OSMANLI DEVLETNDEAVULUK TEKLATI

The Organization of avuluk In The Ottoman Empire In The Sixteenth Century.

mit KO

ZETGktrklerden Osmanl Devletine varncaya kadar hemen btn Trk devletlerinde mevcut

olan avular, Osmanl Devletinde kurumlaarak en mkemmel eklini almtr.Osmanl Devletinde avular Divan- Hmayn avular, Kapkulu Ocanda grevli

avular ve eyalet ve sancak avular olmak zere balk altnda incelemek mmkndr.Divan- Hmaynda grevli avular daha ziyade divan gnleri terifatlk yapar ve

devlet protokolnn uygulanmasna yardmc olurlard. Divan- Hmayn avularnntecrbelileri olan gedikli avular ise devlet iin nemli ilerin takibi ve uygulanmas iin tarayagnderilirlerdi.

Kapkulu Ocaklarnda ilerin belli bir dzen ierisinde yrtlmesi avuba ve onunmahiyetindeki dier avular vastasyla olurdu. Bu avular sava zaman orduda emir komutazincirinin salanmasnda nemli grevler stlenirdi.

Eyalet ve sancaklarda istihdam edilen avular

n grevleri Divan-

Hmaynda grevliavularnkine benzer. Bunlar sancak divanlarnda terifatlk yapar ve divan dndaki ilerintatbikinde beylerbeyi ve sancak beyine yardmc olurlard.

Anahtar Kelimeler: avu, Osmanl Devleti, Divan- Hmayn, Kapkulu, Eyalet, Sancak.SUMMARY

avus that almost existed whole of the Trkish countries from Gktrkler to OttomanEmpire were perfectly institutionalized in The Ottaman Empire.

As a group avus in Ottaman Empire have been classified under the three main titles inthis study: Namely, Divan- Hmayn avus (the avus who work in the concil of the State),Kapkulu avus (military avus) and, the avus of provinces.

The avus in the Divan- Hmayn were in charge of application of the protocol. . Theexperienced Divan- Hmayn avus were named as gedikli avus and these were sent tothe provinces for keeping track of important duties and isues.

. avuba (sergeant major)with the other avus(sergeants) were in charge of caryingout of the hierarchy in the Kapkulu Ocaks. During the war times, there avus wereresponsible to transfer orders from hinger commanders to the soldiers.

The avus in the provinces had duties same as Divan- Hmayn avus. These werein charge of carying out of protocol in the concils of the provinces and also helping Beylerbeyiwith the works out of the concil of the province.

Key Word: avu, Ottaman Empire, Divan- Hmayun, Kapkulu, Province.

Frat niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm Aratrma Grevlisi


2/26

F..Sosyal Bilimler Dergisi 2002 12 (2)

GRavu kelimesi, slamiyetten nceki dnemlerden balayarak, muhtelif Trk

devletlerinde sarayda eitli hizmetlerde bulunan bir snf memurlara verilen ve ordudakk bir askeri rtbeyi ifade eden ve bu manada hala kullanlan eski birstlahtr. avutabiri ise, barma, arma, ses, an, hret gibi manalar ifade etmektedir. avukelimesinin eski ve yeni bir ok Trk lehesinde varl bilinen av kknden geldiinedair Vamberynin ortaya koyduu gr byk oranda kabul grmtr; F.W.K. Mller,eski Uygur metinlerinde ab eklinde tesadf edilen kelimenin Osmanl devrindekiavu kelimesinin eski ekli olmas ihtimalini ileri srmektedir. Ayn ihtimali kabul eden

P. Pelliotta, 735 ve 737 y

llar

nda in saray

na, Tu-kiler taraf

ndan, sefir s

fat

ylagnderilen bir adamn tad pie unvannn da bundan baka bir ey olmadnbelirtmektedir. J. Nemeth ise bu kelimeye Peenek ve Kuman lehelerinde avueklindetesadf ediini vurgulayarak, Macarcaya girerken s eklini aldn ifade etmektedir1.XI. Asrda yaam olan Kagarl Mahmut ise, avu kelimesini,savata saflar dzelten,

sava olmad zamanda askeri zulm etmeye brakmayan kimse olarak tanmlamaktadr2.Bizanstan ine kadar saray tekilatnn byk gelime gsterdii btn eski ark

imparatorluklarnda avuluk messesesinin teekkl ettii sylenebilir; Irak, Suriye,Msr, Kuzey Afrika ve Yemen gibi, muhtelif zamanlarda muhtelif Trk slalelerininhakimiyetinde bulunmu olan Arap memleketlerinde bu kelimenin avu veya

avi


3/26

XVI. Yzylda Osmanl Devletinde avuluk Tekilat

zikredilmekte ve muhtelif devirlere ait kaytlardan onlarn vazifeleri hakknda yeterli bilgiedinmek mmkn olmaktadr. Ebul-Mahsinin bir kaydna gre maiyetinde avular

bulundurmak hkmdarlk alametlerinden biri idi. Kahirede sultanlarn, Suriyede desultan naiblerinin maiyetinde avular bulunurdu6.

Seluklulara ait seluknmelerde serhenk veya avu tabirlerinden her ikisi dekullanlmaktadr. Bunlar hkmdar ve saray grevlilerinden olup, posta ulakl ilemuharebe hizmetlerinde bulunur ve daha ziyade hkmdar alaylarnda mevkipin nndeyryerek hizmet ederlerdi ki Osmanllarn Divan- Hmayn avularn andrrlar.Seluklular devrinde avularn siyah kostm giymeleri, eski Sasani-Abbasi geleneinin

bir devam

olmas

ndan ileri gelmektedir. Bunlar

n ellerinde ta

d

klar

balar

nda boynuzeklinde iki kvrk bulunan kymetli talarla bezenmi asalara da durba ad verilirdi. Eskikaynaklarda gulaman-i dergah, yani saray kleleri namda verilen saraymstahdemlerinin sekin bir zmresi olan bu avular, saltanat alametlerinden biri olarakkabul ediliyordu. Avfinin Sultan Sancar zamanna ait bir hikayesi bunu pek iyigsterdii gibi, hkmdarlarn, nian vermek istedikleri byk emirlerine etr ve drbaverdikleri yani balarnda hususi biremsiye ve mahiyetinde elleri asal avular tamakimtiyazn bahettiklerine dair yzlerce kayt da bunu teyit etmektedir.7

avu kelimesi ve tekilat Anadolu Seluklularnda da mevcuttur. avularngrevleri Byk Seluklulardakinin ayndr. Bizans sarayna, sefir sfat ile baz

avular

n gnderilmesi bu zmrenin ehemmiyetini gstermesi a

s

ndan nemlidir.avularn elbiseleri itibaryla da Byk Seluklulardakinden farksz olduklarphesizdir8

Anadolu Beyliklerinin de kendilerine gre saray tekilatlar vard. Germiyanhkmdarnn maiyetinde dier saray grevlilerinin yan sra avular da vard vevazifeleri dier devletlerdekiler ile ayn idi9. Yine Anadolu Seluklularnda mevcut olanavularn mahiyetinin aynen Aydnoullarnda da devam ettiini gryoruz.10

Osmanl Devletine gelindiinde ise kuruluundan itibaren avu kelimesi vemessesesinin, bir Seluklu miras olarak mevcut olduunu grmekteyiz. OsmanGazinin silah arkadalarndan Samsa ve Samsama avuun bu nvan daha evvelki

devirlere ait olmakla beraber, Orhan ve I. Murat devirlerinde saray ve ordu tekilatvcuda getirilirken, btn Anadolu beyliklerinde mevcut olan avuluk messesesi de

6 M. Fuat Kprl; avu, s. 365; .Hakk. Uzunarl; Osmanl Devlet Tekilatna Medhal, s. 307.7 M. Fuat Kprl; avu , s. 365.8Ayn eser, s. 366.9.H. Uzunarl; Osmanl Devlet Tekilatna Medhal, s.136.10 M. Fuat Kprl; avu , s.367.

397


4/26


yeni devlet dzeninde yerini almtr11.Seluklulardan kalan ve Osmanl Devleti bnyesinde varln devam ettiren her

messese gibi avuluk messesesinin de Osmanl Devletinde gelierek ve neminiarttrarak devam ettiini grmekteyiz. Osmanl ncesi Seluklu ve dier slamdevletlerinde sadece saray tekilatnda grme imkan bulabildiimiz avulukmessesesini Osmanl Devletinde ana balk altnda incelememiz mmknolmaktadr.

1. DVAN-I HMAYN AVULARIDivan- Hmayn mbairi ve icra kuvvetine hizmet etmekle mkellef atl bir snf

olan ve Serhengn- Divan- Hmayn diye de anlan Divan- Hmayn avular ulufelive tmar ve zeametli olmak zere iki ksma ayrlrlar. Koi Beyin kaydna gre Divan-Hmayna karlan avular Enderundan olmay p Bostanc Oca ile dier sarayocaklarndan emeklilikle ayrlrlard12.

Divan- Hmaynda grev yapan avular ulufeli olarak maalarn alrken,taraya eitli grevler iin gnderilen avulargedikli avularolarak isimlendirilirler ve

bunlar tmar ve zeamet tasarruf ederlerdi13.Gedikli avular Divan- Hmayn avularnn kdemlileriydi ve tecrbeli

olmalarndan dolay divanda yaptklar vazifelerin yan sra, nemli grevlerin icras iintaraya da gnderilirlerdi14.

1.1. Divan- Hmayn avularnn dari Yaplanmalar ve Grevlerincelediimiz dnemde Divan- Hmaynda istihdam edilmi olan avularn

grevlerinin ne olduuna ilikin maalesef detayl bilgiye sahip deiliz. Mevcutkaynaklarda yer alan bilgiler daha ziyade avularn en st dzey rtbelisi olanavubana aittir. Dier avularn, avubann maiyetinde hizmet ettiklerini veyapaca ilerde kendisine yardmc olduklarn syleyebiliriz. avuluk tekilatnngelimesi ve buna mukabil grev taksiminin belirginlemesi ise ancak 18. yzylnsonlarnda mmkn olmutu15. Bu nedenle incelediimiz dnemde avubanngrevlerinin ne olduuna ilikin bilgiler dier Divan- Hmayn avularnn

ykmllklerini tahmin etmemiz noktas

nda bize yard

mc

olacakt

r.avuba elinde gm asasyla Divan- Hmaynda ayakta durarak hizmet eden

11 M. Fuat Kprl; avu, s.367.12Koi Bey Risalesi; (Sadeletiren: Zuhuri Danman), Ankara, 1985, s.122.

. Hakk Uzunarl; Osmanl Devletinin Saray Tekilat, Ankara, 1988, s.408.13 Uzunarl; Saray Tekilat, s.408.14 M. Zeki Pakaln; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, c.I, stanbul, 1983, s.660.15 Geni bigi iin baknz, Vaka-Nvis Ahmet Ltfi Efendi Tarihi, (Yayna hazrlayan Mnir Aktepe), c. X,

Ankara 1988, s. 52; . Hakk Uzunarl; Saray Tekilat, s. 418-419.

398


5/26


ve kapclar kethdas ile beraber merasim esnasnda terifatlk yapan devleterkanndand16. Fatihin kanunnamesinde, derecesi alt blk aalarndan sonra vekapclar kethdasndan evvel gelmekteydi17. avubalardan dorudan doruya vezirlikmakamna ykselenlerde vard18.

avubann grevlerini u ekilde sralayabiliriz:Divan- Hmayn gn hazine ve defterhanenin sadrazamdaki mhr-i hmayn ile

mhrlenmesi ve mhrn almas ile sorumluydu.Halkn isteklerini ve arzuhllerini divana takdim eder, dava iin divana girip

kanlara emrindeki avular vastasyla mbairlik yapar, divann tertip ve intizamn

muhafazaya dikkat ederdi

19

.Divan- Hmayn gnleri oraya gelen vezir-i zam, vezir, kazaskerler vedefterdarlarn karlanp uurlanmalarnda ve bunlarn padiahn huzuruna kabullerindekapclar kethdas ile birlikte rehberlik ederdi. Ayn ekilde bayram ve cluslarda vesefirlerin huzura kabullerinde kapclar kethdasyla beraber adet ve usullerinuygulanmalarn salarlard20.

Divandan sonra sadrazam alayla paa kapsna gtrrd ve yine Cuma gnlerisadrazam maiyetindeki avularla beraber camiye gtrmek grevleri arasndayd21.

st dzey devlet grevlilerinin hapsedilmesi veya gzetim altnda tutulmasgrevleri arasndayd22.

avuba

lar d

ardan stanbula gelen kiilerin hviyetlerini tahkik ile bunlar

yinegeldikleri vilayet ve kazalara iade ederler ve bu suretle stanbulun kalabalk olmamasnadikkat ederlerdi23.

Yukarda verilen bilgiler esas alndnda divanda grevli dier avularn bizzatsorumluluk alanlarnn belirlenmedii, avubann yapaca ilerde kendisine kollukkuvveti olarak yardmc olduklar aka anlalmaktadr.

avubann merkezde stlendii grevlerin yan sra tarada da bir takmsorumluluklarnn olduunu grmekteyiz. avuba malikneler zerinde tefti hakkna

16 Hezarfen Hseyin Efendi; Telhisl-Beyn Fi Kavnin-i Al-i Osmn, (Hazrlayan: Sevim lgrel), Ankara,

1998, s. 260; .H.Uzunar

l

; Saray Tekilat

, s.413.17 Ahmet Akgndz; Osmanl Kanunnameleri ve Hukuk Tahlilleri, c.I, stanbul, 1990, s. 321.18Silahdar Fndkll Mehmed Aa; Silahdar Tarihi, c. I, stanbul 1928, s. 429; avuba Mahmud Aa

Kubbe vezareti makamna ykseltilmitir.19 H. Hseyin Efendi; Telhisl-Beyn, s.76; Kmil Kepeciolu; Tarih Lgati (Osmanl tarih deyimleri ve

terimleri temel szl), Ankara (?), s.77.20 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c.I, s. 326-327.21.H. Uzunarl; Saray Tekilat, s. 414.22 Silahdar Fndkll Mehmed Aa; Silahdar Tarihi, c. I, s. 669; avuba vastasyla hapsedilen Serdar

brahim Paaya kt davranlmayp gerekli izzet ve ikramn gsterilmesi istenmitir.23.H. Uzunarl; Saray Tekilat, s. 416.

399


6/26


sahipti. Herhangi bir iftlik sahibi mlkn bakasna fera edecei zaman mal sahibininberatna bakarak sadrazama arzuhl takdim ederdi24. avubalarn emrindeki avularlataraya giderek fitne fesadn ba gsterdii yerlerde durum tespiti yaptklar dagrlmektedir. Asayii salamaya gleri yeterse bunu bizzat kendileri yapar, bummkn deilse merkezi durumdan haberdar ederlerdi25. Divan- Hmayunda grevlitecrbeli avular da, avubann himayesi olmakszn deiik ilerin tatbiki iintaraya gnderilirlerdi. Bunlar ileride geni olarak ele alnacaktr.

1.2. Divan- Hmayn avularnn Taradaki GrevleriGedikli avu olarak nitelendirilen Divan- Hmaynun kdemli avularnn tmar

ve zeamet tasarruf ettiklerini ve tecrbelerinden dolay baz nemli vazifeler iin tarayagnderildiklerini daha nce belirtmitik. Mhimme defterlerinde sklkla karmza kandivan avularna Dergah- Ali avular,Dergah- Mualla avular veya Sdde-iSaadet avular eklinde da hitap edilmektedir.

Merkeziyeti bir devlet anlayna sahip olan Osmanl Devleti, merkezi otoriteyitesis etme ve taradaki ileri belli bir dzen iinde yrtebilmek iin avular hemen hersahada kullanma yoluna gitmitir. Divan- Hmayn avularnn yer yerstanbulda dataradakine benzer ilerle grevlendirildiklerine tesadf etmekteyiz.

Divan- Hmaynun Gedikli avularnn taradaki grevlerini u ekildesralayabiliriz.

1.2.1.Elilik Grevi

F. Reit Unat Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri isimli eserinde elilikvazifelerinin ehemmiyetine gre byk ve orta eli olmak zere iki eit olduu vemektup getirmekle grevli olan namecinin gtremeyecei derecede nemsizyazmalarda hariciye memuru olan avularn kullanldn syler26. Ancak 1612 ylnda

padiah namesiyle rana eli olarak gnderilen ncili Mustafa avuu27 stlendiigrevin nemine binaen, bu tanm erevesinde ele almak mmkn deildir.

Gedikli avularn taraya ilikin grevlerini tespit ederken sklkla bavurduumuz Mhimme defterlerinde avularn eli olarak gnderildiklerine dairherhangi bir kayda rastlayamadk. Ancak 1 Eyll 1564 (25 Safer 972) tarihinde Budan

Voyvodasna gnderilen hkmde; Sdde-i Saadetten Mustafa avu ile birliktelkesine dnmekte olan Leh Kralnn elisinin Budandan Leh snrna ulatrlmas

24Ayn eser, s. 41625 Selniki Mustafa Efendi; Tarih-i Selniki (971-1003/1563-1595),(Hazrlayan: Mehmet pirli), c. I,

stanbul 1989, s. 73; Yemen fethinin gerekleecei 975 ylnda Mustafa Paa, Msr blgesinde fitne vefesat kanlarn tespit edilmesi iin Burunsuz avubay on nefer yarar avuuyla buraya gndermitir.

26 Faik Reit Unat; Osmanl Sefirleri ve Sefaretnamleri, Ankara, 1987, s. 19.27 Bekir Ktkolu; Osmanl-ran Siyasi Mnsebetleri (1578-1612),stanbul 1993, s. 278.

400


7/26


istenmitir.28 Buradan anlalan ise Mustafa avuun grevinin elilik deil eliyerefakat etmek olduudur.

1.2.2.nfazlerinin Tatbiki

Bunlarn memur olduklar hizmeti baarabilmeleri tedbirli ve uyank olmalarnabal idi; bilhassa bir vali veya bir vezirin tevkif veya katli iin ok dikkatli olmalarlazmd. Aksi halde hem cann kaybedebilir hem de bir isyana sebep olabilirlerdi. Bylehizmetler iin kyafet deiiklii yaparak tccar ve esnaf suretinde gittikleri de olurdu.Ellerinde yapacaklar ii belirten ferman ile sadrazam buyruldusu bulunurdu.ldrecekleri ahs mhim ve katli mkl ise vaziyetten oradaki yenieri serdarn ve

sireyi haberdar ederek tertibat al

nmas

suretiyle emri yerine getirir ve kesilen ba

stanbula gtrrd.29

1.2.3. Asayiin Temini

Gerek ekyalk olaylarnn bertaraf edilmesinde ve gerekse dier asayii bozucusularn takibinde avularn grevlendirildiklerine ahit oluyoruz.

Horpete ve Behite kadlar ile Dergah- Mualla avularndan Koi avuagnderilen 15 Austos 1560 (23 Zilkade 967) tarihli hkmde; Horpete ve Behitekazalarndaki ekyalar hakknda tahkikat yapl p, hak sahiplerinin haklarnn verilmesiistenmitir.30

Malkara ve Hayrabolu kadsna gnderilen 14 Temmuz 1565 (15 Zilhicce 972)

tarihli hkmde; Malkarada hrsz ve haramilerin tefti edilerek yakalanp,cezalandrlmalar iin Dergah- Mualla avularndan Mehmet avu ile HayraboluluEvrenin grevlendirildii bildirilmitir.31

rnek olarak setiimiz her iki hkmde de grlecei zere Dergah- Muallaavuu olarak isimlendirilen Divan- Hmayndan gnderilen gedikli avular ekyalkolaylarnn tehisinde ve engellenmesinde nemli grevler stlenmekteydiler.

Edirne kadsna ve Dergah- Ali avularndan Edirne subas olan Derviegnderilen 25 Austos 1573 (26 Reviylhr 981) tarihli hkmde; hrszlk suu sabitolan Sofyal Klnkc ve Kuyumcu Bal isminde iki hrszn hapsedilip sicillerinin

28 6 Numaral Mhimme Defteri (972/1564-1565),zet-transkripsiyon-inndeks, ( Yayna hazrlayan: HacOsman Yldrm, Vahdettin Atik, Murat Cebeciolu, Muhammet Safi, Mustafa Serin, Osman Uslu,Numan Yekeler), c.I, Ankara, 1995, h. 191, s. 107.

29. H.Uzunarl: Saray Tekilat, s.409.30 3 Numaral Mhimme Defteri (966/1558-1560), zet-transkripsiyon, (Yayna hazrlayan: Nezihi Aykut,

dris Bostan, Murat Cebeciolu, Feridun Emecen, Mcteba lgrel, Mehmet psisli, Cevdet Kk, zcanMert, Abdlkadir zcan, lhan ahin, Hdai entrk, Mustafa etin Varlk), Ankara, 1993, h. 1427,s.619.

316 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 1355, s. 297.

401


8/26


merkeze gnderilmesi istenmitir32.Dervi avuun Edirne subas olarak grev yapmas avularn asayii

salamaya ynelik vazifelerinin kurumlatn gstermesi asndan nemlidir.

1.2.4. Asker Yazma ve Sevk Etme

Tesadf edilen pek ok kayda gre Gedikli avular, asker yazma ileminin yansra sefere gidecek askerlere refakat edip dzeni salamakla da grevliydiler:

Bostan avua gnderilen 20 Ocak 1572 (4 Ramazan 979) tarihli hkmde;lkbaharda gaza iin karlacak donanmaya Kayda ve Karaburun ve Balclardan harbekadir ve silah kullanmakta mahir sekiz yz ve mmknse daha fazla yarar yiit yazp ve

on nefere bir blkba

ve cmlesine bir serdar tayin edip nevruzdan sonra Dergah-

Muallaya gndermesi istenmitir33.Ferhat avua gnderilen 21 Nisan 1566 (Gurre-i evval 973) tarihli hkmde;

daha nce kendisine Tatar askeri ile sefer-i hmayuna gelmesi hakknda emirgnderildii, ancak yeni bir emir gelene kadar hareket etmeyip hazr bir ekilde

beklemesi istenmitir34.Hac Hasan avua ve Mustafa avua gnderilen 16 Haziran 1566 (28 Zilkade

973) tarihli hkmde; Eflak ve Budan askerlerinin yolda ve konaklarda gerei gibi zaptedilerek halktan parasz bir ey aldrlmamas ve halka zulmedilmesine meydanverilmemesi istenmitir35.

1.2.5. Askerlere Ait Parann Sevkyatstanbuldan Buduna varnca yol zerinde vaki olan kadlara gnderilen 24

Austos 1565 (27 Muharrem 973) tarihli hkmde; kadlardan Budundaki neferlerinmevacibleri iin gnderilen hazineyi getiren Mustafa avua hazinenin muhafazas iinyardm etmeleri istenmitir36.

1.2.6. Geminas

Osmanl sava sanayisinde nemli bir yere sahip olan gemilerin inas vetechizinde avularn nemli grevler stlendiklerini grmekteyiz.

Dergah- Ali avularndan Akhisar ve znikte gemi kerestesi hizmetinde olanHac Hasan avua gnderilen 21 Ekim 1565 (27 Rebiylevvel 973) tarihli hkmde;

32Babakanlk Arivi, Mhimme Defteri 22, hkm 577, s. 292.(Bundan byle Babakanlk Arivi BA ksaltmasyla, Mhimme Defteri MD ksaltmasyla, Hkm h.

ksaltmasyla verilecektir).33BA. MD. 10, h. 311, s. 204.34 5 Numaral Mhimme Defteri,(973/1565-1566), zet-transkripsiyon, (Yayna hazrlayan:Hac Osman

Yldrm, Vahdettin Atik, Murat Cebeciolu, Uurhan Demirba, Mustafa Karazeybek, Muhammed Safi,Mustafa Serin, Osman Uslu, Numan Yekeler, Zabit Yldrm), Ankara, 1994, h. 1463, s. 236.

355 Numaral Mhimme Defteri, h. 1904, s. 306.366 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 1459, s. 357.

402


9/26


Matbah- Amirede oduna ihtiya olduu belirtilmi ve bu nedenle arabalarn yalnzkereste tama iinde deil, ayn zamanda odun tamak iin de istihdam edilmesiistenmitir37.

Sinop kadsna gnderilen 9 Mart 1571 (12 evval 978) tarihli hkmde; Sinoptaina olunan gemilerin her trl ihtiyalarnn giderilerek Dervi avu nezaretindestanbula gnderilmesi istenmitir38. Yine Varna kadsna gnderilen 12 Nisan 1571 (17Zilkade 978) tarihli hkmde; Varnada inas emrolunup henz tamamlanmam olankadrgalarn en ksa zamanda bitirilerek Mehmet avu ile stanbula gnderilmesiistenmitir39.

Dergah-

Ali avular

ndan olup Kemerde hassa kad

rgalar

krei kesilmesihizmetine tayin olunan Yunus avua gnderilen 4 Haziran 1571 (10 Muharrem 979)tarihli hkmde; Cezayire tabi Midye Sanca Beyi Hac Murat denetiminde bulunankadrgalar iin ihtiya duyulan krein Kemerde hazr kesilmi krekten temin edilmesive ne kadar krek verildiinin merkeze bildirilmesi istenmitir40

1.2.7. Demir Madenlerininletilmesi ve Top Yuvarla Dkm

Dnemin ar silah alarak nitelendirebileceimiz toplar ve top mermisi olarakkullanlan gllelerin retimi bir ok cephede mcadele veren Osmanl Devleti iin hususinem arz etmekteydi. Bu sebeple avular sklkla demir madenlerinde ilerin tatbiki vetakibiyle grevlendirilmekteydiler.

Bilecik madeni hizmetinde olan Carullah avua gnderilen 14 Austos 1570 (12Rebiylevvel 978) tarihli hkmde; Bilecik madeninde alan piyadelerin alt ay hizmetedenlerine icazet verilip, ge gelenlerin Kasma kadar altrlmas ve bunlara on birervakyyelik glle dktrlmesi istenmitir41.

Dergah- Mualla avularndan Bilecik madeni emini Mehmet avua gnderilen15 Temmuz 1577 (28 Rebiylhr 985) tarihli hkmde; Bilecik madeninde on bin adetmeyane yuvarlak ilenmesi emredilip, iin ehemmiyetine binaen titizlikle zerindedurulmas istenmitir42.

1.2.8. Gherile Madenlerininletilmesi ve Barutmalat

Barutun hammaddesi olarak kullanlan gherile madenlerinin iletilmesinde ve

elde edilen barutun sevkyatnda avular grevlendirilmekteydi.Kayseri kadsna gnderilen 2 Nisan 1572 (18 Zilkade 979) tarihli hkmde;

37 BA. MD. 5/1, h. 418, s. 171.3812 Numaral Mhimme Defteri, c.I, h. 171, s. 127.3912 Numaral Mhimme Defteri, c.I, h. 271, s. 186.40 BA. MD. 14, h. 41, s. 27.41 BA. MD. 14, h. 471, s. 332.42 BA. MD. 31, h. 61, s. 24.

403


10/26


gherile nazr Ali avuun gndermi olduu kazaya defterinde; gherile ocaklarndakullanlan suyun birka rna dkkan tarafndan kullanlmas neticesinde krhaneninzarar etmesine ilikin husustan bahisle, ayet durum byle ise zararn refine baklmasistenmitir43.

Malatya beyine ve kadsna gnderilen 27 Mays 1572 (14 Muharrem 980) tarihlihkmde; Malatya gherile nazr olan Ali avuun iledii yz drt batmangherileyi Mara mltezimi olan Hac Veledin zapteyledii bildirilmi ya gherileninyada parasnn Hac Veledden alnp Ali avua verilmesi istenmitir44.

Yine Varna kadsna gnderilen 9 Mart 1574 (16 Zilkade 981) tarihli hkmde;

Belgrat dan gnderilecek barut ile Mustafa avuun Budandan getirecei barutugemilere ykleyip stanbula gndermesi istenmitir45.

1.2.9.stanbul ve Orduin Gerekliaenin Temini

stanbul ve ordunun iaesin temininde avularn kullanldna dair pek okhkme rastlamak mmkndr.

Zlkadriye ve Halep beylerbeyine gnderilen 17 Nisan 1570 (11 Zilkade 977)tarihli hkmde; Kbrs adasnn fethi iin klacak seferde askerin gda ihtiyacnnkarlanmas iin gnderilen Mirza avua Zlkadriyye ve Halep beylerbeyleritarafndan gereken yardmn yaplmas istenmitir46.

Ayrca Telhisl- Beyanda, Mhimmt- Sefer-i Hmayn bal altnda bilgi

verilirken, nzl emini Kecdehn Ali avuun zahire satn alnmas greviyle Belgratatayin olduu belirtilmektedir47.Dergah- Mualla avularndan Bostan avua gnderilen 19 Ekim 1574 (3 Recep

982) tarihli hkmde; stanbulda buday, arpa ve sair zahireye fazla ihtiya olduundanKarasi Sancann yalya yakn kazalarndan ihtiya fazlas zahirenin sahipleriyle birliktestanbula gnderilmesi ve kaaklk olmamas iin gemiye yklenen miktarn

bildirilmesi istenmitir48.Dergah- Mualla avularndan Bostan avua gnderilen 16 Kasm 1574 (1

aban 982) tarihli hkmde;stanbulda tuza ok ihtiya olduundan yallarda bulunan veyallara indirilmesi kolay olan tuzlar sahipleriyle birlikte gemilerle stanbula gndermesi

istenmitir49

.Mevcut hkmlerden anlaldna gre, gerek ordunun ve gerekse nemli bir

43 BA. MD. 16, h. 243, s. 124.44 BA. MD. 19, h. 88, s. 37.45 BA. MD. 24, h. 4, s. 2.4612 Numaral Mhimme Defteri, c. I, h. 18, s. 16.47 H. Hseyin Efendi; Telhisl-Beyan, s. 179.48 BA. MD. 26, h. 793, s. 276.49 BA. MD. 26, h. 910, s. 316.

404


11/26


nfusu barndran stanbulun iaesinin temininde avular kullanlmakta idi. HattaBursada Harc- hassa Emini olan Dergah- Ali avularndan Aliye gnderilen 25Haziran 1571 (Safer 979) tarihli hkmde; Hassa-i hmayun iin stanbula alabalkgndermesi istenmitir50.

1.2.10. Celeb Yazma ve Bunlarn Kontrol Edilmesi

Osmanl Devletinde byk ehirlerin ve bilhassa stanbulun et ihtiyacnkarlamak hemen her dnemde byk bir sorun olarak karmza kmaktadr. ZihneKadsna gnderilen 14 Nisan 1565 (13 Ramazan 972) tarihli hkmde; Zihne kads ileDergah- Mualla avuu Ivazn Rumelinde sa kolda bulunan kadlklardaki celeb

taifesini yoklama ve yeni celeb yazma ii ile grevlendirildii bildirilmitir

51

.Yine, Krkkilise ve Zaraeskisi ve Yenice-i Kzlaa kadlarna gnderilen 2Mays 1565 (Gurre-i evval 972) tarihli hkmde; bu kadlklardan darya koyunverilmeyip, stanbul zahiresi iin gnderilmesi ve bu i iin gnderilen Bali avu yardmtalep ettiinde msellem verilmesi istenmitir52.

1.2.11.skelelerin Denetimi

Mehmet avua gnderilen 18 Mays 1574 (26 Muharrem 982) tarihli hkmde;Tuna iskelesinde hizmete tayin olunan Ivaz avuun grevinden alnd bildirilmi, otaraftan mera ve askerler, Budan reayasndan esir geirecek olursa ellerinden alnpyerlerine gnderilmesi ve esir geirenlerin idam edilmesi istemitir53.

Kefe beyine ve Dergah- Mualla avularndan Kefe iskelesi nazr Sleymanavua gnderilen 3 Mays 1579 (6 Rebiylevvel 987) tarihli hkmde; Kefedeevvelden iki kalite mevcut olup etraf muhafaza ettii, zamanla kalitelerin eskimesiyletersanenin dahi harap olduu belirtilmi ve tersanenin tamir edilip kalitelerin tekrar inaedilmesi ve masrafn iskele nazrndan alnmas istenmitir54.

Ivaz avuun Tuna iskelesindeki statsnn ve grevinin ne olduu ak deildir.Ancak Kefe iskelesinde iskele nazr statsyle karmz kan Sleyman avuuniskelenin denetiminden tamirine kadar hemen her alanda grevli olduu anlalmaktadr.

1.2.12. Su Yollarnn Denetimi ve Bakm

Dergah- Ali avularndan smail avua gnderilen 12 Kasm 1582 (14 evval

990) tarihli hkmde kendisine suyolu nazr sfatyla hitap edilmektedir. Hkmde; suyollar tamiri iin lazm olan malzemenin gerei gibi korunamamas sebebiyle yalnzyamumu, balmumu ve ylmumu iin 6000 ake masraf etmek gerektiinden bahisle,

5012 Numaral Mhimme Defteri, c. I, h. 648, s. 398516 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 1018.s. 110.526 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 998, s. 99.53 BA. MD. 24, h. 647, s. 243.54 BA. MD. 36, h. 594, s. 225.

405


12/26


mnasip bir yerde ambar bina ettirilmesi istenmitir55.

1.2.13. Vakf ve Camilerde stlenilen Grevler

Dergah- Muallam avularndan Ahmet avua gnderilen 25 Haziran 1577 (8Rebiylhr 985) tarihli hkmde; Edirne Sultan Selim Camii mtevellisi SleymanBeyin vefat ettii ve vasiyetinde belirtildii gibi vakfn alacaklarnn tahsil edilmesiistenmitir56.

Trablus am valisi ile kadsna ve defterdarna gnderilen 29 Mart 1585 (27Rebiylevvel 993) tarihli hkmde Dergah- Mualla avularndan olup, KudsteMerhum Haseki Sultan Evkaf mtevellisi olan mer avuun Trablus ama

gnderildii, ad

geen vakf

n muhasebesinin yap

lmas

nda ve bakayan

n tahsilindekendisine yardmc olunmas, er-i erife ve vakf artlarna aykr hareket edilmesineengel olunup, vakftan kimsenin zimmetine bir ake dahi geirmesine izin verilmemesiistenmitir57.

Dergah- Ali avularnda Mustafa avua gnderilen 19 Kasm 1582 (21 evval990) tarihli hkmde; Manisada bulunan camii erifin geniletilmesi ve bu i iinhkmde isimleri geen kiilerin istihdam edilmesi istenmitir58.

Vakflarn mtevellilerinde avularn grev ald ve genellikle gelir ve giderlerindenetiminde etkin rol oynadklar mevcut hkmlerden kolayca anlalmaktadr.Manisada bulunan camii erifin geniletilmesi almalarnn Mustafa avuun

sorumluluunda yaplmas bir anlamda para ile ilgili meselelerde merkezin avularaazami derecede gvendiini gstermektedir.

1.2.14. Gmrklerde stlenilen Grevler

MAD 309 numaral defterden edindiimiz bilgilere gre, 31 Ocak 1587 (2Rebiylevvel 996) Tarihinde Osman avu Bursann ihracat ve harc- hassa eminliigrevini yrtmekteydi59.

MAD 451 numaral defterde ise 28 ubat 1594 (18 Cemaziyelhr 1003) tarihindestanbul, Galata ve civarndaki gmrk mukataalarnn, Mltezim emini olan Dergah-Aliden Hasan avu ve arkadalar tarafndan idare olunduu kaytldr60.

Gmrklerde emin sfatyla karmza kan avular zaman zaman lkeye giren

gemileri denetlemekle de grevlendirilmilerdir. Dergah- Ali avularndan skenderavua gnderilen 21Austos 1559 (7 Zilkade 966) tarihli hkmde kendisinden

55 BA. MD. 48.h. 542, s. 193.56 BA. MD. 30, h. 712, 309.57 BA. MD. 55, h. 410, 227.58 BA. MD. 48, h. 406, 147.59 BA. Maliyeden Mdevver Defter, 309, s. 2,5.60 BA. Maliyeden Mdevver Defter, 451, s. 2.

406


13/26


Gelibolu Boaznda oturup gelip geen gemileri yoklamas istenmitir61.

1.2.15. Muhtesiplik

Dergah- Muallam avularndan Mehmet avua gnderilen 13 ubat 1586 (5Rebiylevvel 995) tarihli hkmde kendisine stanbul muhtesibi sfatyla hitapedilmektedir. Hkmde evvelden skdardan ileyen kayklarda yarmar ake alnrkenimdi ikier er ake alnd belirtilmi ve yine eskisi gibi yarmar ake alnmasistenmitir62.

1.2.16. Tuna Kaptanl

Dergah- Ali avularndan Abdulgani avua gnderilen 2 Kasm 1592 (25

Muharrem 1001) tarihli hkmde kendisine Tuna Kaptan

s

fat

yla hitap edilmektedir.Abdulgani avu mahiyetine verilen Tatar taifesinin firar ettiini merkezebildirmi ve buna mukabil kendisinden firar edenlerin bedellerini nakit olarak alpmahiyetinde hizmet eden garip yiitlere vermesi istenmitir63.

1.2.17. Divandan kan Hkmlerinlgili Kiilere Ulatrlmas

Ferhad Paa Erzurum ehrinde ordusuyla konaklad zaman, Sdde-i Saadetavularndan Sleyman avu kendisine ahkm-erife ile mektuplar getirerek hesaptaolmayan yeni gelimeleri bildirmitir64.

Mhimme Defterlerinde yer alan hkmlerin ok nemli bir blmnn avulararaclyla muhataplarna ulatrlmaktayd.

6 Numaral mhimme Defterinde kaytl 860 numaral hkm Anadolubelerbeyine ulatrlmak zere avubana verilmitir65.

7 Numaral Mhimme Defterinde kaytl 394 numaral hkm Sa-garip YiitleriAas Hasana ulatrlmak zere Kap avularndan Ahmete verilmitir66.

6 Numaral Mhimme Defterinde kaytl 961 numaral hkm Topubanaulatrlmak zere Topular avuuna verilmitir67.

7 Numaral Mhimme Defterinde kaytl 754 numaral hkm Anadolu belerbeineulatrlmak zere arz getirdii belirtilen Mehmet avua verilmitir68. Mehmet avu,muhtemelen sancak divanlarnda grev yapan avulardan birisi olsa gerekir.

613 Numaral Mhimme Defteri, h. 223, s. 104.62 BA. MD. 62, h. 34, s. 11.63 BA. MD. 70, h. 209, s. 110.64 Selniki Mustafa Efendi; Tarih-i Selniki, c. I, s. 209-210.656 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 860. s. 30.66 7 Numaral Mhimme Defteri, , (975-976/1567-1569), zet-Transkripsiyon-ndeks, (Yayna

Hazrlayanlar:Hac Osman Yldrm, Vahdettin Atik, Dr. Murat Cebeciolu, Hasan alar, Mustafa Serin,Osman Uslu, Fuat Yavuz, Numan Yekeler), c. I, Ankara, 1998 h. 394, s. 197.

676 Numaral Mhimme Defteri, c. II, h. 961, s. 79.687 Numaral Mhimme Defteri, c. I, h. 754, s. 366.

407


14/26


Bu rneklerin yan sra hibir sfat belirtilmeden Mehmet avua verildi,Abbas avua verildi, Cafer avua verildi 69 ifadeleriyle muhataplarnagnderilen saysz hkmler bulunmaktadr.

Hkmleri tayan avularn gtrdkleri hkmlerin nemi ve niteliiyleavularn dereceleri arasnda bir iliki olduu dnlebilir. ok ak olmamakla berabernem arz eden hkmlerin Baavu araclyla, dier hkmlerin ise avularnsorumluluk alanlarna gre tasnif edilerek muhataplarna ulatrldklar sylenebilir.

1.3. Divan- Hmayn avularnn Saylar ve cretleri

1.3.1. Saylar

Divan avular on be ble ayrlmlard. Mevcutlar zaman zaman deimi veartmtr. Fatihin stanbulu fethettii dnemde saylar 200 iken, 16. Asrn ortalarnda300 ve ayn asrn sonlarnda 324 e ulamtr70. II. Bayezid dnemi (1481-1512) iin ise

bunlarn saylar 100 olarak verilmektedir71. 1580 ylnda III. Murata sunulan Hrzl-Mlkisimli eserde yer alan bilgilere gre, avularn says 300dr. Her hangi bir avulmeden yerine bakasnn yazlmamas srarla istenerek 300 says korunmayaallmtr. Yine ayn eserde avu aday olan avu oullarnn says 40-50 neferolarak verilmitir72.

Koibeyin verdii bilgilere gre 16. asrn ortalarna doru bu say 500-600bulmutur73. Ancak bu rakamn ykseklii 16. Yzyln ortalarna ilikin verilen dier

rakamlarla eliki arz etmektedir.1600-1676 yllar arasnda yaam olan Hezarfen Hseyin Efendinin, Telhisl-

Beyan isimli eserine yer alan bilgiye gre ise, Dergah- Ali avularnn says 693neferdir74.

Fatihin stanbulu fethinden itibaren avularn saylarnda srekli artgrlmesine karn II. Bayezid dnemine ilikin verilen rakamn dk olmas dikkatekicidir.

1.3.2. cretleri

Daha nce zerinde geni olarak durduumuz gibi, merkezde, Divan-Hmaynda grev yapan avular ulufeliydiler. Bunlarn tecrbelilerinden olan ve

gedikli avular olarak isimlendirilenleri ise taraya nemli grevlerle gnderilirler ve

697 Numaral Mhimme Defteri, c. I, h. 74, s. 34-35.70.H. Uzunarl; Saray Tekilat, s. 411.71 M.F. Kprl; avu Mad, s. 367.72 Yaar Ycel; Osmanl Devlet Tekilatna Dair Kaynaklar Kitab- Mustetab, Kitab- Meslihl Mslimin,

Hrzl-Mlk, Ankara, 1989,s. 187.73Koi Bey Risalesi, (Sadeletiren:Zuhuri Danman), Ankara, 1985, s. 122.74 H.Hseyin Efendi; Telhisl-Beyan, s. 93.

408


15/26


hizmetlerine mukabil tmar veya zeamet tasarruf ederlerdi.Ulufeli avularn aldklar paraya ilikin elimizde pek fazla bilgi

bulunmamaktadr. avularn amiri mahiyetinde bulunan avuba 60 ake ulufealmaktadr75. Buna gre dier avularn gelirlerinin daha az olduu dnlebilir.

Koi Bey Risalesinde yer alan bilgilere gre; bostanc kullarndan emektarlk ileavu olanlar durumlarna gre 20, 40 ve 60 ake ulufe almaktadrlar76. Fatih dneminde60 ake ulufesi olan avubann geliri muhtemelen Koi Beyin yaam olduu dnemolan XVI. asrn ortalarna doru art gstermitir.

Tarada grev yapan gedikli avular hizmetlerine makabil serbest tmar tasarruf

ederlerdi

77

. Bunlar

n ihtiyarlar

n

n zeametleri 35-40 bin ake iken dierlerinin zeametleriise 20, 25 ve 30 bin ake idi78.1550 ylnda Halepte grev yapan Dergah- Ali avuu Nasuh 25.600 ake zeamet

tasarruf etmektedir79. Halepte rastladmz bu uygulama yukarda verilen bilgileridorular mahiyettedir.

Tmar ve zeamet tasarruf eden avulardan biri vefat ederse byk oluna en ok6.000 daha kne 5.000 ve ondan sonra gelene 4.000 ake yllk gelirli tmarlarverilirdi80.

2. KAPIKULU OCAKLARINDA GREVL AVULAROsmanl Devletinde Divan- Hmayn avularndan baka, bata Yenieri Oca

olmak zere teki Kapkulu Ocaklarnda da eitli rtbelerde avular bulunmaktayd.Aynekilde alt blkde denilen Kapkulu svarileri blklerinin her birinde avubaad altnda zabitler bulunurdu81.

Mevcut bilgilerimiz daha ok yenieri ocanda grevli avularla ilgilidir. DierKapkulu ocaklarnda grevli avular hakknda sahip olduumuz bilgiler ise yokdenilecek kadar azdr. Ancak Yenieri Ocanda vazifeli avularn idari yaplanmalarve grevlerini incelediimizde, dier Kapkulu ocaklarnda grevli avular hakknda daen azndan bir fikir edinmemiz mmkn olacaktr.

75 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. I, s. 330.76Koi Bey Risalesi, s. 122.77 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. I, s. 323.78 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. VIII, stanbul, 1994, s. 47.79 Enver akar; XVI. Yzylda Halep Sanca (1516-1566), ( Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi) Elaz, 1998, s. 85.80Sofyal Ali avu Kanunnamesi ( Hazrlayan: Mithat Sertolu), stanbul, 1992, s. 98.81 O. Fuat Kprl; avu,D..A, c. VIII, stanbul, 1993, s. 232; Midhat Sertolu; Osmanl Tarih Lgat,

stanbul, 1986, s.71

409


16/26


2.1. Yenieri Ocanda Grevli avular

2.1.2.dari Yaplanmalar ve Grevleri

Yenieri Ocann en kdemli avuu dier avularn da amiri mahiyetinde olanbaavutur ki, avu- bzrk veya seravu olarak da isimlendirilirdi82.YenieriOcandaki sralamada avuba, eitli blk aalarndan sonra ve kapclarkethdasndan nce gelirdi83.

Yine yenieri ocanda grevli olan orta avu (avu- miyane) ve kk avu,baavuun hizmetinde namzetleriyle birlikte bulunurdu84.

Ayrca yenieriler arasnda baavuun mahiyeti olarak en kdemli yenieriler

aras

ndan seilmi 130 kadar kk emir zabiti vard

ki bunlara kul avuu denirdi85

.avular Aa kapsnda bulunup yenieri aasna hizmet eden seraserveya aagediklileri olarak isimlendirilen bir snf Fatih Mehmet zamannda tekil edilmitir86.

Seraser kuakllarn tecrbelileri, blkba ve riyet avuu yani avu yardmcsolabilirdi87. riyeti avular, kk avu; kk avular, orta avu ve orta avular,

ba avu olabilirlerdi88. Baavu azlolunursa deveci ortas kumandan ve terfi edersehaseki olurdu89.

Yukarda zikrettiimiz avular grevleri itibariyle birbirinden ayr dnmemizmmkn deildir. Daha ziyade baavuun maiyetinde grev yapan ve ona yardmc olanorta avu ve kk avuun grevlerini byk oranda baavuun grevleri kapsamnda

ele alma zorunluluu vardr.Baavu, aa blklerinden beinci bln kumandan ve btn ocan

Baavuu idi. Aa blklerinin ihdasndan sonra avuluk sekbanlar avuundanalnarak, Aa blnde ihdas edilen baavua verildi ve beinci aa bl ona odatayin edildi.

Yenieri Ocann kethda beyden sonra en nfuslu aas baavutu. Davac olankiileri baavu ve kethda bey dinler orada gerei yaplabilecekse yaplr,yaplamayacaksa ere havale edilirdi. Kethda bey olmad zaman yerine baavuvekalet ederdi90.

82 M.F. Kprl; avu , s. 367.M. Zeki Pakaln; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri, s. 338,339.

83 H.Hseyin Efendi; Telhisl-Beyn, s. 259.84 M.F. Kprl; avu, s. 367.85. Hakk Uzunarl;Kapkulu Ocaklar, c. I, Ankara, 1988, s. 207.86Ayn eser; s. 407.87 A. Akgndz; Osmanl Kanunnmeleri, c. I, Ankara 1988, s. 207.88Ayn eser; s. 265.89 H. Hseyin Efendi; Telhisl-Beyn, s. 146.90 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IX, s. 177.

410


17/26


Aa kapsnda aa divan balamadan evvel muayyen duay bu yapard.Baavu yannda oda neferlerinden orta avu ile kk avu bulunduu halde

her aramba gn yenieri odalarnn mumlarnn tevzii buna aitti.Yenieri aas tarafndan ocaa verilecek emirler orta camide bunun vastasyla

ocak halkna tebli edilirdi91.Baavu, yenieriler talimhanede at yapacaklar vakit bana selimi denilen

serpuu giyerek bunlarla beraber bulunurdu92. Ulufe tevziinde baavu eteini sallayarakyenierileri maa keselerini kapmaya davet ederdi.

Padiahn veya vezir-i azam ile yenieri aasnn sefere gittikleri zaman ocan

alay tertibi ve resmi geitlerde alay

n idare ve sevk

baavu ve orta avu, kk avuve ba yazcnn vazifeleri arasndayd. Baavu mahiyetinde grevli kul avularmuharebe zamanlarnda kumandann emirlerini askeri reayaya teblie memur idiler, barzamannda da hkmetin emirlerini yenierilere tebli ederlerdi93. Sefer zaman alaylararlklardan belli uzaklkta tutarak zarar grmelerini engellemek yine avularngrevleri arasndayd94.

Baavuun bir nevi karakol hizmeti olarak tanmlayabileceimiz kolluk grevialma ve adamlar yardmyla bu grevi ifa etme hakk vard. Kolluk grevi merkezdeolabilecei gibi tarada da olabilirdi95.

avular kol gezerlerdi. Bu esnada padiah saraylarnda ve at gemisinde hizmette

olmayanlar

tutar ve ulufeli olup hizmette olanlardan kavga edenleri dverdi

96

.2.1.3. Saylar ve cretleri

Aa blkleri ilk kurulduunda, baavuun yevmiyesi 10 ake idi. Sonradanartarak 13 ake ve daha sonra yayabalar gibi 20-21 ake olmutu97. Baavuun dndakalan orta avu, kk avu ve ariyeti avularnn ulufeleri III. Murat zamannda aynidi. Yani 5 akeden ibaretti.

Ayrca gelenek olduu zere, bir blkba suba olduunda ise baavu 60 ake,orta avu 50 ake ve kk avu 40 ake alrd98.

91.H. Uzunarl;Kapkulu Ocaklar, c. I, s. 206.92 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IX, s. 266.93.H. Uzunarl;Kapkulu Ocaklar, c. I, s.206,207.94 Peevi brahim Efendi;Peevi Tarihi, (Hazrlayan: Bekir Stk Baykal), c. I, Ankara 1992, s. 71; Moha

Seferi esnasnda alaylar arlklardan uzak tutmak suretiyle arlklarn korunmas grevi bizzat padiahtarafndan avulara verilmitir.

95 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IX, s.186,187.96Ayn eser, s.149.97Ayn eser, s. 206.98 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. VIII, s. 142.

411


18/26


2.1.4. Kyafetleri

Kk avu ve orta avu krmz dolama seraser kuak ve gnlksz skfgiyerler ve piyade olarak divana giderlerdi.

Baavu bana yalnzca turna telleri giyer ve divana at ile giderdi. nemli divantoplantlarna kemha st giyer, dier divanlarda ise uka rf, yenl ve krk kablu feracegiyerdi99.

2.2. Dier Kapkulu Ocaklarnda Grevli avularAcemi Ocanda kethdadan sonra acemilerin byk zabitleri avutur. Srasyla

daha sonra aba ve ariyeti avuu yani avu vekili gelirdi. Aba terfi ederse avu

ve avu terfi ederse acemi olan kethdas olurdu; kethda ile avu ve aba kolgezerler ve hizmetteki efrad srekli olarak kontrol ederlerdi. Gerek kethda gerek avuile aba balarna ynlksz yani nnde boru gibi tylk olmayan flksz yenierikeesi giyerlerdi100.

Kapkulu svari blklerinin her birinde avuba ad altnda zabitler bulunurdu.Sava srasnda askerin gerilemesine veya kamalarna engel olmak iin ordu etrafndaelleri topuzlu bir ok svari avu grev yapard101. Ayrca Kapkulu svarileri bir harpdurumunda ordunun hareketinden epey mddet evvel vilayet ve kazalarda svarileringetirilmesi iin blk aalarna emir verilir ve onlarda kasaba ve kazalardaki blkhalkn davet etmek zere her tarafa avular gnderirlerdi102.

Her ne kadar kapkulu ocaklar iinde yer almasa da kalyon avular olarakisimlendirilen avular adndan da anlalaca zere kalyonlarda grev yapmaktayd.Kalyon baavuu kalyonlarn zapt ve rapt ile megul olup, mahiyetinde alt kalyonavuu vard.Ve bu avularn geminin k tarafnda ve dier de geminin bandanbet beklerler ve ellerindeki bastonlarla manevralara nezaret ederlerdi103

3. EYALET VE SANCAK AVULARISon ylarda yaplan almalar gstermitir ki Osmanl devlet tekilatnn bir

benzeri daha kkekliyle eyalet ve sancaklarda da bulunmaktayd. nceleme konumuzolan avuluk messesesini de bu genel durum erevesinde ele aldmzda eyalet ve

sancaklarda grevli olan avular daha iyi tahlil etmemiz mmkn olacaktr.Evliya elebinin zikrettii Kanunname-i yin-i Kvaid-i Tertib-i SultanSleymaniden hangi eyaletlerde avuluk messesesinin var olduunu renmekteyiz.

99 H. Hseyin Efendi; Telhisl-Beyan, s. 146.100.H. Uzunarl;Kapkulu Ocaklar, c. I, s. 45.101 O.F. Kprl; avu,DA, c. VIII, s. 237.102. H. Uzunarl;Kapkulu Ocaklar, c. II, s. 180.103. H. Uzunarl; Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara, 1988, s. 478.

412


19/26


Bun gre: Karaman, Eri, Uyvar, Basra ve Erzurum eyaletlerinde yalnzca avularkethdas bulunmaktayd; Rumeli, Anadolu, Sivas, Bosna, Budin, Kanije, Timevar,Varat, Girit, Kbrs, Trablus, Halep, Kapudan Paa eyaletlerinde, hem avular kethdashem de avular emini birlikte bulunmaktayd; Van eyaletinde ise avular kethdas veavular emininin yan sra avular katibi de grev yapmaktayd104.

Yukarda zikredilen avular divan avulardr; tpk merkezde olduu gibibunlarn mahiyetindeki avularn tecrbelileri paa saraynda grev yapyor olsagerektir. Ayrca askeri zmreler iinde grev yapan avularda vard ki bunlar genelliklekalelerde istihdam edilirlerdi.

Kanuni Sultan Sleyman

n ilk dnemlerinde haz

rland

tahmin edilen T

marResimleri Kanunnamesinde belirtildiine gre, eyaletlerde grev yapan avularn says60 ile snrlandrlmtr105. Bu altm avuun ne kadarnn divan ve sarayda ve nekadarnn askeri zmreler iinde istihdam edilmesi gerektiine dair elimizde herhangi birkayt yoktur. Ancak XV ve XVI. Yzyllarda Van isimli eserinde Orhan Kl; Vansancanda grev yapan avularn hepsinin divanda istihdam edilmedii, ancak kk

bir ksmnn burada grev yaptn belirtmitir106.Vann Osmanlran mcadelelerinde stratejik bir konuma sahip olmasndan dolay

burada ciddi bir askeri gcn bulundurulmas ve buna bal olarak bu askeri zmreierisinde yer alan avularn saysnn ok olmas beklenen bir durum olsa gerektir.

Ancak dier eyalet ve sancaklar

n bu durumun izahat

na ilikin elimizde herhangi birbilgi yoktur.

3.1. Atamalar ve Azilleri931/1524-1525 Msr Kanunnamesinde Kahire Divannda grev yapan

avulardan bahsedilmektedir. avulua atanacak kii beylerbeyinin gnll taifesindenveya atl tfenki taifesinden gvenilir ve doru olanlardan seilip deftere kaydedildiktensonra merkeze bildirilirdi. Bir su ilendiinde suun eidine gre bunlar beylerbeyitarafndan ya azledilir ya da idam edilirdi. Bu durum daha sonra merkeze bildirilirdi. Birhizmetle grevlendirilen avularn 10 erefi den fazla cret almamalar istenmi, aksitaktirde azlolunacaklar belirtilmitir107. Bu grevden kast merkezde rastladmz kulluk

grevine benzer bir grev olsa gerekir.Van sancanda da buna benzer bir durum vardr: avularn atamas Van

beylerbeyinin arz zerine padiahn beratyla olurdu. Grevden ayrlmas ise; lm,

104 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IX, s. 534-541.105 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IV, stanbul, 1992, s. 588.106 Orhan Kl;XV ve XVI. Yzyllarda Van (1548-1648), Van, 1997, s. 167.107 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. VI, s. 109.

413


20/26


feragat veya uygunsuz davranlar neticesinde azledilmeleri ile gerekleirdi. Ayrca,zellikle Van eyaletinin kurulu yllarnda dier eyaletlerden de Vana istihdam iinavular gnderildii olurdu108.

Msr ve Van gibi birbirine uzak iki corafyada avularn benzerekilde greveatanmalar ve azledilmeleri bu durumun hemen btn Osmanl corafyasnda aynenuygulandeklinde bir gr kuvvetlendirmektedir.

3.2. GrevleriEyalet ve sancak divanlarnda grevli avular grev ve sorumluluklar bakmndan

Divan- Hmaynda bulunan avularla nemli benzerlikler gstermektedir. Daha nce

bahsettiimiz Evliya elebinin zikrettii kanunnamede eyalet ve sancaklarda grevyapan avular kethdas, avular emini ve avular katibinin yan sra MhimmeDefterlerinde yer alan hkmlerden ba avuunda grev yaptn anlyoruz109.

avularn idari amirlerinin grevlerine ilikin elimizde pek fazla bilgi yoktur.Ancak merkezde de rastladmz baavu ve avular katibinin vazifelerinin benzerekillerde yerine getirildiini dnebiliriz. avular kethdas ve avular emininemerkezde rastlanmamaktadr. avular kethdas avularn zlk ilerine bakan veonlarn sorunlaryla megul olan grevliydi110. Ayrca avular kethdas sancakdivanlarnda terifatlk grevini de yrtmekteydi. Diyarbakr Beylerbeyine gnderilen29 Eyll 1568 (7 Rebiylhr 976) hkmde; Diyarbakrda divan kurulduu gn

avular kethdasnn btn avularla nceden gelerek adet olduu zere mera, defterkethdas ve alaybeyini karlamas istenmitir111.

Osmanlda eminlerin vazifelerinin maliyeti genel olarak tetkik edildiindeavular emininin avular kethdasna daha ziyade divan d ilerde yardm eden birgrevli olduu tahmin edilebilir.

Eyalet ve Sancak divanlarnda grev yapan avularn tarada grev yapan Gedikliavularnkine benzer grevler stlendiklerine de ahit olmaktayz: Halep belerbeisinegnderilen 14 Austos 1564 (6 Muharreml-haram 972) tarihli hkmde; Halephazinesinden, ehrizol Kalesinin baz ihtiyalar iin ehrizol avularndan Ramazan ilegnderilen parann salimen Diyarbekire ulatrlmas istenmitir112.

108 O Kl; Van, s. 165,166.1096 Numaral Mhimme Defteri, c. I, s. 286.110 Enver akar; XVI. Yzyl da Halep Sanca (1516-1566), (Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi), Elaz, 1998, s. 85.111 7 Numaral Mhimme Defteri, (975-976/1567-1569), zet-Transkripsiyon-ndeks, (Yayna

Hazrlayanlar:Hac Osman Yldrm, Vahdettin Atik, Dr. Murat Cebeciolu, Hasan alar, Mustafa Serin,Osman Uslu, Fuat Yavuz, Numan Yekeler), c.III, Ankara, 1999, h. 2171, s. 99.

1126 Numaral Mhimme Defteri, c. I, h. 12, s. 8.

414


21/26


Ariboz, Atina ve stefe kadlarna gnderilen 10 Ocak 1560 (10 Cemaziyelhr967) tarihli hkmde; Yelken bezi temini iin Cezayir avularndan Ferruh avu ilegnderilen akelere mukabil gerekli yelken bezlerinin Ferruh avuun vefat nedeniylehazrlanamad, bu husus iin Cezayir avularndan Atinal Hseyin avuungrevlendirildii bildirilmitir113.Van avularnn grevlerine ilikin verilen bilgilerrnek olarak setiimiz mhimme kaytlarnda yer alan bilgilerle paralellik arzetmektedir.

Van avularnn grevleri; tezkere getirmek, stanbul, Diyarbakr ve HarputtanVan kullarnn mevacibini teslim almak, Van divanna halkn mevzuatn bildirmek veya

dilekelerini takdim etmek ve dava iin girip

kanlara mbairlik yapmak eklindezetlenebilir114.

3.3. Saylar ve cretleriKanuni Sultan Sleymann ilk dnemlerinde hazrland tahmin edilen Tmar

Resimleri Kanunnamesinde eyaletlerde grev yapan avularn saysnn 100 atbelirtilmi ve bu saynn 60 ile snrlandrlmas istenmitir115. Ancak bu rakam eyaletdivannda grev yapan avularla ilgili olsa gerekir nk Van kalesinde 19 ubat 1554tarihinden nce 50 nefer avu bulunmaktayd. Ancak bu avularn tezkere getirmeye vesair mhimmata yeterli olmamas sebebiyle, Van beylerbeyi tarafndan 30 nefer dahalazm olduu bildirilmi, bu istee binaen Vana 20 nefer avu daha yazlm ve Van

avularnn says 70 nefere ulamtr. 1548-1648 tarihleri arasnda avu saysistikrarl bir artla 50- 87 arasnda deimitir116.

Erzurum vilayetinde 1553-1554 (961-962) yllarnda defterli avu olaraknitelendirilen 60 nefer avu grev yapmaktayd. Ancak bu miktar, Erzurum vilayetininilerini grmek iin yeterli olmadndan, bu saynn 100e karlmas istenmi vegnderilen 15 Nisan 1560 tarihli hkmle Erzurum vilayetinde grev yapan avularnsays 70 nefere ykseltilmitir117.

Halep sancanda grev yapan avularn says Van ve Erzurumdakine oranla birhayli azdr. Verilen rakamlarn farkl yllara ait olmas bunun sebebi olsa gerekir. nkavularn saysnda yllara gre srekli bir art gzlenmektedir; Halep sancann 1524-

1530 yllar arasndaki tmarlarn gsteren icmal defterinde tmar tasarruf eden avusays 8dir. 1536 ylna gelindiinde bu say yine ayndr. 1530 yl tmar-icmal

1133 Numaral Mhimme Defteri, h. 842, s. 382.114 Orhan Kl; Van, s. 166.115 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IV, s. 588.116 Orhan Kl; Van, s. 325-26.117 Dndar Aydn;Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat Gelime Devri (1535-1536), Ankara, 1998,s. 198-199.

415


22/26


defterinde ise Halep sancandaki avu says 24 olmutur ki118 bu da grmzdestekler mahiyettedir.

924/1518 tarihli Karaman Eyaleti Kanunnamesinde beylerbeyinin muayyen olanavularnn tmarlarnn serbest olduu ancak beylerbeyi serbest tmara mutasarrfolmayan bir sipahiye avuluk verse bu avuun tmarnn serbest olamayaca ifadesi yeralmaktadr119. Bu kanunnamede belirtildii gibi eyalet ve sancaklarda grev yapanavularn tamamnn tmar tasarruf ettiklerini sylemek mmkn olmamaktadr. Mesela;26 Mart 1553 tarihinde Van avularndan Hac avuun 15 ake ulufesinin olduugrlmektedir120.

avular gerek zeamet ve gerekse ulufe gelirlerinin yan

s

ra baz

vergilerden depay alyorlard. Daha nce de bahsetmi olduumuz Tmar Resimleri Kanunnamesinde beylerbeyi tarafndan tevcih edilen tmarlardan avularn resmi tezkere ad altnda %0.60 orannda pay aldklar grlmektedir121.

Halep ve Musulda grevli avularn saylar ve cretlerine ilikin de elimizdebaz bilgiler mevcuttur.

Halep sancann 1524-1530 yllar arasnda tmarlarn gsteren icmal defterinde,3350-5999 ake arasnda tmar tasarruf eden toplam 8 avu vardr. 1536 yl icmaldefterinde ise tmarlar 3000 ake ile 9262 ake arasnda deien 8 avuun ismigemektedir. 1550 yl tmar-icmal defterlerinde Halep sancandaki avu saysnda

nemli derecede bir art

meydana geldii gzlenmektedir. Bu dnemdeki avular

nsays 24 olup, tmarlar 2700-7400 ake arasnda deimektedir122.Erzurum avularnn tamam tmar tasarruf etmektedir. Erzurum avular

kethdalarnn tmarlar 8000 ile 19500 ake arasnda deimekte idi. avularn tmarise 1500 ile 18000 ake arasnda idi123.

Musulda grevli avularn saysnda ilikin bir netlik yoktur. 25 Aralk 1595teavular kethdas olan Bayramn tmar 100.019 akedir. 19 Temmuz 1607de grevyapm avular kethdas Hamza b. Allahverdinin tasarruf ettii tmar yekunu 5999akedir. 24 Austos 1631 ylna gelindiinde ise Msr avular kethdas Zlfkr b.Ahmetin 5999 ake tmar tasarruf ettiini gryoruz. avular kethdalarnn

gelirlerinde zaman iinde bir d olduu hemen gze arpmaktadr.Musul divannda grevli avulara gelince; 1620 ylnda Ahmet avuun 19660

118 E. akar;Halep, s. 85.119 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. III, stanbul, 1991, s. 325.120 O. Kl; Van, s. 165.121 A. Akgndz; Osmanl Kanunnameleri, c. IV, s. 587.122 E. akar;Halep, s. 85.123 Dndar Aydn;Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat, s. 199.

416


23/26


ake tmar geliri vardr. 1621de grevli Allahverdinin tmar tutar 7999 akedir. 1622ylna gelindiinde Musul civarnda grevli Hseyin 6000, Veli b. Ahmet avu ise 9000ake tmar tasarruf etmektedir124. Ahmet avuun tmarnn ykseklii hemen dikkatekmektedir. Muhtemelen Ahmet avu Musul Divannda geici olarak grev yapanmerkezden gnderilmi Dergah- Mualla avularndandr.

Van Divannda grev yapan avularn gelirlerine ilikin elimizde bilgi mevcutdeildir. Ancak zellikle 1609-1611 yllar arasnda Van kalesinde grev yapanavularn saylar ve cretlerine ilikin ayrntl bilgilere ulamak mmkn olmaktadr.

1609-1611 yllar arasnda Van kalesinde grev yapan avularn saylar yllara

gre 65 ile 86 aras

nda deiiklik gstermitir. 1609-1610 y

llar

aras

nda Vanavularnn aylk toplam yevmiyelerinin yllara gre 116.987 ake ile128.325 akearasnda deitiini grmekteyiz125.

SONUHemen btn Trk devletlerinde varlna tesadf edilen avu tekilat tarihi sre

ierisinde tekamln tamamlayarak Osmanl Devletinde mkemmel eklini almtr.Trk devlet geleneinde sarayda terifatlk grevini stlenen ve orduda kk bir askerirtbeye sahip olan avular, Osmanl ncesinde muhtemelen tamamen Trklerdenmteekkildi. Osmanl Devletine gelindiinde devletin hemen her kademesinde merkeziotoriteyi salama ve devlet ilerinin belli bir dzen ierisinde yrtlmesinde nemli

grevler stlenmi olan avularn Divan- Hmaynda ve Kapkulu Ocaklarndabulunanlarnn devirme, sancak ve eyalet divanlarnda grev yapanlarnn ise Trk asllolduklar sylenebilir.

Osmanl Devletinde Divan- Hmaynda bulunan avularn grevleri ncekiTrk devletlerinde olduu gibi terifatclk ve divana ait dier ilerin grlmesiyle snrlkalmam, taradaki ilerin yrtlmesinde de bunlardan sklkla faydalanlma yolunagidilmitir. Divan- Hmayun avularnn zellikle tecrbelileri taraya nemli ilerintatbiki iin gnderilmekteydi. Gedikli avu olarak nitelendirilen ve merkezde grevliavularn aksine ulufe yerine tmar ve zeamet tasarruf eden bu avulara Mhimmedefterlerinde tesadf edilen kaytlarda Dergah- Ali avular, Dergah- Mualla

avular veya Sdde-i Saadetim avular olarak hitap edilmektedir. Yabanclkelerden gelen elilere refakat edilmesi veya dorudan doruya eli olarakgrevlendirilmeleri, sefer zamanlarnda ordu iin gerekli mhimmat ve iaenin temini,

barut ve top imali, stanbul iaesinin salanmas, lke dahilinde asayiin salanmas,

124 Ahmet Gndz; Osmanldaresinde Musul (1523-1639), (Frat niversitesi Sosyal Bilimler EnstitsTarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi), Elaz, 1998, s. 63.

125 O. Kl, Van, s. 325-326.

417


24/26


gmrklerin denetimi, vakf, cami ve su yollarnn bakm ve denetimi, tersanelerinbakm ve gemi inasnn belli bir dzen iinde yrtlebilmesi hep merkezdengnderilen Gedikli avularn hizmetleri sayesinde mmkn olmaktayd.

Osmanl Devletinde Divan- Hmayn avularndan baka, bata Yenieri Ocaolmak zere teki kapkulu ocaklarnda da eitli rtbelerde avular bulunmaktayd.Ancak bizim bilgilerimiz daha ziyade Yenieri Ocanda grev yapan avularlasnrldr. Baavu, onun hizmetinde bulunan Orta ve Kk avu Yenieri Ocandailerin belli bir dzen ve disiplin ierisinde yrtlebilmesinde nemli etkiye sahiptiler.Yenieri Aas sefere gittiinde resmi geitlerde alaylarn idare ve sevkini yapmak yine

bu avular

n grevleri aras

ndayd

. Ayr

ca Baavuun mahiyetinde grevli kul avular

muharebe zamanlarnda kumandann emirlerini daha alt kademelerdeki kumandanlarateblie memur idiler, bar zamanlarnda da hkmetin emirlerini yenierilere tebliederlerdi.

Osmanl merkez tekilatnn bir benzerini daha kk ekliyle eyalet vesancaklarda tetkik etmek mmkndr. Bu balamda Divan- Hmaynda olduu gibieyalet ve sancak divanlarnda da avularn benzer grevlerle istihdam edildiinigrmekteyiz. Gerek ulufe ve gerekse tmar ve zeamet tasarruf eden bu avular, eyalet vesancak divanlarna halkn mevzuatn bildirmek, dilekelerini takdim etmek ve dava iingirip kanlara mbairlik yapmann yan sra tezkere getirmek ve askerin mevacibini

teslim almak gibi grevlerle de mkelleftiler.Merkeziyeti bir devlet yapsna sahip olan Osmanllar, gerek siyasi otoritenintesisinde ve gerekse dier nemli ilerin takibinde sklkla avularn hizmetine

bavurmu ve Klasik Dnem ierisinde bu tekilat mkemmel birekilde ilevini yerinegetirmitir.

418


25/26


KAYNAKLAR

1. Ariv Kaynaklar

Babakanlk Arivi, Mhimme Defterleri: 5/1,10, 14, 16, 19, 24, 26, 30, 31, 36, 48, 55, 62, 70.

Babakanlk Arivi, Maliyeden Mdevver Defterler: 309, 451.

2. Yaynlanm Ariv Kaynaklar3 Numaral Mhimme Defteri (966-968/1558-1560), (Yayna Hazrlayanlar: AYKUT, Nezihi;

BOSTAN, dris; CEBECOLU, Murat; EMECAN, Feridun; LGREL, Mcteba;SPRL, Mehmet; KK, Cevdet; MERT, zcan; ZCAN, Abdulkadir; AHN,lhan; ENTRK, Hdai; VARLIK, Mustafa etin), Ankara, 1993.

5 Numaral Mhimme Defteri,(973/1565-1566), zet-transkripsiyon, (Yayna hazrlayan:YILDIRIM, Hac Osman; ATK, Vahdettin; Murat CEBECOLU; DEMRBA,Uurhan; KARAZEYBEK, Mustafa; SAF, Muhammed; SERN, Mustafa; USLU,Osman; YEKELER, Numan; YILDIRIM, Zabit), Ankara 1994.

6 Numaral Mhimme Defteri (972/1564-1565), (Yayna Hazrlayanlar: YILDIRIM, Hac Osman;ATK, Vahdettin; CEBECOLU, Murat; SAF, Muhammed; SERN, Mustafa;USLU, Osman; YEKELER, Numan), c. I,II, Ankara, 1995.

7 Numaral Mhimme Defteri, (975-976/1567-1569), zet-Transkripsiyon-ndeks, (YaynaHazrlayanlar: YILDIRIM, Hac Osman; ATK, Vahdettin; CEBECOLU, Dr.Murat; ALAR, Hasan; SERN, Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, FuatNuman), c.I, III, Ankara 1998-99.

12 Numaral Mhimme Defteri (978-979/1570-1572), (Yayna Hazrlayanlar: YILDIRIM, Hac

Osman; ATK, Vahdettin; CEBECOLU, Murat; SAF, Muhammed; SERN,Mustafa; USLU, Osman; YEKELER, Numan), c. I,II, Ankara, 1996.

3. Yaynlanm Klasik Kaynaklar

Divan Lgat-it-Trk Tercmesi, (eviren: ATALAY,Besim), c. I, Ankara 1985, s. 368.

Hezarfen Hseyin Efendi; Telhisl-Beyn Fi Kavnin-i l-i Osman, (Hazrlayan: LGREL,Sevim), Ankara, 1998.

Koi Bey Risalesi, (Sadeletiren: DANIMAN, Zuhuri), Ankara, 1985.

Peevi brahim Efendi;Peevi Tarihi, (Hazrlayan: BAYKAL, Bekir Stk), c. I, Ankara 1992.

Selniki Mustafa Efendi; Tarih-i Selniki (971-1003/1563-1595), (Hazrlayan: SPRL, Mehmet),c. I, stanbul 1989

Silahdar Fndkll Mehmed Aa; Silahdar Tarihi, c. I, stanbul 1928.Sofyal ali avu Kanunnamesi, (Hazrlayan: SERTOLU, Midhat), stanbul, 1992.

Vaka-Nvis Ahmet Ltfi Efendi Tarihi, (Yayna hazrlayan AKTEPE, Mnir), c. X, Ankara 1988.

YCEL, Yaar; Osmanl Devlet Tekiltna Dair Kaynaklar, Kitb-i Mstetb, Kitab MeslihlMslimin ve Menfiil-Mminin, Hrzl-Mlk, Ankara, 1998.

4. Tetkik Eserler

AKGNDZ, Ahmet; Osmnal Kanunameleri ve Hukuk Tahlilleri, c. I, stanbul, 1990; c.III,stanbul, 1991; c.IV, stanbul, 1992; c. VI, stanbul, 1993; c.VIII, stanbul,1994;

419


26/26


c.IX, stanbul, 1996.AYDIN, Dndar;Erzurum Beylerbeylii ve Tekilat Kurulu ve Genileme Devri (1535-1566),

Ankara, 1998.

AKAR, Enver;XVI. Yzylda Halep Sanca (1516-1566), (Frat niversitesi Sosyal BilimlerEnstits Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi), Elaz, 1998.

GNDZ, Ahmet; Osmanldaresinde Musul (1523-1639), (Frat niversite Sosyal BilimlerEnstits Tarih Anabilim Dal Baslmam Doktora Tezi), Elaz, 1998.

KEPECOLU, Kmil; Tarih Lgati (Osmanl tarih deyimleri ve terimleri temel szl),Ankara.

KPRL, M. Fuat; avu Mad,.A, c. III, stanbul, s. 362-369.

KPRL, M. Fuat;;Bizans Messeselerinin Osmanl Messeselerine Tesiri, stanbul, 1981.

KPRL, M. Fuat; avu Mad,D..A, c. VIII, stanbul, 1993, s. 236-238.KTKOLU; Bekir; Osmanl-ran Siyasi Mnsebetleri (1578-1612),stanbul 1993.

KILI, Orhan;XVI. ve XVII. Yzyllarda Van (1548-1648), Van, 1997.

PAKALIN, Mehmet Zeki; Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, c. I, stanbul, 1983.

UNAT, Faik Reit; Osmanl Sefirleri ve Sefaretnameleri, Ankara, 1987.

UZUNARILI, . Hakk; Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Ankara, 1988.

UZUNARILI, . Hakk; Osmanl Devletinin Saray Tekilat, Ankara, 1988.

UZUNARILI, . Hakk; Osmanl Devlet Tekilatnda Kapkulu Ocaklar, c. I,II, Ankara,1988.

UZUNARILI, . Hakk; Osmanl Devlet Tekilatnda Medhal, Ankara, 1984.

NAL, Mehmet Ali; Osmanl Messeseleri Tarihi, Isparta, 1997.

420

XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇAVUŞLUK TEŞKİLATI

Documents

Transcript of XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ÇAVUŞLUK TEŞKİLATI