CMYK

Botim i shoqatave mjedisore “Ekolëvizja” Nr. 111, viti i katërt i botimit, 25 DHJETOR 2009 Çmimi: 40 LEKË

www. ekolevizja. org

TELEFON I GJELBER 04 2234 851CILI ESHTE MENDIMI JUAJ PER MBETJET URBANE DHE

RICIKLIMIN E TYRE NE TIRANE DHE ZONEN KU JETONI?Na informoni dhe kërkoni informacion në telefonin e gjelbër.

JU MIREPRESIM

Nga Rrezearta AGO

U zhvillua Takimi I VIII-te Kombetar i shoqatave mjedisore, organizuar nga MilieukontaktInternational, zyra lokale Shqiperi. Takimi, ku moren pjese 50 perfaqesues te 40 shoqatavemjedisore, u karakterizua nga prezantime dhe diskutime te shumta, mbi promovimin edokumentave te pozicionimit dhe lancimin e fushatave kombetare.

Në këtë veprimtari morën pjesë dhe Ambasadori Hollandez z.Van den DOOL, Ministri iMjedisit,z.Fatmir Mediu, përfaqësues nga institucione te tjera qeveritare dhe OJF-të.

Në kuadër të veprimtarive të zbatimit të projektit COMBI, “Shqipëria jonë e pastër dhe e bukur”, në Korçë dhe Shkodëru zhvilluan takime me Drejtoritë Rajonale Arsimore, me drejtoritë e shkollave, prindër dhe nxënës të shkollavepjesëmarrëse në projekt etj..Qëllimi ishte të paraqiteshin rezultatet e arritura të projektit në këtë rreth, vështirësitëe hasura dhe kapërcimi i tyre, mundësitë e shtrirjes më të madhe të projektit në drejtim të ndërgjegjësimit sa mëshumë të nxënësve, familjarëve e qytetarëve të tjerë, për nevojën e riciklimit të materialeve të plastikës si rrugë përkursimin e energjisë, të lëndëve të para dhe për një mjedis të pastër qytetar.

GJELBEROHEN SHKOLLAT NE BATHORE EQENDER-KAMEZ

Projekti i nisur për zbatim në fillim të muajitMaj të këtij viti, nga Qendra ALBAFORST, përkrijimin e sipërfaqeve të gjelbëra, në shkollat eBathores dhe Qendër-Kamëz, dhe me qëlliminpër të kontribuar në gjelberimin urban dheedukimin mjedisor në shkolla, me mbështetjendhe financimin e Ambasadës Japoneze në Romëpër Shqiperinë, po shkon drejt përfundimit tëzbatimit të tij duke instaluar mjediset e gjelbëratë munguara në territoret e këtyre shkollave.

Pas një studimi mbi investimet e rejatë parashikuara në sektorin energjetik dhezbatimin e ligjeve në fushën e mbrojtjessë mjedisit, të kryer nga levizja “Mjaft”,me mbështetjen e Bankes Botërore uzhvillua një tryezë e rrumbullakët përparaqitjen e diskutimin e këtij studimi.Përveç përfaqësuesve të lëvizjes “Mjaft”merrnin pjesë edhe znj. Camille Nuamah,menaxhere e Bankës Boterore përShqiperine, përfaqësues të organizatavemjedisore dhe përfqësues të tjerë tëshoqerisë civile, si dhe palë të interesuarambi problematikat e mjedisit në Shqipëri.

MJEDISI DHE ZBATIMI I LIGJEVE NE SHQIPERI

Nga takimi i 8-të kombëtar i shoqatave mjedisore

TE JEMI PJESE E VENDIMMARRJESPER MJEDISIN

Mungesa e informimit të popullatës përproblemet e menaxhimit të mbetjeve bën qënjerëzit të mos përfshihen në procesin ericiklimit të mbeturinave

Prodhimi i mbetjeve urbane po shtohetnga viti në vit e duke arritur në shifra që,deri para pak kohësh as nuk i kishimmenduar. Megjithë se Shqipëria ështëakoma në një farë distance për sasinë embetjeve për banor nga shtetet e BashkimitEuropian, përsëri rritja e tyre sot përbënshqetësim për vetë banorët dhe ata që ekanë për detyrë që ti menaxhojnë këtombetje, kryesisht pushteti lokal dhendërmarrjet e caktuara prej tyre.

RICIKLIMI DHE NDERGJEGJESIMI

Lexo fq. 2

Lexo fq. 6

Lexo fq. 7

Lexo fq. 2

2

Ne, përfaqësuesit e 40shoqatave mjedisore pjesë-marrës në Takimin KombëtarVjetor të Shoqatave MjedisoreShqiptare, me 12 – 13 Dhjetor2009, në Tiranë. Këtë vit, fokusi i

takimit ishte prezantimi i 4dokumentave të pozicionimit mbiçështjet e Ujit, Ajrit, Mbetjeturbane dhe PjesëmarrjesPublike.

Ne, mirëpritëm kontributin eMinistrit të Mjedisit, Pyjeve dheAdministrimit të Ujrave z. FatmirMediut dhe të Shkëlqesisë së Tij,Ambasadorit Hollandez, z. Vanden Dool, gjatë këtij takimi.

Ne, njohim që dokumentat epozicionimit mbi Ujin, Ajrin,Mbetjet urbane dhe Pjesëmarrjenpublike shprehin pozicionimin e

Shoqatat mjedisore janembledhur ne Takimin e VIIIKombetar, te organizuar ngaMilieukontakt International, zyralokale Shqiperi, ne datat 12-13dhjetor 2009.

Ky takim u organizua me po tenjejten perqasje te takimeve temeparshme, ku shoqatat janembledhur dhe kane diskutuar pertematika te vecanta. Takimi i kaluari sherbeu punes dhe kontributit teshoqatave per hartimin edokumentave te pozicionimit perceshtjet e Ujit, Ajrit, Mbetjeve dhePjesemarrjes Publike, dokumentaqe shprehin qendrimin eshoqatave mjedisore kundrejtpolitikeberesve, vendimmarresve,per ceshtje te caktuara.

Takimi i ketij viti, ku morenpjese 50 perfaqesues te 40shoqatave mjedisore, ukarakterizua nga prezantime dhediskutime te shumta, mbipromovimin e dokumentave tepozicionimit dhe lancimin efushatave kombetare.

Takimi u nderua nga prezencae Ambasadorit Hollandez z.Vanden DOOL, Ministrit teMjedisit,z.Fatmir Mediu,institucioneve te tjera qeveritaredhe OJF.

Ne fjalen e tij, AmbasadoriHollandez, Z.Van den DOOL ushpreh: “Ambasada ka neprioritetet e saj mjedisin dhe qe ngaviti 2000 kemi punuar per forcimine shoqerise civile dheinstitucioneve. Jemi te bindur se,ju si shoqata mjedisore, duhet tepajiseni me mjete te ndryshme perte pasur rolin tuaj ne mjedis.Dokumentat e pozicionimit jane 4

Pas një studimi mbi investimete reja të parashikuara në sektorinenergjetik dhe zbatimin e ligjevenë fushën e mbrojtjes së mjedisit,të kryer nga levizja “Mjaft”, membështetjen e Bankes Botërore u

zhvillua një tryezë e rrumbullakëtpër paraqitjen e diskutimin e këtijstudimi. Përveç përfaqësuesve tëlëvizjes “Mjaft” merrnin pjesë edheznj. Camille Nuamah, menaxhere eBankës Boterore për Shqiperine,përfaqësues të organizatavemjedisore dhe përfqësues të tjerëtë shoqerisë civile, si dhe palë tëinteresuara mbi problematikat emjedisit në Shqipëri. Qëllimikryesor i takimit ishte evidentimi iproblemeve dhe diskutimi i tyrelidhur me transparencën einstitucioneve dhe përfshirjen eqytetareve në vendimmarrje perçeshtjet e politikave mjedisore dheinvestimeve që rëndojne situatëne mjedisit në vendin tonë.

Fillimisht, nga z.E.Qafmolla, uprezantua studimi “Mjedisi neShqiperi 2009”. Përfundimet eparaqitura të studimit evidentuanprobleme te mëdha në drejtim tëtransparences së institucioneveshtetërore dhe perfshirjes seqytetareve ne vendimmarrje mbiceshtje mjedisore me ndikim, qoftëkomunitar, qoftë dhe kombetar. Persa u perket investimeve te reja teparashikuara ne sektorinenergjetik, studimi tregoi se ishinvërejtur mjft shkelje të ligjeveshqiptare, por dhe në zbatim tëkonventave nderkombetare, siceshte ajo e Aarhusit, ku Shqipëriaka aderuar prej gati dhjetë vjetësh.

MJEDISI DHE ZBATIMI I LIGJEVE NE SHQIPERIPo ashtu u ngrit dhe argumenti sene mungese te informacionit,ndergjegjesimi qytetar dheangazhimi i publikut eshte pothuaji pamundur, dhe paralajmeruan selevizja “Mjaft”, dhe me përkrahjene pjesëmarrjen e shoqërisë civile eorganizatave të saj, sidomos atyremjedisore, do te fillojne të kërkojnërritjen e shkallës së zbatimit tëligjeve, sidomos per sa i perkettransparences, duke nisur edheprocese gjyqesore ndajinstitucioneve publike permosdhenie informacioni, gjë qëqështë bërtetuar shumë herë mefakte, të cilat u paraqitën dhe nëkëtë tryezë.

Më tej u zhvillua nje diskutimi gjere ne lidhje me nevojat perpermiresimet ne kuadrin epolitikave mjedisore, e sidomospër pjesemarrjen publike nevendimmarrje, si dhe mekanizmatinstitucionale ne sherbim temjedisit.Midis të tjerave, z.XhemalMato, drejtor ekzekutiv i Grupimit“Ekolëvizja”, shprehu domosdo-shmërinë e pjesëmarrjes publike nëvendimmarrje të rëndësishme qëkanë të bëjnë me ruajtjen,mbrojtjen e përmirësimin e mjedisit,në një kohë kur në botë, ky problemështë kthyer në kryesor dhe ështëbërë tepër i ndjeshëm për publikune gjerë, sidomos në luftën ndajndryshimeve klimatike.

Znj. Camille Nuamah në fjalëne saj, midis të tjerave ngritiproblemin e rëndësisë së zbatimittë ligjit në përgjithësi e në fushëne mjedisit dhe theksoi si shembullse: “situata aktuale e mungesavene furnizimin dhe perdorimin e ujit,energjise dhe burimeve te tjeranatyrore, mund te ndryshonte permire me nje kosto financiarerelativisht te ulet. Por kjo do tekerkonte nga cdo shqiptar, dhe jovetem qeveria apo sektori privat,qe te behej i ndergjegjshem perndryshimin e sjelljes se vet”.

Për më tepër:www.ekolevizja.org/studime

TE JEMI PJESE E VENDIMMARRJESPER MJEDISIN

elemente qe do te perdoren me tejdhe ky takim eshte shume irendesishem mbasi do ju perfshijeju ne fushatat kombetare e lokale.Zeri juaj eshte shume i rendesishemsepse vini nga treva te ndryshmedhe fushata juaj per nje mjedis mete mire eshte shume e rendesishme.Koha eshte per veprim per ne dheper brezat”.

Po keshtu ne fjalen e tij Ministrii Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimitte Ujrave, Z. Fatmir Mediu, ushpreh: “Shqiperia eshte nje vendshume i pasur me burime natyrore.Shpesh ceshtjet e mjedisit shikohensikur jane ne kontradikte mezhvilllimin ekonomik. Eshte detyraime dhe e stafit tim ta shikojmeambientin si prioritar per zhvilliminekonomik te qendrueshem, per tepare cila eshte e mira jone eperbashket, pa cenuar ate qe eshteofruar.

Do t’ju lutesha, ju si shoqatamjedisore, qe ne vizionin qe kenipercaktuar se ku do jete roli juaj neceshtjet e mjedisit, te na beni pjese,qe te vime dhe diskutojme sebashku.

Angazhimi i shoqatavemjedisore dhe shoqerise civile nepergjithesi eshte i domosdoshem.Do jem aty per tju degjuar dhe gjeturzgjidhje te perbashketa”.

Nje prezantim te procesit perhartimin e dokumentave strategjik,

e beri Znj. Valbona Mazreku,perfaqesuese e MilieukontaktInternational, zyra lokale neShqiperi. Ne prezantim ajo theksoiangazhimin e specialisteve, ngafushat e Ujit, Ajrit, Mbetjeve dhePjesemarrjes publike, qe temandatuar nga shoqatat mjedisore,pergjate nje viti diskutuan dhepergatiten 4 dokumentat e

pozicionimit. Ne keto dokumentajane dhene alternativa dhe perqasjepjesemarrese e krijuese perzgjidhjen e problemeve.

Po keshtu ne prezantimet eperfaqesuesve nga shoqeria civiledhe shoqatat mjedisore, u vleresuapuna dhe kontributi i vyer ishoqatave mjedisore nepermiresimin e situates mjedisorene Shqiperi.

Pergjate takimit, shoqatatpunuan dhe diskutuan ne 4workshopeve paralele perprezantimin e dokumentave tepozicionimit, qe do te perbejnebazen e hartimit dhe zhvillimit tefushatave kombetare si dhe perideimin e nismave vendore, qe dote mbeshtetin keto fushata gjatevitit 2010. Fushatat do te zbatohennepermjet 12 nismave vendore,mbeshtetur nga MilieukontaktInternational, ne kuader teprogramit: “Forcimi i ShoqeriseCivile Shqiptare per nje Mjedis mete mire”.

KUR VETE SHTETI NUK SHLYEN DETYRIMETNDAJ MJEDISIT

Ripërtëritja e Parkut të Madh tëTiranës, por dhe të hapësirave të gjelbratë qytetit, si një ndër prioritetet e Bashkisë,synon një transformim rrënjësor edhe ngapikëpamja cilësore, ekologjike e mjedisoree kësaj arterie të kryeqytetit. Bashkia eTiranës ka filluar sezonin e ri të mbjelljessë pemëve me një aksion gjelbërimi që ika shtuar Parkut të Madh të Tiranës 300pisha, ndërkohë që do të vijohet membjelljen e mimozave dhe kumbullave nëditët në vijim.Kryetari i Bashkisë, z. E.Rama, me fillimin e këtij sezoni u shprehse: “Me mijëra pemë do t’i shtohenkryeqytetit, duke filluar nga zona eParkut,e cila është në transformim tëvazhdueshëm dhe për të cilin marrim çdoditë përgëzimet e qytetarëve, të cilëve uthemi se ashtu siç u kemi premtuar, Parkui Liqenit do të bëhet një mushkëri e gjelbër,tërësisht e ripërtërirë e kryeqytetit, nënjë hapësirë për të gjithë ata që duan tëkalojnë kohë pa makina, sëbashku me miq,shokë, familjarë, fëmijë, më të moshuar ekështu me radhë”

Rehabilitimi i Parkut të Madh tëLiqenit përveçse një projekt mjedisor,përfshin ndër të tjera edhe rindërtimin errugëve të brendshme, rikompozimin endriçimit publik, ripropozimin e të gjithëpasqyrës ujore si dhe një seri projekteshqë propozojnë një metodologji e qasje teintegruar dhe të re, duke pasur nëvëmëndje edhe aspekte të tilla si:respektimi i traditës, kulturës lokale,

përmirësimin e cilësisë së ambjentit, përnjë qytet të shëndetshëm, për një ajër mëtë pastër, për një mjedis më të ekuilibruar,pra për një hapësirë dhe një park tëstandarteve evropiane.

Por, si për Parkun dhe për qytetin,kanë dalë probleme, të cilat lidhen jo

vetëm me punën e Bashkisë, por dhe mezbatimin e ligjeve e normave si ngaqytetarët, ashtu dhe nga institucionet.NëParkun e Liqenit, para disa kohësh,puntorët e ndërmarrjes së Gjelbërimit nuku lejuan të mbillnin peme sepse toka, anësliqenit, u i shte kthyer pronarëve,pavarësisht se parku është zonë embrojtur.Duhet marrë parasysh se Bashkiarrit gjelbërimin në qytet, i cili kërkon dhefondet përkatëse. Por shumë prejinstitucioneve qeveritare rezultojnëdebitorë ndaj kësaj Bashkie, pasi nuk kanëshlyer taksat dhe tarifat ndaj saj. Sipaszyrës së shtypit pranë bashkisë, ministritëme institucionet e tyre të varësisë nukkanë likuiduar taksat që i detyrohenbashkisë.

Zyrtarë të Bashkisë kanë deklaruar sefunksionarët e shtetit dhe drejtuesit einstitucioneve janë përgjegjës në mënyrëdirekte për borxhet publike ndajqytetarëve dhe Bashkisë, se ky qytet mundtë funksionojë dhe të vazhdojë tëzhvillohet, vetëm nëse të gjithë ata qëpërfitojnë nga shërbimet që pushtetivendor ofron, paguajnë detyrimet e tyrenë kohë.

Vetëm pak ditë më parë, bashkia bëripublike emrat e disa funksionarëve të lartëtë shtetit, kryesisht Ministra eZëvendësministra, të cilët nuk kishinshlyer detyrimet e tyre si qytetarë tëTiranës, duke lënë pa paguar taksat dhetarifat pranë Bashkisë.Ndër institucionetqë janë debitorë ndaj Bashkisë janë dheMinistria e Turizmit, Ministria eEkonomisë, Ministria e Arsimit, Ministriae Mbrojtjes, Ministria e Punës dheÇështjeve Sociale, Ministria e Brendshme,Ministria e Punëve Publike dheTransportit, Ministria e Shëndetësisë dheinstitucionet e tyre të varësisë.

Lind pyetja:. Përse ata vetë nuk izbatojnë? Ky fenomen është i dënueshëm.Qytetarët paguajnë detyrimet e tyre dheshteti dhe shtetarët kërkojnë zbatimin eligjve nga të gjithë.A thua se do të merretndonjë masë për drejtuesit e institucioneveqë kanë vepruar në mënyrë të tillë ? Ngapërvoja themi se do të jetë e vështirë, nëmos e pabesueshme.

A. Dalipi

Nga takimi i 8-të kombëtar i shoqatave mjedisoreNga Rrezearta AGO,

MilieuKontakt International,Tirane

REZOLUTEMIRATUAR NE TAKIMIN KOMBETAR TE

SHOQATAVE MJEDISOREkomunitetit të OJF mjedisore.

Ne, theksojmë rëndësinë përnjohjen e dokumentave tëpozicionimit nga të gjithë aktorëtlokal, kombëtar dhendërkombëtar. Gjithashtu, sjellim

në vëmendjen e tyre tëgjitha rekomandimetpërkatëse në çdo fushë.

Ne, do të mbështesimdhe përfshihemi nëfushatat mbi çështjet e Ujit,Ajrit, Mbetjeve urbane dhePjesëmarrjes publike, dheangazhohemi për të marrëpjesë aktivisht nëvendimmarrje dhe

përmirësuar situatën e mjedisit nëShqipëri.

Ne, nxisim Ministrinë e Mjedisit,Pyjeve dhe Administrimit të Ujravetë bashkëpunojë ngushtësisht meshoqatat mjedisore, për tëpërfshirë ekspertizën dheprojektet që ato kanë, me planetdhe politikat e kësaj Ministrie.

Ne, nxisim qeverinë të punojëpër ndryshimin e gjendjes nëfushën e Ujit, Ajrit dhe Mbetjeveduke zbatuar ligjin dhe duke marrënë konsideratë rekomandimet edokumentave tona të pozicionimit.

3

Në kuadër të veprimtarive të zbatimit të projektit COMBI, ” Shqipëria jonë e pastër dhe e bukur ”, në Korçë dhe Shkodër u zhvilluantakime me Drejtoritë Rajonale Arsimore, me drejtoritë e shkollave, prindër dhe nxënës të shkollave pjesëmarrëse në projekt etj.Qëllimi ishte të paraqiteshin rezultatet e arritura të projektit në këtë rreth, vështirësitë e hasura dhe kapërcimi i tyre, mundësitë eshtrirjes më të madhe të projektit në drejtim të ndërgjegjësimit sa më shumë të nxënësve, familjarëve e qytetarëve të tjerë, përnevojën e riciklimit të materialeve të plastikës si rrugë për kursimin e energjisë, të lëndëve të para dhe për një mjedis të pastërqytetar.

Në kuadër të veprimtarive tëzbatimit të projektit COMBI, ”Shqipëria jonë e pastër dhe e bukur ”, nëShkodër u zhvillua një takim meDrejtorinë Rajonale Arsimore, me

drejtoritë e shkollave, prindër dhe nxënëstë shkollave pjesëmarrëse në projektetj..Qëllimi ishte të paraqiteshinrezultatet e arritura të projektit në këtërreth, vështirësitë e hasura dhe kapërcimii tyre, mundësitë e shtrirjes më të madhetë projektit në drejtim të ndërgjegjësimitsa më shumë të nxënësve, familjarëve eqytetarëve të tjerë, për nevojën ericiklimit të materialeve të plastikës sirrugë për kursimin e energjisë, të lëndëvetë para dhe për një mjedis të pastërqytetar.

Znj. Bora Trajko, koordinatore eprojektit COMBI pasi pershendetipjesemarresit e konferences, bëri njëpërmbledhje për gjithe ecurine e projektitne fazen e tij te dyte. Ajo sollieksperiencat e marra ne qytetet eTiranes, Korces Lezhes dhe Durresitduke arritur tek Shkodra duke sjelleshembuj se si eshte arritur ndryshimi isjelles te femijeve ne mjedis nepermjetriciklimit te mbetjeve plastike. Nje ngashembujt ishte ora e hapur qe u zhvilluane shkollen Emin Duraku ne Tirane ku

vete femijet ishin aktoret qe ndikuan nemjedis nepermjet aksioneve tendermarra,jo vetem brenda oborrit teshkolles,por edhe jashte tij apo edhepyetesoret qe vete ata kishin pergatitur.

Drejtoresha e DrejtoriseRajonale Arsimore të Shkodres Znj.Artida Ferketi theksoi se ishte shumeentuziaste qe ky projekt eshte duke uimplementuar me se miri ne kete qytet.Ajo tha se projekte te tilla jane gjithmonete mirepritura dhe per me teper qendikon ne nje mesimdhenie me te mireduke qene se eshte bere trajnimi imesuesve me metoda bashkekohore. Sirrjedhoje dhe femijet jane duke mesuarnga metoda te tilla. Znj. Ferketi tha: ”Ne

Pas prezantimit te rezultateve tëarritura në zbatimin e projketitCOMBI, në përgjithësi e përshkollat e Korçës, u zhvilluandiskutimet:

Z. Vladimir CACI – drejtor ishkolles 9-vjeçare “Mesonjetorjae pare shqipe”: Ne shkollen qe unemenaxhoj koleget, mesueset tonajane te trajnuara per problemin ericiklimit te plastikes. Dihet qeproblemi i mjedisit eshte nje sfidee shekullit. Projekti eshte perfemijete e ciklit te ulet,te cilet janeme te ndjeshem per problemet emjedisit ne shkollat tona. Çfare

eshte bere praktikisht ne keteshkolle? Ne radhe te pare eshtebere trajnimi i mesuesve,i cili kakaluar ne trajnimin pasues. Ketamesues trajnuan koleget e tjera.Eshte vendosur,nga klasa e parederi ne klasen e peste, majde edheme tej, zhvillimi i oreveekstrakurikulare ne lidhje memjedisin. Duke pasur parasyshsensibilizim qe eshte bere nemjedisin tone, jo vetem me femijet,por edhe me prinder, ka nje impakt,nje dukuri e nje zhvillim ku ndihetedhe praktikisht ne nje mjedis mete paster. Aktualisht jemi ne pritje

me firmen, e cila eshte kontraktuardirekt per terheqjen e ketyrembetjeve ne menyre qe projekti teeci zinxhir. Ne jemi te gatshem tebashkepunojme, jemi ne fazenelementare, fillestare tesensibilizimite te nxenesve dhe te

nuk duam te ndalemi vetem tek ketoshkolla qe jane te perfshira ne projekt.Keto po i quajme shkolla pilote per tepare se sa te suksesshem jemi ne punentone. Ne duam ta shtrijme ate edhe me

gjere, ne te gjitha shkollat tona pasi duamqe kjo te behet nje kulture per femijetdhe per brezat qe do te vijojne ”. Ajogjithashtu në fund te fjales se sajfalenderoi organizatoret e ketij projketi,Ambasaden Hollandeze dhe UNICEFsi edhe Qendren e grupimit Ekolevizja ecila eshte duke implementuar kete projektshume suksesshem duk mos lenemenjane edhe mesuesit e ketyreshkollave qe kane punuar shume mefemijet.

Fjala pasoi tek Znj. DhurataBushati e cila eshte koordinatore eprojektit per qytetin e Shkodres. Ajotregoi se si ishte ndiere ne punen e saj nelidhje me projektin COMBI duke ushprehur se deri tani eshte arritur te behetnje pune e mire si nga mesuesit qe janetashme te trajnuar ashtu edhe nganxenesit, dhe jo vetem ata te ciklit fillorpor edhe cikli 9-vjecar tashme eshte dukepunuar per nje shkolle dhe nje qytet mete paster. Gjate fjalës së saj ajo permendiedhe nje ekskursion te organizuar ngaQendra e Grupimit Ekolevizja ne

fabriken e riciklimit te shisheve plastike(PET), Polymeren Recycling Albania,ecila ishte një forme shume e frytshme qefemijet te ndryshonin sjellejen e tyre nemjedis. Femijet, në këtë veprimtari, uinformuan dhe ishin shume entuziasteduke pare vete me syte e tyre te gjitheprocesin qe nga momenti qe ata blejnenje shishe uje dhe deri ne momentin qeajo shishe pas perdorimit vihet prape nejete. Ate tashme e kane kuptuarrendesine e riciklimit dhe jane te gatshemte bashkepunojne jo vetm me mesuesitpor edhe me vete femijet, shoket dhemiqte qe i rrethojne duke perfshire ketuedhe komun itetin e prinderve.

(vijon ne faqen 4)

Kemi krijuar tashme njegjelberim te mire me vullnetarizmindhe me deshiren e prinderve,nxenesve dhe mesuesve. Do tedeshirojme qe te shtojme akomame shume gjelberimin dhe ne tenjejeten kohe do te doja te shtrojanje kerkese. Shkolla Demokraciaeshte nje shkolle specifike e ciklitte ulet qe zhvillon me shumedeshire dhe pasion dhe eshte eperkushtuar ne keto veprimatriektrakurikulare qe zhvillohen neshkollen tone edhe me rregullim tepjeses te pasme te shkolles e cilale shume per te deshiruar.

Muajin e pare u be nje takimme keshillin e prinderve dhe mebordin e shkolles ku u diskutua pernje rrethim te pjeses te pasme tesaj dhe per te bere nje gjelberimduke qene se atje ka shume

papastertira dhe mbeturina pershkak te banimit te nje serenjerezish te komunitetit rom. Nukmundemi as te hapim dritaren pershkak te aromes qe shkaktojneketo ndotje megjithese nje aksioni tille zhvillohet gati çdo jave. Eshtemenduar te behet nje ankese tekpushteti lokal por qe nuk e dimeende se sa do te gjemebashkepunimin e tyre. Ne shkollentone projekti COMBI ende nuk kasjelle nej kosh tek i cili te behetndarja e mbetjeve plastike por asnuk ka kosha per te bereseleksioimin e ketyre mbetjeve.

(vijon ne faqen 5)

grumbullimi te mbetjeve plastikekur te jete nenshkruar marrevshja.Dihet tashme qe 5 dhjetori eshteedhe dita nderkombetare evullnetarizmit,ku njerezit ecivilizuar bejne pune vullnetare.Pra ne jemi duke sensibilizuar jovetem femijet e perfshire ne keteprojekt por edhe mbarekomunitetin e prinderve dheshoqerise civile.

Zbatimi i projektit ne ShkollaMollaj: Ne kemi organizuar,krahasprojektit COMBI,edhe nje projekttjeter mjedisor ku patem si suportpushtetin lokal. Jane organizuar 2-3 aksione pastruese. Ne jemi nje

shkolle fshati ku perveç mbetjeveplastike ka edhe mbetje organike.Jemi ne pritje te nje koshi dukeqene se jemi nje shkolle e perfshirene projekt dhe gjithashtu jemi tegatshem te bashkepunojme dhesensibilizimin qe deri tashme eshteteorik dhe duhet ta konktretizojmene momentin qe kemi ne dore njekontrate te firmes e cila do teterheqe keto mbetje nga shkollajone. Ne te kundert do temundohemi ti menaxhojmenepermjet komunes, pra mepushtetin lokal.

Perfqesues te shkolles“Demokracia”:Eshte bere tashmetrajnimi perkates dhe mesuesettrajnuan njera tjetren ne vazhdim.Fillimisht u be trajnimi nga projektiCOMBI. Kemi vazhduar menjohjen e materialit te dhene ngaCOMBI, krahas tij ka pasur edheme vendosjen e posteraveperkates, te cilat tashme janengjitur ne ambjentet e shkolles,siedhe jashte saj. Kemi sensibilizuaropinionin jo vetem te nxenesve poredhe te prinderve. Dua te theksojse ne shkollen tone kemi arritur tekemi mbeshtetjen e komunitetit nelidhje me gjelberimin, me mbatjtjenpaster te mjedisit qe pa nisur kyprojekt, qe tashme eshte nje krah ingohte per te punuar.

NGA VEPRIMTARITE E ZHVILLUARA NE KUADRIN E PROJEKTIT COMBI – ”SHQIPERIA IME E PASTER DHE E BUKUR ”

TAKIMI I ZHVILLUAR NE SHKODER NGA ZHVILLIMI I TAKIMIT NE KORÇE

4

(vijon nga faqja 3) Znj. Bora Trajko: Ne

momentin qe secila shkolle dote kete ne dore kontraten me

firmen ricikluese atehere do tenisi edhe grumbullimi i ketyrembetjeve. Korca ka mbetur disimbrapa duke qene se firma ericiklimit e cila ndodhet neTirane nuk ka nje pikegrumbulluese ne Korçe. Keshtuqe e vetmja zgjidhje qe na ngeleteshte qe te bejme njemarreveshje me pushtetin lokal,pra me bashkine ose me firmate tjera riciluese te cilat operojnene kete qytet ne menyre qe kyprojekt te vazhdoje dhe mosngelet ne kornizen e nje projektidhe per te krijuar keshtu njekulture per keta femije qe neserata tja u transmetojne brezavepasardhes.

Do tju sugjeroja nje formetjeter sensibilizimi e cila tashmeeshte aplikuar ne Tirane dukekrijuar nje nje KlubEkologjistesh te vegjel mepjesemarrje nga klasa e dyte ederi tek klasa e katert duke pasuredhe nje logo te tyren. Kjo besojeshte nje forme funksionale dhene nje ore mjedisore apoektrakurrikulare te bejne aksione

NGA VEPRIMTARITE E ZHVILLUARA NE KUADRIN E PROJEKne territorin e shkolles pse joduke e shtrire ate ne lagjet e tyre.Duke qene se ne shkollenDemokracia ka aktualisht nje

problem mjedisor do tesugjeroja qe vete femijet ne njeformat A4 te shkruajne medoren e tyre ankesat qe kane nelidhje me shkollen e tyre. Besojse do te kete nje pergjigje ngaBashkia e Korces qefatkeqesisht nuk e patem sotprezente nje perfaqesues.

Projekti synon te perfshijefemijet si pjesa kryesore por jovetem kaq. Komuniteti iprinderve, mesuesit, kompanite

private si edhe pushteti vendorjane te gjitha pjese e nje zinxhiriqe nese i ka te gjithakomponentet/elementet eshtefunksional.

Nxenese nga shkolla

„Mesonjetorja e pare“:Nekemi bere nje eksperiment kukemi marre disa copa pambukuduke i menduar si njerez te ciletkerkonin ajer te paster. Dy coppambuku i vendosem ne nejvend te papaster, dy jashte dhenje ne vendin e paster. Pas pakpame se ku kishte me shumendotje ajri. Edhe pambuku qeishte vendosur jashte ashmeishte ndotur nga ajri qe leshoninmakinat, aromat qe vinin ngakoshat e mebturinave. Pasi ukthyem ne klase morem lupatdhe pame edhe mikrobet.

Znj. Elena XHIKO,“Mesonjetorja e pare shqipe”:Ne kemi bere edhe ekskursione

te ndrydhme me tema mjedisorene oren e lendesekstrakurrkilare dhe kemi bereedhe vizatimet perkatese sipasketyre temave te tilla si zhdukjadhe mbrojtja e kafsheve si edhekafshet ne rrezik, riciklimi iplastikave, kemi bere vjershaper ekosistemet, mbrojten emjedisit, biodiversitetin, florendhe faunen, dhe vizatime se siduhet ta mbrojme mjedisin.

Anila BITRAKU,mesuesene shkollen “Mesonjetorja epare shqipe”:Meqe nxenesitfolen vete ne lidhje me temat eorganizuara ne oren e lendesekstrakurrikulare per mbrojtjene mjedisit une do te flas se sijane ndjere mesuesit gjetazhvillimit te kesaj lende. Dua tetheksoj se te gjitha mesueset eshkolles tone e kane mirepriturkete projekt. Se pari ka qeneekzistenca e librit te gatshem,tekste me temat e mjedisit porkur vjen puna ne praktike shpeshhere nuk dime çfare te bejme,eksistenca e kiteve me materialete ndryshme ishin mjaftpozitive.

Pervec kesaj pozitive kaqene edhe vete metodologjiafemija per femijen. Kjo tematikekishte dicka te vecante. Kjoeshte perdorur edhe ne

NGA ZHVILLIMI I TAKIMIT NE KORÇEzhvillimin e lendeve te tjera. Vetetemat e edukimit mjedisorintegrohen mjaft mire edhe melende te tjera si dituri natyre,matematike apo gjuhe dhe kjoka bere qe shpesh here tezhvillohen projekte ne nivel cikliapo shkolle. Te tilla kane qeneprojekte per higjenizimin eshkolles dhe veçanerisht perhigjenizimin e nje lulishteje qene e kemi ngjitur me shkollenku femijet kalojne nje pjese temire te pushimeve. Ata jo vetemqe e ruajne por e pastroje herepas here por kane ngjitur dhekane shperndare edhe posteradhe fletepalosje kalimtareve mekeshilla mjedisore.

Ky projekt ka psur edhe

shuem ndikim ne komunitet.Shpesh here femijet kane ardhurdhe kane thene qe tashme nukna lejojne femijet te lajmemakinen me uje te pijshem pasiata na qortojne. Por duhettheksuar se edhe vete prinderitna kane mbeshtetur jo vetem nekete projekt por edhe ne te tjere.Ata kane marre pjese bashke mene ne pergatitjen efletepalosjeve apo duke dhenenje fond ne pajisjen me dorezaper te pastruar ambjentin. Ngagjithe kjo pune qe eshte bere

tashme kemi mjedis te pastersidomos brebda territorit teshkolles. Shpresojme qe kybashkepunim te vazhdohetvecanerisht per materialet ericiklueshme sepse femijetshpesh pyesin “ po ne pse nuk iriciklojme materialet?”. Ata kanebere shume tema ne lidhje meplastiken kane mesuar se cfareeshte, per ta eshte dickaterheqese dhe inetersante.

Mariela, Mesuese shkolla“Demokracia”: Ashtu si edhene shkollat e tjera edhe ne keteshkolle projekti eshte mirepriturduke mos dashur te perserisfjalet e kolegeve. Ne e kemishtrire punen tone neper klasa

duke i nohur femijet meprojektin. Jane organizuar edhetakime me prinder per tu bereedhe ata pjestare ne mbrojtejnee mjedisit qe ndikon tek tegjithe. Eshte bere nje lidhje njeri-mjedis, dhe e kunderta. Mjedisindikon ne jeten tone por jemine ata qe ndikojme tek mjedisidhe me vone ai jep pergjigjen etij. Ne klasat e kesaj shkolleeshte krijuar nje kend i projektitCOMBI i cili eshte ndertuar happas hapi duke vendosur posterate ndryshem, duke bere pune tendryshme ne veprimataritre e

5

EKTIT COMBI – ” SHQIPERIA IME E PASTER DHE E BUKUR ”(vijon nga faqja 3)Znj. Bushati tha ndër të tjera

edhe: ”Do te doja te nxirrja ne pahshume ane pozitive qe kam hasurgjate punes sime por duke moslene menjane edhe disa aspekte qedo te thoja te pa studiuara mireapo te neglizhuara. E rendesishmeeshte qe tashme te gjithe jemi te

angazhuar per te punuar qe kyprojekt te m os ngelet vetem nekornizat e nje projekti por tevazhdoje edhe me tej ”.

Në konferencë diskutuanedhe drejtoret e shkollave teperfshira ne projekt: Znj. RumicaDekovi – shkolla Ndre Mjeda, Z.Ymer Vila – shkolla Ismail Qemali,Z. Preng Luli – shkolla Ndoc Mazi,Znj. Majlinda Bregu – shkollaSkenderbeg dhe Znj. Olda Luku– shkolla Branko Kadia.

Të gjithe shprehenmirenjohjen ndaj AmbasadesHollandeze dhe UNICEF permbështetjen e ketij projekti kaqdomethenes. Secili prej tyretreguan per aktivitetet eorganizuara ne shkollat e tyre kufemijet pervec ndergjegjesimit tetyre jane munduar tendergjegjesojne edhe mbareopinionin e komunitetit dukeshpërndare postera, pamflete dhefletpalojsje kunder ndotjes teambjentit dhe pro riciklimit teplastikes. Duke e marre projektinne total ata u shprehen se punatashme nuk pengohet nesensibilizimin e femijeve. Tëbashkuar te gjithe ne nje ze ata ushprehen se nuk do te ishte ehijshe dhe as higjenike qe mbasiketo mbetje te jene grumbulluarne oborrin e shkolles te rrine atjepasi akoma nuk eshte dukurdikush ngfa bashkia apo nga entetprivate per ti mbledhur. Dhe kynuk eshte nje shqetesim kalimtarduke ditur qe ne mes te ketijprojekti kemi te bejme me femije,me jeten dhe te ardhmen e tyre.Nese kja hallke e ketij zinxhiri dote bashkohej me te tjerat ateheredo te ishim me shume se tesukseshem, thone ata.

Ne vazhdim folen edhe vetefemijet. Enes Tafili eshte nje djalene klasen e IV i cili ka qene njenga femijet qe vizituan fabrikene riciklimit ne Tirane. Ai, midistë tjerave tha se ” une uentuziazmova shume kur e pashefabriken dhe u informova edheme shume duke shtuar keshtu

njohurite e mia ne mjedis. Taniune e di shume mire se cfarerendesie ka riciklimi dhe perseduhet qe ne te riciklojme”. E mepas vijoi duke spjeguar te gjitheprocesin e riciklimit te mbetjeveplastike (materialeve PET) ashtusic ishte shpjeguar ne fabrike ngavete administratori i saj.

Po aq te pergatitur dhe miresensibilizuar ishin edhe femijet eklasave te dyta, te treta, te pestae keshtu me rradhe duke pasurnga nje perfaqesues per cdo nivelklase.

Problemi kryesor i ngritur

edhe në vazhdim të konferencësdoli se ishte ajo se çfare do tendodhe me mbetjete pasi ato temblidhen? Kush do ti terheqi?

Ja se çfarë thote Znj. DhurataBushati: Ne i mbledhin por duamte dime qe nese nuk vjen firma ericiklimit per ti mbledhur atehereduhet bere nje kontrate meBashkine per te gjetur nje vendte posacem dhe aty te vijemakinat nga fabrika e riciklimitper ti terhequr. Ashtu sic tha edheZnj. Olga, ne kemi mbetur ketu,

i kemi mbledhur por askush nukka ardhur per ti terhequr ngaoborri i shkolles. Para fillimit tekonferences Znj. Olga tha sekishte kerkuar ndihmen eshendetesise duke vijuar me njepagese qe eshte bere privatishtper ti hequar ato qe tashme quhenmbeturina jo funksionale. Por ka

ndodhur edhe që ne çastin qefemijet kishin grumbulluarshishet plastike vijnë dhe fshataredhe i marrin per ti perdorur perqumesht te cilin e shisnin ne qytetdhe kjo ka qene nje ekperience ekeqe që ka ndodhur në shkollënNdre Mjeda.

Me gjithe deshiren e mireper ta zbatuar dhe vazhduar keteprojet, në konferencë ukëmbëngul se duhet thene situatahapur. Per momentin projektieshte ndalur per te vetmen arsyese shihet qe nuk ka nje qarkullimte mbetjeve plastike. Pra fakti qe

askush nuk po vjen per ti terhequrdo te thote qe nuk mund tevazhdojme.

Znj. Olga Luku, drejtore eshkolles 9-vjecare Branko Kadiane kete qytet, theksoi se “ Nenuk kemi asnje kundershtim nelidhje me te por deri ne çastin qene nuk dime se si do tevazhdohet,atehere jemi tedetyruar qe ta nderpresim. Etheksoj se shkolla jone duke qenese askush nuk erdhi per titerhequr ne morem nej makine

TAKIMI I ZHVILLUAR NE SHKODERdhe e kemi paguar privatisht.Duke qene se edhe vete makinanuk ka perballuar sasine eshisheve nje pjese ka ngelur endene shkolle. Ne kuader te mbrojtesnga gripi i derrit u be nje tjetersensibilizim, ne ruajtjen paster temjedisit ku jetojme, infermierja eshkolles sone ka mundur te

kontaktoje me strukturatperkatese te shendetesise dukesiguruar keshtu nje tjeter makineduke eleminuar pjesen tjeter tematerialeve plastike qe ishin neshkolle. Aktualisht koshi eshtebosh dhe ne per momentin jemite kenaqur sepse te pakten e dimeqe nuk kemi nje fole pislliqesh neshkollen tone. Nuk e di se si do tevazhdoje dhe nga do te vije njezgjidhje edhe pse e kam te qartese ku do te kerkohet zgjidhja. Porgjithsesi besoj se kaq na takon ne

Qendra e Grupimit Ekolevizjau angazhua që te marre takim me

personat pergjegjes ne Bashkinee Shkodres per ta bere pjese edhepushtetin lokal ne kete projektduke shpresuar qe te filloje nejqarkullim i te gjitha pjeseve teprojektit per te arritur nje rezultatte mire.

Fëmijët pjesëmarrës nëkonferencë kishin për gatitur njësërë zbukurimesh e mjetesh tëtjera me materiale të riciklueshme,të cilat u ekspozuan duke ngjalluradmirimin e të pranishmëve.

oreve jashtekurikulare. Femijete kane shume qejf kete ore,punojne me perkushtim, e bejneme dashuri. Kjo eshte erendesishme. Vete fmijet kaneorganizuar yetesore tendryshem duke dale ne rrugedhe duke intervistuarkomunitetin. Jemi ne pritje tekoshit per te filluar nga puna.

Fredi XHEMO – kryetar ikomunes Mollaj, QarkuKorçe: Ndihem shume mire qemarr pjese ne nje takim te tillekaq te rendesishem pasi eshtenje nga detyrat kryesore qe nee kemi si pushtet vendor,ambjenti, sherbimi ndaj tij. Vitete fundit qe banoret hedhin meteper mbetje e sasia eshte rriturdhe kjo sjell nje ndotje shumete madhe te mjedisit. Ne sikomune kemi filluar njebashkepunim me shkollen ekomunes sone duke qene se atajane aktoret me te mire per teluajtur rolin e atij vizioni qe kemine si komune per nje fshat same ta paster dhe me tekendshem per te jetuar. Filluamdike i angazhuar me nje pyetesorqe pergatitem ne si komune perte marre mendimin ekomunitetit duke pasurparasysh tarifen qe eshtecaktuar per heqjen emebturianve. Kjo kish te benteme shkollen, pra me femijet nemenyre qe edhe ata ta dine sederi ku qendrojne problemet nekomunen e tyre ku ata duhe tejene aktoret kryesore sidomosne zgjidhjen e ketyreproblemeve mjedisore.

Gjithmone i kemi mbeshteturne nismat qe ata kanendermarre kur kane dashurndihmen tone. Do te doja qe 1here ne muaj shkolla te caktojenje dite dhe ta quajme si ditamujore per pastrimin e fshatit.Ne si komune do te veme nedispozicion materialet dhemakinerite qe kemi nedispozicion dhe ky aksion teishte si nje ndergjegjesim perbanoret qe edhe ta ata kuptojneqe mbeturinat nuk mund tehidhen kudo. Sa me i pastermjedisi aq me shume kenaqesido te kene ata edhe per femijete tyre. Kjo do te nise ne janarduke qene se tasjme jemi dukebre miratimin e buxhetit ku njepjese e madhe e grantit do tekaloje pikerisht per pastrimin eambjentit. Ne shkollat ekomunes ne kemi çuar qeseplastike dhe jemi ne dispozicionti terheqim duke qene se makinae patrimin kalon çdo dy dite perti hequr.

6

Një shembull që bën shumëpërshtypje në atë që quhetmetabolizmi i materialeveindustriale është rruga që bën njëkanaçe nga ato që përdorim çdoditë me pije freskuese, birrë apolëmgje të tjera.

Prodhimi i tyre del se është mëi shtrenjtë dhe më i komplikuar sesa pija që përmbajnë brenda tyre.Le të shikojmë rezultatet e njëstudimi të kryer në Angli ku janëpërfshirë të gjithë etapat eprodhimit të pijes nga më tëshiturat, koka kolës.

Boksiti që nxirret në Australinga minierat, me koston e tij tëprodhimit, më pas transportohetnë një fabrikë kimike ku njëprocedurë që zgjat rreth njëgjysmë ore redukton një ton tëboksitit në gjysmë-ton të oksidittë alumini.Kur sasia e akumuluarështë e mjaftueshme për tutregëtuar ngarkohet nëkonteinerë për transportin e sajnë një shtet tjetër si p.sh. në Suediapo Norvegji, ku centralet hidro-elektrike sigurojnë energji të lirë.

Pas udhëtimit për rreth njëmuaj nëpër dy oqeane, materializakonisht qëndron për disa muajnë një uzinë. Këtu, me një procesrreth dy orë për çdo gjysmë-tontë oksidit të aluminit, kthehet nënjë çerek ton alumin, në blloqe medhjetë metra gjatësi. Pas rreth dyjavësh ato do të transportohen nëfabrikat në Suedi dhe Gjermani.Çdo bllok është i nxehtë në gati500 gradë Celsius dhe me njëtrashësi prej tre milimetra. Këtodërgohen në një depozitë nga kumerren e kalojnë në përpunim tëftohtë për të arritur në një trashësidhjetë herë më të vogël e në këtëçast materiali është i gatshëm përpërdorim.

Alumini i përpunuar në këtëmënyrë shkon në shtetet ku do tëprodhohen kanaçe si p.sh. në nëAngli, ku fletëve e aluminit pritene u jepet forma, pasi janë larë etharë që më parë. Më tej, procesete tjera janë llakimi, trajtimi ibrendshëm me një shtresëmbrojtëse që pengon lëngjet tëprishin metalin dhe kontrolli ityre.Pastaj kanaçet vendosen në

- Me trembëdhjetë kanaçe boshmund të prodhohet një tenxhere.

- Shtatë kuti konservash mundtë bëjnë një vazo metalike.

- 800 shishe plastike birre apotë kokakolës mund tëtransformohen në një biçikletë, 130shërbejnë për të prodhuar një palëpatina fëmijësh, 37 për një set metre filxhanë kafeje.

- Një kile fruta të importuarakërkon material plastic përtransport 10 deri në 20 herë mëtepër naftë se sa të prodhohet nëvend.

- Të prodhohet letër e ricikluarkushton 6 herë më pak dhe kursen

po kaq energji se sa prodhimi iletrës së re. Ndotja kimike qëprodhohet në procesin e riciklimitështë 25 herë më e vogël.

- Tregu botëror i plastikës meorigjinë nga nafta është 40 milionton.

- Harxhimet për menaxhimin embetjeve urbane në dhjetëvjeçarin e fundit janë trefishuar.Po kaq është rritur dhe vëllimi ivenddepozitimeve. Vetëm nëFrancë haexhohen 10 milardë europër menaxhimin e mbetjeve me njëkosto prej 120 euro për person.NëEuropë, në se do të riciklohej

gjithë letra dhe kartoni i përdorurnë dhjet vjet, do të kishte vëllimine 170 vend depozitimeve të mëdhatë mbetjeve.

-Çdo familje hedh në vit nëmbeturina të paktën 10 ambalazhetë mëdha të letrës, kartonit oseplastikës, pa përmendur mbetjet epërditëshme. Europa ka, përmbetjet familjare një mesatare prej

214 milion ton për shtet dhe njëmesatare prej 22 milion ton përshtet nga ndërmarrjet dhe tregëtia.

- Një familje shqiptare prej katërpersonash, hedh mesatarisht në vit800-1000 kilogram mbeturina në vit(në Europë ëshët nje mesatare prej1.5 ton). Ambalazhi përbënafërsisht gjysmën e mbetjevefamiljare.

- Në mbetjet tona familjare:29% që përfundojnë në venddepozitimet e qyteteve, janëmbetje që dekompozohen(shumica mbeturina ushqimore)mund të kompostohen e të nëplehra organike për bujqësinë ; 25% janë mbetje letre e kartoni, 13%janë mbetje qelqi dhe 11% janëmbetje plastike, pjesa më e madhee të cilave mund të riciklohen.

-Një incenérator, uzinë që djegmbetjet urbane, nganjëherë dukeprodhuar dhe një sasi energjie, idjeg mbetjet në temperaturë 850gradë dhe transformon një ton nërreth 40 kilogram lëndë solide (tëngurtë-hi). Por ai lëshon, megjithëpërparimet e teknologjisë, një sasitë madhe dyoksidi karboni dhepjesëzat e imta (dioksinatkancerogjene) janë në një raport 15në 2000 të tilla.

paleta dhe transportohen për turuajtur deri sa nisen në fabrikat eprodhimit të pijeve, ku lahenpërsëri, mbushen me pijen epërcaktuar ku, përgjithësisht,përfshihen sheqernat, uji, fosfate,kafeinë, dyoksid karboni dhepërbërësit e tjerë të pijeve.

Sheqeri mund të vjë ngaprodhimtaria e panxharit nëFrancë, dhe është gjithashtuobjekt i transferimit me kostot etyre dhe me kostot e tjera tëfazave të ndryshme të përpunimit.Fosfori vjen nga Idaho, në SHBA,

ku ai është nxjerrë nga puset eminierave, me një procedurë që eçon në sipërfaqe bashkë me njësasi kadmiumi e toriumi radioaktiv.Në një ditë, kompania minerare qëe nxjerr dhe përpunon fosfatin (përta sjellë atë në nivelin e cilësisë tëpërshtatshme për konsumnjerëzor), konsumon të njëjtën sasitë energjisë elektrike si një qytetprej 100,000 banorë.Kafeina vjenme më pak shpenzime nga fabrikatkimike angleze.

Kanaçet, pasi janë mbushure janë mbyllur me kapakë po prejalumini,me një normë mesatareprej prej 1.500 copë në minutë,paketohen me kartona të shtypurme ngjyra të njëjta dhe dekorime icili vjen nga brumë druri tëimportuar nga Suedia, Siberia apoBritish Columbia (Kanada), mepaleta druri nga të njëjtat burimedhe me një ambalazh më lëndë

plasike të prodhuar nga nafta e tëdekoruar si dhe kartoni.

Pas kësaj kanaçet nisen përshpërndarësit lokalë (por dhendërkombëtarë që kërkonshpenzime të tjera transporti etaksash) dhe pas një kohe tëshkurtër drejt supermarketit kuzakonisht një kanaçe është blerëbrenda tri ditësh.

Konsumatori blen 33 centilitraujë që ka sheqer, bojë me fosfat,kafeinë e karamel. Në Anglikonsumatorët hedhin 84% tëkanaçeve, që do të thotë se

shkalla e eliminimit të aluminit,të llogaritur në mbeturina të

prodhimit është 88%.Shtetet e Bashkuara

janë në tre tëpestat e

kësaj

sasie që do të thotë se po kaqduhen përsëri materiale tëpapërpunuara, konsum tëenergjisë njëzet herë më të lartëse ato të që do të nevojiteshin përriciklimin dhe hedhin në mbeturinanjë sasi prej alumini që do të ishtee mjaftueshme për të zëvendësuarçdo tre muaj gjithë flotën prejqindra mijra aeroplanë tëaviacionit civil.

Çdo produkt i konsumit tonëtë përbashkët fsheh një histori tëngjashme, një inventar tëngjashëm materialesh dhe kostotjomateriale (krahu i punës etj..),burimet natyrore dhe ndikimet nëkëto burime. Po ashtu dhe njëpërqindje të ngjashme tëmbeturinave që rrjedhin ngakonsumi i tyre. Të gjitha këtomund të kurseheshin, në pjesën etyre më të madhe, nëse ky materialdo të riciklohej.

TE DHENA PER MBETJET E RICIKLIMIN RRUGA DHE KOSTUA E NJE KOKAKOL-e NE KANAÇE

GJELBEROHEN SHKOLLAT NE BATHORE E QENDER-KAMEZPROJEKTI I MBESHTETUR NGA AMBASADA JAPONEZE-ROME DREJT PERFUNDIMIT

Projekti i nisur për zbatim në fillim tëmuajit Maj të këtij viti, nga QendraALBAFORST, për krijimin e sipërfaqeve të

gjelbëra, në shkollat e Bathores dhe Qendër-Kamëz, dhe me qëllimin për të kontribuar nëgjelberimin urban dhe edukimin mjedisor nëshkolla, me mbështetjen dhe financimin e

Ambasadës Japoneze në Romë përShqiperinë, po shkon drejt përfundimit tëzbatimit të tij duke instaluar mjediset egjelbëra të munguara në territoret e këtyreshkollave.

Në zbatim të projektit u krye:- Krijimi i sipërfaqes së gjelbër në

oborret e shkollave të Bathores dheQender-Kamëzes, me një sipërfaqe prej5.000 m2;

- Mbjellja e 300 drurëve dekorativë (nga25 lloje/specie të ndryshme);

- Pastrimi i mbetjeve dhe sistemimi ioborreve në sipërfaqe prej 5,000 m2 ;

- Vendosja e 65 stolave dhe 35 koshavembeturinash ne oborret e shkollave;

- Mbjellja e shkurreve dekorative, barittë gjelbër dhe krijimi i bordureve të gjelbërabrënda teritorit të shkollave.

Veprimtaritë e zhvilluara, duke ruajturdhe ciklin mësimor në shkolla, janëzhvilluar me pjesëmarrjen e nxënësve,qoftë për sensibilizimin e tyre në drejtimtë mjedisit dhe ruajtjes e mbrojtjes së tij,qoftë edhe për përfitimin nga ana tyre tëshprehive praktike.

Për periudhën e mbetur deri në fundtë projektit do të zhvillohen edhe disaseminare (workshop) me drejtim edukiminmjedisor të nxënësve në këto shkolla.

Per me shume informacion: Qendra-AlbaForest,

Rruga: “Sami Frasheri”, Colosseo, Nr.39, K.P. 1544, Tiranë

Tel/fax: + 355-42-232 363, Mobile:0682092008,

http://www.albaforest.com ;E-mail: albaforest@gmail.com

7

-1868 Duke u nisur nga nitrati icelulozës dhe kamfora, J.W. Hyattprodhoi celuloidin, shumë tëngjashëm me Parkesinën, patentuarnë 1870 në SHBA.

-1872 Vëllezërit Hyatt ndërtuanmakinën e parë për prodhimin eceluloidit.

1878 J.W. Hyatt prodhoi atë qëmund të quhet stampa e parë eprodhimit plastik me injeksion.

-1879 U patentua nga M. Graymakina e presimit të plastikës me vida.

-1892 Pali Troester prodhon njëpresën e parë me tuba, dukepërmirësuar makinën e Gray.

-1897 W. Kirsch e A. K.Spittelerzbulojnë formaldeiden, i njohurndryshe si galaliti.

-1889 G.Eastman arrin të përdorëceluloidin për prodhimin e filmavefotografikë.

-1901 W.J. Smith prodhoirrëshirën e parë alkide dhegliceroftalike.

-1909 Leo H. Baekeland, dukepërdorur prodhime sintetike ngadistilimi i karbonit krijoi bakelitin.

-1910 Krijohet fabrika GeneralBakelite Co., e transformuar në 1922në Union Carbide, një nga korporatatmë të mëdha edhe sot në botë.

mbeturinave, pastaj tëidentifikohen dhe klasifikohen sipasllojit, të imtësohen (thërrmohen),lahen,thahen dhe rigranulohen,gjegjësisht të kthehen përsëri nëambalazh ose prodhime të tjera.Një

shembull i mirë për këto proceseështë ndërmarrja e përpunimit tëplastkës Polymeren RecyclingAlbania. Por procesi i ndarjes sëplastikës nga mbeturinat e tjeradoemos të fillojë që nga momenti idaljes së tyre jashtë përdorimit, praqë nga vetë qytetarët në shtëpi,shkollat, tregjet dhe ndërmarrjet endryshme.

Nga ana ekologjike materialete plastikës paraqesin rrezik përambientin për shkak të përbërësittë tyre, polivinilklorurit (PVC) dhefaktit se plastika nuk mund tëshpërbëhet në mënyrë tënatyrshme për arsye të vështirësisëpër t’u zbërthyer.Po t’i referohemisasisë së prodhimit të plastikës,

Plastika është një lëndëorganike që lind nga burimenatyrore si karboni, kripa ezakonshme, gaze dhe mbi të gjithanga nafta. Procesi industrial itrajtimit të naftës quhet “cracking”.Me këtë proces arrihet shpërbërjae zinxhirit të molekulave tëhidrokarbureve, nga ku dalin

prodhimet e asaj që quhet “naftë evirgjër” që përdoret në prodhimine monomerëve si etileni e propileni.Për prodhimin e plastikës përdorendy procese: i polimerizimit dhepolikondensimit.

Por cila është historia e zbulimitdhe zhvillimit të saj?

Në 1835 H. Regnault zbuloilëndën e parë të bazuar në

Prodhimi i mbetjeve urbane poshtohet nga viti në vit e arritur nëshifra që, deri para pak kohësh asnuk i kishim menduar. Megjithë seShqipëria është akoma në një farëdistance për sasinë e mbetjeve për

banor nga shtetet e BashkimitEuropian, përsëri rritja e tyre sotpërbën shqetësim për vetë banorëtdhe ata që e kanë për detyrë që timenaxhojnë këto mbetje, kryesishtpushteti lokal dhe ndërmarrjet ecaktuara prej tyre.

Sasia e madhe e mbeturinavetë plastikës mund të zvogëlohetvetëm nëpërmjet shfrytëzimit sa mëtë madh të metodës së riciklimit tëtyre. Megjithatë, ky proces nukështë edhe aq i thjeshtë.Përkundrazi riciklimi duhet të kalojënëpër disa faza në mënyrë që të jetëi suksesshëm. Në kuadër tëpërgatitjeve për riciklim, mbeturinae plastikës është e domosdoshmetë ndahet nga llojet tjera të

shohim se në masë të madhe ajoështë duke zëvendësuar materialete tjera si metalin, qelqin dhe drurin.Një tendencë e këtillë bazohet nëdisa shkaqe që janë çmimi më i lirë ilëndës së parë, pesha e lehtë, është

më e qëndrueshme ndaj thyerjes,lehtë përdoret dhe ka kosto më tëulët të prodhimit në krahasim meqelqin dhe metalin. Por materialet eplastikës janë jetëshkurtra për ngapërdorimi dhe në anën tjetër krijojnëprobleme për një kohë mjaft të gjatënë mjedis, pasi që nuk prishen dhembeten në ambient për një kohë tëgjatë si trupa të ngurtë.

PVC është një nga përbërësitkryesorë të çdo lloji të plastikës dhevetitë e tij helmuese janë një ngaproblemet kryesore për shëndetindhe ambientin në përgjithësi. Kjoveti e tij vjen nga shkaku sepërbëhet nga polimerizimi ivinilklorurit, i cili është një gazhelmues që çlirohet ngadalë në ajërose në ushqimet e paketuara, dukepasur efekt shkatërruesveçanërisht në mëlçi, në sisteminnervor, në imunitetin e njeriut ekështu me radhë. Ky përbërës ebën shumë të vështirë edheprocesin e riciklimit të plastikës,pasi në rast të djegies sëprodhimeve të plastikës në ajër

RICIKLIMI DHE NDERGJEGJESIMIMungesa e informimit të popullatës për problemet e menaxhimit të mbetjeve bën që njerëzit të mos

përfshihen në procesin e riciklimit të mbeturinave

polimerizimin dhe në 1846, zviceraniF.Schoenbein izoloi të parin polimerartificial.

Në 1862, me rastin e EkspozitënNdërkombëtare në Londër, uekspozua mostra e parë e asaj qëme të drejtë mund të konsiderohetsi plastika më e vjetër, një “prind” injë familje të madhe të polimereve,

që tani ka disa qindra “pjestarë“.Zbuluesi i saj ishte AlexanderParkes, lindur në Birmingham nëvitin 1831, pa ndonjë arsim tëveçantë në kimi dhe fizikë. Ai u morpër disa kohë me përpunimin egomës natyrale dhe substancavetë tjera që mund të jepnin rezultatetë ngjashme me ato prej gome qëathere ishin gjithnjë e më shumë të

kërkuara nga industria. Studimi dheprovat me nitratin e celulozës, tëmarra në 1845 në Bazel nga kimistiSchoenbein, e çuan Parkes në njëmaterial rimbushës që “ mund tëpërdorej në gjendje të ngurtë, tëlëngshme ose plastike, si fildish, ierrët, fleksibël, i papërshkueshëmnga uji dhe që mund të punohejlehtësisht”. Me këto fjalë, shpikësie përshkroi Parkesinën, emri që ivuri një lloj celuloidi, të cilin epatentoi në 1861.

Kërkesa të ngjashme përhulumtimin e materialeve të reja nëSHBA bënë që John Wesley Hyatt,tipograf dhe një prodhues i bilavetë bilardos prej fildishi,të arrnte nëprodhimin e “fildishit artificial-celuloidi”, ndërsa në vitin 1870 ukrijua fabrika e parë e materialeveplastike e quajtur Albany DentarePlate Company në Newark, po nëSHBA.Këtu u përdor dhe termiceluloid që mbeti për një kohë tëgjatë si emër i përbashkët për tëpërshkruar, në përgjithësi, plastikate bazuara në celulozë dhe jo vetëmato.

(vijon në numurin e ardhshëm)

çlirohen gazra helmues si acidklorhidrik apo edhe dyoksidkarboni që janë ndotës të lartë tëajrit dhe ujërave, qofshin atosipërfaqësorë apo nëntokësorë.Matjet kanë treguar se gjatë

djegies së një kilogrami PVC në ajërçlirohet një sasi prej 0.5 kilogramacid klorhidrik.

Me gjithë përbërjen e saj merrezikshmëri të lartë, plastika sotvazhdon të ketë një shfrytëzim të

madh. është me rëndësi të dihet seplastika polikarbonate (PC), e cilapërdoret për prodhimin e shishevepër fëmijë, enëve për ushqim,veshjen e brendshme të kanaçeve,follave të ndryshme, telefonave etë tjera, është polimeri helmues.

Mungesa e informimit tëpopullatës për problemet emenaxhimit të mbetjeve sipashierarkisë së tyre, ka bërë që njerëzittë mos përfshihen në procesin ericiklimit të mbeturinave që nëmomentin e daljes së tyre ngafunksioni. Organizimi i fushatave

Mungesa e informimit të popullatës për problemet emenaxhimit të mbetjeve bën që njerëzit të mos

përfshihen në procesin e riciklimit të mbeturinave

Sasia e madhe e mbeturinave të plastikës mund tëzvogëlohet vetëm nëpërmjet shfrytëzimit sa më të

madh të metodës së riciklimit të tyre.

intensive për popullatën, dukedhënë informacion për përfitimetmjedisore nga riciklimi dhe përmënyrat e grumbullimit tëmbetjeve është një nga mënyratpër të rritur kontributin e tyre nëprocesin e riciklimit.Por kjo nukduhet pritur vetëm ngaorganizatat e shoqërisë civile apoprojekte të veçantë. Ndërhyrja eshtetit dhe pushtetit lokal duhettë jetë akoma më e madhe, edheme norma ligjore, të cilat duhet tëshoqërohen me masa konkrete përgrumbullimin e diferencuar të tyremë qendrat e banuara, por dhe metransportin dhe destinacionin epërpunimit që ka vështirësitë eveta. Por tashmë ky problem, ka

ardhur koha që të gjejëzgjidhje.Eksperienca botërore natregon shembuj të shumtë por, dhenë Shqipëri janë krijuar bizneset ericiklimit si ajo që u përmend mësipër apo G.D.S. sh.p.k meveprimtari në Elbasan e në Berat.Por këto sipërmarrje e të tjera edheduhen ndihmuar nga shteti, mëtepër se me investime, meorganizim më të mirë tëgrumbullimit të diferencuar dhetransportit, po njëkohësisht menjë ndërgjegjësim më të madh e tëvazhduar të komunitetit.

HISTORIA E PLASTIKESNGA ZBULIMI I MADH E DERI TEK DEMET MJEDISORENGA ZBULIMI I MADH E DERI TEK DEMET MJEDISORENGA ZBULIMI I MADH E DERI TEK DEMET MJEDISORENGA ZBULIMI I MADH E DERI TEK DEMET MJEDISORENGA ZBULIMI I MADH E DERI TEK DEMET MJEDISORE

NJE KALENDAR I SHKURTËR I ZHVILLIMITTË PLASTIKËS 1868-1954

-1910 Prodhohet në Gjermaniacetati i celulozës.

-Vitet 1920 lind Fòrmica, laminatplastik me bazë urenë, fenolin dheformaldeiden.Ka filluar përdorimi i16 lëndëve të ndryshme plastike,midis të cilave polistiroli epoliuretanët.

-1935 Gibson e Fawcett zbulojnëpolietilenin.

-1938 W.H.Carothers prodhonNylonin, fibra e parë tekstileartificiale

-1948 teknikët e areonautikësamerikane prodhojnë plexiglasin.

-1954 Xhulio Natta zbulonpolipropilenin isostatik, mekarakteristika më të mira dhe për tëcilin merr çmimin Nobel për kiminnë vitin 1963.

8

CMYK

Adresa e redaksisë: Ish- klinika qeveritare, shkalla 3, kati IV, TiranëTel. ; 04 234 851, Cel. ; 068 21 82081 e-mail: ekolevizja@yahoo. com

TIRAZHI: 600 KOPJE

EDITORI – Xhemal MATOKRYEREDAKTOR – Agim DALIPI

S T

A F

I

GRUPIMI “EKOLËVIZJA” Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror,

Shkodër - Fatbardh Sokoli Shoqata e Ruajtjes dhe Mbrojtjes së Mjedisit Natyror, Tirane

- Pranvera Bekteshi Shoqata Kombëtare progresi pyjor – Tirane, Liljana Shehu Albaforest, Tirane, Mehmet Meta Qendra Eden, Tirane - Merita Mansaku Klubi Ekologjik, Krujë - Muharrem Goci Lilium Albanicum, Librazhd- Ferit Hysa Masmedia dhe Mjedisi - Xhemal Mato Qendra Kombëtare e Lëvizjes Ambjentaliste, Tiranë - Haziz

Marku Klubi Ekologjik, Elbasan - Ahmet Mehmeti Instituti i Studimeve të Ambjentit, Tiranë - Agron Deliu Laguna e Kaltër, Orikum - Skënder Mejdiaj Klubi Ekologjik, Librazhd - Naim Disani Forumi për integrimin social, ekonomik e kulturor,

Gjirokastër – Luan Pogaçi

Shoqata Pylli i Blertë - Buçimas, Pogradec - RuzhdiHymetllari

Milieukontakt International, Tiranë – Valbona MAZREKU Shoqata e Përmakulturës, Tiranë - Edlira Mulla Klubi Ekologjik, Tiranë - Fatos Xhemalaj G&G Group, Tiranë - Sazan Guri AULEDA, Vlorë Shoqata Mjedisi Ekologjik dhe Turistik Lura, Lurë - Ismail

Hysa Federata e gjuetarëve sportivë të Shqipërisë, Tiranë –

Themi Perri Qendra e konsulencës veterinare dhe sigurisë ushqimore,

Tirane – Gani Moka Klubi Ekologjik, Maliq – Myzafer Gjiriti Shoqata “Natyra për njeriun”, Durrës – Fali Ndreka Instituti Kombëtar për Studime dhe Kërkime të Mjeksisë dhe

Mjedisit “Fillonid Durrachieni” – Flamur Tartari Shoqata “Adriatiku”, Vlorë – Petrit Dërvishi

KY NUMUR I GAZETES " EKOLEVIZJA"SPONSORIZOHET NGA PROJEKTI " SHQIPERIA IME

E PASTER DHE E BUKUR ", MUNDESUAR NGAUNICEF, MBESHTETUR NGA AMBASADA

HOLLANDEZE

Shoqata “Miqtë e Thethit”, Shkodër– Dedë Nika Shoqata "PASS”, Majlinda Lleshi Shoqata “Nënujsat” Ened Mato Shoqata “Vazhdon” Gazmend Koduzi Shoqata "EKOLOGJISTI "- Durres, president Bashkim Shyle. EKOMJEDISI, Durres, Presidente Magda CARA Shoqata e Mbrojtjes së Peizazheve Natyrore në Shqipëri,

Skënder Sala Agjensia Joniane e Mjedisit, Medias dhe Informacionit,

Shkëlqim Hajno Instituti për Mirëqënie dhe Mjedis, Tiranë, Drejtor Ekzekutiv, z.

Ali Lusha Fondacioni: “Instituti i Kërkimeve të Bioteknologji”, Agron

LAMKO Qendra e Studimit të Burimeve Natyrore, Sherif LUSHAJ Instituti i Politikave Mjedisore, Edvin Pacara

NXENESIT E SHKNXENESIT E SHKNXENESIT E SHKNXENESIT E SHKNXENESIT E SHKOLLOLLOLLOLLOLLAAAAAVE TE SHKVE TE SHKVE TE SHKVE TE SHKVE TE SHKODRES PJESEMARRES NE PROJEKTI COMBI – “ODRES PJESEMARRES NE PROJEKTI COMBI – “ODRES PJESEMARRES NE PROJEKTI COMBI – “ODRES PJESEMARRES NE PROJEKTI COMBI – “ODRES PJESEMARRES NE PROJEKTI COMBI – “SHQIPERIA IME E PSHQIPERIA IME E PSHQIPERIA IME E PSHQIPERIA IME E PSHQIPERIA IME E PASTER DHE E BASTER DHE E BASTER DHE E BASTER DHE E BASTER DHE E BUKUR “, PUKUR “, PUKUR “, PUKUR “, PUKUR “, PARAARAARAARAARAQITEN NE TQITEN NE TQITEN NE TQITEN NE TQITEN NE TAKIMIN E ZHVILLAKIMIN E ZHVILLAKIMIN E ZHVILLAKIMIN E ZHVILLAKIMIN E ZHVILLUUUUUARARARARAR

PUNIMET E TYRE ME MAPUNIMET E TYRE ME MAPUNIMET E TYRE ME MAPUNIMET E TYRE ME MAPUNIMET E TYRE ME MATERIALE TE RICIKLTERIALE TE RICIKLTERIALE TE RICIKLTERIALE TE RICIKLTERIALE TE RICIKLUUUUUARA.ARA.ARA.ARA.ARA.DUKE I SJELLE SI KARDUKE I SJELLE SI KARDUKE I SJELLE SI KARDUKE I SJELLE SI KARDUKE I SJELLE SI KARTTTTTOLINOLINOLINOLINOLINA TE VITIT TE RI 2010, UROJME PER NJE VIT TEA TE VITIT TE RI 2010, UROJME PER NJE VIT TEA TE VITIT TE RI 2010, UROJME PER NJE VIT TEA TE VITIT TE RI 2010, UROJME PER NJE VIT TEA TE VITIT TE RI 2010, UROJME PER NJE VIT TE

SUKSESSHEM GJITHE NXENESITSUKSESSHEM GJITHE NXENESITSUKSESSHEM GJITHE NXENESITSUKSESSHEM GJITHE NXENESITSUKSESSHEM GJITHE NXENESIT, MESUESIT, MESUESIT, MESUESIT, MESUESIT, MESUESIT, PRINDERIT E DREJTUESIT E, PRINDERIT E DREJTUESIT E, PRINDERIT E DREJTUESIT E, PRINDERIT E DREJTUESIT E, PRINDERIT E DREJTUESIT ESHKSHKSHKSHKSHKOLLOLLOLLOLLOLLAAAAAVE PJESEMARRESVE, GJITHE SHOQAVE PJESEMARRESVE, GJITHE SHOQAVE PJESEMARRESVE, GJITHE SHOQAVE PJESEMARRESVE, GJITHE SHOQAVE PJESEMARRESVE, GJITHE SHOQATTTTTAAAAAVE DHE BVE DHE BVE DHE BVE DHE BVE DHE BASHKEPUNTASHKEPUNTASHKEPUNTASHKEPUNTASHKEPUNTOREVE TEOREVE TEOREVE TEOREVE TEOREVE TE

GRGRGRGRGRUPIMIT “EKUPIMIT “EKUPIMIT “EKUPIMIT “EKUPIMIT “EKOLEVIZJOLEVIZJOLEVIZJOLEVIZJOLEVIZJAAAAA