Wydawca: PRAWNIK - Okręgowa Izba Radców Prawnych w...

Prawnik nr i/17/2009

1

PRAWNIKBiuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych

w LublinieNr 1/17 2009

Wydawca:Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie20-607 Lublinul. Konrada Wallenroda 2etel. (081) 532-06-95, fax (081) 534-44-96e-mail: [email protected]

numer konta: 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559 w Banku PeKaO S.A. IV Oddział w Lublinieoraz 51 1050 1953 1000 0023 0708 6344 w ING BANK ŚLĄSKI O/Lublin

Redakcja:Redaguje zespół: Arkadiusz Bereza, Anna Fermus-Bobowiec.tel. (081) 532-06-95e-mail: [email protected] www.oirp.lublin.plRada Programowa: Arkadiusz Bereza-przewodniczący, Anna Fermus-Bobo-wiec, Zofia Filipek-Kraczek, Tadeusz Fita, Mariusz Nowachowicz

Materiałów nie zamówionych Re dak cja nie zwraca i rezerwuje sobie pra wo do skracania, poprawiania oraz uzu peł nia nia otrzymanych tekstów, a także do da wa nia i zmiany tytułów.

Druk i łamanie: Drukarnia EMBE Press, Lublin, ul. Tokarska 9A.tel.: (081) 710 17 00,e-mail: [email protected]

Dziekan Rady - Arkadiusz Berezawtorek w godz. 1000 - 12

00

Wicedziekan Rady - Halina Ejsmond-Zającpiątek w godz. 13

00 - 15

00

Wicedziekan Rady - Marek Pawłowskiwtorek w godz. 8

00 - 10

00

Skarbnik Rady - Hanna Chabrosśroda w godz. 12

15 - 13

15

W numerze między innymi:

INFORMACJE I KOMUNIKATYŚlubowanie nowych radców prawnych..........................5Chocholi taniec polityków .............................................6Z posiedzeń Rady .........................................................15

SPORTZimowe i wiosenne zmagania sportowe ......................18

WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJZagadnienia proceduralne postępowania w sprawach z zakresu regulacji energetyki.... ..................................22Problematyka instalowania tablic i urządzeń reklamowych w świetle prawa budowlanegoi orzecznictwa sądów administracyjnych ....................28

Z KART HISTORIIZarys ustroju adwokatury .............................................33

Dyżury członków Prezydium Rady

Spis treści

Sekretarz Rady - Zbigniew Chmielponiedziałek w godz. 15

00 - 16

00

Rzecznik Dyscyplinarny - Patrycja Kozłowska-Kalisz II i IV poniedziałek miesiąca w godz. od 11

30 do 13

00

Rzecznik Funduszu Seniora - Irena KopiecI piątek miesiąca w godz. 10

00 do 12

00

2

Prawnik nr i/17/2009 Informacje i komunikaty

Informujemy radców prawnych wpisanych na listę radców prawnych w okresie od dnia 10 września 2005 r. na innej podstawie niż odbycie aplikacji radcowskiej i zdanie egzaminu radcowskiego, iż zobowiązani są do wzięcia udziału w szkoleniu z zakresu etyki radcy prawnego i historii zawodu radcy prawnego w terminie dwóch lat po wpisaniu na listę radców prawnych, nie później niż do dnia 30 czerwca 2011 r. (§ 4 Uchwały Nr 30/B/VII/2008 Krajowej Rady Radców Prawnych w Warszawie z dnia 6 czerwca 2008 r. w sprawie określenia zasad wypełniania przez radcę prawnego obowiązku brania udziału w szkoleniach zawodowych). Takie szkolenie odbędzie się (zgodnie z harmonogramem szkoleń w II kwartale 2009 r.) w dniu 1 czerwca 2009 r. w godzinach 900 - 1400.

W związku z powtarzającymi się monitami radców prawnych, dotyczącymi nieprawidłowości w treści i formie tablic informacyjnych o wykonywaniu zawodu radcy prawnego, informuję:

Zgodnie z obowiązującymi radców prawnych przepisami korporacyjnymi, radca prawny oznacza siedzibę swojej działalności tablicą zawierającą napis:

1. Kancelaria Radcy Prawnego2. Kancelaria Radców Prawnych 3. Kancelaria Radcy Prawnego i Adwokata4. Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów5. Kancelaria Radcy Prawnego i Adwokatów6. Kancelaria Radców Prawnych i Adwokata

Na tablicy dopuszcza się możliwość umieszczenia imion i nazwisk i ewentualnie stopni naukowych w zakresie nauk prawnych, tytułu zawodowego oraz określenie formy prawnej działalności. Tablica może zawierać również nazwę własną kancelarii.Niedopuszczalne jest zamieszczanie na tablicy jakichkolwiek innych treści.

Komunikat

WICEDZIEKAN RADY Halina Ejsmond-Zając


3

Informacje i komunikaty

Uwaga radcowie prawni i aplikanci radcowscy zainteresowani szkoleniami z języka angielskiego dla prawników!Prezydium Rady OIRP w Lublinie informuje, że rozważa zorganizowanie szkoleń dla radców prawnych i aplikantów z zakresu legal english. Przed przystąpieniem do organizacji tychże szkoleń oraz w celu zorganizowania ich w sposób odpowiadający oczekiwaniom członków naszej Izby, zwracamy się z pytaniem w przedmiocie zainteresowania taką formą doszkalania.W przypadku zainteresowania szkoleniami z legal english, prosimy o wskazanie, które z niżej wymienionych modułów tematycznych uważają Państwo za najbardziej przydatne dla radców prawnych i w których chcielibyście uczestniczyć:moduł 1 – konstrukcje gramatyczne i leksykalne charakterystyczne dla języka prawniczego, kolokacje, łacina versus the Plain English complainmoduł 2 – korespondencja z klientem, streszczenia spraw, protokół ze spotkania, opinia prawnamoduł 3 – gramatyczno – leksykalna analiza umów w języku angielskim, postanowienia wprowadzające i końcowe, zasadnicza treść umów, oświadczenia stronmoduł 4 – typowe konstrukcje gramatyczne wykorzystywane w negocjacjach, korespondencja follow upmoduł 5 – analiza umów o pracę, analiza przypadków dyskryminacji w pracy, rozstrzyganie sporówmoduł 6 – analiza umów najmu, dzierżawy, sprzedaży nieruchomości, porównanie terminologii polskiej i angielskiejmoduł 7 – charakterystyczne zwroty niezbędne w podróżach służbowych, spotkania z klientem poza kancelarią, auto-prezentacjamoduł 8 – język ustaw, Konstytucja RP i Konstytucja USA

Prosimy o udzielenie odpowiedzi:- e-mailem na adres: do: [email protected]; dw: [email protected] telefonicznie na nr (081) 532-06-95 - faxem na nr (081) 534-44-96- listownie na adres Izby z dopiskiem (tematem) maila/faksu/listu „legal english”Prosimy także o przekazanie Państwa ewentualnych sugestii i uwag dot. organizacji szkolenia z języka angielskiego dla prawników Koledze Sławomirowi Bartnikowi na adres mailowy: [email protected]

Prezydium Rady OIRP w Lublinie

4


Komunikat Zwracamy się do Państwa z apelem i prośbą o przesłanie Państwa przemyśleń i uwag związanych z funkcjonowaniem sądownictwa, w tym potrzebą uchwalenia, wyda-nia, zmiany lub uchylenia przepisów z różnych dziedzin prawa. Uwagi i pomysły zgłoszone przez Państwa przekazane zostaną Zespołowi ds. Poprawy Funkcjonowania Sądownictwa, działającemu w ramach Stowarzyszenia Sę-dziów Polskich Iustitia, zajmującego się przygotowaniem przez sędziów projektów zmian funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.Na korespondencję w tej sprawie oczekujemy do 15 maja 2009r.

Państwa sugestie i uwagi prosimy kierować na adres mailowy:do: [email protected], dw: [email protected] temat korespondencji, prosimy wpisać wyraz „ Iustitia”

Prezydium Rady OIRP w Lublinie

W nawiązaniu do informacji z ubiegłego roku, spieszę zakomunikować, że Funda-cja Radców Prawnych „Subsido venire” (z łac.: przyjść z pomocą) zakończyła postępowa-nie rejestracyjne – została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr 0000326684 i z dniem 25 marca 2009 r. uzyskała osobowość prawną. Fundacja będzie niosła pomoc osobom cierpiącym, samotnym, wymagającym trwałej opieki, a także dzieciom-sierotom po zmarłych przedwcześnie radcach prawnych. Fundacja daje nieporównanie większe możliwości działania niż obecne struktury naszego samorządu.Aby się tak stało, Fundacja musi uzyskać status organizacji pożytku publicznego. W tym celu w postępowaniu rejestrowym w Krajowym Rejestrze Sądowym należy wykazać co najmniej półroczną działalność charytatywną, potwierdzającą taką praktykę działania ze strony Fundacji. W związku z powyższym zwracam się do Koleżanek i Kolegów o podjęcie dzia-łań w celu pozyskiwania sponsorów na rzecz naszej Fundacji.

Od początku bieżącego roku Kapituła Funduszu Seniora Krajowej Rady Radców Prawnych już pięciu osobom z naszego środowiska udzieliła wsparcia finansowego, a tak-że przyznano nam dwa miejsca dla seniorów w 14 - dniowym turnusie rehabilitacyjnym w Kołobrzegu na przełomie września/października b.r. (prosimy osoby zainteresowane o składanie wniosków do siedziby Izby w terminie do dnia 30 kwietnia b.r.) Serdecznie proszę o kontakt osoby (w czasie dyżuru lub za pośrednictwem sekre-tariatu Izby), które są w trudnej sytuacji. Razem będzie nam łatwiej!

Z koleżeńskim pozdrowieniem Rzecznik Funduszu Seniora OIRP w Lublinie

Irena Kopiec

Koleżanki i Koledzy!


5


W dniach 2 lutego (oznaczeni gwiazdką) i 17 marca br. odbyły się ślubowania radców prawnych wpisanych na listę radców prawnych na innej podstawie, niż odbycie aplikacji radcowskiej i zdanie egzaminu radcowskiego. Witamy ich serdecznie w naszym gronie!Poniżej zamieszczamy listę Koleżanek i Kolegów, którzy otrzymali wpisy

Ślubowanie nowych radców prawnych

Zefiryna Bucior 1) Justyna Ćwirta-Szadura 2) Katarzyna Dawid* 3) Małgorzata Dąbek* 4) Jacek Głuchowski 5) Paweł Kaszak* 6) Jacek Korman 7) Olga Lewandowska* 8) Wojciech Mojski* 9) Dominika Anna Nowak* 10)

Karolina Padewska-Kwiatkowska* 11) Joanna Parkot*12) Paulina Piekarek* 13) Joanna Samulak-Lowe* 14) Maciej Skowroński15) Agnieszka Stanicka* 16) Patryk Starosławski* 17) Marcin Trzebiatowski* 18) Tomasz Wróblewski* 19) Anna Zając20)

W dniu 17 marca 2009 r. Studenckie Koło Naukowe Prawników Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej zorganizowało XXXVII Środowiskowy Konkurs Krasomówczy. Przedstawicielem Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie była Pani Wicedziekan Halina Ejsmond-Zając. Pierwsze miejsce w konkursie zajął student IV roku prawa Pan Kamil Bobel. Okręgowa Izba Radców Prawnych przyznała laureatowi dodatkową nagrodę pieniężną za wysoki merytoryczny poziom wystąpienia oraz szczegółowe i trafne opracowanie stanowiska pełnomocnika pozwanego w kazusie cywilnym.

Konkurs Krasomówczy na Wydziale Prawa i Administracji UMCS

Nowi radcowie prawni po ślubowaniu w dniu 2 lutego 2009 r. w towarzystwie Dziekana Rady Arkadiusza Berezy, Wicedziekana Haliny Ejsmond-Zając i Sekretarza Zbigniewa Chmiela.

6


Do napisania niniejszego tekstu skłoniła mnie sytuacja, jaka istnieje dziś wokół samorządów prawniczych oraz lektura coraz bardziej absurdalnych projektów ustaw, z którymi zapoznaję się kierując Ośrodkiem Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych.

W dniu 25 marca 2009 r. weszła w ży-cie najnowsza zmiana ustawy o radcach prawnych określana mianem noweliza-cji „potrybunałowej”, jako że była ona konsekwencją wyroku Trybunału Kon-stytucyjnego z dnia 8 listopada 2006 r. (sygn. akt K 30/06) stwierdzającego niezgodność wielu wprowadzonych wcześniej zmian z Konstytucją Rze-czypospolitej Polskiej1. Poprzedni rząd nie podjął prac w celu wykonania orze-czenia Trybunału Konstytucyjnego, zaś obecny pracował nad nim powoli (projekt przyjęto na posiedzeniu Rady Ministrów dopiero w dniu 12 sierpnia 2008 r.), opierając się na materiałach przygotowanych za poprzedniej ekipy w Ministerstwie Sprawiedliwości. W pracach uczestniczyli ci sami urzęd-

nicy średniego i niższego szczebla re-sortu sprawiedliwości, co oznaczało kontynuowanie dotychczasowej linii konfrontacji z przedstawicielami sa-morządów zawodów prawniczych.

Paradoksem było równoczesne poja-wienie się „autorskiego” projektu po-selskiego posłów PIS, który nie był niczym innym, jak pierwotną wersją projektu dawniej przygotowanego w Ministerstwie Sprawiedliwości, a tym samym niewiele odbiegającego od projektu rządowego. Projekt poselski ugrzązł w Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która po pierwszym czytaniu projektu w dniu 24 czerw-ca 2008 r. wnioskowała o jego od-rzucenie2. W obliczu wprowadzenia wspomnianej wyżej nowelizacji „po-trybunałowej” dalsze procedowanie nad projektem poselskim stało się bez-przedmiotowe.

Należy również wspomnieć, dla zary-sowania horyzontu prac legislacyjnych nad rynkiem świadczenia usług praw-

1Dz.U. z 2009 r. Nr 37, poz. 286; Zmiany szczegółowo przedstawia W.Miller, Nowe zasady dostępu do zawodu radcy prawnego, Temidium, nr 52, 2009, s.6-7; Patrz również: I.Walencik, Jak bez aplikacji oraz egzaminu zostać adwokatem i radcą prawnym, Rzeczpospolita nr 71, 2009, s.C4.2Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz ustawy - Prawo o notariacie – druk sejmowy nr 511. Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka z dnia 24 czerwca 2008 r. – druk sejmowy nr 682. Projekt został negatywnie zaopiniowany przez samorząd radcowski uchwałą KRRP Nr 30/A/VII/2008 z dnia 6 czerwca 2008 r. – Radca Prawny nr 4/5, 2008, s.85-87; www.kirp.pl.

Chocholi taniec polityków wokół samorządów prawniczych


Szanowne Koleżanki!Szanowni Koledzy!


7

nych, iż w Ministerstwie Sprawied-liwości przygotowano także projekt ustawy o państwowych egzaminach prawniczych (negatywnie zaopiniowa-ny przez Krajową Radę Radców Praw-nych), zaś w parlamencie jeszcze znaj-duje się złożony przez posłów PiS pro-jekt ustawy o licencjach prawniczych (rodowodem z poprzedniej kadencji). Obydwa projekty zakładają powstanie dodatkowej kategorii osób, legitymu-jących się ukończeniem studiów praw-niczych i niewielkim doświadczeniem, uprawnionych do świadczenia różnych usług prawnych (w tym występowania przed sądami3).

Sam początek trybu procedowania nad projektem nowelizacji „potrybunało-wej” wydawał się zwiastować nowe czasy, gdyż resort sprawiedliwości zwrócił się z prośbą o opinię w ramach konsultacji społecznych do Krajowej Rady Radców Prawnych (zgodnie z art. 60 pkt 2 ustawy o radcach prawnych). Negatywną opinię organ samorządu radcowskiego przedstawił w uchwale, zawierającej także załącznik z całym katalogiem uwag szczegółowych (od niespójności przepisów, braków w ter-minologii charakterystycznej dla języ-ka prawnego do zastrzeżeń natury me-rytorycznej4). Należy jednak pamiętać, że na zmiany tej oczekiwano także ze strony samorządu radców prawnych, gdyż brak wielu istotnych uregulowań stwarzał sytuację niejasną prawnie np.

co do precyzyjnych kryteriów przy roz-poznawaniu wniosków o wpis na listę radców prawnych osób po aplikacji są-dowej i prokuratorskiej.

Stanowisko Krajowej Rady Radców Prawnych wpłynęło nieco na ochło-dzenie atmosfery dalszej współpracy. Zgodnie ze starymi przyzwyczajeniami urzędników resortu sprawiedliwości zaproszenie dla samorządów prawni-czych do udziału w konferencji uzgod-nieniowej przekazano faksem, tyle tyl-ko że… już po jej zakończeniu. Wobec protestu samorządów prawniczych, zorganizowano dla ich przedstawicieli „suplement” takiej konferencji, który miał charakter wyłącznie kurtuazyjny, a zgłaszane uwagi nie zostały w więk-szości uwzględnione.

Ostateczna wersja projektu rządowe-go została przekazana do Sejmu, gdzie został on szybko uchwalony i przeka-zany do Senatu. Spośród wielu jego wad, samorząd radcowski starał się szczególnie mocno atakować trzy za-proponowane rozwiązania, wychodząc ze słusznego założenia, że rozmowa o wszystkim to dialog o niczym.

Krajowa Rada Radców Prawnych od-nosiła się krytycznie przede wszystkim do:1) Wprowadzenia możliwości wpisu na listę radców prawnych (bez egza-minu) doktorów nauk prawnych legi-

3WK, Egzaminy przyjazne zdającym, Kancelaria nr 4, 2009, s.4.4Uchwała KRRP Nr 18/VII/2008 z dnia 16 lutego 2008 r.


8


tymujących się trzyletnią praktyką w kancelarii radcy prawnego lub adwo-kata2) Zniesienia praktyk aplikantów rad-cowskich w sądzie i prokuraturze 3) Zniesienia egzaminu ustnego (jako jednej z form) na końcowym egzami-nie radcowskim

Zauważyć należy, że w czasie prac przygotowawczo-legislacyjnych oso-by reprezentujące KRRP przedstawia-ły materiały opracowane w Ośrodku Badań, Studiów i Legislacji KRRP dotyczące m.in. zasad i formy egzami-nu zawodowego przeprowadzanego w innych krajach Unii Europejskiej. Tym samym argumentowano, iż propono-wana przez Ministerstwo Sprawied-liwości wyłącznie forma egzaminu pisemnego, oddala nas od rozwiązań powszechnie akceptowanych w całej Europie.

Starano się również wyjaśnić charak-ter egzaminu doktorskiego, będącego obecnie III stopniem kształcenia uni-wersyteckiego. Te argumenty pojawia-ły się później w czasie burzliwej dys-kusji w łonie komisji parlamentarnych. Także praktyki aplikanckie w sądzie czy prokuraturze zdawały się racjo-nalne z punktu widzenia właściwego kształcenia profesjonalnego prawnika, tym bardziej że istnieją także w niektó-rych krajach europejskich.

Z szacunkiem dla Izby Wyższej par-lamentu polskiego, należy zaznaczyć, że senatorowie pochylili się nad pro-jektem zmian i zaproponowali po-

Formy egzaminu adwokackiego w wybranych krajach europejskich

Austria Egzamin pisemny i ustny. Cz pisemna (3 dni): prezentacja dot. prawa cywilnego, karnego i pa stwowego, cz ustna (1 dzie ): prawo karne, cywilne, pa stwowe, europejskie, deontologia i procedury.

Belgia Egzamin CAPA (certyfikat przygotowania do wykonywania zawodu adwokata), pisemny i ustny, po 2 latach szkolenia. Egzamin polega g ównie na rozwi zywaniu praktycznych problemów.

Czechy Egzamin pisemny i ustny. Egzamin pisemny trwa 3 dni i polega na sporz dzeniu odpowiednich pism procesowych. Egzamin ustny trwa 1 dzie , pytania dotycz prawa konstytucyjnego, administracyjnego, cywilnego, rodzinnego, pracy, handlowego i przepisów o adwokaturze.

Dania Egzamin tylko ustny, oparty na praktycznym problemie. Ponadto od stycznia 2008 istnieje obowi zek zdania praktycznego egzaminu (na jakimkolwiek etapie aplikacji) poprzez uczestnictwo w rozprawie s dowej, b d prawdziwej, b d zainscenizowanej.

Estonia Egzamin pisemny i ustny (na trzeci „najwy sz kategori prawnika”). Podczas egzaminu bierze si pod uwag specjalizacj kandydata (mo e wybra interesuj ce go ga zie prawa z listy tematów). Cz pisemna: analiza sprawy; cz ustna: pytania sprawdzaj ce wiedz teoretyczn .

Francja Egzamin CAPA (certyfikat przygotowania do wykonywania zawodu adwokata), pisemny i ustny, po roku szkolenia (po czym nast puje 2-letni sta ). Cz pisemna polega na opracowaniu dokumentu prawnego lub pisma procesowego. Cz ustna obejmuje opracowanie wyst pienia na podstawie przegl du akt z dziedziny prawa cywilnego, handlowego, pracy, ubezpiecze spo ecznych, karnego, administracyjnego lub Unii Europejskiej (do wyboru przez kandydata), pytania z zakresu etyki zawodowej, sprawdzian z j zyka obcego, prezentacj i omówienie wcze niej przygotowanego projektu, omówienie relacji opracowanej przez kandydata z przebiegu dotychczasowego szkolenia.

Grecja Egzamin pisemny i ustny. Pozytywne zaliczenie egzaminu pisemnego uprawnia do z o enia egzaminu ustnego. Ocena w skali 0-10, zaliczenie od 6 pkt. Egzamin obejmuje prawo i procedur cywiln oraz karn oraz prawo handlowe. K adzie si na praktyczne zastosowanie prawa, np. sporz dzanie pism procesowych.

Hiszpania W chwili obecnej nie ma typowej aplikacji i egzaminu. Uchwalono jednak ustaw (z dnia 31 pa dziernika 2006 r.), zgodnie z któr od 2011 r. obowi zkowa aplikacja b dzie zwie czona rozbudowanym egzaminem pa stwowym.

Holandia Nie ma egzaminu ko cowego. Aplikanci zdaj egzaminy cz stkowe podczas aplikacji.

Litwa Egzamin pisemny i ustny (najpierw egzamin pisemny, nast pnie cz ustna). Zasady te wprowadzono w 2005 r.

Luksemburg Egzamin pisemny i ustny.

otwa Egzamin pisemny i ustny. Cz pisemna jest praktyczna: kandydat rozwi zuje spraw (przygotowuje pismo procesowe). Cz ustna jest teoretyczna: kandydat odpowiada na pytania z ró nych ga zi prawa.

Niemcy Tzw. drugi egzamin pa stwowy, pisemny i ustny. Cz pisemna obejmuje wiedz z odbytych etapów obowi zkowych szkolenia, a ustna – z odbytych etapów obowi zkowych i opcjonalnych (ma zatem szerszy zakres).

Portugalia Egzamin pisemny i ustny. Zdanie egzaminu pisemnego jest warunkiem dopuszczenia do egzaminu ustnego. Takie zasady wprowadzono w 2005 r. Wcze niej kandydaci mogli by zwolnieni z egzaminu ustnego je li spe niali pewne warunki: odpowiednia ocena z egz. Pisemnego lub okre lona liczba punktów kredytowych uzyskana podczas aplikacji.

S owacja Egzamin pisemny i ustny. Cz pisemna sk ada si z prawa cywilnego, handlowego i karnego. Egzamin ustny obejmuje prawo cywilne materialne i proceduralne, rodzinne, karne materialne i proceduralne, pracy i zatrudnienia, administracyjne, handlowe, konstytucyjne, podatkowe, oraz zagadnienia zwi zane z wykonywaniem zawodu prawnika i etyk zawodow . Skala ocen: zdany z wyró nieniem – zdany – nie zdany.

Szwajcaria Egzamin pisemny lub ustny, w zale no ci od kantonu.

Szwecja Egzamin tylko ustny: rozwi zanie praktycznego problemu, z naciskiem na etyk zawodow .

W gry 3-cz ciowy egzamin pa stwowy, pisemny i ustny. Wszystkie cz ci musz zosta zaliczone w ci gu 5 lat. Cz 1: prawo cywilne, rodzinne, gospodarcze, procedura cywilna; cz 2: prawo karne, procedura karna, prawo karne wykonawcze; cz 3: prawo UE, pracy, konstytucyjne i administracyjne. Podczas ka dej cz ci kandydat wybiera jeden przedmiot, z którego zdaje 4-godzinny egzamin pisemny. Egzamin ustny (przed 3-osobow komisj ) obejmuje wszystkie 3 dziedziny prawa. Skala ocen: od 1 do 5.

W ochy Egzamin pa stwowy, pisemny i ustny. Egzamin pisemny sk ada si z 3 cz ci: dwa obejmuj prawo materialne cywilne i karne – kandydat musi sporz dzi opini na obydwa tematy na podstawie opracowanego stanu faktycznego; trzecia cz to sporz dzenie pisma procesowego z prawa karnego, cywilnego lub administracyjnego (do wyboru). Egzamin ustny (po zaliczeniu pisemnego) polega na udzieleniu odpowiedzi na pytania dot. 6 tematów (w ród których s : prawo rzymskie, cywilne, handlowe, karne, konstytucyjne, pracy, administracyjne, europejskie, procedura karna i cywilna, a tak e przepisy zawodowe i deontologia).



9

prawki dotyczące w/w kwestii w tonie zbliżonym do wniosków samorządów prawniczych. Zaproponowano utrzy-manie uproszczonej części ustnej eg-zaminu radcowskiego oraz przegłoso-wano wnio-sek dotyczący utrzymania 5-miesięcznych praktyk w sądzie i prokuraturze. Co do drugiego proble-mu wnioskowano o skreślenie projek-towanego art. 25 ust. 1 pkt 5) dające-go możliwość wpisu na listę radców prawnych doktorów nauk prawnych legitymujących się określoną praktyką, tym bardziej że wstrzemięźliwe były w tym zakresie opinie ekspertów (dr. hab. prof. UJ Piotra Kardasa oraz dr. Adama Bodnara), wykonane na zlecenie Biu-ra Analiz Sejmowych. Senat zwrócił uwagę, że egzamin doktorski, często z dziedzin dalekich praktyce zawodowej, został zrównany z zawodowymi egza-minami prawniczymi, takimi jak egza-min sędziowski i prokuratorski5. Po-prawki senackie do ustawy przekazano do Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która w kwestiach nas inte-resujących obradowała na posiedzeniu w dniu 20 stycznia 2009 r. i w konse-kwencji wnioskowała o odrzucenie po-prawek Senatu, z wyjątkiem poprawki zakładającej utrzymanie ograniczonej czasowo praktyki dla aplikantów rad-cowskich w sądach i prokuraturze.

Głosowanie na posiedzeniu plenarnym zaplanowane było na dzień 23 stycznia

2009 r., lecz zostało przełożone z uwagi na niespodziewane wydarzenia w resor-cie sprawiedliwości (zmiana kierowni-ctwa). Ostatecznie ustawę uchwalono w dniu 20 lutego 2009 r. odrzucając wcześniej wszystkie poprawki sena-ckie, nawet te pozytywnie rekomendo-wane przez Komisję Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Poprawkę Senatu (nr I) dotyczącą skreślenia przepisu dają-cego możliwość wpisu na listę radców prawnych doktorów nauk prawnych z odpowiednim stażem zawodowym bez wymogu odbycia aplikacji i zdawania egzaminu radcowskiego stanowczo odrzucono (365 za, 43 przeciw, więk-szość bezwzględna 205), zaś praktyki zawodowe aplikantów w sądach i pro-kuraturze zlikwidowano odrzucając po-prawkę Senatu (nr II) jednym głosem (206 za, 202 przeciw, 2 osoby wstrzy-mały się, większość bezwzględna 206). Po części było to konsekwencją odpo-wiedzi Pana Ministra Andrzeja Czumy (na pytanie posła Arkadiusza Mular-czyka), która z uwagi na zawiły język prawniczy, jakim Pan Minister stara się operować, była niezrozumiała za-równo dla przeciętnego odbiorcy, jak i dla przedstawiciela wolnych zawodów prawniczych. Prawdopodobnie chodzi-ło Panu Ministrowi o to, że jest za, ale także przeciw. Za - bo takie jest sta-nowisko komisji, przeciw – ponieważ utrudnia to pracę sądu i „doprowadza do niewłaściwych relacji między przy-

5Sprawozdanie Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji oraz Komisji Ustawodawczej z dnia 15 stycznia 2009 r. (druk nr 412 Z); Uchwała Senatu z dnia 15 stycznia 2009 r. – druk 1575; Sprawozdanie Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka z dnia 20 stycznia 2009 r. – druk nr 1581.


10


szłymi adwokatami a sądami”. Forma ustna egzaminu radcowskiego mimo poparcia Senatu i wystąpienia posła Ryszarda Kalisza także przepadła wo-bec stanowiska koalicji rządzącej. Re-prezentując to stanowisko podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości Jacek Czaja powołał się na przejrzy-stość zasad rozbudowanego egzaminu pisemnego. Nieodpartą potrzebę za-brania głosu miał również Pan Mini-ster Sprawiedliwości Andrzej Czuma, którego wypowiedź nawiązywała do lobbingu samorządów prawniczych w Senacie jako ostatnich „desperackich prób utrzymania dotychczasowego stanu rzeczy, gdy chodzi o zamknięcie tej korporacji”. Nie brakowało także okrzyków na sali sejmowej, odpowia-dających kulturze debaty Sejmu Rze-czypospolitej Polskiej - „Nie potrzeba adwokatów krzykaczy”. Poprawka Se-natu dotycząca utrzymania egzaminu ustnego (nr III) została odrzucona przy-tłaczającą większością głosów (354 za, 54 przeciw, 1 osoba się wstrzymała, większość bezwzględna 205)6.

W związku z tym przedstawiam Kole-żankom i Kolegom w jaki sposób gło-sowali nad omówionymi wyżej trzema poprawkami Senatu, ważnymi dla pra-widłowego szkolenia aplikantów i za-chowania wysokiego poziomu świad-czonych usług przez radców prawnych, posłowie z 6 i 7 okręgu wyborczego,

które leżą w granicach lubelskiej Okrę-gowej Izby Radców Prawnych.

Pozostałe zmiany ustawowe obniżające poziom trudności egzaminu wstępnego na aplikację radcowską (150 pytań w teście jednokrotnego wyboru w ramach określonych ustawowo dziedzin pra-wa), skracające czas jej trwania oraz modyfikujące tryb odwoławczy i skład komisji egzaminacyjnych powoływa-nych przez Ministra Sprawiedliwości, nie miały już tak ciekawej historii. Gło-sowanie na posiedzeniu plenarnym w Sejmie odbywało się tradycyjnie z ha-

6Sprawozdanie stenograficzne z 36. Posiedzenia Sejmu w dniu 20 lutego s.264-268.

I- II-IIIAbramowicz Adam, PiS 0-1-0 Dudzi ski Tomasz Miros aw, PiS 0-0-0 G sior-Marek Magdalena, PO nie g osowa a Grad Mariusz, PO 0-0-0 Karpi ski W odzimierz Witold, PO 0-0-0 Kruk El bieta, PiS 0-1-0

opata Jan, PSL 0-1-0 Mas owska Gabriela, PiS 0-1-0 Matuszczak Zbigniew, Lewica 1-1-1 Mazurek Beata, PiS 0-1-0 Micha kiewicz Krzysztof, PiS 0-1-0 Mucha Joanna, PO 0-0-0 Palikot Janusz, PO nie g osowa Raniewicz Grzegorz, PO 0-0-0 R bek Jerzy, PiS 0-1-0 Sadurska Ma gorzata, PiS 0-1-0 Sierakowska Izabella, SDPL nie g osowa a S awecki Tadeusz, PSL 0-1-1 Sprawka Lech, PiS 0-1-0 Stawiarski Jaros aw, PiS 0-1-0 Stefaniuk Franciszek Jerzy, PSL 0-1-1 Wilk Wojciech, PO 0-0-0 Wojtas Edward, PSL 0-0-1 Zawi lak S awomir, PiS 0-1-0

aczek Jaros aw, PiS 0-1-0 mijan Stanis aw, PO 0-0-0 ukowski Wojciech, PiS 0-1-0

0 – oznacza głosowanie za odrzuceniem poprawki1 – oznacza głosowanie za przyjęciem poprawki



11

słami zwalczania korporacji i ich mo-nopolu na rynku usług prawniczych. W świetle tych wydarzeń zwracam uwagę, na daleko posunięty zwyczaj manipulowania faktami oraz dużą po-datność „wybrańców Narodu” na su-gestie dotyczące wzrostu lub spadku wskaźników popularności. Refleksją może być jedynie przestroga przed takimi kalkulacjami, gdyż głos części wyborców na „pstrym koniu jeździ”, a duża część oddaje swój głos świadoma faktu na kogo i na co głosuje, dążąc do rozliczenia Rządzących za prowadzo-ną dotychczas politykę. Populizm nie zawsze popłaca, gdyż głoszenie tego rodzaju haseł po przekroczeniu pewnej bariery odbiera wiarygodność głoszą-cemu. Dążąc tym samym do uzyskania poparcia osób niezbyt zorientowanych w meandrach prowadzonej polityki, a więc podatnych na różnorodne działa-nia o charakterze socjotechnicznym, można zaprzepaścić szansę utrzymania poparcia dotychczasowego elektoratu.

Zwracam więc uwagę na nieprawdziwe informacje pojawiające się w wypo-wiedziach osób piastujących wysokie funkcje publiczne lub w pismach ulot-nych (tj. propagandowych broszurach wiadomego lub niewiadomego pocho-dzenia, często jeszcze z czasów Sejmu V kadencji), które stanowią podsta-wę hasła „koniecznej demonopoliza-cji rynku świadczenia usług prawni-

czych”. Można się w nich dowiedzieć o zamkniętych dla młodych ludzi „kor-poracjach” prawniczych oraz wąskim świecie polskich elit prawniczych w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej. Rzeczywistość jest nieco inna, a niewiadomą jest, czy inicjowa-nie takiego przekazu wynika z braku wiedzy, czy nacechowanych preme-dytacją działań. Przykładem może być absurdalny projekt o dopuszczeniu ab-solwentów kierunku prawo do wystę-powania przed sądami, nie wyłączając Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, uzasadniony małą liczbą profesjonalnych prawników w naszym kraju. Przeprowadzana w uza-sadnieniu manipulacja umiejscowiła Polskę pomiędzy grupą państw Unii Europejskiej, w których jakoby sytua-cja dotycząca liczebności prawników zawodowych wygląda znacznie lepiej, a specjalnie wybranymi krajami taki-mi, jak Azerbejdżan Mołdawia, Gru-zja, Rosja i – przypadkowo lub w celu dodania pewnej wiarygodności przed-stawionym obliczeniom - Litwa7.

Osoby obradujące i decydujące o kształcie rynku usług prawniczych oraz zasadach działania samorządów prawniczych, rzadko zadają sobie trud zdobycia rzetelnej informacji dotyczą-cej stanu prawnego i sytuacji w innych krajach Unii Europejskiej. Nie trzeba w tym celu przeprowadzać specjalnych

7Projekt PSRP/A-228 projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego i zmianie niektórych ustaw (z uzasadnieniem).


12


badań, ani zmuszać się do dużego wy-siłku, aby taką wiedzę posiąść. A jest ona nieco inna niż ukształtowane wy-obrażenia statystycznego posła lub se-natora. W naszym kraju mamy obecnie ponad 34 tysięcy zawodowych prawni-ków (około 25 tys. radców prawnych i 9 tysięcy adwokatów) oraz prawie 9 tysięcy aplikantów (6300 radcowskich i 2500 adwokackich), którzy już świad-czą usługi prawne, zaś niedługo wejdą na rynek usług prawniczych z tytułem zawodowym. W naszej lubelskiej Izbie zrzeszonych jest 1350 radców praw-nych i 185 aplikantów.

Poniżej przedstawiam także statystykę ilości osób przypadających na jedne-go prawnika w Unii Europejskiej i jej krajach członkowskich8. Przy anali-zie poniższego zestawienia zwrócić należy na zmiany, jakie nastąpią w pespektywie kilku lat, polegające na spadku ilości prawników w niektórych krajach (np. w Hiszpanii, gdzie udało się uporządkować system kształcenia, aplikacji i egzaminu zawodowego pod groźbą braku uznawania kwalifikacji prawników hiszpańskich w krajach Unii Europejskiej) oraz szybkim wzro-ście liczby prawników zawodowych w Polsce, wobec dużej – w porównaniu z innymi krajami europejskimi – ilości aplikantów. Szermowanie argumentem dotyczącym dużej ilości prawników w krajach anglosaskich jest nieporo-

zumieniem i świadectwem braku ana-litycznego myślenia. Otóż brak jest właściwej płaszczyzny porównania zakresu usług prawniczych w systemie anglosaskim, a kontynentalnym np. so-liciter w Anglii nie występuje – co do zasady - przed sądem, zaś może to zro-bić w oparciu o art.87 § 1 k.p.c. polski hydraulik, gdy zarejestruje w naszym kraju – a nie ma ku temu żadnych prze-szkód - działalność gospodarczą w za-kresie świadczenia usług prawniczych na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności go-spodarczej9. Liczbę angielskich solici-terów ujęto w poniższym zestawieniu, zaś przysłowiowych „polskich hydrau-lików” - nie.

Być może liczba prawników profesjo-nalnych w naszym kraju to niewielka, elitarna grupa w kategoriach rachun-ków wyborczych, lecz to założenie socjologiczne przeróżnych specja-listów od zdobywania popularności może okazać się bardzo złudne. Wy-starczy sięgnąć po dane Głównego Urzędu Statystycznego za IV kwartał 2008 r. dotyczące ilości podmiotów świadczących usługi prawnicze, oraz odjąć radców prawnych i adwokatów prowadzących w tym zakresie działal-ność gospodarczą, aby przekonać się, że wszelkie istniejące stowarzyszenia głoszące hasła „demonopolizacji rynku usług prawniczych”, to naprawdę nie-

8Opracowano w Krajowej Radzie Radców prawnych na podstawie danych CCBE z dnia 10 listopada 2008r.9Porównaj: Kancelaria, nr 4, 2009, z.10.



13

Miejsce Kraj Liczba ludno ci

Liczba prawników(pos uguj cych sitytu em zawodowymzgodnie z dyrektyw

98/5/EC)

Ilo mieszka cówprzypadaj cych najednego prawnika

1 W ochy 59 418 550 213 081 279

2 Grecja 11 216 708 38 000 295

3 Hiszpania 46 063 511 154 953 298

4 Luksemburg 474 413 1 318 360

5 Portugalia 10 677 000 25 695 416

6 Wielka Brytania 60 975 000 139 789 436

7 Cypr 794 600 1 781 446

8 Niemcy 82 060 000 146 910 559

9 Bu garia 7 262 675 11 573 628

10 Belgia 10 584 534 15 363 689

11 W gry 9 931 000 9 934 1 000

12 Malta 403 535 393 1 027

13 Dania 5 484 723 5 246 1 046

14 Holandia 16 418 246 14 882 1 103

15 Polska 38 139 000 34 181 1 116

16 S owacja 5 455 000 4 595 1 187

17 Czechy 10 425 000 8 020 1 300

18 Rumunia 22 245 000 16 998 1 309

19 Francja 63 753 140 47 765 1 335

20 Austria 8 192 880 5 129 1 597

21 S owenia 2 039 399 1 153 1 769

22 Estonia 1 307 600 676 1 934

23 Szwecja 9 196 227 4 503 2 042

24 otwa 2 262 000 1 091 2 073

25 Litwa 3 354 700 1 590 2 110

26 Irlandia 4 422 100 2 008 2 202

27 Finlandia 5 313 026 1 810 2 935

Unia Europejska 497 869 567 908 437 548


14


wielkie kółka zainteresowań rozwijane – mam taką nadzieję – nie tylko w celu zrobienia własnej kariery. Ponadto tego rodzaju kalkulacje nie obejmują masy aplikantów, którzy obecnie świadczą usługi prawne, a wkrótce – o ile zdadzą egzamin końcowy - zasilą szeregi rad-ców prawnych i adwokatów. Bardziej rozumiem już sposób myślenia studen-tów prawa (i organizacji ich reprezen-tujących), którzy nie zawsze jeszcze wiedzą co jest lepsze i służy intereso-wi publicznemu, ale wiedzą doskonale w jak sposób będzie łatwiej. Stąd ich postulaty dotyczące ograniczenia skali trudności testu jednokrotnego wybo-ru, poprzez zmniejszenie ilości pytań i obniżenia bariery dającej wynik pozy-tywny egzaminu. Podsumowując powyższe rozważania, muszę stwierdzić, że niestety nadal dochodzi do tzw. psucia prawa, zaś re-formy w zakresie świadczenia pomocy prawnej są (jak dotąd) nieprzemyślane i służą doraźnym interesom Rządzących, a nie interesowi publicznemu. Tajem-nicą poliszynela jest fakt, że wprowa-dzenie jedynie pisemnego egzaminu zawodowego (prace pisemne i test) ma na celu przyśpieszenie egzaminowania bardzo dużej ilości aplikantów rad-cowskich (zwłaszcza w największych izbach). Ministerstwo Sprawiedliwości przejmując w dużej części kontrolę nad końcowymi egzaminami zawodowymi przyznało, iż nie jest w stanie tych eg-zaminów na odpowiednim poziomie przeprowadzić, gdyż nie znajdzie chęt-nych do żmudnej pracy (egzamin ust-ny wymaga większego zaangażowania czasowego) w wieloosobowych komi-

sjach egzaminacyjnych oraz środków na ich sfinansowanie. Argumenty do-tyczące transparentności i przejrzysto-ści egzaminu zawodowego wydają się nielogiczne, zwłaszcza że zapewniać to miało kolegialne działanie komi-sji, notabene powoływanej przez Mi-nistra Sprawiedliwości spośród m.in. sędziów, prokuratorów, profesorów i doktorów habilitowanych nauk praw-nych. Takim osobom przecież można zaufać, a jeżeli nie… to pojawiła się przecież propozycja nagrywania prze-biegu egzaminu ustnego. Jeżeli przyjąć sposób rozumowania przedstawiany przez rząd, to konsekwencja w jego działaniu wymaga likwidacji egzami-nów ustnych na egzaminie dla sędziów i prokuratorów, formy ustnej egzami-nów na uczelniach wyższych, na egza-minie maturalnym itd. Profesjonalny prawnik nie musi być erudytą (chociaż tak byłoby najlepiej), ale musi posiąść umiejętność przekony-wania i właściwego doboru argumen-tów dla poparcia swojego stanowiska. „Adwokat bez umiejętności mówienia to jest tak, jak pisarz bez umiejętności pisania, bądź krawiec bez umiejętności szycia” mówił (a nie pisał – A.B.) po-seł Ryszard Kalisz w czasie opisywa-nego wyżej posiedzenia Sejmu w dniu 20 lutego 2009 r. Niestety nie został właściwie zrozumiany, chociaż używał obrazowych porównań. Niestety więk-szość posłów go nie słuchała, bądź po prostu nie chciała go zrozumieć.

Arkadiusz Bereza


15


W dniach 22 grudnia 2008 r. i 20 lutego 2009 r. odbyły się IX i X posie-dzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII kadencji. Posiedzenie w dniu 22 grudnia 2008 r., mające charakter roboczy, z uwagi na zbliżające się Święta Boże-go Narodzenia, odbyło się w oprawie świątecznej. Rada przyjęła do wiadomości przedstawione przez Dziekana Rady Arkadiusza Berezę zawiadomienia Rzecznika Dyscyplinarnego o umorze-niu dochodzenia w sprawie skargi na radcę prawnego w stosunku do jedne-go radcy prawnego, o jednym przypad-ku odmowy wszczęcia dochodzenia w sprawie skargi na radcę prawnego oraz o wszczęciu dochodzenia w sprawie ze skargi na radcę prawnego. Z listy radców prawnych skre-ślono z urzędu z dniem 10 grudnia 2008 r. Kolegę Mariana Wójcika z powodu śmierci. Rada uczciła pamięć Zmarłego Kolegi minutą ciszy. Zawieszono Koleżance Karinie Włoszczak-Bociarn, na Jej wniosek, prawo do wykonywania zawodu rad-cy prawnego w związku z wykonywa-niem zawodu adwokata. Po zreferowaniu sprawy przez Przewodniczącą Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Barbarę Dubiel, Rada podjęła uchwałę o zawieszeniu radcy prawnemu prawa do wykonywania za-

Z posiedzeń Rady

wodu radcy prawnego na okres jedne-go roku, w związku z uprawomocnie-niem się kary wynikającej z orzeczenia Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego. Bardzo istotnym punktem obrad była sprawa uchwalenia projektu bu-dżetu Izby na 2009 r., przedstawionego przez Skarbnika Rady Hannę Chabros. Odbyła się merytoryczna dyskusja, po czym Rada jednogłośnie przyjęła pro-wizorium budżetowe na 2009 r. W dalszej części obrad Rada, na wniosek Wicedziekana Marka Pawłow-skiego, podjęła uchwałę w sprawie od-płatności za I rok aplikacji radcowskiej w roku szkoleniowym 2009, ustalając jej wysokość na kwotę 5.104,00 zł, opiera-jąc się przy tym na rozporządzeniu Mi-nistra Sprawiedliwości z dnia 6 grudnia 2005 r. w sprawie wysokości opłaty rocznej za aplikację radcowską (Dz. U. Nr 244, poz. 2070, z późn. zm.). Uzupełniona została lista wy-kładowców na aplikacji radcowskiej w roku 2008/2009 o SSR Krzysztofa Niezgodę, który poprowadzi zajęcia w zakresie ustawy o komornikach i egze-kucji. Rada podjęła również na wnio-sek Wicedziekana Marka Pawłowskiego uchwały w sprawie wynagrodzenia dla sędziów i prokuratorów, sędziów Wo-jewódzkiego Sądu Administracyjnego oraz radców prawnych, sprawujących patronat nad aplikantami radcowskimi.

16


Wyznaczono patronów dla czterech aplikantów radcowskich. Rada również zmieniła patronów dla 2 aplikantów radcowskich oraz wyraziła zgodę na objęcie patronatem dwóch aplikantów radcowskich w innym okrę-gu przez radcę prawnego wpisanego na listę radców prawnych prowadzoną przez tut. Radę. Na wniosek Wicedziekana Marka Pawłowskiego, Rada zatwier-dziła plan zajęć IV roku aplikacji rad-cowskiej w zakresie tematów: „zmiany w stanie prawnym” oraz „obrót mię-dzynarodowy”. Skarbnik Rady Hanna Chabros, omawiając poszczególne przypadki, przedstawiła wnioski 3 aplikantów o rozłożenie na raty rocznej opłaty za aplikację radcowską oraz 4 radców prawnych o umorzenie składek człon-kowskich. Rada podjęła pozytywne uchwały w tych wszystkich przypad-kach. Dziekan Rady podziękował ze-branym za przybycie i zaprosił wszyst-kich, po posiedzeniu, na okolicznoś-ciowe spotkanie wigilijne w siedzibie Izby i wspólne śpiewanie kolęd.

Na kilkugodzinnym, trwającym do późnych godzin popołudniowych i bardzo pracowitym, X posiedzeniu Rady w dniu 20 lutego 2009 r., które zostało zdominowane przez rozpatry-wanie wniosków osób po innych apli-kacjach o wpis na listę radców praw-nych, podjęto w tym zakresie kilkana-ście uchwał.

Wicedziekan Halina Ejsmond-Zając omówiła ustalenia Komisji ds. wpisów zawarte w protokołach z roz-mów przeprowadzonych z 17 osobami po innych aplikacjach, które złożyły wnioski o wpis na listę radców praw-nych oraz aktualny stan prawny doty-czący możliwości dokonania wpisu. Każda sprawa była przedstawiana in-dywidualnie, zaś pojawiające się py-tania i wątpliwości dotyczące stanu faktycznego poszczególnych osób wy-jaśniane były na bieżąco. Odbyła się merytoryczna dyskusja nad przedsta-wianymi wnioskami i w konsekwencji Rada podjęła uchwały w sprawie wpisu na listę radców prawnych w stosunku do 6 osób: Zefiryna Bucior, Justyna Ćwirta-Szadura, Jacek Głuchowski, Jacek Korman, Maciej Skowroński, Anna Zając. W stosunku do pozosta-łych osób Rada uznała, że nie spełniają przesłanki rękojmi prawidłowego wy-konywania zawodu radcy prawnego, głównie z powodu, iż nie wykazały się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, tj. odpowiednim stażem i doświadczeniem zawodowym. Osoby te wykazały zbyt mały okres praktycz-nego kontaktu z wykonywaniem zawo-du prawniczego, związanego z szeroko rozumianym doradztwem prawnym. W związku z powyższym Rada podjęła 11 uchwał w sprawie odmowy wpisu na listę radców prawnych. Dziekan Rady Arkadiusz Bere-za przedstawił zawiadomienia Rzecz-nika Dyscyplinarnego o wszczęciu do-chodzenia przeciwko radcy prawnemu i skierowaniu wniosku do Okręgowe-


17


go Sądu Dyscyplinarnego o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego wobec niego oraz o 2 przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia w sprawie ze skargi na radcę prawnego. Dziekan Rady poinformował zebranych, że w ostatnim okresie zmarli Radcowie Prawni: Maria Ka-niewska-Jasina, Jerzy Kraszewski, Mirosława Radko, Danuta Targoń-ska i Irena Tur. Rada uczciła pamięć Zmarłych minutą ciszy. Rada podjęła uchwały o skre-śleniu z urzędu zmarłych radców z listy radców prawnych. Podjęta została też uchwały: o skreśleniu Kolegi Michała Lutnickiego z listy radców prawnych prowadzonej przez tut. Radę z uwagi na przeniesie-nie wpisu na listę radców prawnych prowadzoną przez Radę OIRP w War-szawie, o skreśleniu z listy radców prawnych Kol. Franciszki Parizek – na Jej wniosek oraz o skreśleniu Pani Anety Sośnickiej z listy aplikantów radcowskich – na Jej wniosek. Rozpatrzone zostały pozy-tywnie wnioski 7 radców prawnych o zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego w związku z podjęciem zatrudnienia w organach wymiaru sprawiedliwości. Stosowne uchwały dotyczą Kolegów i Koleżanek: Katarzyny Dawid, Małgorzaty Dąbek, Pawła Kaszaka, Olgi Lewandowskiej, Joanny Parkot, Pauliny Piekarek, Joan-ny Samulak-Lowe. Rada podjęła uchwały w spra-wie wyznaczenia patronów aplikantom radcowskim oraz w 2 przypadkach

wyraziła zgodę na objęcie patronatem aplikanta radcowskiego w innym okrę-gu przez radcę prawnego wpisanego na listę radców prawnych prowadzoną przez tut. Radę. Na wniosek Wicedziekana Marka Pawłowskiego uzupełniona zo-stała lista wykładowców na aplikacji radcowskiej w roku 2008/2009 o Panią Anetę Ciesielczuk, która będzie zaj-mowała się ustawą o gospodarowaniu nieruchomościami oraz praktycznymi zadaniami z zakresu prawa administra-cyjnego. Następnie Rada zajęła się spra-wami wniesionymi przez skarbnika Rady Hannę Chabros. Rozpatrzyła wnioski aplikantów radcowskich, po-dejmując stosowne uchwały w sprawie odmowy zwolnienia z opłaty rocznej za aplikację radcowską w stosunku do 1 osoby, w sprawie odmowy zwolnie-nia z opłaty rocznej i wyrażenia zgody na rozłożenie na raty opłaty rocznej za aplikację radcowską w stosunku do 3 osób oraz w sprawie wyrażenia zgody na rozłożenie na raty opłaty rocznej za aplikację radcowską w stosunku do 6 osób. Rada podjęła też uchwałę o umorzeniu wszczętego z urzędu wo-bec radcy prawnego postępowania o skreślenie z listy radców prawnych z powodu częściowej spłaty zadłużenia z tytułu zaległych składek członkow-skich. Ponadto podjęła uchwałę doty-czącą rozliczenia kosztów działalności OIRP w Lublinie w 2009 r., zgodnie z projektem Skarbnika Rady, według którego 60% kosztów działalności ad-ministracyjnej związanej z realizacją

18


zadań samorządu radców prawnych będzie rozliczane na koszty związane z prowadzeniem aplikacji radcowskiej, zaś 40% na koszty działalności związa-nej z prowadzeniem listy radców praw-nych, doskonaleniem zawodowym, eg-zekwowaniem składek członkowskich, wykonywaniem zawodu.

Dziękując wszystkim za przy-bycie i aktywny udział w obradach, Dziekan Rady przedstawił propozy-cję wielkanocnego spotkania radców prawnych, udzielających się w pracy organów samorządu radcowskiego, która uzyskała akceptację Rady.

Sekretarz RadyZbigniew Chmiel

Zimowe i wiosenne zmagania sportowe lubelskich radców prawnych

Dorocznym zwyczajem w dniach 25-28 lutego 2009 r. w Krynicy Górskiej rozegrano IV Ogólnopolskie Mistrzo-stwa Radców Prawnych w Narciar-stwie. Zawody odbywały się na stokach Jaworzyny Krynickiej w pięknej zimo-wej scenerii przy gęsto padającym śniegu w pierwszym dniu spotkania i słonecznej aurze w drugim dniu zawodów. W imprezie wzięło udział ok. 100 radców prawnych. Okręgową Izbę Rad-ców Prawnych w Lublinie reprezentowa-ła kilkuosobowa grupa radców prawnych z dziekanem Arkadiuszem Berezą na czele, który dopingował zawodników za-równo w dyscyplinach sportowych, jak i w imprezach towarzyszących. Lubelską drużynę reprezento-wali w konkurencjach narciarskich Da-ria Schabowska - Niedziela, Anna Obel

i Marek Duszyński - wspierani gorącym dopingiem przez wielu sympatyków. Sukcesem było zajęcie III miejsca w za-wodach przez Darię Schabowską-Nie-dzielę, która w brawurowym stylu poko-nała konkurentki. Tegoroczne zawody dostarczyły radcom prawnym wielu wrażeń, głębo-kich przeżyć i radości. Oprócz emocji sportowych dużą frajdę sprawił udział imprezach towarzyszących, tj. kuligu i uroczystej kolacji połączonej z tańcami i rozmowami z „kolegami po fachu” do późnej nocy. Uczestnicy spotkania rozstali się w fantastycznych nastrojach, deklarując swoje uczestnictwo w zawodach za rok. W dniu 21 marca 2009 r. odbył się w Lublinie II Turniej Piłki Nożnej Drużyn Prawniczych LEX CUP 2009,



19

którego organizatorem była Okręgowa Rada Adwokacka w Lublinie oraz ze-spół reprezentujący lubelskich sędziów i prokuratorów IPSO IURE. Patronat nad turniejem objęło wydawnictwo Wolters Kluwer Polska. W turnieju wzięło udział 9 dru-żyn, reprezentujących różne profesje prawnicze, w tym drużyny z Przemyśla, Zamościa, Jasła, Siedlec, Krosna, Tar-nobrzega oraz trzy drużyny lubelskie. Drużynę OIRP Lublin reprezentowali m. in. koledzy: Dariusz Kowalski, Jerzy Bu-kowski, Paweł Wójcik, Sławomir Bereza oraz aplikanci: Rafał Skrzypek, Robert Wąsiewicz i Krzysztof Kumor. Turniej rozpoczął się w iście prawniczym stylu, tj. od licznych sporów regulaminowych, które nieco przesłoniły blask samej idei spotkania, a konsekwen-tne stanowisko organizatorów doprowa-dziło do praktycznego zastosowania mą-drości starożytnych Rzymian o szkodzie

wynikającej z nieznajomości prawa. Rozgrywki turniejowe były prowadzone w dwóch grupach. Nasza drużyna rozgrywając cztery mecze od-niosła dwa zwycięstwa i jeden remis, a także doznała jednej porażki. Wyniki te nie wystarczyły jednak na awans do półfinału i ostatecznie drużyna OIRP Lublin została sklasyfikowana na pią-tym miejscu. Zwycięzcą turnieju zosta-ła drużyna IPSO IURE, która w finale pokonała drużynę z Jasła w rzutach karnych. Niewielka to pociecha, ale nasza drużyna grając w rozgrywkach grupowych z późniejszym zwycięzcą turnieju odnotowała ze wszechmiar za-służony remis 1:1. Po zakończeniu rozgrywek dru-żyny oraz zawodnicy zostali uhonoro-wani pucharami wręczanymi przez przedstawicieli organizatorów i przed-stawiciela Wolters Kluwer Polska, Pa-nią Lidię Kowalczyk. Na koniec, tytułem usprawied-liwienia, wspomnieć należy, iż nasza drużyna występowała we wskazanym wyżej składzie po raz pierwszy. To bezpośrednio przełożyło się na wyniki (przegrany pierwszy mecz), nie mniej jednak z każdym kolejnym me-czem gra drużyny była coraz lepsza. Wobec braków kadrowych wśród radców - piłkarzy, spowodowanych kon-tuzjami i innymi okolicznościami pod-kreślenia wymaga udział aplikantów, który napawa optymizmem w perspek-tywie czekającego nas towarzyskiego meczu z OIRP w Łodzi oraz wrześniową Spartakiadą Prawników w Tarnowie.

A. O. i S. B.

Mistrz Narciarski oraz Kol. Daria Schabowska- Niedziela

Sport

20


Analiza wyników zawodów, tuż po ich zakończeniu (od lewej siedzą radcowie prawni: Daria Schabowska-Niedziela, Ania Obel i Marek Duszyński).

Grupa wsparcia naszej reprezentacji narciarskiej (od lewej: Andrzej Kalwas, Teresa Stecyk i Arkadiusz Bereza).

Sport


21

Z koleżeńskim pozdrowieniemDziekan Rady

Arkadiusz Bereza

Szkolenia odbywać się będą w sali konferencyjnej OIRP Lublin przy ul. Wallenroda 2e. Zgłoszenia telefoniczne na poszczególne szkolenia prosimy kierować do Biura

OIRP najpóźniej na 7 dni przed wykładem.

Szkolenia odbywać się będą w sali konferencyjnej OIRP Lublin przy ul. Wallenroda 2e.

Koleżanki i KoledzyW ramach ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego, uprzejmie zapraszam do udziału w jednodniowych konferencjach szkoleniowych, realizowanych w drugim kwartale 2009 r.

I szkolenie:

Dodatkowe zastrzeżenia umowne (zadatek, zaliczka, odstąpienie od umowy, kara umowna)Wykładowca: dr Gerard Bieniek – sędzia Sądu Najwyższego

Termin: 11 maja 2009 r. godz. 900 - 1400

Szkody medyczne w świetle najnowszego orzecznictwa sądowegoWykładowca: Piotr Jakubiec – sędzia Sądu Okręgowego w Lublinie

Termin: 18 maja 2009 r. godz. 900 - 1400

Zmiany prawa upadłościowego i naprawczego w świetle ustawy z dnia 6 marca 2009 r.Wykładowca: Grzegorz Kister – sędzia Sądu Rejonowego w Lublinie; Przewodniczący XVII

Wydziału do Spraw Upadłościowych i NaprawczychTermin: 25 maja 2009 r. godz. 900 - 1400

Postępowanie wieczystoksięgowe i hipoteka (zagadnienia praktyczne).Wykładowca: dr Helena Ciepła – sędzia Sądu Najwyższego

Termin: 15 czerwca 2009 r. godz. 900 - 1400

II szkolenie:

III szkolenie:

IV szkolenie:

V szkolenie:

Kodeks etyki radcy prawnego i wykonywanie zawodu radcy prawnego (z elementami historii zawodu).Wykładowca: Zenon Klatka – radca prawny, Prezes Krajowej Radcy Radców Prawnych w latach 2004-2007


Przekształcenia spółek - konsekwencje prawno-podatkoweWykładowca: Monika Markisz - radca prawny, doradca podatkowy


VI szkolenie:

Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. w trybie art.299 KSH z uwzględnieniem zasad prekluzji. Zmiany w postępowaniu w sprawach gospodarczych w praktyce radcy prawnego.

Wykładowca: Artur Żuk – sędzia Sądu Rejonowego w Lublinie; Przewodniczący VIII Wydziału GospodarczegoTermin: 29 czerwca 2009 r. godz. 900 - 1400

VII szkolenie:


22


Postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki unormowane w art. 47946-47956 KPC1 należałoby uznać za postępowanie dość niezwykłe, dalece odmienne od klasycznego postępowania cywilnego. Łącząc w sobie załatwianie i rozstrzyganie spraw typowo administracyjnych przy zastosowaniu cywilnoprawnej metody regulacji, stanowi ciekawy przykład swoistej hybrydy, jaka może powstać na pograniczu różnych rodzajów postępowań.

Jego zainicjowanie możliwe jest w dwojaki sposób. Rozpocząć je bowiem można przez wniesienie odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki2 bądź też przez wniesienie zażalenia na postanowienie wydane przez Prezesa tego urzędu. Zarówno odwołanie jak i zażalenie wniesione do sądu ochrony konkurencji i konsumentów ma w

zasadzie charakter powództwa. Można przyjąć, że obydwa wymienione środki prawne służą realizacji prawa do sądu, którym legitymuje się podmiot uprawniony, gdyż ich wniesienie stwarza po stronie organu procesowego obowiązek dokonania czynności mających na celu zbadanie zasadności zgłoszonego żądania oraz wypowiedzenia się co do meritum sprawy3. Zaznaczenia jednak wymaga fakt, że doktryna nie wypracowała jednolitego stanowiska w kwestii oceny charakteru prawnego odwołania i wyraźnie widoczne jest ścieranie się dwóch odmiennych koncepcji4.

Ustawodawca nie pozostawia natomiast wątpliwości co do sposobu wniesienia odwołania oraz zażalenia. Zgodnie z art. 47947 KPC, obydwa środki prawne wnosi się do sądu za pośrednictwem Prezesa URE. Różny jest jednak termin, w jakim

Zagadnienia proceduralne postępowania w sprawach z zakresu regulacji energetyki - przebieg, orzeczenia, środki odwoławcze

1Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 1964 r. Nr 43, poz 296 z późn. zm.) – dalej KPC.2Dalej – Prezes URE.3Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System prawa handlowego, Tom VII – Postępowanie sądowe w sprawach gospodarczych (praca zbiorowa), Warszawa 2007, s. 131.4Zob. szerzej na temat sporu co do charakteru odwołania oraz zażalenia, K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 131-132 oraz s. 166.5Zob. P. Telenga (w): A. Jakubecki, Kodeks postępowania cywilnego, Praktyczny komentarz (praca zbiorowa), Zakamycze 2005, s. 736; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 131 - 132 oraz s. 166; W. Siedlecki, Z. Świeboda, Postępowanie cywilne, Zarys wykładu, Warszawa 2004, s. 361 – 362; W. Broniewicz, Postępowanie Cywilne w zarysie, Warszawa 2006, s. 305.6Ustawa z 10.04.1997 r. – Prawo energetyczne ( Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1504 z późń zm.) – dalej PrEnerg.7Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 166.8Zob. K. Flaga – Gieruszyńska (w): A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz (praca zbiorowa),Tom I, Warszawa 2005, s. 1304.9Zob. P. Telenga (w): A. Jakubecki, Kodeks… op. cit., s. 736.10Zob. P. Telenga (w): A. Jakubecki, Kodeks… op. cit., s. 736; K. Flaga –Gieruszyńska (w): A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego… op. cit., s. 1305.

Warto wiedzieć więcej


23

mają zostać wniesione5. W przypadku odwołania mamy do czynienia z terminem dwutygodniowym (art. 30 ust. 2 PrEnerg 6 i art. 47946 § 1 KPC), jeśli zaś chodzi o zażalenie z terminem tygodniowym (art. 30 ust. 4 PrEnerg. i art. 47955 KPC). Obydwa terminy stanowią terminy ustawowe o charakterze procesowym7. Oznacza to, że nie mogą być przedłużone ani w następstwie czynności prawnej strony ani orzeczenia sądu8, zaś ich uchybienie zamyka drogę sądową. Odwołanie czy też zażalenie wniesione po terminie zostanie przez sąd odrzucone9. Możliwe natomiast pozostaje przywrócenie ter-minu przez sąd10. Konieczne w tym przypadku, zgodnie z art. 169 § 2 i 3 KPC jest uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek oraz jednoczesne dopełnienie czynności procesowej.

Pismo procesowe obejmujące odwołanie albo zażalenie powinno czynić zadość wymaganiom konie-cznym dla pisma procesowego na podstawie przepisów ogólnych (art. 126 KPC), a ponadto zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji i wartość przedmiotu sporu oraz zawierać wniosek o uchylenie albo zmianę decyzji w całości lub w części (art. 47949 KPC).

Zgodnie z art. 47948 KPC Prezes Urzędu Regulacji Energetyki niezwłocznie przekazuje odwołanie

wraz z aktami sprawy do sądu. Nie ma on więc możliwości kontroli pisma pod kątem dopuszczalności, zachowania warunków formalnych czy uiszczenia należnej opłaty11. Stanowi to prostą konsekwencję roli strony, jaką posiada Prezes URE w przypadku postępowania sądowego. W związku z tym, ewentualne zarzuty natury formalnej dotyczące odwołania powinny zostać zgłoszone przed sądem12. Przekazanie odwołania do sądu wraz z aktami sprawy, nakłada natomiast na Prezesa URE obowiązek wniesienia odpowiedzi na odwołanie. Ma to związek z obowiązywaniem w postępowaniu w sprawach z zakresu regulacji energetyki art. 47914 KPC, który choć nie znajduje miejsca w rozdziale dotyczącym opisywanego postępowania, to ma tu zastosowanie, co zresztą nie wzbudza żadnych kontrowersji w piśmiennictwie13.Przytoczony przepis art. 47948 KPC przewiduje również możliwość uni-knięcia drogi sądowej. Jak stanowi § 2 wspomnianego artykułu, przed przekazaniem pisma procesowego do sądu Prezes URE może, o ile uzna skargę za zasadną, bez przekazania akt sądowi uchylić albo zmienić swoją decyzję w całości lub w części, o czym bezzwłocznie powinien zawiadomić stronę,

11Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 168; J. Brol (w): K. Piasecki, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz do artykułów 1 – 50514, Tom I (praca zbiorowa),Warszawa 2006, s. 1845.12Zob. J. Brol (w): K. Piasecki, Kodeks… op. cit., s. 1845 jak również K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 142.13Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 143; M. Uliasz, Kodeks postępowania cywilnego, komentarz do artykułów 1-50514, Tom I, Warszawa 2007, s. 635 – 638.14Zob. W. Broniewicz, Postępowanie… op. cit., s. 229 oraz s. 244 -245; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 171.15Zob. W. Siedlecki, Postępowanie cywilne… op. cit., s. 362; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 152.


24


przesyłając jej nową decyzję. W razie wniesienia odwołania od decyzji Prezesa URE, sąd ochrony konkurencji i konsumentów może, na wniosek strony, która wniosła odwołanie, wstrzymać wykonanie decyzji do czasu rozstrzygnięcia sprawy. Postanowienie takie może zostać wydane na posiedzeniu niejawnym (art. 47952 KPC). Po rozpatrzeniu sprawy, sąd ochrony konkurencji i konsumentów wydaje orzeczenie o stosownej treści (art. 47953 KPC).

Odnośnie postępowania wszcz-ętego na skutek wniesienia zażalenia na postanowienie wydane przez Prezesa URE należy zauważyć, że w związku z obowiązywaniem art. 47955 KPC, przebieg takiego postępowania będzie taki sam jak w przypadku postępowania mającego na celu rozpoznanie odwo-łania od decyzji Prezesa Urzędu. Wszelkie poczynione wcześniej uwagi dotyczące postępowania zainicjowanego przez wniesienie odwołania od decyzji Prezesa URE będą zatem aktualne.

W przypadku postępowania w sprawach z zakresu regulacji energetyki orzeczenia zapadają w formie wyroków, jeżeli posiadają charakter merytoryczny (dotyczą meritum sprawy) oraz postanowień, jeżeli dotyczą kwestii formalnych14. Ma to związek z ogólną

regułą wyrażoną w art. 354 KPC – jeżeli kodeks nie przewiduje wydania wyroku lub nakazu zapłaty, sąd wydaje postanowienie. W razie gdy sąd nie znajduje pod-stawy do uwzględnienia odwołania od decyzji Prezesa URE, oddala je (art. 47953 § 1 KPC). Jeżeli natomiast odwołanie zostanie uwzględnione, sąd ochrony konkurencji i konsumentów na podstawie art. 47953 § 2 KPC ma możliwość postąpić w dwojaki sposób. Może zaskarżoną decyzję albo uchylić (wówczas mamy do czynienia z wyrokiem kasatoryjnym), albo zmienić w całości lub w części i orzec co do meritum sprawy (w tym przypadku w grę wchodzi rozstrzygnięcie reformatoryjne)15. Najwięcej uwagi doktryny przykuwa przypadek uchylenia decyzji Prezesa URE. Zwraca się uwagę na to, że uchylając decyzję Prezesa URE16, sąd nie może przekazać sprawy do ponownego rozpoznania17. Jak pisze R. Flejszar18 wyrok bowiem jedynie uchyla i eliminuje wadliwą decyzję z obrotu prawnego. Podnosi on za T. Erecińskim, że jakkolwiek sąd nie ma na to bezpośredniego wpływu, istnieje jednak możliwość przeprowadzenia przez Prezesa URE nowego postępowania admini-stracyjnego i wydania nowej decyzji,

16Por. R. Flejszar, Przedsiębiorca w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, Warszawa 2006, s. 213 – 216; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 171.17Zob. . K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 171; R. Flejszar, Postępowanie w sprawach gospodarczych – komentarz, Warszawa 2006, s. 203; K. Flaga – Gieruszyńska (w): A. Zieliński, Kodeks postępowania cywilnego… op. cit., s. 1309; M. Uliasz, Kodeks… op. cit., s. 653. 18Zob. R. Flejszar, Przedsiębiorca… op. cit., s. 214 – 215.19Zob. R. Flejszar, Przedsiębiorca… op. cit., s. 216.



25

już po uchyleniu wcześniejszej decyzji przez sąd.

Stanowi to zaledwie możliwość, gdyż sąd nie może zobligować Prezesa URE do takiego działania, jednak możliwy do wyobrażenia jest przypadek, w którym organ będzie zmuszony do przeprowadzenia nowego postępowania. Wynikać to będzie jednak nie ze względu na uchylenie przez sąd decyzji, ale ze względu na obowiązujące przepisy prawa19.Wspomniany autor dla zilustrowania takiej możliwości podaje przykład taryfy zawierającej ceny oraz stawki opłat za dostarczanie paliw gazowych, energii elektrycznej oraz ciepła, której orzeczony przez sąd niezgodny z prawem charakter musi wymusić podjęcie nowego postępowania przez Prezesa URE20. Obowiązujące przepisy prawa uprawniają sąd również do wydania w istocie nowej decyzji, chociaż mającą formę wyroku sądowego. Mowa tutaj o sytuacji, gdy sąd skorzysta z możliwości wydania wyroku reformatoryjnego i zmieni decyzję w całości lub części, orzekając co do meritum sprawy. Jak zauważa K. Weitz w swoich uwagach poczynionych odnoście postępowania w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,

mających jednak znaczenie dla postępowania omawianego tutaj, sąd niejako wchodzi w miejsce Prezesa URE21. Oznacza to również, że sąd nie powinien poprzestać jedynie na wskazaniu wadliwości decyzji, lecz ma obowiązek, o ile ma to podstawy w okolicznościach sprawy oraz zebranym materiale faktycznym i dowodowym, usunąć wady owej decyzji.22 Zakończenie postępowania możliwe jest jednak również w drodze wydania przez sąd postanowienia. Ma to miejsce w przypadku umorzenia postępowania (art. 355 § 1 KPC) albo odrzucenia odwołania (art. 47947 § 2 KPC). Sąd wydaje też postanowienia w kwestiach incydentalnych w toku postępowania23.

Kwestią niejako dodatkową w przedstawionych tu rozważaniach dotyczących katalogu orzeczeń wyda-wanych przez sąd ochrony konkurencji i konsumentów w postępowaniu w sprawach z zakresu regulacji energe-tyki jest obowiązywanie zakazu reformationis in peius.Zważywszy jednak na przyjęcie założenia o pierwszoinstancyjnym charakterze tego postępowania24, nie zaś odwoławczym, należy uznać, że wspomniana zasada wyrażona w art. 384 KPC nie będzie miała

20Zob. Ibidem, s. 216.21Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 152.22Zob. Ibidem s. 152; R. Flejszar, Postępowanie… op. cit., s. 156.23Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 153.24Zob. R. Flejszar, Postępowanie … op. cit., s. 147 – 149 i 196.25Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 153.26Zob. W. Broniewicz, Postępowanie… op. cit., s. 272 – 273; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 130.


26


zastosowania25. Możliwe będzie orzeczenie przez sąd mniej korzystnego rozstrzygnięcia dla strony niż to zaproponowane we wcześniejszym postępowaniu administracyjnym przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki.

Jak wspomniano wcześniej, postępowanie w sprawach z zakresu regulacji energetyki, pomimo sporów dotyczących jego charakteru i pewnej niekonsekwencji ustawodawcy, należy ostatecznie uznać za postępowanie składające się z dwóch instancji mery-torycznych. Potwierdza to art. 47956 § 2 KPC stanowiący, że skarga kasacyjna od orzeczenia sądu drugiej instancji przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia. Z regulacji tej w prosty sposób wynika, że od wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów przysługuje najpierw apelacja, a dopiero następnie skarga kasacyjna, o której literalnie mówi przytoczony artykuł. Należy bowiem pamiętać, że skarga kasacyjna przysługuje dopiero od orzeczenia sądu drugiej instancji, poprzedzona zatem musi być wniesieniem apelacji26.

Apelacja może zostać wnie-siona od każdego wyroku sądu ochrony konkurencji i konsumentów, jeżeli tylko dotyczy on kwestii merytorycznych27. Może to być zatem zarówno wyrok oddalający odwołanie jak również wyrok uchylający albo

zmieniający w całości albo części zaskarżoną decyzję (art. 47953 KPC).

Przepisy dotyczące postępowania w sprawach z zakresu regulacji energetyki nie zawierają żadnych uregulowań szczególnych dotyczących rozpoznania apelacji. Nie zawierają takiej regulacji również przepisy ogólne dotyczące postępowania w sprawach gospodarczych, co oznacza, że do rozpoznania apelacji w sprawach z zakresu regulacji energetyki zastosowanie będą miały reguły ogólne z art. 367 i następnych KPC. Środek prawny, jakim jest apelacja dotyczy odwołania od wyroku merytorycznego wydanego przez sąd. Jednak sąd ochrony konkurencji i konsumentów w toku postępowania w sprawach z zakresu regulacji energetyki, wydaje nie tylko wyroki, ale i postanowienia. Jaka zatem istnieje możliwość zaskarżenia takiego orzeczenia?

Istotne jest, że postanowienia sądu ochrony konkurencji i konsu-mentów wydawane w postępowaniu rozpoczętym przez wniesienie odwo-łania albo zażalenia są postanowieniami sądu pierwszej instancji. Niegdyś kwestionowano możliwość zaskarżenia postanowienia sądu w takim postę-powaniu. Szczególnie widoczne było to w postanowieniu Sądu Najwyższego z 11.08.1999r. , I CKN 351/9928.

Obecnie zgodnie z odmiennym poglądem Sądu Najwyższego,

27Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 157.28Zob. OSNC 2000, Nr 3, poz. 47.



27

wyrażonym w postanowieniu z dnia 05.10.2004r., III SZP 1/0429, na postanowienia sądu ochrony konkurencji i konsumentów jako sądu pierwszoinstancyjnego przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji. O dopuszczalności zażalenia na postanowienie sądu można mówić oczywiście jedynie wówczas, gdy postanowienie to kończy postępowanie w sprawie albo należy do grupy postanowień enumeratywnie wyliczonych w art. 394 § 1 pkt. 1-12 KPC30. Jeżeli natomiast postanowienie wydane zostało przez sąd drugiej instancji w sprawach z zakresu regulacji energetyki, to przysługujące zażalenie powinno być skierowane do Sądu Najwyższego z uwzględnieniem warunków określonych w art. 3941 § 1 oraz 231. Stosownie do art. 47956 KPC, prawomocne orzeczenia sądu drugiej instancji w sprawach z zakresu regulacji energetyki mogą być zaskarżone skargą kasacyjną bez względu na wartość przedmiotu zaskarżenia. Oznacza to, że chociaż zastosowanie będzie miał w tym przypadku art. 3981 KPC, ogólnie odnoszący się do skargi kasacyjnej, to nie będzie już obowiązywało ograniczenie z art. 3982 § 1 KPC dotyczące wartości przedmiotu zaskarżenia32.

Reasumując, należy stwierdzić, że skarga kasacyjna przysługuje od

każdego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w danej sprawie33. Zwrócenia uwagi wymaga jedynie kasatoryjny wyrok sądu drugiej instancji uchylający decyzję Prezesa URE i przekazujący mu sprawę do ponownego rozpoznania (sytuacja z art. 386 § 2 lub 4). Skarga kasacyjna od takiego wyroku nie będzie przysługiwała, ponieważ nie kończy on postępowania w sprawie34. Na zakończenie uwag dotyczących środków zaskarżenia w postępowaniu w sprawach z zakresu regulacji energetyki, konieczne jest zaznaczenie możliwości wniesienia przez stronę postępowania skargi o wznowienie postępowania (art. 399 i nast. KPC) z uwagą jednak, że nie ma możliwości wznowienia postępowania po upływie dwóch lat po uprawomocnieniu się wyroku, chyba że strona była pozbawiona możliwości działania lub też nie była należycie reprezentowana (art. 47922 KPC). Strona posiada również możliwość wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241 wraz z następnymi KPC).

Karol Piotrowski

29Zob. OSNP 2005, Nr 8, poz. 118.30Zob. W. Broniewicz, Postępowanie… op. cit., s. 270 – 271; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 158-159.31Zob. K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 159.32Zob. R. Flejszar, Postępowanie… op. cit., s. 176 –177; K. Weitz (w): T. Wiśniewski, System… op. cit., s. 159; M. Uliasz, Kodeks… op. cit., s. 653.


28


1Tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm. 2B. Kurzępa, Prawo budowlane. Komentarz do ustawy i orzecznictwo, Toruń 2008 r., str. 248. 3Art. 29 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo budowlane w brzmieniu obecnym został wprowadzony przez art. 1 pkt 6 lit. b) tiret czwarty ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz.U.05.163.1364) zmieniającej ustawę Prawo budowlane z dniem 26 września 2005 r.. 4E. Radziszewski, Prawo budowlane. Przepisy i komentarz, Warszawa 2006 r., str. 95, tak też: Z. Niewiadomski, Prawo budowlane. Ko-mentarz, Warszawa 2006 r., str. 349 oraz wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 lutego 2005 r., sygn. IV SA 3662/03, LEX nr 165729.

Na gruncie prawa budowlane-go, w tym w świetle orzecznictwa są-dów administracyjnych, wiele rozbież-ności budzi kwestia związana z proble-matyką instalowania tablic i urządzeń reklamowych. Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną art. 28 ustawy z dnia 7 lip-ca 1994 r. – Prawo budowlane1, robo-ty budowlane można rozpocząć jedy-nie na podstawie ostatecznej decyzji o pozwoleniu na budowę. Jednak od tej zasady są wyjątki wskazane w art. 29 tej ustawy. Katalog tych wyjątków został sformułowany w postaci wyli-czenia enumeratywnego, co oznacza, iż niedopuszczalne jest stosowanie wykładni rozszerzającej przy interpre-tacji tego przepisu2. Artykuł 29 usta-wy Prawo budowlane był przedmiotem nowelizacji3, w wyniku których, w celu odformalizowania procesu inwestycyj-nego, poszerzano katalog zwolnień od

obowiązku uzyskiwania pozwolenia na budowę, obejmujący obiekty i roboty budowlane o niskim stopniu skompli-kowania i znikomym wpływie na oto-czenie, zarówno architektoniczne, jak i na środowisko4. Takim właśnie wyłą-czeniem od zasady uzyskania pozwole-nia na budowę objęte jest, zgodnie z art. 29 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo budowla-ne, wykonywanie robót budowlanych polegających na instalowaniu tablic i urządzeń reklamowych, z wyjątkiem usytuowanych na obiektach wpisanych do rejestru zabytków w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków i opie-ce nad zabytkami oraz z wyjątkiem re-klam świetlnych i podświetlanych usy-tuowanych poza obszarem zabudowa-nym w rozumieniu przepisów o ruchu drogowym. Nie można jednak wyprowa-dzić wniosku, że skoro realizacja tego zamierzenia nie wymaga uzyskania


Problematyka instalowania tablic i urządzeń reklamowych w świetle prawa budowlanego

i orzecznictwa sądów administracyjnych


29

pozwolenia na budowę, to w ogóle w odniesieniu do niego są wyłączone kompetencje właściwych organów w zakresie sprawowania nadzoru budow-lanego5. Zgodnie bowiem z art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane, co do zasady osoba legitymująca się ty-tułem prawnym do nieruchomości, w celu zainstalowania tablic i urządzeń reklamowych musi dokonać, przed ter-minem zamierzonego rozpoczęcia w tym zakresie robót budowlanych, ich zgłoszenia. Do wykonywania robót budowlanych może przystąpić dopie-ro wówczas, gdy w terminie 30 dni od dnia doręczenia zgłoszenia właściwy organ nie wniesie, w drodze decyzji, sprzeciwu oraz nie później niż po upły-wie 2 lat od określonego w zgłoszeniu terminu ich rozpoczęcia. W związku z brzmieniem art. 29 ust. 2 pkt 6 powstaje w praktyce rozbieżność interpretacyjna. Posłuże-nie się przez prawodawcę pojęciem in-stalowania tablic i urządzeń reklamo-wych, w zestawieniu z celem, jakiemu ma służyć odformalizowanie procesu inwestycyjnego, rodzi wątpliwość na-tury prawnej w zakresie: czy zgłosze-nie dokonane na gruncie art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane odnosi się wyłącznie do tablic i urządzeń re-

klamowych wykonywanych na istnie-jących obiektach budowlanych, czy też obejmuje także posadowienie wolno-stojącego urządzenia reklamowego, a więc budowę budowli lub tymczaso-wego obiektu budowlanego. Warto podkreślić, że zarówno pojęcie urządzenia reklamowego, jak i pojęcie instalowania nie zostało zde-finiowane na gruncie ustawy Prawo budowlane. Dlatego też w odniesieniu do urządzenia reklamowego należy po-siłkować się pojęciem reklamy w rozu-mieniu ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych6. W świetle art. 4 pkt 23 ustawy o drogach publicznych reklamę stanowi nośnik informacji wi-zualnej w jakiejkolwiek materialnej formie wraz z elementami konstrukcyj-nymi i zamocowaniami, umieszczony w polu widzenia użytkowników drogi, niebędący znakiem w rozumieniu prze-pisów o znakach i sygnałach lub zna-kiem informującym o obiektach uży-teczności publicznej ustawionym przez gminę. Do pomocniczego stosowania w odniesieniu do pojęcia tablicy i urzą-dzenia reklamowego wskazanej po-wyżej definicji reklamy w rozumieniu ustawy o drogach publicznych odsyła także interpretacja prawna7 Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego.

5Z. Niewiadomski, Prawo budowlane…, op. cit., str. 350. 6Tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2086 z późn. zm. 7Powołana interpretacja GUNB, która jednakże nie stanowi wykładni prawa i nie jest wiążące dla organów administracji publicznej orzekających w sprawach indywidualnych, a zawiera jedynie ogólne wytyczne,którymi powinni kierować się uczestnicy procesu budowlanego oraz właściwe organy, dostępna jest na stronie internetowej: www.gunb.gov.pl.


30

Prawnik nr i/17/2009 Warto wiedzieć więcej

Natomiast w celu ustalenia zna-czenia pojęcia instalacja (instalowanie) należy sięgnąć do języka powszechne-go, w tym potocznego rozumienia tego słowa, które to zakłada każdorazowo związek techniczny lub funkcjonalny z istniejącym (funkcjonującym) wcześ-niej obiektem (rzeczą)8. Pojęcie insta-lowania w języku potocznym nie wy-stępuje w żadnym razie jako zamiennik słowa budowanie. Warto także zauwa-żyć, że z potocznym rozumieniem poję-cia instalowania koreluje również jego wykładnia systemowa w ramach usta-wy Prawo budowlane. Pojęcie instalo-wania jest bowiem używane przez usta-wodawcę w ustawie Prawo budowlane zawsze w sposób zakładający związek instalowanego elementu (urządzenia) z istniejącym już obiektem: instalowanie krat na obiektach budowlanych (art. 29 ust. 2 pkt 14), instalowanie urządzeń na obiektach budowlanych (art. 29 ust. 2 pkt 15), instalowanie krat na budyn-kach mieszkalnych wielorodzinnych, użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz obiektach wpisanych do rejestru zabytków, instalowanie urządzeń o wysokości powyżej 3 m na obiektach budowlanych, instalowanie na obiektach budowlanych urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne

(art. 30 ust. 1 pkt 3). Tym samym in-stalowanie tablic i urządzeń reklamo-wych, z wyjątkiem usytuowanych na obiektach wpisanych do rejestru za-bytków oraz reklam świetlnych i pod-świetlanych usytuowanych poza ob-szarem zabudowanym, choć w sposób niejednoznaczny, również wskazuje na związek pomiędzy instalowaniem, a obiektem na którym się instaluje. Po-nadto należy zauważyć, że w art. 29 ust. 1 wskazany jest przedmiotowy katalog wyjątków, których budowa nie wyma-ga pozwolenia na budowę, a w art. 29 ust. 2 przedmiotowy katalog wyjątków w odniesieniu do robót budowlanych nie wymagających uzyskania pozwo-lenia na budowę. Oznacza to więc, że pojęcia budowa i instalowanie w ra-mach robót budowlanych znajdują się względem siebie w opozycji, a zakresy są rozłączne. Tym samym interpretacja pojęcia instalowania użytego w art. 29 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo budowlane, rozszerzająca jego znaczenie również na budowę, byłaby sprzeczna zarówno z potocznym znaczeniem tego słowa, jak i znaczeniem nadanym mu przez ustawodawcę w innych przepisach tej ustawy9. Wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie znajdują także wyraz

8Tak: wyrok NSA z dnia 11.09.2008 r., sygn. II OSK 982/07, niepubl. 9Tak: wyrok NSA z dnia 20.06.2008 r., sygn. II OSK 681/07, niepubl.


31


w niejednolitym orzecznictwie woje-wódzkich sądów administracyjnych. Można powołać wyroki, w których pre-zentowane jest stanowisko, iż urządze-nie reklamowe stanowi jedną całość i zalicza się do niego wszystkie elemen-ty składające się na to urządzenie, co oznacza, że do urządzenia reklamowe-go należy konstrukcja nośna, jak i tabli-ca reklamowa (czyli miejsce, na którym zostanie umieszczony przedmiot rekla-my), co powoduje, że niedopuszczal-nym jest wyodrębnianie z urządzenia reklamowego poszczególnych elemen-tów, z których dla części wykonywa-nych robót wymagane jest pozwolenie na budowę, a dla części wystarczy tyl-ko zgłoszenie10 . Zgodnie z tak przyjętą wykładnią przepisów, art. 29 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo budowlane zwalnia od obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę nie tylko tablice reklamowe, ale również urządzenia reklamowe, co w ocenie sądu oznacza całość urządze-nia reklamowego, a więc także elemen-ty konstrukcyjne do mocowań samej tablicy reklamowej11 . W swoich wyro-kach wojewódzkie sądy administracyj-

ne12 za trafny w tym zakresie uznawały także pogląd wyrażony przez Z. Nie-wiadomskiego13 , który sprowadził po-jęcie instalowania tablic i urządzeń re-klamowych do równoznacznego z poję-ciem montażu i dopuścił jego zamienne stosowanie. Ponadto dla uzasadnienia zajmowanego stanowiska sądy po-woływały się na art. 30 ust. 7 ustawy prawo budowlane, zgodnie z którymi, jeżeli organy administracji uznają, iż skala i wielkość robót budowlanych przy instalowaniu tablicy reklamowej lub urządzenia reklamowego może naruszać ustalenia miejscowego pla-nu zagospodarowania przestrzennego lub spowodować zagrożenie bezpie-czeństwa ludzi lub mienia, polegające chociażby na utrudnieniach w ruchu drogowym, pogorszenie stanu środo-wiska lub stanu zachowania zabytków pogorszenie warunków zdrowotno-sanitarnych, wprowadzenie, utrwale-nie bądź zwiększenie ograniczeń lub uciążliwości dla terenów sąsiednich, mogą nałożyć na inwestora obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę na roboty objęte zgłoszeniem14.

10Tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 21.12.2005 r., sygn. VII SA/Wa 930/05, LEX nr 190885. 11Tak: wyrok WSA w Warszawie z dnia 18.01.2006 r. sygn. VII SA/Wa 937/05, LEX nr 196413. 12Tak: wyrok WSA w Poznaniu z dnia 23.01.2007 r., sygn. II SA/Po 719/06, niepubl. 13Z. Niewiadomski zaaprobował pogląd wyrażony w wyroku WSA z dnia 30 maja 2005 r. (sygn. VII SA/Wa 1311/04, niepubl.), że: "instalacja tablic i urządzeń reklamowych nie wymaga uzyskania pozwolenia na budowę, przy czym ustawodawca nie uzależnił wyjątku wyszczególnionego w art. 29 ust. 2 pkt 6 ani od wielkości tablic i urządzeń reklamowych, ani też od tego, czy są to tablice lub urządzenia wkopane w ziemię, a więc trwale związane z gruntem, które można uznać za budowlane w rozumieniu art. 3 pkt 3 Prawa budowlanego" tak: Z. Niewiadomski, Prawo budowlane…, op. cit., str. 354. 14Zob.: wyrok WSA w Warszawie z dnia 13.01.2006 r. sygn. VII SA/Wa 1052/05, niepubl.

32

Prawnik nr i/17/2009 Warto wiedzieć więcej

Zupełnie odrębne, a przy tym jednolite jest orzecznictwo NSA. W świetle orzeczeń wydanych w tym za-kresie przez NSA, można sformułować pogląd, zgodnie z którym przepis art. 29 ust. 2 pkt 6 Prawa budowlanego ma wyłączne zastosowanie do urządzeń reklamowych innych niż te, o których mowa w art. 3 pkt 3 ustawy Prawo bu-dowlane15. W związku z powyższym, w świetle przepisów ustawy Prawo bu-dowlane można wskazać dwa rodzaje urządzeń reklamowych. Do pierwszej grupy należy zaliczyć wolno stojące trwale związane z gruntem urządzenia reklamowe stanowiące budowle w ro-zumieniu art. 3 pkt 3 Prawa budowla-nego, na które wymagane jest pozwo-lenie na budowę, bowiem ich budowa nie została wymieniona w art. 29 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Do dru-giej zaś grupy należy zaliczyć tablice i urządzenia reklamowe, na instalowanie których jest wymagane, zgodnie z art. 29 ust. 2 pkt 6 w związku z art. 30 ust. 1 pkt 2 Prawa budowlanego, wyłącznie dokonanie zgłoszenia właściwemu or-

15Tak: wyrok NSA z dnia 23.06.2006 r., sygn. II OSK 923/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 28.06. 2006 r., sygn. II OSK 931/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 10.11.2006 r., sygn. II OSK 1329/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 25.05. 2007 r., sygn. II OSK 1509/06, niepubl.; wyrok NSA z dnia 25.05.2007 r. II OSK 754/06, niepubl.; wyrok NSA z dnia 11.09.2008 r., sygn. II OSK 982/07, niepubl.; wyrok NSA z dnia 20.06.2008 r., sygn. II OSK 681/07, niepubl.; wyrok NSA z dnia 10.03. 2008 r., sygn. II OSK 186/07, niepubl. 16Tak też: wyrok NSA z dnia 20.06.2008 r., sygn. II OSK 681/07, niepubl. 17Zob.: wyrok NSA z dnia 23.06.2006 r., sygn. II OSK 923/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 28.06.2006 r., sygn. II OSK 931/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 10.11.2006 r., sygn. II OSK 1329/05, niepubl.; wyrok NSA z dnia 25.05.2007 r., sygn. II OSK 1509/06 niepubl. 18Zgodnie z poglądem wyrażonym przez NSA w wyroku z dnia 11.09.2008 r., sygn. II OSK 982/07, niepubl.: „Nie sposób racjonalnie uzasadnić poglądu, zgodnie z którym wykonywanie w danym miejscu tego samego obiektu budowlanego polegające na połączeniu ze sobą gotowych elementów prefabrykowanych nie stanowiłoby budowy w rozumieniu art. 3 pkt 6 Prawa budowlanego, a realizacja tego obiektu w ramach tradycyjnie prowadzonych robót budowlanych byłaby w świetle tego przepisu budową podlegającą tym samym innym

ganowi16. Należy w tym miejscu wska-zać pogląd wyrażony w orzecznictwie sądowoadministracyjnym17, że o tym czy urządzenie reklamowe jest trwale związane z gruntem, czy też nie, nie decyduje metoda i sposób związania z gruntem, ale to czy wielkość tego urzą-dzenia, jego konstrukcja, przeznacze-nie i względy bezpieczeństwa wyma-gają takiego trwałego związania. Przy czym dla dokonania kwalifikacji pod kątem czy wykonywanie określonego rodzaju robót jest budową, czy też in-nego rodzaju robotami budowlanymi nie decyduje sposób prowadzenia tych robót, ale to czy w ich wyniku zostanie wybudowany w określonym miejscu obiekt budowlany18.

Katarzyna Stanik-Filipowska


33

Z kart historii

Zarys ustroju adwokatury Księstwa Warszawskiego

i Królestwa Polskiego do roku 18761

Konstytucja Księstwa War-szawskiego1 przewidywała, w Tytule IX Porządek sądowy, wprowadzenie na terenie Księstwa nowego ustroju sądów, wzorowanego na ustroju sądo-wym francuskim.2

W ustawie zasadniczej brak było jednak rozwiązań szczegółowych, dlatego 13 maja 1808 r. wydano usta-wę wprowadzającą nową organizację sądownictwa cywilnego.3 Akt ten, uszczegółowiający po-stanowienia konstytucji, przewidywał powołanie adwokatury, gdy zaś sama Konstytucja milczała na ten temat. Do-piero jednak w grudniu 1809 r. Dekret królewski rozciągnął prawa Księstwa na tereny przyłączone w nim do Księ-stwa po wojnie z Austrią.4

Ustrój adwokatury wprowa-dzony w 1808 r. nie był jednak prostym odzwierciedleniem ustroju adwokatury francuskiej.5 Organizacja adwokatu-ry nawiązywała do ustroju przedroz-

biorowej palestry polskiej6, mającej jeszcze średniowieczne korzenie oraz do rozwiązań przyjętych przez Komi-sję Rządzącą. Francuska procedura cywilna przewidywała szerszy udział zastępców procesowych niż procedury państw zaborczych, dlatego we Francji obok adwokatów, udzielających po-mocy prawnej tj. polegającej głównie na udzielaniu porad prawnych i za-stępstwie procesowym, występowali też urzędnicy sądowi zwani avouvés. Prowadzili oni formalną stronę proce-su cywilnego w zastępstwie stron pro-cesowych, strony procesowe zaś mo-gły działać swobodnie jedynie przed sądami pokoju i handlowymi. Jednak to rozróżnienie nie weszło w życie w polskim ustroju sądowym.7

A. Zasada wielości.

Ustrój adwokatury oparty został na zasadzie wielości stanu adwokackie-

1Niniejsze opracowanie zostało przygotowane w związku z Jubileuszem 90-lecia Izby Adwokackiej w Lublinie, zaś przedstawiony w nim ustrój adwokatury obowiązywał na terenie właściwości tejże Izby. Z okazji jubileuszu wydano pozycję: Szkice o dziejach adwokatury lubelskiej. 90-lecie Izby Adwokackiej w Lublinie, pod. red. P. Sendeckiego, Lublin 2009.;2DPKW, T. 1, s. 2 i nast.;3W.Sobociński, Historia ustroju i prawa Księstwa Warszawskiego, Toruń 1964, s. 240.;4ZPA Wydz. Spraw., T. VI;5[cyt. za] A.Korobowicz, W.Witkowski, Historia ustroju i prawa Polskiego, Kraków 2003, s. 58;6W.Sobociński, op. cit., s. 253;7A.Kisza, Z.Krzemiński, R.Łyczywek, Historia adwokatury polskiej, Warszawa 1995, s. 23 i nast.;

34


go.8 Zasada wielości jest przeciwień-stwem zasady jedności, oznacza ona, iż występuje więcej niż jeden typ stały członka adwokatury. Stałość oznacza, iż nie jest to jedynie podmiot, który po-siada przymiot bycia członkiem adwo-katury tymczasowo, tj. najczęściej na czas odbycia szkolenia, które ma być drogą do osiągnięcia właśnie tej stało-ści. Zgodnie z przyjętą zasadą wielości stanu adwokackiego przez Komisję Rządzącą, przyjęto ogólną koncepcję „obrońców publicznych” z podziałem na trzy typy, w zależności od tego, przy jakim sądzie dany obrońca został usta-nowiony. I tak wyróżniono: patronów przy trybunałach sądów cywilnych, adwokatów przy Sądzie Apelacyjnym oraz mecenasów przy Sądzie Kasa-cyjnym. Stopień obrońcy wiązał go z danym sądem, dlatego nie mógł on wy-stępować w sądzie wyższego rzędu.9 Przy sądach karnych nie ustanowiono obrońców publicznych, gdyż obrońcy ustanowieni przy sądach cywilnych mieli pełnić funkcje także przy sądach karnych. Kolejnym wyłomem od zasa-dy jedności na rzecz wielości był re-skrypt ministra sprawiedliwości z 30 lipca 1808, który ustanawiał obrońców (patronów) przy sądach podsędkow-skich.10 Obrońcy ci mieli zakaz wy-

stępowania przed sędzią pokoju.11 Ta typologia stanu adwokackiego została utrzymana w Królestwie Polskim. Je-dyna zmiana do czasu reformy alek-sandrowskiej wiązała się z wprowa-dzeniem w 1842 roku w miejsce sądu najwyżej instancji Królestwa Polskiego warszawskich departamentów Senatu Rządzacego.12 Spowodowało to zmia-nę nazwy z mecenasów, na obrońców przy warszawskich departamentach Senatu Rządzącego.13

B. Zasada podporządkowania.

Kolejną zasadą ustrojową była zasada podporządkowania adwokatury.14 Zasada podporządkowania jest przeciwieństwem zasady samorządno-ści. Stanowi ona, iż członkowie adwo-katury nie tworzą odrębnej korporacji prawnej wyposażonej w samorząd za-wodowy, który stoi na straży prawid-łowego wykonywania zawodu przez swoich członków, lecz podlegają oni władzy zwierzchniej, która sprawuje nad nimi nadzór. Francuska organi-zacja sądownictwa oparta była na za-sadzie samorządności, przewidywała samorządowe izby obrończe.15

8W.Sobociński, op. cit., s. 253;9Art. 45 Organizacji sądownictwa cywilnego, ZPA Wydz. Spraw., T. VI;10O występowaniu adwokatów przed sądami administracyjnymi patrz W.Witkowski, Sądownictwo administracyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim 1807-1867, Warszawa 1984, s. 92 i nast.;11ZPA, Wydz. Spraw., t. VIII, s. 395;12W.Sobociński, op. cit., s. 253 i nast.;13Ukaz carski do Namiestnika z 6/18 września 1841, DPKP, t. 27, s. 330 i nast.; A.Korobowicz, Zmiany w ustroju sądownictwa najwyższego w Królestwie Polskim w latach 1815 – 1876, CPH, t, XXIV, z. 2, 1972;14A.Korobowicz, Organizacja sądownictwa [w:] Historia państwa i prawa polski, T. III, pod ogól. red. J.Bardacha, s. 492;

Z kart historii


35

W Księstwie jednak nie przy-jęto tego rozwiązania, Organizacja… przewidywała powołanie izb obroń-czych w art. 47, tj. izby obrończej przy każdym Trybunale I Instancji oraz izby najwyższej w Warszawie składającej się z mecenasów oraz wyznaczonych przez ministra sprawiedliwości adwo-katów apelacyjnych.16 Artykuł ten jed-nak pozostał martwą literą prawa, izb nigdy nie utworzono.17 Obrońcy zo-stali podporządkowani swemu sądowi, który miał nad nimi władzę nadzorczą i dyscyplinarną, w szczególności regu-lowaną regulaminem wewnętrznym są-dów. Rozwiązanie to nawiązywało do przedrozbiorowego modelu palestry.18 Członkiem adwokatury w tym okresie można było zostać przez powołanie, i tak patronów powoływał minister spra-wiedliwości na wniosek prezesa Try-bunału I Instancji, adwokatów powo-ływał także minister na podanie sądu apelacyjnego, zaś mecenasów Książę Warszawski. W roku 1808 nastąpiła zmiana, gdyż Książę Warszawski za-czął od tej pory mianować także adwo-katów na wniosek ministra.19 W Królestwie Polskim upraw-nienia do powoływania na stanowiska palestrantów pełnomocnictwem z dnia 17/29 V 1818 roku otrzymał namiest-

nik.20 Jeszcze jednak w tym samym roku 21 VIII 1818 r. przekazał swe uprawnienia personalno - nadzorcze nad obrońcami przy sądach pokoju i patronami przy trybunałach Komisji Rządowej Sprawiedliwości.21. W 1831 r. Komisja przekazała swe uprawnienia dotyczące obrońców przy sądach po-koju prezesom sądów, miało to na celu skrócenie postępowania nominacyjne-go.22

C. Nierespektowanie zasady wolności. Ustrój adwokatury nie respek-tował zasady wolności adwokatury, oznacza ona, iż osoby, które spełniają wymogi formalne, którymi najczęś-ciej jest cenzus wykształcenia i złoże-nia odpowiednich egzaminów, stają się członkami palestry. Ustrój nie re-alizował tej zasady, gdyż ustalono w Księstwie listę o charakterze numerus clausus członków adwokatury, ustala-jącą limity osobowe przy każdym są-dzie. I tak w 1808 r. limity wynosiły następująco: dla sądu kasacyjnego 6 mecenasów, adwokatów przy Sadzie Apelacyjnym 18, patronów zaś dla przy każdym Trybunale 12, jednak mi-nister sprawiedliwości miał prawo po-wołać tzw. bezetatowych patronów, z

15Art. 46 Organizacji …,;16W.Sobociński, op. cit., s. 254;17Art. 47 Organizacji …, Ibidem;18S.Janczewski, Dzieje adwokatury w dawnej Polsce, wkładka do miesięcznika Palestra, nr 12/1970, s. 82 i nast.;19Ibidem, s. 253;20Ibidem, s. 253 i nast.;21W.Witkowski, Kadry resortu sprawiedliwości w Królestwie Polskim (1815-1876), Annales UMCS sec. G, nr 6 1988, s. 141, DPKP, T. 6, s. 20 i nast.;22W.Witkowski, Komisja Rządowa Sprawiedliwości w Królestwie Polskim 1815-1876, Lublin 1986, s.176;

Z kart historii

36


tym że nie mogli zasiadać w trybunale i rozstrzygać spraw.23 W początkowym okresie organizacji sądownictwa nie wymagano od palestrantów wykształ-cenia i złożenia egzaminów.24 Dopiero gdy takie wymogi pojawiły się, wte-dy najczęściej palestrantami zostawali wychowankowie Szkoły Prawa.25 Pa-tronem można było zostać po ukończe-niu studiów prawniczych bądź w kra-ju, bądź za granicą, oraz złożenia eg-zaminu asesorskiego, przed kolegium egzaminacyjnym złożonym z trzech sędziów trybunału cywilnego. Adwo-katem można było zostać po upływie minimum 2 lat wykonywania zawodu patrona, złożyć egzamin teoretyczno praktyczny, zwany sędziowskim. Eg-zamin można było w razie nie pomyśl-nego wyniku powtarzać dwa razy.26 Mecenasi zaś powoływani byli z grona adwokatów. Mówiąc o wykształceniu sądowników Księstwa Warszawskie-go nie można nie wspomnieć o Szko-le Prawa założonej w 180827, po 1811 zwaną w wyniku połączenia ze Szkołą Nauk Administracyjnych Szkołą Prawa i Administracji, która powołana została w celu kształcenia nowych kadr urzęd-niczych.28 W Królestwie Polskim zmiany

objęły także dostęp do adwokatury. Namiestnik w swojej decyzji z dnia 12 listopada 1816 roku29, podzielił wszyst-kich urzędników na trzy klasy, pale-stranci znaleźli się w klasie III, wyma-gano od nich wyższego wykształcenia oraz odbycia aplikacji lub rocznej prak-tyki, egzamin zaś mieli złożyć przed Najwyższą Komisją Egzaminacyjną, egzamin można było powtórzyć jeden raz. Nadmienić należy, iż w 1816 ot-worzono Wydział Prawa przy Uniwer-sytecie Warszawskim. Instrukcja Naj-wyższej Komisji Egzaminacyjnej z dnia 26 sierpnia 1816 r. zaliczyła obrońców przy sądach pokoju oraz patronów przy trybunałach do klasy drugiej30, musie-li oni mieć odpowiednie wykształce-nie (nie wymagano wyższego), odbyć dwuletnią aplikacje i złożyć egzamin przed wojewódzką komisją egzamina-cyjną.31 Postanowieniem Rządu Tym-czasowego Królestwa z 26 I/7II 183232 r. Komisja Sprawiedliwości zatwier-dzać miała egzaminy sądowe klasy II, jednocześnie zlikwidowano egzaminy na posady z klasy III, i dlatego w woje-wódzkich komisjach egzaminacyjnych zaczęto wyróżniać tzw. wyższe posady sądowe II klasy, do których zaliczo-no wszystkich palestrantów. Komisja

23Ibidem, loc. cit.;24[cyt. za] A.Kraushar, Sądownictwo za Księstwa Warszawskiego według raportu złożonego Fryderykowi Augustowi po upływie pierwszego półrocza od wprowadzenia Kodeksu Napoleona, GSW nr 18-21 s. 290; Raport ten złożył min. Łubieński 10 listopada 1808; 25W.Sobociński, op. cit., s. 242;26Przepisy z 11 VII 1809 o stopniowaniu w Wydziale Sprawiedliwości, DPKW T. 1, s. 296-312;27A.Korobowicz, Reforma ustroju sądownictwa w Królestwie Polskim po 1863 r. Przygotowanie i treść., Lublin 1976, s. 39;28Dekret królewski z 18 III 1808 r. DPKW, T.1, s. 296;29DPKW t. III s. 323 art. 1 Dekretu królewskiego z 22 V 1811; 30DPKP, T. 2, s. 225-255;31[cyt. za] W.Witkowski, Komisja Rządowa …, s. 181;32W.Witkowski, Kadry resortu …, s. 146;

Z kart historii


37

Rządowa Sprawiedliwości, chcąc mieć realny wpływ na obsadę stanowisk wprowadziła konkursy na wakujące stanowiska. Ogłoszenia ukazywały się w pismach publicznych, zainteresowa-ni zaś składami „dowody kwalifikacyj-ne” na ręce prezesów odpowiednich sądów, którzy przekazywali je Komi-sji, która decydowała o zakresie egza-minu.33 Faktycznie Najwyższa Komisja Egzaminacyjna zakończyła swój byt z upadkiem powstania listopadowego34, choć zlikwidowała ją dopiero ustawa o tzw. kursach prawnych z 1840 roku.35 Komisje wojewódzkie działały dłużej np. krakowska jeszcze w 1842 roku.36 W 1840 r. utworzono przy w warszaw-skim gimnazjum gubernialnym 2-letnie kursy prawne, do których dopuszczano po ukończeniu gimnazjum.37 Po ukoń-czeniu kursu można było zostać po-wołanym na stanowisko patrona bądź adwokata. Natomiast by objąć stanowi-sko mecenasa trzeba było mieć wyższe wykształcenie prawnicze, dlatego dla mieszkańców Królestwa rozpoczęto specjalny wykład prawny na uniwer-sytetach w Petersburgu i Moskwie.38 Jednak powyższe kursy prawne nie za-spokajały w całości potrzeb kadrowych

Królestwa, dlatego powoływano na pa-lestrantów osoby bez odpowiedniego przygotowania naukowego.39 Egzaminy przywrócono przepi-sami z 13/25 VI 1860 r.40 Przeprowa-dzać zaś je miały 4 komitety egzami-nacyjne utworzone przy trybunałach cywilnych w Warszawie, Lublinie, Radomiu i Płocku, a na wyższy stopień - Najwyższa Komisja Egzaminacyjna przy Komisji Rządowej Sprawiedliwo-ści.41 Ustawa z dnia 8/20 V 1862 r. o wychowaniu publicznym ustanowiła Szkołę Główną z siedzibą w Warsza-wie z Wydziałem Prawa i Administra-cji, a tym samym zlikwidowano kursy prawne na uniwersytetach rosyjskich oraz kursy prawne gimnazjalne.42 Wy-mogiem stała się także znajomość ję-zyka rosyjskiego43, jednak w praktyce przepis ten nie był skrupulatnie prze-strzegany do czasu reformy sądowej z lat 1875/76.44 D. Zasada odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Kolejną zasadą, na jakiej oparty został ustrój adwokatury wprowadzony w Księstwie Warszawskim, była zasada

33[cyt. za] W. Witkowski, Komisja Rządowa …, s. 182;34Ibidem, loc. cit.; W.Witkowski, Kadry resortu..., s. 146;35W.Witkowski, Kadry resortu …, s. 145 i nast.;36DPKP, T. 25, s. 133;37W.Witkowski, Kadry resortu …, s. 147;38Postanowienie Królewskie z 23 IV/5 V 1840 r. DPKP, T. 25 s. 131 i nast.;39J. Bardach, Studia prawa polskiego na Uniwersytetach Petersburgskim i Moskiewskim w latach 1841 – 1861, [w:] Themis a Clio czyli prawo i historia., Warszawa 2001, s. 239 i nast.;40A.Korobowicz, Reforma ustroju…, s. 40 i nast.;41ZPA Wydz. Spraw. T.III, s. 93;42Ibidem, s. 145, A.Korobowicz, Reforma ustroju …, s. 41;43A. Korobowicz, Reforma ustroju …, s. 42;44Postanowienie Rady Administracyjnej z 23 XII/4 I 1835/36, DPKP T.17, s. 408 i nast.;

Z kart historii

38


odpowiedzialności dyscyplinarnej pa-lestrantów. Oznacza ona, iż dozór nad ich działalnością mają odpowiednie or-gany, które mają prawo do stosowania kar dyscyplinarnych. W Organizacji… funkcję sądów dyscyplinarnych powie-rzono sądom, przy których palestranci urzędowali, postępowanie wobec nich toczyło się tym samym trybem i moż-nością orzeczenia tych samych środ-ków dyscyplinarnych jak w stosunku do urzędników sądowych.45 Odpowied-ni sąd wyznaczał karę dyscyplinarną w stosunku do członka adwokatury, zaś jej wykonanie powierzone było tej jed-nostce, która powołała na dane stano-wisko palestranta.46 W Królestwie Polskim rolę sądu dyscyplinarnego powierzono try-bunałowi najwyższemu (art.143 Kon-stytucji), którego jednak nigdy nie powołano.47 W jego miejsce zgodnie z postanowieniem królewskim z 6/18 IV 1820 r., w pierwszej instancji orzeka-ły trybunały cywilne, sądy kryminalne i Sąd Apelacyjny.48 Od ich wyroków obwinionemu i prokuratorowi, (gdy prokurator uzyskał opinie Komisji Rządowej Sprawiedliwości) przysłu-giwało odwołanie do Sądu Najwyższej Instancji lub Sądu Apelacyjnego. Wraz

z reformą najwyżej instancji Królestwa w 1842 r. postępowanie odwoławcze przeszło na Departamenty Senatu.49 Ustawa przechodnia do Kodeksu Kar Głównych i Poprawczych z 11 XI 1847 r. utrzymała w art. 73 dotychczasowe postępowanie dyscyplinarne w stosun-ku do urzędników „w sądzeniu spraw głos stanowczy mających”, natomiast niemający głosu stanowczego odpowia-dali karnie.50 Ustawa o służbie cywilnej z 16/22 marca 1859 r.51 spowodowała jednak, iż art. 73 stał się typowym su-perflum ustawowym, gdyż umożliwiła odwołanie z urzędu z powodów nie-będących formalnie udowodnionymi (nieprzydatność, brak zaufania, nie-udowodnioneo wykroczenie), stworzy-ła więc arbitralne par excellence „są-downictwo”, przy braku jakiejkolwiek formy kontroli, nie tylko sądowej, ale i wyższych instancji władz.52

Zakończenie

Ustrój nakreślony w czasach Księstwa Warszawskiego obowiązy-wał ze zmianami nie naruszającymi jego istoty do 1876 w którym to roku rozciągnięto na tereny Królestwa Pol-

45W.Witkowski, Kadry resortu …, s. 149; Idem, Komisja Rządowa …, s. 185;46Art. 48 Organizacji … ;47W.Sobociński, op. cit., s. 250;48DPKP, T.1;49DPKP, T.7, s. 3 i nast.;50A.Korobowicz, Reforma ustroju …, s. 43 i nast.;51DPKP, T.40, s. 4 i nast.;52DPKP, T. 53, s. 67 i nast.;

Z kart historii


39

skiego reformy sądowe Aleksandra II z 1864 r., wprowadzone jednak ze zmia-nami mającymi na celu ograniczenie autonomii miejscowych palestrantów. Palestra tego okresu pozostała prawie wyłącznie w polskich rękach, zaś prze-pis respektujący wymóg znajomości ję-zyka rosyjskiego nie był przestrzegany. W Królestwie Polskim postulowano wprowadzenie samorządu zawodowe-go, jednak proponowana reforma zo-stała tylko niespełnionym postulatem, nieuwzględnionym także w reformie sądowej z lat 1875/76.53 Symbolicznie ten okres w dzie-jach adwokatury kończy śmierć samo-bójcza adwokata przy Sądzie Apela-

53A.Korobowicz, Reforma ustroju …, s. 43 i nast.;54A. Redzik, Zarys historii samorządu adwokackiego w Polsce, Warszawa 2007, s. 27 i nast.;55Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich S-Ż, Tom I, Warszawa 1983, s. 505;

cyjnym Ludwika Zegrzdy w dniu 17 X 1877 r. Adwokat Zegrzda popełnił samobójstwo przy wejściu do Izby Są-dowej mieszczącej się w pałacu Kra-sińskich w Warszawie, śmierć ta miała być protestem przeciwko reformie są-dowej. Postulat Aleksandra Kraushara, by upamiętnić adwokata Ludwika Ze-grzdę stosowną tablicą na pałacu Kra-sińskich, nie został zrealizowany.54

Wiktor Michałek

Aleksander Kraushar (w zbiorach ŻydowskiegoInstytutu Historycznego) źródło: http://www.rp.pl/galeria/120621,5,159632.html

Pałac Krasińskich w Warszawie (mal. B.Bellotto, w zbiorach Zamku Królewskiego w Warszawie) źródło:http://pl.wikipedia.org/w/indexphp?title=Plik:Krasinskich_5_01.jpg&filetimestamp=20051231183831

Z kart historii

40


(...) poszedłem pożegnać się z Manhattanem i zrobić ostatnie zakupy. I tam, na tle strzela-jącego w niebo betonu wieżowców, przy 42. Ulicy, gdzie można kupić najnowocześniejsze i najbardziej wyrafinowane urządzenia tech-niczne, gdzie powietrze pulsuje od świetlnych reklam, (...) – tam młoda japońska dziewczyna sprzedawała świeże róże. To było jak powiew innego życia...

Lublin to wprawdzie nie Manhattan - ale po-dobnie jak tam i tutaj zdarza się, że czas (któ-ry ponoć nie istnieje) biegnie zbyt szybko, a zima goni kolejną wiosnę i zanim zdążymy się nacieszyć luksusem ciepła, znów trzeba go szukać, na przykład na Bahamach. Nie mamy młodych japońskich dziewczyn sprzedających róże, bardziej widoczny jest już nieomal samo-rząd zawodowy kwiaciarek lubelskich, co więc może dostarczyć nam powiewu innego życia (lepszego, spokojniejszego, piękniejszego)?

Teatr, kino, może rajd wszędołazami po wy-gryzionych ścieżkach, wypad na grzyby czy jagody, lub jeszcze bliższe obcowanie z mrów-kami? Też, ale może polowanie na duchy leśne będzie alternatywą dla znudzonych poszuki-waczy innego życia? Wyprawa taka wymaga zaawansowanego sprzętu: wprawnego oka, do-brego ucha, giętkiego kręgosłupa i dłuższych nóg do przedzierania się przez żywopłoty rezy-dencji gospodarzy lasu.

Duchy leśne nie są jednak niczym nowym, już słowiańska mitologia opisuje, że przybierają one postać wilka, niedźwiedzia, puchacza lub wichru lub są zaklęte w co znamienitszych drzewach dębu lub sosny... Duchy leśne mogą być jednak nowością dla ko-goś, kto już zupełnie zapędził się w życiu i nie

Duchy leśne w Izbie...

pamięta podstawowego dylematu - czy szyszki na sośnie rosną do góry czy do dołu.

Gdzie szukać leśnych duchów? Każdy zobaczy i poczuje to, do czego jest zdolny, proponuję jednak rozpocząć od przyjrzenia się drzewom - według mnie, szczególną emanację leśnych cudów stanowią blizny na ich korze. Blizna taka rośnie z drzewem przez całe jego życie, zmienia się, nabiera znaczenia, krwawi żywicą lub staje się domem dla innego życia. Dla jednych jej obraz, to będą usta ściągnięte w milczeniu, dla innych skrzydło ptaka zastygłe-go w locie, jeszcze inni widzą mistyczną drabi-nę prowadzącą do nieba...

Wszystkich tych, którzy chcą się przekonać, zapraszam serdecznie na wystawę zorganizo-waną tradycyjnie w Izbie, a co odważniejszych - od razu do lasu!

Ewelina Mitrę[email protected]

Wydawca: PRAWNIK - Okręgowa Izba Radców Prawnych w...

Documents

Transcript of Wydawca: PRAWNIK - Okręgowa Izba Radców Prawnych w...