XBRL Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi ve Semantik Web’e Uyarlanması
description
Transcript of XBRL Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi ve Semantik Web’e Uyarlanması
İnet-tr 11
XBRL Bilanço ve Gelir Tablosu Analizi ve Semantik Web’e Uyarlanması
Yrd Doç Erdal KILIÇ Öğr Gör Ömer SEVİNÇ
İnet-tr 11
Sunum Planı Giriş XBRL Analiz Uygulaması Semantik Web Önceki Çalışmalar Rdf’ye dönüşüm Değerlendirme ve Sonuçlar
İnet-tr 11
Giriş Dünyada sermaye piyasalarında web üzerinde trilyonlarca
dolar değerinde işlem yapılmaktadır.
Word, Excel , Pdf ve HTML gibi formatlarda veriler yazılımlar vasıtasıyla işlenmekte ve gelecekte kullanılmak üzere çeşitli biçimlerde kodlanarak saklanmaktadır.
Verilerin Internet üzerinden transferinde kullanılan standart ve sabit bir yöntemin olmayışı bu elektronik araçların etkinliğini azaltmaktadır
Bu sorun finansal bilgilerin raporlanmasını sağlayan, XBRL (Extensible Business Reporting Language, Genişletilebilir Finansal Raporlama Dili) ile çözümlenmektedir.
İnet-tr 11
XBRL, Finansal verilerin tanımlanması, raporlanması, analiz edilmesi ve internet üzerinden yayınlanması için kullanılan, XML (Genişletilebilir İşaretleme Dili, Extensible Markup Language) tabanlı, açık kodlu, uluslararası standardizasyonu sağlayan bir dildir.
XBRL’in arkasındaki fikir basittir. Finansal bilgilerin bir metin bloğu olarak -internet üzerinden veya basılı olarak- yayınlanması yerine, verilerin her biri için bir kimlik etiketi sağlanarak bilgisayarın okuyabileceği bir formatta yayınlanması sağlanır. Örneğin, şirketin “Net Kar”ı benzersiz bir etikete sahip olur.
XBRL
İnet-tr 11
Finansal Raporların Sunulması ve Tedariki Sorunu
Kaynak A
Kaynak B
Kaynak C
Kaynak D
Fonksiyon V
Fonksiyon W
Fonksiyon X
Fonksiyon Y
Fonksiyon ZKaynak E
İnet-tr 11
XBRL Çözümü
XBRL
Kaynak A
Kaynak B
Kaynak C
Kaynak D
Kaynak E
Fonksiyon V
Fonksiyon W
Fonksiyon X
Fonksiyon Y
Fonksiyon Z
İnet-tr 11
XBRL XBRL’yi oluşturan 3 temel yapıtaşı vardır. Bunlar
spesifikasyon, taksonomi ve örnek dokümanlardır.
Spesifikasyon: XBRL uyumlu belgelerin oluşturulmasını belirleyen kurallardır. Bir dilin gramerine benzetilebilir.
Taksonomi: Dokümanların içeriğini tanımlayan XML şemalarıdır. Belirli bir konu ile ilgili sözlüğü tanımlar. XBRL taksonomileri ise finansal olaylar için bir sözlük ve sınıflandırma sistemidir.
Örnek dokümanlar: XBRL spesifikasyonu ve taksonomisi tarafından desteklenen, belirli bir işletmeye ait bilgilerden oluşan XBRL formatındaki dokümanı ifade eder.
XBRL Spesifikasyonu
TAKSONOMİLER
IFRSGL
ÖRNEK DOKÜMANLAR
BilançoGelir Tablosuİşlemler
İnet-tr 11
XBRL
Taksonomiye dayanılarak örnek doküman oluşturmak için yardımcı programlar mevcut Altova, Dragon Tag vb.
Dragon Tag ile Dr. Hakan Erkuş’un hazırlamış olduğu taksonomi baz alınarak örnek dokümanlar elde edilmiştir.
Örnek dokümanlar XML formatında olup işletmeye ait finansal bilgileri tutmaktadır. Bilanço.xml
XBRL dokümanları içerisindeki verilere ulaşmak için XPath kullanılabilir ve herhangi bir Script dil kullanılarak elde edilen veriler üzerinde işlem yapılarak analiz sonuçları elde edilebilir.
İnet-tr 11
XBRL Dokümanlar
<element id="Tr_Bilanco_VARLIKLAR" name="VARLIKLAR" substitutionGroup="xbrli:item" type="xbrli:monetaryItemType" xbrli:balance="debit" xbrli:periodType="instant"/>
<Tr_Bilanco:AlacakSenetleri contextRef="TwelveMonthsEnded_31Dec2009" unitRef="TRY" decimals="0"> 130000</Tr_Bilanco:AlacakSenetleri>
<Tr_Bilanco:AlacakSenetleriReeskontu contextRef="TwelveMonthsEnded_31Dec2009" unitRef="TRY" decimals="0"> 10000</Tr_Bilanco:AlacakSenetleriReeskontu>
İnet-tr 11
Uygulama Grafiği
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
XBRL XML Örnek Doküman
XPath PHP
Analiz Sonuçları
RDF/XML
RDF Üçlüleri
SparQL
Analiz Sonuçları
İnet-tr 11
Uygulama XBRL örnek dokümanlarını analiz ederek Türk muhasebe
sisteminde çok kullanılan oranları hesaplayıp ilgili firma için belirleyici olacak bilgilerin web ortamında görüntülendiği bir programın olmaması bizi bu çalışmaya yönlendirdi.
Cari Oran= (Dönen Varlıklar)/(Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar) Asit Test Oranı = (Dönen Varlıklar - Stoklar)/(Kısa Vadeli
Yabancı Kaynaklar)
PHP ve Xpath kullanılarak gerekli veriler XBRL dokümanları üzerinden elde edilerek oranlar uygulanmış ve sonuçlar web sayfası üzerinden görüntülenmiştir.
Uygulama dosyası
İnet-tr 11
Uygulama$g = $xmlDoc2->documentElement;foreach ($x->childNodes AS $item) { // print $item->nodeName . " = " . $item->nodeValue . "<br />"; if($item->nodeName == 'Tr_Bilanco:DONENVARLIKLAR') {
$donvar = $item->nodeName; $donvar_dg = $item->nodeValue; }
else if($item->nodeName == 'Tr_Bilanco:KISAVADELIYABANCIKAYNAKLAR') {
$kvyk = $item->nodeName;$kvyk_dg = $item->nodeValue;
$carorn = $donvar_dg / $kvyk_dg ; $asitorn = ($donvar_dg - $stok_dg)/ $kvyk_dg ;
echo '<br/><br/> <table id="tblorn" border="1" cellspacing="0" cellpadding="2">' ;
echo '<caption class="baslik1"> ELDE EDİLEN ORANLAR</caption>';
İnet-tr 11
Uygulama
Bilanço ve Gelir Tablosu Yükleme Ekranı
Analiz Sonuçları
İnet-tr 11
Anlamsal Web Nedir?
Anlamsal web kavramı, bugünkü web’in temelini oluşturan URI, HTTP ve HTML gibi yapılarını tasarlayan ve bulan kişi olan Tim Berners-Lee tarafından öne sürülmüş ve mevcut web ortamının geliştirilerek tam potansiyel kullanımı için web’in gelecek adımı olarak düşünülmektedir
Anlamsal web yeni ve ayrı bir web olmayıp, bilgilere iyi tanımlanmış anlamların verildiği, bilgisayarların ve insanların birlikte çalışmalarına imkan veren bugünkü web’in bir uzantısıdır. - T. Berners-Lee, J. Hendler, O. Lassila
Anlamsal web’teki temel amaç iyi tanımlanmış ve bağlantılandırılmış olan bilgilerin web ortamında kolay bir şekilde bilgisayarca-okunabilir ve bilgisayarca-anlaşılabilir olmasını sağlayacak standartların ve teknolojilerin geliştirilmesidir.
İnet-tr 11
Anlamsal Web de Kaynak YapısıAnlamsal web’te bilgiler ve bilgiler arasındaki ilişkiler tanımlıdır.
Bağlaç
BağlaçBağlaç
Kaynak
Kaynak Kaynak Kaynak Kaynak
Kaynak
KaynakKaynak Kaynak
Kaynak
BağlaçBağlaç
Bağlaç
Bağlaç BağlaçBağlaç
Bağlaç
Bağlaç
Bağlıdır
BağlıdırAçıklanır
Belge Yazılım Resim Yazılım
Belge
AlanAlan Kişi
Yer
KullanırParçasıdır
Konusu
Konusu KonusuYazarı
Adresi
Yazılım
Bugünkü WebAnlamsal Web
İnet-tr 11
Anlamsal Web Mimarisi
Tim Berners-Lee’nin önerdiği Anlamsal Web Katmanları
İnet-tr 11
Anlamsal Web Uygulama Altyapısı Bir anlamsal web uygulaması ilgili sektörde kullanılacak bir ontolojinin geliştirilmesi ile başlar.
İnet-tr 11
Finans & Semantik Web Semantik web ile finansal raporlar Internet ortamında
bilgisayarlar tarafından anlaşılan, paylaşılan, sorgulanan, analizleri otomatik olarak yapılan, anlık durum göstergeleri ile yol belirleyici sonuçlar üretebilen bir hale getirilebilir.
Bunun bir yöntemi finans raporlama sistemi için gerekli olan yapıları Semantik Web araçları ile tanımlamak olabilir.
İkincisi ise mevcut sistemde hali hazırda bulunan XSD, XBRL yapılarının RDFS, RDF üçlüleri gibi semantik web araçlarına çevirmek olabilir.
Biz ikinci yöntemin kullanılabileceğini doğrudan örnek dosya üzerinden dönüşüm uygulayarak kısmen de olsa gösterdik.
İnet-tr 11
Semantik Web Teknolojileri
RDF (Resource Description Framework – Kaynak Tanım Çerçevesi) bir veri modelidir.
Bu model web ortamındaki nesnelerin (kaynakların), kaynak özelliklerinin ve özellik değerlerinin tanımlanması fikrine dayanır.
RDF ifadelerinde yer alan nesne, özellik, değer üçlüleri RDF’in temelini oluşturur.
RDF ile web üzerindeki kaynaklar web ajanları ile anlaşılabilir hale gelecektir.
İnet-tr 11
RDF
Nesne, özellik, değer terimleri RDF’te özne (subject),yüklem (predicate), nesne (object) olarak adlandırılır. www.omersevinc.tk/index.html
www.vkmyo.edu/oggorno/103
http://purl.org/dc/elements/1.1/creator
Özne URIref: http://www.omersevinc.tk/index.htmlYüklem URIref: http://purl.org/dc/elements/1.1/creatorNesne URIref: http://www.vkmyo.edu/ogrgorno/103
İnet-tr 11
RDF
RDF ifadeleri özne, yüklem ve nesne üçlüleri olarak ta gösterilebilir. “Notation3” olarak adlandırılan üçlü gösterimin anlaşılması kolaydır.
Üçlü RDF gösteriminde her bir satır özne, yüklem ve nesne üçlülerini içerir.
orn:index.html dc:creator ornpers:103 .orn:index.html ornterim:creation-date “May 20, 2011" .orn:index.html ornterim:language “Türkçe" .
orn: http://www.ornek.com/ornterim: http:// www.ornek.com /terimler/ ornpers: http:// www.ornek.com /personelno/
İnet-tr 11
RDF/XML
<?xml version="1.0"?> <rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/" xmlns:ornterim="http://www.ornek.com/terimler/"> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <ornterim:olusturma-tarihi>May 4, 2010 </ornterim:olusturma-tarihi> </rdf:Description> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <ornterim:dil>Türkçe</ornterim:dil> </rdf:Description> <rdf:Description rdf:about="http://www.omersevinc.tk/index.html"> <dc:creator rdf:resource= "http://www.vkmyo.com/pers/103"/> </rdf:Description> </rdf:RDF>
İnet-tr 11
RDFS RDFS gösterimi RDF veri modelini genişleten bir tip sistemidir.
Bu tip sistemi bir alanda kullanılacak olan sözcük kümesini tanımlar.
Bu sözcük kümesi bir alanda kullanılacak olan nesneler, nesneler arasındaki alt/üst küme ilişkileri, özellikler, özelliklerin alabileceği değerleri tanımlar.
İnet-tr 11
RDFS
Nesne veya Özellik Açıklamardf:type Özne bir nesnenin örneğidir (instance) veya tipindedir.
rdfs:Class Nesne tanımlar.
rdfs:subClassOf Nesne bir nesnenin alt nesnesidir.
rdf:Property Özellik tanımlar.
rdfs:subPropertyOf Özne bir özelliğin alt özelliğidir.
rdfs:domain Özne özelliğinin alanı .
rdfs:range Özne özelliğinin alabileceği alan değerler sahası.
rdfs:label Öznenin açıklayıcı ismi.
rdfs:comment Özne kaynağı hakkında açılayıcı tanım.
rdfs:Literal Karakter değerler sınıfı (ör: tam sayılar, karakter dizileri).
RDFS veri modeli tanımlama elemanları
İnet-tr 11
RDFS RDFS nesnelerin hiyerarşik (üst küme / alt küme) ilişkilerinin
tanımlanmasına imkan verir. RDF üçlü gösterimi ile motorlu araçlar alt küme / üst küme ilişkileri
MotorVehicle(Motorlu Taşıt)
PassengerVehicle(Yolcu Taşıtı)
Van(Minibüs)
Truck(Kamyon)
MiniVan(Küçük Minibüs)
ex:MotorVehicle rdf:type rdfs:Class .ex:PassengerVehicle rdf:type rdfs:Class .ex:Van rdf:type rdfs:Class .ex:Truck rdf:type rdfs:Class .ex:MiniVan rdf:type rdfs:Class .
ex:PassengerVehicle rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .ex:Van rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .ex:Truck rdfs:subClassOf ex:MotorVehicle .
ex:MiniVan rdfs:subClassOf ex:Van .ex:MiniVan rdfs:subClassOf
ex:PassengerVehicle .
İnet-tr 11
SparQL SparQL bir RDF sorgulama dilidir.
Hedeflenen RDF verilerini elde etmek için standart bir sorgu yazımı sunar.
Sorguların çalıştırılması ve sonuçların nasıl döndürüleceği ile ilgili standart kuralları vardır.
Üçlü modelleri birleştirmeyi, ayrıştırmayı ve isteğe bağlı modelleri içeren sorgulama yapılabilmesine izin verir. Birçok programlama dilinde uygulaması mevcuttur
İnet-tr 11
SparQLsubject predicate objectcountries:Germany rdf:type countries:Countrycountries:Switzerland rdf:type countries:Countrycountries:Turkey rdf:type countries:Countrycountries:Turkey rdfs:label “Türkiye"countries:TheNetherlands rdfs:label "The Netherlands"
SELECT ?subject ?predicate ?object WHERE {
?subject ?predicate ?object }
SELECT ?subject ?predicate ?object WHERE { ?predicate rdfs:label “Türkiye" }
subject predicate objectcountries:Turkey rdfs:label “Türkiye"
İnet-tr 11
Önceki Çalışmalar
Literatürde az sayıda XBRL analizleri mevcut olup, XBRL yi RDF ye dönüştürmekle ilgili çalışmalar ise sürmektedir
Bunlardan birisi Dave Raggets ‘ e ait XBRL Import projesidir. XBRL olarak kodlanmış finansal verileri RDF üçlüleri sentaksına dönüştürmek için tasarlanmıştır. C dili ile kodlanmıştır.
Bir diğeri Semantik Web ile ilgili araştırma geliştirme yapan bilgisayar uzmanlarından oluşan Rhizomik’e ait Semantic XBRL çalışmasıdır.
Amerikan finans sistemine göre oluşturulan XBRL dokümanları RDF formatına dönüştürülmektedir
İnet-tr 11
XML den RDF/XML e
XSLT (Genişletilebilir Biçimlendirme Dili Dönüşümü Exstensible Stylesheet Language Tranformation) XML formatındaki dokümanları başka formatlara dönüştürmeyi sağlar. Örneğin XHTML’e veya başka bir XML formatına dönüştürebilir.
XML formatındaki XBRL örnek rapor dosyaları XSLT kullanılarak başka bir XML formatına dönüştürülmektedir.
Bu çalışmada XSLT kullanarak rapor dosyalarının formatı değiştirilmiş, Rdf ana etiketleri içerisine alınmış, etiketlerin önlerine URI lerin kısaltmaları getirilerek tekrar düzenlenmiştir. C# .Net üzerinde tanımlanmış LinQ XML kütüphaneleri kullanılarak XML rapor dosyaları başka bir XML dosyası olan RDF/XML formatına dönüştürülmüştür.
İnet-tr 11
XML den RDF/XML e Uygulama Xslt dosyasını ve XBRL dosyasını
kullanarak gerekli dönüşümleri yapmakta ve sonuçta RDF/XML dosyasını üretmektedir.
XslTransform xsltransform = new XslTransform(); xsltransform.Load("D:\\xmlToRdf\\bilancordf2.xsl");
xsltransform.Transform("D:\\xmlToRdf\\akaybilanco.xml", "D:\\xmlToRdf\\bilancoResult2.xml", null);
Elde edilen RDF/XML dosyasının SparQL ile sorgulanabilmesi için C# SemWeb kütüphanesi kullanılarak RDF üçlü dönüşümü sağlanmaktadır.
rdfstorage.exe --out n3:congress.n3 people.rdf bills.108.rdf bills.108.cosponsors.rdf
İnet-tr 11
XML den RDF/XML e <rdf:RDF xmlns="http://www.semwebprogramming.org/TrBilanco" xmlns:Tr_Bilanco="http://www.fujitsu.com/xbrl/taxeditor/Tr_Bilanco"><tr:AlacakSenetleri>130000</tr:AlacakSenetleri><tr:Alicilar>70000</
tr:Alicilar> </rdf:RDF>
<xsl:template match="Tr_Bilanco:AlacakSenetleri"> <tr:AlacakSenetleri> <xsl:value-of select="."/> </tr:AlacakSenetleri> </xsl:template>
@prefix owl: <http://www.w3.org/2002/07/owl#> .@prefix rdfs: <http://www.w3.org/2000/01/rdf-schema#> .
_:bnode0 rdf:type tr:AlacakSenetleri . tr:AlacakSenetleri "130000“ _:bnode1 rdf:type tr:Alicilar tr:Alicilar "70000"
İnet-tr 11
XML den RDF/XML e
Son olarak SparQL sorgusu RDF üçlüleri üzerinde test edilmektedir.
PREFIX tr: http://www.deneme.org/2009/04/TrBilanco-ont#Select ?subject ?object ?predicate Where {predicate rdf:type tr:AlacakSenetleri } Veriler eksiksiz olarak sorgulanabildiğinde bu şekilde
örnek dosya Semantik Web tarafına taşınmış olacaktır. Kısmen de olsa XBRL den Semantik Web’e geçiş
sağlanabilecektir.
İnet-tr 11
Sonuç Ve Öneriler
Burada önerilen yöntem XBRL XML dosyasını analiz etmekte ve başarılı şekilde en çok kullanılan muhasebe oranlarını web ortamında görüntülemektedir.
Bu çalışmada sunulan uygulama ile XBRL XML dosyası RDF/XML formatına dönüştürülmüştür.
Ayrıca RDF/XML formatındaki dosyalar RDF üçlüleri
olarak ifade edilmiş ve kaydedilmiş RDF üçlülerinin SparQL ile sorgulanması denenmiştir.
İnet-tr 11
Sonuç Ve Öneriler Uygulama doğrudan XBRL örnek dosyasını hedef almakta ve
gerekli semantik web dönüşümlerini gerçekleştirmektedir.
Ancak XBRL’yi oluşturan sunum, hesap, etiket, referans, tanım gibi XML dosyaları ve bu dosyalara bağlantı kuran taksonomi XSD dosyası ihmal edilmektedir.
XML şema dosyasının OWL’ye dönüştürülmesi sunum, hesap gibi bağlantı dosyalarının da bu dönüştürme işlemlerinde hesaba katılması RDF üçlü dosyasının XBRL örnek dokümanını tam olarak temsil edebilmesini sağlayacaktır
Uygulamaların web ortamına entegrasyonu sağlanıp kaynakların URI adresleri ile web üzerinden elde edilebilmesi, semantik web servisleri ile sorgulanıp yorumlanabilmesi ve sonuçların yine web ortamında yayımlanabilmesinin sağlanması da bu çalışmanın bir sonraki adımını oluşturacaktır.
İnet-tr 11
TEŞEKKÜRLER
İnet-tr 11
Kaynakça
http://www.xbrl.org/WhatIsXBRL
Hurt, L.R, 2008, “Accounting information systems”,2008, MC Graw Hill, p2 62.
Erkuş H. , “Genişletilebilir İşletme Raporlama Dili XBRL?” Gazi Kitabevi, Haziran 2008, pp 52-58 http://tr.wikipedia.org/wiki/XML
Hebeler J., Matthew Fisher, Ryan Blace, Andrew Perez-Lopez, Mike Dean, “The Semantic Web Programming”, Willey Publishing Inc. USA 2009 pp 66 – 67.
Kurtel Kaan, “Web’in Geleceği: Anlamsal Web”, Ege Akademik
Bakış / Ege Academic Review 8 (1) 2008, pp 205-213.
http://www.w3.org/XML/Schema
İnet-tr 11
Kaynakçahttp://www.w3schools.com/xlink/xlink_intro.asp
http://www.tr.wikipedia.org/wiki/Semantic_web
http://www.altova.com/semantic_web.html
http://www.w3.org/RDF/
http://en.wikipedia.org/wiki/SPARQL
http://people.w3.org/~dsr/blog/ http://rhizomik.net/semanticxbrl/html/
http://razor.occams.info/code/semweb
http://xbrl.squarespace.com/journal/2010/5/14/comparing-xml-xbrl-and-rdf