wxvrΓ - alexandria-publ.gralexandria-publ.gr/wp-content/uploads/2015/12/durkheim-prologos.pdf ·...

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Μετά τις τόσο εμβριθείς εισαγωγές και τους προλόγους στα έργατου Εμίλ Ντυρκέμ για την εκπαίδευση από τον Πολ Φοκονέ έναναπό τους συνεργάτες του Anneacutee Sociologique της επιθεώρησης πουίδρυσε ο Ντυρκέμ και καθηγητή στη Σχολή Φιλολογίας του Παρι-σιού από τον Μωρίς Αλμπβάς (προκάτοχό μου στην έδρα κοινωνιο-λογίας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου) από τον Μωρίς Ντε-μπές του οποίου τα μαθήματα παρακολούθησα ως φοιτητής μετάτους εμπεριστατωμένους σχολιασμούς του Βικτόρ Καραντί τις κρι-τικές αναλύσεις των Πιερ Μπουρντιέ και Ζαν-Κλωντ Πασερόν καιτην εξαίρετη βιογραφική σύνοψη του Μαρσέλ Φουρνιέ μου ήτανδύσκολο να γράψω κάτι πρωτότυποmiddot έτσι επέλεξα να περιοριστώ σεμια τοποθέτηση του έργου του Ντυρκέμ στην εποχή των παραδόσεώντου που επρόκειτο να δημοσιευτούν υπό τον τίτλο Η εξέλιξη της παι-δαγωγικής σκέψης σε μια παρουσίαση των τριών σταδίων της παι-δαγωγικής που καταγράφονται στο έργο του και τέλος σε μια διε-ρεύνηση της ευρετικής χρησιμότητας των εργασιών του Ντυρκέμμε βάση δύο δικές μου μελέτες

Το πλαίσιο της Εξέλιξης της παιδαγωγικής

Ο Εμίλ Ντυρκέμ θεωρείται πολύ συχνά προπάτορας ή laquoπατέραςraquo τηςκοινωνιολογίας Οι εισαγωγές στην κοινωνιολογία και τα εγχειρίδιαπου προορίζονται για φοιτητές θέλουν κατά παράδοση την επιστήμηαυτή να ξεκινά με την εμφάνιση των Κανόνων της κοινωνιολογικήςμεθόδου Πρέπει να πούμε ότι ο ίδιος ο Ντυρκέμ εκδίδοντας τη μελέ-τη του Μοντεσκιέ και Ρουσσώ πρόδρομοι της κοινωνιολογίας έκανεότι μπορούσε για να ενισχύσει αυτήν την εικόνα Πρέπει να προσθέ-

001-046 Protoselida_Layout 1 24032014 1049 πμ Page 9

σουμε επίσης ότι η σχετική κριτική του για τις εργασίες του ΩγκύστΚοντ έχει τον ίδιο στόχο Ας σημειώσουμε ότι η άποψη αυτή δικαιο-λογείται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο Ντυρκέμ ήταν έναςαπό τους πρώτους που διατύπωσε με μεγάλη σαφήνεια υπό τη μορφήμιας ταυτολογίας την αρχή στην οποία βασίζεται η κοινωνιολογίαlaquoτο κοινωνικό εξηγείται από το κοινωνικόraquo και ότι επέμεινε στη ρήξητην οποία συνιστούν τα τρία θεμελιώδη αξιώματα της ανάλυσής τουγια τον κοινωνικό κόσμο Πράγματι η τριπλή ρήξη που επιτέλεσε1

καταστρέφει καταρχάς όλες τις εξηγήσεις που βλέπουν τον κοινωνι-κό κόσμο ως ένα δημιούργημα του νομοθέτη (πράγμα το οποίο απο-κήρυσσε ο Ντυρκέμ ως δεισιδαιμονία) στρέφεται κατόπιν ενάντιαστη laquoμεταφυσικήraquo πίστη σε μια άχρονη ανθρώπινη φύση της οποίαςlaquoοι ανάγκεςraquo γεννούν υποτίθεται τον κοινωνικό κόσμο (πράγμα πουισοδυναμεί κατά τον Ντυρκέμ με το laquoνα κλείνεις τα μάτια μπροστάστην ιστορίαraquo) και τέλος αντιστρέφει τον ψυχολογιστικό τρόποσκέψης του κοινού νου σύμφωνα με τον οποίο laquoεπειδή η κοινωνίααπαρτίζεται μονάχα από άτομα η κοινωνική ζωή δεν μπορεί να έχειάλλο υπόστρωμα πέρα από την ατομική συνείδησηraquo

Ταυτόχρονα όμως το έργο αυτό ξεσήκωνε ανέκαθεν αρνητικέςαντιδράσεις (ας σκεφτούμε τη συχνά επαναλαμβανόμενη κατηγορίαπου είναι ασφαλώς συνειδητά περιφρονητική της laquoολιστικής προσέγ-γισηςraquo) και μερικές φορές τοποθετήσεις ανοιχτά εχθρικές Είναι αλή-θεια ότι οι αγώνες που έδωσε ο Ντυρκέμ για να αναγνωριστούν οι αρ-χές στις οποίες βασιζόταν ο δικός του τρόπος μελέτης του κοινωνικούκόσμου ο οποίος στηριζόταν εν πολλοίς σε μια ορθολογιστική φιλοσο-φία της γνώσης κληρονομημένη από τον Διαφωτισμό και την καντιανήσκέψη συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση αυτής της εικόνας Εί-ναι γνωστό ότι ο Ντυρκέμ τα έβαλε με τουλάχιστον οκτώ τρόπους σκέ-ψης για τον κοινωνικό κόσμο καταρχάς με τον τρόπο σκέψης του λόγι-ου συντηρητισμού ο οποίος ήταν προσκολλημένος στην τάξη εγγυή-τρια της οποίας ήταν εκείνη την εποχή η κλασική φιλολογία (από τους

ΚΡΙΣΤΙΑΝ ΝΤΕ ΜΟΝΛΙΜΠΕΡ10

1 Ch de Montlibert Introduction au raisonnement sociologique PUS Στρα-σβούργο 21990 [ελλ έκδ Εισαγωγή στην κοινωνιολογική συλλογιστική εισ Ν Πανα-γιωτόπουλος μτφρ Κ Διαμαντάκου Αθήνα Καρδαμίτσα 1998 ndash Σ τ Μ]

001-046 Protoselida_Layout 1 24032014 1049 πμ 0

πιο ένθερμους επικριτές του Ντυρκέμ ήταν μεταξύ άλλων οι ΜπαρέςΜορά Μασί που θα υπογράψουν με το ψευδώνυμο Αγάθων μιαμπροσούρα ενάντια στις διδασκαλίες του) έπειτα με τον διαισθητισμόενός Ζίμελ του οποίου τις αρετές αναγνώριζε ο Ντυρκέμ μολονότιεπέκρινε την απουσία επαληθευτικής διαδικασίαςmiddot με τον ατομικισμότου οποίου εκφραστής ήταν ο Σπένσερ κληρονόμος και υπέρμαχοςτου φιλελευθερισμούmiddot με τον αντιορθολογισμό των Ταρντ και ΛεΜπον οι οποίοι εξηγούσαν τις κοινωνικές συμπεριφορές με τη μίμησηκαι την υπνωτική σαγήνευση των laquoκατώτερωνraquo από τις ελίτmiddot με τον οι-κονομικό και τεχνολογικό ντετερμινισμό ενός ακραία απλουστευμένουμαρξισμούmiddot με τη χριστιανική και ηθικολογική θεώρηση των διαπροσω-πικών σχέσεων από τον Λε Πλε την οποία διέδιδαν οι διδασκαλίες τουΚαθολικού Ινστιτούτου του Παρισιούmiddot με τους ερασιτεχνισμούς διαφό-ρων θεσμών (Σχολή Ανθρωπολογίας του Παρισιού Ρωσική ΣχολήΑνωτάτων Σπουδών του Παρισιού Κοινωνικό Μουσείο κά) που κα-ταγίνονταν χωρίς αυστηρή μέθοδο με τη μελέτη της κοινωνίαςmiddot με τοδοκιμιακό ύφος των έργων των συγγραφέων που συγκεντρώνοντανστο σαλόνι (το οποίο θα μετασχηματιζόταν αργότερα σε Κοινωνιολο-γική Εταιρεία του Παρισιού και σε Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολο-γίας) και στην επιθεώρηση (Διεθνή Τετράδια Κοινωνιολογίας) του τρα-πεζίτη Ρενέ Βορμς για τα οποία ο Ντυρκέμ δημοσίευσε πολύ αρνητι-κές βιβλιοκρισίες στο Anneacutee Sociologique Συγκροτώντας αυστηρά τοαντικείμενό του ενάντια στις προκαταλήψεις και τον κοινό νου λαϊκόόσο και λόγιο αλλά κυρίως ακολουθώντας μια γραμμή που οριζόταναπό την ορθολογιστική φιλοσοφία χωρίς καμία απολύτως παραχώρη-ση σε οποιασδήποτε λογής σπιριτουαλισμό το έργο του Ντυρκέμεπρόκειτο πράγματι να αναστατώσει την καθεστηκυία τάξη πολύ πε-ρισσότερο απrsquo ότι το έργο πλήθους αντιρρησιών που παρίσταναν τουςστρατευμένους σε αυτό τον σκοπό Οι φορείς του πανεπιστημιακούακαδημαϊσμού και όλων των μεταφυσικών δικαιολογήσεων του κοι-νωνικού συντηρητισμού δεν λάθευαν επιδιώκοντας να το απαξιώ-σουν2 Όμως οι επιθέσεις αυτές θα ήταν ασφαλώς εφήμερες αν οι πιο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11

2 G Shapiro laquoDeacutefense et illustration de lrsquohonnecircte homme Les hommes de lettrescontre la sociologieraquo Actes de la Recherche en Sciences Sociales 2004 αρ 153 σ 11-27


αντιδραστικές μερίδες του καθολικισμού δεν είχαν δει στις αναλύσειςτου Ντυρκέμ μια απόπειρα απονομιμοποίησης των παραστάσεων τουlaquoαιώνιου θηλυκούraquo ικανή να αμφισβητήσει την υπερβατικότητα τηςlaquoοικογένειαςraquo3 Οι μερίδες αυτές του καθολικισμού δεν ανέχονταν ότιο Ντυρκέμ έβλεπε την οικογένεια όχι ως το πιο φυσικό κύτταρο τηςκοινωνίας αλλά ως κάτι που έχει αυθαίρετα θεσμιστεί Όπως έδειξε ευ-κρινώς η Φρανσίν Μιέλ-Ντρέιφους η βία αυτή εντάθηκε κατά την πε-ρίοδο της κυβέρνησης Πεταίν μεταξύ 1940 και 19444 Ακόμα και σή-μερα το έργο του Ντυρκέμ ξεσηκώνει μια κριτική η οποία αποφεύγο-ντας την προσπάθεια μιας επιστημονικής επαναξιολόγησης ndashόπωςέκανε ο Μωρίς Αλμπβάς για την αυτοκτονίαndash αρκείται να επαναλαμ-βάνει φληναφήματα για τον laquoαναγωγιστικό ντετερμινισμόraquo του πι-στεύοντας ότι έτσι υπερασπίζεται την ελευθερία αρνούμενη να αναλύ-σει το σύνολο των περιορισμών που δομούν την άσκησή της Για νακατανοήσουμε αυτή τη φαινομενικά παράδοξη κατάσταση όπου οΝτυρκέμ αναγορεύεται σε πατέρα της κοινωνιολογίας ενώ οι μελέτεςτου εξευτελίζονται θα χρειαζόταν να αναλύσουμε λεπτομερώς το πε-ριεχόμενο και την πρόσληψη όλων των βιβλίων και των άρθρων τουόπως θα προσπαθήσω να κάνω εδώ αναφορικά με την Εξέλιξη της παι-δαγωγικής σκέψης

Στα τέλη του 19ου αιώνα η κοινωνιολογία κάθε άλλο παρά εξα-σφαλισμένη θέση έχει laquoΤο φιλολογικό παράδειγμαraquo όπως το ονό-μασε ο Λεβί-Στρως είναι κυρίαρχο πρώτα απrsquo όλα μελετώνται οιαρχαίες γλώσσες η Αθήνα και η Ρώμη είναι ακόμα στο επίκεντροτου ενδιαφέροντος Ωστόσο στο τελευταίο τρίτο του αιώνα η κατά-σταση άρχισε να αλλάζει Το 1876 οι Δημοκρατικοί κέρδισαν τιςεκλογές Η απειλή μιας μοναρχικής παλινόρθωσης και ο ανταγωνι-σμός της καθολικής εκπαίδευσης υποχρέωσαν γρήγορα τους νεο-εκλεγέντες να καταρτίσουν ένα πρόγραμμα αναμόρφωσης της εκ-παίδευσης Με το έργο αυτό επιφορτίστηκε ο Ζυλ Φερύ που είχε


3 H Serry laquoSaint Thomas sociologue Les enjeux cleacutericaux drsquoune sociologie catho-lique dans les anneacutees 1880-1920raquo Actes de la Recherche en Sciences Sociales 2004 αρ153 σ 28-39

4 F Muel-Dreyfus Vichy ou lrsquoeacuteternel feacuteminin Seuil Παρίσι 1996


ευαγγέλιά του τον Κοντορσέ τον Ωγκύστ Κοντ και τον Τζον Στιού-αρτ Μιλ Γιrsquo αυτόν η αναμόρφωση της διδασκαλίας και της εκπαί-δευσης έπρεπε να επιτρέπει την laquoαναγέννηση της Ανθρωπότηταςraquoκαθώς η θετική φιλοσοφία η θετική πολιτική και η laquoθρησκεία τηςΑνθρωπότηταςraquo συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συ-νείδησης5 Για τον σκοπό αυτόν η Τρίτη Δημοκρατία επιχείρησε νααναμορφώσει το δίκτυο των σχολείων των λυκείων και των πανεπι-στημίων που είχε κληρονομήσει από τη ναπολεόντεια εποχή και απότη Δεύτερη Αυτοκρατορία επενδύοντας σημαντικά ποσά ο συνολι-κός προϋπολογισμός για την παιδεία αυξανόταν διαρκώς περνώ-ντας από τα 37 εκατομμύρια το 1875 σε 133 εκατομμύρια το 1885197 εκατομμύρια το 1895 και 230 εκατομμύρια το 1905 ndash εξαπλα-σιάστηκε δηλαδή μέσα σε σαράντα χρόνια

Για να κατανοήσουμε ακόμα καλύτερα αυτή την κατάστασηπρέπει να ξέρουμε ότι η Τρίτη Δημοκρατία επιχείρησε επίσης να εκ-συγχρονίσει την πανεπιστημιακή εκπαίδευση6 Για να απαντήσειστην ανάπτυξη των καθολικών ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσηςστόχος των οποίων ήταν να διαπλάσουν μια ελίτ ικανή να μάχεταιμε ισοδύναμα πνευματικά όπλα για την κατάληψη των υψηλότερωνθέσεων ενάντια στους μαθητές των λυκείων μια ελίτ όμως εχθρικήπρος τη δημοκρατία και προπάντων ικανή να προετοιμάσει μια μο-ναρχική παλινόρθωση η Εθνοσυνέλευση ψήφισε έναν νόμο που ευ-νοούσε την ανώτατη εκπαίδευση δημιουργώντας πανεπιστήμια μεδιοικητική αυτονομία επιτρέποντας στις σχολές να εκλέγουν τουςδικούς τους πρυτάνεις αυξάνοντας τις θέσεις διδασκαλίας και τρο-ποποιώντας ριζικά τα κριτήρια ανέλιξης στην ανώτατη εκπαίδευσημε την ανατίμηση της επιστημονικής εργασίας Η μεταρρύθμιση αυ-τή που οργανώθηκε από τους Γκρεάρ και Λουί Λιάρ (με την υποστή-ριξη της πολύ δραστήριας ομάδας της Εταιρείας ανώτατης εκπαίδευ-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13

5 V Karady laquoLes professeurs de la Reacutepublique le marcheacute scolaire les reacuteformes uni-versitaires et les transformations de la fonction professorale agrave la fin du XIXegraveme siegravecleraquoActes de la Recherche en Sciences Sociales 1983 αρ 47-48 σ 90-113

6 Ch Charle laquoLe champ universitaire parisien agrave la fin du 19e siegravecleraquo Actes de la Re-cherche en Sciences Sociales 1983 αρ 47-48


σης) επέτρεψε την εμφάνιση εντός του laquoφιλολογικού παραδείγμα-τοςraquo του παραδοσιακού πανεπιστημίου νέων επιστημονικών κλά-δων ανάμεσα στους οποίους ήταν και οι κοινωνικές επιστήμες (κα-τάφεραν να τροποποιήσουν την οργάνωση και τη λειτουργία τωνσχολών γεγονός που διευκόλυνε τη διεύρυνση της γκάμας των δι-δασκόμενων μαθημάτων και ιδίως την εισαγωγή νέων μαθημάτων)Το ζητούμενο ήταν κυρίως να δοθεί απάντηση στη δημιουργία τηςΕλεύθερης Σχολής Πολιτικών Επιστημών (Eacutecole libre des SciencesPolitiques) που συνδύαζε μαθήματα αφιερωμένα στον φιλελευθερι-σμό και μαθήματα εμπνεόμενα από μια βούληση κοινωνικής μεταρ-ρύθμισης έντονα διαποτισμένη από την εκκλησιαστική διδασκαλίαΟ Ντυρκέμ πάντως έσπευσε να αντιδράσει σε αυτή τη διδασκαλίατο μάθημά του laquoΕκπαίδευση και κοινωνιολογίαraquo είναι εν πολλοίςσυγκροτημένο ως ανταπάντηση στο μάθημα του Ανρί Σαρλ ντεΓκωλ πατέρα του στρατηγού που πραγματευόταν την ιστορία τωνπαιδαγωγικών θεωριών Η μεταρρύθμιση αυτή είχε σημαντικές συ-νέπειες άνοιξε τον δρόμο για εντελώς νέες θεματικές και μεθόδουςμετασχηματίζοντας τα κριτήρια αριστείας7 Τέλος επέτρεψε τηνεπεξεργασία μιας αντίληψης για τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλοτων πανεπιστημίων που οδήγησε τον Ντυρκέμ να διακηρύξει ότι laquoηκοινωνιολογία δεν θα άξιζε να ασχοληθεί κανείς ούτε μια ώρα μαζίτης αν δεν είχε μια κοινωνική χρησιμότηταraquo

Το 1902 λοιπόν ο Εμίλ Ντυρκέμ εξελέγη καθηγητής στη Σορ-βόννη στη έδρα της επιστήμης της εκπαίδευσης την οποία κατείχεο Φερνάν Μπουισόν8 Ο Λουί Λιάρ πρόεδρος του συμβουλίου τουΠανεπιστημίου του Παρισιού και αντιπρύτανης της Ακαδημίας τουΠαρισιού τον παρότρυνε να ασχοληθεί με μια κοινωνιολογία τηςεκπαίδευσης πράγμα που ο Ντυρκέμ ο οποίος είχε κάποιους δι-σταγμούς να εγκαταλείψει την πιο κοινωνιολογική διδασκαλία πουείχε εφαρμόσει στο Μπορντώ το έκανε τελικά και μάλιστα με ευ-κολία καθώς τα ζητήματα αυτά τον απασχολούσαν βαθιά Γνώριζεκαλά ότι στα παιδαγωγικά ζητήματα διακυβευόταν όχι μόνο η αντί-


7 Ch Charle laquoLe champ universitaire parisien agrave la fin du 19e siegravecleraquo όπ8 M Fournier Eacutemile Durkheim (1858-1917) Fayard Παρίσι 2007


ληψη περί χρησιμότητας της κοινωνιολογίας αλλά και η συμβολήτης σε μια καλύτερη κατανόηση των πραγματικοτήτων του κοινωνι-κού κόσμου και κυρίως η στράτευσή της στους αγώνες ανάμεσα στιςπαλιές άρχουσες τάξεις που ήταν στενά προσδεδεμένες στην Εκκλη-σία και τις νέες δημοκρατικές ελίτ Μάλιστα ο Ντυρκέμ αφιέρωσεπλήθος άρθρων σε αυτή την κοινωνιολογία της εκπαίδευσης τηνοποία αναπτύσσει έτσι το 1890-1891 ξεκίνησε στο Μπορντώ έναμάθημα για την laquoΠνευματική εκπαίδευσηraquo που έθιγε τα ζητήματατης μνήμης των αναπαραστάσεων της ευφυΐας των ικανοτήτων(προσοχή συλλογισμόςhellip)middot το 1889-1890 δίδαξε laquoΗθική εκπαίδευ-σηraquo μετά laquoΙστορία της παιδαγωγικήςraquo και laquoΠαιδαγωγική τον 18οκαι τον 19ο αιώναraquo9 και τέλος το 1900 πραγματεύτηκε τον laquoΡόλοτων πανεπιστημίων στην κοινωνική διαπαιδαγώγηση της χώραςraquoΣτη συνέχεια μετά την εκλογή του στη Σορβόννη δίδαξε laquoΠαιδαγω-γική της Αναγέννησηςraquo και laquoΠαιδαγωγική και κοινωνιολογίαraquo το1902 laquoΠαιδαγωγικές αντιλήψεις του 19ου αιώναraquo το 1903 laquoΙστορίατης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσηςraquo το 1904 laquoΕξηγήσεις κειμένωναναφορικά με τις επιστήμες της εκπαίδευσηςraquo το 1905 και laquoΙστορίατων παιδαγωγικών θεωριώνraquo από το 1905 έως το 191510

Ωστόσο οι στρατηγικές των ντυρκεμιανών για να προσδώσουναξία στο γνωστικό τους αντικείμενο11 οι οποίες αποσκοπούσαν πε-τυχημένα εν μέρει στην πανεπιστημιακή αναγνώριση την ακαδη-μαϊκή αναγνώριση και μια κοινωνική νομιμοποίηση που δεχόταν τηχρησιμότητά τους δεν ευοδώθηκαν πλήρως12 Βεβαίως οι κοινωνι-κές επιστήμες στις αρχές του 20ού αιώνα διδάσκονταν στο πανεπι-στήμιο τα βιβλία του Ντυρκέμ επανεκδίδονταν (οι Κανόνες της κοι-νωνιολογικής μεθόδου) και μεταφράζονταν (Ο καταμερισμός τηςκοινωνικής εργασίας στα ρωσικά) μέλη της ομάδας του Anneacutee so-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15

9 Όπ σ 13010 Τα κείμενα του Ντυρκέμ έχει συγκεντρώσει και προλογίσει ο Πολ Φοκονέ στο

βιβλίο με τίτλο Eacuteducation et sociologie11 V Karady laquoStrateacutegies de reacuteussite et modes de faire-valoir de la sociologie chez

les durkheimiensraquo Revue Franccedilaise de Sociologie 1979 τόμ XX σ 49-8212 V Karady laquoDurkheim les sciences sociales et lrsquouniversiteacute Bilan drsquoun semi-

eacutechecraquo Revue Franccedilaise de Sociologie 1976 τόμ XVII σ 267-311


ciologique άρχισαν να καταλαμβάνουν θέσεις όμως οι κριτικές δενέπαψαν Ο Λε Μπον ο Βορμς και ο Ταρντ συζητούσαν και αμφι-σβητούσαν πολλά σημεία του έργου του Ντυρκέμ13

Ο Ντυρκέμ και η εκπαίδευση

Θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις ιδέες του Ντυρκέμ σε πέντεπροτάσεις Πρώτον laquoκάθε κοινωνία έχει ένα σύστημα εκπαίδευσηςπου επιβάλλεται με ακατάβλητη δύναμη στα άτομα [hellip] το σύστημααυτό είναι ένα σύνολο πρακτικών και θεσμών που οργανώνονταιαργά στο πέρασμα του χρόνου και που τα εκφράζουν και επομένωςδεν μπορούν πια να αλλάξουν κατά βούληση όπως ακριβώς δενμπορεί να αλλάξει κατά βούληση η ίδια η δομή της κοινωνίαςraquo Δεύ-τερον το σύστημα αυτό έχει ως κύρια λειτουργία του την αναπαρα-γωγή της κοινωνίας laquoοι εκπαιδευτικές πρακτικές είναι όλες τουςαπόρροια της δράσης που ασκεί μια γενιά πάνω στην επόμενη μεστόχο να προσαρμόσει την τελευταία στο κοινωνικό περιβάλλον μέ-σα στο οποίο καλείται να ζήσει [hellip] έτσι τα αποτελέσματα της αν-θρώπινης εμπειρίας διατηρούνται σχεδόν ακέραια και μέχρι την τε-λευταία λεπτομέρειά τους [hellip]raquo Τρίτον η εκπαίδευση αποσκοπείστο να εσωτερικεύσει καθένας και καθεμία αυτό το σύνολο εμπει-ριών laquoανάμεσα στις αμφίβολες δυνητικότητες που συγκροτούν τονάνθρωπο τη στιγμή της γέννησής του και την πολύ καθορισμένηπροσωπικότητα που πρέπει να γίνει ώστε να διαδραματίσει ένανχρήσιμο ρόλο στην κοινωνία η απόσταση είναι λοιπόν σημαντικήΗ εκπαίδευση επιτρέπει στο παιδί να διανύσει ακριβώς αυτήν τηναπόστασηraquo Τέταρτον οι διαφορές δεν μπορεί παρά να είναι αισθη-τές από το ένα κοινωνικό περιβάλλον στο άλλο τη μία κοινωνικήτάξη στην άλλη τη μία επαγγελματική ομαδοποίηση στην άλληlaquoγιrsquo αυτό τη βλέπουμε [την εκπαίδευση] σε όλες τις πολιτισμένεςχώρες να τείνει ολοένα περισσότερο στη διαφοροποίηση και στηνεξειδίκευσηraquo Πέμπτον παραμένει ένας κοινός πυρήνας που απο-


13 M Fournier Eacutemile Durkheim (1858-1917) όπ


σκοπεί σε μια πνευματική συναισθηματική και ιδεολογική ομογε-νοποίηση laquoμια κοινωνία δεν μπορεί να ζήσει παρά μόνο αν υπάρχειανάμεσα στα μέλη της μια επαρκής ομοιογένεια που παγιώνει εκτων προτέρων στην ψυχή του παιδιού τις ουσιώδεις ομοιότητες τιςοποίες απαιτεί η ζωή εν κοινωνίαraquo

Συνοπτικά ο Ντυρκέμ υποστηρίζει ότι τα εκπαιδευτικά συστή-ματα πληρούν πολλές λειτουργίες αφενός λειτουργίες που έχουνως στόχο να συμβάλλουν στη διατήρηση του πολιτισμού να ομογε-νοποιούν τους τρόπους σκέψης γενικεύοντας την εκμάθηση τωνίδιων μεθόδων γνώσης να θεσπίζουν έναν καταμερισμό κοινώναξιών και αφετέρου λειτουργίες που έχουν ως στόχο να συμμετέ-χουν στη διαμόρφωση της εργατικής δύναμης να διαφοροποιούν τιςκοινωνικές ομάδες και τέλος να διασφαλίζουν την αναπαραγωγήτης ομάδας των διδασκόντων

Επιπλέον καταγίνεται να διακρίνει με σαφήνεια τι υπάγεται στηνεκπαίδευση και τι στην παιδαγωγική Η εκπαίδευση απαιτεί επίσηςμια θεωρητικοποίηση της πρακτικής και έτσι συνδέεται με την παι-δαγωγική laquoαυτή η τελευταίαraquo αρεσκόταν να επαναλαμβάνει οΝτυρκέμ laquoσυνίσταται σε έναν ορισμένο τρόπο στοχασμού των εκ-παιδευτικών πραγμάτωνraquo και από εδώ προκύπτει η χρησιμότηταμιας ανάλυσης των θεωριών που οικοδόμησαν στο παρελθόν οι παι-δαγωγοί14 Από εδώ προκύπτουν επίσης οι επιφυλάξεις που πρέπει ναέχουμε απέναντι σε μια σκέψη η οποία νοιάζεται πάνω απrsquo όλα να κα-θορίσει το δέον είναι laquoΣχεδόν όλοι οι μεγάλοι παιδαγωγοί ο Ραμπε-λαί ο Μονταίν ο Ρουσσώ ο Πεσταλότσι είναι επαναστατικά πνεύ-ματαhellip δεν λένε να τι υπάρχει αλλά να τι θα έπρεπε να κάνουμεraquo

Δεν αρκείται όμως να στοχαστεί σχετικά με τον έναν ή τον άλλοσυγγραφέα μιας παιδαγωγικής πραγματείας ούτε να καταρτίσει τονκατάλογο των κοινωνικών λειτουργιών της εκπαίδευσηςmiddot προσπα-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17

14 Για τον Ντυρκέμ αν η παιδαγωγική απαιτούσε τον σεβασμό κάποιων προϋποθέ-σεων θα μπορούσε ακόμα και να γίνει μια επιστήμη της εκπαίδευσης γιrsquo αυτό όμως θαέπρεπε επίσης να στρέψει την ανάλυσή της σε δεδομένα laquoγεγονόταraquo προσφερόμενα στηνπαρατήρησηmiddot τα γεγονότα αυτά θα έπρεπε να έχουν επαρκή ομοιογένεια και ο μελετητήςθα έπρεπε να έχει ανιδιοτελή στάση


θεί αυτός που τόσες επικρίσεις απηύθυνε στους ιστορικούς να διε-ξαγάγει μια ιστορική μελέτη της παιδαγωγικής στη Γαλλία Ο Ντυρ-κέμ συνεχίζει να μη συμφωνεί με τους ιστορικούς της εποχής του ndashήρθε για παράδειγμα σε αντιπαράθεση με τον Σενιομπό15ndash γιατίόχι μόνο δεν διαχώριζε την ιστορία από την κοινωνιολογία αλλά θε-ωρούσε απεναντίας ότι δεν υπήρχαν δύο αντίθετες μέθοδοι ούτε δύοαντίθετες συλλήψεις Γιrsquo αυτόν η έρευνα στις κοινωνικές επιστήμεςέπρεπε να φέρει στο φως τα ασυνείδητα αίτια τα οποία έχουν μεγα-λύτερη επίδραση από ότι τα συνειδητά αίτια που εκφράζονται σταέγγραφα16 γιrsquo αυτό τόσο η ιστορία όσο και η κοινωνιολογία δενμπορούσαν να παραμείνουν στην ενδοσκόπηση καθώς η συνείδησηκαθενός και καθεμιάς είναι πάντα γεμάτη αυταπάτες Ο Ντυρκέμκαταλόγιζε επίσης στους ιστορικούς ότι laquoταξινομούν τα γεγονότασε γραμμικές σειρές και τα κατανέμουν σε διαφορετικά επίπεδαraquo ΟΝτυρκέμ θα επιδιώξει απεναντίας να δείξει ότι η ιστορία της παιδα-γωγικής είναι μια ιστορία των κοινωνικών αλλαγών καθώς κάθεαλλαγή στην παιδαγωγική έχει laquoβαθιές ρίζες [και ότι ένας] παιδα-γωγικός μετασχηματισμός είναι πάντοτε απόρροια και σημάδι ενόςκοινωνικού μετασχηματισμού που τον εξηγείraquo

Η ιστορική του μελέτη για την Εξέλιξη της παιδαγωγικής σκέψηςξεκινά με μια φράση που βρίσκεται στη βάση όλων των εργασιώντου Τα έθιμα οι ιδέες οι τρόποι έκφρασης των συναισθημάτων δενείναι προϊόν της συνειδητής μας δράσης αλλά αποτέλεσμα τωνπρακτικών των προηγούμενων γενεών προέρχονται από κοινωνικέςεπινοήσεις οι οποίες γεννιούνται από τις ανταλλαγές που κατέστη-σαν αναγκαίες οι προγενέστερες μορφές των κοινωνικών σχέσεωνlaquoΌλη η ιστορία μας ακόμα και η ιστορία των προγενέστερων λα-ώνraquo έλεγε ο Ντυρκέμ laquoάφησε ίχνη πάνω μαςraquo Σε αυτές τις συνθή-


15 Ο Ντυρκέμ υπήρξε μαθητής του Φυστέλ ντε Κουλάνζ ο οποίος όπως ξέρουμεανανέωσε την ιστορία φέρνοντας στο προσκήνιο τους θεσμούς

16 laquoΌλοι όσοι ασχολούνται με τη μελέτη του παρελθόντος γνωρίζουν καλά ότι ταάμεσα ορατά κίνητρα τα φανερά αίτια είναι με διαφορά τα λιγότερο σημαντικάraquomiddot συζή-τηση σχετικά με την εξήγηση στην ιστορία και στην κοινωνιολογία στο Eacute DurkheimTextes Eacuteleacutements drsquoune theacuteorie sociale Minuit Παρίσι 1975 με εισαγωγή και σχολιασμότου Karady


κες ούτε και ο ικανότερος παιδαγωγός δεν μπορεί να ισχυριστεί ότιαναπτύσσει μια εντελώς νέα θεωρία laquoΔεν βρίσκεται μπροστά σεένα λευκό χαρτί πάνω στο οποίο μπορεί να σχεδιάσει ότι θέλειraquoΆρα μένει να μάθουμε να γνωρίζουμε τα εκπαιδευτικά συστήματαπου προηγήθηκαν των δικών μας προκειμένου να δράσουμε πάνωστις υπάρχουσες πραγματικότητες Ακόμα καλύτερα για να διατυ-πώσουμε τους σκοπούς της εκπαίδευσης είναι αναγκαίο να ξεκινή-σουμε με μια ανάλυση της συγκρότησής τους και των αναγκαιοτή-των στις οποίες αποκρίθηκαν Ακριβέστερα ακόμα μόνο η ιστορίαεπιτρέπει να συλλάβουμε τις laquoσυνήθειες τις τάσεις που συγκροτή-θηκαν σιγά σιγά στο πέρασμα της παρελθούσας ζωής μας ή τιςοποίες μας κληροδότησε η κληρονομικότητα [καθώς] οι μόνες αλη-θινές δυνάμεις που μας οδηγούν κρύβονται στο ασυνείδητο [hellip]Μόνο η ιστορία μπορεί να φτάσει πέρα από το επιφανειακό ένδυμαπου το καλύπτει στο παρόνmiddot μόνο αυτή μπορεί να το αναλύσειmiddot μόνοαυτή μπορεί να δείξει από ποια στοιχεία έχει σχηματιστεί από ποιεςπροϋποθέσεις εξαρτάται καθένα από αυτά τα στοιχεία με ποιοντρόπο έχουν συντεθεί το ένα με το άλλοmiddot με δυο λόγια μόνο αυτήμπορεί να μας επιτρέψει να δούμε τη μακρά αλυσίδα αιτιών και απο-τελεσμάτων της οποίας είναι απόρροια [hellip] [Γιατί] ndashκαι εδώ οΝτυρκέμ διατυπώνει μια πρόταση που προορίζεται να θεμελιώσειεπιστημονικά την κοινωνιολογίαndash σε καθέναν μας σε διαφορετικέςαναλογίες υπάρχει ο άνθρωπος του χτεςmiddot και μάλιστα ο άνθρωποςτου χτες είναι αυτός που από τη δύναμη των πραγμάτων δεσπόζειμέσα μας καθώς το παρόν δεν είναι παρά κάτι πολύ λίγο σε σύγκρι-ση με αυτό το μακρό παρελθόν κατά τη διάρκεια του οποίου διαμορ-φωθήκαμε και του οποίου είμαστε απόρροια Μόνο που αυτό τονάνθρωπο του παρελθόντος δεν τον αισθανόμαστε γιατί είναι ριζω-μένος μέσα μας αποτελεί το ασυνείδητο κομμάτι του ίδιου του εαυ-τού μαςraquo Στο ανά χείρας έργο ο Ντυρκέμ αναλύει την ιστορία τηςδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και ξεκινά ανατρέχοντας laquoστις πιομακρινές καταβολές τηςraquo Χωρίζει λοιπόν το μάθημά του σε δύο μέ-ρη από τις απαρχές έως την Αναγέννηση και από την Αναγέννησηέως τις μέρες μας

Ως παραδείγματα ndashεπειδή παραπέμπουν επίσης σε σύγχρονές μας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19


καταστάσειςndash θα παρουσιάσω τις αναλύσεις του για την αρχέγονηΕκκλησία και την εκπαίδευση για τη γέννηση των πανεπιστημίωνκαι τέλος για τα παιδαγωγικά ζητήματα στα τέλη του 19ου αιώνα

Στη μελέτη του για την εκκλησιαστική εκπαίδευση πρώτο παρά-δειγμα που θα αναφέρω δηλώνει ότι υπήρχε laquoμια δυνατή έλξη μιακρυφή συμπάθεια ανάμεσα στην Εκκλησία και τους βαρβάρουςraquoΠρέπει να σταθούμε για μια στιγμή σε αυτή την ιδέα της laquoμυστικήςέλξηςraquo η οποία συγκροτεί μαζί με τις έννοιες του χρόνου την ιδέαμιας αντιστοιχίας ανάμεσα στους τρόπους ζωής και τις αναπαρα-στάσεις17 Υπάρχει λέει ακόμα αρμονία ανάμεσα στο χριστιανικόδόγμα και την laquoπνευματική κατάστασηraquo την οποία ονομάζει επίσηςlaquoμια ορισμένη ψυχική στάσηraquo ή habitus Το χριστιανικό ιδεώδες εμ-φανίζεται εκείνη τη στιγμή της ιστορίας σαν η θρησκεία laquoτων μι-κρών των ταπεινών των φτωχών των φτωχών σε αγαθά και πτω-χών τω πνεύματι [hellip] και αυτό είναι που εξηγεί γιατί η Εκκλησίαμπόρεσε να θεμελιωθεί και να ριζώσει τόσο γερά σrsquo αυτούςraquo Καθώςόμως είχε διαμορφωθεί στον ρωμαϊκό κόσμο που είχε γλώσσα τουτα λατινικά μπαίνοντας στον κόσμο των βαρβάρων εισήγαγε δια-μιάς σε αυτόν τον αντίστοιχο πολιτισμό laquoΚαι κατέστη επίσης η φυ-σική δασκάλα των λαών που προσηλύτισεraquo Πράγματι για να απευ-θυνθεί η εκπαίδευση στην καρδιά και στη λογική έπρεπε να χρησι-μοποιήσει την κατήχησηmiddot πώς όμως να κάνει κήρυγμα χωρίς ναγνωρίζει τη γλώσσα τα σύμβολα τα νοήματα την ιστορία τη ρητο-ρική των αρχαίων συγγραφέων Έτσι λέει ο Ντυρκέμ οι λαοί πουδεν περίμεναν παρά μια ηθική βεβαιότητα βρήκαν απεναντίας μιακουλτούρα

Η ανάλυση αυτή τού επιτρέπει επίσης να κατανοήσει πώς η εκ-παίδευση παρέμεινε για τόσο καιρό εκκλησιαστική ένα παράρτη-


17 Ο όρος laquoέλξηraquo laquoσυγγένειαraquo ή laquoμυστική συμπάθειαraquo χρησιμοποιείται από τονΝτυρκέμ (βλ εδώ σ 70) για να δηλώσει την αντιστοιχία που δημιουργείται ανάμεσα στακοινωνικά χαρακτηριστικά των ομιλητών και το περιεχόμενο των λόγων τους τις αναπα-ραστάσεις που συμμερίζονται το είδος ζωής που κάνουν χωρίς τα μεν να καθορίζουν ταδε χωρίς τα μεν να είναι αντανάκλαση των δε Ο όρος laquoσυγγένειαraquo απαντά και στη σκέ-ψη του Βέμπερ ως laquoεκλεκτική συγγένειαraquo (βλ M Loumlwy La cage drsquoacier Max Weber etle marxisme weacutebeacuterien Stock Παρίσι 2013)


μα της θρησκείας γιατί οι διδάσκοντες κράτησαν για τόσο καιρόlaquoκάτι από τη φυσιογνωμία της ιεροσύνηςraquo Εξηγεί επίσης γιατίήδη από εκείνη την εποχή στους ίδιους τους κόλπους της εκπαί-δευσης συγκροτείται μια έντονη αντίθεση ανάμεσα στο ιερό και τοκοσμικό που αναπαράγει την αντίθεση ανάμεσα στο δόγμα της Εκ-κλησίας και την αδυναμία της να βρει άλλο στήριγμα εκτός από τονπολιτισμό των αρχαίων μια αδυναμία που θα είναι η βάση της σύ-γκρουσης ανάμεσα στην πίστη και τον λόγο Τέλος εκείνη ακριβώςτη στιγμή οι μαθητές συγκεντρώθηκαν σε οικοτροφεία (convictus)κοντά στους καθεδρικούς Εκεί απέκτησαν ένα habitus laquoαυτή τηνιδιαίτερη κατάσταση νόησης και ευαισθησίαςraquo Όπως βλέπουμεκαθαρά εδώ ο Ντυρκέμ επιδίδεται σε ένα είδος αντικειμενοποίη-σης του καθηγητικού ασυνειδήτου που σχηματίζεται εκείνη τηστιγμή και το οποίο εν μέρει επιβιώνει ακόμα στο γεγονός ότι ο κα-θηγητής θεωρεί τη δουλειά του λειτούργημα ότι θέλει να διαπλά-σει laquoτην ψυχή των παιδιώνraquo ότι φιλοδοξεί να ασκήσει την τέχνητου κατηχητή για να επιβληθεί Από αυτό επιβίωσε επίσης σήμεραη ιδέα ότι laquoτο σχολείο οφείλει να είναι ένα περιβάλλον πνευματικάσυνεκτικό που να περιβάλλει το παιδί στενά και να επιδρά σε όλητου τη φύσηraquo

Ο Ντυρκέμ θα χρησιμοποιήσει ξανά το κοινωνιολογικό σκεπτικόπου εφαρμόζει στο σχολείο της Εκκλησίας για όλες τις άλλες μεγά-λες περιόδους της εκπαίδευσης την καρολίγγεια laquoΑναγέννησηraquoτην Αναγέννηση με το ρεύμα του ουμανισμού και της πολυμάθειαςτην παιδαγωγική των Ιησουιτών και την κλασική παιδεία την Επα-νάσταση και τη ρεαλιστική παιδαγωγική Έτσι επιμένει όπως δεί-χνει το δεύτερο παράδειγμά μας στο γεγονός ότι η πανεπιστημιακήδιδασκαλία ήταν κάτι εύθραυστο που δεν υπήρχε άπαξ διαπαντόςαλλά επιδεχόταν σημαντικές παλινδρομήσεις Πράγματι κατά τηνάποψή του η διάλυση της αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου ακο-λουθήθηκε από χίλιες δυσκολίες με καταστροφικούς πολέμους κα-τακερματισμό της επικράτειας και μια νωθρή οικονομία που σπα-ρασσόταν από κάθε είδους εμπόδια και συγκρούσεις Στις συνθήκεςαυτές η πνευματική δραστηριότητα παρήκμασε Για τον Ντυρκέμη κατάσταση αυτή μπορούσε να επαναληφθεί αν χάνονταν οι κοινω-

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21


νικές συνθήκες που ευνοούν τη δημιουργία Σε κάθε περίπτωσηχρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι τον 11ο αιώνα για να απελευθε-ρωθεί κατά κάποιο τρόπο η ενεργητικότητα και να γίνει επομένωςδιαθέσιμη για laquoτα έργα της καθαρής και ανιδιοτελούς νόησηςraquoΌπως δηλώνει ο Ντυρκέμ laquoΗ τέχνη η επιστήμη γενικά οι σπουδέςείναι κατά μία έννοια πολυτελείς ενασχολήσεις που προϋποθέτουνότι στις κοινωνίες υπάρχει ένα πλεόνασμα δυνάμεων πέρα απrsquo αυτέςπου τους είναι άμεσα αναγκαίες για να ζήσουνraquo Το πανεπιστήμιοαυτό τολμούσε να αμφισβητήσει ndashμε την έριδα περί των καθόλουndashτις κυρίαρχες ιδέες της εποχής αυτό που διακυβευόταν στην εν λό-γω διαμάχη laquoήταν οι πεποιθήσεις που βρίσκονταν στη βάση της ηθι-κής και θρησκευτικής συνείδησης της εποχής ήταν η ίδια η πίστηπου διακυβευόταν Σε τελική ανάλυση κάτω απrsquo αυτό το αφηρημέ-νο και φαινομενικά θεωρητικό πρόβλημα υπήρχε μια πρώτη και δυ-νατή προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί η πίστη με τον λόγοraquo Καιπροσθέτει laquoΓιατί από τη στιγμή που εισάγουμε τον λόγο την κριτι-κή τη συλλογιστική [hellip] τα πράγματα παίρνουν τον δρόμο τους οεχθρός είναι εδώraquo Τέλος ο Ντυρκέμ δείχνει με τον καλύτερο τρόποότι η διαλεκτική μέθοδος που στηριζόταν στην αντιλογία υπήρξε ηβάση αυτής της διδασκαλίας που κατέληξε να παγιωθεί στους laquoσχο-λαστικούςraquo σχολιασμούς Πάντως η πειραματική μέθοδος διατήρη-σε την ιδέα της laquoμεθοδικής αντιμετώπισης των γεγονότωνraquo Όμως ημέθοδος αυτή δεν μπορεί πάντα να εφαρμοστεί όσο προχωρεί η επι-στήμη σε αυτές τις περιπτώσεις (πράγμα που ισχύει και για την κοι-νωνιολογία) μέσω αναλογιών συγκρίσεων υποθέσεων γενικεύσεωνndash με μια λέξη διαλεκτικά18


18 Ο Μαξ Βέμπερ δεν έλεγε τίποτα διαφορετικό όταν δήλωνε ότι η δυνατότητα κα-τανόησης μέσω διαίσθησης και ενσυναίσθησης είναι εξαιρετικά σπάνιαmiddot απαιτείται επί-σης μια εργασία ελέγχου που θα χρησιμοποιούσε (σε φθίνουσα σειρά προτεραιότητας)τον πειραματισμό μια δυνατότητα δυστυχώς ελάχιστα συχνήmiddot τη στατιστική η οποία υπότον όρο ότι μπορούμε να ερμηνεύσουμε κοινωνιολογικά τη σχέση ανάμεσα στα συγκρα-τούμενα στοιχεία κομίζει laquoτην απόδειξη ότι υπάρχει μια οποιαδήποτε πιθανότητα (λιγό-τερο ή περισσότερο προσδιορίσιμη) που υποδεικνύει ότι η δραστηριότητα παίρνει συνή-θως [hellip] τη μια ή την άλλη κατεύθυνσηraquomiddot laquoτη σύγκριση όσο το δυνατόν περισσότερωνδιαδικασιών της ιστορικής και καθημερινής ζωής που μοιάζουν στα πάντα αλλά διαφέ-


σουμε επίσης ότι η σχετική κριτική του για τις εργασίες του ΩγκύστΚοντ έχει τον ίδιο στόχο Ας σημειώσουμε ότι η άποψη αυτή δικαιο-λογείται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο Ντυρκέμ ήταν έναςαπό τους πρώτους που διατύπωσε με μεγάλη σαφήνεια υπό τη μορφήμιας ταυτολογίας την αρχή στην οποία βασίζεται η κοινωνιολογίαlaquoτο κοινωνικό εξηγείται από το κοινωνικόraquo και ότι επέμεινε στη ρήξητην οποία συνιστούν τα τρία θεμελιώδη αξιώματα της ανάλυσής τουγια τον κοινωνικό κόσμο Πράγματι η τριπλή ρήξη που επιτέλεσε1

καταστρέφει καταρχάς όλες τις εξηγήσεις που βλέπουν τον κοινωνι-κό κόσμο ως ένα δημιούργημα του νομοθέτη (πράγμα το οποίο απο-κήρυσσε ο Ντυρκέμ ως δεισιδαιμονία) στρέφεται κατόπιν ενάντιαστη laquoμεταφυσικήraquo πίστη σε μια άχρονη ανθρώπινη φύση της οποίαςlaquoοι ανάγκεςraquo γεννούν υποτίθεται τον κοινωνικό κόσμο (πράγμα πουισοδυναμεί κατά τον Ντυρκέμ με το laquoνα κλείνεις τα μάτια μπροστάστην ιστορίαraquo) και τέλος αντιστρέφει τον ψυχολογιστικό τρόποσκέψης του κοινού νου σύμφωνα με τον οποίο laquoεπειδή η κοινωνίααπαρτίζεται μονάχα από άτομα η κοινωνική ζωή δεν μπορεί να έχειάλλο υπόστρωμα πέρα από την ατομική συνείδησηraquo

Ταυτόχρονα όμως το έργο αυτό ξεσήκωνε ανέκαθεν αρνητικέςαντιδράσεις (ας σκεφτούμε τη συχνά επαναλαμβανόμενη κατηγορίαπου είναι ασφαλώς συνειδητά περιφρονητική της laquoολιστικής προσέγ-γισηςraquo) και μερικές φορές τοποθετήσεις ανοιχτά εχθρικές Είναι αλή-θεια ότι οι αγώνες που έδωσε ο Ντυρκέμ για να αναγνωριστούν οι αρ-χές στις οποίες βασιζόταν ο δικός του τρόπος μελέτης του κοινωνικούκόσμου ο οποίος στηριζόταν εν πολλοίς σε μια ορθολογιστική φιλοσο-φία της γνώσης κληρονομημένη από τον Διαφωτισμό και την καντιανήσκέψη συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση αυτής της εικόνας Εί-ναι γνωστό ότι ο Ντυρκέμ τα έβαλε με τουλάχιστον οκτώ τρόπους σκέ-ψης για τον κοινωνικό κόσμο καταρχάς με τον τρόπο σκέψης του λόγι-ου συντηρητισμού ο οποίος ήταν προσκολλημένος στην τάξη εγγυή-τρια της οποίας ήταν εκείνη την εποχή η κλασική φιλολογία (από τους


1 Ch de Montlibert Introduction au raisonnement sociologique PUS Στρα-σβούργο 21990 [ελλ έκδ Εισαγωγή στην κοινωνιολογική συλλογιστική εισ Ν Πανα-γιωτόπουλος μτφρ Κ Διαμαντάκου Αθήνα Καρδαμίτσα 1998 ndash Σ τ Μ]



ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15
















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19







001-046 Protoselida_Layout 1 24032014 1049 πμ 0



ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21







ΠΡΟΛΟΓΟΣ 11











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15
















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19










ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21














ΠΡΟΛΟΓΟΣ 13











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15
















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19










ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21













ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15
















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19










ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21
















ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17











ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19










ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21














ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19










ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21














ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21






wxvrΓ - alexandria-publ.gralexandria-publ.gr/wp-content/uploads/2015/12/durkheim-prologos.pdf ·...

Documents

Transcript of wxvrΓ - alexandria-publ.gralexandria-publ.gr/wp-content/uploads/2015/12/durkheim-prologos.pdf ·...