World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

332

Transcript of World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....

Page 1: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...
Page 2: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

iiTangoa New Testament

The New Testament in the Tangoa Language of VanuatuLe Nouveau Testament dans la langue Tangoa de Vanuatu

copyright © 2010 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: TangoaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivativeslicense 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with those Scriptures and documents.For other uses, please contact the respective copyright owners.2012-11-24PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 20 Jul 202189356e5c-df58-558e-9b27-ae0321adb2df

Page 3: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Contents

Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Mark . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42Luke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110Acts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141Romans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1801 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1982 Corinthians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216Galatians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228Ephesians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Philippians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241Colossians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2461 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2502 Thessalonians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2541 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2572 Timothy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263Titus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267Philemon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270Hebrews . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272James . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2861 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2912 Peter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2961 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3002 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3053 John . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306Jude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307Revelation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309

iii

Page 4: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 1:1 1 Matthew 1:15

Retiruhu Hin Iesu KristoMatthewMo UliaHin Puku Nike

Hin puku nike, Iesu mo vujangi sohen har-ihi, haratu mo vaia aulu na Vutivuti (5.1–7.28), nona usiusi (6.9–13), peresi na ‘LeuRuhu’ (7.12) ‘ha vaia isana tinapua sohenaka opoia vara la vaia isamim’ la lo toho hinpuku akerihi.

Matthew mo uli mamahuni na hija pinIesu (1.1–17) mo vujangia vara enia natuharatu sei God mo retitauhi vara i pa taiisan Supe David, haratu i pa nora TamlohiJujuri.

Matthew mo uli na sava mo masese hinrani atu Tiapolo mo vaihite Iesu na jarahasetoho (4.1–11).

Titileu nike la lo toho hin puku akerihipurongo

1. Piri ruvu (13.24–30)2. Tavtav Tavera (13.44)3. Hurutavila Tavera (13.45–46)4. Tara Maji (13.47–50)5. Tavtav Matea (13.52)6. Volitusi Sasati Matea (18.23–35)7. Tamlohi Isa Grape Matea (20.1–16)8. Uluvou Mo Rua (21.28–31a)9. La Harai Maevo Atu (25.1–12)Matthew mo vujangia vara hinau tari

la masese isan Iesu usuri na masalon God(1.22; 2.5, 15, 17, 23; 8.17; 12.17; 13.35; 21.4;27.9). Matthew mo uli retileu atu non Iesumata sile na vavahinau non nona tamlohiusuri mata vano na jara tari na varama(28.18–20).Vujangi Hai Hin Puku Nike

1. Pin Iesu Peresi Na Nona Rani Vora(1.1–2.23)

2. Vujangi Non John Tamlohi Paptijo(3.1–12)

3. Paptijo Non Iesu Peresi Na Nona RaniVaihite (3.13–4.11)

4. IesuMo Lo Toho Na Jara TaveraMatanGalilee (4.12–18.35)

5. Mo Malue Galilee Mo Sahe Jerusalem(19.1–20.34)

6. Isoiso Wik Non Iesu: Nona Mateia(21.1–27.66)

7. Iesu Mo Mele Mauri (28.1–20)

Pin Iesu(Lk 3.23–38)

1Reti nike mo vereuli na pin Iesu Kristo,mahapin Abraham enia Supe David.

2Abraham enia taman Isaac.Isaac enia taman Jacob,ale Jacob enia taman Judahtolu na voraina,3 Judah enia taman Perezperesi Zerah, ale tinara Tamar,Perez enia taman Hezron,ale Hezron enia taman Ram,4Ram enia taman Amminadab,Amminadab enia taman Nahshon,ale Nahshon enia taman Salmon,5 ale Salmon enia taman Boaz,ale tinana Rahab,Boaz enia taman Obed,ale tinana Ruth,ale Obed enia taman Jesse,6 Jesse enia taman Supe David,Supe David enia taman Solomon,ale tinana Bathshibaenia malepun Uriah sei,7 Solomon enia taman Rehoboam.Rehoboam enia taman Abijah,ale Abijah enia taman Asaph,8Asaph enia taman Jehoshaphat,Jehoshaphat enia taman Joram,Joram enia pin Uzziah,9 ale Uzziah enia taman Jotham,Jotham enia mahapin Ahaz,ale Ahaz enia taman Hezekiah,10Hezekiah enia taman Manasseh,Manasseh enia taman Amos,ale Amos enia taman Josiah,11 Josiah enia pin Jechoniahtolu na tahisana,enira hasera purongo natula pa lo mauri hin pongi atumara Babylon la taurina tavtavuin Israella lavira la vano Babylon. 2 Ki 24.14–1512Hitahun rani atu mara Babylonla lavira la vano,ale pina mo vano sohen harihi:Jechoniah enia taman Shealtiel,ale Shealtiel enia taman Zerabbabel,13 Zerabbabel enia taman Abiud,Abiud enia taman Eliakim,ale Eliakim enia taman Azor,14 ale Azor enia taman Zadok,Zadok enia taman Achim,ale Achim enia taman Eliud,15 Eliud enia taman Eleazar,Eleazar enia taman Matthan,ale Matthan enia taman Jacob,

Page 5: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 1:16 2 Matthew 2:1316 ale Jacob enia taman Joseph,Joseph enia tuan Mary,ale Iesu mo vora isan Mary,enia haratu la tovia Kristo.17Ale mo sohena natu, pin Abraham mo

tikeli Supe David mo tikeli 14, ale pin SupeDavidmo tikeli rani atu la vanoBabylonmotikeli 14, ale pina hin rani atu tamlohi lavano Babylon mo tikeli na rani Kristo movora mo tikeli 14.

Pongi Vora Non Iesu(Lk 2.1–7)

18 Ale reti vora non Iesu nora Kristo mosohen harihi: Tinana Mary, la tapuhia varai pa naroun Joseph, pani la sopo lo lahi panio eri hitea vara Mary mo tau natuna moisona suihan Tanume Tapu. 19 Joseph sei eniai pa tuan Mary, ale matan enia tamlohivokevoke matea, mo sopo opoia vara i vaiMary i mahanuhanu, ale mo aleale malelevara i tinarihia, ale tea la pa sopo levosahia.

20Pani Josephmopa lo romromia, ale va-hatea purongo, angelo nonMoli Godmateamo pala isana na mavuho, ale mo vereamara, “Joseph pin David, o sopo matahuvara o lavi Mary naroum. Hina rihirihi seina lolona mo tai isan Tanume Tapu. 21 I pavasusui na natirihi lamane matea, ale o patau na hijana vara Iesu matan enia i pa jurina nona tamlohi na nora hehe.” 22La hinaunike, la masese matan vara i marivisi nasava Moli God mo verea isana provet tuaisei mara,23 ‘Eh! Haraimaevomatea i pa pangepange,

ale i pa vasusui na natuna lamanematea.

La pa tau na hijana vara Immanuel.’Isa 7.14

Raramin hija atu enia, ‘God mo lo tohoisara’.

24 Hitahuna Joseph mara mo turu, movai na sava angelo atu non Moli God molo verea, ale mo lavia narouna, 25 pani mosopo juruvi peresia mo mai mo tikeli narani mo vasusui na natuna lamane matea,ale mo tau na hijana vara Iesu.

2Tamlohi Lelevosahi La Pala

1 Ale nake, Iesu mo vora Bethlehemna jara tavera Judea na pongi Herod molo supe ea, ale mo sopo tuai, tamlohilelevosahi mata vitusarasara hai matanOpae la mai Jerusalem, 2 la lo usia lara,

“Nene natirihi atu mo vora vara i pa Supenona Jew? Kamahite na vitusarasaranahinrani atu mo vele atuvano Opae, ale kamamai vara kama lotua.”

3 Supe Herod mara mo rongo nora retiu-sia sei, enia tolu na tamlohi tari na lolonJerusalem romira la kakamatana. 4Mo tovina matavuhi matea nona moli nona prisperesi na tamlohi vujangi mata leu nonatamlohi, ale mo usia isara mara, “Sava jaranatu, nora Kristo i pa vora hinia?”

5La raramia lara, “Na vanuan Bethlehemna lolon Judea, matan provet tuai mateamo ulia sohen harihi mara,6 ‘Bethlehem sei na jara tavera atu Judah,

engko ko aulu ko jeu la haratu la loaulu Judah.

Tamlohi aulu matea i pa tai isam i pa tavuisipsip mata i kilau na noku tamlohiIsrael.’ ” Mic 5.2

7 Moiso, Herod mo mele tovi roroina matavuhi matea peresi la tamlohilelevosahi atu, matan vara i levosahi narani tataholo la hite vitusarasara atu molo pala hinia. 8 Moiso Herod mo rulera lavano Bethlehem, ale mo verea mara, “Havano, ha ale mamahuni natirihi atu, alevara ka hitea, ha mai ha vereau hinia, aleenau sohena a pa vano a lotua.”

9 La tamlohi lelevosahi atu la rongo lareti atu non supe moiso la turu la vano.Ale, la mele hite pa vitusarasara atu la lohitea Opae, mo tiromara mo vano tataholohin jara atu natirihi atu mo lo toho ea.10 La tamlohi lelevosahi atu lara la hitevitusarasara atu, la avulahi la uloulo taveramatana. 11 Lara la unu hin ima atu la hitenatirihi atu mo lo toho hinia peresi tinanaMary. La popovitoho isana, ale la lotua. Laroi na nora tavtav, ale la sile na nora otorimata gold peresi la hasori ruhu atu frank-incense peresi na myrrh isana. 12 Pani Godmo retiroaroahai isan la tamlohi lelevosahiatu na mavuho matea vara la sopo melehilu la vano isan Herod. Ale la mule najarara na malele tinapua.

La Rovo La Sivo Egypt13 La tamlohi lelevosahi atu lara la mule,

vahatea purongo, angelo non Moli Godmatea mo pala isan Joseph na mavuhomatea, mo verea mara, “O turu! O lavinatirihi sei peresi tinana ha rovo ha sivoEgypt matan nakerihi Herod i pa ale natir-ihi sei vara i vilimateia. Ha lo toho atuEgypt i tikeli rani atu a pamele vere kamim

Page 6: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 2:14 3 Matthew 3:15hinia vara ha eri mele hilu.” 14 Vahateapurongo, Joseph mo turu mo lavi natirihiatu peresi tinana la malue la sivo Egypt hinvutepongi atu, 15moiso, Joseph mo lo tohoEgypt mo tikeli na rani Herod mo mate.Hinau nike, mo masese sohena usuri nasava provet la verea tuai moiso lara MoliGod mo verea mara, ‘Na tovi narihi natukuEgypt’. Hos 11.1

Herod Mo Lolokoru16 Moiso, Herod mara mo hitevosahia

vara la tamlohi lelevosahi atu la halua, alemo lolokoru patuna, ale mo sile na retileumatea vara nona tamlohi vuro la vilimateina pipi lamane tari sei taunira mo rua tenitaunira mo sivo atano na lolon Bethlehemperesi na jara la toho ralihia, Herod movaia usuri rani atu la tamlohi lelevosahiatu la verea. 17 Moiso, sava hinau provetJeremiah mo verea mo masese sohen har-ihi mara,18 ‘Na jara atu Ramah,

tamlohi la lo tangi,ale la tangtangi tavera,

Rachel mo lo tangisi na natuna,ale mo rohu vara tea i nanau isana

matan natuna la mate.’ Jer 31.15La Mele Hilu La Sinai Israel

19 Pani na rani Herod mo mate, Josephmo pa lo toho Egypt, ale hin rani atu,angelo matea non Moli God mo pala isanana mavuho matea, 20 angelo atu mo vereamara, “O turu! O lavi natirihi sei peresitinana ha sahe Israel, matan la haratu seila lo vaihitea vara la vilimatei natirihi seila pete mate moiso.” 21 Ale Joseph mo lavinatirihi atu peresi tinana la sahe Israel.22 Pani mara mo rongoa vara nake natunHerod, Archelaus mo lo tauri na suiha nalolon Judea, mo matahu vara i vano atu,ale mo mele lavi na retiroaroahai na nonamavuho tinapua matea vara i sahe Galilee.23 Mo vano na taon tavera matea la toviaNazareth, ale la tohoa atu vara sava provetla verea tuai matan Kristo i pa masese lara,‘La pa tovia vara mara Nazareth’.

3John Tamlohi Paptijo(Mk 1.1–8; Lk 3.1–18; Jn 1.19–28)

1 Hin rani atu John tamlohi paptijo mopala mo tapulo retivujavujangi na jarahasetoho matan Judea. 2 Mo verea mara,“Ha posi na nomim hehe matan i pa sopo

tuai suiha atu nonGodmo lo supe hinia i papala.” 3Matan enia haratu sei provet Isaiahmo lo retireti hinia tuai sei mara,‘Na jara hasetoho leona mo lo ulo mara:

Ha tatamahuni na malele na ma-pumim matan Moli God i pa hahauhinia.’ Isa 40.3

4 Ale rurun John la vaia na vulu camel,mo otioti na huri buluk; hana hinau eniahatpoha peresi na wai tau sugabag sei momeji. 5 Hin rani atu la haratu la lo tohoJerusalem peresi na jara tari Judea, ale najara ralihi na wai Jordan la lo vano varala hitea, 6 ale la taviti na nora hehe isanamoiso John mo paptijo hinira na wai Jor-dan.

7 Pani John mara mo hitea vara Phariseeperesi na Sadducee matuvana la lo maimata la paptijo, mo verea isara mara,

“Kamim mata sasati! Hare mo re-tiroaroahai kamim vara ha rovo na ariatavera non God? 8 Ha vai na nomimvavahinau i vujangia vara ka posi vararuhuna nomim hehe. 9 Ha sopo romaulu vara,‘Kamam kama juri matan tamamam Abra-ham!’ matan na verea isamim, God i eriposi la vatu nike, la mai natun Abraham!10Matan nakerihi, God mo lo tauri na ritamatea moiso vara i tai na wari pahai. Vipa-hai tari atu la sopo vua ruhu, i pa taijovira,ale i pa pulahira na lolo hapu.

11 Enau na lo paptijo hin la haratu laposi mata nora hehe na wai, pani i pa sopotuai tamlohi matea i pa mai mo aulu jeahiniau, ale enau na sopo tataholo vara auli narihi na asi eve palona. Enia i papaptijo hin kamim na Tanume Tapu peresina hapu. 12Mo lo tauri na nona foko taverana limana, ale i pa vasahi na nona jara asena piri wit, ale i pa takonahi piri wit atu nanona pea, pani i pa suli na pahapaha piriwit na hapu sei tea i sopo eri vunia hin terani.”

John Mo Paptijo Hin Iesu(Mk 1.9–11; Lk 3.21–22)

13 Moiso Iesu mo tai Galilee mo vanona wai Jordan vara John i paptijo hinia.14 Pani John mo vaihitea vara i horoa. Moverea mara, “Mata sava ko mai isaku matapaptijo? Mo mele tataholo vara engko opaptijo hiniau!”

15 Iesu mo raramia mara, “Nake mo tata-holo vara o tinarihia i vano sohena, matanvara ra eri vai vevuhi na malele hinau tarii tataholo la masese.”

Page 7: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 3:16 4 Matthew 4:25

16 Ale Iesu mara mo paptijo, mo lomaraha na wai, ale vahatea purongo tukamo roi, moiso mo hite Tanumen God moTapu mo sinai atano mo tau isana sohenavomahe matea. 17 Ale vahatea leo mateamo reti na tuka mo verea mara, “Harihienia Natuku, na opoia mo tavera, ale naavulahi tavera hinia.”

4Tiapolo Mo Vaihite Iesu(Mk 1.12–13; Lk 4.1–13)

1Moiso, Tanume Tapu mo tiroman Iesumo vano na jara hasetoho vara Tiapolo ivaihitea. 2 Ale Iesu mo tapuhoro na han-hani mata rani mo ngavulu vati (40) peresina pongi mo ngavulu vati, (40)moisomo mate hana. 3 Tiapolo mo mai isan Iesumatan vara i vaihitea, ale mo verea mara,“Vara engko Natun God, o vere la vatu seilamai pereti.” 4Pani Iesumo raramiamara,“Na Retiulia, God mo verea mara,‘Tamlohi i sopo eri mauri na pereti

purongo, pani na reti tari God moverea.’ ” Deut 8.3

5MoisoTiapolomo laviamo sahena taontapu tavera sei Jerusalem, mo tauamo turuaulu na pingopingo Temple ea, 6 ale moverea isanamara, “Vara engkoNatun God okue, matan na Retiulia Godmo verea mara,‘Mo retileu isana nona angelo matam,

matan vara la pa tauriho na limara,ale o pa sopo eri vujahi na palom hin te

vatu.’ ” Psa 91.11–127 Iesu mo raramia mara, “La mele ulia na

Retiulia God mo verea mara,‘O sopo vaihite nom Moli God.’ ”

Deut 6.168 Ale Tiapolo mo mele lavi Iesu mo sahe

aulu na vutivuti matea mo aulu jea, alemo vujangia na jara tari na varama supela lo tauri na suiha hinira peresi na noratavtav tavera sei tamlohi la lo hasohasoramatara. 9 Tiapolo mo verea isana mara,“Vara o popovitoho isaku, ale o lotuau a pasileho hin la hinau tari sei.”

10Moiso, Iesu mo verea isana mara, “Se-tan, o vano! Matan na Retiulia God moverea mara,‘O pa lotu nom Moli God,

ale o volitusi isana hasena purongo!’ ”Deut 6.13

11 Moiso, Tiapolo mo tinarihi Iesu, alevahatea purongo, angelo hai la mai isanaIesu la tuenia.

Iesu Mo Tapulo Vavahinau(Mk 1.14–15; Lk 4.14–15)

12Nake Iesu mara mo rongoa vara la tauJohn na ima rilangi, mo mele hilu mo vanoGalilee. 13 Ale mo tinarihi Nazareth movano mo lo toho Capernaum mariviti natasi atu, na lolo jara matan Zebulun eniaNaphtali, 14 matan vara retimangovi nonprovet Isaiah sei mara,15 ‘La haratu na jara Zebulun enia Naphtali,

peresi la haratu na tavalun tasi atu,peresi la haratu telesivo na wai Jordan,

peresi Galilee jara tamlohi roroha lalo toho ea,

16 la tamlohi atu la lo toho hin rorohatavera atu la hite na malaranitavera atu,

ale merana mo sasarami la haratula lo toho na jara roroha mata mateia.’

Isa 9.1–217 Hin rani atu Iesu mo tapulo vara i

retivujavujangimo vereamara, “Ha posi nanomimhehematan i pa sopo tuai, suiha atunon God sei mo supe hinia i pa pala.”

Iesu Mo Vironi Na Nona Tamlohi(Mk 1.16–20; Lk 5.1–11)

18 Iesu mo lo hahau na pahisa tasinGalilee, mo hite na vorai mo rua Simon latovia Peter enia tasina Andrew la lo tara natasi atu matan enira tamlohi aleale maji.

19 Ale Iesu mo verea mara, “Ha mai hausuriau a pa vai kamim ha mai tamlohialeale tamlohi.” 20 Vahatea la tau na noratara, ale la usuria.

21 Iesu mo mele vano makomo, mo hitena vorai mo rua, James enia John, natunZebedee. La lo toho na boti matea peresitamara Zebedee. La lo tulai na nora tara,ale Iesumo tovira vara la usuria. 22Vahateala tinarihi tamara na boti, ale la usuri Iesu.

Vavahinau Non Iesu Galilee(Lk 6.17–19)

23 Iesu mo vano ralihi na jara Galilee molo vujangi na ima lotu nona Jew, mo loretivujavujangi na Retiruhu matan mauriatu Godmo aulu hinia isara. Iesumo vai natamlohi rojo peresi la haratu la majuejuemata rojoa la mele ruhu. 24 Sorasoran Iesumo vano na jara tari Syria. Tamlohi la lavila haratu la rojo na rojoa matuvana la lorongohaji na epera, hai la lo lavi na ranirilangi matan tanume sasati mo lo tohohinira, hai la rave, hai la papao, Iesu movai mamahuni na nora rojoa tari. 25 Vaotavera la tai Galilee, Decapolis, Jerusalem,

Page 8: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 5:1 5 Matthew 5:23Judea, ale na tavalu wai Jordan mo vano, lalo usuria.

5Iesu Mo Vujangi Aulu Na Vutivuti Matea(Lk 6.20–23)

1 Matan Iesu mo hite na vao tamlohila lo takonahi hin jara atu, ale mo sahena vutivuti atu, ale mara mo sakele ea,nona tamlohi usuri la mai isana. 2 Moisomo tapulo retireti mo vujangira mo vereamara,3 “Avulahi ruhu isan la haratu

la lo kilau isan God hasenamata hinau tari, matan mauri atu God

mo supe hinia i pa nora.4Avulahi ruhu isan la haratu

la lo tangtangi matan Godi pa nanaura. Isa 61.2

5Avulahi ruhu isan la haratula lo romatano matan Godi pa sile na varama isara. Psa 37.11

6Avulahi ruhu isan la haratula lo marohati, ale la lo marohuvara la vai na masalon God,matan enia i pa tuenirala vai na masalona,enira la pa masu. Isa 55.1–2

7Avulahi ruhu isan la haratula lo romopoi na tinapuamatan God i pa romopoira.

8Avulahi ruhu isan la haratumapura la vokevokematan la pa hite God. Psa 24.3–4

9Avulahi ruhu isan la haratula lo tueni na tamlohivara la sari tamatamatan God i pa tovira natuna.

10Avulahi ruhu isan la haratutamlohi la lo tipahiramata nora posposi tataholo,matan mauri atuGod mo aulu hinia i pa nora. 1Pe 3.14

11Avulahi ruhu isamimvara tamlohi la kali kamimteni vara la tipahi kamimteni la vere na retisasatitinatinapua hin kamimna retihaluhalu matankamim noku tamlohi. 1Pe 4.14

12Ha uloulo, ha avulahi taveramatan nomim otori na tukamo tavera mo sohena provet tuai sei

tiroma tamlohi la lo tipahira.2 Chron 36.16; Acts 7.52

Solo Peresi Na Malarani(Mk 9.50; Lk 14.34–35)

13 Kamim ka sohena solo mata varama,pani vara mejina i tihai i pa mele lavi namejina sohena sava? I pa sopo mele ruhumatan te hinau, ale la pa pulahi narihia,ale tamlohi la pa hahau hinia. 14 Kamimka sohena malarani mata varama. Varate taon tavera i lo toho aulu na vutivuti ipa sopo eri luhu. 15 Ale tamlohi la sopotauhoro na lamu hin te tanga, pani la keho-hia aulu vara i sile namerana isana tamlohitari na lolo ima. 16Ale sohen haratu, ha vaina maurimim i memera i ruhu matan varatamlohi la pa hite na nomim vavahinauruhu ka lo vaira, ale la pa tahe aulu na hijanTamamim na tuka.

Vujangi Mata Leu17Ha sopo romromia vara na mai vara a

lavi narihi na leu teni sava provet la verea.Na sopo mai vara a lavi narihira, pani varahinau tari la pa masese hinira. 18Vararuhuna vere kamimhinia, i pa sopo te sopemakiteni te reti hatea i eri tihai na Leu non Godvavano hinau tari hinia la masese tiromamoiso tuka peresi na varama la pa tihai.19Vara teamo tope te retileu rihirihimateana leu, ale mo lo vujangi na tinapua vara lavaia sohena, tamlohi atu i pa toho atano jeahin mauri atu God mo aulu hinia na tuka,pani vara tea mo lo oloolo na leu, ale molo vujangi na tinapua vara la oloolo na leu,tamlohi atu i pa lavi na hija aulu hin mauriatu God mo aulu hinia.

20 Na vere kamim hinia, vara nomimposposi mo sopo tataholo vararuhu, i juena posposi tataholo halu nona Phariseeperesi na tamlohi vujangi mata leu, ha pasopo eri unu hin mauri atu God mo auluhinia.

Vujangi Mata Lolokoru21 Ka rongo na sava la verea isana tam-

lohi tuai lara, ‘Ha sopo vilimatei na tam-lohi. Vara tea mo vilimatei te tamlohi i paturu na aria.’ Exo 20.13; Deut 5.17

22Pani na verea isamim, vara ka lolokoruperesi na voraimim matea, ka levosahiamoiso vara ha pa turu na aria, ale vara hakali te voraimim hatea, ka levosahia moisovara ha pa turu na court tavera nona Jew,ale vara ha vere na voraimim matea varamo rommate, ka levosahia moiso vara hapa vano hin hapu atu na moruhapu.

23 Ale matana, vara ka lo lavi na nomimsilesilea vara ha pa taua na votavota matamalamalai, ale vara ka romromia vara

Page 9: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 5:24 6 Matthew 5:48voraimim matea mo lolokoru hin kamimmatan ka vai te hinau matea, 24 ale ha tauna nomim silesilea atu na votavota matamalamalai, ale ha vano ha vai na tamataperesia tiroma, moiso ha pa mele mai varaha sohai na nomim silesilea. 25Vara nomimmeresahi mo opoia vara i tau kamim nacourt ha vaia imai tapalamimmatea vila namalele ka lo vano na court. Vara i vono i pavai kamimha vanona lima tamlohi aria, alei pa tau kamim na lima tamlohi mata imarilangi, ale i pa tau kamim na ima rilangi.26 Vararuhu, na vere kamim hinia, ha pasopo erimalue hin ima rilangi atu i tikeli narani ha voli vevuhi na nomim ave ka vaira.

Vujangi Mata Lahi27 Ka rongo na sava la verea moiso lara,

‘O sopo juruvi peresi te harai mo soponaroum’. Exo 20.14; Deut 5.18

28 Pani na vere kamim hinia, vara teamo kilau na harai matea ale mo romusurihinia, mapuna mo pete vaivaileu peresiamoiso. 29 Vara matua matam mo hite tehinaumovaiho ko opoia vara o vai na hehe,o julai narihia o pulahia. I pa mele ruhujea vara te tavalu epem hatelete purongoi tihai hin haratu vara enira mo isoisola pulahira na moruhapu. 30 Vara maraulimam mo vaiho ko opoia vara o vai nahehe, o tai rotoa o pulahia. I pa mele ruhujea vara te tavalu epem hatelete purongoi tihai hin haratu vara enira mo isoiso lapulahira na moruhapu.

Vujangi Mata Rohu Na Naroum(Mt 19.9; Mk 10.11–12; Lk 16.18)

31 La ulia moiso vara tea mo opoia vara irohu hin narouna i pa eri sile na certificatematea mata i rohu purongo hinia. 32 Panienau na lo vere kamim hinia, vara mo sopotataholo vara tea i rohu hin narounamatante hinau, pani vara narouna mo vai naposposi viriu peresi na tamlohi tinapua,ale vara te tamlohi tinapua i lahi peresina harai sohen haratu, tamlohi atu movaivaileu peresia.

Vujangi Mata Retitauhi33Ka rongoa la verea isana pira tuai lara,

‘O sopo tope na nom retitauhi, ale o pa turuna nom retitauhi ko vaia na hijan Moli’.Num 30.2

34Pani enau na vere kamimhinia vara hasopo vere na nomim retitauhi na hijan tukamatan tuka enia jara sakelemata suiha nonGod, 35ha sopo vere na nomim retitauhi na

hijan varamamatan varama enia jara palonGod. Ha sopo vere na nomim retitauhi nahijan Jerusalem, matan haratu enia taontavera non supe tavera atu. 36 Ale hasopo vere na nomim retitauhi na patumimmatan ha sopo eri vai te vulu hatea i luluteni i viriha. 37 Vara ha vere na nomimretitauhi ha verea purongo vara ‘io!’ teni‘mo vono!’ Ha sopo mele vere te hinau iaulu hin haratu matan hinau tinapua motai isan Tiapolo.

Vujangi Mata Kelekele(Lk 6.29–30)

38 Ka rongoa la verea tuai moiso lara,‘Mata matea mata mata matea’ ale ‘Hurumatea mata huru matea’. Exo 21.24; Lev21.24

39Pani nake enau na lo vere kamim hiniavara ha sopo kele haratu mo komo kamim.Vara tea i vojai na tavalu esem o majingahinia vara i mele vojai na tavalu esemtinapua. 40Vara tea mo reveho ko vano nacourt matan vara o sile na nom ruru isana,o silea peresi na nom ruru mata hamariri.41Vara te tamlohi vuro mo lo ngurunguruhiniho vara o sapele na nona tanga matakilometre matea, o sapelea mata kilometrei rua. 42 Vara tea i usiho matan te nonaopoia o silea, ale o sopo rohu vara tea moopoi te nom hinau tako.

Opoi Nom Meresahi(Lk 6.27–28, 32–36)

43 Ka rongoa la verea moiso lara, ‘O opoina tahisam!’ Ale lara, ‘O rohu na nommeresahi!’ Lev 19.18

44 Pani enau na lo vere kamim hiniavara, ha opoi na nomim meresahi, ale hausiusi matan la haratu la lo tipahi kamim,45 matan vara ha pa vai na vavahinau nonla haratu la natun Tama vararuhu na tuka,matan enia mo vai na alo mo mera isanatamlohi ruhu peresi na tamlohi sasati,ale mo sile na usa isana tamlohi tataholoperesi na tamlohi lejileji. 46 Matan varaha lo opoi la haratu purongo sei la lo opoikamim, ha pa sopo lavi na nomimotori isanGod, ale la haratu la lo lavi na mania matatakis la lo opoi na tapalara purongo, aleka hitea, la pa sopo lavi te volira matana.47Ale vara ha lo retioloolo isana tapalamimpurongo, ka sopo vai te hinau ruhu i jeu natamlohi rorohamatan enira la lo retiolooloisana tapalara purongo sohemim. 48 Alematana, na lo verea vara tarea ha pa vai na

Page 10: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 6:1 7 Matthew 6:24

hina tataholo sohen Tamamim na tuka motataholo ruhu.”

6Vujangi Mata Tueni

Ale Iesu mo mele verea mara,1 “Vara ka vai na hina ruhu na naho

tamlohi, ha sopo vaia matan vara tamlohila pa hasohaso kamimmatana, matan varaha vaia sohena, Tamamimna tuka i pa soposile na otori isamim.

2Vara ka silesile isana tamlohi tilavono,ha sopo tiv na tavue matana. Hinau atutamlohi tapnetano la lo opoia mo taveravara la lo vaia na naho tamlohi na imalotu, ale na jingoima vara la pa hasohasoramatana. Vararuhu, na verea isamim, enirala pete lavi na volira moiso. 3 Ale vara hasile te hinau isana tilavono, ha sopo vaiavara tinapua i levosahia, 4matan vara savaka silea na jara luhu, Tamamim mo lo hitena sava ka lo vaia na jara luhu, ale enia i pasile na otori isamim matana.

Vujangi Mata Usiusi(Lk 11.2–4)

5 Vara ka usiusi, ha sopo usiusi sohenatapnetano la lo vaia na ima lotu teni najingoima vara tamlohi la pa hasohasoramatana. Vararuhu, na verea isamim, enirala pete lavi na volira moiso. 6 Pani engkovara ko usiusi o sivo na lolo ima o pelati namatarua, ale o usiusi isan Tamam tea i sopohiteho. Tamammo lohite na sava ko lo vaiahin jara luhu atu, moiso o pa lavi na nomotori matana.

7 Ale vara ha usiusi ha sopo vereverevono sohena tamlohi roroha. La lo rom-romia vara nora god la pa raramira matannora reti mo matuvana. 8 Matan haratu,ha sopo sohera matan Tamamim mo petelevosahi na nomim opoia moiso ka pa usiaisana. 9Ale ha usiusi sohen harihi:God Tamamam na tuka,

kama opoia vara tamlohi tarila sile na oloolo tavera isam

mata engko ko tapu,10 kama opoia vara nom

suiha aulu mata supe i pala,o vai na masalom na varama

i tataholo sohen ko lo vaia na tuka,11 o sile kamam na hanhani

matan nohorihi,12 o romi kamam

mata nomam hehe,sohen kama lo romi

na hehe nona tamlohi tinapua,13 o lavi narihi kamam na vaihite,

o juri kamam hin Tiapolo.14Matan vara ha romi na tinapuananora

hehe la vaia isamim, Tamamim na tuka ipa romi kamim mata nomim hehe. 15 Panivara ha sopo romi na tinapua, Tamamim ipa sopo romi na nomim hehe.

Tapuhoro Na Hanhani Mata Usiusi16 Na rani vara ka tapuhoro na hanhani

ha sopo vai na nahomim la rara sohenatapnetano la lo vaia. Vararuhu, na vereaisamim, enira la pete lavi na volira moiso.17 Pani vara ko tapuhoro na hanhani, ohoje na nahom, o paspasi na patum hin temakomo wel, 18 matan vara tinapua la pasopo levosahia vara ko tapuhoro na han-hani mata usiusi, pani matan vara haratumo sopo tea i eri hitea enia Tamam sei, eniahasena i pa hite na sava ko lo vaia na jaraluhu, moiso i pa sile na nom otori matana.

Tavtav Na Tuka(Lk 12.33–34)

19Ha sopo takonahi na tavtav na varama,matan pepe peresi raeha la pa komora, aletamlohi vavanaho la pa kauti na ima la unuvara la vanahora. 20 Pani ha takonahi nanomim tavtav aulu na tuka matan pepeperesi na raeha la pa sopo eri komora,ale tamlohi vavanaho la pa sopo unu lavanahora, 21 matan mapum i pa lo tohotarea na jara nom tavtav mo lo toho ea.

Malarani(Lk 11.34–36)

22 Matam enia mo sohena glas niromatea mata epem. Vara matam mo niromo ruhu, memera i pa marivisi na epem.23 Pani vara matam mo sovsoha, epem tarila pa roroha. Vara malarani na lolom mosopo malarani, pani mo roroha, roroha atui pa tavera jea.

Mania(Lk 16.13)

24 Mo sopo tea i eri volitusi vararuhuisana tamlohi tavera tinapua i rua. I paopoi matea i jeu haratu matea, teni i paoloolo hin matea i jeu haratu matea. Ha pasopo eri volitusi isan God na tavalu limam

* 6:24: Matam nike enia mapum, vara mapum mo hehe o pa opoi na hinau mata roroha, ale hina roroha la pataurilati na maurim tari.

Page 11: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 6:25 8 Matthew 7:16matea, ale na tavaluna tinapua ha volitusiisana mania! *

Romkaka(Lk 12.22–31)

25 Na vere kamim hinia vara hasopo romkaka mata maurimim, ha soporomkaka vara sava ha pa hania, teni ha painu te sava, teni ha pa rua na sava. Sohenasava mauri mo sopo jeu na hanhani, aleepemim mo sopo jeu na ruru? 26 Ha tokilau sahe na maji avuavu na masapa! Lasopo lalavo teni la vu na asitauni. La sopotakonahi na piri na imapiri, pani Tamamimna tuka mo lo kilaura. Sohena sava ka romvara ka sopo ruhu jea i jeu na maji avuavu?27 Romkaka, i eri vai kamimhamauri imeleperavu?

28 Mo sopo ruhu vara ha lo romkakamata nomim ruru. Ha kilau vano sohenasava pa vira jala la lo ulua. La sopo vokovara lakolako na epera. 29 Pani na vereaisamim vara supe Solomon peresi na nonatavtav tari peresi na nona ruru ruhu mo lorura, la sopo ruhu sohen te vonara hatea.30Vara God mo vai na hinau la ulua haserana jara tavera la ruhu jea mata makomorani purongo, pani pavuho la mate, ale lapulahira na hapu, pani ha lo levosahia, Godi pa kilaumamahuni kamim imele ruhu jeai jeu la vira jala sei. Mata sava nomim rasuamo rihirihi purongo?

31 Ha sopo romkaka vara, ‘ra pa hani tesava hinau?’ teni ‘ra pa inu na sava?’ teni‘ra pa ru te sava?’ 32 Haratu sei la tamlohiroroha la lo romkaka matan la hinau tarisei. Tamamim na tuka mo levosahi nahinau tari ka opoira. 33 Pani ha ale mauriatu God mo aulu hinia tiroma peresi nanona posposi tataholo, ale hinau tari sei lapa nomim.

34 Ha sopo romkaka matan pavuho,matan pavuho i pa hasena kilaua. Ale ranihatehateahi la pa lavi na nora hina rilangihasera.

7Ha Sopo Ari Na Tinapua(Lk 6.37–38, 41–42)

1Ha sopo ari na tinapua matan vara Godi pa sopo ari kamim. 2 Na sava malele kalo ari na tinapua hinia, la pa ari kamimhinia sohena, vara nomim aria mo puhoniisana tinapua, God i pa vaia sohena isamim.

3 Ko eri hitevosahi na utauta rihirihi namatan voraim, pani mata sava ko sopo erihitevosahi na masunga vipahai na matam?4 Teni o pa eri verea isan voraim sohenasava vara, ‘Tapala o tinarihiau a lavi narihina utauta rihirihi matea na matam!’ paniko sopo hitevosahi na masunga vipahaina matam hasem? 5 Engko tapnetano, olavi narihi na masunga vipahai na matamhasem tiroma, matan vara o pa eri kilau iruhu vara o lavi narihi na utauta rihirihi namatan voraim.

6Ha sopo sile na hina tapu non God isanaviriu,matan enira la paposi la hatisatihiho,ale ha sopo sile na nomim hurutavila isanapoi, matan la pa lo varasihira purongo.

Usia, Alea, Rerengi(Lk 11.9–13)

7Ha usia, ale la pa silea isamim, ha alea,ale ha pa vileia, ha rerengi, ale pelati i paroi isamim. 8 Haratu la usia la pa lavia,haratu la alea la pa vileia, ale la haratu la lorerengi, pelati i pa roi isara. 9 Teni te von-amim i pa eri sile na vatu isan natuna varamo usia na pereti? 10 Teni te vonamim i paeri sile namata isan natuna varamousia namaji tasi? 11 Vara kamim tamlohi hehe kalevosahi na sava otori sei mo ruhu vara hapa silea isana natumim, ka levosahia moisovara posin Tamamim na tuka mo jeu naposposi tamlohi, ale i pa sile na otori ruhuisan la haratu la usia.

Leu Mata Opoia12 Ale matana, ha vaia isana tinapua

sohena ka opoia vara la vaia isamimmatanharihi mo marivisi na Leu non God peresina reti nona provet tuai.

Malele Mo Rua(Lk 13.24)

13Ha unu namatarua rihirihi, matan vaotavera la lo unu namatarua tavera, ale la lousuri na malele mo tavera sei mo lo vanona talai non God, ale i pa komora. 14 Panimatarua atu mata unu na malele matamauri mo rihirihi, malelena mo rilangi, aletupu visalete purongo la vileia.

Provet Haluhalu(Lk 6.43–45)

15 Ha lo kilau mata provet haluhalu! Lapa mai sohena tamlohi tuetueni, pani nalolora la sohen viriu varavarahati matanla pa komo na nomim rasua. 16 Ha pa erihitevosahira na nora vavahinau. Ha sopo

Page 12: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 7:17 9 Matthew 8:15eri vu na vua grape na talu kaulu teni vuafig na asi matemate. 17 Hin malele atupahai ruhu tari la pa sile na vua ruhu, panipahai sati i pa sile na vua sasati. 18 Pahairuhu i sopo eri sile na vua sasati, ale pahaisati i sopo eri sile na vua ruhu. 19Pahai tarisei la sile vua sasati la pa taijovira, ale lapulahira na hapu. 20 Ha pa eri hitevosahina provet haluhalu na nora vavahinau.

Retiroaroahai Matea(Lk 13.26–27)

21 Mo sopo tamlohi tari sei la lo toviaulara, ‘Moli! Moli!’ la pa lavi mauri atuGod mo aulu hinia, pani la haratu purongosei la lo oloolo hin Tamaku na tuka la paunu hinia. 22 Na rani mata aria, tamlohimatuvana la pa toviau vara, ‘Moli! Moli!’ Lapa verea lara, ‘Kama lo retivujavujangi nahijam, ale na hijamkama lo titiu na tanumesasati, ale kama lo vai na hina marurahimatuvana hinia.’ 23 Pani a pa verea isaravara, ‘Kamim, ka sopo noku tamlohi! Hamalue, kamim ka tamlohi tope na leu!’

Ima Mo Rua(Lk 6.47–49)

24 Ale vara tea mo rongo na noku reti,alemo vaira, mo sohena tamlohi lelevosahimatea sei mo voro na imana na vatu.25 Tavara mo jovi, ale wai mo tavei momai peresi na langi rilangi la vili ima atu,pani mo sopo jovi matanmo voroa na vatu.26 Ale vara tea mo rongo na noku reti,pani mo sopo vaira, mo sohena tamlohirongorongo vono matea sei mo voro naimana na oneone. 27Tavaramo jovi, ale waimo tavei mo mai peresi na langi rilangi lavili ima atu, ale ima atumo jovimomaroe.”

28 Hin rani atu Iesu mo vere harihi moisoiso, vao atu la marurahi tavera na nonavujangi, 29 matan mo vujangira sohenatamlohi aulu matea, mo sopo sohena noratamlohi vujangi mata leu.

8Tamlohi Lepros Matea(Mk 1.40–45; Lk 5.12–16)

1 Hin rani atu Iesu mo lo sevuti na vu-tivuti atu, vao tavera jea la lo usuria. 2 Alehin rani atu tamlohi lepros matea mo maimo papaohi isana mo verea mara, “Moli,vara o opoia, o eri vaiau a vokevokenanokurojoa.”

3 Iesu mo sohai na limana moiso motikelia, ale mo verea mara, “Enau na opoia.O vokevoke!” Vahatea purongo lepros atumo tihai. 4Moiso Iesumo verea isanamara,“O sopo vere hinau nike isan tea, pani ovano o hase vujangiho isana pris vara komele ruhu, ale o sile na hina silesilea sohenMosesmo retileu hiniamatan vara tamlohitari la pa levosahia vara engko ko vokevokemoiso.”

Rasua Hin Iesu(Lk 7.1–10; Jn 4.43–54)

5Ale Iesumo pa lo unu na vanuan Caper-naum, captain mata tamlohi vuro mateamo mai isana mo usia rilangi isana, 6mara,“Moli, o tueniau, noku volitusi mo lo juruvina ima, epena mo rira, mo lo lavi na ranirilangi tavera.”

7Moiso, Iesu mo verea isana mara, “A pavano a vai na nona rojoa i tihai!”

8 Pani captain mata tamlohi vuro atumo verea mara, “Moli, enau na sopo ruhumatan vara o unu na imaku, pani o vereapurongo, ale noku volitusi i pa ruhu.9 Matan enau sohem, na lo toho na ruhu-ruhu suiha aulu tinapua, ale la sileau nasuiha vara a aulu na noku tamlohi vuro,vara a vere isan te hatea vara, ‘O vano!’ ale ipa vano, vara a vere isan te tinapua vara, ‘Omai!’ ale i pa mai, vara a verea isana nokuvolitusi vara, ‘O vai haranike!’ ale i pa vaia.”

10 Ale Iesu mara mo rongo hinau sei momarurahi tavera, ale mo posi mo verea isanvao atu la lo usuria mara, “Vararuhu naverea isamim vara na sopo lo tapai te rasuasohen harihi na lolon Israel. 11 Na verea,tamlohi matuvana na jara tari na varamala sopo Jew, la pa mai la sakele matavuhina hanhani tavera peresi Abraham, Isaacenia Jacob hin mauri atu God mo auluhinia. 12 Pani tatua tahisan Abraham la papulahira na roroha tavera, la pa tangi, alela pa narnarori na hurura.”

13 Ale Iesu mo verea isan captain atumara, “O eri vano na imam natu. Ale ipa masese sohen ko rasua.” Vahatea nonavolitusi mo mele ruhu.

Mo Vaitihai Na Rojoa(Mk 1.29–34; Lk 4.38–41)

14 Iesu mo pa lo unu na iman Peter, alemo hite vepalihan Peter mo lo juruvi navata mo sereia. 15Mo tauri na limana, aleseserei atu mo tihai moiso harai atu momele turu mo vai na hanhani hani Iesu.

Page 13: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 8:16 10 Matthew 9:816Hin ravravi atu, tamlohi la lavi na tam-

lohi matuvana sei tanume sasati mo unuhinira lamai isan Iesu, alemo reti purongo,ale nona reti atu mo titiu narihi na tanumesasati isara, ale mo vai na tamlohi rojo tarila ruhu. 17Ale sava provet Isaiah mo vereamoiso mo masese sei mara:‘Mo lavi narihi na nora rojoa, ale mo vaira

ra ruhu.’ Isa 53.4Mauri Vara O Usuri Iesu(Lk 9.57–62)

18 Iesu mara mo hite na vao tavera atu lalomai la lo turu porotia, ale mo verea isananona tamlohi vara la pa usuria la vano rotona tasin Galilee.

19 La sopo lo vano tamlohi vujangi mataleu matea mo mai isana mara, “Tija, a pausuriho na sava jara o pa vano ea!”

20 Iesu mo verea isana mara, “Viriu jalanora jara juruvi la lo toho, ale maji avuavutaura la lo toho, pani Natun Tamlohi mosopo te jara vara i lo toho ea.” Dan 7.14

21 Nona tamlohi usuri tinapua mateamara, “Tija, a pa mai, pani o tinarihia varaa tavuni tamaku tako.”

22 Pani Iesu mo verea isana mara, “Ousuriau! Haratu la mate la pa tavuni nanora mate!”

Mo Horo Na Langi Tavera(Mk 4.35–41; Lk 8.22–25)

23 Ale Iesu mo pa lo vele hin boti atu,nona tamlohi usuri la usuria, 24 ale hinrani atu la vano, ale langi tavera matea mojovi hin tasi atu, ale mariviti suhusuhu lalo putehi na botira natu, pani Iesu mo lojuruvi, 25 ale na nona tamlohi la vano isanala rohaia lara, “Tija! O jurira! Ra lo pute!”

26 Pani Iesu mo verea isara mara, “Kamatahumata sava? Nomim rasuamo rihir-ihi hajavua!” Ale mo turu mo reti rilangiisana langi peresi tasi atu vara la tamata,ale hinau tari la tamata.

27 Ale la nona tamlohi atu la marurahitavera hinia lara, “Sava tamlohi nahai so-hena, matan langi peresi na tasi sohena laoloolo hinia?”

Mara Gadara Na Taptap(Mk 5.1–20; Lk 8.26–39)

28 Iesu mo hoso na tavalu tasi atu mariv-iti hin jara tavera atu Gadarene, ale hinjara atu tamlohi mo rua tanume sasati la lotoho hinira, la tai na taptap la mai isana.La tupra rua atu enira la putu, ale la lovaisati na tamlohi, ale la vai na tamlohi la

matahumatan vara la lo hahauhin jara atu.29Ale vahatea purongo, la ulo lara, “NatunGod! Engko te nom sava isamam! Ko mainakerihi matan vara o sile na talai isamamsei mo sopo lo ranina tataholo?”

30Vao poi tavera matea mo lo toho asaumakomona hinira la lo susua, 31 ale latanume sasati atu la usia rilangi isan Iesulara, “Vara o tiu narihi kamam, o rulekamam kama unu hin vao poi atuvano!”

32 Ale Iesu mo verea isara mara, “Havano!” Moiso la malue la vano la unu hinvao poi atu, ale vahatea purongo vao poiatu la maro la solesole la jovi na pesapesaatu la pute na tasi. 33Moiso tamlohi kilauna poi atu la maro la vano na taon taveramariviti hin jara atu la vere na hinau tarila masese hin la tamlohi putu atu tanumesasati la lo toho hinira. 34 Ale hin rani atutamlohi tari na nora taon tavera atu la maivara la tapai Iesu, ale lara la hitea la usiarilangi isana vara i malue na jarara.

9Tamlohi Papao Matea(Mk 2.1–12; Lk 5.17–26)

1 Ale Iesu mo mele vele hin boti atu mohilu mo vano roto na tasi mo hoso marivitihin taon atu mo lo tohoa ea. 2 Ale hinrani atu, tamlohi hai la lavi na tamlohipapaomatea na epana lamai isana, ale Iesumara mo hitevosahi na rasua nona tapalantamlohi papao atu, mo verea isana mara,“Natuku, romim i rilangi! Na romiho matanom hehe.”

3 Ale hin rani atu, tamlohi vujangi mataleu hai la lo toho atu la lo hasera romromiana romira lara, “Tamlohi akerihi mo lo vaiasohena enia God.”

4 Pani Iesu mo levosahi na sava la tam-lohi sei la lo romromia, ale mo verea mara,“Ka lo romhehe na mapumim mata sava?5 Sahara mo mele malum vara a verea isantamlohi papao nike? ‘Enau na romihomatanom hehe!’ Teni vara a verea vara, ‘O turu!Ohahau!’ 6Panimatan varahapa levosahiavara Natun Tamlohi mo lavi na suiha varai romi na hehe nona tamlohi na varama,ha tapurongo!” Ale Iesu mo verea isantamlohi papao atu mara, “Na vereho hinia,o turu, o viriviri na epam, ale o mule!”

7 Ale tamlohi papao atu mo turu momule. 8 Vao tamlohi atu lara la hitea,matahu mo sohonira, ale la tahe na hijanGod matan enia mo sile na suiha sohenharihi isana tamlohi.

Page 14: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 9:9 11 Matthew 9:31Iesu Mo Tovi Matthew(Mk 2.13–17; Lk 5.27–32)

9 Iesu mo pa lo vano, mo hite na tamlohimateamo lo lavi namaniamata takis mo losakele na jara mata voli na takis. Iesu moverea isana mara, “Eh! O mai o usuriau!”Ale Matthew mo turu, mo usuria.

10 Hitahu Iesu peresi na nona tamlohiusuri la lo sakele la lo hanhani na imanMatthew, ale hin rani atu tamlohi matalavi na mania mata takis peresi na tamlohihehe tinapua matuvana sohera la lo sakelela lo hanhani peresira. 11 Pharisee atu larala hitea, ale la usi na tamlohi usuri nonIesu lara, “Mata sava nomim tija mo lohanhanimatavuhi peresi la haratu la lo lavinamania mata takis peresi la tamlohi hehetinapua sei?”

12 Pani Iesu mara mo rongoa mo vereamara, “Haratu la sopo rojo la sopo opoi nadoctor, pani la haratu la rojo la opoia. 13Havano ha levosahi na raramin Retiulia seimo verea vara, ‘Na sopo opoi namalamalai,pani na opoia vara ha romopoi na tinapua.’Enau na sopo mai vara a tovi la haratu latataholo moiso vara la mai noku tamlohi,pani na mai vara a tovi la haratu la hehe.”Hos 6.6

Tapuhoro Na Hanhani(Mk 2.18–22; Lk 5.33–39)

14Na rani matea tamlohi usuri non Johntamlohi paptijo lamai isan Iesu la usia lara,“Mata sava kamam peresi na Pharisee narani matuvana kama lo tau na rani matatapuhoro na hanhani mata usiusi, paninom tamlohi usuri la sopo tapuhoro nahanhani mata usiusi?”

15 Iesu mo raramira mara,“Tavtavui tamlohi i pa lahi la sopo eri

tapuhoro na hanhani mata usiusi hin raniatu la lo toho peresia. Pani vara nonameresahi lamai la lavi narihia isara, ale hinrani atu natu la pa tapuhoro na hanhanimata usiusi.

Tavalu Ruru Paro16Te tamlohi i sopo eri lavi te tavalu ruru

paro hatea i silivi na ruru tuai hinia. Vara ivaia sohena, tavalu ruru paro atu i pa vaiai marari tavera i jeu haratu tiroma.

Waen Paro17 Te tamlohi i sopo eri titisi na waen

paro i sivo na jara waen la vaia na huri nanituai matan waen paro atu i pa sosohi i rarijara waen atu, ale i pa komoa peresi waen

atu matan i pa roro narihi. Waen paro motataholo na jara waen la vaia na huri naniparo purongo matan vara jara waen atu lavaia na huri nani peresi waen atu la pa tohoi ruhu i tuai.”

Tamlohi La Tau Na Nora Rasua Hin Iesu(Mk 5.21–43; Lk 8.40–56)

18 Iesu mo pa lo vere harihi, ale vahateatamlohi aulu matea mo mai isana, mo pa-paohi isana mo verea mara, “Venatuku momate nakerihi. O mai o tau na limam isana,ale i pa mele mauri.”

19 Iesu peresi na nona tamlohi usuri laturu la usuri tamlohi atu. 20 La lo vano,ale vahatea harai matea mo rojo na rojonona harai taunimo sangavulu romanamorua moiso mo mai na harina mo tikeli narevurevu ruru non Iesu. 21 Mo lo vereaisana hasena mara, “Vara a eri tikeli nanona ruru purongo a pa mele ruhu.”

22 Ale Iesu mo posi isana mo hitea moverea mara, “Romim i rilangi! Nom rasuamo vaiho ko mele ruhu.” Ale harai atu momele ruhu vahatea purongo.

23Hin rani atu Iesumaramoununa imanpa tamlohi aulu atu, mo hite na tamlohiroro la lo roro na flute peresi na vao la lotangtangi, 24 mo verea mara, “Ha malue!Hararihi sei mo sopo mate! Mo juruviromaliho purongo!” Tamlohi tari atu lamanaluluhi Iesu. 25 Pani lara la sohai vaoatu la sahe na jingoimamoiso, Iesumo unumo vano na pahisa vatan hararihi atu, motauri na limana, ale hararihi atu mo turu.26 Ale sorasorahina mo vano ralihi na jaratari atu.

Iesu Peresi Na Matavuso27 Moiso Iesu mo lo malue hin jara atu,

ale tamlohi matavuso mo rua la lo usuriala lo ulo lara, “Mahapin Supe David, oromopoi kamam!”

28 Ale Iesu mara mo unu na ima matea,la matavuso atu la mai isana. Iesu mo usiramara, “Ka rasua vara a pa eri vai kamim haruhu?”

La raramia lara, “He'e Moli.”29 Ale Iesu mo tikeli na matara mara,

“Matan nomim rasua, i pa sohena isamim.”30Ale lamatavuso atu la kilau, pani Iesumoretiroaroahaira vara la pa sopo mele vereaisan tea, 31pani la malue la lo sorahia isanatamlohi tari sei la tapaira na jara tari atu.

Tamlohi Mengo Mo Retireti

Page 15: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 9:32 12 Matthew 10:2032 Iesu peresi na nona tamlohi la pa lo

vano, ale vahatea purongo tamlohi hai lalavi na mengo matea mo mai isana momengo matan tanume sasati matea mo lotoho hinia. 33 Ale Iesu mara mo tiu narihitanume sasati atu hinia, mengo atu moretireti. Vao tavera atu la marurahi taverala lo verea lara, “Mo sopo lo te hinau sohenharihi i malue Israel mo tikeli nake.”

34 Pani Pharisee la verea lara, “Tamlohitavera nona tanume sasati mo silea nasuiha vara i tiu narihi na tanume sasatisohen harihi.”

Iesu Mo Romopoira35 Ale Iesu mo vano mo lo vujangi na

nora ima lotu na taon tari peresi na vanuatari atu. Mo retivujavujangi na Retiruhuhin mauri atu God mo aulu hinia isara, alemo vai la haratu la rojo peresi la haratu lamajuejue mata rojoa la mele ruhu. 36 Hinrani atu Iesumohite la vao tamlohi atu, moromopoira matan romira la jovi la sohenanatu marua. La sohena sipsip mo sopo tetavuira. Num 27.17

37 Mo verea isana nona tamlohi usurimara, “Vua asitauni mo tavera jea, panitamlohi isa la tupu visalete purongo. 38Hausi tamlohi tavera atu sei mo aulu naasitauni vara i rule te tamlohi isa la vanona isana vara la vu na vua asitauni!”

10Tamlohi Usuri Non Iesu(Mk 3.13–19; Lk 6.12–16)

1Ale Iesu mo tovi na nona tamlohi usurimo sangavulu romana mo rua, mo silerana suiha vara la eri tiu na tanume lumihasasati, ale vara la eri vai la haratu la rojoperesi la haratu la maremare mata rojoa lasopomele rojo. 2Hija vaharule non Iesumosangavulu romana mo rua enira nahai:

Simon, haratu la tovia Peter,tasina Andrew,ale James enia John natun Zebedee,3 Philip,Bartholomew,Thomas,Matthew haratu mo lo lavi na mania

mata takis,ale James natun Alphaeus,Thaddeus,4 Simon mara Cana sei, enia tamlohi

matea mata valum mata jarana,ale Judas Iscariot, haratu mo lo turuposi

hin Iesu.

Mo Rule Na Nona Tamlohi(Mk 6.7–13; Lk 9.1–6)

5 Iesu mo rule la tupu sangavulu romanamo rua atu, mo retileumara, “Ha toho asauna jara tamlohi roroha, ale ha sopo unuhin te taon non Samaria hatea, 6 ha vanoisana tamlohin Israel purongomatan enirala sohena vao sipsip natu marua matea,7 ale ha vano ha retivujavujangi vara suihaatu non God mata supe i pa pala nohorihi.8 Ha vai mamahuni la haratu la rojo, hasauteterahi na mate, ha vai na tamlohilepros la vokevoke, ha tiu narihi na tanumesasati, matan ka lavi purongoi na suihavara ha eri vai na hinau, ale ha sopo lavi tevolimim matana isan tea. 9Ha sopo lavi temania na nomim tanga korohi, 10 ha sopolavi te tanga mata nomim hahau, teni teruru teni sabat teni te tihonimim tinapuahatea matanmo tataholo vara tamlohi jarala pa lo kilau kamim tamlohi voko. 11 Alevara sava taon teni vanua ka unu hinia, hausira hinia vara sava tamlohi enia tamlohila lo romaulu hinia, ale ha pa toho peresiai tikeli rani atu ha mele malue hin jara atu.12Vara ha unu hin te ima, ha sile na nomimleruhu hinira. 13 Vara ka avulahi hin imaatu, ha sopo tinarihi na nomim leruhumata tamata, i pa lo toho isara, pani vara ivono, ha mele lavi narihi na nomim leruhumata tamata isara. 14 Vara tea mo rohuhin kamim teni vara la sopo tapurongo nanomim retisohai, ha malue hin ima atuteni taon atu, ale ha sarsarhi narihi natangotango palomim isara. 15 Vararuhuna verea isamim, aria non taon akerihi ipa tavera i jeu na aria non Sodom eniaGomorrah. Gen 19.24–28

Rani Rilangi La Pa Mai(Mk 13.9–13; Lk 21.12–17)

16 Ale nake natu, na lo rule kamim so-hena natu sipsip isana vao viriu jala, matanharatu, ha pa tamlohi patuha, ale ha sopovai te hinau i sati isara. 17Ha lo kilaumatantamlohi la pa reve kamim na court, ale lapa tamaji kamim na nora ima lotu. 18 La pareve tahitahi kamim ha vano isana tamlohiaulu peresi na supe na jara tinatinapuamatan vara la pa ari kamim mataku, alei pa sile na masapa vara ha vereuli nanomim rasua hiniau isana tamlohi roroha.19Pani vara teamo taurilati kamim ha sopomatahu vara ha pa vere na sava, teni ha paverea sohena sava,matanhin rani atuhapalavi na sava retireti ha pa verea, 20matan i

Page 16: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 10:21 13 Matthew 11:3pa sopo kamim ha pa retireti, pani TanumeTapu sei mo tai isan Tamamim na tuka i pavere kamim na sava ha pa verea. 21Vorai ipa turuposi hin voraina vara i mate. Tamai pa turuposi hin natuna. Natuvarihi la parohu hin tamara peresi na tinara matanvara la taura na mate. 22 Tamlohi tari lapa tipahi kamim matan ka lo rasuau, paniharatumo turu rilangimo tikeli na isoisonai pa juri. 23 Vara la tipahi kamim na taonmatea ha rovo ha vano na taon tinapua momariviti isana. Vararuhu na verea isamim,ha pa sopo lo isoiso ralihi na taon tariIsrael, ale Natun Tamlohi i pa mele maiisamim.

24 Tamlohi usuri la sopo aulu la jeu nanora tija, ale slev la sopo aulu la jeu na noratamlohi tavera. 25 Tamlohi usuri matea ipa avulahi vara i sohen nona tija, ale slevi sohen nona tamlohi tavera. Enau na patutamlohi taveramata ima, pani la verea varapatu tamlohi mata ima enia Beelzebul seisupe nona tanume sasati, ha lo levosahiavara la pa retisati hin kamimnoku tamlohi.

Ha Sopo Matahu(Lk 12.2–7)

26Ha sopo matahunira. Mo sopo te hinaluhu vara i pa sopo malue na jara tavera,ale hina luhu tari la pa pala na jara tavera.27 Ha vere na sava na verea isamim naroroha ha verea na malarani; ale ha paretivujavujangi na jara tavera na sava navaravaramasa hinia isamim.

28Ha sopo matahuni na tamlohi sei la patipahi kamim. La eri vilimatei na epemim,pani la pa sopo eri komo na maurimim.Pani ha matahuni God, matan enia i erikomo na maurimim peresi na tarapemimna moruhapu. 29 Tamlohi tari la levosahiavara ha eri voli te vakarakara i rua naselen matea purongo. Pani mo sopo tehatelete vara i jovi na lepa Tamamim natuka mo sopo levosahia. 30 Ale Tamamimmo levosahia vara vulu mo visa la lo tohona patumim. 31 Matan haratu, ha sopomatahu. Kamim ka aulu na nahon God kajeu na vakarakara matuvana.

Ha Sorahi Iesu(Lk 12.8–9)

32 Ale vara tea i verea na naho tamlohivara enia noku tamlohi, ale enau sohenaa pa verea isan Tamaku na tuka vara enianoku. 33 Pani vara tea i verea vara morohu hiniau na naho tamlohi, a pa verea

na nahon Tamaku na tuka vara tamlohi atumo rohu hiniau.

Rani La Pa Sati(Lk 12.51–53; 14.26–27)

34 Ha sopo romromia vara enau na maina varama vara a sile na tamata. Na sopomai vara a sile na tamata, pani matan varaa ase na tamlohi. 35 Matan na mai vara avai na tamlohi i pa rohu hin tamana, alevenatuna i pa rohu hin tinana, ale narounatirihi i pa rohu hin tinan tuana. Mic 7.6

36 Nomim meresahi la pa tai na lolovaomim. 37 Haratu mo opoi tamana tenitinana teni na natuna peresi na venatunmo jeuau, enia mo sopo tataholo vara imai noku tamlohi usuri. 38 Na verea varate mo sopo soloti na nona talopeilopei iusuriau, enia mo sopo tataholo vara i mainoku tamlohi usuri.

39Vara tea mo opoi na maurina enia i pavaitihaia, ale vara tea mo rohu na maurinamataku, enia i pa vilei na mauri vararuhu.

Volvoli Matan Tuka(Mk 9.41)

40 Haratu mo avulahi vara i lavi kamim,enia mo lo laviau, ale haratu mo laviau molavi haratu mo lo ruleau. 41 Haratu mohitevosahi na provetmatea, alemo avulahimo lavia, enia i pa lavi na volina sohenaprovet matea. Haratu mo hitevosahi natamlohi tataholo matea, ale mo avulahimo lavia, enia i pa lavi na otori sohentamlohi tataholo atu. 42 Ale haratu mohitevosahi na noku tamlohi usuri matea,ale mo silea na hina rihirihi matea so-hena paniken wai hamariri matea isana,vararuhu na verea isamim, enia i pa lavi nanona otori matana.”

11John Tamlohi Paptijo(Lk 7.18–35)

1 Iesu mara mo lo retileu isan la nonatamlohi usuri atu mo sangavulu romanamo rua moiso, momalue mo vano ralihi nanora taon tavera la lo toho hin jara atu varai vujangira ale i retivujavujangira.

2 Johnmo lo tohona ima rilangi, alemaramo rongo na sava Kristo mo lo vaira, morule na nona tamlohi usuri hai isana, 3varala usia isana lara, “Engko sei natu, haratusei kama pa lo kilaumatana, haratu sei Godi pa rulea i sinai? Teni kama pa mele saovimatan te mele tinapua?”

Page 17: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 11:4 14 Matthew 11:274 Iesu mo raramira mara, “Ha vano ha

vere John na sava ka rongoa, ale ka hitea.5 Nake, matavuso la kilau, ale tamlohi pa-pao la hahau, haratu lepros mo hatira lamele vokevoke, peropero la rongo, haratula mate la turu na mauri, ale tilavono la lorongo na Retiruhu. Isa61.1 6Vara la haratu la sopo romrua hiniau,la pa avulahi tavera.”

7Ale la tamlohi atu la pa lo tapulomalue,ale Iesu mo sorahi John isan vao atu mara,“Hin rani atu ka lo vano vara ha hite John,ka vano hin urata hasetoho atu vara hahite te hinau sohena talu ere sei mo soporilangi, ale langi mo serea mo lo hisuhisuteni mata sava? 8 Sava tamlohi natu, kavano vara ha hitea? Ka hite tamlohi atumo ru te ruru ruhu? Ka levosahia varatamlohi sei la lo ru na ruru sohen haratuenira la tamlohi tavtav purongo sei la lotoho na ima supe. 9 Ka lo vano vara hahite na sava? Te provet matea? Vararuhuenia provet matea, enjora, pani mo jeuna provet, 10 Retiulia mo retireti hin Johnmara,‘O lo levosahia vara,

a pa rule na noku vaharule mateai tiroma hiniho vara i tatamahuni

na hinau matam.’ Mal 3.111 Vararuhu na verea isamim, mo sopo

lo tea i vora hin varama nike i jeu Johntamlohi paptijo. Pani haratu enia tamlohipurongo hin la haratu la lavi mauri atuGod mo aulu hinia, enia i pa aulu i jeuJohn na pongi hitahu. 12Mo tapulo na raninon John tamlohi paptijo mo tikeli nake,tamlohi hai la lo opoia vara la tauri na suihavara la aulu, ale vara la vere na masalonGod vara mo vano sohena sava hin varamanike, ale tamlohi sasahati sohena la lo vai-hitea vara la taurilati suiha atu, 13 matanprovet tari peresi na Leu non Moses la loretimangovi tuai moiso mo tikeli na raninon John. Vara ha evia ha pa levosahiavara i pa pala sohena sava. 14 Ale varaka avulahi vara ha rasua, John enia Elijah,provet atu ka lo kilau matana, 15haratu moeri rongovosahia, o tapurongo!

16 Kamim nakerihi ka sohena natuvarihisei la lo vai na roro na jara maket, ale lalo uloulo isara lara, 17 ‘Kama roro na puetangtangi, pani ka sopo velu! Kama lavi navete mata romi na tamlohi mate, pani kasopo tangtangi!’ 18 Na vere harihi matanJohn tamlohi paptijo mo sopo vano ralihi

vara i lo hanhani teni i lo inuinu peresi natamlohi, pani ka vara, ‘Tamlohi sei tanumesasatimateamo lo tohohinia!’ 19AleNatunTamlohi mo lo hahau ralihi mo lo hanhanimo lo inu peresi na tamlohi, ale ka vara,‘Tamlohi sei mo lo hanhani, ale mo lo inuhajavua. Enia tapala tamlohi la lo lavi namania mata takis peresi la haratu la hehe.’Vara ha sopo eri hitevosahi na lelevosahikama lo vaia nake, ha pa eri hitevosahia navuana hitahu.”

Tamlohi Matuvana La Sopo Rasu Iesu(Lk 10.13–15)

20 Ale Iesu mo tapulo hapuhi la taonatu sei mo lo vai na hina marurahi taverahinira matan tamlohi hinira la rohu varala tinarihi na nora hehe la mai isan God,Iesu mo verea mara, 21 “Kamim tamlohinChorazin, ha pa lavi na talai sasati tavera,ale kamim tamlohin Bethsaida sohena, hapa lavi na talai sasati tavera! Matan, varala hina marurahi nike na vaira isamim nanomim taon la pa lo malue na taon nonTyre peresi Sidon, tamlohira la pete posituai moiso la vano isan God, ale la vujangiahin posposi matan tuai sei, la lo ru na paratpaki, ale la tau na patmakovi na patura.Ezek 26.1–28.26

22 Pani na verea isamim, na rani mataaria tamlohin Tyre enia Sidon la pamalue imalum i jeu kamim. 23Ale kamim tamlohinCapernaum ka romi vara God i pa tahekamim ha tikeli na tuka? Mo vono, ha pasivo atano na varama mata mateia! Vara lahinamarurahi atu sei la lomaluenanomimtaon la pa lo malue na taon non Sodom,nake taon atu mo pa lo turu! Gen 19.24–28

24 Pani na verea isamim, na rani mataaria tamlohin Sodom la pa malue i malumi jeu kamim.”

Ha Mai Isaku Ha Mapu(Lk 10.21–22)

25Ale hin rani atu Iesu mo verea mara,“Enau na hasohasoho, Tamaku,Moli non

tuka peresi na varama, matan ko jarohila hinau tari nike isana tamlohi lelevosahimata varama peresi na tamlohi la lavi nalelevosahi mata varama, pani ko vujangiaisana tamlohi purongo. 26 He'e Tamaku,matan harihi mo lo usuri na nom masaloromruhu.

27 Tamaku mo sileau na hinau tari, alemo sopo tea, pani enia hasena purongomo levosahi Natuna. Ale haratu purongomo levosahi Tama, enia Natuna peresi la

Page 18: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 11:28 15 Matthew 12:24haratu Natuna mo opoia vara i vujangiaisara.

28 Vara ka malokoloko matan nomimtetehi mo puhoni hajavua, ha mai isaku,ale a pa tueni kamim, ha pa lavi na mapuvararuhu. 29 Ha lavi na noku vujangi,ha lavia na maurimim, ale ha levosahi namalele isaku. Enau na malum, enau naromatano, ale ha pa lavi namapu vararuhuisaku. Jer 6.1630 Noku vujangi mo sopo puhoni, nokuvavahinau mo salesale purongo.”

12Retiusia Mata Sabbath(Mk 2.23–28; Lk 6.1–5)

1 Na rani mata Sabbath matea, Iesu molo hahau roto te isa wit. Ale nona tamlohiusuri la lo tapulo vesi roto na wit, ale la lohanira. Deut 23.25

2 Pani Pharisee lara la hitera, la vereaisan Iesu lara, “O to kilau vano, nom tam-lohi usuri la lo vai na hinau matea mo sopotataholo vara la vaia na Sabbath.”

3 Iesu mo verea isara mara, “Korong kasopo lo evi na sava David peresi la haratu lalo toho peresia la vaia na rani la marohati.1 Sam 21.1–6 4 Ale sohena sava mo unu hinima ruru atu la lo lotu God ea, ale mo hanina pereti sei mo sopo tataholo vara eniateni nona tamlohi vara la haniamatan eniamata pris hasera?

Lev 24.95 Teni korong ka sopo lo evi na Leu sohenasava na rani Sabbath, na lolo ima lotu, prisna Temple la lo tope na Sabbath matanla sopo mapu matan la lo vai mamahunina nora vavahinau, pani la pa sopo orimatana? Num 28.9–10 6Na verea isamim,matea mo lo toho peresi kamim mo taverajea na Temple. 7 Ale vara ha pa lo levosahina raramin hinau sei, ‘Na opoi na posposiromopoi, mo sopo malamalai!’ Ha pa sopoari la haratu la sopo ori. Hos 6.6

8 Matan Natun Tamlohi enia Moli mataSabbath.”

Vujangi Mata Posposi Ruhu(Mk 3.1–6; Lk 6.6–11)

9 Mo malue hin jara atu mo vano mounu na nora ima lotu ea. 10 Ale tamlohimatea mo lo toho atu limana mo kuti. Alela tamlohi atu la usia isana lara, “O pa topena leu vara o vai mamahuni te tinapua naSabbath teni mo vono?” La usia sohenamatan vara la pa tuvaia hinia. 11 Iesu moverea isara mara, “Hare vonamim matea

pulana sipsip matea mo jovi hin te kokona Sabbath, i pa sopo tauria i sau narihia?12Ka levosahia vara tamlohimo aulu jeamojeu na sipsip. Ale matana, mo ruhu varara vai na hina ruhu na Sabbath.” 13Moiso,mo verea isan tamlohi atu mara, “O rirahina limam.” Ale tamlohi atu mo rirahia,ale mo ruhu sohena tapala limana. 14 PaniPharisee la malue atu la matavuhi na jaramatea vara la aleale malele matan vara lapa vilimatei Iesu hinia.

Iesu — Volitusi Non God15 Pani Iesu mo levosahi na sava la lo

vaia, ale mo malue hin jara atu. Vao taverala usuria, ale mo vai mamahuni vevuhirana nora rojoa, 16 ale mo retileu vara lasopo vereuli na sava nakonako mo lo vaira.17 Harihi, enia matan vara reti sei provetIsaiah mo verea vara la pa masese mara,18 ‘O kilau vano!

Noku volitusi sei enia noku vironi,enia haratu na opoi jea sei

mapuku mo avulahi tavera hinia.A pa tau na Tanumeku hinia,

ale enia i pa vereulina noku posposi tataholo

isana tamlohi roroha. Isa 42.1–419 I pa sopo vas teni i ulo rilangi,

teni la pa sopo rongona leona vara i lo hase tahea

na malele tavera.20 Enia i pa malum,

i pa sopo kamete ere sei mo mahope moiso,

teni i pa sopo vunite vara kandeli,

i tikeli pongi atu varai pa vaitataholoi na hinau tari,21 ale tamlohi roroha tinatinapu

tari la pa lo romtoho na hijana.’Iesu Mo Jeu Tiapolo(Mk 3.20–30; Lk 11.14–23; 12.10)

22 Moiso, tamlohi hai la lavi na tamlohimatea tanume sasati matea mo unu hiniamo vaia mo matavuso mo mengo, ale lalavia mo mai isana, ale mo vai mamahu-nia vara i eri retireti, ale mo eri kilau.23 Moiso tamlohi tari la marurahi taverahinia lara, “Korong haranike natu, eniamahapin David sei, haratu God mo vironiamata jurira teni mo vono?”

24 Pani Pharisee lara la rongoa lara,“Tamlohi akerihi mo lo titiu narihi na

Page 19: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 12:25 16 Matthew 12:47

tanume sasati na liman Beelzebul, supenona tanume sasati tari!”

25Matan Iesu mo levosahi na romira moverea isara mara,

“Vara na lolo jara matea supe la loaseasehira hinia, i pa maroe, ale i pa sopote taon tavera teni te vao ima vara i loaseasehia hasena i pa eri turu. 26 Ale varaSetan mo lo titiu narihi na tanume sasati,enia mo lo aseasehia hasena. Ale jara atumo lo tauri na suiha hinia i pa turu sohenasava? 27 Ale vara enau na lo titiu narihi natanume sasati na suihan Beelzebul, ale nasuihanharenatu te nomim tamlohi usuri lalo titiu narihira hinia? Matan mo sohena,enira la pa ari kamim. 28 Pani matanenau na lo titiu narihi na tanume sasati nasuihan Tanumen God, ale mo raramia varasuiha atu non God mata supe mo pete palaisamimmoiso. 29Ale sohena savanatu, tea ieri ununa iman te tamlohi suiha hatea varai vanaho te nonahinahinauhinia, pani varamo sopo liholatia tiroma? Ale vara i lihola-tia i pa eri tivesi vevuhi na imana. 30Haratumo sopo turu peresiau, enia mo lo hasenavaiamomeresahi isaku, ale haratumo soporeve takonahi na tamlohi peresiau, eniamolo levuti jalajalaira.

31Matana, na lo verea isamim vara hehetari peresi na reti sati hin God tari, God ipa romira, pani vara tea mo vere lejileji naTanumena vara enia Tiapolo sohen ka lovaia, God i pa sopo eri romia. 32Ale haratumo lo vere lejileji Natun Tamlohi, God ipa romia, pani haratu mo lo vere lejilejiTanume Tapu, enia, God i pa sopo eri romianake teni hin na pongi mo lo mai.

Nom Reti Mo Pisuhiho(Lk 6.43–45)

33 Vipahai matea o eri hite usuria nanamana, o vai vipahai atu i ruhu, namana ipa ruhu, o vai vipahai atu i sati, namana lapa sasati. 34Kamimnatumata sasati! Ha paeri vere te hinau ruhu sohena sava matankamim ka sasati, matan sava ka lo vereamovujangi na sava mo lo toho na mapumim.35Tamlohi ruhumateamo pa lo vai na hinaruhu mata nona posposi ruhuruhu, aletamlohi sasati matea mo pa lo vai na hinasati mata nona posposi sasati. 36 Na vereaisamim, na rani tavera mata aria, tamlohitari la pa rarami na nora reti rongorongovono tari sei la verera moiso, 37matan savaretireti ka verera, la pa vujangia vara katataholo na nahon God, ale matan sava

retireti ka verera, la pa vujangia vara kahehe na nahon God.”

Matamata Non Jonah(Mk 8.11–12; Lk 11.29–32)

38Moiso tatua tamlohi vujangi mata leuperesi na Pharisee, la raramia lara, “Tija,kama opoia vara kama hite te matamatamarurahi isam!”

39 Pani Iesu mo raramira mara,“Tamlohi nake, enira tamlohi sasati, la

vaivaileu peresi na tinapua mo lahi moiso,la lo ale namatamata, pani matamata atu apa silea isara enia sohenmatamata atu Godmo vaia hin provet Jonah. 40 Sohen Jonahmo lo toho na lolo pangen maji taveraatu rani mo tolu peresi na vutepongi motolu, enau sohena, Natun Tamlohi, a patoho na lolo lepa mata rani i tolu peresina vutepongi i tolu. 41Mara Nineveh la pasauteterahi na rani aria tavera peresi pinanike, ale la pa verea vara mo hehe, matanenira la posi na maurira mata retivujavu-jangi non Jonah, pani ka levosahia, mateamo aulu jea hin Jonahmo lo toho nike, panika sopo rasua. Jonah 3.5 42Vesupematan Sheba i pa sauteterahi na rani ariatavera peresi pina nike, ale i pa sile na talaiisana, matan enia mo mai na jara asau navarama vara i tapurongo na reti lelevosahinon Solomon, ale nake matea mo aulu mojeu Solomon mo lo toho nike. 1 Ki 10.1–10

Posposi Tanume Sasati(Lk 11.24–26)

43 Hin rani atu vara te tanume lumihamo malue hin te tamlohi, mo lo vano rotona jara mamasa vara i vilei te jara mapu,pani mara mo sopo vilei tea, 44 mo vereamara, ‘A pa mele hilu, a vano na ima na taiea’. Ale mara mo pala mo tapai ima atu movuruvuru, mo hitea vara la tivesia, ale latau tataholoi na hinau tari na jarara. 45Alenake,mo vano vara i lavi na tanume lumihatupu limaravrua tinapua sei la mele sati lajeua. La mai, ale la unu, la lo toho atu. Nalo verea vara i pa sati jea isan tamlohi atu ijeu tiroma. Ale i pa sohen haratu isan pinasasati nike, sei la lo rohu hiniau!”

Tinan Iesu Peresi Na Tasina(Mk 3.31–35; Lk 8.19–21)

46 Mara mo pa lo retireti isana tam-lohi, ale vahatea purongo, tinana peresi natasina la lo turu na jingo ima, la lo usia varala eri retireti peresia, 47 ale tea mo verea

Page 20: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 12:48 17 Matthew 13:23isana mara, “O kilau vano sevano, tinamperesi na tasim la turu na jingo ima, laopoia vara la retireti peresiho.”

48Pani Iesumo rarami tamlohi atumara,“Hare natu, enia tinaku? Ale hare natu,enia tasiku?” 49 Mo rirahi na limana movano tataholo isana nona tamlohi usurimo verea mara, “La haranike, enira tinakuperesi na tasiku! 50 Matan hare mo lo vaina masalon Tamaku na tuka enia tasiku,vetasiku, ale tinaku.”

13Tamlohi Haporahi Matea(Mk 4.1–9; Lk 8.4–8)

1 Hitahu hin rani atu, Iesu mo maluena ima, ale mo sivo mo sakele na pahisatasi. 2 Ale matan vao tavera la mai la loturu porotia, Iesu mo vele na boti mateamo sakele hinia, ale vao tari sei la lo turuna oneone. 3 Moiso mo verera na hinaumatuvana na titileu mara, “Tamlohi ha-porahi matea mo vano vara i haporahi tepiri. 4 Mo pa lo haporahi na piri, tatuarala jovi na malele, ale maji avuavu la maila hani vevuhira. 5 Tatua piri la jovi navatuvatu, lepa mo tavinvin purongo, alela tuvu vahatea matan mo tavinvin, 6 panialo mara mo vele mo sulira, ale la mahoamatan la sopo wariha. 7 Tatua piri tinapuala jovi na livuha vipahai ngarngariha, ale lavipahai ngarngariha atu la ulua la punira.8 Tatua piri tinapua la jovi na lepa ruhu lanamaha, hai la tikeli vaha ngavu sangavulu(100) hai vaha ngavulu limarave (60) haivaha ngavulu tolu (30) hin haratu molo haporahira tiroma. 9Haratu mo perohai tapurongo!”

Retiusia Matan Titileu Atu(Mk 4.10–12; Lk 8.9–10)

10 Nona tamlohi usuri la mai la vereaisana lara, “Mata sava ko lo retireti natitileu isara?”

11 Moiso mo raramira mara, “IsamimGod mo majinga vara ha pa levosahina hina luhu matan mauri atu God moaulu hinia, pani isara, mo sopo majinga.12 Matan isan haratu mo lavi te lelevosahina mapuna, God i pa sile na lelevosahi i lomasurere isana, pani isan haratu mo sopote lelevosahi na mapuna, sava hinau morongoa, i pa tihai. 13Na lo retireti na titileuisara matan harihi, matan la lo hitea, panila pa sopo rongovosahia, la lo rongoa, panila pa peropero, ale la pa sopo levosahia.

14 Vararuhu, sava Isaiah mo reti mangoviahinia moiso mo masese hinira vara,‘Ha pa rongoa,pani ha pa sopo eri levosahia,

ale ha pa hitea,pani ha pa sopo eri rongovosahia.15Matan mapura la mai la praprasa,

perora la peroputu,ale matara la pelati,

matan vara la pa sopo hite na matara,teni rongo na perora,

ale la rongovosahi na mapuramatan vara la eri posi la mai isaku

matan vara a vai mamahunina mapura na nora rojoa.’ Isa 6.9–10

16 Pani la matamim sei, la avulahi taveramata sava la eri hitea, ale peromim laeri rongovosahi na sava la lo rongoa.17 Vararuhu na verea isamim, tuai provetmatuvana peresi na tamlohi tataholo laopoia vara la eri hite na sava ka lo hitea,pani la sopo hitea, ale vara la rongo na savaka lo rongoa, pani la sopo rongoa.

Iesu Mo Vereuli Titileu Atu(Mk 4.13–20; Lk 8.11–15)

18Ha tapurongo na rarami titileu matantamlohi haporahi atu: 19Vara teamo rongona reti matan mauri atu God mo auluhinia, pani mapuna mo sopo levosahia, aleTiapolo mo mai mo reve narihi na sava molavoa namapuna. Haranike enia piri seimolavoa na malele. 20Hin haratu mo lavoa nalepa rilangi, haranike enia haratu sei morongo na Retiruhu, ale vahatea purongomo lavia na avulahi, 21 pani matan mosopo te nona jara turu, mo turumakomonapurongo, ale vara rani rilangi mo mai tenila tipahia mata Retiruhu, vahatea purongoi pa rovo na nona rasua. 22 Hin haratumo lavoa na livuha vipahai ngarngariha,enia haratu mo rongo na Retiruhu, panimasalo mauri peresi na romromi tavtavmo turuhoro na Retiruhu, ale mo soponamaha. 23 Pani hin haratu mo haporahiana lepa ruhu, enia haratu mo rongo naRetiruhu, ale mo rongovosahia. Enia monamaha mo tavera, hin tea i pa tikeli vahangavu sangavulu (100x) hai mo tikeli vahangavulu limarave (60x) ale hai mo tikelivaha ngavulu tolu (30x) hin haratu mo lolavoa.”

Titileu Mata Pongi Hitahu

Page 21: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 13:24 18 Matthew 13:5124 Mo mele verera na titileu tinapua

mateamara, “Mauri atu Godmo aulu hinia,mo sohena tamlohi matea mo lo haporahina piri ruhu na lolo isana, 25 pani narani nona tamlohi voko la juruvi romaliho,nonameresahimomaimohaporahi na piriruvu hin isa wit atu moiso mo mele rovo.

26 Ale lara la tuvu, ale la namaha ruvusohena la pala.

27 Moiso volitusi non tamlohi taveramata ima lamai isana lara, ‘Tamlohi tavera,avei, kama rom vara ko haporahi na piriruhu purongo na isam, pani sohena savanatu, ruvu la tuvu hinia?’

28 Ale mo verea isara mara, ‘Noku mere-sahi matea mo vai hinau sei.’

Ale nona volitusi lara, ‘Ale ko opoia varakama vano kama saputira?’

29 Pani mo verea mara, ‘Mo vono! Mosopo ruhu vara ha saputira matan ha paeri saputi na wit peresira. 30 Ha tinarihirala ulua jara matea vavano i tikeli na raniasitauni. Na rani asitauni a pa vere natamlohi asitauni vara la saputi na ruvutiroma, ale la otira matan vara la pa sulira,pani la pa takonahi na wit na noku imawit.’ ”

Pira Paka(Mk 4.30–32; Lk 13.18–21)

31Momele vere na titileu tinapua mateaisara mara, “Mauri atu God mo aulu hiniamo sohena piri paka matea sei tamlohimatea mo lavia mo haporahi na isana.32 Piri atu enia mo rihirihi mo jeu na piritari, pani vara mo ulua, mo mai mo taveramo jeu na vipahai tari, ale maji avuavuna masapa la mai la vai na taura na ran-garangana.”

33Momele vere na titileu tinapua mateaisara mara, “Mauri atu God mo aulu hiniamo sohena isi sei harai matea mo lavia, alemo hoia na flaua vavano isi sei mo vaia mosohi.”

Mo Vujangira Na Titileu(Mk 4.33–34)

34Hinau tari nike, Iesumo verea isan vaoatu na titileu: vararuhu, mo sopo vere tehinau hatea isara vara mo sopo verea natitileu. 35Harihimomarivisi na sava provetla verea tuai sei vara,‘A pa vujangi na tamlohi na titileu,

a pa vereuli na sava la luhuna tapulo varama mo tikeli nake.’

Psa 78.2

36 Ale mo malue hin vao atu mo ununa ima. Moiso nona tamlohi usuri la maiisana lara, “O to veremamahuni kamamnatitileu mata ruvu hin isa atu.”

37 Iesu mo raramira mara, “Haratu molo haporahi na piri ruhu enia Natun Tam-lohi. 38 Isa sei enia varama, moiso piriruhu enia la haratu sei la lavi mauri atuGod mo aulu hinia, ale ruvu atu enia laharatu sei la tamlohi non haratu mo sasati,39 ale meresahi atu mo lo haporahira, eniaTiapolo. Asitauni enia pongi hitahu, aletamlohi asitauni enira angelo.

40 Sohena la saputi na ruvu, ale la sulirana hapu, i pa sohena na pongi hitahu.41Natun Tamlohi i pa rule na nona angelo,ale la pa lavi narihi na hinau tari sei la lo vaina tamlohi la hehe peresi la haratu tarea lalo tope na leu na lolo jara sei enia mo auluhinia, 42 ale la pa pulahira la sulira hin jaraatumata hapu. Hin jara atu, la pa tangi, alela pa ngarngarori na hurura na rongohajitavera. 43 Moiso haratu la tataholo la pamera sohena alo hin mauri atu na suihanTamara. Haratu la peroha, ha tapurongo!

Titileu Mata Tavtav Matea44 Mauri atu God mo aulu hinia mo so-

hena tavtav tavera matea, tamlohi mateamo jarohia na lepa matea, ale tamlohitinapua matea mo tapaia, ale mo meletavuhoroa. Moiso mo avulahi tavera, movano mo harehi vevuhi na nona hinahinaumatan vara i eri voli lepa atu.

Hurutavila Ruhuruhu Matea45 Ale mele vahatea, mauri atu God mo

aulu hinia mo sohena tamlohi arearehimatea mo lo aleale hurutavila ruhu, 46 aleenia mo vilei na hurutavila matea moruhuruhu jea, mo vano mo harehi vevuhina nona hinahinau, ale mo volia nona.

Titileu Mata Tara Matea47 Ale mele vahatea, mauri atu God mo

aulu hinia mo sohena tara sei la pulahiana tasi, ale maji tinatinapua tari la kalihinia. 48 Mara mo marivi, tamlohi la revehosohia, ale la sakele la vironi narihi nahina ruhu la sohonira na tanga, pani haratula sati la pulahira. 49 I pa sohena na pongihitahu. Angelo la pa mai la asehi la haratula sasati hin la haratu la tataholo, 50 ale lapa pulahira na jaramata hapu. Hin jara atu,la pa tangi, ale la pa hatihati na hurura.

51Ka lo rongovosahi la hinau sei?”La raramia lara, “He'e.”

Page 22: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 13:52 19 Matthew 14:2652 Ale mo verea isara mara, “Ale matana,tamlohi vujangi mata leu tari sei la lavina lelevosahi mata usuri mauri atu Godmo aulu hinia, enira la pa sohena tamlohitaveramata imamatea seimo lavi narihi nanona tavtav vara i vujangira isana tamlohi,hina paro peresi na hina tuai.”

Mara Nazareth La Rohu Hinia(Mk 6.1–6; Lk 4.16–30)

53 Iesu mara mo isoiso hin la titileu atu,mo malue hin jara atu, 54momai na jaranamo vujangira na nora ima lotu, ale lamaru-rahi hinia lara, “Tamlohi nike, mo lavi nanona lelevosahi epu, mo pa lavi na suihavara i vai na hina ruhuruhu epu? 55 Panienia mo sopo natun tamlohi tapatu atu?Ale tinana la tovia Mary, ale tasina sei,James, Joseph, Simon peresi Judas. 56 Alevetasina tari la lo toho peresira nike, savajara natu, tamlohi nike mo pa lavi na suihavara i vai la hinau sei hinia?”

57Ale la lo rohu hinia, pani Iesumo vereaisara mara, “Provet matea i pa sopo eri lavina oloolo na jarana teni na lolo imana.”

58 Ale mo sopo vai te hina ruhuruhumatuvana ea matan la sopo rasua.

14John Tamlohi Paptijo Mo Mate(Mk 6.14–29; Lk 9.7–9)

1 Hin rani atu supe rihirihi Herod, morongo na roroan Iesu, 2 ale mo verea isananona volitusi mara, “Haranike enia Johntamlohi paptijo sei! Eniamomele sauteter-ahi na mateia, ale mo eri vai la hina maru-rahi sei matana.” 3Matan Herod natu, motauri John, alemo pesia, alemo taua na imarilangi matan narouna Herodias, narountasina Philip, 4 matan John mo lo vereaisana mara, “Mo sopo tataholo vara o lavianaroum.” 5 Hina purongo vara mo opoiavara i vilimateia, mo matahuni na tamlohimatan enira la rasua vara John enia provetmatea.

6 Pani na rani pongi vora non Herod momai, venatun Herodias mo velu na nahovao ea mo vai Herod mo avulahi tavera,7 matana, enia mo vai na retitauhi rilangimatea vara i pa silea na sava hinau mousia isana. 8 Tinan hararihi atu mo retiretipatuna, ale hararihi atu mo verea mara,“O sileau na patun John tamlohi paptijo napusa peleti.” 9 Supe Herod mo rongo mosati, pani matan nona retitauhi na naho

vao, mo retileu vara la vaia. 10 Mo rulena nona tamlohi la tai roto na ralon Johnna ima rilangi, 11 ale la lavi na patuna napeleti matea la silea isan hararihi atu, alemo lavia vano isan tinana. 12Tamlohi usurinon John la mai la lavi na tarapena, ale latavunia, ale la vano la verea isan Iesu.

Mo Vahani Na Vao Tamlohi(Mk 6.30–44; Lk 9.10–17; Jn 6.1–14)

13 Iesu mara mo rongoa, mo malue movano mo vele na boti matea, mo vanona jara hasetoho matea vara i lo tohohasena. Pani na rani vao tamlohi lara larongoa la malue na vanuara la hahau alea.14Mara mo sahe na jarauta, mo hite na vaotaveramatea, alemo romopoira, alemo vaimamahuni na nora tamlohi rojoa.

15 Ale mo lo ravravi nona tamlohi usurila mai isana la verea lara, “Jara nike, eniajara hasetoho matea, ale pongi mo lo mai.O rule vao sei la vano hin te vanua vara lavoli te hara hinau matara hasera.”

16Pani Iesu mo verea mara, “Mo vono, lalo toho, kamim ha vahanira.”

17 La verea isana lara, “Kama lo lavi napereti mo lima purongo peresi na maji morua.”

18 Ale mo verea isara mara, “Ha lavirala mai isaku.” 19 Ale mo retileu isan lavao atu vara la sakele na ruvuruvu, ale molavi la pereti atu mo lima peresi la majiatu mo rua, mo tara sahe aulu na tuka mohasohaso God, ale mo vere meje matara,ale mo tope la pereti atu mo silea isananona tamlohi usuri, ale nona tamlohi usurila silea isan la vao atu. 20 Tamlohi tarila hanhani la masu. La sohoni na sopehanhani na tanga mo sangavulu romanamo rua la marivi. 21 Ale la haratu la lohanhani enira mariviti i tikeli tari vahalima (5,000) haratu la sopo evi na haraiperesi na natuvarihi.

Iesu Mo Hahau Na Pusa Tasi(Mk 6.45–52; Jn 6.15–21)

22Vahatea purongo, mo aji na nona tam-lohi usuri vara la vano tiroma hinia natavul tasi, ale mo rule vao atu la vanokarahi. 23 Ale Iesu mara mo rule vao atula vano moiso, mo vele sahe na vutivutimatan vara i usiusi enia hasena. Ravravimo mai enia hasena mo lo toho atu, 24panibotira nakerihi mo vano asau moiso najarauta, suhusuhu la lo vilia matan la losongahi na langi.

25Alemajou rani mo lo vele, Iesumomaiisara, mo hahau na pusa tasi. 26 Pani na

Page 23: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 14:27 20 Matthew 15:22rani nona tamlohi usuri lara la hitea mo lohahau na pusa tasi, la have na matara motatavera lara, “Eh, tanume matea!” la ulona tangi matan la matahu.

27 Pani vahatea purongo Iesu mo retiisara mara, “Ha romrilangi! Enau sei, hasopo matahu!”

28 Moiso Peter mo raramia mara, “Tija,vara engko sei, o retileu isaku vara a maiisam na pusa tasi.”

29 Iesumovereamara, “Omai!” Ale Petermo malue na boti mo hahau na pusa tasimo lo vano isan Iesu.

30 Pani mara mo hite na langi mo sererilangi, ale mo matahu, mo tapulo marunna tasi, mo ulo mara, “Tija, o juriau!”

31 Vahatea purongo Iesu mo sohai nalimana, alemo tauria,moverea isanamara,“Engko nom rasumo rihirihi hajavua, matasava ko rom rua?” 32Ale lara lamele vele naboti, langi atu mo moti.

33Haratu la lo toho na boti la lotua lara,“Vararuhu, engko Natun God!”

Tamlohi Rojo Gennesaret(Mk 6.53–56)

34 Ale lara la vano na tavalu tasi, la hosona jara Gennesaret. 35Ale tamlohi hin jaraatu lara la hitevosahia, la sohai na reti moralihi jara atu vara la lavi na nora tamlohirojoa tari la mai isana, 36 ale la usia rilangivara la pa tikeli purongoi na pingo nonaruru. Ale enira mo isoiso atu sei la tikeliala ruhu.

15Vujangi Nona Vajiahara(Mk 7.1–13)

1 Moiso, Pharisee peresi na tamlohi vu-jangi mata leu la mai isan Iesu la taiJerusalem lara, 2 “Mata sava nom tamlohiusuri la lo tope na posposi nona vajiahamatan tuai? Matan enira la sopo hoje nalimara tiroma moiso la pa hanhani.”

3 Iesu mo raramira mara, “Ale mata savaka lo tope na retileu non God matan ka lousuri na posposi tamlohi? 4Matan God moretileu mara, ‘O oloolo hin tamam peresitinam!’ Ale mara, ‘Hare mo reti sati hintamana teni tinana, i pa mate matana.’ Exo20.12; Exo 21.17 5 Pani ka verea kara, ‘Motataholo vara tea i verea isan tamana eniatinana vara sava tuetueni vara i eri sileaisara, mo pete silea isan God moiso.’ 6 Aleenia mo sopo sile na oloolo isan tamana

matan haratu. Ale matan ka lo usuri naposposi tamlohi, ka rohu na reti non God.7 Kamim tamlohi tapnetano! Isaiah moretimangovi vararuhu hin kamim na ranimo verea mara,8 ‘La tamlohi nike, la lo oloolo hiniau na

hurira purongo,pani mapura la lo toho asau hiniau;

9 la lo vai vono na nora lotu,la lo vujangi na nora retileu lara

retileu non God.’ ” Isa 29.13Tamlohi La Lumiha Mata Hehe(Mk 7.14–23)

10 Ale Iesu mo tovi vao atu la mai isanamo verea isaramara, “Ha tapurongo, ale halevosahia! 11 Sava mo unu na jingom mosopo vaiho o lumiha, pani sava mo maluena jingom, enia mo vaiho ko lumiha.”

12Moiso nona tamlohi usuri la mai isanala verea lara, “Avei, ko sopo levosahia varaPharisee la rongo mo sati na sava ko loverea?”

13 Mo raramira mara, “Vipahai tariharatu Tamaku na tuka mo sopo lavora ipa saputi narihira. 14Ha sopo sahara vanoisara. Enira la matavuso. La lo tiroma natamlohi, pani la matavuso. Vara matavusoi tiroma na matavuso, la pa jovi hin temoru.”

15 Pani Peter mo verea isana mara, “O tovere mamahuni titileu sei isamam.”

16Alemo raramiamara, “Kamim sohena,ka sopo lo levosahi? 17 Ka sopo levosahiavara sava ka hania mo unu na pangemim,ale ka mele hoti hinia? 18 Pani reti molo malue na jingo mo tapulo malue namapu tamlohi, ale harihi mo vai na tam-lohi mo lumiha. 19 Matan hinau sohenharihi la lo malue na mapu tamlohi: rom-romi sasati, vilimatei, vaivaileu peresi natinapua mo lahi moiso, posposi lumiha,vavanaho, tuetueni halu, reti sati na hijatamlohi. 20 La hinau sei la vai na tamlohimo lumiha. Pani vara tea i hanhani peresina limana mo sopo hojea, mo sopo vaia ilumiha.”

Rasua Non Harai Mara Cana(Mk 7.24–30)

21 Ale Iesu mo malue hin jara atu, movano na jara tavera matan Tyre enia Sidon.22 Ale vahatea hin jara atu, harai maraCana matea mo pala mo lo tangi mara, “Oromopoiau Moli, mahapin David! Tanumesasati matea mo sohoni venatuku mo vaikomokomoa!”

Page 24: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 15:23 21 Matthew 16:10

23Panimo sopo raramia hin te reti hatea.Ale nona tamlohi usuri lamai la usia rilangiisana lara, “O rulea i malue matan mo lotangi usurira.”

24Mo raramia mara, “Haratu mo ruleau,mo ruleau purongo mata sipsip matan Is-rael sei la jalio.”

25 Pani harai atu mo mai mo papaohi nanahona mara, “Moli, o tueniau.”

26 Ale Iesu mo raramia mara, “Mo sopotataholo vara tea i lavi narihi na peretihana natuvarihi i silea isana viriu.”*

27Harai atu mara, “He'e Moli, pani viriula lo hani na utauta pereti sei la lo jovjovina tep non nora tamlohi tavera.”

28 Moiso Iesu mo raramia mara, “Naverea, engko harai matea, nom rasua motavera jea. I pa sohena sohen ko opoia.” Alevahatea purongo, venatuna mo ruhu.

Rojoa Nona Tamlohi La Tihai29 Iesu mo mele vano mo hahau na

pahisa tasin Galilee. Mo sahe aulu navutivuti, ale mo lo sakele ea. 30Moiso vaotavera mo marivi la mai isana peresi natamlohi hariju, matavuso, tamlohi papao,la haratu la mengo, ale vao matuvana tina-pua, ale la taura na palona, moiso mo vaimamahunira, 31ale vao atu romiramo soposakele matan mo vai na mengo la retireti,haratu la papao la ruhu, haratu la harijula hahau, ale matavuso la kilau moiso vaoatu la marurahi tavera matana, ale la silena hasohaso isan God matan Israel.

Mo Vahani Na Vao Tavera(Mk 8.1–10)

32 Moiso Iesu mo tovi na nona tamlohiusuri la mai isana ale mara, “Enau na ro-mopoi la vao nike, matan la lo toho pere-siau mata rani mo tolu moiso, ale mo sopote hara hinau, ale na sopo opoia vara arulera la mule marohati, vara i vono la pamatemate na malelera.”

33 Ale nona tamlohi usuri la verea isanalara, “Ra pa eri lavi te pereti i tataholohin vao tavera nike na jara hasetoho sohenharihi epu?”

34Moiso Iesu mara, “Ka lo lavi na peretimo visa?”

Lara, “Mo limaravrua peresi na majivavarihi mo visalete purongo.”

35 Moiso mo vere vao atu vara la sak-sakele na lepa, 36 ale mo lavi la pereti atumo limaravrua peresi na maji moiso, mo

vere meje isan God, ale mo topera, ale mosilera isana nona tamlohi usuri, ale tamlohiusuri la silera isan la vao atu.

37Ale eniramo isoiso la hanhani lamasu.Moiso la sohoni na sope hanhani na tangamo limaravrua la marivi. 38 Evi tamlohipurongo la hanhani mo tikeli tari vahavati (4,000)la sopo evi na harai peresi na natuvarihi.39Moiso hitahun haratu, mo rule la vao atula mlemle, mo vele na boti matea, ale movano na jara Magadan.

16La Opoi Na Matamata(Mk 8.11–13; Lk 12.54–56)

1Ale Pharisee peresi na Sadducee la maiisana vara la vaihitea. La usia vara i vujan-gira hin tematamata taveramatan na tuka.

2 Iesu mo raramira mara, “Vara moravravi, kara ‘Taro i pa ruhu matan telangimo hahara!’ 3 Ale na ralavuho, ‘Taro i pasati nohorihi matan telangi mo hahara, alemo roroha!’ Ka lo levosahia vara taro i pasohena sava matan ka lo kilau na masapa,pani ka sopo eri hitevosahi na matamatamatan rani nike ka lo toho hinia? 4 Pinasasati nike, mo tamlohi vaivaileu, mo loaleale matamata, pani i pa sopo lavi tematamata tinapua, pani matamata sei momasese isan Jonah tuai.” Moiso mo malueisara mo vano.

Pharisee Peresi Na Sadducee(Mk 8.14–21)

5 Nona tamlohi usuri lara la kakau natavalu tasi, la pa romromia vara la sopo lavite pereti. 6 Ale Iesu mo verea isara mara,“Ha sopo romaliho vara ha lo kilau mata isisasati nona Pharisee peresi na Sadducee.”

7 Moiso la tapulo sorahia isara haseralara, “Eh, korong mo pa verea matan enrara sopo lavi te pereti teni?”

8 Pani Iesu mo levosahi na sava la loverea, ale mo verea mara, “Kamim akerihi,nomim rasu mo rihirihi hajavua. Matasava ka lo sorahia isamim hasemim varamo sopo te pereti? 9 Ka sopo lo levosahia?Kamele romaliho hin la pereti atu mo limamatan vao atu mo tari vaha lima (5,000)ale ka sohoni na sope hanhani na tangamovisa hin rani atu? 10 Teni ka romaliho hinpereti atu mo limaravrua matan vao atumo tari vaha vati (4,000) ale tanga

* 15:26: Jew la tovi na tamlohi roroha ‘viriu’.

Page 25: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 16:11 22 Matthew 17:6mo visa ka lavia isara? 11 Mo sohena savanatu, ka sopo levosahia vara enau na soporetireti na pereti? Ha lo kilau na isi nonaPharisee peresi na Sadducee.”

12Ale la pa levosahia natu, vara mo sopoverea vara la lo kilau mata isi mata pereti,pani mata vujangi nona Pharisee peresi naSadducee.

Iesu Enia Hare(Mk 8.27–30; Lk 9.18–21)

13Ale na rani Iesu mo mai na jara matanCaesarea Philippi, mo usi na nona tamlohiusurimara, “Kamimka lo rongo na tamlohila lo verea vara Natun Tamlohi enia hare?”

14Moiso lara, “Hai la lo verea vara Johntamlohi paptijo, tatuara lara Elijah, alehai lara Jeremiah teni vonan la provet atumatea.”

15Mo verea isara mara, “Pani kamim kalo verea vara enau hare?”

16 Simon Peter mo raramia mara, “En-gko natu pa Kristo atu, Natun God sei momauri!”

17 Ale Iesu mo raramia mara, “Simonnatun Jonah, God mo leruhu hiniho matanmo sopo tea hin varama nike i vujangiaisam, pani Tamaku na tuka hasena movujangia isam. 18 Ale na verea isam, engkoPeter sei raramin hijam enia vatu, ale hinpulo vatu nike, a pa voro noku vao kale-sia, hina purongo vara suiha non varamamata mateia mo rilangi, pani i pa sopo erituruhoroa. 19 A pa sileho na kia matanmauri atu God mo aulu hinia, ale savahinau ko horoa na varama, God na tuka mohoroa moiso, ale sava hinau ko tinarihia navarama, God na tuka mo tinarihia moiso.”20 Moiso, mo retileu isana nona tamlohiusuri vara la sopo sorahia isan tea vara enianatu, Kristo atu.

Iesu Mo Vere Na Nona Mate(Mk 8.31–9.1; Lk 9.22–27)

21 Mo tapulo hin rani atu natu, Iesu motapulo vujangi na nona tamlohi usuri hiniavara enia i pa vano Jerusalem, ale i pa lavina rongohaji isana tamlohi aulu peresi namoli nona pris peresi na tamlohi vujangimata leu, ale la pa vilimateia, ale hitahu nahatolu rani i pa mele turu.

22Ale Peter mo tauri na limanamo reveavano hasena, mo reti rilangi isana mara,

“Moli, mo vono! Hinau atu i pa sopo erimasese isam!”

23 Pani Iesu mo posi mo verea isan Petermara, “Setan, na sopo opoia vara a hiteho!Engko ko lo turuhoroau, matan engko kosopo tau na romim na hinahinau non God,pani na hinahinau nona tamlohi.”

24Moiso Iesu mo verea isana nona tam-lohi usuri mara, “Vara tea mo opoia varai usuriau, i pa horo na masalona hasena,i lavi na nona talopeilopei, ale i usuriau.*25 Matan haratu mo opoi na maurina motavera jea, i pa vaitihaia, pani haratu morohu na maurina mataku, enia i pa tapaimauri vararuhu atu. 26 Sava hinau moruhu isan te tamlohi vara i lavi na hinautari na varama, pani i vaitihai na maurina?Teni sava hinau natu, tamlohi i eri sileavara i mele lavi na maurina? 27 MatanNatun Tamlohi i pa mai peresi na nonaangelo na hasohason Tamana, moiso i pavoli tataholoi na tamlohi hatehateahi matasava mo vaia na varama. Psa 62.12; Rom 2.6

28Vararuhu na verea isamim, tatuamimla lo turu nike nakerihi, la pa sopo eri matevavano la hite NatunTamlohi imai na nonasuiha mata Supe.”

17Epen Iesu Mo Posi(Mk 9.2–13; Lk 9.28–36)

1 Ale mele rani mo limarave tinapuamo vano moiso, Iesu mo lavi Peter, Jamesperesi tasina John, mo tiromara la velesahe aulu na vutivuti tavera matea la tohohasera. 2Ale epen Iesu mo mai mo tinapuana nahora, nahona mo mera sohena alo,ruruna la lulu sohena malarani, 3 ale va-hatea purongo, la hite Moses enia Elijah lapala la lo retireti peresi Iesu. 4Moiso Petermo verea isan Iesu mara, “Tija, mo ruhumatan ra lo toho nike, vara ko opoia a pavai te ima ruru i tolu akerihi, matea nom,matea non Moses, ale matea non Elijah.”

5Mo pa lo retireti, ale vahatea purongotelangi mera matea mo hovira, moiso leomatea mo malue hin telangi atu mara,“Harihi enia Natuku ruhuruhu, na opoiamo tavera jea, ha tapurongo isana!” 6Nonatamlohi usuri lara la rongo leo sei, la jovina nahora na matahu tavera.

* 16:24: talopeilopei: Iesu mo verea vara tamlohi rasua sei la sopo avulahi vara la turu rilangi na rani tamlohi larohu hinira matan la lo usuri Iesu teni la lavi na rani rilangi matan la lo oloolo na nona reti, enira la sopo eri vereavara enira nona tamlohi.

Page 26: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 17:7 23 Matthew 18:77 Pani Iesu mo mai mo tikelira mo verea

mara, “Ha turu, ha sopo matahu!” 8Ale narani la tara sahe la sopo mele hite tea, panila hite Iesu hasena. 9 Ale la pa lo sevutina vutivuti, Iesumo retileu isaramara, “Hasopo vere na sava ka hitea vavano i tikeli narani Natun Tamlohi i mele turu namateia.”

10 Ale tamlohi usuri la usia lara, “Alemata sava tamlohi vujangi mata leu la loverea vara Elijah i pa mai tiroma?”

11Mo raramiramara, “Elijah i pamai, alei pa tau mamahuni na hinau tari. 12 Panina verea isamim vara Elijah mo pete palamoiso, ale la sopo hitevosahia, pani la vaimasalora isana. Ale sohen haratu la pasile na rani rilangi isan Natun Tamlohi.”13 Ale tamlohi usuri la pa rongovosahianatu, vara mo lo verera hin John tamlohipaptijo.

Uluvou Matea(Mk 9.14–29; Lk 9.37–43a)

14 Ale lara la lo sevuti la mai isan vaoatu, tamlohimateamomai isan Iesumopa-paohi na nahona, 15mo verea mara, “Moli,o romopoi hin natuku matan enia mo lomatemate, ale tareamo lo lavi na rongohajitaveramatan hin te rani mo lo jovi na haputeni wai. 16Na pete laviamomai isana nomtamlohi usuri moiso, pani la sopo eri vaimamahunia.”

17 Ale Iesu mo raramia mara, “Kamimmo sopo te nomim rasu hatea, kamim pinalejileji matea, a pa mele toho peresi kamimrani i visa? Na sopo levosahia vara a pa lavina puhon nomim hinau i tikeli pangisa? Olavia imai isaku!” 18Ale Iesumo reti rilangiisan tanume sasati atu, ale momalue hinia,ale vahatea purongo natuna mo ruhu.

19Moiso hitahu, tamlohi usuri la mai natavaluna la usia lara, “Mata sava kama sopoeri levuti narihia?”

20 Mo verea isara mara, “Matan nomimrasua mo rihirihi! Vararuhu na vereaisamim, vara nomim rasua mo rilangi so-hena piri paka matea, ha pa eri verea isanvutivuti nike, vara ‘O juhati o vano sevano!’Ale i pa juha. Ale sava natu, vara ha pa sopoeri vaia?

21 Usiusi peresi na posposi tapuhoro nahanhani purongo i pa eri levuti narihi natanume sasati sohen harihi i malue.”

Retireti Mata Nona Mateia(Mk 9.30–32; Lk 9.43b–45)

22 Ale na rani la pa lo pulutahi Galilee,Iesu mo verea isara mara, “Natun Tamlohimariviti vara la turuposi hinia natu varai vano na lima tamlohi, 23 ale la pa vil-imateia, moiso i pa mele turu na hatolurani.” Ale la rongo mo sati tavera matana.

24Na rani la kakau Capernaum, haratu lalo lavi na makomo mania mata takis matanora Temple la mai isan Peter lara, “Nomtija i pa voli na takis teni mo vono?”

25 Ale Peter mo raramira mara, “He'e.”Ale mo lo unu na ima, ale Iesu mo retiretitiroma isana mara, “Romim mo sohenasava Simon? Supe mata varama la lo lavina takis isan hare? Isana natura teni isanatamlohi tinapua?”*

26 Ale na rani Simon mo verea mara,“Isana tinapua!” Iesumo verea isanamara,“Ale vara sohen haratu, natura la materina takis. 27 Pani matan vara ra sopo komona romira, o sivo na tasi, o pulahi na nomasi revereve, ale sava maji mo kali hiniatiroma, o roi na vavana, ale o pa hite namania matea mo tataholo mata voli takisnora enra rua.”

18Hare Mo Aulu Jea(Mk 9.33–37; Lk 9.46–48)

1 Hin rani atu tamlohi usuri la mai isanIesu lara, “Hare natu, enia i pa aulu jea hinmauri atu God mo aulu hinia?”

2 Moiso mo tovi na natirihi matea varai mai isana, ale mo turuhia na livuhara,3moiso mara, “Vararuhu na verea isamim,vara ha sopo posi mai sohen natirihi nike,ha pa sopo eri levosahi mauri atu God moaulu hinia. 4 Hare mo hase taua atanosohen natirihi nike, enia mo aulu jea hinmauri atu God mo aulu hinia. 5 Hare molavi te natirihi sohen harihi na hijaku, eniamo lo laviau, 6 pani vara tea mo vaitihaina rasua non te vonan la natuvarihi nike larasuau, i pamele ruhu jea isana vara la pesite vatu tavera na ralona la putehia na tasipuaha.

Vaihite La Pa Mai(Mk 9.42–48; Lk 17.1–2)

7 Rani sasati i pa jovi na varama matanrasua i pa tihai. Matan tarea hina vaihitela pa lo mai, pani rani sasati isan haratu

* 17:25: Tamlohi hai la romromia vara natura nike, enira natun supe tataholo, ale la haratu la tamlohi tinapua enirala sopo vaon supe atu.

Page 27: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 18:8 24 Matthew 18:32mo lo vaitihai na rasua nona tinapua. 8Alevara limam teni palommovaiho ko vanonahehe, o tai narihia o pulahia. Momele ruhujea vara o unu hin mauri atu o papao tenio hariju, mo jeu haratu vara la pulahihoperesi na limammo rua teni palommo ruahin hapu atu mo sopo te isoisona. 9 Alevara matam mo vaiho ko lo vano na hehe,o julai narihia o pulahia. Mo mele ruhu jeavara o unu hin mauri atu peresi na matammatelete, mo jeu haratu vara la pulahihoperesi na matam mo rua o vano hin hapuatu mo sopo te isoisona na moruhapu.

Sipsip Atu Mo Jalio Na Malele(Lk 15.3–7)

10 Ha lo kilau ha sopo hitelehilehi tevonan la natuvarihi nike, matan na vereaisamim vara tarea na tuka, nora angelo, laharatu la lo kilaura, Tamaku na tuka motinarihia vara la eri turu nanahonamatara.

Tavui Sipsip Matea11 Matan Natun Tamlohi mo mai vara

i juri la haratu la jalio. 12 Ale nomimkilakilau mo sohena sava? Vara tamlohimatea pulana sipsip mo ngav sangavulu(100) ale matea mo jalio, i pa sopo tau laharatu mo ngavulu limaravati mo limara-vati (99) na pahisa vutivutiatu tako ale i ale haratu mo jalio teni ivono? 13 Ale vara mo tapaia, vararuhu naverea isamim, mo avulahi tavera matana,mo jeu la haratumo ngavulu limaravati molimaravati sei la sopo jalio. 14 Mo sohenanatu, mo sopo masalom Tamaku na tukavara rasua non te vonan la natuvarihi nikei vano hina purongo.

Vara Tea Mo Hehe(Lk 17.3)

15 Vara voraim mo vai te hehe isam, ovano o vere na nona hehe isana kamimrua hasemim. Vara mo tapurongo isam,voraim i pa mele tapalam. 16 Pani varamo rohu vara i tapurongo, o lavi te hateateni tupra rua tinapua la vano peresihomatan vara o pa eri turu na nora vereu-lia. Deut 19.15 17Ale varamo rohu vara i tapurongohinira, o pa vereaisana vao kalesia. Ale vara mo rohu vara itapurongo isana vao kalesia sohen tiroma,ale i pa sohena tamlohi roroha isamim,ale ha rohu hinia sohena tamlohi rorohamatea teni haratu mo lo lavi na takis.

Tinarihia Teni Horoa

18 Vararuhu na verea isamim, savakamim kalesia ka lo horoa na varama,God na tuka mo horoa moiso, ale savaka tinarihia na varama, God na tuka motinarihia moiso.

19 Na mele verea isamim vara te tuprarua na varama la majinga hin te hinau lausia, Tamaku na tuka i pa vaia sohena isara.20 Matan, vara te tupra rua teni tupu tolula lo pulutahi na hijaku, enau na lo tohoperesira.”

Romi Na Tinapua21 Moiso Peter mo mai isana mo verea

mara, “Tija, vara voraiku mo vai na heheisaku, a pa romi voraiku vaha visa? Vahalimaravrua teni mo vono?” 22 Iesu moverea isana mara, “O pa sopo romia vahalimaravrua (7x) purongo, panivaha ngavulu limaravrua vaha limaravrua(70x7). Gen 4.24

23Matan harihi, mauri atu God mo auluhiniamo sohena supemateamo opoia varai taumamahuni na ave non nona slev. 24Narani mo tapulo tau mamahuni na ave, lalavi vonara matea momai isana, mo ave namania matea mo tataholo na voli tamlohimata rani mo tari vaha sangavulu (10,000).25 Ale matan i pa sopo eri voli narihia,nona tamlohi tavera mo retileu hinia varala harehia peresi narouna tolu na natunaperesi na nona hinau tari vara i spai nanona mania hinia. 26 Ale slev atu mo jovina pauna, mo tangi mara, ‘O romperavuisaku, ale a pa voli vevuhi na noku avetari isam!’ 27 Ale tamlohi tavera non slevatu mo romopoia, mo tinarihia vara i vanopurongo, ale mo tinarihi na nona ave.

28 Pani na rani pa slev atu mara momalue, mo vano mo tapai na slev tinapuamatea non tamlohi tavera atu, ale slevsei mo ave isana na mania mo tataholona voli tamlohi matea mata rani mo ngavsangavulu (100)mo taurilatia,mo tapulo punia mara, ‘O voli na nom aveisaku!’ 29Ale slev atu mo jovi na pauna motangi isana mara, ‘O romperavu isaku, a pavoli narihi na noku ave isam.’ 30Pa slev atu,mo rohu hinia, alemo vanomo taua na imarilangi vara i lo toho atu i tikeli rani atu ivoli narihi vevuhi na nona ave.

31Na rani la tapalan slev atu lara la hitena sava mo vaia, la rongo mo sati tavera,la vano la vereuli na hinau tari isan noratamlohi tavera atu. 32Moiso nona tamlohitavera mo tovi pa slev atu mo mai isana,

Page 28: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 18:33 25 Matthew 19:24

mo verea isana mara, ‘Engko ko slev sasatimatea ko putu tataholo. Na tinarihi vevuhina nom avematan ko usia mo rilangi isaku.33Ale ko sopo eri romopoi na tapalam slevsohen enau na romopoiho?’ 34Moiso nonatamlohi tavera atumo lolokoru patuna, mosilea mo vano isana tamlohi ima rilangivara i toho atu vavano i voli narihi vevuhina nona ave. 35 Tamaku na tuka i pavaia sohen harihi isamim isoiso vara hasopo romi vararuhu na voraimim peresi navevoraimim na mapumim.”

19Vujangi Mata Lahi(Mk 10.1–12)

1Ale Iesu mara mo vere la hinau atu moisoiso, mo malue Galilee mo unu na jaramatan Judea na tavalu vano wai Jordan.2 Ale vao tavera la lo usuria, ale mo vaimamahuni na nora rojoa ea.

3 Pharisee la mai isana vara la vaihitealara, “Mo tataholo usuri na leu vara tea ieri tipahi narouna matan te hinau?”

4 Pani Iesu mo raramira mara, “Ka sopolo evia vara haratu mo vaira na pongitiroma mo vaira lamane peresi na harai.

Gen 1.27; 5.25 Ale mo verea mara, ‘Ale matana, tamlohii pa tinarihi tamana enia tinana, ale i soro-tahi isan narouna, ale la pa epematea?’ Gen2.24

6Alematana, la pa sopomele tamlohimorua, pani epe matea purongo. Ale sava Godmo sorotahia jara matea, te tamlohi i pasopo mele asehia.”

7 La verea isana lara, “Mata sava natu,Moses mo retileu vara tea i eri sile na pepamata rohu hin narouna matan vara i tipahinarouna?” Deut 24.1–4; Mt 5.31

8Mo verea isaramara, “Mosesmo tinari-hia vara ha pa eri tipahi na naroumimmatan mapumim tamlohi hin Israel la ri-langi, pani na pongi tiroma mo sopo so-hena. 9 Ale na lo verea isamim varatea mo tipahi narouna, pani mo sopomatan te hinau tinapua, pani mata movaivaileu peresi te tinapua, ale vara haratumo tipahia mo lahi na tinapua, enia movaivaileu peresi harai atu.”

10 Nona tamlohi usuri la verea isanalara, “Vara mo sohena natu, isana tamlohimatea peresi narouna, i pa mele ruhu jeavara tea i sopo lahi.”

11 Pani mo verea isara mara, “Mo sopotamlohi tari sei la pa eri lavi reti sei, paniharatu purongo sei God mo tinarihira varala lavi reti sei. 12 Matan, te tamlohi lavora la povota moiso, ale tea tamlohi lavotaira, ale tea la sopo lahi matan la hasetapuhira matan mauri atu God mo auluhinia. Haratu mo eri lavi reti nike, i lavia.”

Natuvarihi La Mai Isana(Mk 10.13–16; Lk 18.15–17)

13 Ale tamlohi la lavi na natura la maiisana vara i tau na limana isara i usiusimatara, pani tamlohi usuri la reti rilangiisara, 14 pani Iesu mara, “Ha tinarihi nanatuvarihi la mai isaku, ha sopo hororamatan la haratu la sohera la pa lavi mauriatu God mo aulu hinia.” 15 Ale mo leruhuhinira mo tau na limana hinira moiso momalue hin jara atu.

Tamlohi Tavtav Matea(Mk 10.17–31; Lk 18.18–30)

16 Ale hin rani atu, tamlohi matea momai isana mara, “Tija, sava hina ruhu natu,vara a vaia a pa lavi na mauri tui matana?”

17 Ale Iesu mo verea isana mara, “Matasava ko lo usiau na sava mo ruhu? Godpurongo enia mo ruhu. Vara ko opoia varao lavi na mauri, o toho usuri na retileu.”

18 Ale mo usia isana mara, “Saharanakonako?”

Iesu mo verea mara, “ ‘O sopo vilimateina tamlohi, o sopo vaivaileu peresi natinapua mo lahi, o sopo vavanaho, o sopotuetueni na halu non tea, 19 o oloolo hintamam enia tinam moiso’, Deut 5.16ale ‘O opoi na tinapua sohen ko lo opoihohasem’.” Lev 19.18

20Uluvou atu mo verea mara, “La hinautari sei na lo vairamoiso, pani sava natu, nasopo lo vaia?”

21 Iesu mo vere isana mara, “Vara o patataholo i ruhu, o vano, o harehi vevuhina nom tavtav, ale o sile na volina isanatamlohi tilavono, ale o pa lavi na tavtav natuka; ale o mai, o usuriau.” 22 Pa tamlohiatu mara mo rongo retireti atu, mo malue,romina mo sati matan nona tavtav motavera jea.

23 Moiso Iesu mo verea isana nonatamlohi usuri mara, “Vararuhu na vereaisamim, mo rilangi jea vara tamlohi tavtavmatea i eri lavi mauri atu God mo auluhinia. 24 A mele verea isamim, vara i pamele malum jea isana camel matea vara imajorole na koko niteli, mo jeu na tamlohi

Page 29: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 19:25 26 Matthew 20:19tavtav matea vara i eri lavi mauri atu Godmo aulu hinia.”

25 Tamlohi usuri lara la rongo reti sei, lamarurahi tavera lara, “Hare natu, i pa erijuri?”*

26 Pani Iesu mo kilau vano isara mara,“Isana tamlohi hinau atu i pa sopo te male-lena, pani isan God hinau tari la maleleha.”

27 Moiso Peter mo raramia mara, “Kohitea, kamam kama tinarihi vevuhi na no-mam hinau tari, ale kama usuriho. Savanatu, i pa nomam?”

28 Ale Iesu mo verea isara mara,“Vararuhu na verea isamim, hin varamaparo atu vara Natun Tamlohi i sakele nanona jara sakele mata suiha merana motavera jea, kamim haratu ka lo usuriau hapa sakele na jara sakele mata suiha mosangavulu romana mo rua, ha pa ari latavtavuin Israel atu mo sangavulu romanamo rua. 29 Ale tamlohi tari sei la malue latau na imara, teni voraira, teni vevoraira,teni tamara, teni tinara, teni natura, teninora lepa mata hijaku, God i pa silera la pamele lavia vaha ngav sangavulu (100x) hinharatu la taua, ale la pa lavi na mauri tuihitahu, 30 pani tamlohi matuvana nake seila lo aulu, la pa sopo aulu hin pongi atu molo mai, pani la haratu la sopo aulu nake, lapa aulu.”

20Tamlohi Isa Grape

Ale Iesu mo lo verea mara,1 “Ale mauri atu God mo aulu hinia mo

sohen harihi: tamlohi tavera mata imamatea mo malue na ralavuho jea mateavara i aleale tamlohi voko mata nona isagrape. 2 Ale tamlohi voko la majinga varala pa voko mata volvoli mata rani matea,moiso mo rulera la vano na nona isa grape.

3 Ale na matan alo mo limaravati naralavuho mo malue mo vano mo hite tetamlohi la lo toho purongo na jara maket,4 ale mo verea isara mara, ‘Eh, kamimsohena, ha sivo na isa grape, ale a pa sile nasava mo tataholo vara ha pa lavia.’ 5Moisola malue la vano hin isa atu. Ale tamlohiatu mo mele aleale tamlohi sohen tiroma;mo mele malue na livuha rani tataholo,ale mo mele malue na matan alo mo toluna ravravi atu. 6 Ale na matan alo motikeli mo lima na ravravi hin rani atu, mo

malue mo vano mo tapai te tamlohi la lotoho purongo, alemo verea isaramara, ‘Eh,mata sava ka lo turu purongo nikemo tikelinakerihi?’

7 La verea isana lara, ‘Mo sopo tea i usikamam vara kama voko nona.’ Mo vereaisara mara, ‘Kamim sohena, ha vano na isagrape.’ Ale la vano. 8Ale na ravravi jea moverea isan nona patu tamlohi vara i tovi natamlohi voko vara i silera na volira, ale varai tapulo hin la haratu la pa voko hitahu, alei sahe i tikeli la haratu la lo voko tiroma. Lev19.13; Deut 24.15

9 Ale na rani la haratu mo tovira varala voko na matan alo mo lima na ravravila mai, mo silera hatehateahi na volira motataholo mata voli rani matea. 10Moiso narani la haratumo tovira tiromana ralavuhomata voko la mai, la lo romromia varala pa lavi na mania i jeura, pani enirahatehateahi sohena, la lavi na volira motataholo mata voli rani matea. 11 Lara lalo lavia, la lo retireti vavarihi hin tamlohitavera atu mata ima, 12 lara, ‘La haranikela pa mai hitahu la voko mata aoa mateletepurongo, ale ko volira sohemam sei, kamaslev nom na alo tavera mo tikeli nakerihi.’

13Panimo rarami na vonaramateamara,‘Tapala, na sopo vai te hinau i sati isam.Ko sopo majinga peresiau na volim matarani matea teni mo vono? 14O lavi na savaenia nom, ale o vano. Enau na opoia varaa sile na sava na silea isam i vano isan laharanike la pa voko hitahu. 15 Ko hitea mosopo tataholo vara a vai na sava na nokumania sohen na opoia? Teni komereimereimatan posiku mo ruhu?’ ”

16Ale Iesumomele vereamara, “Vao atunake sei la lo aulu, la pa sopo aulu hin pongiatu mo lo mai, pani la haratu la sopo aulu,la pa aulu.”

Mo Vere Na Nona Mateia(Mk 10.32–34; Lk 18.31–34)

17 Ale na rani Iesu mo pa lo saheJerusalem, mo tovi la nona tamlohi usuriatu mo sangavulu romana mo rua motovira vano na tavul malele, ale moverea isara mara, 18 “Ka hitea, ra lo saheJerusalem. Ale la pa turuposi hin NatunTamlohi i pa vano na lima moli nona prisperesi na tamlohi vujangi mata leu, ale lapa sile na talai isana vara i mate, 19 ale lapa silea isana tamlohi roroha vara la pa

* 19:25: Tamlohi hin pongi atu la lo romromia lara Godmo leruhu hin na tamlohi sei la tavtav, matan enira la tavtav.La hutura hin reti sei Iesu mo verea matan enia mo vujangia vara i pa rilangi jea vara tea i lavi mauri atu God mo auluhinia.

Page 30: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 20:20 27 Matthew 21:12

kerehia, ale la rupia na asi maja, ale vara lavosaea na talopeilopei, ale na hatolu rani ipa mele turu na mateia.”

Retiusia Matea(Mk 10.35–45)

20Ale tinan la natun Zebedee, James eniaJohn, mo mai isana tolu na natuna, ale mopapaohi na nahona vara i usia hin te hinau.21 Ale Iesu mo verea isana mara, “Ko opoina sava?” Mo raramia mara, “Na opoiavara la natuku nike mo rua la sakele napahisam vara ko tauri na nom suiha, mateana matuam, ale matea na maraum.”

22 Iesu mo raramira mara, “Kamim kasopo levosahi na sava ka lo usia. Ha eri lavina rani rilangi a pa lavia?”

La raramia lara, “Enjora, kama eri lavia.”23 Mo verea isara mara, “Ha pa lavi na

sava a pa lavi, pani matan vara ha pa sakelenamatuaku teni namarauku, eniamo soponoku vara a pa majinga hinia, pani enianon la haratu sei, Tamakumo tatamahuniamatara moiso.”

24 Ale na rani la tupu sangavulu tinapuaatu lara la rongoa, la lolokoru hin la voraiatu mo rua. 25 Pani Iesu mo tovira la maiisana, ale mo verea mara, “Ka levosahiavara tamlohi aulu hin la haratu la tamlohiroroha, la opoia tavera vara la pa lo aulu nanora tamlohi, ale ka levosahia sohena savanora tamlohi tatavera la lo roro na norasuiha hinira. 26 I pa sopo sohena isamim,pani hare mo opoia vara i aulu jea hinkamimmo isoiso, enia i pa nomim volitusi,27ale haratumoopoia vara i pa tiromamim,enia i pa nomim slev, 28 mo sohena natu,Natun Tamlohi mo sopo sinai vara tamlohila volitusi isana, mo vono, mo sinai varaenia i volitusi, ale vara i sile na maurinavara i volituhu na matuvana.”

Tamlohi Matavuso Mo Rua(Mk 10.46–52; Lk 18.35–43)

29Ale lara la lo malue Jericho, vao taveramatea la usuria. 30Ale hin rani atu tamlohimatavuso mo rua la lo sakele na pahisamalele, ale lara la rongoa vara Iesu molo hahau na malele mariviti atu, la uloaulu lara, “Moli, o romopoi kamam, NatunDavid!” 31 Vao atu la merusahira vara latoho malum, pani la mele ulo aulu motavera jea lara, “Moli, o romopoi kamam,Natun David!”

32 Iesu mo turu, ale mo tovira la maiisana mara, “Ka opoi vara a vai na savaisamim?”

33 La verea isana lara, “Moli, kama opoiavara matamam la kilau.” 34 Moiso Iesumo romopoira, mo tikeli na matara, alevahatea purongo la eri hite, ale la usuria.

21Iesu Mo Unu Jerusalem(Mk 11.1–11; Lk 19.28–38; Jn 12.12–19)

1 Ale lara la lo mai mariviti hinJerusalem, la kakau taon sei Bethphage napahisa Vuti talu Olive, moiso Iesu mo rulena tamlohi usuri mo rua, 2 mo verea isaramara, “Ha vano hin vanua aturihi, ale varaka lo unu ha pa hite na donki matea peresinatuna la lasira ea. Ha uli narihira, ale halavira la mai isaku. 3 Ale, vara tea mo verete hinau isamim matana, ha pa verea vara,‘Nomam tamlohi tavera mo opoira!’ alevahatea i pa rulera la mai.” 4 Harihi sei,mo malue sohena matan vara sava hinauprovet mo verea moiso i pa masese seimara,5 ‘Ha verea isan la haratu la lo toho Zion

vara:Nomim Supe mo lo mai isamim,mo rommalum, ale mo lo sakele na

donki matea, ale ha kilau vano,donki sei mo lo sakele hinia enianatu donki matea!’ Zec 9.9

6Ale la tamlohi usuri atu mo rua la vanola vai na sava Iesu mo verea isara moiso.7 La lavi donki atu peresi na natuna, latatavu na harin la donki atu na nora ruruhai, ale Iesu mo sakele hinira, 8 moiso, lavao tavera atu la vurangi na nora ruru namalele tavera atu, ale tatuara la tai na perevipahai la vurangira hin malele atu. 9 Alevao tavera atu la vano tiromahinia peresi laharatu la lo usuria, la lo uloulo tavera lara,“Hasohaso God, matan natun David!”“ ‘Ale leruhu hinia sei

mo lo mai na hijan Moli God!’ ”Psa 118.26

“Hasohaso i sahe isan God na tuka sei moaulu jea!”

10Ale na rani mo unu Jerusalem tamlohitari hin taon tavera atu la hutura hinia, lalo verea lara, “Hare nahai?”

11 Ale vao tavera atu lara, “Tamlohinike, enia provet Iesu, mara Nazareth hinGalilee.”

Iesu Mo Unu Na Temple(Mk 11.15–19; Lk 19.45–48; Jn 2.13–22)

12 Ale Iesu mo unu na Temple, moisomo levuti la haratu la lo arearehi peresi laharatu la lo volvoli na lolo Temple, moiso

Page 31: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 21:13 28 Matthew 21:34mo tipovi na tepel non la haratu la lo jenjenmania peresi na jara sakele non la haratu lalo harehi na vomahe.

13 Mo verea isara mara, “Retiulia moverea vara, ‘Imaku la pa tovia ima usiusi.’Pani kamim ka vaia mo mai jara luhu nonla haratu sei la tatamahu moiso mata vilina tamlohi mata vavanaho.”

Isa 56.7; Jer 7.1114Moisomatavuso peresi na tamlohi papaola mai isana na lolo Temple, ale mo vaimamahunira. 15 Pani moli mata pris peresina tamlohi vujangi mata leu lara la hitena hina marurahi ruhuruhu mo lo vairamoiso, ale lara la mele rongo na natuvarihila lo ulo aulu na Temple lara, “Hasohasoisan Natun David!” tamlohi tatavera atula lolokoru. 16 Ale la verea isana lara, “Korongo na sava la lo verea?” Ale Iesu moverea isara mara, “He'e! Kamim ka sopo loevia na Retiulia hin te rani vara,‘God engko ko tatamahu na nom hasohaso

vara i pa malue na jingo natuvarihiperesi na pipi?’ ”

Psa 8.217 Hitahun haratu, mo malue isara, momalue Jerusalem mo vano na taon matanBethany, ale mo juruvi atu.

Vipahai Fig Matea(Mk 11.12–14, 20–24)

18 Na ralavuho, mo lo hilu vanoJerusalem, ale mo rongo mo marohati.19 Ale mo hite na pulo fig matea na pahisamalele, mo vano mariviti, pani mo sopohite te vuana hinia, pani rauna purongo.Ale mo reti isana mara, “O pa sopo erimele lavi te vuam hin te rani!” Ale vahateapurongo pulo fig atu mo mahoa.

20 Na rani tamlohi usuri lara la hitea, lahutura lara, “Eh,mo sohena savanatu, pulofig nike mo mahoa vahatelete purongo?”

21 Moiso Iesu mo raramira mara,“Vararuhu na verea isamim, vara te nomimrasua, ale ha sopo rom rua, kamimha pa erivaia sohen harihi na vaia isan pulo fig nike,ale ha pa eri verea isan vutivuti nike, vara,‘O hase sauho aulu, o pulahiho na lolo tasi!’Ale i pa masese. 22 Ale sava ka lo usia nausiusi, ha pa lavia, vara te nomim rasua.”

Retiusia Mata Suiha Non Iesu(Mk 11.27–33; Lk 20.1–8)

23 IesumoununaTemple, alemaramo lovujangi na tamlohi, moli mata pris peresina tamlohi aulu matan Jerusalem la mai

isana vara la usi te retiusia isana lara, “Kolo vai la hinau nike na suihan hare? Haremo sileho hin suiha sei?”

24 Iesu mo raramira mara, “Enau sohenaa pa usi kamim na retiusia matea, ale varaha raramiau, enau sohena a pa vereuliavara sava suiha nahai na lo vai la hinausei hinia. 25 Suiha atu John mo lo paptijohiniamo tai epu? Mo tai na tuka, teni isanatamlohi?”

Ale la lo sorasorahia isara lara, “Varara verea vara, ‘Mo tai na tuka!’ i paverea isara vara, ‘Mata sava ka sopo rasua?’26 Pani vara ra verea vara, ‘Mo tai isanatamlohi purongo!’ vao nike la pa paruramatan enira la verea vara John enia provetvararuhu matea non God.”

27Alematana, la rarami Iesu lara, “Kamasopo levosahia.”

Ale Iesu mo verea isara mara, “Enausohena, a pa sopo vereuli kamim hinia varasava suiha natu, na lo vai la hinau sei hinia.

28 Ha to romromia, tamlohi mateanatuna mo rua. Ale mo verea isan mateatiroma mara, ‘Natuku, o pa vano o voko naisa grape nohorihi.’

29 Ale uluvou atu mo raramia mara, ‘Narohu!’ pani hitahu mo posi na romina, alemo vano.

30Ale momele vano isan natuna tinapuaatu, mo verea sohena. Ale mo raramiamara, ‘A pa vano tata!’ pani mo pa sopovano. 31 Sahara hin la haratu mo rua movai na masalon tamana?”

Lara, “Haratu tiroma.”Iesu mo verea isara mara, “Enjora,

vararuhu na verea isamim, haratu la lo lavina takis peresi na harai malele, la pa lavimauri atu God mo aulu hinia tiroma hinkamim. 32 Matan John mo pala isamimmo vujangi namalele posposi tataholo nonGod, ale ka sopo rasua, pani haratu la lolavi na takis peresi na harai malele la rasua.Hina purongo vara ka hitea, ka rohu varaha posi na romimim vara ha rasu.

Tamlohi Isa Sasati(Mk 12.1–12; Lk 20.9–19)

33Ha mele tapurongo na titileu tinapua.Tamlohi taveramata imamateamo lavo naisa grapematea. Mo tiu na wora matea ral-ihia, ale mo heli na koko varavarasi grapematea, alemo voro na ima aulumateamatakilakilau, ale mo opoia vara tea la pakaia,ale tamlohi hai la pakaia, moiso enia movano na jara tinapua matea mo vano asau.34 Ale taro asitauni mo lo mai mariviti, mo

Page 32: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 21:35 29 Matthew 22:16rule nanona slev la vano isan la tamlohi atula lo pakai isa atu vara la lavi na rungana.35 La tamlohi atu la tauri na nona slev,la tamaji matea, la vilimatei matea, ale laparumateimatea. 36Tamlohi tavera atumomele rule na slev tinapua, evira mo jeu laharatu tiroma. Ale la tamlohi atu la vaiaisara sohen la lo vaia tiroma.

37 Na isoisona, mo rule natuna movano isara mara, ‘Korong la pa oloolo hinnatuku!’

38 Pani na rani la tamlohi atu lara la hitenatuna, la verea isara hasera lara, ‘Nonakorohi nakerihi. Ha mai, ra vilia, ale ra palavi na koruna.’ 39 Ale la tauria la pulahinarihia hin isa atu, ale la vilimateia atu.

40 Ale na usi kamim hinia vara na ranitamlohi isa atu i mele pala, i pa vai na savaisan la tamlohi atu la lo pakai na isana?”

41 La rarami Iesu lara, “I pa vilimatei latamlohi sasati atu na malele rilangi matea,ale i pa mele tinarihia isana tamlohi tina-pua vara la pa pakai matana, ale la pa sileana vuana na rani asitauni.”

42 Iesu mo verea isara mara, “Enjora, kasopo lo evi hinau nike na Retitapu hin terani?‘Vatu atu tamlohi voro ima la lo tipahia,

enia mo mai tapulo pulo vatu mataima,

haranike Moli God mo vaia,ale mo ruhu jea matan ra eri hitea.’

Psa 118.22–2343 Matana, na lo verea isamim, jara

oloolo atu ka lo turu hinia isan God seimo supe mo aulu hin kamim Jew hasemimpurongo hinia, God i pa lavi narihi oloolosei isamim, i pa silea isanamara jara tinati-napua sei la pa vua na vua ruhu sei Godmoopoia. 44 Ale haratu mo lo tialahalaha hinvatu atu, vatu atu i pa putputia, ale varavatu atu mo jovi hin tea i pa lomolomoa.’ ”

45 Na rani moli mata pris peresi naPharisee lara la rongo titileu atu, la ron-govosahia vahatea vara mo lo verera.46 Pani hina purongo vara la lo alealemalele vara la taurilatia hinia, la matahunila vao atu matan vao atu la rasua vara eniaprovet matea.

22Hanhani Tavera Nona Supe Matea(Lk 14.15–24)

1 Ale Iesu mo mele vere na titileu haiisara mara, 2 “Ale mauri atu God mo auluhinia mo sohen harihi: Supe matea mo

tatamahu na hanhani tavera matea matalahi non natuna, 3 ale mo rule na nonaslev vara la vano la tovi la haratu sei lalo usira moiso vara la pa mai na hanhanitavera mata lahi sei, pani la rohu vara lamai. 4 Ale mo mele rule te slev tinapua,ale mo verea isara mara, ‘Ha vano isan laharatu ra usira tiroma, ha verea isara varala mai natu, matan na tatamahuni na nokuhanhani moiso, ale ka hitea, la vili na pu-laku buluk hai peresi na natu buluk hai seila ravisvis ruhu, hinau tari mo tatamahumoiso, hamai na hanhani taveramata lahi.’5Pani la sopo tapurongo isara, ale lamalue,matea mo vano na isana, matea mo vanona nona stoa, 6 ale la hina tinapua atu lataurilati na nona slev la vailehilehira, alela vilimateira.

7 Ale supe atu mo lolokoru, mo rule nanona tamlohi vuro, ale la vano la vili latamlohi atu la sopo juri, ale la suli jovjovina nora taon tavera. 8 Ale mo verea isananona slev mara, ‘Hanhani tavera mata lahimo tatamahu moiso, pani haratu ra usiratiroma la sopo ruhu. 9Ale matana, ha vanona malele tavera, ha usi na sava tamlohi katapaira ea vara la mai na hanhani taveramata lahi.’

10Moiso la slev atu la vano namalele, alela tovi matavuhi na tamlohi sasati, peresina tamlohi ruhu, haratu la tapaira, ale imalahi atu mo marivi na tamlohi atu la lousira. 11 Pani na rani supe mo mai varai hite la tamlohi atu la lo usira, mo hitena tamlohi matea atu mo sopo te nonaruru tataholo mata lahi. 12 Ale mo vereaisana mara, ‘Tapala, ko pa unu nike sohenasava matan mo sopo te nom ruru matalahi?’ Ale tamlohi atu nona hapu momate.13Moiso supe atu mo verea isana nona slevmara, ‘Ha pesi pulutahi na palona peresi nalimana, ha pulahia hin jara roroha atumatatalai. Hin jara atu la pa tangtangi, ale lapa ngarngarori na hurura mata rongohajiea.’ 14 Matan God mo tovi na tamlohimatuvana, pani mo vironi na tupu visaletepurongo.”

Voli Na Takis(Mk 12.13–17; Lk 20.20–26)

15Moiso Pharisee la vano la hatihia varala pa vaihitea vara Iesu i kali hin te nonareti. 16 Ale la rule na nora tamlohi usuriperesi na tamlohi non supe Herod la vanoisana lara, “Tija kama levosahia vara engkoko lo vararuhu, ale ko lo vujangi na malelevararuhu mo usuri na masalon God mo

Page 33: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 22:17 30 Matthew 23:4

tataholo, ale ko sopo romromi na romitamlohi purongo matan ko sopo tametametea. 17 O to vere kamam hinia nakerihivara mo tataholo vara tamlohi la voli natakis isana supe nona mara Rome teni movono?”

18 Pani matan Iesu mo levosahi na noraposposi vaisatihi na tinapua, mo vereamara, “Kamim tapnetano, ka lo vaihiteaumata sava? 19Ha to sileau hin te selenmatatakis hatea.” Ale la silea na selenmata takismatea. 20Moiso Iesu mo verea isara mara,“Ale ha to verea, niniun harepu peresi nahijana nahai?”

21 Lara, “Supe nona mara Rome.”Ale mo verea isara mara, “Ale vara mo

sohena, ha sile na hinau non supe nonamara Rome isan supe nona mara Rome, alehinau non God isan God.” 22 Lara la rongoasohena sava mo raramira sei mo ruhuruhujea, la hutura hinia, ale la malue la rovohinia.

Mauri Na Pongi Hitahu(Mk 12.18–27; Lk 20.27–40)

23 Rani atu mo pa lo vano, ale Sadduceela mai isana. Vao sei la verea vara mosopo te sauteterahi, ale la usia na retiusiamatea, 24 lara, “Tija, Moses mara, ‘Vara tetamlohimomatemo sopo te natuna, tasinai pa lavi narouna mata i korohi te natuntavaina.’ Deut 25.5 25Ale vorai molimaravrua la lo toho nike isamam, ale voratiroma mo lahi, ale mo mate, pani mo sopote natuna. Vora usuria mo lavi narouna.26Ale mo sohena isan nona vora usuria atuperesi na hatolura, mo sivo mo tikeli nahalimaravruara. 27Hitahura, harai atu momate. 28 Ale, hin pongi atu tamlohi la pasauteterahi hinia, matan enira mo isoisola lahi hin harai atu, i pa naroun saharahinira?”

29Ale Iesumo raramiramara, “Romimimmo sopo tataholo, matan ka sopo levosahina Retitapu teni na suihan God. 30 Matanna pongi hitahu na sauteterahi la pa sopolahi teni la pa tulatulahi, pani la pa sohenaangelo na tuka. 31Ale hin vujangi sei matasauteterahi, ka sopo lo evi na sava God moverea isamim? 32 ‘Enau God non Abraham,God non Isaac, ale God non Jacob!’ God mosopo verea vara enia God non la haratu lamate, pani non la haratu la mauri.” Exo 3.6

33 Ale vao tavera atu lara la rongo nanona vujangi, la marurahi tavera hinia.

Retileu Mo Aulu Jea(Mk 12.28–34; Lk 10.25–28)

34 Pani Pharisee lara la rongoa varaIesu mo vuni na hapu non la vao Sad-ducee atu, Pharisee la pulutahi, ale la maiisana. 35 Ale vonara matea, enia tamlohilelevosahi mata leu matea, ale mo usia naretiusiamatea vara i vaihiteamara, 36“Tija,sava retileu natu, mo aulumo jeu na retileutari na Leu?”

37 Ale Iesu mo verea isana mara, “ ‘O paopoi Moli nom God vevuhi na mapum, namaurim, ale na nom romromi tari’. Deut 6.538Harihi natu, enia retileu atu mo aulu jeamo tiromara. 39Haruana mo sohen harihi,‘O opoi na tahisam sohen ko lo opoihohasem’. Lev 19.18

40Hin la retileu atu mo rua, vujangi tarimata Leu non Moses peresi na provet la loturu hinira.”

Natun David Enia Hare(Mk 12.35–37; Lk 20.41–44)

41 Ale hin rani atu Pharisee la pa lo pu-lutahi jara matea, Iesu mo usira na retiusiamatea, 42mara, “Ha to vereau na romimimhin Kristo? Enia mahapin hare?”

Ale la verea isana lara, “Enia mahapinDavid.”

43Mo verea isara mara, “Mo sohena savanatu, David, na suihan Tanume ruhu motovia Moli mara,44 ‘Moli God mo verea isan noku Moli:O sakele na matuaku na jara oloolo nike,

i tikeli pongi atu a tau na nom mere-sahi na ruhuruhu palom.’

Psa 110.145Vara David mo tovia Moli, mo sohena

sava natu, enia natun David?” 46 Ale, tevonara hatea mo sopo eri raramia hin tereti hatea, ale mo tapulo hin rani atu, mosopo tea i romrilangi vara i mele usi teretiusia isana.

23Aria Mata Pongi Hitahu(Mk 12.38–40; Lk 11.37–52; 20.45–47)

1Ale Iesu mo verea isan la vao atu peresina nona tamlohi usuri mara,

2 “Tamlohi vujangi mata leu peresi naPharisee, enira natu, la haratu la lo vujangina malele Retiulia sei Moses mo ulia varamo lo vere na sava, 3 matana, mo ruhuvara ha vai na hinau tari la verea isamim,ale ha turu hinira, pani ha sopo vai nasava la lo vaira, matan la sopo vai na savala lo retivujavujangi hinira. 4 La lo opoia

Page 34: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 23:5 31 Matthew 23:30hajavua vara la tau na hinau puhoni namauri tamlohi, pani la rohu vara la juhatina pulora vara la tuenira.

5 Hinau la lo vaira la vaira matan varatamlohi la pa eri hitera, sohen la lo vai nanora sope pukumata Retiulia sei la lo lasirana patura la mele tavera, ale la vai na norarevurevu ruru la mele peravu jea. Deut6.8 6 Ale la opoia vara la lo sakele na jarasakele nona tamlohi tatavera na hanhanitavera, ale na jara sakele nona tamlohiaulu na lolo ima lotu, 7 ale la opoi na ranitamlohi la tovira vara ‘tija’ ale la opoi narani tamlohi la sile na retioloolo isara najaramaket. 8Pani kamimha pa sopo lavi nahija tija matan nomim Tija enia matelete,ale kamim vorai peresi na vevorai. 9 Aleha sopo tovi te tamlohi na varama, ‘Tama’matan Tamamim enia matelete purongona tuka. 10 Sohen haratu ha sopo lavi nahija ‘tija’ matan nomim Tija enia Kristo.11Haratu mo aulu jea hin kamim, enia i panomim volitusi. 12 Haratu mo hase taheasahe aulu hin kamim, God i pa taua sivoatano, haratumo hase taua sivo atano, Godi pa tahea sahe aulu.

13 Rani rilangi tavera i pa mai isamimtamlohi vujangi mata leu peresi kamimPharisee, kamim ka tapnetano, matan kalo pelatihoro na malele vara tamlohi lasopo eri lavi mauri atu God mo aulu hinia.Matan kamim hasemim ka sopo unu, aleka lo turuhoro la haratu la opoia vara launu hinia. 14-15Rani rilangi tavera i pa maiisamim, tamlohi vujangi mata leu, peresikamim Pharisee, kamim ka tapnetano,matan ka lo hahau rotoroto na jara peresina tasi vara ha vai te tamlohi hateamo sopomahapin Abraham i lavi na nomim rasua,ale na ranimomai sohena vonamimmatea,ka vaia mo mai natu moruhapu matea momele sati jea mo jeu kamim.

16 Rani rilangi tavera i pa mai isamim katamlohi tatavera matavuso, ka lo vujangiakara, vara tea mo vere na nona retitauhina hija Temple, ka verea vara enia hinapurongo, pani vara tea mo vere na nonaretitauhi na gold mata Temple, haratu ipa mele ruhu vara i taurilati na nona reti-tauhi. 17 Ka matavuso rongorongo vono!Sava mo aulu jea? Gold teni Temple atusei mo lo vai na gold mo tapu? 18 Ale kalo verea vara, vara tea mo vere na nona

retitauhi na hija jara silesilea isan God,kara enia hina purongo, pani vara tea movere na nona retitauhi na nona silesilea,i pa mele ruhu vara i taurilati na nonaretitauhi. 19 Ka tamlohi matavuso! Savamo aulu jea? Silesilea teni jara silesilea atusei mo lo vai na silesilea mo tapu? 20 Aleharatu mo vere na nona retitauhi na hijajara silesilea, mo lo retitauhi na hinau tarihinia. 21Moiso haratu mo lo vere na nonaretitauhi na hija Temple, mo retitauhi nahijana peresi God atu mo lo toho hinia.22 Ale haratu mo retitauhi hin tuka, mo loretitauhi na jara sakelemata suiha nonGodperesi God sei mo lo sakele ea. Isa 66.1

23 Rani rilangi tavera i pa mai isamim,tamlohi vujangi mata leu, peresi kamimPharisee, kamim ka tapnetano. Kamimka avulahi vara ha lo sile na nomim tithena hinau sohena: solat, oke peresi nawatakres, pani ka lo kilau purongoi nahinau aulu mata leu sohena: aria tataholo,romopoia peresi na vai vevuhi na nomimretitauhi tarea. Ha vai la harihi la sopo aulujea, pani ha sopo romaliho hin la haratu lamele aulu jea na nahon God. Lev 27.30

24 Ka tamlohi tatavera matavuso! Ka lospuni narihi na hina varihi la sati, pani kalo rolomi jarohi na hina tavera la sasati!

25 Rani rilangi tavera i pa mai isamim,tamlohi vujangi mata leu, peresi kamimPharisee. Kamim ka tapnetano, matan kalo hoje na pahisa paniken peresi na peleti,pani na lolona mo marivi na posposi han-marua peresi posposi romromi hasemim.26 Ka Pharisee matavuso! Ha hoje na lolopaniken peresi na peleti tiromamatan varapahisara la pa vokevoke.

27 Rani rilangi tavera i pa mai isamim,tamlohi vujangi mata leu, peresi kamimPharisee. Kamim ka tapnetano! Matankamim ka sohena ima taptap laem lulu,pani lolonamomarivi na sui tamlohi peresina lumira. 28 Ale kamim sohena, la hitekamim sohen ka vokevoke, pani ka marivina tapnetano peresi na vaivaileu.

29 Rani rilangi tavera i pa mai isamim,tamlohi vujangi mata leu, peresi kamimPharisee. Kamim ka tapnetano! Matanka voro na ima taptap nona provet, aleka lakolako na taptap tamlohi tataholo nastorera la ulia na tapura, 30 kara, ‘Varakama pa lo toho na pongi non la nomam

Page 35: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 23:31 32 Matthew 24:20tata, kama pa sopo tuenira vara la vili naprovet.’

31Ale matana, ka lo vereulia vara kamimka natun la tamlohi atu la lo vili na provet.32 Ha vai marivisi na sava tamamim latapulona, 33 ka sohena mata! Ka natu matasasati. Ha pa juri kamim sohena sava na ta-lai mata moruhapu? 34Matan haratu, a parule te provet peresi te tamlohi lelevosahitolu na tamlohi vujangi mata leu, tatuaraha pa vilimateira na talopeilopei, ale tatu-ara ha pa rupira na asi maja na nomim imalotu, ale ha pa tipahira na taon tavera tarila pa vano ea, 35 matan haratu i pa sohenharihi: kamim ha pa lavi na talai mata raetari nona provet tuai mo tapulo na raenAbel, tamlohi tataholo atu, mo tikeli naraen Zechariah natun Barachiah, haratu kavilia na livuha jara tapu na lolo Templeperesi na jara mata silesilea atu. Gen 4.8; 2Chron 24.20–21

36Vararuhu na verea isamim, la talai seila pa pala isan pina nike.”

Iesu Mo Tangisi Jerusalem(Lk 13.34–35)

Iesu mo mele verea mara,37 “Jerusalem o Jerusalem, taon tavera

sei tamlohi tatavera la lo vilimatei naprovet hinia, ale la lo parumatei la haratuGod mo rulera isana. Ko sopo levosahiavara vaha visa moiso na opoia vara a ho-hovi na natum, sohena tina toa mo lo ho-hovi na natuna na ruhuruhu hapana, panikamim tamlohi tatavera hinia ka rohu!38Ko hitea, imam nike, i pamai sohena jarahasetoho matea. Jer 22.5

39 Matan na verea isamim, ha pa sopomele hiteau vavano i tikeli rani atu ha paverea vara, ‘Leruhu hin haratu mo lo maina hijan Moli God’.” Psa 118.26

24Temple I Pa Maroe(Mk 13.1–2; Lk 21.5–6)

1 Hitahu, Iesu mara mo lo malue naTemple non Jerusalem, nona tamlohi usurilamai isana vara la verea vara la ima taveraatu la ruhu sohena sava. 2 Pani Iesu moraramiramara, “Ka hite la ima tari akerihi?Vararuhu na verea isamim vara i pa sopo tevatu hatea i pa lo toho aulu na vatu tinapuasei vara la pa sopo atu jovjovira!”

Rani Rilangi Tavera(Mk 13.3–13; Lk 21.7–19)

3Hitahuna, Iesumo lo sakele na vuti taluOlive, ale nona tamlohi usuri la mai roroisana, la verea lara, “O to vere kamamhiniavara sava matamata natu, kama pa lo kilaumatana, vara kama pa levosahia vara nommele mai peresi na pongi hitahu mo pala.”

4 Iesu mo raramira mara, “Ha lo kilauha sopo tinarihi tea i halu kamim, 5matantamlohi matuvana la pa mai na hijaku lapa verea vara enira natu pa Kristo atu, lapa tikau leji na tamlohi matuvana. 6 Aleha pa rongo na vuro peresi na sorasorahivuro, pani ha sopo matahu matan harihinatu, i pamai tiroma, pani pongi hitahumosopo lo pala. 7Mara jara tavera tinatinapula pa meresahi hinira, ale supe matea i pameresahi na supe tinapua. Marua tavera ipa mai, ale mihi i pa hisuhi na jara matu-vana. 8 La hinau tari sei la sohena tapulorongohaji na epe harai vara i lavilavi.

9 Ale la pa tauri kamim ha vano na ranirilangi sati, la pa vilimatei kamim. Tamlohitari na jara tavera na varama la pa hite-satihi kamim mata hijaku. 10Vao tavera lapa tinarihi na nora rasua hin rani atu, alela pa turuturuposi hinira, la pa hitesasati-hira. 11Ale provet haluhalumatuvana la papala, la pa tikau leji na tamlohi matuvana.12Ale matan vaivaileu i pa tavera jea, opoianona tamlohi matuvana la pa tihai. 13 Paniharepu mo lo turu rilangi mo tikeli napongi hitahu, i pa juri. 14 Ale tamlohila pa retivujavujangi na Retiruhu matanmauri atu God mo aulu hinia isana marajara tinatinapua na varama matan vara lapa levosahia, moiso pongi hitahu i pa pala.

Hina Sasati Na Lolo Temple(Mk 13.14–23; Lk 21.20–24)

15 Vara ha hite hina lumiha sei God morohu hinia, haratu sei provet Daniel mo loverea tuai moiso, varamo turu na jara tapuna lolo Temple, hare mo lo evi reti nike ilevosahi na raramina, Dan 9.2716mo ruhu vara la haratu la lo toho Judeala rovo la sahe na vutivuti. 17Mo ruhu varaharatu mo lo toho aulu na pusa imana i pasopo sevuti sivo na lolona vara i lavi narihina nona hinahinau hinia, 18 Ale mo ruhuvara haratu mo lo voko na isa i pa sopoposi vara i ale na nona jaket. 19 I pa ranirilangi isana harai sei la pangepange peresila haratu la pa lo vasusui na nora pipi hinrani atu! 20Ha usiusi isan God vara nomim

Page 36: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 24:21 33 Matthew 24:44rovorovo i pa sopo jovi na taro hamaririteni na rani Sabbath. 21Mo sopo lo te ranisohen rani rilangi tavera atu, mo tapulo napongi tiroma mo tikeli nake, ale i pa sopomele tea sohena hin te rani. Dan 12.1

22Ale vara God i sopo lo vai la rani rilangiatu evira la mele vejuveju, i pa sopo tetamlohi hatea i pa mauri. Pani matan laharatu Godmo vironira, enia i pa vai la raniatu evira la mele vejuveju.

23 Moiso vara tea mo verea mara, ‘Hakilau mai nike! Kristo atu enia nahai, tenienia natu, sevano’ — mo vono, ha soporasua. 24 Matan kristo haluhalu peresina provet haluhalu la pa pala, ale la pavai na matamata tatavera peresi na hinaumarurahi, matan vara la vaihitea vara la eritikau leji la haratu Moli mo vironira. 25 Kahitea, mo sopo lo ranina tataholo pani nalo vere kamim hinia moiso.

26Ale vara la verea isamim lara, ‘Ha kilauvano, enia natuvano na jara tano koru!’ —ha sopo vano atu! Teni vara la verea lara,‘Ha kilaumai nike, enia nahaimo lo tohonalolo ima nike!’ — ha sopo rasua! 27Matanrani mata mele mai non Natun Tamlohi ipa mera sohena vaha sei mo vilasi, meranamo tai Opae mo sivo Marino. 28 Vara kohite na karai la lo avu vano hin te jara, opa levosahia vara te pahai mo mena atu.*

Rani Atu Natun Tamlohi I Pa Mele MaiHinia

(Mk 13.24–27; Lk 21.25–28)29 La hinau rilangi atu vara la vano

moiso,‘Vahatea purongo mera alo i pa tihai,

vitu i pa sopo mele sile na memerana,vitusarasara la pa jovjovi na masapa,

ale God i pa hutehi na suiha tari natuka’. Isa 13.10; Joel 2.10

30 Ale matamata matan Natun Tamlohi ipa pala na masapa aulu, ale tavtavui tarimata varama la pa tangi mata matahu,moiso la pa hite Natun Tamlohi i pa lo maina telangi matan tuka na nona suiha peresina merana tavera. Dan 7.13; Zec 12.10–14 31 I pa rule na nona angelo na tiv taveramata trumpet matea, moiso la pa takonahila haratu mo vironira ralihi na varama najara tari na masapa aulu na varama.

Vujangi Mata Vipahai Fig(Mk 13.28–31; Lk 21.29–33)

32Ha lo levosahi na titileu mata vipahaifig: na rani rangana la lo sasarira, ha pa lev-osahia vara taro mamasa mo lo mai. 33 Alekamim sohena, vara ha hite la hinau nike,na lo verea isamim la lo tapulo masese,ha pa levosahia vara Natun Tamlohi mo lomaimariviti moiso, mo lo turu namatarua.34 Vararuhu na verea isamim, vara pinanike seimo lomauri hin rani atu, la pa sopoeri tihai, vavano la hinau nike, la masesevevuhi tiroma. 35 Tuka enia varama la patihai, pani noku reti la pa sopo eri tihai hinte rani.

Tea Mo Sopo Levosahia(Mk 13.32–37; Lk 17.26–30, 34–36)

36Pani rani atu tea i pa sopo eri levosahiavara enia sava rani teni aoa natu. Mo sopote angelo na tuka, teni Natuna, pani Tamahasena purongo mo levosahia.

37Hin rani atu Natun Tamlohi i pa melemai, i pa sohena rani non Noah. Gen 6.5–8

38 Matan sohen hin pongi atu tuai waitavera mo sopo lo lolovi na varama, tam-lohi la lo vai na hanhani tavera, ale la lovai na lahi, la lo tulatulahi vavano Noahmounu na Ark. 39Ale tamlohi la sopo levosahina sava i pa mai mo sinai wai tatave taveraatu mo mai mo tivesi vevuhira. I pa sohenharatu hin pongi atu Natun Tamlohi i pamele mai hinia. Gen 7.6–24

40Hin pongi atu, tamlohi mo rua la pa lovoko na isa, la pa lavi narihi matea, mateai pa lo toho. 41 Ale harai mo rua la palo visi na flaua, la pa lavi narihi matea,matea i pa lo toho. 42Ale matan haratu, hatatamahu! Ka sopo levosahia vara sava raninatu, nomim Moli i pa mele mai hinia.

43 Ale ha lo levosahi hinau akerihi, varatamlohi tavera mata ima matea i pa lolevosahi na sava aoa na vutepongi sei varatamlohi vavanaho i pa mai hinia, i pa lokilau, ale i pa sopo tinarihia vara i unu naimana. 44Ale matan haratu, kamim sohenaha tatamahu, matan ha pa sopo levosahiaoa atu Natun Tamlohi i pa mele mai hinia.

Hare Enia Tamlohi Lelevosahi?(Lk 12.35–48)

* 24:28: Iesu mo vere na hija maji avuavu sei ’vulture’. Enia posina mo sohena karai pani enira tamlohi mata ale nahinau mo mate mo ranga moiso. v. 28 Translesen tinapua matea: Vara ko hite na vulture la lo takonahi jara matea, opa levosahia vara te hinau mo mate atu, ale sohen haratu, vara o hite la matamata sei la malue usuri na noku reti, opa levosahia vara i pa sopo tuai Natun Tamlohi i pa mele pala.

Page 37: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 24:45 34 Matthew 25:2345 Harepu natu, enia sohen volitusi

lelevosahi matea, ale mo lo romturu ri-langi tarea, vara nona tamlohi tavera movironia vara i lo kilau na vao volitusi naimana matan vara i sile na hara hinauisara na rani tataholo? 46 Avulahi taveraisan volitusi atu mo lo vai na sava nonatamlohi tavera mo verea hin rani atu varai mele mai. 47 Vararuhu, na verea isamim,tamlohi tavera atu i pa taua i aulu nanona hinahinau tari. 48 Pani vara volitusisasati matea mo lo hase romromia vara,‘Noku tamlohi tavera i pa sopo mai vilasei!’ 49Moiso mo tapulo tamaji na tatuanavolitusi tinapua, ale mo lo hanhani, ale moinu peresi la haratu la lo sasaruhu. 50Nonatamlohi tavera atu i pa pala na rani teniaoa sei volitusi atu mo sopo levosahia varai pa pala hinia, 51 ale i pa tai rotoa i tauaperesi na tapnetano. Hin jara atu la patangtangi, ale la pa ngarngarori na hururamata rongohaji.”

25Harai Maevo Mo Sangavulu

Iesu mo verea mara,1 “Hin pongi atu, mauri atu God mo aulu

hinia i pa sohen harai maevomo sangavulusei la lavi na nora lamu potele la vano varala tapai na tamlohi i pa lahi. 2 Mo limahinira la rongorongo vono, ale mo lima lalelevosahi. 3Matan la haratu la rongorongovono lara la lavi na nora lamu potele, lasopo lavi te wel matara, 4 pani la haratu lalelevosahi la lavi na potele wel peresi nanora lamu potele. 5 Ale tamlohi vara i palahi mo sopo mai vila, ale la harai maevotari atu la tapulo peka, ale la juruvi. 6 Panina livuha vutepongi la rongo na leo mateamo ulo mara, ‘Tamlohi i pa lahi nahai. Hamai ha tapaia.’

7 Ale la harai maevo atu la kilau, ale latai narihi na korukoru pingo ruru na noralamu potele vara lamu la mele memera iruhu. 8 Pani la haratu la rongorongo vono,la verea isan la haratu la lelevosahi lara,‘Ha sile te nomim wel makomona isamammatan nomam lamu potele la lo tapulomate.’

9 Pani la haratu la lelevosahi la raramiralara, ‘Wel mo sopo tataholo hinira moisoiso. Ha vano na stoa ha voli te nomim!’

10 Ale la pa lo vano vara la voli tea,tamlohi vara i pa lahi mo pala, ale la haratula lo tatamahu la usuria la vano na hanhani

lahi, ale la pelatihoro na matarua. 11 Mosopo tuai la haraimaevo tinapua atu la palalara, ‘Tamlohi tavera! Tamlohi tavera, o roiisamam!’

12 Pani mo raramira mara, ‘Vararuhu naverea isamim, na sopo levosahi kamim.’ ”

13 Iesu mo mele verea mara, “Matanhinau atu ha tatamahu, matan ka sopolevosahia vara sava rani teni aoa NatunTamlohi i pa mele mai hinia.”

Slev Mo Tolu(Lk 19.11–27)

14 Mo mele verea mara, “I pa sohenatamlohi matea mo vano na nona hahaumatea. Mo tovi na nona slev, ale motau na nona hinahinau na limara. 15 Isanmatea, mo silea na selen mo lima. Se-len matea hinira, mo tataholo mata volitamlohi matea mata voko mata rani i tarivahatea (1,000). Ale isan matea mosile na selen mo rua, ale isan matea mo silena selen matea. Mo silea isara mo tataholona nora eria, moiso mo malue mo vano nanona hahau. 16 Haratu mo lo sile na selenmo lima isana tiroma, mo vano vahateamovoko peresia, ale mo mele tikeli na selenmo lima tinapua. 17 Haratu mo lo lavi naselen mo rua mo sohena mo mele tikeli naselenmo rua tinapua. 18Pani haratu sei molo lavi na selen matea, mo vano mo heli nakokomatea na lepamo tavuni jarohimaniaatu non nona tamlohi tavera.

19Ranimatuvana la vanomoiso, ale tam-lohi tavera non la slev atu mo mele hiluvara i levosahia vara la vai na sava hin lamania atu. 20 Ale haratu mo lo lavi naselen mo lima mo juha mai isana, mo lavina selen mo lima tinapua hin la haratu molo lavira tiroma mo verea mara, ‘Tamlohitavera, ko sileau na selen mo lima; ale namele vai na selen mo lima tinapua.’ 21 Alenona tamlohi tavera mo verea isana mara,‘Ko vai na voko ruhu. Ko romturu rilangi nanom makomo hinau, ale nake a pa tauho oaulu na hinau momarivi. O unu na avulahitavera non nom tamlohi tavera.’

22 Ale haratu mo lo lavi na selen mo ruamo juhamai isana, mo lavi na selenmo ruatinapua hin la haratu mo lo lavira tiromamo verea mara, ‘Tamlohi tavera, ko sileauna selen mo rua; ale na mele vai na selenmo rua tinapua.’

23 Ale nona tamlohi tavera mo vereaisana mara, ‘Ko vai na voko ruhu. Koromturu rilangi nanommakomohinau, alenake a pa tauho o aulu na hinaumomarivi.

Page 38: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 25:24 35 Matthew 26:5

O unu na avulahi tavera non nom tamlohitavera.’

24 Ale haratu mo lo lavi na selen mateamo juhamai isanamovereamara, ‘Tamlohitavera, na levosahia vara engko tamlohirilangimatea, ko lo lavi na vua pahai engkoko sopo lavoa. Ko lo takonahi nawit na jaraengko ko sopo haporahi tea ea, 25 ale namatahu, na vano na jarohi na nom maniana lepa. Nahai, o mele lavi na sava enianom.’

26 Pani nona tamlohi tavera mo raramiamara, ‘Engko tamlohi sasati, ko slevmalokovari. Ko romi vara enau tamlohi rilangimatea, ale na lo lavi na vua pahai na sopolavoa, ale na lo takonahi na wit na jara nasopo haporahi tea ea? 27 Vara mo sohena,i pa mele ruhu jea vara o lo tau na maniaisana tamlohi bank matan vara a mele palaa pa eri lavi na noku mania peresi haratumakomona bank i pa mele silea aulu nanoku mania.’ 28 Ale mo verea isan te nonaslev tinapua mara, ‘Ha lavi narihi selen atuisana, ha silea isan haratu mo lavi na selenmo sangavulu, 29 matan isan la haratu lalavi te hinau, la pa mele silera hin te hinau,ale i pa masurere isana. Pani isan haratumo lekoleko, sava enia nona tiroma i palavi narihia. 30 Ale ha pulahi slev atu mosopo ruhu hin te hinau hatea i vano na jararoroha. Hin jara atu la pa tangtangi, ale lapa ngarngarori na hurura mata hajhaji ea.’

Aria Tavera Mo Lo Mai31 Na rani vara Natun Tamlohi i mai na

nona sasarami peresi na angelo tari, hinrani atu natu i pa sakele na nona jara sakelemata suiha nona Supe. 32Mara jara tinati-napua na varama la pa turu na nahonamoiso i pa asera hatehateahi sohena tavuisipsip matea mo lo ase na pulana sipsip nanani. 33 Ale i pa tau na sipsip na matuana,ale nani na marauna. 34 Ale i pa verea isanla haratu namatuana vara, ‘Hamai, kamimsei Tamaku mo leruhu hin kamim! Ha lavimauri atu God mo aulu hinia sei mo taumamahunia matamim tuai tiroma moisomo pa vai na varama. 35Matan namarohatika sileau na hanhani, na marohu ka sileauna inu, enau na vinano matea ka toviau naimamim, 36mo sopo te noku ruru ka sileauna ruru, na rojo kamai ka rohiau, na lo tohona ima rilangi, ale ka mai ka hiteau.’

37 Moiso la tamlohi tataholo atu la pararamia vara, ‘Moli, nangisa kama hiteho

ko marohati, ale kama vahaniho, teni komarohu, ale kama sileho na wai? 38 Alenangisa natu, kama pa hiteho ko vinano,ale kama toviho na imamam, teni ko mala-mala, ale kama ruruho? 39 Ale nangisanatu, kama hiteho ko rojo teni ko lo tohona ima rilangi, ale kama rohiho?’

40Ale Supe i pa raramira, vara ‘Vararuhuna verea isamim, na rani ko vaia te hinaumo ruhu isan te voraiku teni te vevorairihirihi hatea, ko lo vaia isaku.’

41 Ale i pa verea isan la haratu na ma-rauna vara, ‘Ha malue na nahoku, kamimka lo toho na ruhuruhu lesati, ha unu nahapu matan tui tui atu na tatamahuniamatan Tiapolo peresi na nona angelo sati,42 matan na marohati, pani ka sopo sileauhin te hanhani, na marohu, pani ka soposileau hin te wai, 43 enau na vinano matea,pani ka sopo toviau na imamim, enau namalamala, pani ka sopo ruruau, na rojo, aleka sopo mai vara ha rohiau, ale na lo tohona ima rilangi, pani ka sopo mai isaku.’

44 Ale enira sohena la pa raramia vara,‘Moli, nangisa natu, kama hiteho ko maro-hati, teni komarohu, teni ko vinanomatea,teni ko malamala, teni ko rojo teni kolo toho na ima rilangi, ale kama sopotueniho?’

45 Ale i pa raramira vara, ‘Vararuhu naverea isamim, matan ka sopo vai te hinauruhu isan te voraiku rihirihi hatea ka sopovaia isaku.’ 46 Ale la haratu, la pa vano launu na talai matan tui tui, pani la haratu latataholo la pa unu na mauri tui.’ ” Dan 12.2

26La Opoia Vara Iesu I Mate(Mk 14.1–2; Lk 22.1–2; Jn 11.45–53)

1 Iesu mara mo verea la hinau sei moisomo verea isana nona tamlohi usuri mara,2 “Ka levosahia vara rani mo rua mo lotoho moiso rani Passover i pa mai, ale lapa sile Natun Tamlohi vara la vosaea natalopeilopei.”

Exo 12.1–273 Hin rani atu moli mata pris peresi na

tamlohi aulu nona tamlohi la pulutahi naima tavera non pris aulu sei, hijana Ca-iaphas, 4 ale la hatihia jara matea vara la pataurilati Iesu na malele halu vara la vilia.

5 Pani la verea lara, “I pa sopo na livuhahanhani Passover, matan vara i vono, tam-lohi la pa lolokoru tavera, ale ra sopo erivaira la toho malum.”

Page 39: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 26:6 36 Matthew 26:34Harai Matea Mo Sile Na Oloolo Tavera Isan

Iesu(Mk 14.3–9; Jn 12.1–8)

6 Ale hin rani atu Iesu mo lo tohoBethany na iman Simon, tamlohi leprosmatea, 7 Iesu mo pa lo sakele na tepel ea,ale harai matea mo mai isana, mo lo taurina potele hasori matea la tovia alabaster,volina mo tavera jea, ale mo rengia napatuna. 8 Nona tamlohi usuri lara la hiteala lolokoru lara, “Mata sava mo lo sureikomokomoa? 9Matan hinau sei o eri hare-hia mata mania tavera, ale o silea isanatilavono.”

10 Pani Iesu mo levosahi na sava la loverea, ale mo verea isara mara, “Mata savaka lo ari harai nike? Enia mo vai na hinauruhuruhumatea isaku. 11Matan tilavono lapa lo toho peresi kamim tarea, pani enau apa sopo toho peresi kamim tarea. Deut15.11

12 Enia mo surei hasori nike na epekumatan vara i tatamahuni na epeku matanoku tavuni. 13Vararuhu na verea isamim,sava jara Retiruhu la pa sorahia ea navarama, la pa sorahi na sava mo vaia varatamlohi la pa mele romromia.”

Judas Mo Turuposi Hin Iesu(Mk 14.10–11; Lk 22.3–6)

14 Ale vonan la tupu sangavulu romanamo rua atu hijana Judas Iscariot mo vanoisana moli mata pris, 15 mo verea mara,“Ha pa sile na sava isaku vara a taua nalimamim?” Ale la vuti la silea na silverselen mo ngavulu tolu. Zec 11.12

16 Moiso, mo tapulo hin rani atu motapulo aleale masapa vara i turuposi hinia.

Hanhani Mata Passover(Mk 14.12–21; Lk 22.7–13; Jn 13.21–30)

17 Na rani tiroma mata hanhani taveramata pereti mo sopo te isi hinia, tamlohiusuri la mai isan Iesu lara, “Ko opoia varakama pa tatamahu epu vara o pa hani naPassover ea?”

18 Mo verea mara, “Ha unu na taontavera, ale ha hite na tamlohi matea, ale haverea isana vara, ‘Tijamo vereamara, nokurani mo mai mariviti, a pa hani na han-hani mata Passover peresi na noku tam-lohi usuri na imam.’ ” 19 Ale nona tamlohiusuri la vaia sohena mo verea isara, ale latatamahuni na hanhani Passover.

20 Ale na ravravi mo sakele na tepelperesi la tamlohi usuri tupu sangavulu ro-manamo rua atu. 21Ale la pa lo hanhanimo

verea mara, “Vararuhu na verea isamim,vonamim matea i pa turuposi hiniau.”

22 La rongo mo sati, ale la tapulo vereaisana enira hatehateahi lara, “Tija, enauteni mo vono?”

23 Mo raramia mara, “Matea mo lo serina pereti peresiau na pesin matea, i paturuposi hiniau. Psa 41.924Natun Tamlohi i pa vano na malele matamateia sohen la ulia na Retiulia matana,pani rani rilangi tavera isan haratu mo loturuposi hin Natun Tamlohi. I pa meleruhu jea isana vara tamlohi atu i sopovora.”

25 Judas haratu sei i pa turuposi hiniamoraramia mara, “Tija, korong enau teni movono?”

Iesu mo verea isana mara, “Engko kohase vereho moiso.”

Isoison Hanhani Tavera Atu(Mk 14.22–26; Lk 22.14–23; 1Co 11.23–25)

26 Ale lara la lo hanhani, Iesu mo lavina pereti mo topea mo vere meje isan Godmatana, ale mo silea isana nona tamlohiusuri, ale mara, “Ha lavia, ha hania, eniaepeku.” 27 Ale mo tauri na paniken matea,mara mo vere meje isan God, mo silea isaramara, “Ha inu hinia, kamim mo isoiso,28 matan harihi enia raeku mata retitauhiGod mo vaia matan vara raeku i pa roromatan vara i romi na hehe nona tamlohimatuvana. Exo 24.8; Jer 31.31–34

29 Na vere kamim hinia, enau a pa sopomele inu waen nike i tikeli pongi atu apa mele inua peresi kamim hin mauri atuTamaku mo supe hinia.” 30 Lara la lalavetena vete matea moiso la malue la sahe naVuti talu Olive.

Retitauhi Non Peter(Mk 14.27–31; Lk 22.31–34; Jn 13.36–38)

31Ale Iesu mo verea isara mara, “Kamimmo isoiso ha pa rovo hiniau nohorihi navutepongi. Matan la ulia na Retiulia moisovara,‘A pa vilijovi na tavui sipsip

ale sipsip la pa rovorovo.’ Zec 13.732 Pani hitahu na noku sauteterahi, a pavano tiroma hin kamim Galilee.” Mt 28.16

33 Peter mo raramia mara, “Vara eniramo isoiso la rovo hiniho, enau a pa sopo erirovo hiniho.”

34 Iesu mo verea mara, “Vararuhu naverea isam, hin vutepongi akerihi purongo,engko o pa vunvuniau vaha tolu, tiromamoiso toa vari i pa tarere.”

Page 40: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 26:35 37 Matthew 26:6335 Peter mo verea isana mara, “Vara a

pa mate peresiho, a pa sopo vunvuniho!”Nona tamlohi usuri mo isoiso la verea so-hena.

Iesu Mo Usiusi(Mk 14.32–42; Lk 22.39–46)

36 Moiso, Iesu mo vano peresira na jaramatea hijana Gethsemane, ale mo vereaisana nona tamlohi usuri mara, “Ha sakelenike tako, a pa vano sevano a usiusi.”37 Moiso mo lavi Peter peresi la natunZebedee atu mo rua John enia James, alemo tapulo rongo mo sati, ale romina mosopo sakele. 38 Ale mo verea isara mara,“Mapuku mo rongo mo sati tavera vara imate. Ha lo toho nike, ha lo kilau peresiau.”

39 Mo mele juha vano makomona, alemo popovitoho na nahona na lepa, ale mousiusi mara, “Tamaku, vara mo tataholo, onarihi rani rilangi nike isaku, pani o sopousuri na masaloku, o usuri na masalompurongo.” 40 Moiso mo mele mai isananona tamlohi usuri mo hitera la juruviromaliho. Mo verea isan Peter mara,“Kamim, ka sopo eri kilau peresiau mataaoa matea purongo? 41 Ha kilau, ha usiusivara ha pa sopo eri jovi na rani vaihite seila lo mai isamim, romimim mo ruhu, panina suihamim purongo ha sopo eri vaira.”

42 Mo mele sahe haruana vara i usiusimara, “Tamaku, vara o sopo narihi panikenakerihi vavano a inua, o usuri namasalom.”43Alemomelemai isaramo hitera la juruviromaliho matan matara la puhoni.

44 Ale mo mele malue isara, mo vanomo mele usiusi hatoluna, mo mele verea laretireti atu tiroma mo lo verera. 45 Moisomomai isana nona tamlohi usuri mo vereaisara mara, “Ha pa juruvi, ale ha mapu hinte rani tinapua. Ka hitea, mariviti vara laturuposi hin Natun Tamlohi natu, ale i pavano na lima tamlohi hehe. 46Ha turu, ra lovano! Ka hitea, tamlohi atu mo lo turuposihiniau mo lo mai mariviti.”

La Taurilati Iesu(Mk 14.43–50; Lk 22.47–53; Jn 18.3–12)

47 Mo pa lo retireti, Judas mo pala, vo-nan la tupu sangavulu romana mo rua atumatea peresi na vao taveramatea la tai isanmolimata pris peresi na nora tamlohi aulu,ale la lo lavi na sita vuro peresi na maja.48 Tamlohi turuposi atu mo pete verera namatamata matea moiso mara, “Haratu apa pungosia, enia natu tamlohi atu; ha pa

taurilatia.” 49Ale mo mai isan Iesu vahateamara, “Tija, mo ruhu!” Ale mo pungosia.

50 Iesu mo verea isana mara, “Tapala, ovai na sava ko mai vara o vaia.” Moiso lamai isana la tauria vara la taurilatia. 51Alevahatea purongo, vonan la haratu mateamo lo toho peresi Iesumo rirahi na limana,mo reve narihi na nona sita vuro, ale molanga na tavalu pero slev nona pris aulu.

52 Moiso Iesu mo verea isana mara, “Omele tau na nom sita na jarana. Matanharatu la lo lavi na sita vuro la pa matena sita vuro. 53 Ka sopo levosahia vara aeri tovi isan Tamaku vara i rule na angeloi jeu 72,000, ale vahatea purongo la patingira? 54 Pani sohena sava natu, hinau lapa masese sohena Retitapu mo verea vara isohena?”

55Hin rani atu Iesumo verea isan vao atumara, “Ka mai peresi na sita vuro peresi namaja sohena vara ka lo vano mata taurilatina tamlohi sasatimatea? Tarea na lo sakelena lolo Temple na lo vujangi, pani ka sopotauriau! 56 Pani la hinau sei la pala sohenamatan vara Retitapu nona provet tuai la pamasese.” Moiso nona tamlohi usuri tari lamalue la rovo hinia.

Mo Turu Na Naho Tamlohi Tatavera(Mk 14.53–65; Lk 22.54–55, 63–71; Jn 18.13–

14, 19–24)57 Ale la haratu sei la lo taurilati Iesu la

tiroma hinia mo vano na iman Caiaphas,enia pris aulu, tamlohi vujangi mata leuperesi na nora tamlohi aulu la lo takonahihin jara atu. 58 Ale Peter mo lo usuriaasaumakomona,mo vanomo tikeli na ropeiman pris aulu atu, ale mo unu na lolona,ale mo lo sakele peresi na tamlohi kilau atumatan vara i pa hite na isoisona.

59 Ale moli mata pris peresi na tamlohitari tinapua mata council la lo aleale tam-lohi vara la pa vere te retireti halu na savaIesu mo lo vaia moiso matan vara la paeri vilimateia matara, 60 pani mo sopo tea,hina purongo vara tamlohi halu momarivila turu na nahora. Hitahuna, mo rua lapalamai, 61 lara, “Tamlohi akerihimo vereamara, ‘Enau a eri komo na Temple non God,ale a mele voroa na rani i tolu purongo.’ ”

62 Ale pris aulu atu mo turu sahe mara,“O pa raramia teni mo vono? Sava nahaila tamlohi nike, la lo retivuhesia matam?”63 Pani Iesu mo lo turu tapanono. Ale prisaulumo verea isanamara, “Na usiho vara o

Page 41: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 26:64 38 Matthew 27:15retitauhi hin Godmauri vara o vere kamamhinia vara engko natu, Kristo atu NatunGod?”

64 Iesu mo verea isana mara, “Engko kopete verea moiso, pani na verea isam varai pa sopo tuai o pa hite Natun Tamlohi isakele na matua suiha na tuka, ale mo lomai na telangi matan tuka.” Dan 7.13

65Moiso pris aulu mo rari na nona rurumara, “Mo lo vaia sohena enia God. Ra sopomele opoi te tamlohi tuetueni tinapua, kapete rongo na nona reti hehe hin Godnakerihi moiso. Lev 24.16 66Nomim aria ipa vano sohena sava?”

La raramia lara, “Mo tataholo vara imate.”

67Moiso la litovi na nahona, la tuhia, alehai la vojahia, Isa 50.6 68 lara,“O reti mangovi isamam Kristo, hare natu,mo tuhiho?”

Peter Mo Vunvuni Iesu(Mk 14.66–72; Lk 22.56–62; Jn 18.15–18, 25–

27)69Hinau atu mo lo vano, ale Peter mo lo

sakele na jingoima na lolon ropen ima atu,ale slev harai matea mo sinai isana mara,“Engko sohena, ko lo toho peresi IesumaraGalilee atu!”

70 Pani mo vunvunia na nahon vao atumara, “Enau na sopo levosahi na sava ko loverea.”

71 Ale mara mo malue na matarua atuslev harai tinapua matea mo hitea moverea isan la haratu la lo turumariviti isanamara, “Tamlohi nike, mo lo toho peresiIesu mara Nazareth.”

72 Ale mele vahatea mo vunvunia naretitauhi matea mara, “Na sopo halu, nasopo levosahi tamlohi sei.”

73 Ale mo sopo tuai la haratu la lo turuea la mai isan Peter lara, “Enjora, engkovonara matea matan leom mo vereuliho.”

74 Ale mo tapulo lesati hinia hasenamoiso mo retitauhi mara, “Na sopo lev-osahi tamlohi sei.” Ale vahatea purongotoa vari matea mo tarere.

75 Moiso Peter mo mele romromi naretireti non Iesu, “Toa i sopo lo tarere o pavunvuniau vaha tolu.” Ale mo malue hinjara atu mo tangi romina mo sati tavera.

27La Lavia Mo Vano Isan Pilate(Mk 15.1; Lk 23.1–2; Jn 18.28–32)

1Momele rani sahe na ralavuho jea,molimata pris tari peresi na tamlohi aulu nona

tamlohi la pulutahi vara la vai nora rom-romi tavera vara la pa tau Iesu na mateia.2 Ale la lihoa la tiroma hinia mo maluela taua na liman Pontius Pilate, tamlohitavera matan Rome sei mo lo aulu hinIsrael.

Judas Mo Mate(Acts 1.18–19)

3Moiso Judas, haratu sei mo lo turuposihinia mara mo hitea vara la pa sile na talaitavera isan Iesu, mo posi na romina, alemomele lavi la silver selen atumo ngavulutolu mo hilu mo vano isana moli mata prisperesi na tamlohi aulu, 4mara, “Na vai nahehe matan na turuposi na rae vokevoke.”

Lara, “Kama sopo opoia vara kama lev-osahia, enia nom hinau.” 5 Ale mo pulahila silver selen atu la sivo na lolo Temple,momalue mo vanomo lihoa hasena. 6Panimoli mata pris la lavi la silver selen atulara, “Vara ra mele taura na jara maniana Temple i pa tope na leu matan maniaakerihi enia mania mata rae.” 7 Ale lamatavuhi la hatihia vara la pa lavi maniaatu, la voli na lepa matea la tovia ‘Lepanon Potter’ matan vara la pa lo tavuni natamlohi la sopo Jew hinia. 8 Matana, lepaatu la tovi ‘Lepa mata Rae’ mo tikeli nake.9Ale sava reti provet Jeremiahmovereamomasese mara, ‘Ale la lavi na silver selen mongavulu tolu (30), volimauri sei tatua natun Israel la hatihia varamo tataholo hinia, 10 ale la silera mata volilepa non Potter sohen Moli God mo retileuhiniau’. Zec 11.12–13

Pilate Mo Tapai Iesu(Mk 15.2–5; Lk 23.3–5; Jn 18.33–38)

11Moiso Iesu mo turu na nahon tamlohitavera matan Rome, ale tamlohi tavera atumo usia isana mara, “Engko natu, Supenona Jew?”

Iesu mara, “Engko ko pete verea moiso.”12Panimolimata pris peresi na vajiahara

sei la aulu lara la tuvaia hin te hinau, Iesumo sopo raramira. 13Moiso Pilatemo vereaisanamara, “Ko sopo rongo na hinaumatu-vana sei la lo retivuhesia matam?” 14 PaniIesu mo sopo raramia, mo sopo rarami tetuvai hatelete, ale tamlohi tavera atu momarurahi tavera matana.

La Taua Vara I Mate(Mk 15.6–15; Lk 23.13–26; Jn 18.39––19.16)

15Hin rani atu, tarea na hanhani tavera,tamlohi tavera atu mo lo juri na tamlohi

Page 42: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 27:16 39 Matthew 27:44

matea na ima rilangi mo lo toho isana vaoatu vara sava tamlohi vao atu mo opoiavara i pa juria. 16 Ale hin rani atu tam-lohi sasati matea la levosahi mamahuniahijana Barabbas mo lo toho na ima rilangi.17Ale la tamlohi tavera atu lara la pulutahimoiso, Pilate mo verea isara mara, “Kaopoia vara a teri hare, Barabbas teni Iesusei la tovia Kristo?” 18 Mo vere haratumatan mo levosahia moiso vara la tau Iesuna limana mata nora mereimerei purongo.

19Mo sopo haratu purongo, pani na ranimo pa lo sakele na nona jara sakele mataaria, narouna mo sohai na retisohai mateaisana mara, “O sopo tikeli tamlohi voke-voke sei, matan romiku mo sopo sakelematan nokumamavuhohinia nahapanimosasati.”

20Ale moli mata pris peresi na vajiaharasei la aulu la haluhalu vao atu vara la usiBarabbas vara la pa komo Iesu. 21 Tamlohitavera atu mo mele verea isara mara, “Sa-hara hinira mo rua ka opoia vara a jurianomim?”

Ale lara, “Barabbas!”22 Pilate mo verea isara mara, “Vara so-

hena a pa vai na sava isan Iesu haratu latovia Kristo?”

Enira mo isoiso lara, “Vosaea natalopeilopei!”

23 Ale mo verea mara, “Mata sava? Movai na sava hina sati?”

Pani la mele ngara lara, “Ha vosaea natalopeilopei!”

24 Ale na rani Pilate mo hitea vara i pasopo eri jeu na romira, ale mara mo hiteavara tamlohi la tapulo lolokoru moiso panimo hitea vara i pa sopo eri vaira la tohomalum, mo lavi na wai, ale mo javulahi nalimana na nahon vao atu mo verea mara,“Enau na vokevoke na raen tamlohi nike:enia nomim hinau.” Deut 21.6–9

25 Tamlohi tari hin vao atu la raramialara, “Raena i pa toho hin kamam peresi nanatumam!”

26 Moiso mo vai Barabbas mo materiusuri na romira, ale nona tamlohi vuro larupi Iesu na asi maja, moiso la lavia vara lavosaea na talopeilopei.

Tamlohi Vuro La Vaivai Iesu(Mk 15.16–21; Jn 19.2–3)

27 Moiso tamlohi vuro non tamlohitavera atu la lavi Iesumo sivo na jara taveramatea na lolo patu ima non tamlohi taveraatu, ale la tovi matavuhi na tamlohi vuromatuvana lamai la turu na nahona, 28ale la

narihi na nona ruru, la rua na ruru peravumatea majhina mo perpel, 29 ale la virivirina rongorongo matea la vaia na kaulu lataua na patuna, ale la tau namavuromateana matua limana, ale la popovitoho nanahona la lo vaivaia lara, “Ha kilaua! Supenona Jew.” 30Moiso la litovia la lavi narihimavuro atu, ale la lo hamaji na patunahinia.

La Vosaea Na Talopeilopei(Mk 15.22–32; Lk 23.27–43; Jn 19.17–27)

31 Ale lara la vaivaia mo isoiso, la narihipa ruru peravu atu la mele rua na nonaruru, ale la tiroma hinia vara la vano lavosaea na talopeilopei. 32La pa lomalue namalele, ale tamlohi vuro la tapai na tamlohimatea Simonmara Cyrene. La ngurunguruhinia vara i lavi na talopeilopei non Iesu.33 Moiso na rani la kakau na jara mateahijana Golgotha, — raramin Golgotha eniaJara Sui Patu Tamlohi 34 la sile Iesu nawaen la hohoia peresi na hinau matea mohohona vara i inua, pani mara mo inu morongoa mo rohu vara i inua. Psa 69.21

35 Ale lara la vosaea na talopeilopeimoiso, la asehi na nona ruru isara na noraroro matea. Psa 22.18

36Moiso la sakele la lo kilaua la lo saoviahin jara atu. 37 La vosae na retiaria mateaaulu na patuna mo verea mara,

Haranike nahai enia IesuSupe nona Jew

38 Hin rani atu la vosae na tamlohi vilina tamlohi mata vavanaho mo rua tinapuana talopeilopei peresia, matea na matuanaale matea na marauna. 39 Ale la haratu lalo hahau roto jara atu la lo vaivaia, la lopulapulahi na patura isana Psa22.7; 109.25 40 lara, “Engko sei vara o pa komona Temple, ale a pa mele voroa na rani itolu purongo, o hasem juriho! Vara engkoNatun God, o sevuti hin talopeilopei sei!”Mt 26.61; Jn 2.19

41 Ale moli mata pris peresi na tamlohivujangi mata leu peresi na tamlohi aulusohena la vaivaia lara, 42 “Mo lo juri natamlohi tinapua: mo sopo eri juria hasena.Enia Supe non Israel, ra hitea vara i sevutinakerihi na talopeilopei, ale ra pa eri rasua.43 Enia mo tau na nona rasu hin God, moruhu vara God i pa juria nakerihi vara namasalona, matan mo lo verea mara, ‘EnauNatun God.’ ” Psa 22.844Ale la tamlohi mata vili na tamlohi mata

Page 43: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 27:45 40 Matthew 28:9vavanaho atu sohena la vaivaia hin maleleatu.

Iesu Mo Mate(Mk 15.33–41; Lk 23.44–49; Jn 19.28–30)

45Ale na livuha rani roroha taveramateamo tavuni na jara tari mo tikeli na matanalomo tolu na ravravi. 46mariviti namatanalo mo tolu na ravravi, Iesu mo ulo auluna leo rilangi matea mara, “Eli, Eli, lemasabatani?” Raramina, ‘Noku God, nokuGod, mata sava ko rovo hiniau?’ Psa 22.1

47 Ale tamlohi hai la lo turu mariviti atula rongoa lara, “Tamlohi nike, mo lo toviElijah.” 48 Ale vahatea purongo, vonaramatea mo maro vano mo lavi na tavalururu matea la rurunia na waen hohona, alemo sohaia na mavuro mo sahe isana vara iinua. Psa 69.21

49 Pani tatuara lara, “O lo saovi tako, rapa hitea vara Elijah i pa sinai i juria teni ivono!”

50 Ale Iesu mo mele ulo rilangi na leotavera matea, ale maromarona mo isoiso.

51 Ale vahatea purongo, ruru tavera atuna lolo Temple mo marari mo rua motapulo aulu mo tikeli atano. Ale lepa mohisu, ale vatu la mavua. Exo 26.31–33

52 Ale taptap la roi moiso, ale tapuhimatuvana non God sei la mate moiso lamele turu, 53 ale la malue na tapura hi-tahu na sauteterahi non Iesu, ale la unuJerusalem la pala isana tamlohi matuvanaea.

54 Na rani captain mata tamlohi vuroperesi la haratu la lo kilau saovi Iesu, larala hite na mihi, ale sava mo masese, lamarurahi tavera jea lara, “Vararuhu, tam-lohi nike, enia Natun God!”

55Hin rani atu, harai matuvana sei la taiGalilee la lo usuri Iesu la lo tuenia la lo turuasau la lo kilaua. 56Mary Magdalene peresiMary tinan James enia Joseph, ale tinan lanatun Zebedee, James enia John, la lo tohohin vao atu.

La Tau Iesu Na Tapuna(Mk 15.42–47; Lk 23.50–56; Jn 19.38–42)

57 Mo lo ravravi tamlohi tavtav mateamo tai Arimathea mo mai hijana Joseph,enia sohena tamlohi usuri non Iesu matea.58 Enia mo vano mo hite Pilate mo usiavara i eri lavi na tarapen Iesu. Ale Pilatemo retileu vara la silea isana. 59 MoisoJoseph mo lavi tarape atu, mo leputia naruru lulu matea mo vokevoke, 60 ale motaua na tapuna paro sei mo taia na vatu.Mo kuresi horo na vatu tavera matea na

mataruan tapu atu, ale mo mele vano.61Mary tinapua atu peresiMaryMagdalenela lo toho atu la lo sakele na tavalu taptap.

62 Mo mele rani sahe, hin rani atumo usuri na rani mata Tatamahu mataPassover, moli mata pris peresi na Phar-isee la pulutahi na nahon Pilate. 63 Alelara, “Tamlohi tavera, kama romromia varatamlohi halu atu mo verea na rani mo palo mauri mara, ‘Rani i tolu i vano moiso,a pa mele turu’. 64 Matana, o retileu varala turuhoro na tapuna i tikeli na hatolurani, vara i vono, nona tamlohi usuri la pavano la vanaho na tarapena, ale la pa vereaisana tamlohi vara, ‘Mo mele turu na nonamateia.’ Ale halu atu hitahu i pa mele satijea i jeu haratu tiroma.”

65 Pilate mo verea isara mara, “Kamimnomim tamlohi kilau hai, ha vano ha kilaumamahunia sohena ha eri vaia.” 66 Alela vano la kaluti horo na vatu mataruantaptap atu, ale la tau na tamlohi kilau la lokilaua.

28Iesu Mo Mele Mauri(Mk 16.1–8; Lk 24.1–12; Jn 20.1–10)

1 Sabbath mo isoiso, ale mariviti varai rani na ralavuho na Sunday, ale MaryMagdalene peresi Mary tinapua atu mateala vano vara la hitea na tapuna. 2 Vahateapurongo mihi tavera matea mo vili na jara,ale angelo non Moli God matea mo sevutina tuka. Mo kuresi narihi vatu atu, alemo lo sakele aulu hinia. 3 Angelo atu momemera sohena vaha, ale nona ruru molulu sohena katen. 4 Pa la tamlohi kilauatu la savaravara na matahu la jovi na lepasohen la mate.

5 Angelo atu mo verea isan la harai atumara, “Ha sopo matahu! Na levosahiavara ka lo ale Iesu, haratu la vosaea natalopeilopei. 6Eniamo sopo toho nike. Godmo sauteterahia moiso, mo mele mauri,mo sohen haratu Iesu mo verea vara i pasohena. Ha mai, ha hite na jara sei la tauna tarapena ea. 7 Ha vila, ha vere na nonatamlohi usuri vara mo turu na mateia momele mauri, ale ha levosahia vara enia molo vano tiroma Galilee hin kamim. Ha vanoatu, ha pa hitea ea. Hinau nike natu, nasinai vara a verea isamim.”

8 Pa la harai la matahu, pani la avulahitavera na rani la malue na tapuna, la marovila vara la vano la verea isana nona tam-lohi usuri. 9 Vahatea purongo Iesu mo

Page 44: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Matthew 28:10 41 Matthew 28:20tapaira mo sile na retioloolo isara. La vanomariviti isana, la popovitoho la tauri napalona, la lotua. 10 Moiso Iesu mo vereamara, “Ha sopo matahu! Ha vere na nokutamlohi usuri vara la vano Galilee. La pahiteau atu.”

Retireti Nona Tamlohi Kilau11 Na rani la harai atu la pa lo toho na

malelera, ka levosahia, tamlohi vuro haisei la lo kilau na tapuna, la vano la unuJerusalem. La vere na hinau tari sei lamasese isanamolimata pris. 12Alematana,molimata pris lara la pulutahi peresi na va-jiahara sei la aulu, la hatihia vara la pa silete mania tavera luhu isana tamlohi vuro.13 La verea isana tamlohi vuro lara, “Haverea isana tamlohi tari vara tamlohi usurinon Iesu la mai na vutepongi la vanahona tarapena na rani ka lo juruvi. 14 Varanomim tamlohi tavera i rongo hinau nike,kamam kama pa retireti isana. Romimimi sopo kaka hinia.” 15 Ale pa la tamlohivuro atu la lavi pa mania atu la vaia sohenla verea isara. Ale Jew matuvana la pa lovujangi na tatuara hin sorasorahina atumotikeli nake.

Nona Tamlohi Usuri La Hitea(Mk 16.14–18; Lk 24.36–49; Jn 20.19–23; Acts

1.6–8)16 Ale la tamlohi usuri tupu sangavulu

romana matea atu non Iesu, la sahe navutivuti matea Galilee, jara atu natu, Iesumo verea vara i pa tapaira ea. 17Ale lara lahitea, la lotua. Pani tatuara la lo rom rua.

18 Iesu mo mai isara, ale mo verea mara,“God mo sileau na suiha tari vara a aulu natuka peresi na varama. 19 Ha vano isanamara jara tinatinapua na varama, ale havujangira vara la mai noku tamlohi usuri.Ha paptijo hinira na hijan Tama, Natunaperesi na Tanume Tapu, 20moiso ha vujan-gira vara la taurilati na hinau tari sei naverea isamim moiso, ale ha lo levosahia,enau a pa toho peresi kamim tarea i tikelina isoison pongi nike!”

Page 45: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 1:1 42 Mark 1:16

Retiruhu Hin Iesu KristoMarkMo UliaPuku NikeTamlohi hai la lo romromia lara John Marknatu mo ulia, hara sei Paul mo lavia hitahuna nona tiroma hahau (Acts 12.25). Moulia na sava vavahinau Iesu mo lo vaira:Tiroma Iesumovironi tamlohimovati varala usuria (1.16–20), moiso mo pa tapulovai na hina marurahi, mo titiu narihi natanume sasati na tamlohi matea (1.21–28),mo tueni vepalihan Peter (1.30–31), vaotamlohi rojoa (1.32–34), peresi na tamlohilepros matea (1.40–45), Iesu mo vai nahinau tari nike na suihan God.

Haratu la lo tiroma na Jew la rohu hinIesu mata nona retireti (2.2–3.6), ale laaleale malele vara la pa vilimateia hinia(11.18). Tanume sasati la hitevosahi nasuihana, la levosahia vara enia Natun Godtataholo, pani Iesu mo reti horora vara lasopomele verea isana tamlohi hin rani atu.

Ra eri hitea vara romromi tavera nonMark enia vara Iesu enia tamlohimateamolavi na rani rilangi matan enia Jujuri atusei God mo rulea mo sinai na varama, eniaNatuna tataholo (8.31–33; 9.30–31; 10.33–34), Tamlohi atu Provet Daniel mo lo vereatuai jea moiso (Dan 7.14).Hinahinau Hin Puku Akerihi

1. Reti Hin John Tamlohi Paptijo (1.1–8)2. Paptijo Non Iesu, Tiapolo Mo Vaihitea

(1.9–13)3. Iesu Hin Galilee (1.14–9.50)4. Iesu Mo Sahe Jerusalem (10.1–52)5. Isoiso Rani Non Iesu (11.1–15.47)6. Iesu Mo Mele Mauri (16.1–8)7. Iesu Mo Pala (16.9–20)

John Tamlohi Paptijo(Mt 3.1–12; Lk 3.1–18; Jn 1.19–28)

1 Harihi enia tapulo Retiruhu hin IesuKristo, Natun God.

2 Sohen provet Isaiah mo ulia mara,‘Eh! Ko hitea? Na lo rule na noku vaharule

vara i tiroma hiniho,i pa vai na malele la tataholo matam.’

Mal 3.13 ‘Na jara hasetoho leona mo lo ulo mara:

Ha vasahi na malelen Moli God!Ha tano na malelena i tataholo.’

Isa 40.3

4 Ale John mo pala, mo lo paptijo natamlohi na jara hasetoho matan Judea, molo retivujavujangi isana tamlohi vara la lavina paptijo mata posi na hehe matan varaMoli i romira. 5 Ale tamlohi tari na lolonJudea peresi Jerusalem, la lo vano vara lahite John, ale enia mo lo paptijo hin laharatu la lo taviti na nora hehe na waiJordan. 6 Johnmo ru na ruru la vaia na vulucamel, ale mo otioti na huri buluk; hanahinau enia hatpoha peresi na tau sugabagsei waina mo meji. 2 Ki 1.8

7 Ale mo lo retivujavujangi mara, “Tam-lohi matea i pa mai hitahu hiniau mo aulumo jeuau, enau na sopo tataholo vara arautoho a lavi narihi na asi eve palona.

8 Enau na lo paptijo hin kamim na waipurongo, pani enia i pa paptijo hin kamimna Tanume Tapu.”

John Mo Paptijo Hin Iesu(Mt 3.13–17; Lk 3.21–22)

9 Hin rani atu Iesu mo tai Nazareth najara Galilee, momai atu ale Johnmopaptijohinia na wai Jordan. 10 Iesumaramomaluena lolo wai, vahatea purongo tuka mo roi,ale John mo hite Tanume Tapu mo sinaiatano sohena vomahe matea, ale mo tatauhin Iesu. 11 Leon God na tuka mo reti mara,“Engko Natuku ruhuruhu, enau na opoihomo tavera jea, na avulahi tavera hiniho.”

Tiapolo Mo Vaihite Iesu(Mt 4.1–11; Lk 4.1–13)

12 Vahatea purongo, Tanume Tapu motiroma hin Iesu vara i sahe na jara hase-toho. 13 Iesu mo lo toho atu mata rani mongavulu vati, Setanmo lo vaihitea. Iesumolo toho peresi na maji jala hin jara atu, aleangelo non God la lo matahia.

Iesu Mo Tapulo Vavahinau(Mt 4.12–17; Lk 4.14–15)

14Mo sopo tuai, Supe Herod mo taurilatiJohn, mo taua na ima rilangi. Ale hitahuna,Iesu mo sivo Galilee, mo lo retivujavujangina Retiruhu non God mara, 15 “Rani tata-holo atu God mo lo vironia mo mai moiso!Mauri atu God mo aulu hinia mo lo maimariviti. Ha posi na nomim hehe, ale harasu Retiruhu nike!”

Mo Tovi Na Nona Tamlohi Mo Vati(Mt 4.18–22; Lk 5.1–11)

16Na rani matea, Iesu mo lo hahau usurina pahisa tasin Galilee, mo hite Simon eniatasina Andrew, la lo pulahi na tara matea

Page 46: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 1:17 43 Mark 2:2na tasi matan enira tamlohi aleale maji.17 Ale mo verea isara mara, “Ha mai hausuriau. Enau a pa vai kamim ha mai tam-lohi aleale tamlohi.” 18Vahatea purongo, latinarihi na nora tara la usuria.

19 Iesu mo mele hahau mo vanomakomona, mo hite James natun Zebedee,enia tasina John la lo sakele na lolo botira,la lo tulai na nora tara. 20 Iesu mo toviraale vahatea purongo la tinarihi tamaraZebedee na lolo botira peresi na nonavolitusi ale la usuria.

Tanume Sasati La Levosahi Iesu(Lk 4.31–37)

21 Iesu tolu la tupu vati atu la sahe Ca-pernaum, ale na Sabbath mo unu na imalotu nona Jew, ale mo lo vujangira. 22 Laharatu la lo tapurongo isana, la marurahitavera na nona vujangi, matanmo sopo vu-jangira sohena nora tamlohi vujangi mataleumatea pani sohena tamlohimatea nonavujangi mo sopo te retiusia matana.

23 Hin rani atu tamlohi matea tanumelumiha sasati matea mo lo toho hinia molo toho atu hin ima lotu atu, alemo ulo isanIesumara, 24 “Iesumara Nazareth, ko opoiavara o vai na sava isamam? Ko mai varao komo kamam teni! Enau na levosahiavara engko hare, engko haratu mo tapunon God!”

25 Pani Iesu mo savurahia mara, “Ha!O toho malum! O malue isana nakerihi!”26 Ale tanume lumiha sasati atu mo hisuhirilangi na epen tamlohi atu moiso mo uloaulu mo malue hinia.

27Tamlohi tari hin ima lotu atu la maru-rahi, ale la lo usiusira hasera hinia lara,“Avei, sava nahai? Vujangi paro mateaperesi na suiha vahatea mo pala! Ka hiteamo retileu isana tanume lumiha sasati, alevahatea purongo la oloolo hinia.” 28 Alevahatea purongo retin la nona suiha atumo ralihi na jara tari Galilee.

Vepalihan Peter(Mt 8.14–17; Lk 4.38–41)

29Ale Iesumomalue hin ima lotu atu,movano mo unu na iman Simon enia Andrew,enia tolu James enia John. 30Ale vepalihanSimon mo lo juruvi na vatana matan mosereia mo tavera, ale la verea isan Iesu.31 Moiso Iesu mo mai mo tauri na limanamo saua mo sakele, ale seserei atu mo rovohinia, ale mo tapulo tatamahuni na harahinau.

32Na ravravin rani atu, tamlohi la lavi natamlohi rojo tari peresi la haratu tanume

sasati la lo toho hinira la mai isan Iesu.33Tamlohi tari hin taon tavera atu la takon-ahi namataruan ima atu. 34Ale Iesumo vaitihai na rojoa nona tamlohi matuvana, alemo titiu narihi na tanume sasatimatuvana.Mo sopo sile te masapa vara te tanumesasati i eri retireti matan enira la levosahiavara enia hare.

Iesu Mo Retivujavujangi Galilee35Na ralavuho jea mo pa lo roroha, Iesu

mo turu mo vano hasena na jara hasetohomatea vara i usiusi ea. 36 Ale Simon tolu laharatu la lo toho peresia la kilau alea, 37 alela tapaia la verea isana lara, “Eh! Tamlohitari la lo aleho.”

38 Pani Iesu mo raramira mara, “Ramalue! Ra vano hin te vanua tinapuamatan vara a eri retivujavujangi na Re-tiruhu isara sohena, matan enau na tai natuka na sinai na varama matan hinau atunatu.”

39 Iesu mo unu role na jara tari Galilee,mo lo retivujavujangi na nora ima lotu, alemo lo titiu narihi na tanume sasati.

Tamlohi Lepros Matea(Mt 8.1–4; Lk 5.12–16)

40 Tamlohi lepros matea mo mai isanIesu, mo papaohi isana mo usia rilangimara, “Vara o opoia, o eri vaiau a melevokevoke.”

41 Iesu mo romopoia mo tavera, ale motau na limana hinia mara, “Na opoia. Omele vokevoke!” 42 Vahatea purongo, lep-ros atu mo tihai, ale mo mele vokevoke.43Moiso Iesu mo reti rilangi isana, ale morulea vano mara, 44 “O tapurongo! O sopovere te hinau isan tea, pani o vano o hasevujangiho isana pris, ale o sile na nomotorisohenMosesmo retileu hiniamatan vara laeri hitea vara ko mele vokevoke.” Lev14.1–32

45 Pani mo turu mo vano mo lo sorahia,ale nona sorasora mo vano ralihi, ale movaia Iesu i sopo eri mele unu hin te taontamlohi la sopo levosahia, pani mo lo tohona jara hasetoho ale tamlohi la lo mai najara tari vara la tapaia atu.

2Iesu Mo Romi Na Hehe(Mt 9.1–8; Lk 5.17–26)

1 Te rani la vano moiso Iesu mo melevano Capernaum, ale mo sopo tuai tam-lohi lo la verea lara mo mele mai na imamoiso. 2 Vila ruhu purongo mo sopo mele

Page 47: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 2:3 44 Mark 2:26te masapa na lolo ima teni na mataruana.Ale Iesu mo lo retivujavujangi na reti nonGod isara. 3 Ale, tamlohi tupu vati la ali natamlohi papao matea mo mai. 4 Ale matanla sopo eri vanomariviti isana, la sahe auluna pusa ima, la vai na marole matea mosivo tataholo hinia, ale la tuhu pa tamlohipapao atu na epana mo sivo na nahon Iesu.5 Iesu mara mo hite na rasua hin hinau atula lo vaia, mo verea isan tamlohi papao atumara, “Natuku, na romi na nom hehe.”

6 Pani tamlohi vujangi mata leu hai la losakele atu, la lo vereverea isara hasera lara,7 “Mata sava tamlohi nike mo lo retiretisohen haratu? Mo lo vaia sohena enia God.God hasena i eri romi na hehe.”

8 Ale Iesu mara mo levosahia vara la lousiusira hinia isara hasera ale, mo vereaisara mara, “Mata sava ka lo romromi nahinau sohena? 9 Sava hinau mo melemalum vara a verea isan tamlohi papaonike, ‘Na romi na nom hehe!’ teni a vereavara, ‘O turu! O viriviri na epam, o hahau!’10 Pani matan vara ha pa levosahia varaNatun Tamlohi mo lavi na suiha vara iromi na hehe nona tamlohi na varama,ha tapurongo na sava a pa verea!” MoisoIesumoverea isan tamlohi papao atumara,11 “O turu, o lavi na epam, o mule!”

12 Tamlohi papao atu mo turu vahatea,mo lavi na epana ale mo hahau mo maluena nahora, ale mo vaira enira mo isoisola marurahi ale la tahe na hijan God lara,“Hare mo pete hite te hinau sohen harihimoiso?”

Iesu Mo Tovi Matthew(Mt 9.9–13; Lk 5.27–32)

13 Iesu mo mele sivo na pahisa tasi, aletamlohi tari la lo mai isana, ale mo lovujangira. 14Ale mara mo lo hahau atu mohite Levi natun Alphaeus mo lo sakele najara mata lavi na takis, ale mo verea isanamara, “O usuriau!” Levi mo turu vahatea,mo usuria.

15 Hin vutepongi atu na iman Levi, Iesumo lo hanhani peresi na tamlohimatuvanamata lavi na takis peresi na tamlohi hehetolu na nona tamlohi usuri, matan tamlohimatuvana sohera la lo usuri Iesu. 16 Panitamlohi vujangi mata leu peresi na Phar-isee lara la hite Iesu mo lo hanhani peresina tamlohi hehe tolu na tamlohi mata lavina takis, la vere isana nona tamlohi usuri,lara, “Mata sava mo lo hanhani peresi natamlohi mata lavi na takis tolu na tamlohihehe?”

17 Ale Iesu mara mo rongoa mo vereaisara mara, “La haratu epera la lo ruhula sopo opoi na doctor, pani la haratu larojo purongo. Na sopo mai vara a tovi natamlohi tataholo pani la haratu la hehe.”

Tapuhoro Na Hanhani(Mt 9.14–17; Lk 5.33–39)

18 Hin rani atu, tamlohi usuri nonJohn tamlohi paptijo peresi na Pharisee latapuhoro na hanhani mata usiusi. Tamlohihai la mai isan Iesu, la usia lara, “Mata savatamlohi usuri non John peresi la haratula lo usuri na Pharisee la lo tapuhoro nahanhani mata usiusi, pani nom tamlohiusuri la sopo tapuhoro na hanhani?”

19 Ale Iesu mo verea isara mara, “Karomromia vara la tamlohi atu sei la maina lahi la pa tapuhoro na hanhani varatamlohi lahi mo lo toho peresira? Varatamlohi lahimo lo tohoperesira, la sopo eritapuhoro na hanhani. 20 Pani rani mateamo lo mai vara la pa lavi narihi na tamlohilahi isara. Hin rani atu natu, la pa tapuhorona hanhani.”

Hina Tuai Peresi Na Hina ParoIesu mo mele verea mara, 21 “Te tamlohi

i sopo eri lavi te tavalu ruru paro hatea isilivi na ruru tuai hinia. Vara i vaia sohena,tavalu ruru paro atu i pa vaia i mararitavera i jeu haratu tiroma. 22 Te tamlohi isopo eri titisi na waen paro i sivo na jarawaen la vaia na huri nani tuai matan waenparo atu i pa sosohi i rari jara waen atu,ale i pa komoa peresi waen atu matan i paroro narihi. Waen paromo tataholo na jarawaen la vaia na huri nani paro purongo.”

Moli Mata Sabbath(Mt 12.1–8; Lk 6.1–5)

23 Na Sabbath matea, Iesu mo lo hahaurole na isa wit matea tolu na nona tamlohiusuri, ale la lo tapulo vesi roto na pere wit.24 Ale Pharisee la verea isan Iesu lara, “Eh!Mata sava la lo vai na hinaumateamo sopotataholo vara la vaia na Sabbath?”

25 Ale Iesu mo verea isara mara, “Avei,korong ka sopo lo evi na sava supe Davidtolu na nona tamlohi la vaia hin rani atu lavejuveju ale la marohati, 26 ale sohena savamo unu na Iman God na rani non Abiatharenia mo lo pris aulu, moiso mo lavi peretiatu sei mo tapu pris hasera la eri hania.David mo hania, ale mo silea isan la haratula lo toho peresia?” Lev 24.9

Page 48: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 2:27 45 Mark 3:2927Ale mo verea isara mara, “God mo tau

na Sabbath vara i tueni na tamlohi, mosopo taua vara tamlohi la lo toho mataSabbath. 28 Matan haratu, Natun Tamlohienia mo Moli mata Sabbath.”

3Tamlohi Lima Kuti Matea(Mt 12.9–14; Lk 6.6–11)

1 Na Sabbath tinapua matea, Iesu momele unu na ima lotu nona Jew matea,ale tamlohi lima kuti matea mo lo tohoatu. 2 Ale meresahi non Iesu la lo kilauIesu vara i pa vai mamahuni tamlohi atuna Sabbath teni, matan vara la pa tuvaiamatana. 3 Iesu mo verea isan tamlohi limakuti atu mara, “Omai nike!” 4Ale mo vereaisara mara, “Na Sabbath, mo tataholo varara tueni na tamlohi teni vara ra komo tea?Mo tataholo vara ra juri te mauri teni ravilia?” Pani la rohu vara la raramia. 5 Iesumo kilau ralihira na lolokoru, matan ma-pura mo rilangi, ale mo verea isan tamlohilima kuti atu mara, “O rirahi na limam.”Tamlohi atu mo vaia sohena ale limanaatu mo mele ruhu. 6 Pa la Pharisee atula malue vahatea, la vano la tovi takonahina tamlohi la lo usuri supe Herod, ale laaleale malele matan vara la pa vilimateiIesu hinia.

Tamlohi Matuvana La Usuria7 Iesu tolu na nona tamlohi usuri la

malue, la sivo na tasin Galilee, ale vaotavera matea mo usuria. La tai Galilee,Judea, 8 Jerusalem, Idumaea, hai la tai natavalu wai Jordan, ale na jara ralihi Tyreenia Sidon. Vao tavera atu lara la rongo lahinau atu Iesu mo lo vaira, la mai isana.

9 Ale hin jara atu Iesu mo vere na nonatamlohi usuri vara la taumamahuni te botihatea matana matan vao tavera atu, vara ivono la pa tohoia, 10matan Iesumovai tihaina rojoa nona tamlohi matuvana moiso,mo vai la haratu la rojo la lo vartohoiralihia vara la tikelia. 11Ale tanume lumihasasati na tamlohi lara la hitea, la jovi sivona nahona la ngara lara, “Engko NatunGod!” 12Pani Iesu mo reti rilangi isara varala sopo vereulia vara enia hare.

Mo Vironi Na Nona Tamlohi Usuri(Mt 10.1–4; Lk 6.12–16)

13 Moiso, Iesu mo sahe aulu na vutivutimatea, ale mo tovi la haratu mo opoira,ale la mai isana. 14 Ale mo vironi na tupusangavulu romana mo rua sei mo toviravara la vaharule, matan vara i pa rulera la

vano isana tamlohimata retivujavujangira,15 ale mo silera na suiha mata titiu narihina tanume sasati. 16Mo vironi la tupu san-gavulu romana mo rua atu sohen harihi:

Simon sei Iesu mo tau na hijana varaPeter.

17 James enia John natun Zebedee, Iesumo silera na hija vara Boanerges'raramina, ‘Natu Piri’ matan jingoramo lo tupali tarea.

18Andrew,Philip,Bartholomew,Matthew,Thomas,James natun Alphaeus,Thaddeus,Simon mara Cana enia tamlohi matea

mata valum mata jarana,19 ale Judas Iscariot, haratu mo lo turu-

posi hinia.Suiha Non Iesu(Mt 12.22–32; Lk 11.14–23; 12.10)

20Moiso Iesu mo mele vano hin ima atumo lo toho hinia. Mo sopo tuai vao taverala mele mai la takonahi, ale la vaia mo sopote masapa vara la eri hanhani. 21TavtavuinIesu lara la rongoa, la vanovara la taurilatiamatan la lo verea lara, “Hara sei, rominamo tihai sei!”

22Ale tamlohi vujangi mata leu sei la taiJerusalem la lo verea lara, “Tamlohi sei,supe nona tanume sasati sei Beelzebul mosohonia, ale mo lo titiu narihi na tanumesasati na suihana!”

23 Pani Iesu mo tovira mai isana ale moverea mara, “Mo sohena sava natu Setani eri mele levuti narihi Setan? 24 Jara tarisei supe la lo aseasehira hinira hasera la pamaroi, ale i pa sopo te taon tavera teni tevao ima vara i lo aseasehia hasena i pa erituru. 25 Vara vao ima matea i lo levuti navaona, tamlohi hinia la pa eri toho ruhusohena sava? 26 Ale Setan peresi na vaonavara la lo levlevutira hasera purongo, sui-han Setan i pa turu sohena sava matansuihana i pa isoiso. 27 Ka hitea? Varatamlohi matea mo opoia vara i unu naima tamlohi suiha matea mata i vanaho tenona hinahinau, i pa lavi te asi hatea i pesitamlohi suiha atu tako, moiso i pa lavi nanona hinahinau.

28Vararuhu, na verea isamim vara hehetari tamlohi la lo vaira teni na nora retisas-ati hin God, God i pa romira. 29 Pani hare

Page 49: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 3:30 46 Mark 4:22

mo lo vere lejileji Tanume Tapu, enia, Godi pa sopo eri romia hin te rani.” 30 Iesumo lo verera hin la hinau sei matan la loverea vara tanume sasati lumihamatea molo toho hinia.

Vaon Iesu La Alea(Mt 12.46–50; Lk 8.19–21)

31 Tinan Iesu peresi na voraina la palahin ima atu, la lo turu na jingoima ale lasohai na reti sivo isan Iesu vara i mai ihitera. 32 Vao matea mo lo sakele ralihiIesu ale la verea isan Iesu lara, “Eh! Tinamperesi na voraim peresi na vevoraim la lotoho na jingoima la lo aleho!”

33 Pani Iesu mo raramira mara, “Tinakuenia hare? Voraiku enira hare?” 34 Mokilau ralihi la haratu la lo sakele ralihiamara, “Ka hitea? Tinaku peresi na voraikuenira nahai! 35 Sava tamlohi mo lo vai namasalon God, enia voraiku teni vetasikuteni tinaku.”

4Tamlohi Isa Matea(Mt 13.1–9; Lk 8.4–8)

1 Na rani tinapua matea, Iesu mo lovujangi na tamlohi na pahisa tasin Galilee.Hin rani atu vao tamlohi la lo mai la loturu porotia. Ale matana, mo vele na botimatea mo lo sale hin tasi atu, ale mo sakelehinia. Vao tavera atu la lo toho na jarautana pahisa tasi. 2 Iesu mo lo vujangira natitileumatuvana, alemo lo vujangiramara,

3 “Ha tapurongo! Tamlohi haporahimatea mo malue mo vano vara i haporahina pulana piri wit. 4Mo lo haporahira, panihai la jovi na malele tavera, maji avuavula mai la hani vevuhira. 5 Hai la jovi navatuvatu, uluara la vila, matan tano mosopo tavera. 6 Pani alo mara mo vele, lawit atu la nunu lamatemata warira la soposivo atano jea. 7 Hai la jovi na urata, paniurata atu mo rovira mo punira ale la sopovua. 8Pani hai la jovi na tano ruhu, hin tanoruhu atu la ulua. La ulua la vai na vuara, hainamara mo ngavulu tolu (30), hai mongavulu limarave (60), hai mo ngavulusangavulu (100)!”9 Iesu mo mele verea mara, “Haratu mo erirongovosahia, o tapurongo!”

Mata Sava Mo Vere Na Titileu(Mt 13.10–17; Lk 8.9–10)

10 Hitahuna, mara mo lo toho eniahasena, tamlohi hai peresi la nona tamlohi

usuri tupu sangavulu romanamo rua atu lausia hin la titileu atu.

11 Ale Iesu mo verea isara mara, “Godmo majinga hin kamim vara ha levosahina raramin mauri atu God mo aulu hinia,pani na lo vere la hinau nike na titileuvara a jarohira isana vinano, 12matan varaRetiulia i masese sei mara,‘La pa hite na sava na lo vaia,

pani la pa sopo eri hitevosahia.La pa rongo na noku reti,

pani la pa sopo eri rongovosahia.Matan, vara i vono,

la pa posi mai isaku ale a pa romira nanora hehe.’ ” Isa 6.9–10

Raramin Titileu Atu(Mt 13.18–23; Lk 8.11–15)

13 Iesu mo verea isara mara, “Ka soporongovosahi titileu akerihi? Varamo vono,sohena sava natu ha pa eri levosahi vevuhina titileu tinapua? 14 Tamlohi haporahi napiri mo haporahi na reti non God. 15Ale laharatu la jovi namalele tavera, hin rani atutamlohi la rongora, Setan mo mai vahateapurongo ale mo lavi narihi la reti atu sei lalo toho namapura. 16La haratu la lo jovi navatuvatu, enira la haratu sei lara la rongona reti non God, la lavia vahatea purongona avulahi. 17 Pani mo sopo te warira alereti non God mo lo toho mata makomorani purongo. Ale vara rani rilangi la maiteni tamlohi la turuleji hinira mata retinon God, la jovi narihi vahatea purongo.18 Ale la haratu la lo jovi na urata, enirala haratu sei la lo rongo na reti non God,19 pani romkaka mata varama peresi natavtav haluhalu ale masalora mata hinautinatinapu mo unu hinira mo puni pa retiatu la lo lavia, ale mo sopo eri vua. 20 Alela haratu la lo jovi na tano ruhu, enira laharatu sei la lo rongo na reti non God, alela lavia na maurira ale la avulahi hinia. Movua mo tikeli mo ngavulu tolu (30), hai mongavulu limarave (60), ale hai la tikeli mongavulu sangavulu (100).”

Titileu Mata Hinau Sei La Luhu(Lk 8.16–18)

21 Iesu mo mele verea isara mara, “Karomvaramo tataholo vara teamohasahi telamu ale i taua na ruhuruhun te tanga tenite vata pani mo sopo na jara sakele matalamu?

22Hinau tari la lo luhu, la pa pala na jaratavera. Ale mo sopo te hinau luhu hatea

Page 50: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 4:23 47 Mark 5:8vara i pa sopo pala na jara tavera. 23 Varatea te perona, i lo rongo na noku reti!”

Ha Tapurongo Mamahu24 Iesu mo mele verea isara mara, “Ha

tapurongo na noku retireti i ruhu matanvara nomim lelevosahi i pa ulua i tavera.25Haratu mo lo vaihitea vara i levosahi nanoku reti, enia i pa eri mele levosahia itavera i marivi jea. Pani haratu mo sopotapurongo i ruhu, sava mo lo toho isanamoiso la pa lavi narihia isana.”

Titileu Mata Piri26 Iesu mo mele verea mara, “Mauri atu

God mo aulu hinia mo sohena piri vipahaitamlohi mo haporahira na lepa. 27Varamohaporahira moiso, i pa sopo eri mele vai tehinau hinira. Tamlohi atu mo lo juruvi alemo lo mele kilau na rani hatehateahi, alepiri atu mo tupali ale mo ulua pani tamlohiatu mo sopo levosahia vara mo pa sohenasohena sava. 28 Lepa atu hasena mo vai lapiri atu la ulua. Tiroma la juliha, ale lahorala peravu, ale mo sopo tuai la vira, la vua.29Pani vara vuana lamena, tamlohi atu i pavura na sita matan nora asitauni natu.”

Titileu Mata Piri Paka(Mt 13.31–32; Lk 13.18–19)

30 Iesu mo mele verea mara, “A patovongi na sava hin mauri atu Godmo auluhinia, teni sava titileu natu i pa tataholovara a vereulia hinia? 31 Mo sohena piripaka matea vara la lavoa na lepa, mo rihir-ihi mo jeu na piri pahai tari. 32 Pani varamouluamo taveramo jeunavipahai tinati-napua tari, ale mo sohai na rangaranganatavera matan vara maji avuavu la eri vai nataura na malumaluna.”*

Mo Vujangira Na Titileu Mata Sava(Mt 13.34–35)

33 Iesu mo lo vujangi na nona retina titileu matuvana sohen harihi, matanvara la pa rongovosahira usuri na noralelevosahi. 34 Iesu mo lo vujangi na vaotamlohi na titileu purongo, pani hitahuvara mo lo toho hasena peresi na nonatamlohi usuri, mo pa lo vereuli na raramiraisara.

Iesu Mo Horo Na Langi Tavera(Mt 8.23–27; Lk 8.22–25)

35 Iesu mo lo toho hin boti atu, ale alomara mo pa lo sivo vara i tihai, mo vereaisara mara, “Ra sua roto tasi nike, ra vanona tavaluna.” 36 La tinarihi vao atu ale lavano, pani mo sopo enira hasera purongo,boti tinapua hai sohena la lo usurira. 37Mosopo tuai langi tavera matea mo sere, movai na suhusuhu la lo kamekame sivo nalolo boti, ale tungu mo lo marivi.

38Pani Iesumo lo juruvi na elungamateana pulo boti. Ale nona tamlohi la rohaialara, “Tija! Ko sopo levosahia vara ra papute!”

39 Iesu mo kilau ale mo reti rilangi isanlangi atu, ale mo verea isan tasi atu mara,“Ha isoiso! Ha toho malum!” Vahateapurongo langi atu mo moti, ale tasi taveraatu mo tamata mo tamata. 40 Iesu moverea isara mara, “Ka matahu tavera so-hena mata sava? Mo sopo lo te nomimrasua teni?”

41 Ale matahu tavera mo sohonira alela lo verea isara hasera lara, “Avei, savatamlohi nahai? Mo reti purongo ale langiperesi na tasi la oloolo hinia!”

5Mara Gerasenes Matea(Mt 8.28–34; Lk 8.26–39)

1 Iesu peresi na nona tamlohi la hoso najara Gerasenes. 2 Lara la hoso na jarautahin jara atu, tamlohimatea tanume lumihasasati matuvana la lo toho hinia mo maluena taptap, mo sinai mo tapaia. 3 Tamlohinike mo lo toho na taptap, ale tea i sopoeri pesia hin te asi teni te jen. 4 Hinapurongo vara la pesi na limana peresi napalona na jen teni te aen, mo rotorotoramo kamekamera. Tea i sopo eri vaia itoho malum. 5Na rani peresi na vutepongihatehateahi, mo lo ulo ralihi na taptapperesi na vutivuti atu, ale mo lo tangi molo hasena tai na epena na vatu.

6 Ale mara mo hite Iesu mo pa lo tohoasau, mo maro vano isana mo jovi papaohina nahona. 7 Ale mo tangi na leo taveramatea mara, “Iesu Natun God Aulu Jea,engko te nom sava isaku? Na usiho nahijan God vara o sopo vailejilejiau!” 8Mopaverea sohena matan Iesu mo lo verea isanamara, “Tanume lumiha sasati, o malue isantamlohi nike nakerihi!”

* 4:32: piri paka: Iesu mo vere na piri mustard, enia piri matea mo varihi jea.

Page 51: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 5:9 48 Mark 5:409 Iesu mo usia mara, “Eh, engko hijam

hare?”Tanume sasati atu mo raramia mara,

“Hijaku enia Legion, matan kamam kamavao tavera jea!” 10 Tanume sasati atu mousia rilangi isan Iesu vara i sopo levutinarihira na jara Gerasenes.

11 Ale vao tavera mata poi matea la losusua na pahisan vuti atu. 12 Ale tanumesasati atu la usia rilangi isan Iesu lara, “Orule kamamkama vano isana poi, o tinarihikamam kama unu hinira.” 13 Ale Iesu motinarihira. La tanume lumiha sasati atu lamalue isan pa tamlohi atu, la vano la unuisan la poi atu, evira korong mo tikeli tarivaha rua (2000). Ale vao poi atu la solesoleusuri pesapesa atu la jovi sivo na tasi ale lapute enira mo isoiso.

14 Tavuin la poi atu la rovo la sahe laverea na lolon taon tavera atu peresi najara ralihi ea. Ale tamlohi la maro la maivara la hitea vara sava natu mo maseseatu. 15 Ale la mai isan Iesu, pani lara lahite pa tamlohi atu sei tanume sasati la losohonia mo lo sakele ea ale mo ru na ruru,ale romina mo mele ruhu moiso, matahumo sohonira. 16 Ale la haratu sei la lo hitena sava mo masese la sorahi na sava momasese isan tamlohi atu sei tanume sasatila lo toho hinia peresi la poi atu. 17 Ale latapulo usia rilangi isan Iesu vara i malue najarara.

18 Iesu mo pa lo vele na boti, pa tamlohiatu sei tanume sasati la lo sohonia mo usiarilangi isan Iesu vara i pa usuria. 19 PaniIesu mo sopo tinarihia pani mo verea isanamara, “O mule, o vano isana tapalam ale overea na sava Moli God mo vaia matam, alesohena sava mo romopoihomo tavera jea.”20 Ale pa tamlohi atu mo mele hilu ale motapulo vereuli na sava Iesu mo vaia matanahin la taon atu mo sangavulu sei la toviaDecapolis. Ale tamlohi tari la marurahitavera hinia.

Venatun Jairus(Mt 9.18–26; Lk 8.40–56)

21 Ale Iesu mara mo mele hilu mo hosona tavalun tasi atu, vao tamlohi tavera jeamatea la mai la turu ralihia na pahisa tasi.22 Tamlohi tavera matea na ima lotu nonatavtavuin Israel hin jara atu hijana Jairus,momai mara mo hite Iesu mo papaohi sivona palona. 23 Jairus mo usia rilangi isanamara, “Venatuku rihirihi, i sopo tuai i pa

mate. O mai o tau na limam hinia matanvara i mele ruhu ale i mauri.”

24 Ale Iesu mo usuria. Ale vao taveramatea la lo usuria la lo tiatia hinira. 25 Aleharai matea mo lo toho hin vao atu. Alemo rojo na rojoa nona harai mata tauni mosangavulu romana mo rua moiso. 26 Mojalahi na mania tavera isana doctor matu-vana moiso, ale la doctor atu la sopo erituenia, la sopo vaia i ruhu pani mo melesati jea. 27 Mo rongo na tamlohi la losorahi Iesu ale mo mai na harin Iesu hinvao atumo tikeli na pingopingo nona ruru.28 Matan romina mara, “Vara a eri tikelipurongoi na nona ruru, noku rojoa i pa ti-hai!” 29Ale vahatea purongo rae atu sei molo maro mo mamasa, ale mo rongovosahiana epena vara nona rojoa mo tihai.

30Ale Iesu sohenamo rongovosahia varasuiha mo malue hinia, ale mo posi vahateaisan vao atu ale mara, “Hare mo tikeli nanoku ruru?”

31 Nona tamlohi usuri la verea lara, “Kopa usia vara hare mo tikeliho sohena sava,ko sopo hitea vara vao nike la lo tiatiaisam?”

32 Ale Iesu mo kilau ralihira vara i vileiavara hare natu, mo tikelia. 33Pani harai atusei mo levosahi na sava mo lo masese isanamo mai isan Iesu na matahu, mo popovi-toho na palona ale mo verea na hinau tari.34 Iesu mo verea isana mara, “Venatuku,nom rasua mo vaiho ko mele ruhu. O vanona tamata ale nom rojoa i pa tihai jejeu.”

35 Iesu mo pa lo retireti isana harai atu,tamlohi hai la tai na iman Jairus la mai laverea isan Jairus lara, “Venatum mo matemoiso, o sopo mele usi tamlohi vujangivara i mai.”

36 Pani Iesu mara mo rongo na sava la loverea mo verea isan Jairus mara, “O sopomatahu! O rasuau!” 37 Ale Iesu mo sopotinarihia vara tea i usuria pani Peter eniaJames peresi John tasin James. 38La vano lapala na iman tamlohi tavera mata ima lotunona Jew atu, ale Iesu mo hite na tamlohila lo tangtangi, la lo tangi aulu, la lo vaina vavaore tavera. 39 Ale Iesu mara mounu mo verea isara mara, “Mata sava ka lovai na vavaore tavera, ale ka lo tangtangi?Hararihi nike mo sopo mate, mo juruviromaliho purongo.”

40 Ale tamlohi la manaluluhi Iesu, panimo rulera enira mo isoiso la malue. Alemo lavi taman hararihi atu peresi tinana

Page 52: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 5:41 49 Mark 6:23peresi na nona tamlohi usuri la unu sivona jara hararihi atu mo lo toho ea. 41 Iesumo tauri na liman hararihi atu mo vereamara, “Talitha kumi!” Ale raramin retinike enia ‘Venatuku, o turu!’ 42 Ale va-hatea purongo hararihi atu sei taunina mosangavulu romana mo rua mo mele turuale mo tapulo hahau. Ale marurahi taveramo sohoni tamana peresi tinana peresi nanona tamlohi usuri. 43 Iesu mo verea isaramo isoiso vara la sopo mele sorahia isantea, ale mo verea isara vara la silea hin tehinau i hania.

6Mara Nazareth La Rohu Hin Iesu(Mt 13.53–58; Lk 4.16–30)

1 Ale Iesu peresi na nona tamlohi usurila malue hin jara atu la mai na nona taon,Nazareth. 2 Na Sabbath matea Iesu motapulo vujangi na ima lotu ea, ale vao tam-lohi la rongo na nona vujangi la marurahitavera lara, “Tamlohi nike mo pa lavi lahinau nike epu? Ale nona lelevosahi mopa tai epu? La hinau marurahi nike lapa pala na limana sohena sava? 3 Mosopo pa tamlohi voro ima nahai teni, natunMary ale vorain James, Joses, Judas peresiSimon? Mo sopo vetasina nahai la lo tohoperesira?” La rongo mo sati matan mo lovai la hinau sei.

4 Pani Iesu mo verea isara mara, “Tam-lohi jara tinapua la pa sile na oloolo isanaprovet matea, pani i pa sopo eri lavi teoloolo na jarana tataholo teni na nahotahisana teni na naho voraina.”

5 Iesu mo sopo vai te matamata taveraisana tahisana, pani mo tau na limana natamlohi rojoa tupu visalete purongo, alenora rojoa la tihai. 6 Iesu mo marurahimatan la sopo rasua.

Tamlohi Usuri La Malue(Mt 10.5–15; Lk 9.1–6)

Moisomo vano na jara tinatinapuamo lovujangi na tamlohi ea. 7Mo tovi la tamlohiatu tupu sangavulu romana mo rua la maiisana, ale mo rulera la vano mo ruarua, alemo silera na suiha vara la titiu narihi natanume lumiha sasati na tamlohi. 8 Iesumo verea isara vara la sopo lavi te hinau nanora hahau sohena hanhani teni te tanga,teni te mania, pani tihonira purongo. 9 Lapa ru na sabat pani la pa sopo mele lavite harua rurura tinapua. 10 Iesu mo verea

isara mara, “Sava ima ka lo toho hinia hinte vanua, ha lo toho atu i tikeli rani atuka mele malue hin vanua atu. 11 Pani varate vanua la rohu hin kamim teni la sopotapurongo isamim, ha sarsarhi narihi natangotango palomim hin jara atu vara ivujangia vara God i pa arira.”

12Ale la malue la vano la retivujavujangina tamlohi vara la posi na hehe. 13 La titiunarihi na tanume sasati matuvana, ale latau na wel na patu tamlohi rojoamatuvanaale nora rojoa la tihai.

John Tamlohi Paptijo Mo Mate(Mt 14.1–12; Lk 9.7–9)

14 Hin rani atu, supe Herod Antipas morongo na sorasora hin Iesu, matan tamlohitari la lo sorahia. Hai la verea lara, “Johntamlohi paptijo mo mele turu na mateia.Hinau atu natu mo vaia mo suiha vara ieri vai la matamata sei.” 15 Pani hai laverea lara Iesu enia Elijah, ale hai la verealara enia provet matea matan tuai. 16 PaniHerod mara mo rongoa mo verea mara,“John tamlohi paptijo! Pani enau natu natai narihi na patuna, vararuhu mo meleturu na mateia!”

17 Matan Herod natu sei mo rule natamlohi vuro vara la taurilati John, ale lapesia na ima rilangi vara i vai Herodias,naroun tasina Philip i avulahimatanHerodmo lavia sohena narouna. 18 Matan Johnmo lo verea isan Herodmara, “Usuri na leumo sopo tataholo vara o lavi naroun tasimsohena naroum.”

19 Ale Herodias mo lo vaihitea vara ivilimatei John, pani i sopo eri vaia hasena.20 Matan Herod mo matahuni John matanmo levosahia vara John enia tamlohi tata-holo matea mo tapu ale Herod mo lomatahia. Hina purongo vara John mo lovaia mo lo romkaka tavera, enia mo opoiavara i lo tapurongo na retireti non John.

21 Pani Herodias mo hite na masapamatea na hanhani tavera mata pongi voranon Herod. Herod mo usi na nona tamlohiaulu peresi na nona tamlohi tatavera matavuro ale la haratu la lo aulu Galilee lamai hinia. 22 Matan venatuna sei hijanaHerodias mo unumo velu ale mo vai Herodperesi la haratu la lo toho atu la avulahitavera. Ale Herod mo verea isan venatunamara, “O usiau hin te hinau ko opoia, alea pa silea isam.” 23 Ale Herod mo retitauhimara, “A pa sileho na sava hinau ko usia,

Page 53: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 6:24 50 Mark 6:55hina purongo vara i tikeli na sope jara nalo aulu hinira.”

24Moiso mo malue mo vano isan tinanamo usia mara, “Nana, a pa usi na savaisana?”

Ale tinanamara, “Na opoi na patun Johntamlohi paptijo!”

25 Ale vahatea purongo mo mele unumo verea isan Herod mara, “Na opoia varao sileau nakerihi na patun John tamlohipaptijo hin te peleti hatea!”

26 Herod mo rongo mo sati taveramatana. Pani mo mahanuhanu vara i topena nona retitauhi sei mo vaia na nahonla haratu la lo toho atu. 27 Ale vahateapurongo mo rule na nona tamlohi matavilimatei na tamlohi matea vara i tai rotona patun John. Tamlohi atu mo vano naima rilangi ale mo tai roto na patuna,28moiso, mo lavi na patuna na peleti mateamo silea isan harai atu. Ale harai atu molavia mo silea isan tinana. 29Tamlohi usurinon John lara la rongoa, la mai la lavi natarapena, ale la taua na papa vatu matea.

Vao Tavera La Lo Usuri Iesu(Mt 14.13–21; Lk 9.10–17; Jn 6.1–14)

30 Pa la tamlohi usuri atu Iesu mo lorulera la mele mai ale la vere vevuhi nasava la lo vaira ale la lo vujangira. 31 AleIesu mo verea isara mara, “Ra malue hinvao nike ra vano hin te jara hasetoho ramapumakomona tako.” Matan tamlohimomarivi la lomai ale la lo vano alemo sopo temasapa vara la eri hanhani. 32Ale la vele naboti matea la vano na jara hasetoho mateaenira hasera. 33 Pani vao tavera mata taonmatuvana la hitera la lo vano, ale la marousurira na jarauta, ale la kakau tiroma hinjara atu la pa hoso ea. 34 Iesu mara mohoso mo hite na vao tavera matea, ale moromopoiramatan la sohena sipsipmo sopote tavuira. Ale mo tapulo vujangira nahinau matuvana.

35 Alo mo sivo moiso, ale nona tamlohiusuri la mai isana lara, “Moli jara hasetohonahai, ale nakemo pongi moiso. 36O rulerala vano ralihi jara nike ale na vanua vara lavoli te hara hinau.”

37 Pani Iesu mo raramira mara, “Kamimpurongo ha vahanira!”

Pani lara, “Voli tamlohi mata raningavulu sangavulu rua mo sopo lo navumata i voli te pereti vara i vahani vaotamlohi nike.”

38 Iesu mo usira mara, “Ha vano ha hiteavara ka lo lavi na hanhani mo visa.”

La mele mai lara, “Pereti mo lima peresina maji mo rua.” 39 Moiso Iesu mo retileuvara la sakele na vao na talu ruvu. 40 Alela sakele na vao mo tikeli mo ngavulu lima(50) teni mo ngavulu sangavulu (100).

41 ‘Moiso, Iesu mo lavi pa pereti atumo lima peresi pa la maji atu mo rua motara sahe na tuka mo vere meje isan Godmatara moiso mo topera mo silera isananona tamlohi usuri vara la asera isana vaotamlohi hatehateahi atu. 42Eniramo isoisola hanhani ale la masu mo ruhu. 43 Lasohoni na tanga mo sangavulu romana morua namesin la pereti atumo lima peresi lamaji atumo rua. 44Evi tamlohi purongo seila lo hani pereti atu mo tikeli mo tari vahalima (5000).

Mo Hahau Na Pusa Tasi(Mt 14.22–33; Jn 6.15–21)

45Vahatea purongo atu Iesu mo vere nanona tamlohi usuri vara la vele na botila vano tiroma na tavalu tasi na vanuanBethsaida, ale Iesu mo lo rule la vao atuvara la mule. 46Moiso, enia momalue isaramo sahe aulu na vuti vara i usiusi.

47 Pongi mo mai ale pa boti mo lo tohona livuha tasi moiso, ale Iesu hasena molo toho na jarauta. 48 Ale mo hitera lalo vaihitea rilangi vara la suahia boti atumatan la lo songahi na langi. Na toa tareremo hahau na pusa tasi mo mai isara. Movano sohena vara i jeura, 49 pani lara lahiteamo lo hahau na pusa tasi, la romi varanunua matea, ale la uloulo 50 matan eniramo isoiso la hitea ale la matahu tavera.Pani vahatea purongo Iesu mo retireti is-ara mara, “Ha sopo matahu, enau sei!”51 Ale mo vele sivo na lolo boti peresira,ale vahatea purongo langi atu mo moti.Ale la marurahi tavera. 52 Pani la sopolo hitevosahia vara Iesu enia hare, hinapurongo na matamata sei Iesu mo lo vaiana suihana hin la maji atu peresi la peretiatu matan mapura la rilangi mata la rasua.

Tamlohi Rojoa Matuvana Gennesaret(Mt 14.34–36)

53 Iesu tolu na nona tamlohi lara la vanoroto na tasi la pala Gennesaret la sahela hoso, 54 ale lara la sevuti hin boti atu,vila ruhu purongo tamlohi hin jara atu lahitevosahi Iesu. 55 La maro la vano najara tari ralihi jara atu la lavi na tamlohi

Page 54: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 6:56 51 Mark 7:25rojoa na epara la mai isana na sava jarala rongoa vara mo lo toho ea. 56 Ale nasava jara Iesu mo pala hinia, hina purongovara hin te vanua, teni te taon tavera, tenina ima hasetoho, tamlohi la lavi na noratamlohi rojoa la taura na jara maket, alela lo usia rilangi isana vara la eri tikeli napingo nona ruru purongo. Ale tamlohi tarisei la tikelia, nora rojoa la tihai.

7Vujangi Mata Mapu Tamlohi(Mt 15.1–9)

1Na rani matea Pharisee peresi na tam-lohi vujangi mata leu, la tai Jerusalem lamai isan Iesu. 2 La mai ale la hitea varatatua nona tamlohi usuri la lo hanhani panila sopo hoje na limara tiroma sohena Leunon Moses mo verea. 3 Matan Phariseeperesi na Jew tari, la sopo eri hanhani varala sopo javulahi na limara tiroma, matanla lo usuri na posposi nona vajiaha matantuai. 4 Ale la pa sopo eri hani te hinaula lavia na maket vara la sopo javulahi nalimara tiroma. Hinau akerihi enia vonan laleu atu matuvana sei la lo usurira, sohenaposposi mata hoje na paniken teni peletiteni jilivi teni pesin. 5 Ale Pharisee peresina tamlohi vujangi mata leu la usia isanIesu lara, “Mata sava nom tamlohi usuri lasopo usuri na posposi nona vajiaha matantuai, matan la lo hanhani peresi na lumilimara?”

6 Iesu mo raramira mara, “Kamim tam-lohi tapnetano, Isaiah mo retimangovivararuhu hin kamim sei hin haratu moverea mara,7 ‘La tamlohi nike la lo oloolo hiniau na

nora retireti purongo,pani nora romromimopa lo toho asau

hiniau.Nora lotu enia lotulotu vono purongo,ale la lo verea lara nora retileu enia

retileu non God.’ Isa 29.138Ka lo romromi purongo na leu nonGod,

ale ka lo usuri na vujangi nona tamlohipurongo.”

9Ale mo verea mara, “Kamim ka rohu naretileu non God matan vara ha pa taurilatina nomim posposi matan tuai. 10 MatanMoses mo ulia na leu mara, ‘O oloolo hintinam enia tamam!’ ale ‘Vara te tamlohi

i retisasati hin tinana teni tamana ha vil-imateia!’ Exo 20.12; Lev 20.9; Deut5.16

11 Pani kamim ka lo verea vara mo tata-holo purongo vara tamlohi la sopo tueni natamara teni tinara na nora vejuveju, ale kalo verea kara, ‘Mo vono, a pa taurilati namania na retitauhi hinia moiso vara a pasilea isan God.’* 12 Ale Ka lo horoa vara isopo eri tueni tamana enia tinana. 13 Ka lovai na leu non Godmo lomai hina purongona nomim posposi matan tuai sei la sileaisamim. Ale mele hinau matuvana sohenaka lo vaira.”

Hinau Mo Vai Na Lumiha(Mt 15.10–20)

14 Ale Iesu mo mele tovi na tamlohila mele mai isana, ale mo verea mara,“Kamim mo isoiso ha tapurongo i ruhuisaku, ale ha lo levosahi na noku reti. 15Mosopo te hinau hatea vara ha hania i sivona lolomim i eri vai kamim ha lumiha nanahon God. Pani la hinau sasati sei la lomalue na mapumim, enira natu la lo vaikamim ka lumiha na nahon God.”

16-17 Moiso Iesu mo unu na ima mateavara i tinarihi vao tamlohi atu, ale nonatamlohi usuri la usi na raramin titileu atuisana. 18 Iesu mo verea isara mara, “Kamimsohena, ka sopo rongovosahia? Ka sopolo hitevosahia vara sava tamlohi la haniai sopo eri vaira la lumiha na nahon God.19Hanhani mo sopo sivo na mapumim. Mosivo na pangemim purongomoisomomelemalue.” Hin retireti akerihi Iesu mo loverea vara hanhani tari la ruhu purongo.

20 Ale Iesu mo mele verea mara, “Savamo lo malue na mapu tamlohi, enia natu ieri vai na tamlohi i lumiha na nahon God.21 Matan sava mo lo malue na mapu tam-lohi enia: romromi hehe, posposi viriu, va-vanaho, vilimatei na tamlohi, 22 vaivaileuperesi na tinapua mo lahi moiso, han-marua, lejileji, haluhalu, posposi maji,marivi na mereimerei, retireren, romaulu,peresi na posposi rongorongo vono. 23 Lahinau sasati nike natu, la lomalue namaputamlohi, ale la vaia mo lumiha na nahonGod.”

Tanume Sasati Matea(Mt 15.21–28)

24 Iesu mo malue Galilee mo vano najara matan Tyre enia Sidon. Ale mo ununa ima matea mo sopo opoia vara tea ilevosahia, pani mo sopo eri luhu. 25 Pani

* 7:11: hinau la retitauhi: vara i mania teni silesilea.

Page 55: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 7:26 52 Mark 8:17mo sopo tuai harai matea sei venatunatanume lumiha sasati matea mo sohonia,mo rongoa ale mo mai isana mo jovi napalona. 26 Harai atu enia harai rorohamatea mara Syria Phonecia. Ale mo usiarilangi vara i titiu narihi tanume sasatiatu isan venatuna. 27 Ale Iesu mo vereaisana mara, “Ha tinarihi na natuvarihi lahanhani tiroma, matan mo sopo tataholovara a lavi na hara pereti a pulahia isanaviriu!”

28 Pani pa harai mo rarami Iesu mara,“Ko vararuhu Moli, pani viriu sei la lotoho na ruhuruhu tep la lo hani na utautahanhani hana natuvarihi sei la lo jovi sivona lepa!”

29 Moiso Iesu mara, “Nom rarami moruhu jea! O vano, tanume sasati atu momalue hin venatum moiso!” 30 Harai atumo turu mo mule, ale mo hite venatunamo lo juruvi malum na vatana, ale tanumesasati atu mo malue isana moiso.

Peropero Matea31 Iesu mo malue Tyre ale mo hahau

vano na taon matan Sidon ale mo sivo natasin Galilee, hin jara atu sei la lo toviaDecapolis. 32Ale tamlohi la lavi na tamlohimatea mo mengo ale mo peropero mo maiisana, ale la usia rilangi isana vara i tau nalimana hinia. 33 Iesu mo lavi tamlohi atumo vano hasena hin vao atu, mo tau navarangona na lolo perona, moiso mo litosivo na varangona, ale mo tikeli na mementamlohi atu na litona. 34 Iesu mo tara saheaulu na tuka, ale mo mapsoro mo vereana leora mara, “Ephphatha!” Ale raraminaenia ‘O roi!’ 35Vahatea purongo peronamoroi, ale memena mo retireti mo mera.

36 Iesu mo verea rilangi isara vara lasopo sorahi hinau atu isan te tamlohi, panimara mo verea mo rilangi enira sohenala opoia mo tavera jea vara la vereulia.37Matan la marurahi tavera ale la lo verealara, “Hinau tari mo lo vaira la ruhuruhuhajavua. Hina purongo vara la peroperomo vaira la rongo, teni vara la mengo movaira la retireti.”

8Iesu Mo Vahani Na Tamlohi(Mt 15.32–39)

1 Hin la rani atu, vao tavera matea momele toho peresi Iesu, ale mo sopo te harahinau. Iesu mo tovi na nona tamlohi usurila mai isana, ale mo verea isara mara,

2“Enau na romopoi vao nikematan enira lalo toho peresiau mata rani mo tolu moiso,ale mo sopo te hanhani vara la pa hania.3 Vara a rulera la mule marohati, la patalekoleko na malele matan tatuara la taiasau rove.”

4 Nona tamlohi usuri lara, “Pani ra pavahani la tamlohi nike sohena sava hin jarahasetoho nike?”

5 Iesu mo usia isara mara, “Ka lo lavi napereti mo visa?” Lara, “Mo limaravrua!”

6Ale Iesu mo vere vao atu vara la sakele,moiso mo lavi la pereti atu mo limaravruamo vere meje isan God matara, mo toperaale mo silera isana nona tamlohi usuri varala aseasera isan vao atu, ale la vaia sohena.7 Ale la vilei na maji vavarihi mo visaletepurongo, ale Iesu mo vere meje matara alemo verea isana nona tamlohi usuri vara laaseasera isan vao atu.

8 Tamlohi tari la hanhani vavano lamasu. Hitahu nona tamlohi usuri la sohonina sope hanhani na tanga mo limaravrua.9Evi tamlohi korongmo tikeli tari vaha vati(4000). Ale lara la hanhani moiso Iesu morulera la mule. 10 Hitahu Iesu mo vele naboti matea peresi na nona tamlohi usuri lavano na jara matan Dalmanutha.

Pharisee La Usi Na Matamata(Mt 16.1–4)

11 Pharisee lara la rongoa vara Iesu mopala atu, la mai vara la usi arearea hinte hinau, la opoia vara i vai te matamatamatan na tuka vara i vujangia vara eniahare.

12 Pani Iesu mara mo rongoa mo map-soro ale mara, “Kamim ka lo usi na mata-mata mata sava? Vararuhu na vereaisamim vara enau a pa sopo vai te mata-mata vara kamim pin tamlohi nake ha pahitea.” 13 Iesu mo malue isara ale mo velehin pa boti atu, momele vano roto tasi atu.

Hehe Nona Pharisee(Mt 16.5–12)

14 Pani nona tamlohi usuri la romalihovara la lavi te pereti, ale la lo toho peresina pereti matelete purongo na lolo boti.15 Ale la pa lo vano roto tasi atu, Iesu moretiroaroahaira mara, “Ha lo kilau mata isinona Pharisee peresi Herod!”

16 Nona tamlohi usuri lara la rongoa laromi vara mo lo verea sohena matan lasopo lavi te pereti. 17Pani Iesu mo levosahina sava mo lo toho na romira, ale mo vereaisaramara, “Mata sava ka lo sorahia vara ka

Page 56: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 8:18 53 Mark 9:5sopo lavi te pereti? Ka sopo lo levosahia?Korong romimim la pelati. 18Matamim lavuso? Teni ka peropero? Ka sopo meleromromi na sava na lo vaira tiroma? 19Hinrani atu sei na lo ase na pereti mo lima isanla tamlohi atu mo tari vaha lima (5000),ale tanga sope hanhani mo visa ka pa meletakonahira?”

La raramia lara, “Kama sohoni na tangamo sangavulu romana mo rua.” 20 Ale momele verea mara, “Hin rani atu na vahanina tamlohi mo tari vaha vati (4000) napereti mo limaravrua, ale tanga mo visa kapa mele takonahira?”

Lara, “Mo limaravrua.”21 Iesu mo mele verea isara mara, “Ka lo

levosahi na sava na lo verea tenimo vono?”Tamlohi Vuso Matea

22 Iesu peresi na nona tamlohi usuri larala pala Bethsaida, tamlohi hai la lavi natamlohi vuso matea la mai isana, ale lausia rilangi isana vara i tikelia na limana.23 Ale Iesu mo tauri na liman tamlohi atumo tiroma hinia la malue hin vanua atu.Ale mara mo litovi na matana, ale mo tauna limana hinia moiso mo usia isana mara,“Ko hite te hinau?”

24 Tamlohi atu mo kilakilau ralihi alemara, “Na hite na tamlohi, pani la sohenavipahai la lo hahau ralihi.”

25 Ale Iesu mo mele tau na limana namatana, moiso tamlohi atu mara mo meleroi na matana mo eri hite na hinau tari lamemera. 26 Iesu mo verea isana mara, “Omule, pani o sopo hahau na vanua.”

Iesu Enia Kristo(Mt 16.13–20; Lk 9.18–21)

27 Iesu peresi na nona tamlohi usuri lamalue Galilee ale la sahe na vanua sei la lotoho na jaramatan Caesarea Philippi. La palo hahau Iesumo usi na nona tamlohi usurimara, “Ka rongo na tamlohi la lo verea varaenau hare?”

28 La raramia lara, “Tamlohi hai la vereavara engko John tamlohi paptijo, hai laverea vara engko Elijah. Hai la lo verea varaengko provet matea.”

29 Moiso Iesu mo pete usia isara mara,“Pani kamim, ka lo verea kara enau hare?”

Peter mo raramia mara, “Engko natu paKristo atu!” 30 Ale Iesu mo verea rilangiisara vara la sopo mele verea isan tea varaenia hare.

Mo Retireti Na Nona Mateia(Mt 16.21–28; Lk 9.22–27)

31 Iesumo tapulo verea isaramara NatunTamlohi i pa lavi na rani rilangi na hinaumatuvana. Ale tamlohi aulu matan Israelperesi na pris aulu, peresi na tamlohi vu-jangi mata leu la pa rohu hinia, ale la pavilimateia, pani i pa mele turu na hatolurani. 32 Mara mo lo vere la hinau atusohena, Petermo lavi Iesumo vano hasena,ale mo reti rilangi isana vara i sopo retiretisohen haratu.

33 Pani Iesu mo posi mo kilau vano isananona tamlohi usuri, mo reti rilangi isanPeter mo verea mara, “O rovo isaku Setan.Romromi atu mo tai isana tamlohi, mosopo tai isan God.”

34 Ale Iesu mo tovi la vao atu peresi nanona tamlohi usuri vara la mai isana, alemo verea mara, “Vara te vonamim hateamo opoia vara i usuriau, o vaihitea varao romaliho na masalom moiso o soloti nanom talopeilopei ale o usuriau! 35 Matansava tamlohi vara mo opoia vara juri namaurina, i pa vaitihaia, pani hare varamo vaitihai na maurina mataku peresi naRetiruhu i pa juri namaurina. 36Sava hinaumo ruhu hinia vara o lavi na hinau tarimatan varama nike, pani o pa vaitihai namaurim? 37 Sava hinau natu, o pa eri vaiavara o eri volituhu na maurim hinia?

38 Matan sava tamlohi vara mo ma-hanuhanu hiniau peresi na noku retiretihin pina vaivaileu nike sei mo lejileji, eniasohena Natun Tamlohi i pa sopo avulahihinia hin rani atu i pa mai peresi na nonaangelo tapu peresi na mera tavera nonTamana.”

91 Iesu mo mele verea isara mara,

“Vararuhu na verea isamim vara tatuamimsei la lo turu nakerihi, la pa sopo lo mate lapa hite mauri atu God mo aulu hinia i maina suihana tavera.”

Epen Iesu Mo Posi(Mt 17.14–21; Lk 9.28–36)

2 Rani mo limarave la vano moiso, aleIesu mo lavi Peter, James peresi John, lasahe auluna vutivuti enira hasera. Hin raniatu la hite na epen Iesu mo posi, 3 ale lahite na nona ruru la mera hajavua, la lulutinapua, la jeu na hinau lulu tari nike navarama. 4 Moiso la hite provet Elijah eniaMoses la pala ale la lo sorasora peresi Iesu.5 Peter mo verea isan Iesu mara, “Moli, moruhumatan kama lo toho akerihi. Mo ruhu

Page 57: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 9:6 54 Mark 9:32ra vai te tent i tolu akerihi, matea nom,matea non Moses ale matea non provetElijah.” 6 Matan Peter mo sopo levosahiavara i pa vere na sava matan la matahuhajavua.

7Ale telangi mateamomaimo hohovira,moiso la rongo na leo matea mo maluehinia mara, “Harihi enia Natuku sei naopoia mo tavera jea. Ha tapurongo isana!”8 Vahatea purongo la pa ale Moses eniaElijah pani la tihai, pani la hite Iesu hasenamo pa lo toho atu. 9Ale lara la lo sevuti navutivuti, Iesu mo reti horora vara la sopomele verea na sava la hitea isan te tamlohivavano Natun Tamlohi i mele mauri namateia. 10 Ale la sopo mele verea isan tea,pani la lo usia vara raramin reti sei vara ipa mele turu na mateia enia sava.

Elijah I Pa Mele Mai11Ale la usia isana lara, “Mata sava natu,

tamlohi vujangi mata leu la verea lara,‘Elijah i pa mai tiroma?’ ”

12 Iesu mo raramira mara, “Vararuhu,Elijah i pamai tiroma vara i vai tataholoi nahinau tari. Pani mata sava natu la ulia naRetiulia vara Natun Tamlohi i pa lavi na ri-langi ale la pa vailejlejia na nora hitereresi?13Pani na verea isamim vara Elijahmo petemai moiso, ale tamlohi la vailejlejia usurina masalora sohena Retitapu mo lo verea.”

Iesu Mo Tueni Na Uluvou Matea(Mt 17.14–20; Lk 9.37–43a)

14 Iesu peresi la tupu tolu atu, lara lamele sevuti sivo na pulon vuti atu, la hitena tapalara tamlohi usuri peresi na vaotavera matea la lo turu ralihira, ale la hitena tamlohi vujangi mata leu hai la lo vas-vasi peresira. 15Ale la vao tamlohi atu larala hite Iesu la hutura hinia, ale vahatea laavulahi la maro vano isana.

16 Iesu mo usi na nona tamlohi mara,“Eh! Kamim ka lo vauriuri na sava?”

17 Vonara matea mo verea isan Iesumara, “Tija, na lavi natuku na mai isammatan tanume mata mengo mo lo tohoisana. 18Vara mo vaia, mo lo pulahia atanona lepa, ale epena la lo rira mo lo hatihatina huruna moiso jingona mo lo valval. Alena usia isana nom tamlohi usuri vara latitiu narihi tanume sasati nike, pani la sopoeri vaia.”

19 Iesu mo raramira mara, “Kamimnomim rasua mo sohena sava! A pa tohoperesi kamim i tikeli pangisa? A pa tueni

kamim i tikeli pangisa? Ha lavi uluvou atui mai isaku!”

20Moiso la lavi uluvou atu momai isana,ale tanume sasati atu mara mo hite Iesu,mo tuatuahi pa uluvou atumo jovi atanonalepa, ale mo lo makurekure, moiso valvaljingona mo lo malue.

21 Iesu mo usia isan tamana mara,“Tanume sasati nike mo tapulo vaianangisa?”

Ale tamana mo raramia mara, “Na ranimo lo natirihi. 22 Hin te rani mo vaia mojovi na hapu teni na wai vara i vilimateia.Pani vara o eri vai te hinau, o romopoikamam, o tueni kamam.”

23 Iesu mara, “Ko verea vara a eri vaia!Vara te nom rasua o eri vai na hinau tari!”

24 Vahatea tamana mo raramia mara,“Na rasua, pani o narihi na noku romkaka!”

25 Ale Iesu mara mo hite na vao mateala lo maro la mai vara la pa turu poro-tia matana, mo reti rilangi isan tanumelumiha sasati atu mara, “Tanume mengo,na verea isam vara o malue isan uluvousei nakerihi! O sopo mele unu hinia hinte rani!” 26 Tanume sasati atu mo ulosasati, mo mele tuatuahia mo jovi sivoatano moiso mo malue hinia. Tamlohila hitea sohena vara uluvou atu mo matemoiso, ale lara, “Eh, momate!” 27Pani Iesumo saua, ale mo mele turu.

28Ale hitahu Iesu mara momele unu hinima atu, nona tamlohi usuri la usia lara,“Mata sava natu, kamam kama sopo erititiu narihi tanume sasati atu?”

29Ale Iesumoverea isaramara, “Tanumesasati sohen haratu, usiusi purongo i erititiu narihia.”

Iesu Mara I Pa Mate(Mt 17.22–23; Lk 9.43b–45)

30 Iesu peresi na nona tamlohi la maluehin jara atu, ale la hahau roto na jaraGalilee, matan hin rani atu Iesu mo sopoopoia vara tea i levosahia vara mo lo tohoatu. 31 Matan mo opoia vara i vujangina nona tamlohi usuri hasera. Mo meleverea isara mara, “Tamlohi la pa turuposihin Natun Tamlohi, ale la pa taua na limatamlohi vara la vilimateia. Pani na hatolurani i pa mele turu na mateia.” 32 Panila sopo rongovosahi na sava hinau mo loverea isara, ale la matahu vara la usi nararami nona retireti.

Hare Mo Aulu(Mt 18.1–5; Lk 9.46–48)

Page 58: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 9:33 55 Mark 10:1233Lara la kakauCapernaum, ale la ununa

ima matea mata la pa toho hinia. Iesu mousia isara mara, “Sava natu, ka lo sorahiana malele?” 34 Pani la sopo raramia matanla lo vauriuri vara hare natu mo aulu jeahinira. 35Ale Iesumo sakelemo tovi la tupusangavulu romana mo rua atu la mai isanamara, “Vara tea mo opoia vara i aulu i jeuna tinapua, enia i pa hasena taua atano i jeuna volitusi nona tamlohi tari.”

36 Moiso Iesu mo lavi na natirihi mateahin vao atu ale mo taua na livuhara. Moisomo tulia mara, 37 “Vara tea mo lavi tenatirihi sohen haranike na hijaku, enia molo laviau. Ale vara tea mo laviau, mo sopolaviau haseku, pani mo lo lavi Tamaku seimo lo ruleau sohena.”

Vavahinau Na Hijan Iesu(Lk 9.49–50)

38 John mo verea isan Iesu mara, “Tija,kama hite na tamlohi matea mo lo titiunarihi na tanume sasati na hijam, panikama horoa vara i isoiso matan enia mosopo tatuara.” 39 Pani Iesu mo verea isaramara, “Ha sopo horoa, matan i pa sopo tetamlohi hatea vara mo lo vai na matamatatavera na hijaku i eri mele verelejlejiau hinte rani. 40Matan la haratu la sopo turulejihinira, enira nora. 41 Vararuhu na vereaisamim, vara tea mo sile te paniken waihamariri isamim matan ka tamlohi nonKristo, vararuhu enia i pa lavi na otorimatana!”

Ha Lo Kilau Mata Posposi Hehe(Mt 18.6–9; Lk 17.1–2)

42“Pani vara teamovai nanatirihimateasohen harihi sei mo rasuau i jovi na hehe, ipa mele ruhu jea vara la lasi te vatu taverana ralona, ale la putehia na tasi puaha.43Vara limammo lo vaiho ko lo vai na hehe,o tai narihia! I pa mele ruhu jea vara o lavimauri atu na tuka peresi te limam hateletepurongo, mo jeu haratu vara o pa vano nahapumata moruhapu sei mo sopo eri mateperesi na limam mo rua! 44-45 Vara palommo lo vaiho ko lo vai na hehe, o tai narihia!I pamele ruhu jea vara o unu hinmauri atuna tuka peresi te palom hatelete purongo,mo jeu haratu vara la pulahiho peresi napalom mo rua na moruhapu. 46-47 Varamatam mo lo vaiho ko lo vai na hehe, ohoti narihia! Mo mele ruhu jea vara o unuhin mauri atu God mo aulu hinia peresite matam hatelete purongo, mo jeu haratu

vara la pulahiho peresi na matam mo ruana moruhapu. 48 ‘Hin jara atu hulesira lasopo eri mate, ale hapu mo sopo mate hinte rani.’ Isa 66.24

49Matan God i pa tau na hapu mata ranirilangi na mauri tamlohi tari, matan vara ihani narihi na hehenamaurira sohena solomo lo vai na mit mo sopo ranga. 50 Solomo ruhu, pani vara mejina mo tihai, hapa eri vaia i mele meji sohena sava? Hataurilati na romimim mata rohu na hehe,ale ha toho na tamata peresi kamim hate-hateahi!”

10Vujangi Mata Lahi(Mt 19.1–12; Lk 16.18)

1Ale Iesumomalue Capernaum, mo sivona jara matan Judea, ale mo vano na tavaluwai Jordan na jara Opae hinia. Hin jara atuvao tamlohi la mele mai isana sohen tarea,ale mo lo vujangira sohen tarea.

2 Pharisee hai la mai isana la vaihiteahin retiusia akerihi lara, “Tamlohi i pa topena leu vara mo rohu hin narouna teni movono?”

3 Iesu mo raramira mara, “Leu nonMoses mo verea vara sava?”

4La tamlohi atu la verea lara, “Moses momajinga hinia mara i pa uli na certificatematea matana, moiso i pa eri rule narihia ivano.” Deut 24.1–4; Mt 5.31

5 Pani Iesu mo raramira mara, “Mosesmo pa uli leu atu matan patumim mo ri-langi. 6 Pani na pongi tiroma sei God movai na varama, ‘Mo vai na lamane peresi naharai.’ Gen 1.27; 5.2

7 Mata hinau atu natu, tamlohi matea ipa sorotahi isan narouna, i pa malue isantamana enia tinana. 8La tupra rua atu la pamai epe matelete purongo.’ Matan la sopomele mo rua, pani la pa matea, Gen2.24 9 i pa sopo te tamlohi hatea i eri meletauhasehira matan God mo sorotahira lamai matea moiso.’ ” 10 Ale hitahuna, Iesumara mo lo toho hasena na ima peresina nona tamlohi usuri, ale la mele usiahin pa vujangi atu. 11 Ale Iesu mo vereaisara mara, “Vara te tamlohi mo rohu hinnarouna, moisomomele lavi na harai tina-pua, enia mo lo vaivaileu peresi harai atu.12 Ale vara te harai mo rohu hin tuana,moiso mo mele lahi isana tamlohi tinapua,enia mo lo vaivaileu peresi tamlohi atu.”

Page 59: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 10:13 56 Mark 10:37Iesu Mo Leruhu Na Natuvarihi(Mt 19.13–15; Lk 18.15–17)

13Na rani tinapua, tamlohi hai la lavi nanatura la mai isan Iesu matan vara i tauna limana hinira, ale i leruhu hinira, paninona tamlohi usuri la lo horora. 14 PaniIesu mara mo hitea mo lolokoru hinira,ale mo verea isara mara, “Ha tinarihi nanatuvarihi la mai isaku, ha sopo hororamatan mauri atu God mo aulu hinia, enianon la haratu sei la sohera. 15 Vararuhuna verea isamim vara te tamlohi mo sopoeri lavi mauri atu God mo aulu hinia sohennatirihi nike, enia i pa sopo eri unu hinmauri atu hin te rani.” 16 Moiso Iesu motuli na natuvarihi na limana, ale mo tau nalimana aulu na patura mo leruhu hinira.

Tamlohi Tavtav Matea(Mt 19.16–30; Lk 18.18–30)

17Na rani matea, Iesu mo pa tapulo varai mele vano na nona hahau matea na jaratinapua matea, uluvou matea mo maro momai alemo papaohi isan Iesumo usiamara,“Tija ruhuruhu, a pa vai na sava natu varaa lavi na mauri tui hinia?”

18 Iesu mo verea mara, “Mata sava kovereau vara na ruhu? God hasena moruhu. 19 Engko ko levosahi na leu, ‘O sopovilimateia na tamlohi, o sopo vaivaileuperesi na tinapua mo lahi moiso, o sopovavanaho, o sopo halu, o sopo retihalu hintahisam, o sopo vai te halu mata vavanaho,moiso o oloolo hin tamamenia tinam.’ ” Exo20.12–16; Deut 5.16–20

20Uluvou atumovereamara, “Tija, la leutari atu na lo usurira na pa lo natirihi mosinai mo kakau nake.”

21 Iesu mo kilau tataholo isan tamlohiatu na opoia, ale mo verea isana mara, “Kopa lo vejuveju na hinau matea. O vano oharehi vevuhi na nom hinau tari, ale o silena maniana isana tilavono, ale o pa lavi natavtav na tuka. Moiso, o pamai, o usuriau!”22Pa tamlohi atu rominamo jovi mata savaIesu mo verea isana, matan enia tamlohitavtav matea.

Vujangi Mata Suihan God23 Iesumo kilau ralihi, alemo verea isana

nona tamlohi usuri mara, “I pa rilangi isanla haratu la tavtav vara la unu hin mauriatu God mo aulu hinia.” 24 Nona tamlohiusuri la marurahi na nona reti matan la loromromia lara God mo leruhu na tamlohitavtav. Iesu mo mele verea isara mara,“Natuvarihi, mo rilangi jea vara tea i eriunuhinmauri atuGodmoaulu hinia! 25Mo

mele malum jea vara camel i unu na kokoniteli matea mo jeu haratu vara tamlohitavtav matea i eri unu hin mauri atu Godmo aulu hinia.”

26 Nona tamlohi la marurahi taverahinia, ale la lo usiusira hinia lara, “Harenatu, i pa eri juri?”

27 Iesu mo kilau tataholo isara mara,“Hinau tamlohi la sopo eri vaia, God i erivaia. Matan God i eri vai na hinau tari.”

28Moiso Peter mo tapulo verea isan Iesumara, “Kama tinarihi na hinau tari varakama usuriho!”

29 Ale Iesu mara, “Vararuhu, na vereaisamim, vara tea mo tinarihi na imana,teni tasina teni vetasina, teni tamama tenitinana teni te natuna, teni jarana, alemo tinarihira mataku teni mata Retiruhu,30 enia i pa mele lavia nike nake na varamai vaha ngavulu sangavulu (100)na imana, na voraina peresi na vetasina,tinana, peresi na natuna teni jarana, alei pa lavi na rani rilangi na lima tamlohi,pani na pongi hitahu i pa lavi na mauri tui.31 Pani la haratu sei la lo romromia varaenira la aulu na tamlohi nake, la pa atanojea, ale la haratu sei la lo atano nake, la paaulu hinira.”

Iesu Mo Mele Verea Vara I Pa Mate(Mt 20.17–19; Lk 18.31–34)

32 Ale lara la lo vano na malele vara lasahe Jerusalem, Iesumo lo vano tiroma, alela haratu na harina la marurahi na nonareti, ale la tupu sangavulu romana mo ruaatu la matahu matan Iesu mo mele tapulovere na sava i pa masese isana Jerusalem.33 Mo verea isara mara, “Ka hitea, ra losahe Jerusalem nahai, pani i pa sopo tuaila pa tau Natun Tamlohi na lima moli matapris peresi na tamlohi vujangi mata leu,ale la pa silea na talai vara i mate, moisola pa taua na lima mara Rome. 34 La paretikerekerehia, la pa litovia, la pa rupiana asi maja, ale la pa vilimateia. Pani nahatolu rani i pa mele turu na mateia.”

Vujangi Mata Volitusi(Mt 20.20–28)

35 Ale James enia John natun Zebedee,la mai isan Iesu la verea isana lara, “Tija,kama opoi na hinau matea vara o pa vaiamatamam.” 36 Iesu mara, “Ka opoia vara avai na sava matamim?”

37 La verea lara, “Kamam kama opoiavara kama pa sakele na pahisam na nom

Page 60: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 10:38 57 Mark 11:11rani suiha. Matea namatuam, alematea namaraum.”

38 Ale Iesu verea isara mara, “Ka sopolevosahi na sava hinau ka lo usia. Kamimha eri inu hin paniken atumata rani rilangisei a pa inu hinia? Kamim ha eri lavipaptijo atu mata rongohaji sei a pa lavia?”

39 La raramia lara, “Kama eri vaia.”Ale Iesu mo verea isara mara, “Ha pa inu

hin paniken atu sei a pa inu hinia, ale hapa lavi paptijo atu sei a pa lavia, 40 panimo sopo noku hinau vara a pa verea varahare natu i pa sakele na matuaku teni namarauku. God Tamamo tatamahuni la jaraatu moiso matan la haratu sei mo vironiramoiso.”

Haratu Mo Aulu Vararuhu41 La tupu sangavulu tinapua atu lara

la rongo hinau atu la lolokoru hin Jamesenia John. 42 Ale matana, Iesu mo tovimatavuhiramai isanamo verea isaramara,“Ka levosahia vara la haratu la lo auluna tamlohi roroha la lo romromira haserapurongo, ale la lo vailehilehi na tamlohi lalo toho na ruhuruhura. 43 Pani i pa soposohen haratu isamim. Vara te vonamimmo opoia vara i aulu hin kamim, enia i pamai sohena nomim volitusi. 44 Ale varatea mo opoia vara i tiroma, enia i pa maisohena slev nona tamlohi tari. 45 Matanhina purongo vara enau na Natun Tamlohi,na sopo mai vara tamlohi la volitusi isaku.Pani na mai vara a volitusi, ale vara a hasesile na mauriku vara i volituhu na tamlohimatuvana.”

Iesu Mo Tueni Bartimaeus(Mt 20.29–34; Lk 18.35–43)

46 La kakau Jericho, ale hitahu Iesu maramo pa lo malue Jericho tolu na nona tam-lohi usuri peresi na vao tavera matea, tam-lohi matavuso matea hijana Bartimaeusnatun Timaeus, mo lo sakele na pahisamalele, ale mo lo usi na mania isana tam-lohi. 47Ale mara mo rongoa vara Iesu maraNazareth mo lo hahau hin jara atu, motapulo tangi aulu mara, “Iesu, natun SupeDavid, o romopoiau!”

48 Pani tamlohi matuvana la merusahialara i toho malum, pani mo mele uloaulu jea mara, “Natun Supe David, o ro-mopoiau!”

49 Iesu mara mo rongoa mo turu atu, moverea isara mara, “Ha verea i mai isaku!”

Ale tamlohi la tovi matavuso atu lara,“Eh, romim i sopo sati! O turu! Iesu mo

toviho.” 50Mo pulahi narihi na nona ruruhamariri, mo vai vilavila mo mai isan Iesu.

51 Iesu mo usia mara, “Ko opoi na savavara a vaia isam?”

Matavuso atu mo rarami Iesu mara,“Tija, na opoia vara a eri kilau.”

52Ale Iesumara, “O vano! Nom rasuamovaiho ko ruhu moiso.”

Ale vahatea purongo matana la kilau,moiso mo usuri Iesu na malele.

11Iesu Mo Unu Jerusalem(Mt 21.1–11; Lk 19.28–40; Jn 12.12–19)

1 Iesu tolu na nona tamlohi usuri la lousuri na malele mo sahe Jerusalem, alela mai na vanua matan Bethphage peresiBethany na pahisa vutivuti sei la toviaVuti talu Olive. Iesu mo rule na nonatamlohi usuri mo rua vara la vano tiromahinira. 2 Mo verea mara, “Ha vano hinvanua aturihi ale ha unu hinia, ale ha pahite na natu donki matea la lihoa. Tea mosopo lo sakele hinia hin te rani. Ha uli naasina, ale ha lavia i mai isaku. 3 Vara teamo usi kamim vara, ‘Ka lo vai na sava?’ haverea vara, ‘Moli mo opoia, ale i pa melesohaia i mai nohorihi’.”

4 La vano hin vanua atu, moiso la hitenatu donki atumo lo toho na pahisamalelela lihoa na jingoima imamatea, ale la uli naasina. 5 Pani tamlohi hai sei la lo turu atula usira lara, “Mata sava ka lo uli na asinnatu donki sei?” 6 La raramira sohen Iesumo verea isara moiso, ale la tamlohi atu latinarihia vara la lavi natu donki atu i vano.7 La lavia mo mai, la vurangi na nora ruruaulu na harin natu donki atu, ale Iesu mosahe mo sakele hinia.

8 Tamlohi matuvana la vurangi na noraruru na malele, ale hai la lo tai na raupahai na pahisa malele la vurangira namalele vara natu donki atu i pa hahauhinia. 9Tamlohi hai la lo hahau tiroma, haila lo hitahu, ale Iesumo lo tohona livuhara,ale la lo uloulo tavera lara,“Hasohaso God!” Psa 118.25

Ale “Leruhu isan haratu sei mo lo maina hijan Moli God”. Psa 118.26

10 “Avulahi tavera mo lo maimata rani suiha non tamara Supe

David mo pala.”“Hasohaso God aulu na tuka sei mo

aulu jea!”11 Iesu mo unu Jerusalem, ale mo unu

na rope Temple. Ale mara mo vano ralihimo hite na hinau tari moiso, ale matan

Page 61: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 11:12 58 Mark 12:1pongimomaimariviti moisomomaluemovano Bethany peresi la nona tamlohi atumo sangavulu romana mo rua.

Mo Lesati Na Vipahai Fig Matea(Mt 21.18–19)

12 Na harua rani na ralavuho, la malueBethany ale la lo vano, Iesu mo marohati.13Mo hite na vipahai fig matea mo lo turuasau na pahisa malele, ale mo hahau movano hinia vara i hitea vara te vuana, panimo sopo te vuana, mo lo rauha purongomatan mo sopo lo taro mata i vua. 14 Iesumo reti isan vipahai atu mara, “I pa sopomele tea i eri mele hani te vuam hin terani.” Ale nona tamlohi usuri la rongo retiatu mo lo verea isana.

Iesu Mo Levutira Na Temple(Mt 21.12–17; Lk 19.45–48; Jn 2.13–22)

15 La vano la mele tikeli JerusalemmoisoIesu mo unu na rope Temple, mo tapulolevuti la haratu sei la lo harehi na hi-nahinau peresi la haratu sei la lo voli nanora hinahinau. Iesu mo tarasahi na tepnon la haratu la lo jeni na mania nonatamlohi sei la mai Jerusalem. Mo vano motohoi roiroi na palapala non la haratu la loharehi na vomahe. 16 Mo horo la haratusei la opoia vara la lavi na nora hinahinaumata harehira na lolo ropen Temple atu.17 Ale Iesu mo vujangira mo verea isaramara, “Ka sopo lo levosahi na sava la uliana Retiulia sei mo verea vara,‘Imaku enia ima mata usiusi nona tamlohi

tari na varama.’ Isa 56.7Pani nake ka vaia mo mai sohena,‘Papa tamlohi vili tamlohi mata mania

matea’.” Jer 7.1118 Pris aulu peresi na tamlohi vujangi

mata leu lara la rongo na sava Iesumo vairana Temple, la tapulo aleale malele vara lavilimateia hinia. Pani la matahuni Iesumatan tamlohi tari la lo marurahi taverana nona vujangi. 19 Na ravravi Iesu eniatolu na nona tamlohi usuri la mele malueJerusalem.

Pa Vipahai Fig Atu Mo Koru(Mt 21.20–22)

20Na ralavuho tinapua, lara lamele vanomariviti hin pa vipahai fig atu, la hite narauna la menumenu, ale lahona peresi nawarina la koru moiso. 21 Peter mo meleromromi pa reti atu non Iesu sei mo vereaisan vipahai atu, ale mara, “Tija, o to kilau

vano! Pa fig atu ko lo lesati hinia mo korumoiso.”

22Moiso Iesu mo raramia mara, “Ha tauna nomim rasua hin God! 23 Vararuhuna verea isamim, vara tea nona rasua morilangi, ale mo sopo romkaka hinia, i eriverea isan vuti tavera akerihi vara, ‘O hasetaheho o sahe aulu, ale o pulahiho sivo natasi tavera!’ ale i pa oloolo hinia! 24 Hatapurongo isaku! Na verea vara sava hinauka usia na nomim usiusi, vara ka rasua morilangi i pa sohena. 25-26 Pani vara ka lousiusi, ha romi na hehe nona tinapua seila vaia isamim, ha romira tiroma, matanvara Tamamimna tuka sohena i eri romi nanomim hehe.”

Tamlohi Tavera La Mai Isan Iesu(Mt 21.23–27; Lk 20.1–8)

27 Iesu peresi na nona tamlohi usuri lamele unu Jerusalem, ale lara la lo hahau nalolo rope Temple, pris aulu tolu na tamlohivujangi mata leu peresi na tamlohi aulutinapua hai la mai isana, moiso la reti isanalara, 28 “Sava suiha natu ko lo vai la hinaunike hinia teni hare mo sileho na suihamatana?”

29 Iesu mo verea isara mara, “A pausi kamim na retiusia matea, ale vara hararamiau, enau a pa vere kamim hinia varana lavi na suiha isan hare natu na lo vaila hinau nike hinia. 30 Ha to vereau hinia,paptijo non Johnmo tai isan God teni isanatamlohi?”

31Ale la lo hasera sorasorahia lara, “Varara verea vara enia mo tai isan God, i pausira vara, ‘Mata sava natu, ka sopo rasuJohn?’ 32Pani vara ra verea vara eniamo taiisana tamlohi, la vao nike la pa lo lolokoruhinira.” La lo verea matan la matahu varala pa vai la vao tamlohi atu la lolokoruale la sopo eri mele vaira la toho malum,matan la vao atu la rasua vara John eniaprovet vararuhu matea. 33 Matan haratu,la tamlohi tatavera atu la rarami Iesu lara,“Kama sopo levosahia.”

Ale Iesu mo verea isara mara, “Enausohena, a pa sopo vere kamim hinia varasava suiha natu, na lo vavahinau hinia.”

12Vujangi Mata Tamlohi Sasati(Mt 21.33–46; Lk 20.9–19)

1Ale na lolo rope Temple Iesu mo tapulovujangi na titileu isara mara, “Tamlohitavera matea mo lavo na isa mata grapematea. Mo vai na ropena, mo voro na jara

Page 62: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 12:2 59 Mark 12:26

mata lavi narihi na waena hinia. Mo vorona ima aulu matea mata kilau na isana.Ale mo sile isana atu vara tamlohi lalavotinapua la pakaia, ale la lalavo hinia. Moisopa tamlohi tavera atu mo vano na jaratinapua mata i tohoa ea. Isa 5.1–2

2 Taro mata vua grape la mena, ale patamlohi tavera atumo rule na nona volitusimatea mo vano vara i lavi na runganavuara. 3 Pani pa la tamlohi atu la tauri pavolitusi, la hamajia, moiso la ruleamo vanolekoleko.

4 Tamlohi tavera atu mo mele rule navolitusi tinapua matea. Mo vano, pani lahamajia na patuna, ale la vaimahanuhanuhinia. 5 Tamlohi tavera atu mo mele rulena volitusi tinapua matea. Pani la vili-mateia. Tamlohi tavera atumomele rule tenona volitusi tinapua matuvana, pani haila hamajira, ale hai la vilimateira vavano,6 tamlohi tavera atu mo hitea vara natunatataholo purongo mo pa lo toho. Eniamo opoia mo tavera jea, ale mo romromiamara, ‘Na levosahia vara a rule natuku isivo, la pa oloolo hinia.’

7 Pani pa la tamlohi sasati atu la lovereverera isara hasera lara, ‘Natuna tata-holo nakerihi mo lomai, vara ra vilimateia,ra pa lavi na koruna tari!’ 8 La tauria, alela vilimateia moiso la pulahia mo sahe najingoiman rope atu.”

9 Iesu mo usia isara mara, “Ka rom varatamlohi tavera atu i pa vai na sava? Averea tataholo isamim, i pa sinai i vili-mateira enira mo isoiso, ale i pa sile isa atuisana tamlohi tinapua vara la mele pakaia.10 Vararuhu, ka sopo lo evi hinau nike naRetiulia?‘Vatu atu tamlohi voro ima la lo tipahia,

enia mo mai tapulo pulo vatu mataima.

11Hinau atu Moli God hasena mo vaia.Kama hitea vara mo ruhu jea.’ ”

Psa 118.22–2312Tamlohi tatavera non Jew la opoia vara

la taurilatia matan la hitevosahia vara Iesumo lo vere titileu atumatan vara i pisuhira,pani la matahu vara la tauria matan la vaoatu. Matanharatu, lamalue atu, ale la rovo.

Ha Voli Na Takis(Mt 22.15–22; Lk 20.20–26)

13 Ale la rule na Pharisee hai peresi natamlohi hai nonHerod Antipas la vano isanIesu matan vara la vaihitea vara i ori hin tenona retireti. 14 Ale la mai isana la verealara, “Tija, kama levosahia vara engko ko

lo vararuhu, ale ko sopo tametame na rom-romi nona tamlohi, matan ko sopo usuri nakilakilau nona tamlohi isana tamlohi aulu,pani engko ko lo vujangi namalele tataholonon God usuri na retivararuhu.

Nomam retiusia isamnahai, mo tataholovara tavtavuin Israel la voli na takis isanasupe nona mara Rome teni mo vono? Rapa silea teni i toho?” 15 Pani Iesu mo lev-osahi na nora tapnetano, alemo verea isaramara, “Mata sava ka lo vaihiteau sohena?Ha lavi te selen hatea i mai isaku a hitea.”16Ale la lavi matea la silea isana moiso mousia isara mara, “Niniun hare nahai, alehijan hare nahai la ulia hin selen nike?”

Lara, “Nahon supe nona mara Rome.”17 Ale Iesu mo verea isara mara, “Ale ha

sile na hinau non supe nona mara Romeisan supe nona mara Rome, ale hinau nonGod isan God.”

Ale lara la rongo mo raramira sohena, lamarurahi tavera hinia.

Vujangi Mata Sauteterahi Na Mateia(Mt 22.23–33; Lk 20.27–40)

18Ale Sadduceehai lamai isan Iesu, eniravao matea na Jew sei la sopo rasua varaGod i pa sauteterahi na tamlohi na mateia.La mai isana la usia na retiusia matea lara,19 “Tija, Moses mo ulia mara vara tamlohilahimateamomate, pani narounamo sopovasusu, tasina i pa lavi na malepuna i mainarouna matan vara harai atu i eri lavi tenatun tavaina. Deut 25.5

20 Tuai, vorai mo limaravrua la lo toho.Ale vora tiroma mo lavi na harai matea,pani mo sopo lo te natuna, ale mo mate.21Vora usuria mo pete lavi harai atu, panienia sohena mo mate, mo sopo te natuna.Hatolura mo pete lavia, ale mo mate mosopo te natuna. 22 Mo sohena mo tikelina vora hitahu, ale enira mo isoiso lamate. Harai atu sohena mo mate, panimo sopo te natuna. 23 O to vere kamamhinia vara harai atu i pa naroun hare napongi sauteterahi matan enia mo lahi isanla vorai atu enira mo isoiso.”

24 Iesu mo verea isara mara, “Nomimromromi mo sopo tataholo, matan ka sopolevosahi mamahuni na Retitapu teni nasuihan God! 25Matan hin rani atu tamlohila pa mele turu na mateia, la pa sopo melelahi, pani la pa sohena angelo na tuka.26 Pani hin vujangi sei mata sauteterahina mateia, korong ka sopo lo evia matanvipahai rihirihi atu sei Moses mo hite na

Page 63: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 12:27 60 Mark 13:2hapu mo lo hani hinia? God mo verea isanMoses mara, ‘Enau God non Abraham, Godnon Isaac, ale God non Jacob.’ Exo 3.6

27 God enia mo sopo God nona tamlohimate, pani nona tamlohi mauri, matanisana, tamlohi tari la lo mauri. Kamim kajalio mo tavera.”

Retileu Atu Mo Jeu Na Tinapua(Mt 22.34–40; Lk 10.25–28)

28Ale hin rani atu tamlohi vujangi mataleumatea momai mo lo tapurongo na vau-riuri nona Sadducee, ale mo rongo sohenasava Iesu mo raramira sei mo ruhu jea, alemo usi Iesu hinia mara, “Sava leu natu moaulu mo jeu na leu tari?”

29 Iesu mo raramia mara, “Leu atu moaulu mo jeu na leu tari enia vara, ‘Israel,ha tapurongo! Moli nora God, enia Molimatelete. 30OpaopoiMoli nomGodvevuhina mapum, na maurim, na romim, peresina suiham.’ Deut 6.4–5

31 Ale haruana enia nahai, ‘O opoi natahisam sohen ko lo opoiho hasem.’ Moisomo sopo mele te leu tinapua i aulu i jeu laleu sei mo rua.” Lev 19.18

32Tamlohi vujangimata leu atumovereamara, “Tija, ko vararuhu vara God eniamatelete purongo, ale mo sopo mele tetinapua. 33 Ale mo tataholo vara ra opoivevuhia na mapura, na romira, na suihara,ale vara ra opoia na tahisara sohena ra loopoira hasera. La leu akerihi la aulu la jeuna maji tari mata malamalai ra lo sulira nanora silesilea isan God usuri na leu.” Hos6.6

34 Iesu mara mo hitevosahi na lelevosahinon tamlohi akerihi, mo verea isana mara,“Engko ko lo tohomarivitimoiso hinmauriatu God mo aulu hinia.”

Ale hitahun haratu, mo sopo te vonarahatea imele opoia vara i usia hin te retiusiahatea.

Kristo Enia Natun God(Mt 22.41–46; Lk 20.41–44)

35Na rani tinapua Iesu mo lo vujangi natamlohi na lolo rope Temple, mo lo vereaisara mara, “Sohena sava natu, tamlohivujangimata leu la lo verea varaKristo enianatun Supe David? 36 Na lo usia sohenamatan tuai David mo retireti na suihanTanume Tapu mo verea mara,‘Moli God mo verea isan noku Moli mara:

O sakele na matuaku,o lo sasaovi i mai i tikeli

a tau na nom meresahina ruhuruhu palom.’ Psa 110.1

37 David sohena mo tovia ‘Moli’. Varamo sohen haratu, sohena sava natu, Kristoenia natun David?”

Ale vao tavera atu la avulahi tavera varala lo tapurongo na nona vujangi.

Vujangi Mata Posposi Aulu(Mt 23.1–36; Lk 20.45–47)

38 Iesu mo lo vujangira mara, “Ha lokilau na tamlohi vujangi mata leu. Matanla lo opoia vara tamlohi la hitera la lohahau peresi na nora ruru peravu, ale laopoia vara tamlohi la lo popovitoho isarana jara maket. 39 La opoia vara la lo sakelenahonaho tarea na lolo ima lotu teni narani matan te hanhani tavera. 40 Ale la lohaluhalu na harai malepu mata voli narihina imara na volina makomona purongo,pani la lo tatavu horo na nora posposisasati na usiusi peravu na naho tamlohi.Matanhinau atu, nora talai i pamele taverajea.”

Malepu Tilavono Matea(Lk 21.1–4)

41 Iesu mo lo sakele mariviti na jarasilesilea na Temple. Ale mo lo kilau na vaotamlohi la lo tau na nora mania. Tamlohitavtav matuvana la tau na mania taverahinia. 42 Mo sopo tuai mo hite na maleputilavonomateamomai, ale mo tau na nonamania, selen mo rua purongo. 43 Iesu motovi na nona tamlohi usuri la mai isanamara, “Vararuhu na verea isamim, maleputilavono nike, mo taua mo jeu na tamlohitinapua tari sei la lo tau na nora silesileanike. 44 Matan la haratu sei la silea motavera pani la levosahia vara nora tavtavtaveramo pa lo toho. Panimalepu tilavononike mo sile vevuhi na sava mo lo tohomata maurina.”

13Hinau La Pa Masese Hitahu(Mt 24.1–2; Lk 21.5–6)

1 Iesu mo pa lo malue na Temple, alenona tamlohi usuri matea mo verea isanamara, “Tija, o to kilau vano sevano hinla vatu tavera sevano la voro na roro imahinira, ale o to kilau la ima tatavera se-vano!”

2 Ale Iesu mo verea isana mara, “Ko lohite ima tavera nike? I pa sopo te vatuhatea i pa lo toho aulu na vatu tinapua varala pa sopo atu jovjovira.”

Page 64: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 13:3 61 Mark 13:29Rani Rilangi La Pa Mai(Mt 24.3–14; Lk 21.7–19)

3 Ale hitahu, Iesu mara mo lo sakele napahisa Vuti talu Olive mo lo kilau sivo naTemple, Peter, James, John enia Andrew lamai roro hasera, ale la usia lara, 4 “O tovere kamamhinia, la hinau sei la pamasesepangisa? Ale sava matamata atu i pa maitiroma vara kama pa levosahi mamahuniavara i sopo tuai natu la hinau tari natu la pamasese?”

5 Iesu mo verea isara mara, “Ha lo kilau iruhu! Mo sopo ruhu vara tea i halu kamim.6 Matuvana la pa mai na hijaku. La paverea vara, ‘Enau natu, tamlohi atu!’ ale lapa halu na tamlohi matuvana. 7 Ale varaka rongo te vuro teni sorasora mata vuro,romim i sopo kaka hin la hinau sei la pamai tiroma, pani mo sopo isoisona. 8Marajara tavera tinatinapu la pa lo meresahihinira, ale supe matea i pa meresahi nasupe tinapua. Ale mihi i pa hisuhi na tatuajara na varama. Tamlohi la pa marohatina marua. Pani la hinau sei enira tapulonapurongo. La hinau tari sei la sohena tapulorongohaji na epe harai vara i lavilavi. 9Halo kilau! Tamlohi la pa tauri kamim la paari kamim. La pa hamaji kamim na imalotu. Ha pa turu na naho tamlohi aulu nonagavman peresi na naho supe mataku. Eniai pa masapamim matea vara ha eri vereaisara vara enau hare. 10 Retiruhu atu lapa retivujavujangia na jara tari na varamatiroma, moiso isoisona i pa mai. 11 Alevara la lavi kamim la vai kamim ka turuna nahora vara la vaihite kamim, ha soporomkaka na sava ha pa verea, pani ha pavere na sava God i pa silea isamim, matan ipa sopo kamim ka lo retireti pani TanumenGod hin kamim.

12 Vorai matea i pa turuposi hin vo-raina vara i mate. Tama i pa turuposihin natuna. Natuvarihi la pa turuposi natamara peresi na tinara la pa vaira tamlohila vilimateira. 13 Tamlohi tari la pa rohuhin kamim mataku. Pani haratu mo tururilangi mo tikeli na isoisona i pa juri.

Hina Lumiha Matea Na Lolo Temple(Mt 24.15–21; Lk 21.20–24)

14 Rani matea i pa mai ha pa hite hinalumiha atu God mo lo rohu hinia i pa turuna jara tapu na lolo Temple. Dan9.27; 11.31; 12.11 Hare mo evi harihi, i lolelevosahi na raramina! Hin rani atu, i pa

ruhu vara tamlohi hin Judea la rovo la sahena vutivuti.

15 I pa ruhu vara haratu mo lo toho napusa ima, i sopo mele unu na lolo ima varai lavi te hinau hinia, 16 ale i pa ruhu varaharatumo lo voko na isana i sopomele posii sivo mata i lavi na nona ruru na lepa. Lk17.31

17Hin rani atu, i pa rilangi jea isana haraimo tau natuna, teni te harai mo lo vasusuite natuna. 18 Ha usiusi vara rani atu i pasopo masese na taro hamariri.

19Rani sati tavera atu i pa jeu na rani satitamlohi la lo hitera mo tapulo hin rani atuGod mo vai na varama mo tikeli nake i pasopomele te rani sasati i sohenahin te rani.Dan 12.1; Rev 7.14

20 Vara Moli God i sopo vai rani rilangiatu i vejuveju, i pa sopo tea i eri juri, panimata nona tapuhi, la haratu seimovironirai pa vai rani atu i vejuveju.

21Hin rani atu, vara teamo verea isamimvara, ‘Ha kilau nike, Kristo nahai!’ Teni teai pa verea vara, ‘Ko hitea, enia nahai!’ Paniha sopo rasura. 22 Matan kristo haluhaluperesi na tamlohi tapu haluhalu la pa mai.La pa vai na matamata tatavera. La pa vai-hite la tamlohi atu God mo vironira moisovara la tinarihi na nora rasua. 23Ha lo kilau!Enau na lo vere kamim hinia tiromamoiso.

Natun Tamlohi I Pa Mai(Mt 24.29–31; Lk 21.25–28)

24Moiso hitahu hin rani sasati atu,‘Alo i pa roroha, ale vitu i pa sopo mele sile

na merana.’Isa 13.10

25 ‘Vitusarasara la pa jovjovi na masapa,ale suiha tari namasapa la pa hisu.’ Isa

34.4; Joel 2.1026Hitahuna natu, tamlohi tari la pa hite

na Natun Tamlohi mo lo mai na telangi nasuiha tavera peresi na merana tavera.

Dan 7.1327 Natun Tamlohi i pa rule na nona an-

gelo la vano ralihi na varama vara la takon-ahi na nona tapuhi na jara tari na varama,ale aulu na masapa.

Tea Mo Sopo Levosahia(Mt 24.32–35; Lk 21.29–33)

28 Ha levosahi na posi vipahai fig seijulina la mai la malum, ale mo tivu, kalevosahia vara rani mata hulihuli mo pala.29 I pa sohena na pongi hitahu vara ka hitena hinau tari sei na lo vere kamim hiniramoiso. Ha pa levosahia vara i sopo tuai

Page 65: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 13:30 62 Mark 14:16Natun Tamlohi i pa pala. 30 Vararuhu naverea isamim, pina akerihi nake i pa sopo lomate vevuhi vavano la hinau tari akerihi lapa masese. 31 Tuka enia varama la pa tihai,pani noku reti la pa toho jejeu.

Ha Tatamahu Tarea(Mt 24.36–44)

32 Mo sopo tea i levosahi rani tataholoatu teni matan alo matana, angelo na tukasohena, la sopo levosahia teni Natun Tam-lohi. God Tama hasena mo levosahia. 33Halo kilau! Ha sopo juruvi! Matan ka sopolevosahia vara pongi atu i pa pala pangisa!

34 I pa sohena tamlohimateamo vano nanona hahau matea na jara tinapua matea,ale mo tau na imana na lima nona volitusi,ale la lo vai na nora vavahinau hatehateahihinia. Ale mo vere haratu mo lo kilau napelati mara, ‘O lo kilau tarea mata nokumele pala!’ 35 Matan haratu, ha lo kilau!Matan ka sopo levosahia vara tamlohin imasei i pa mele pala pangisa, i eri pala naravravi teni na livuha pongi, teni na toatarere teni na ralavuho, ha lo kilau! 36Mosopo ruhu vara ha hutu kamim na nonapala, ale i vilei kamim ka lo juruvi. 37 Savana vere kamim hinia, na verea isamimkamim isoiso, ha lo kilau i ruhu mata nonarani pala!”

14Jew La Aleale Malele Mata Taurilatia Hinia(Mt 26.1–5; Lk 22.1–2; Jn 11.45–53)

1 Rani mo rua mo lo toho vara i tikelina pongi rani Passover peresi rani atu lalo hani na pereti hinia sei mo sopo te isihinia. Pris aulu peresi na tamlohi vujangimata leu la lo aleale malele vara la pa tauriluhu Iesu hinia vara la vilimateia. Exo12.1–27

2 Matan lara, “Ra sopo eri vaia hin ranitavera sei matan tamlohi la pa levutira.”

Harai Matea Mo Rengi Na Hasori Hin Iesu(Mt 26.6–13; Jn 12.1–8)

3 Iesu mo pa lo toho Bethany na imanSimon, tuai enia tamlohi lepros matea, alelara la pa lo hanhani na tep, harai mateamo sinai isana, mo lavi na potele hasorimatea la vaia na lepa hijana alabaster, ha-sori ruhu mo lo toho na lolona la tovianard ponana mo ruhu ale volina mo aulujea. Harai atu mo lavia mo kosahi na ralopotelena, ale mo rengia na patun Iesu.4 Tamlohi hai la lo toho atu la rongo mo

sati matana, la lo verea isara hasera lara,“Mata sava mo rengi komokomoi hasorisei sohena? 5 Volina mo sohena voli vokonona tamlohi matea mata tauni matea!Vara i harehia i pa eri sile na volina isanatilavono.” La savurahi harai atu.

6 Pani Iesu mo verea mara, “Eh, hatinarihi harai sei. Mo lo vai na hina ruhumatea isaku. 7 Tamlohi tilavono la pa lotoho tarea isamim, ale vara ka opoia ha paeri tuenira. Pani enau, a pa sopo toho tareaisamim. 8 Harai nike mo vai na sava i erivaia isaku. Mo rengi na hasori na epekumo vaia mo tatamahu mata noku tavunimata noku mateia. 9 Vararuhu na vereaisamim, sava hinau harai nike mo vaiaisaku la pa sorahia na jara tari na varamamata romromia vara la vere na Retiruhumataku.”

Judas Mo Turuposi Hin Iesu(Mt 26.14–16; Lk 22.3–6)

10 Judas Iscariot, vonan la tupu san-gavulu romana mo rua atu matea, movano isana pris aulu nona tavtavuin Israel,matan vara i tau Iesu na limara. 11Pris aulula avulahi jea matana, ale la retitauhi varala pa voli Judas matana. Judas mo tapuloalealemasapa vara i pa sile Iesu i vano isarahinia.

Hanhani Passover(Mt 26.17–25; Lk 22.7–14, 21–23; Jn 13.21–30)

12Na rani tiromamata pereti seimo sopote isi hinia sei la lo sile na natu sipsip mataPassover sohen malamalai hinia, tamlohiusuri non Iesu la verea isana lara, “Eh! Koopoia vara kama pa tatamahumata hani naPassover epu?”

13 Mo rule na nona tamlohi usuri tuprarua, mo verea isara mara, “Ha vano ha unuJerusalem, ale ha pa hite na tamlohi mateamo lo soloti na jara wai tavera matea, aleha usuria. 14 Ale sava ima i pa unu hinia,ha vere na tamlohin ima atu vara, ‘Tija mousia mara, sava jara ko tatamahunia moisomataku vara a pa hani na Passover hiniaperesi na noku tamlohi?’ 15 I pa vujangikamim na jara matea mo lo toho aulu hinima atu. Mo tatamahuni na hinau tarimoiso. Ha tatamahuni na hara hinau ea.”16 La tamlohi usuri tupra rua atu la maluela sivo hin taon tavera atu, ale hinau tarimo masese sohena Iesu mo verea, ale latatamahuni na hanhani mata Passover ea.

Hare I Pa Turuposi

Page 66: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 14:17 63 Mark 14:44

17Ale mara mo ravravi, Iesu mo sahe hinima atu peresi la tupu sangavulu romanamo rua atu. 18 La sakele ralihi na tepla lo hanhani, ale Iesu mara, “Vararuhu,vonamim matea i pa turuposi hiniau, eniavonamim matea sei mo lo hanhani pere-siau nakerihi.” Psa41.9

19Nona tamlohi la tapulo rongo mo sati,ale enira hatehateahi la lo usia isana lara,“Hare, enau teni mo vono?”

20 Iesu mo verea mara, “Vonamimmateala tupu sangavulu romana mo rua, ale eniamo lo seseri peresiau nakerihi. 21 MatanNatun Tamlohi i pa vano sohena Retiuliamo verea moiso matana. Pani rani sasatitavera isan tamlohi atu sei mo turuposihiniau. I pamele ruhu jea vara i sopo vora.”

Retitauhi Paro(Mt 26.26–30; Lk 22.14–23; 1Co 11.23–25)

22 La pa lo hanhani, Iesu mo lavi napereti, mo vere meje matana, mo topeamo silea isana nona tamlohi ale mara, “Halavia. Harihi enia epeku!”

23 Mo mele lavi na paniken waen, movere meje isan God matana, moiso mosilea isara, ale enira isoiso la inua hinia.24Moiso, mo verea isara mara, “Harihi eniaraeku sei i pa roro mata tamlohi matuvanamatan vara i vai na retitauhi paro non Godperesi na nona tamlohi i turu. Jer 31.31–34

25 Vararuhu na verea isamim, a pa sopoeri mele inu te waen i tikeli rani atu a pamele inua peresi kamim hin mauri atu Godmo aulu hinia.” 26La lalavete na vetemateamoiso, la malue la sahe na Vuti talu Olive.

Peter I Pa Vunvuni Iesu(Mt 26.31–35; Lk 22.31–34; Jn 13.36–38)

27 Na malele Iesu mo verea isara mara,“Kamim mo isoiso ha pa rovo hiniau,matan Retiulia non God mo verea mara,‘A pa vili na tavui sipsip.

Sipsip la pa rovo.’ Zec 13.728Pani hitahu vara namele turu namateia,a pa vano tiroma hin kamim Galilee.”

29 Peter mo verea isana mara, “Hinapurongo vara enira mo isoiso la rovohiniho, enau i vono!”

30 Iesu mo verea isan Peter mara,“Vararuhu na verea isam, o pa vunvuniauvaha tolu nohorihi na vutepongi, moiso toai pa tarere vaha rua.”

31 Pani Peter mo reti rilangi mara, “Varaa pa mate peresiho, i pa sohena! A pa sopo

eri vunvuniho!” Enira mo isoiso la vereasohena.

Mo Usiusi Gethsemane(Mt 26.36–46; Lk 22.39–46)

32 La sahe na jara la tovia Gethsemane,Iesu mo verea isana nona tamlohi usurimara, “Ha lo sakele nike tako. Enau a sahea usiusi.” 33 Mo lavi Peter, James, Johnla vano peresia, ale mo tapulo rongo mosati tavera jea, ale romina mo sopo sakele.34 Ale mo verea isara mara, “Romiku mojovi tavera vara a mate matana. Ha lo tohoperesiau, ha sopo juruvi!”

35Momele vanomakomona,mo jovi sivona lepa mo usiusi isan God mara vara temalele tinapua, i pa sopo vano hin nonarani rilangi nike. 36 Ale Iesu mara, “Tata!Tamaku! Ko eri vai na hinau tari. O lavinarihi na noku rani rilangi nike, pani osopo vaia sohena masaloku, pani sohenamasalom.”

37Mo mele sinai mo hite Peter la juruviromaliho. Mo verea isan Peter mara, “Si-mon, vararuhu ko lo juruvi? O sopo erikilau peresiau matan te matan alo hateletepurongo? 38 Ha lo kilau! Ha lo usiusi,matan vara ha pa sopo jovi na vaihite.Tanumemim mo opoia vara i oloolo, panimasalomim mo rilangi jea.”

39Moiso, mo mele sahe vara i usiusi, momele vere la nona reti atu tiroma. 40 Momele sinai, mo mele vileia vara la melejuruvimoiso, alematanmataramopuhoni,la sopo eri raramia.

41 Iesu mara mo mele mai hatoluna, moverea isara mara, “Vararuhu ka pa lo ju-ruvi, ka pa lo mapu? Mo isoiso natu, latau Natun Tamlohi na lima tamlohi hehenatu. 42 Ha turu! Ra vano! Ka hitea, nokumeresahi mo lo mai moiso.”

La Taurilati Iesu(Mt 26.47–56; Lk 22.47–53; Jn 18.1–11)

43 Iesu mo pa lo retireti Judas vonan latupu sangavulu romana mo rua atu mateamo pala isara peresi na vao taveramatea, lamai la lo lavi na sita mata valum peresi nanalnal. Pris aulu peresi na tamlohi vujangimata leu peresi na vajiahara natu la rulerala mai isan Iesu. 44 Ale tamlohi atu molo turuposi hinia mo verera na matamatamatea isara moiso mara, “Tamlohi atu a papungosia, enia tamlohi atu natu. Ha tauria,ha lavia i vano.”

Page 67: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 14:45 64 Mark 15:145 Judas mo kakau jara atu, mo vano

isan Iesu mo verea mara, “Tija.” Ale mopungosia. 46 Ale la tamlohi atu la mai latauri Iesu. 47 Pani vonara matea sei molo turu atu mo lavi na nona sita vuro molangai narihi na pero volitusi non pris aulu.

48 Iesu mo verea isara mara, “Ka maiperesi na sita peresi na nalnal sohena varaenau tamlohi vili tamlohi mata vavanahomatea? 49 Tarea na lo toho peresi kamimna lolo Temple na lo vujangi, pani ka sopotauriau. Pani i pa sohen harihi matan varaRetiulia i pa masese mataku.”

50 Nona tamlohi la malue isana, ale larovo. 51 Uluvou matea mo lo usuri Iesu,enia mo lavolavo purongo, ale la tauria,52pani la lo taurilati na nona ruru purongo,ale mo tinarihira mo rovo malamala.

Iman Pris Aulu(Mt 26.57–68; Lk 22.54–55, 63–71; Jn 18.13–14,

19–24)53 La lavi Iesu mo vano na iman pris

aulu. Ale moli nona pris tari peresi navajiahara peresi na tamlohi vujangi mataleu la matavuhi jara matea. 54 Ale Petermo lo usuri Iesu asau makomona mo sivovahatea na lolo ropen iman pris aulu atu.Mo lo sakele peresi la tamlohi kilau matanima atu, la lo marijo na hapu.

55 Moli nona pris peresi la tamlohi tarimata council Aulu, la lo aleale tamlohi varai vereuli te hinau hin Iesu matan vara lapa vilimateia matana, pani la sopo vileitea. 56Tamlohi matuvana la vai na retihaluhinia, pani nora retihalu la sopo matea.57 Hai la turu sahe la retihalu hinia lara,58 “Kama rongoamo vereamara, ‘Enau a paviliroiroi Temple nike sei tamlohi la vaia nalimara, moiso na rani i tolu purongo a pamele voroa na hina tinapua sei tamlohi lasopo voroa na limara.’ ” 59 Pani mo sohentiroma, nora romromi mo sopo matea.

60 Moiso nora pris aulu mo turu nalivuhara, mo verea isan Iesu mara, “Mosopo te nom retireti vara o verea matan laretireti nike? Sava nahai, la tamlohi nike lalo vereulia matam?” 61 Pani Iesu mo sopolangati na jingona, ale mo sopo raramia.Pris aulu atu mo mele usia vahatea mara,“Engko natu Kristo atu, Natun God teni movono?”

62 Iesu mo raramia mara, “Enau natu, aleha pa hite Natun Tamlohi i pa sakele natavalu liman God na jara mata suiha, ale

ha pa hite Natun Tamlohi i mele mai natelangi matan tuka.” Dan 7.13

63Ale pris aulu mara mo rongoa sohena,mo hasena rari na nona ruru, ale mo vereamara, “Mata sava ra pa lo mele aleale re-tireti vara ra pa tuvaia hinia? Enia hasenamo verea! 64Ka pete rongo sohena sava moverea moiso vara enia God. Ha pa vai nasava?” Enira mo isoiso la verea lara i mate.

65Hai la tapulo litovia, hai la tatavuhorona nahona la tutuhia, ale la usia isana lara,“Vara engko provet matea, o to verea varahare natumo tutuhiho?” Ale tamlohi kilausohena lara la lavia mo vano la tutuhia.

Peter Mo Vunvuni Iesu(Mt 26.69–75; Lk 22.56–62; Jn 18.15–18, 25–27)

66 Hinau atu mo lo masese, Peter mo lotoho atano na lolo rope matan ima atu najingoima. Ale volitusi harai matea non prisaulu mo mai, 67mara mo hite Peter mo lomarijo, mo lo kilau mamahunia, ale mara,“Engko vonara matea ko lo usuri Iesu maraNazareth!”

68Pani Petermo vunvunia, alemara, “Nasopo levosahia teni a levosahi na sava ko loverea.” Mo malue atu mo vano mo turu namataruan rope atu, ale toa mo tarere.

69 Pa harai atu mo mele hite Peter mo loturu atu ale mo verea isana tamlohi mara,“Tamlohi aturihi enia vonara matea!”

70 Peter mo mele vunvunia.Ale tamlohi hai la lo turu atu la verea

isan Peter lara, “Vararuhu engko vonaramatea matan engko mara Galilee!”

71 Pani Peter mo tapulo lesati hiniahasena, mo varakali ale mo verea mara,“Na sopo levosahi tamlohi nike ka loverea.” 72 Ale vahatea purongo, toa motarere haruana. Peter mo mele romromina reti non Iesu sei mara, “Engko o pavunvuniau vaha tolu, moiso toa i pa tarerevaha rua.” Moiso romin Peter mo jovitavera, ale mo tangi tavera.

15Iesu Enia Pilate(Mt 27.1–2, 11–14; Lk 23.1–5; Jn 18.28–38)

1 Na ralavuho jea, moli mata pris peresina vajiahara tolu na tamlohi vujangi mataleu peresi na tamlohi mata council tari lamatavuhi vara la vai te romromi. La lasiIesu la lavia mo vano la taua na limanPilate, tamlohi aulu nona gavman matanRome.

Page 68: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 15:2 65 Mark 15:332 Ale Pilate mo usia mara, “Engko Supe

nona Jew?”Iesu mo verea mara, “He'e, mo sohen ko

verea.”3 Moli nona pris la tuvaia na retireti

matuvana. 4 Pilate mo mele usi Iesu va-hateamara, “Mata sava ko sopo talaira? Kohitea, la lo tuvaiho na hina sati matuvana!”5Pani Iesumo sopomele raramia, ale Pilatemo marurahi jea.

Pilate Mo Ari Iesu(Mt 27.15–26; Lk 23.13–25; Jn 18.39––19.16)

6Tarea na hanhani taveramata Passover,Pilate mo lo teri na tamlohi matea na imarilangi sei enira la opoia. 7 Vonara mateahin la haratu la lo toho na ima rilangi hinrani atu, hijana Barabbas. Enia mo lo tohoatu matan mo vilimateia na tamlohi mateana rani la turu mata valum mata jarara.8Vao atu la mai isan Pilate ale la usia varai mele vaia sohen tarea mo lo vaia isara.9 Ale Pilate mo usia isara mara, “Ka opoiavara a tinarihi Supe nona Jew nike tenimo vono?” 10 Matan Pilate mo levosahiavara la pa lavi Iesu momai isana mata noramereimerei purongo. 11 Pani moli nonapris la haluhalu na tamlohi mata usi Pilatevara i teri Barabbas na jaran Iesu. 12 AlePilate mo mele usia isara vahatea mara,“Vara i sohena, a pa vai na sava hin tamlohinike sei ka lo tovia vara enia Supe nonaJew?”

13 La mele ngara lara, “O vosaea natalopeilopei!”

14Pilatemomele usira hiniamara, “Savahinau natu mo vaia mo sati?”

Pani lamele ngaramo rilangi jea lara, “Ovosaea na talopeilopei!”

15 Ale matan Pilate mo opoia vara i vaivao atu i avulahi, mo teri Barabbas sohen lausia. Alemo retileu vara la rupi Iesu, moisomo taua na lima tamlohi vuro nona maraRome vara la vosaea na talopeilopei.

La Vailejleji Iesu(Mt 27.27–30; Jn 19.2–3)

16 La tamlohi vuro atu la tiroma hin Iesula unu na lolo nora patu ima mata vuronon Pilate. La tovi vevuhi na vao tamlohivuro la mai na jara matea. 17 La mai larua na ruru perpel matea, ale la viriviri naasi ngarngariha matea sohena rongorongonona supe, ale la taua na patuna. 18 Latapulo salute isana la lo verea lara, “Tam-lohi tavera, engko Supe nona Jew!” 19 La

lo tamaji na patuna na apo matea. La lolitovia, ale la lo popovitoho isana sohenavara la lo lotua. 20 Lara la kerehia moiso lamele lavi narihi pa ruru perpel atu isana,ale la mele rurua na nona ruru. Ale latiroma hinia la vano vara la vosaea natalopeilopei.

Simon Mara Cyrene Matea Mo Tueni Iesu21Ale mara Cyrene matea, hijana Simon,

enia tamana Alexander enia Rufus, mo palo tai purongo asau rovena jara vutivutimolo sinai na malele, ale la ngurunguru hiniavara i soloti na talopeilopei non Iesu.

La Vosae Iesu Na Talopeilopei(Mt 27.31–44; Lk 23.27–43; Jn 19.17–27)

22 La lavi Iesu mo sahe hin jara atu sei latovia ‘Golgotha’, raramin hija sei enia ‘JaraSui Patu Tamlohi’. 23 La vaihitea vara lasile na waen la hoihoia peresi na myrrh,pani mo rohu hinia. 24 La vosae Iesu natalopeilopei, moiso la tamlohi vuro atu laroro mata nona ruru na taes matan vara lavileia vara hare natu i pa lavi na sava nonaruru. Psa 22.18

25 Matan alo mo limaravati na ralavuhonatu la vosaea na talopeilopei hinia. 26 Lauli na reti matea mata nona aria na tavalutapea matea la vosaea aulu na patuna moverea vara,

Supe Nona Jew27 La vosae na tamlohi vili na tamlohi

mata vavanaho tupra rua na tavalun Iesu.Matea na matuana, ale matea na marauna.Isa 53.12

28-29 Tamlohi sei la lo hahau hin maleleatu la lo tara sahe la lo kerehia, ale la lopulapulahi na patura, la lo verea lara, “Kovara, vara o pa vilijovjovi na Temple, ale oeri mele voroa rani i tolu? Psa 22.7; 109.2530Vara mo sohena, o hasem juriho o sevutihin talopeilopei sei!”

31 Moli nona pris peresi na tamlohi vu-jangi mata leu sohena la lo vaivaia isarahasera lara, “Mo lo juri na tamlohi tinapua,pani enia i sopo eri hase juria! 32 Varaengko Kristo, Supe non Israel, o sevuti natalopeilopei nakerihi matan vara kama pahitea ale kama rasuho!” La tamlohi atusei la vosaera na pahisan Iesu sohena, la lokerehia.

Iesu Mo Mate(Mt 27.45–56; Lk 23.44–49; Jn 19.28–30)

33 Na livuha rani, roroha tavera mo jovimo tavuni na jara tari, mo lo toho mo

Page 69: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 15:34 66 Mark 16:11

tikeli na matan alo mo tolu na ravravi.34 Na matan alo mo tolu, Iesu mo tangi naulo tavera matea mara, “Eloe, eloe, lemasabatani?” Raramina reti sei enia ‘NokuGod, nokuGod,mata sava koposi nanahomisaku?’ Psa 22.1

35 Tamlohi hai la lo turu atu lara lorongoa, lara, “Ka hitea! Mo lo tovi Elijah!”

36 Tamlohi matea mo maro mo vanomo lavi na tavalu ruru matea la ruruniana waen hohona mo pesia na apo matea,ale mo sohaia sahe isan Iesu vara i inua.Vonaramateamara, “Tako, ra pa hitea varaElijah i pa mai i lavi narihia na talopeilopeii sivo atano teni i vono.” Psa 69.21

37 Iesu mo mele ulo tavera vahatea, alemaromarona mo isoiso. 38 Ruru taveraatu mo lo toho horo na Jara Tapu atu nalolo Templemomarari hasena tavalunamorua, mo marari mo tapulo aulu mo sivoatano. 39Moiso captain mata tamlohi vuroatu sei mo lo turu tataholo na nahon Iesu,mara mo hitea sohena sava mo mate moverea mara, “Vararuhu, tamlohi nike eniaNatun God tataholo!”

40 Harai hai la lo turu asau makomonala lo kilau vano na talopeilopei. La haraisei la tupu tolu, Mary Magdalene, Salome,Mary tinan uluvou sei James peresi Joses.41 La harai sei la lo usuri Iesu na rani molo toho Galilee, ale la lo kilaua. Vao haraimatuvana sohena, enira tolu natu la lousuria la sinai Jerusalem.

Joseph Mo Tavunia(Mt 27.57–61; Lk 23.50–56; Jn 19.38–42)

42 La hinau sei la masese na Fridayravravi, enia rani mata tatamahu matanora Sabbath. 43 Joseph mara Arimathea,enia tamlohi aulumateamata nora counciltavera, ale enia matea sei mo lo kilau tohomatan mauri atu God mo aulu hinia varai pala. Ale romina mo rilangi mo mai moturu na nahon Pilate mo usia vara i lavi natarapen Iesu. 44 Pilate mo rongoa vara Iesumo mate vila, moiso mo marurahi taveramatana. Pilate mo tovi na nona captainmata tamlohi vuro matea, mo usia mara,“Vararuhu, Iesu mo pete mate moiso?”45 Captain atu mo vere Pilate hinia maravararuhu mo mate moiso. Pilate mo vereaisan Joseph mara i eri lavi na tarapen Iesu.46 Joseph mo vano mo voli na ruru lulumatea. Mo juri na tarapen Iesu aulu natalopeilopei mo sivo atano. Mo leputia naruru. Mo lavi na tarapen Iesu mo taua napapa vatu matea enia mo taia. Mo tai na

pelatina vatu tavera matea vara mataru-ana. 47 Mary Magdalene enia Mary tinanJoses la hite jara atu la tau na tarapen Iesuea.

16Iesu Mo Mele Turu Na Mateia(Mt 28.1–8; Lk 24.1–12; Jn 20.1–10)

1 Saturday na ravravi jea na isoison ranimapu atu, Mary Magdalene, Mary tinanJames enia Salome, la vano la voli te hasoriruhu vara la pa vano la taua na tarapen Iesuvara i mele rani sahe. 2 Sunday ralavuhojea alo mo pa lo tapulo vele purongo, lavano hin papa vatu atu. 3 La pa lo vano lalo vereverea isara lara, “Hare i pa tueniravara i kuresi narihi vatu atu na mataruanpapa atu?” 4 Ale lara la tara sahe aulu, lahite vatu tavera atu la pete kuresi narihiamoiso. 5 La sahe la unu hin papa atu alela hite na uluvou matea, mo ru na rurululu mo lo sakele na matuana, ale la huturahinia. 6 Ale mo verea isara mara, “Ha sopomatahu! Ka lo ale Iesu mara Nazarethharatu sei la vosaea na talopeilopei? Moturu na mateia moiso, enia mo sopo tohonike. Ha to hite na jara sei la taua hinia.7Pani ha vano ha verea isana nona tamlohiusuri peresi Peter, ha verera vara Iesu movano Galilee tiroma hin kamim moiso. Havano ha pa hitea ea sohen mo lo vereaisamim tiroma moiso.”

8 La harai atu lara la malue la rovo hinpapa atu matan matahu mo sohonira ale lasavaravara. La sopo vere te hinau isan teamatan la matahu.

e Tiroma Isoison Mark –(Mt 28.9–10; Jn 20.11–18)

Ale la vere vevuhi na hinau tari isanPeter peresi na tapalana. Hitahuna Iesumorulera la vano na varama, la vano Opae mosivomo tikeliMarino, la lavi nona Retiruhutapumata juri seimo lo sile namauri tui seii sopo eri tihai hin te rani. Amen.

e Harua Isoison Mark –Mary Magdalene

9 Iesu mo mele turu na Sunday naralavuho jea, ale Mary Magdalene natuenia harai tiroma mo hitea, enia natu Iesumo titiu narihi na tanume sasati mo limar-avrua isana. 10 Hitahu Mary mo vano moverea isana nona tamlohi usuri sei la lorongo mo sati ale la lo tangisia. 11Pani lara

Page 70: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Mark 16:12 67 Mark 16:20la rongoa vara Mary mo hite Iesu mo melemauri, la sopo rasua.

Nona Tamlohi Mo Rua La Hite Iesu(Lk 24.13–35)

12 Hitahun la hinau atu Iesu mo melepala isana tupra rua sei la lo hahaumata jara tinapua matea, pani la sopohitevosahia matan mo posi na nahona.13Hitahuna lara la hitevosahia la mele hiluvilavila la sahe vara la verea isana tatuara,pani tea i sopo rasura.

Iesu Mo Turu Na Livuhara(Mt 28.16–20; Lk 24.36–49; Jn 20.19–23; Acts

1.6–8)14 Hitahuna Iesu mo pala isan la tupu

sangavulu romana matea atu lara la lohanhani. Ale mo reti rilangi isara matanmo sopo te nora rasua, ale mata romira morilangi jea. Mo reti rilangi sohena matanla sopo rasu la haratu sei la hitea vara momele mauri.

15 Ale mo verea isara mara, “Ha vanona jara tari na varama, ale ha vereuli nanoku Retiruhu isana tamlohi tari. 16 Savatamlohi mo rasua ale mo paptijo, God i pajuria, pani haratu mo sopo rasua, God i paaria. 17 God i pa sile la matamata taveraakerihi natu i usuri la haratu la rasuau:na hijaku la pa eri titiu narihi na tanumesasati, ale la pa eri retireti na leo parotinapua, 18 ale la pa tauri na mata sasatijea na limara, ale vara la inu te wai matavilimatei na tamlohi la pa sopo eri matematana. La pa tau na limara na tamlohirojoa moiso ale nora rojoa i tihai.”

Iesu Mo Sahe Aulu Na Tuka(Lk 24.50–53; Acts 1.9–11)

19 Iesu mara mo vere la hinau atu isaramo isoiso, God mo lavi narihia mo saheaulu na tuka, ale mo sakele na jara matasuiha na matuan God. 20 Ale nona tamlohiusuri la vano la retivujavujangi na jarahatehateahi. Moli Iesu mo lo tuenira nanora vavahinau, ale mo vujangia vara norareti mo tai isana na matamata matuvana.

Page 71: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 1:1 68 Luke 1:10

Retiruhu Hin Iesu KristoLukeMo UliaPuku NikeOpoia non God eniamata tamlohi tari! Iesumo mai na varama matan enia Jujuri nonatamlohi tari. Vujangi hai o eri hitera hinpuku nike purongo, te hinau sohen harihiLuke mo ulia: Mara Samaria matea (10.25–37), Sipsip mo jalio (15.1–7), Uluvou atumo jalio (15.11–32). Luke mo vereulia varaIesu mo lo toho na iman Zacchaeus (19.1–10), ale mo uli retitauhi atu sei Iesu mo losilea isan tamlohi sasati atu na talopeilopei(23.39–43).

Luke mo vere na vavahinau non TanumeTapu mo jeu na tinapua. Mo ulia maraTanume Tapu mo lo toho peresi John Tam-lohi Paptijo na rani mo vora (1.15), isanMary (1.35), ale sohena sava Iesumo usuria(4.1, 14, 18; 10.21), Iesu mo vujangia varaTanumen God enia otori atu mo jeu natinapua God i pa silea isana tamlohi (11.13).

Lukemo ulia vara Iesumo lo romromi natilavono, mo sile na Retiruhu non God isara(4.18; 7.22), la pa lavi na hina ruhuruhuisana (6.20), God mo usi na tilavono nanona hanhani tavera (14.13, 21), tilavonoatu Lazarus mo sahe na tuka peresi naangelo (16.20, 22), ale Iesu mo retileu varanona tamlohi usuri la lo sile namania isanatilavono (12.33).

Luke mo vereulia mata sava mo ulipuku nike ale mara, “enau sohena nausuri mamahuni la hinau sei mo tapulona tapulona, matan vara o pa eri levosahimamahunia vara la hinau sei la vujangihohinira moiso la vararuhu.” (1.3–4) Luke movujangia vara Iesu mo usiusi na rani moopoi na tueni non God: hin rani atu mopaptijo (3.21), hin rani atu mo vironi nanona tamlohi usuri (6.12), mo usiusi matanretiusia atu lara enia hare (9.18), hin raniatu mariviti i mate (23.34, 46), ale nonavujangi mata usiusi (11.5–9; 18.1–8, 9–14),ale vara nona tamlohi la pa sile na maniaisana tilavono (12.33). Luke mo opoia varatamlohi la levosahi mamahunia vara Iesumo mele turu na mateia, mo ulia vara Iesumo hani te maji hin rani atu matan eniatamlohi matea mo sopo nunua tamlohipurongo (24.42–43).

Hin puku nike1. Mata sava Luke mo uli puku nike (1.1–

4)2. Rani vora non Iesu, John tamlohi

paptijo mo pala (1.5–2.52)3. Retisohai non John tamlohi paptijo

(3.1–20)4. Paptijo peresi na vaihite non Iesu

(3.21–4.13)5. Vavahinaunon IesuGalilee (4.14–9.50)6. Iesu mo malue Galilee mo sahe

Jerusalem (9.51–19.27)7. Isoiso wik non Iesu: Nona mateia

(19.28–23.56)8. Iesu mo mele mauri (24.1–12)9. Iesu mo pala, mo sahe na tuka (24.13–

53)

Reti Tiroma Non Luke1Enau Luke, na uli reti nike isam tamlohi

tavera Theophilus. Tamlohi matuvana lavaihitea vara la uli na sorasora mata savamo masese isara mo tikeli nake, 2 sohen lasorasora atu ra lavia isan la haratu enirala hitea na matara, ale enira la volitusimata reti non God mo tapulo na tapulona.3 Ale matana, enau sohena, mo tataholovara a uli na hinau tari sei la masesena tapulona mo sinai nake isam tamlohitavera ruhuruhu Theophilus, matan enausohena na usuri mamahuni la hinau sei motapulo na tapulona, 4 matan vara o pa erilevosahi mamahunia vara la hinau sei la lovujangiho hinira moiso la vararuhu.

Angelo Gabriel Mo Pala5Na rani non Herod supe non Judea, pris

matea hijana Zechariah enia mo tai na vaopris non Abijah, ale narouna sohena, eniamahapin Aaron, hijana Elizabeth. 6 Ale latupra rua sei maurira la tataholo mo ruhuna nahon God. La lo oloolo mamahu nanona retileu peresi na leu tari, ale tea i sopoeri tuvaira hin te hinau. 7 Pani mo sopo tenatura matan Elizabeth mo aroaro, ale lavajiaha moiso.

8Na rani matea, hinaumatea momaseseisana hin rani atu mo lo voko peresi nanona vao pris na Temple non God. 9 Vaopris atu la vironia usuri na nora posposimata vironi sohen la lo vaia tarea vara i ununa Temple non Moli vara i suli na hasoriea. 10Ale rani tataholo mata suli na hasorimomai, vao tavera mata lotu la lo pulutahimata usiusi na jingoima.

Page 72: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 1:11 69 Luke 1:4211 Zechariah mo lo toho atu, ale an-

gelo non Moli matea mo pala isana, moturu na matua votavota mata suli na ha-sori. 12 Zechariah mara mo hite angelo atumo hutua, ale matahu tavera mo sohonia.13 Pani angelo atu mo verea isana mara,“Zechariah, o sopo matahu! Nom usiusiGod mo rongoa moiso, ale naroum Eliza-beth i pa vasusui na natum lamane matea,ale o pa tau na hijana vara John. 14 Ale ipa vaiho o avulahi, o avulahi tavera jea, aletamlohi matuvana sohena, la pa avulahi nanona rani vora, 15 matan God i pa silea navavahinau matea mo aulu jea. I pa sopoinu na waen teni te wai rilangi tinapua hinte rani, ale Tanume Tapu i pa marivisiai tapulo na lolo pangen tinana. 16 Aleenia i pa posi na natun Israel matuvana lamele mai isan Moli nora God. 17 Ale eniai pa vano tiroma hin Moli hin suiha atuTanumen God mo silea isan provet Elijah,matan vara i posi na romromi nona tamavara la romromi na natura, ale la haratula sopo oloolo hin God la usuri na posposinona tamlohi tataholo, matan vara i vaina vao tamlohi matea la tatamahu matanMoli.” Mal 4.5

18 Ale Zechariah mo verea isan angeloatu mara, “Avei, sohena sava natu a paeri levosahia vara i pa sohen ko lo verea?Matan enau na vajiaha moiso, ale tauninnarouku mo jeu na rani mata nona tatapemoiso.”

19 Ale angelo atu mo raramia mara,“Enau Gabriel, haratu sei mo lo turu nanahon God, ale God mo ruleau vara a sinaiisam vara a vereho hin retiruhu nike. 20Alenakerihi, o pamengo, o sopo eri vere te retivavano i tikeli rani atu i masese matan kosopo rasu na noku reti, sei la pa masese naranira tataholo.”

21 Ale vao tamlohi la lo saovi Zechariahna jingoima, ale la lo romromia vara mopa lo toma na lolo Temple. 22 Ale maramo malue, mo sopo eri retireti isara, ale lahitevosahia vara Godmo vujangia na hinaumatea na lolo Temple, ale mo lo vai namatamata nakonako isara, ale mo sopo eriretireti.

23 Ale nona rani mata vavahinau moisoiso, ale momelemule. 24Hitahun la raniatu, narouna Elizabeth mo tau natuna, alemo luhu mata vitu mo lima mara, 25 “Molimo romruhu isaku, mo lavi narihi na nokumahanuhanu mata aroaro na tamlohi.”

Retisohai Matan Iesu26Elizabethmo epe puhonimata vitumo

limarave moiso, ale God mo rule pa angeloatu, Gabriel vara i sivo Nazareth, vanuamatea hin Galilee, 27 mo sivo isana haraimaevo matea hijana Mary. La tauhoroamoiso vara i pa lahi vano isana tamlohimatea hijana Joseph, enia mahapin SupeDavid matea. 28 Gabriel mo pala isanamara, “Raniruhu isam, engko harai mateaGod mo romruhu isam mo tavera jea! Molimo lo toho peresiho.” 29Pani Mary, rominamo tuturahi hajavua hin retireti atu, alemo vaihitea vara i levosahi na raraminretioloolo atu. 30 Ale angelo atu mo vereaisana mara, “O sopo matahu! Mary, matannamasalon Godmo opoia vara i ruhu isam.31 Ale mo tapulo nake, o pa tau natum, aleo pa tape na lamane matea, ale o pa tau nahijana vara Iesu. 32 Enia i pa tamlohi aulujea, ale la pa tovia Natun God, sei mo aulujea. Ale Moli God i pa silea na suiha nonasupe non tamana Supe David. 33 Enia i patauri na suiha vara i aulu na vaon Israel tuitui, ale i pa sopo te isoiso rani mata nonatauri na suiha.”

34 Mary mo usia isan angelo atu mara,“Hinau atu i pa mai sohena sava, matanenau harai maevo matea?”

35 Angelo atu mo raramia mara,“Tanume Tapu i pa mai hiniho, ale suihanGod Aulu jea i pa hohoviho; ale matana,natirihi sei i pa vora i pa tapu, la pa tovia— Natun God. 36 Ale ko levosahia varatahisam Elizabeth na nona vajiaha eniasohena, mo tau natuna lamane matea, alevitu akerihi enia nona halimarave vituisana harai matea la verea vara enia haraiaroaro matea! 37 Matan mo sopo te hinauhatea i rilangi jea vara God i sopo eri vaia.”

38Ale Mary mara, “Vararuhu enau haraislev nonGod purongo. Na opoia vara hinauatu imai isaku sohena ko verea.” Ale angeloatu mo mele malue mo vano.

Mary Mo Rohi Elizabeth39 Hitahun rani atu, Mary mo vele sahe

na jara vutivuti, mo sivo vila na taonmateana lolon jara matan Judea. 40 Mo unu naiman Zechariah, ale mo vere na retiolooloisan Elizabeth. 41 Ale Elizabeth mara morongo na retioloolo non Mary, pipi atuna lolona mo hisu, ale Tanume Tapu momarivisi Elizabeth, 42mo verea aulu mara,“Avulahi tavera jea isam mo jeu na harai

Page 73: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 1:43 70 Luke 1:79

tinapua. God mo leruhu hin natirihi seimo lo toho na lolom. 43 Ale enau harevara tinan noku Moli i eri mai vara i ro-hiau? 44 Matan, vahatea purongo atu seinara na rongo na nom retioloolo, pipi nike,na loloku mo hisu na avulahi. 45 Avulahitavera isam matan ko rasu Moli vara i pavai na sava mo verea isam!”

Vete Hasohaso Non Mary46Ale Mary mo verea mara,

“Na romiku na hasohasoGod mo tavera jea,

47 ale mauriku mo avulahi tavera hin Godnoku Jujuri,

48matan mo kilau mai isakunona harai volitusi atano,ale mo tapulo nake,mahapi tari la pa verea vara avulahi

tavera mo mai isaku,49matan haratu seimo rilangi jeamo vai na

hinau tavera isaku,ale hijana mo tapu.

50Ale nona romopoiamo vano isana mahapi tari, isan la

haratu sei la lo sile na oloolo taveraisana.

51 Enia mo vujangi na nona suiha,mo leputi jalajalai la haratu lamangisi

na mapura.52Mo lavi narihi la haratu

la lo tauri na suiha nona supe, ale motahe la haratu romira la atano lasahe aulu.

53Mo sohoni la haratula marohati na hina ruhu,pani mo rule narihi la haratu la tavtav

la vano lekoleko.54 Mo tueni nona volitusi Israel, usuri

na nona retitauhi mata nona ro-mopoia hinira,

55matan mo retitauhivara i pa romopoi isan Abraham

peresi na taniana na rani tui tui.”56 Mary mo lo toho atu isan Elizabeth

mata vitu mo tolu, moiso mo pa mele mulevano na jarana.

John Tamlohi Paptijo Mo Vora57 Ale vitu non Elizabeth mo asi vara i

lavlavi, alemo vasusui na nona pipi lamanematea. 58Ale tavtavuina peresi na tahisanala rongoa vara Moli mo romruhu taverajea isana, ale la avulahi peresia. 59 Ale nahalimaravtolu rani la mai vara la vai nanona tairalihi. Tatuara la lo opoia varala tau na hijana vara Zechariah vara i lavi

na hijan tamana, 60 pani tinana mo vereamara, “Mo vono, enia hijana John.”

61 Ale la verea isan Elizabeth lara, “Mosopo te tavtavuim hijana i sohen haratu!”62 Ale la vai na matamata hai isan tamanana limara vara sava hija natu, enia moopoia vara i silea isana. 63Ale Zechariahmousia vara la lavi te hinau mata uliuli hiniai mai isana, ale la marurahi tavera matanmo ulia mara, “Hijana enia John.” 64 Alevahatea purongomemenamomelemateri,ale mo retireti mo hasohaso God.

65 Tahisara tari la hutura, ale la matahu,ale sorasora atu mo ralihi vevuhi na jaratari na jara vutivuti Judea. 66 Ale tamlohitari sei la rongora la sopo levosahia varanatirihi atu i pa sava tamlohi pavuho natumatan liman Moli mo lo toho hinia.

Tanumen God Mo Marivisi Zechariah67 Ale tamana, Zechariah, Tanume Tapu

mo marivisia, ale mo retimangovi mara,68 “Hasohaso tavera isan Moli God matan

Israel,matan nake mo rohi na nona tamlohi

vara i jurira,69 God mo silera na Tamlohi Jujuri matea

mo suiha tavera mo tai na imannona volitusi supe David,

70 sohena nona provet tapu tuai la verea71 lara vara i pa jurira isana nora meresahi,

ale na liman la haratu sei la rohuhinira.

72 Mo marivisi na nona retitauhi tapu seivara i pa romi na nomam pua,

73 retitauhi atu mo sileaisan tamara Abraham vara i pa vaia,

74 ale vara i jurira isana nora meresahi, alei pa tuenira vara ra volitusi isana isopo te matahu isara,

75 na mauri tapu mo tataholo na nahonamata nora rani tari.

76 Ale engko natuku, la pa toviho provetnon haratu mo aulu jea; matan en-gko o pa vano tiroma hin Moli,

mata vai mamahuni na malelena,77 o pa vere na tamlohi sohena sava God i

pa jurira matan i pa romi na norahehe.

78matan nora God enia Godmata romi na tamlohi na nona rom-

ruhu,matanmai non nona Jujurimo sohena

alo mo vele aulu mo sinai isara natuka,

79 vara i mera isan la haratula lo toho na roroha,

Page 74: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 1:80 71 Luke 2:27ale na liman mateia,matan vara i tiromarana malele mata tamata.”

John Tamlohi Paptijo Mo Ulua80 Ale pa natirihi atu mo ulua, ale

Tanume Tapu namaurinamo suiha, alemolo toho na tano korumo tikeli na rani matanona pala na naho tamlohin Israel.

2Iesu Mo Vora(Mt 1.18–25)

1 Hin pongi atu, supe nona mara Rome,enia Augustus, ale mo verea mara la evivevuhi na tamlohi ralihi na jara tari seienia mo lo tauri na suiha hinira na varama.2 Harihi enia tiroma evi na tamlohi hinpongi atu Quirinius, tamlohi aulu mateamaraRomemo lo aulu hin Syria. 3Ale, tam-lohi tari la vano na jarara tataholo vara lapa sile na hijara ea. 4Ale Joseph mo malueGalilee na taonmatanNazarethmo sahe nataon non pin supe David sei Bethlehem najara matan Judea, matan enia tahisan supeDavid, 5 vara i tau na hijana peresi Mary,harai atu sei mo tauhoroa moiso mata lahi,ale mo tau natuna.

6 Ale hin pongi atu la pa lo toho atu,nona rani mo mai vara i lavilavi. 7 Ale movasui natuna vora tiroma lamane matea.Mo leputi mamahunia na ruru, ale mo tauasivo na puhoro ruvu hana maji palovati,matan mo sopo te mele masapa na lolonima malele atu nona tamlohi la lo hahau.

Tavui Sipsip La Hite Na Angelo8 Hin vutepongi atu, hin jara atu, na

pahisan taon atu, tavui sipsip hai la lo tohosaovi na pulara sipsip na jara ruvuruvutavera. 9 Ale la pa hutura purongo, angelonon God matea mo pala isara, ale meranGodmomerasahira, ale matahumo sohonivevuhi na epera. 10 Angelo atu mo vereaisara mara, “Ha sopo matahu, matan enauna lavi na retiruhu mata avulahi taveramatea vara a silea isamim sei i pa nonatamlohi tari. 11 Matan, nakerihi, natirihimatea mo vora isamim na taon non supeDavid, enia Kristo sei i pa juri na tamlohi,nora Moli. 12 Ha pa eri hitevosahia sohenharihi: ha pa hite na pipi matea, la leputiana ruru la tauamo lo juruvi na puhoro ruvuhana maji palovati.”

13 Ale, la pa hutura, vao angelo vuro natuka la pala vahatea na harin pa angelo atu,ale la lo hasohaso God lara,14 “Hasohaso i sahe isan God na jarana aulu

jea na tuka!Ale na varama, tamata i pa toho isan

la haratu God mo avulahi hinira.”15 Na rani la angelo atu la malue isara

la sahe na tuka, la tavui sipsip atu la lovereverea isara lara, “Ale ra vano, ra vanoBethlehem vara ra hite hinau sei Moli Godmo lo verera hinia.”

16 La tamlohi atu la vano vilavila la tapaiMary enia Joseph, ale pa natirihi atu mo lojuruvi na ruvu na puhoro matea. 17 Larala hitea, la vereuli na sava pa angelo atumo lo verea isara matan natirihi atu. 18Aletamlohi tari sei la rongo la retireti atu,la marurahi tavera na sava la tavui sipsipatu la verea isara. 19 Pani Mary mo taumamahuni la hinau nike na romina, ale molo romromira. 20 Ale pa la tavui sipsip atula mele hilu vano isana pulara sipsip, la lotahe na hijan God, ale la sile na hasohasoisana mata sava la rongoa, ale sava la hiteasohen la verea isara.

La Tau Na Hijan Iesu21Mo kakau na halimaravtolu rani, vara

i lavi na nona tairalihi, ale la tau na hijanavara Iesu, hija atu sei angelo atumo lo sileatiroma moiso Mary mo pa tau natuna.

La Lavi Iesu Vano Na Temple22Ale mo kakau na rani mata malamalai

matan vara i vai Joseph enia Mary la voke-voke usuri na Leu non Moses, la lavia mosahe Jerusalem mata silea isan Moli God23 sohen la ulia na leu non Moli God lara,‘Lamane vora tiroma tari sei la malue

na pangen tinara tiroma, enira latapuhi non Moli God.’ Exo 13.2–12

24 Ale la sile na malamalai usuri na savaleu non Moli God mo verea vara la vaia,‘vomahe i rua teni te wepe i rua.’

Lev 12.2–8Simon Mo Hite Iesu

25 Ale hin pongi atu, mara Jerusalemmatea, hijana Simon, enia tamlohi tataholomatea, ale romina mo rilangi mata lotutarea. Mo lo kilau matan Jujuri non Israel,ale Tanume Tapu mo marivisia. 26 TanumeTapu mo vujangia hinia moiso vara i pasopo mate vavano i tikeli pongi atu i hiteKristo non Moli God. 27 Ale Tanume Tapu

Page 75: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 2:28 72 Luke 3:3mo vai na romina vara i vano na lolo Tem-ple, ale na rani taman Iesu enia tinana lalavia mo sinai matan vara la vai na posposisei leu mo opoia, 28mo tulia, ale mo sile nahasohaso isan God mara,29“Moli God, nake natu, na levosahiamoiso

vara o eri majinga hiniau nom voli-tusi,

vara a mate na tamata matan nomretitauhi isaku mo masese,

30 matan mataku mo hite na nom Jujurimoiso,

31 ko tatamahunia mata tamlohi tari,32 enia malarani matea mata vuhesi God

isana tamlohi roroha tari,ale mata hasohaso nona nom tamlo-

hin Israel.”33 Taman Iesu enia tinana la marurahi

tavera na sava mo verea matana. 34 AleSimon mo leruhu hinira, ale mo verea isantinana Mary mara, “God mo vironi natirihinike, vara i pa vai na tamlohi matuvanaIsrael la jovi, ale i pa tahe na tamlohimatuvana hinia, enia i pa matamata mateatamlohi la pa verelejlejia, 35 matan vararomromi nona tamlohi matuvana la pamavuhesi, ale ko hitea, sita vuro i pa hotina maurim tataholo.”

Provet Harai Sei Anna36 Provet harai matea mo lo toho atu

hijana Anna, venatun Phanuel tavtavuinAsher. Enia mo vajiaha sasati moiso, molo toho peresi tuana mata tauni mo limar-avrua purongo hin la rani atu mo pa loharai maevo, 37 moiso mo lo toho sohenaharai malepu matea mo tikeli na tauninamo ngavulu limaravtolu mo vati (84).Enia mo sopo lo malue hin Temple atu, molo lotu God na nona tapuhoro na hanhaniperesi na nona usiusi tarea na rani peresina vutepongi. 38 Ale mo sinai tataholohinira atu, ale mo tapulo vere meje isanGod. Mo retireti matan natirihi atu isan laharatu sei la lo kilau toho matan rani atuvara God i pa volituhu Jerusalem hinia.

Joseph Enia Mary La Mele Mule39 Ale na rani Joseph enia Mary la vai

vevuhi na sava leu non God mo opoia, lamele vano na jarara Galilee, na nora taonmatan Nazareth. 40 Natirihi atu mo ulua,mo mai mo rilangi, ale romina mo marivina lelevosahi. Ale romruhu non God mo lotoho isana.

Iesu Mo Uluvou Mo Sahe Na Temple

41 Na tauni hatehateahi tamana eniatinana la lo sahe Jerusalem mata Hanhanimata Passover. 42 Ale hin rani atu Iesutaunina mo tikeli mo sangavulu romanamo rua, la mele sahe usuri na posposisohen la lo vaia tarea matan Hanhani atu.43Ale na rani Hanhani atu mara mo isoiso,na malele la lo mele mule, uluvou atu Iesumo pa lo toho Jerusalem. Tamana eniatinana la sopo levosahia, 44 pani mata ranimatea la romromia varamo lohahauperesina vaora, pani mo sopo tuai la tapulo aleaisana tahisara peresi na tapalara namalele,45 ale lara la sopo hitea, la mele hilu la vanovara la alea Jerusalem. 46 La alea, ale nahatolu rani la pa tapaia na lolo Temple, molo sakele na livuha tamlohi vujangi ea, molo tapurongo isara, alemo lo usi na retiusia.47Ale tamlohi tari sei la rongoa lamarurahitavera na nona lelevosahi peresi na nonararami reti isara.

48 Ale tamana enia tinana lara la tapaia,la hutura tavera hinia. Ale tinanamo vereaisana mara, “Natuku, mata sava ko vaile-hilehi kamam sohena? Enau tamam kamaaleho vavano romimammo jovi tavera!”

49 Ale mo verea isara mara, “Ka lo aleaumata sava? Ka sopo levosahia vara enau apa lo tohona iman tamaku?” 50Pani la sopolevosahi na raramin reti atu sei mo vereaisara.

51Alemousurira la sivoNazareth, alemohase taua na ruhuruhu limara. Ale tinanamo taumamahuni la hinau nike na romina,ale mo lo romromira. 52 Ale Iesu mo uluamo mai tamlohi, nona lelevosahi mo ulua,ale mo ulua na romruhu non God peresi naromromi nona tamlohi tari isana.

3Vujangi Non John Tamlohi Paptijo(Mt 3.1–12; Mk 1.1–8; Jn 1.19–28)

1 Na sangavulu romana mo lima tauni,Tiberias Caesar, Supe nona mara Rome molo tauri na suiha, ale Pontius Pilate mo loaulu hin Judea. Herod Antipas mo lo auluhin Galilee, ale tasina Philip, mo lo kilauIturaea peresi Trachonitis, ale Lisanias molo aulu hin Abilene, 2 ale tataholo hin raniatu Annas peresi Caiaphas la lo pris aulu,God mo sile na retisohai matea isan Johnnatun Zechariah hin rani atu mo lo tohona jara tano koru. 3 Ale John mo hahauralihi na jara tari Jordan, ale mo vano molo retivujavujangi isana tamlohi vara la lavina paptijo mata posi na hehe matan vara

Page 76: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 3:4 73 Luke 3:28

Moli i romira. 4Sohenprovet Isaiahmouliamara,‘Na jara hasetoho leon matea mo lo ulo

mara:Ha vasahi na malelen Moli God!

Ha tano na malelena i tataholo.5God i pa tavuni na vakoa tari,

ale i pa mavalolohi na vutivuti tari lamai la tataholo i ruhu,

ale kolekole la pa tataholo,ale malele morumoruha la pa tata-

holo,6 ale tamlohi tari la pa hite malele sei God i

pa juri na tamlohi hinia.’Isa 40.3–5

7Vao tamlohi la lo mai mata paptijo isanJohn, ale mo lo verea isara mara, “Kamimmata sasati! Hare mo retiroaroahai kamimvara ha rovo na talai lolokoru non Godmata hehe sei mo lo mai? 8 Ha namahausuri na nomim posi na hehe. Ha soporomaulu vara, ‘Kamam kama juri matantamamamAbraham!’, matan na verea tata-holoi kamim hinia vara, God i eri vai lavatu nike la mai natun Abraham! 9Matannakerihi, God mo lo ava na nona rita moisomata wari. Matan, vipahai tari sei la sopolavi na vuara ruhu, i pa tai jovjovira, ale ipa pulahira la vano na hapu.”

10Ale vao atu la usia isana lara, “Varamosohena, kama pa vai na sava?”

11 John mo raramira mara, “Vara nomruru mo rua, o sile te hatea isan haratu mosopo te nona ruru, ale haratu hana hinaumo matuvana, i vaia sohena.”

12 Tamlohi mata lavi na takis sohena, lamai isana mata paptijo, la verea isana lara,“Tija, kamam kama pa vai na sava?”

13Ale mo verea isara mara, “Ha sopo lavina mania i jeu na sava mo tataholo vara halavia.”

14 Moiso, tamlohi vuro hai la usia lara,“Ale kamam, kama pa vai na sava?” AleJohn mo verea isara mara, “Ha sopo vaina tamlohi la matahu mata lavi te maniaisara, ha sopo tuvai na tamlohi na halumata mania, ha avulahi na volimim.”

15 Ale matan tamlohi la lo kilau moisomata rani pala non nora Kristo, enira moisoiso la lo romromia na mapura lara ko-rong, John enia pa Kristo atu.

16Pani Johnmo raramiramara, “Enau nalo paptijo hin kamim na wai purongo, panitamlohi matea mo aulu jea hiniau mo lomai, enau na sopo tataholo vara a uli narihina asi eve palona. Enia i pa paptijo hin

kamim na Tanume Tapu peresi na hapu.17Mo lo tauri nanona foko taverana limanavara i vasahi nanona jara ase napiriwit, alematan vara i takonahi piri wit atu na nonapea, pani i pa suli na pahapaha piri wit nahapu sei tea i sopo eri vunia hin te rani.”18 Ale hin na reti tinatinapua matuvanaJohn mo retiroaroahai na tamlohi, ale moretivujavujangi na Retiruhu isara hinira.

19 Ale hin pongi atu John mo retihoroHerod tamlohi aulu non Judea, mata nonavaivaileu peresi Herodias, naroun tasina,ale mata hina sasati tinatinapua tari seiHerod mo lo vaira, 20 ale aulu hin la hinasati atu mo lo vaira, Herod mo tau John naima rilangi.

John Mo Paptijo Hin Iesu(Mt 3.13–17; Mk 1.9–11)

21 Pani hin pongi atu John mo sopo lotoho na ima rilangi, tamlohi tari la lavina paptijo, ale John mo paptijo hin Iesu.Ale Iesu mo pa lo usiusi, tuka mo maroi,22 ale Tanume Tapu mo sinai atano sohenavomahe matea, ale mo tau hinia; ale leonmateamo tai na tukamara, “Engko Natukuruhuruhu jea, enau na avulahi tavera jeahiniho.”

Pina Iesu Tuai(Mt 1.1–17)

23Taunin Iesumariviti i ngavulu tolu (30)moiso mo pa tapulo na nona vavahinau.

Iesu la verea vara enia natun Joseph,Joseph, enia natun Heli,24Heli, enia natun Matthat,Matthat, enia natun Levi,Levi, enia natun Melchi,Melchi, enia natun Jannai,Jannai, enia natun Joseph,25 Joseph, enia natun Mattathias,Mattathias, enia natun Amos,Amos, enia natun Nahum,Nahum, enia natun Esli,Esli, enia natun Naggai,26Naggai, enia natun Maath,Maath, enia natun Mattathias,Mattathias, enia natun Semein,Semein, enia natun Josech,Josech, enia natun Joda,27 Joda, enia natun Joanan,Joanan, enia natun Rhesa,Rhesa, enia natun Zerabbabel,Zerabbabel, enia natun Shealtiel,Shealtiel, enia natun Neri,28Neri, enia natun Melchi,

Page 77: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 3:29 74 Luke 4:16Melchi, enia natun Addi,Addi, enia natun Cosam,Cosam, enia natun Elmadam,Elmadam, enia natun Er,29 Er, enia natun Joshua,Joshua, enia natun Eliezer,Eliezer, enia natun Jorim,Jorim, enia natun Matthat,Matthat, enia natun Levi,30 Levi, enia natun Simeon,Simeon, enia natun Judah,Judah, enia natun Joseph,Joseph, enia natun Jonam,Jonam, enia natun Eliakim,31 Eliakim, enia natun Melea,Melea, enia natun Menna,Menna, enia natun Mattatha,Mattatha, enia natun Nathan,Nathan, enia natun David,32David, enia natun Jesse,Jesse, enia natun Obed,Obed, enia natun Boaz,Boaz, enia natun Sala,Sala, enia natun Nahshon,33Nahshon, enia natun Amminadab,Amminadab, enia natun Admin,Admin, enia natun Arni,Arni, enia natun Hezron,Hezron, enia natun Perez,Perez, enia natun Judah,34 Judah, enia natun Jacob,Jacob, enia natun Isaac,Isaac, enia natun Abraham,Abraham, enia natun Terah,Terah, enia natun Nahor,35Nahor, enia natun Serug,Serug, enia natun Reu,Reu, enia natun Peleg,Peleg, enia natun Eber,Eber, enia natun Shelah,36 Shelah, enia natun Cainan,Cainan, enia natun Arphaxad,Arphaxad, enia natun Shem,Shem, enia natun Noah,Noah, enia natun Lamech,37 Lamech, enia natun Methuselah,Methuselah, enia natun Enoch,Enoch, enia natun Jared,Jared, enia natun Mahalaleel,Mahalaleel, enia natun Cainan,38 Cainan, enia natun Enos,Enos, enia natun Seth,Seth, enia natun Adam,Adam, enia natun God.

4Tiapolo Mo Vaihite Iesu(Mt 4.1–11; Mk 1.12–13)

1Ale Tanume Tapu mo marivisi Iesu, aleIesu mo malue na wai Jordan, ale TanumeTapumo tiroma hiniamo vano na jara tanokoru. 2 Tiapolo mo vaihite Iesu atu matarani mo ngavulu vati. Hin la rani atu, Iesumo sopo hani te hinau hatea, ale rani atu laisoiso Iesu mo marohati jea.

3 Tiapolo mo verea isana mara, “Varaengko Natun God, o vere vatu sei i maipereti!”

4 Iesu mo raramia mara, “Retiulia moverea vara, ‘Tamlohi i pa sopo mauri napereti purongo!’ ” Deut 8.3

5 Ale Tiapolo mo lavi Iesu mo sahe auluna masapa, ale vahatea purongo, mo vu-jangia na jara tari na varama sei supe la lotauri na suiha hinira, 6 ale mo verea isanamara, “A pa sileho na nora suiha peresi nanora hasohaso, matan hinau tari sei la lotoho na limaku, ale a eri silera isan hare naopoia. 7Vara o lotuau purongo, hinau tarisei la pa nom!”

8Ale Iesumo raramiamara, “Retiuliamoverea vara,‘O pa lotu Moli nom God,

ale o pa volitusi isana hasena!’ ”Deut 6.13

9 Ale Tiapolo mo lavi Iesu mo taua auluna pusa Temple, ale mo verea isana mara,“Vara engko Natun God, o kue! 10 matanRetiulia mo verea vara,‘God i pa retileu isana nona angelo vara la

pa lo kilau mamahuniho,11 ale la pa tauriho na limara matan

vara o sopo vujahi na palom hin tevatu.’ ” Psa 91.11–12

12 Iesu mo raramia mara, “Retiulia moverea vara, ‘O pa sopo vaihite Moli nomGod!’ ” Deut 6.16

13Ale na rani Tiapolo mo isoiso na nonavaihite isan Iesu, mo malue mo vano, panimo lo kilaumatan te masapa ruhu tinapua.

IesuMo Tapulo Vujangi Na Tamlohi Galilee(Mt 4.12–17; Mk 1.14–15)

14 Iesu mo mele vano Galilee na suihanTanume Tapu, ale sorasorahina mo ralihijara atu. 15Mo vujangi na tamlohi na noraima lotu, ale tamlohi tari la hasohasoa.

La Turuleji Hin Iesu(Mt 13.53–58; Mk 6.1–6)

16Ale Iesu mo pala Nazareth, jara atu seimo ulua ea. Ale sohenamo lo vaia tareamovano na nora ima lotu na Sabbath, ale moturu na naho tamlohimata i evi na Retiulia,

Page 78: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 4:17 75 Luke 4:43

17 ale la silea hin viriviri pepa atu sei Isaiahmo lo ulia, mo vuhesia alemo vano hin jaraatu sei mo opoia vara i evia, ale mo vereamara,18 “TanumenMoli mo lo toho hiniaumatan

enia mo vironiau vara a vereuli naRetiruhu isana tilavono.

Mo ruleau vara a vere na materi isan laharatu la lo taurilatira,

ale vara a vai na tamlohi matavuso lakilau,

ale vara a teri la haratu la lo toho naruhuruhu tamlohi sasati,

19 ale vara a vereulia vara nake enia pongiromruhu non Moli.” Isa 61.1–2a

20Ale Iesu mo mele viriviri pepa atu, mosilea isan tamlohi atu mo lo silea isana, alemo sakele. Tamlohi tari na lolon ima lotuatumatara la lo toho hinia, 21alemo tapuloverea isara mara, “Nahapani natu Retitapunike mo pa masese na peromim.”

22Ale tamlohi tari la hasohasoa, lamaru-rahi na retiruhu mo lo verera, ale la verealara, “Avei, tamlohi nike enia natun Josephteni!”

23 Ale Iesu mo verea isara mara, “Nalevosahi mamahunia vara ha pa vereau hintitileu sei mo verea vara, ‘Doctor, o hasevai mamahuniho!’ Ha pa verea vara, ‘Savahina marurahi kama rongoa vara ko lo vaiaCapernaum, o vaia nike na jaram sohena!’ ”24 Ale mo verea isara mara, “Vararuhu naverea isamim, varamo sopo te provet hateai eri lavi na romruhu nona tamlohi navanuana.

25 Pani, na vararuhu hin haratu na vereavara, ‘Malepumatuvana Israel la lo toho narani non Elijah, hin rani atu usa mo sopojovi mata tauni mo tolu vitu mo limarave,ale marua tavera mo voroi Israel, 26 aleGod mo sopo rule Elijah i vano isan tevonara, pani isana harai malepu matea molo toho Zarephath na jara Sidon. 27 Aletamlohi lepros matuvana hin Israel la lotoho na rani non Elisha, God mo sopo vaimamahuni te vonara hatea pani Naamanpurongo mara Syria matea.”

28 Ale lara la rongo la hinau atu Iesu molo verera, tamlohi tari na lolon ima lotu lalolokoru patura. 29 La turu la titiua vara imalue hin taon atu, ale la lavia mo vanona tavalu taon matan vara la pa pulahia napesapesan vutivuti atu sei la voro na norataon hinia. 30 Pani Iesu mo hahau roto nalivuhara mo vano.

Iesu Mo Titiu Narihi Na Tanume Sati(Mk 1.21–28)

31 Ale Iesu mo sahe Capernaum, taontavera matea Galilee. Mo lo vujangira naSabbath, 32 ale la haratu la rongoa la maru-rahi tavera na nona vujangi, matan nonareti mo suiha.

33 Na lolon ima lotu atu tamlohi matea,tanume lumiha sasati matea mo lo tohohinia, mo ulo aulu rilangi mara, 34 “Aaah!Ko mai isamam mata sava, Iesu maraNazareth? Ko mai vara o komo kamam?Na levosahia vara engko hare — haratu motapu non God!”

35Pani Iesumomerusahiamara, “O soporetireti! O malue isan tamlohi sei!” Aletanume sasati atu mo sarihi tamlohi atusivo atanona livuhanvao atu, alemomaluehinia, pani mo sopo komo te epena.

36 Tamlohi tari la marurahi matana, alela lo hase vereverea isara lara, “Eh! Savareti nahai? Matan na suiha nona retileupurongo,mo titiu narihi na tanume lumihasasati la malue!” 37 Ale sorasorahina movano ralihi na jara tari ea.

Iesu Mo Tueni Na Tamlohi Matuvana(Mt 8.14–17; Mk 1.29–34)

38 Ale hitahun haratu, Iesu mo turu momalue na ima lotu, mo vano na iman SimonPeter mo unu hinia. Hin rani atu vepalihanPeter mo rojo na seserei rilangi matea, alela usi Iesu matana vara i tuenia. 39 Iesu moturu na pahisa vatana, mo kilau sivo isana,ale mo rule narihi seserei atu, ale sesereiatu mo malue isana, ale vahatea purongomo turu mo tapulo tatamahuni na harahinau.

40 Alo mo lo tapulo majo, ale la haratute tahisara la rojo na rojoa tinatinapuala lavira la mai isan Iesu, ale mo tau nalimana hinira hatehateahi mo isoiso, alenora rojoa la tihai. 41 Ale tanume sasatisohena lamalue isana tamlohimatuvana laulo lara, “Engko Natun God!” Pani Iesu momerusahira, ale mo sopo tinarihira vara lavere te hinau, matan la levosahia vara enianatu pa Kristo atu.

Iesu Mo Retivujavujangi42 Ale na rani tinapua na ralavuho, Iesu

momaluemovanona jara hasetohomatea.Ale tamlohi la alea la mai isana, la opoiavara i lo toho peresira tako, 43pani Iesu moverea isaramara, “A pa vano na taon tinati-napua vara a retivujavujangi hin mauri atuGod mo aulu hinia isara sohena na vaiaisamim, matan God mo ruleau matana.”

Page 79: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 4:44 76 Luke 5:2644 Ale mo malue mo vano ralihi na jaraJudea mo lo retivujavujangi na nora imalotu.

5Mo Tovi Na Nona Tamlohi Usuri(Mt 4.18–22; Mk 1.16–20)

1 Na rani matea, Iesu mo lo turu napahisa tasin Galilee, vao tamlohi matuvanala lo turu porotia mata tapurongo na retinon God, 2 ale mo hite na boti mo rua laseretahira na oneone, mo hite na tamlohinla boti atu la lo turu na jarauta, la lo hojena nora tara. 3 Iesu mo vele na vonan laboti atu matea sei enia botin Simon Peter,mo usia vara i sohai narihia makomona najarauta. Ale Iesu mo sakele na boti movujangi pa vao tamlohi atu.

4 Mara mo isoiso na nona retireti isara,mo verea isan Simon mara, “Eh, o sohainarihia i sivo na jara puaha, ale ha tuhu nanomim tara mata tarai te maji.”

5 Moiso, Simon mo raramia mara,“Tamlohi tavera, kama kalvono vutepongijarohi, ale kama sopo tikeli tea, pani matanko verea, a pa tuhu na tara.” 6 Ale lara lavaia sohena, la ralihi na takonahi maji, alenora tara la tapulo marari. 7 La alovi natapalara hin boti tinapua atu vara la mai latuenira, ale la mai la sohoni la boti atu morua, mariviti vara la pute.

8 Pani Simon Peter mara mo hite hinauatu mo jovi sivo mo papaohi na paun Iesumara, “O malue isaku Moli! Matan enauna tamlohi hehe matea!” 9 Matan SimonPeter enira tolu la haratu la lo toho pere-sia la marurahi tavera na maji la tikelira,10 ale James enia John sohena, enira natunZebedee sei la tapalan Simon Peter na bis-nis mata aleale maji.

Ale Iesu mo verea isan Simon mara, “Osopo matahu! Mo tapulo nake, engko o patamlohi tara tamlohi!” 11Ale lara la tahe nabotira sahe na jarauta, la tinarihi na hinautari nora mata botira, ale la usuri Iesu.

Tamlohi Lepros Matea(Mt 8.1–4; Mk 1.40–45)

12 Ale na rani matea Iesu mo lo toho nataon tavera matea atu, tamlohi matea momai isana lepros mo hati vevuhi na epena,ale mara mo hite Iesu, mo jovi na nahona,mo tangi isan Iesu mara, “Moli, vara omajinga, o eri vaiau a vokevoke.”

13 Moiso Iesu mo rirahi na limana motikelia mara, “Ale a vaia! O vokevoke!”

Vahatea purongo lepros atu mo tinarihia.14 Iesu mo verea isana vara i sopo meleverea isan tea, pani mo verea mara, “Ovano o hase vujangiho isan te pris hatea,ale o sile te silesilea hatea mata nom voke-voke usuri na sava Moses mo retileu hinia,matan vara i eri verea vara engko ko meleruhu.” 15 Pani nake natu sorasorahina momele tavera jea mo vano asau, ale vaotavera la lo mai vara la tapurongo na nonaretireti, ale mo vai na nora rojoa la tihai.16Pani tarea Iesumo lo vano hasena na jarahasetoho mata usiusi.

Tamlohi Hariju Matea(Mt 9.1–8; Mk 2.1–12)

17Ale na rani matea hin la rani atu, Iesumo lo vujangi, Pharisee peresi na tamlohivujangi mata leu, la lo sakele mariviti atu,enira la tai na vanua tari matan Galilee,Judea peresi Jerusalem. Ale suiha taveranon God mata titiu narihi na rojoa mo lotoho hinia. 18 Tamlohi la hutura matantamlohi hai la lo lavi na tamlohi rojoamatea na epamatea, epena tari lamate, alela lo alealemalele vara la lavia i unu sivo nanahon Iesu. 19 Pani la sopo hite te malelevara la pa unu hinia, la vele sahe aulu napusa ima la role na masapa matea, ale latuhua na epana mo sivo atano na livuhavao tataholo na nahon Iesu. 20 Ale Iesumara mo hite na nora rasua, mo verea isantamlohi rojoa atumara, “Tapala, na romihomata nom hehe.”

21 Ale tamlohi vujangi mata leu peresina Pharisee la tapulo usiusira lara, “Savatamlohi nahai mo lo vaia sohena enia God?God hasena i eri romi na hehe!”

22 Iesu mo levosahi na romira ale moraramira mara, “Mata sava romimim molo sati na sava na verea? 23 Sava natu, momelemalum jea? Vara a verea isan tamlohihariju nike vara, ‘Na romi na nom hehe!’teni ‘O turu! O hahau!’ 24 Pani matan varaha eri levosahia vara Natun Tamlohi molavi na suihamata romi na hehe na varama,ha tapurongo na sava a pa verea!” MoisoIesumoverea isan tamlohi hariju atumara,“Na verea isam, o turu, o lavi na epam, aleo mule!”

25Vahatea purongo, mo turu na nahora,mo lavi na epana mo mule, ale mo lohasohaso God. 26Marurahi tavera mo tau-rilatira, ale enira mo isoiso la hasohasoGod, matahu mo sohonira lara, “Na verea!

Page 80: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 5:27 77 Luke 6:13

Mele hinamarurahi tinatinapua nahai ra lohitera nakerihi!”

Iesu Mo Vironi Matthew(Mt 9.9–13; Mk 2.13–17)

27 Hitahuni haratu, Iesu mo malue movano, ale mo hite na tamlohi mata lavina takis matea, hijana Levi, mo lo sakelena jarana, ale mo verea isana mara, “Ousuriau!” 28 Ale mo turu, mo tinarihivevuhi na nona voko tari mo usuri Iesu.

29Moiso, Levi mo vai na hanhani taveramatea non Iesu na imana, ale takonahitamlohi mata lavi na takis peresi na tam-lohi tinapua hai la lo hanhani peresira natep atu. 30Ale Pharisee peresi na nora tam-lohi vujangi mata leu hai la lo ngutungutuisana nona tamlohi usuri lara, “Mata savaka lo hanhani ale ka lo inu peresi na tam-lohi mata lavi na takis peresi na tamlohihehe?”

31 Ale Iesu mo raramira mara, “Haratula sopo rojo la sopo opoi na doctor, paniharatu purongo sei la rojo. 32Na sopo sinaimatan vara a tovi la haratu la tataholo laposi, pani mata tamlohi hehe.”

Tapuhoro Na Hanhani(Mt 9.14–17; Mk 2.18–22)

33 Pharisee la verea isana lara, “Tam-lohi usuri non John tamlohi paptijo la lotapuhoro na hanhani hin te rani matausiusi, ale tamlohi usuri nona Pharisee lalo vaia sohena, pani nom la lo hanhani la loinu!”

34 Iesu mo raramira mara, “Ha eri vai natamlohi ka toviramatamai na hanhani lahila tapuhoro na hanhani vara tamlohi lahimo lo toho peresira? 35Pani rani mo lo maivara la pa lavi narihi na tamlohi lahi isara,ale la pa tapuhoro na hanhani hin la raniatu natu.”

Ruru Tuai Peresi Na Ruru Paro36 Iesu mo mele verera na titileu matea

mara, “Mo sopo tea i rari te nona ruru parovara i lavi tavalu ruru atu i silivi horo namarari ruru tuai matea hinia. Vara i vaiasohena, i pa rari ruru paro atu, ale tavalururu paro atu i pa sopo eri soro i ruhu hinruru tuai atu.

Waen Tuai — Waen Paro37 Ale mo sopo tea i tisi na waen paro i

sivo na huri waen tuai. Vara i vaia sohena,waen paro atu i pa vali i sohi i kosahi huriwaen tuai atu sei mo masa moiso, ale waenatu i pa roro narihi, ale huri atu i pa sopomele ruhu matan te hinau. 38 Pani ha pa

tisi na waen paro na lolo huri waen paropurongo matan mo malum. 39Ale mo sopotea vara i lo inu nawaen tuai i opoi nawaenparo, matan i pa verea vara, ‘Waen tuai momeji.’ ”

6Iesu Enia Supe Mata Sabbath(Mt 12.1–8; Mk 2.23–28)

1Na Sabbath matea, Iesu mo pa lo hahauroto na isa wit matea, ale nona tamlohiusuri la vesi roto na perera hai, ale lasavasavahira na limara, moiso la hanira.2 Pani tatua Pharisee lara, “Eh! Mata savaka lo vai na hinau matea mo sopo tataholovara ha vaia na Sabbath?”

3 Iesu mo raramira mara, “Ka sopo loevi na sava David mo vaia hin rani atu momarohati, enia peresi la haratu la lo tohoperesia? 4 Ka evia ka hitea sohena savamo unu na Tabernacle non God mo lavi napereti tapu, pereti atu pris hasera la erihania, ale David mo hania mo silea isanatatuana la hania sohena.” 5 Ale Iesu movere isaramara, “Natun Tamlohi, eniaMolimata Sabbath.”

Tamlohi Matea Tavalu Limana Mo Rihirihi(Mt 12.9–14; Mk 3.1–6)

6Na Sabbath tinapuamatea, Iesumoununa lolo ima lotu, alemo lo vujangi. Tamlohimatea mo lo toho atu matua limana morihirihi. 7 Ale tamlohi vujangi mata leuperesi na Pharisee la lo kilau Iesu vara ipa titiu narihi na rojo na Sabbath teni movono, matan vara la eri vilei te hinau matapisuhia hinia. 8 Pani hina purongo varaIesu mo levosahi na romira, mo verea isantamlohi lima rihirihi atu mara, “O mai oturu akerihi!” Ale tamlohi atu mo turu movano isana. 9Ale Iesu mo verea isara mara,“Na lo usi kamim vara mo tataholo vara ovai na hina ruhu na Sabbath, teni vara osile na rongohaji isan tea na Sabbath, tenivara o juri na mauri, teni vara o komoa?”10 Mo kilau ralihira mo isoiso, moiso moverea isan tamlohi atu mara, “O rirahina limam!” Ale pa tamlohi atu mo vaiasohena, ale limana mo mele ruhu vevuhi.11 Pani la Pharisee atu la lolokoru patura,la lo usiusira hinia lara, sava natu la pa erivaia isan Iesu.

Iesu Mo Vironi Na Nona Vaharule(Mt 10.1–4; Mk 3.13–19)

12 Hin la rani atu Iesu mo malue isara,mo sahe aulu na vutivuti mata usiusi, mousiusi rani isan God. 13Ale na ralavuho mo

Page 81: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 6:14 78 Luke 6:37tovi na nona tamlohi usuri, ale mo vironina tupu sangavulu romana mo rua hinira,enira mo tovira vaharule;

14 Simon sei Iesu mo tauna hijana vara Peter,tasina Andrew,ale James enia John,Philip,Bartholomew,15Matthew,Thomas,James natun Alphaeus,Simon sei, enia tamlohi mateamata valum mata jarana,16 ale Judas natun James,ale Judas Iscariot seimo lo turuposi hin Iesu.Iesu Mo Vujangi Na Tamlohi(Mt 4.23–25)

17 Ale Iesu mo sevuti mo sinai atanoperesira, ale la turu namavalolomatea. Alevao nona tamlohi usuri tolu na vao tam-lohi tinapua tavera jea matea la takonahimoiso, la tai na jara tari Judea, Jerusalemale na pahisa tasi Tyre peresi Sidon, 18 seila mai vara la rongo na nona retireti, alematan vara i titiu narihi na nora rojoa. Alela haratu sei tanume lumiha sasati mo lovaira, Iesu mo vaira la mele ruhu. 19 Aleenira mo isoiso la lo vaihitea vara la tikeliIesu matan suiha tavera mo lo malue isanamo lo titiu narihi na nora rojoa tari.

Avulahi Atu God I Pa Silea(Mt 5.1–12)

20 Iesu mo tara sahe isana nona tamlohiusuri mo verea mara,“Avulahi isamim sei ka tilavono,

matan mauri atu God mo auluhinia enia nomim.

21Avulahi isamim sei ka lo marohatinake, matan ha pa masu.Avulahi isamim sei ka lo tanginake, matan ha pa mana.

22Avulahi isamim na rani seitamlohi la rohu hin kamim,teni la lo horo kamim,teni la lo veresatihi kamim,teni la lo vereleji kamim,matan ka tamlohi nonNatun Tamlohi.

23Hin la pongi atu ha pa avulahi tavera,ale ha kuekue na avulahi, matan ka lev-osahia vara nomim otori na tukamo taverajea; matan tuai tamara la vaia sohenamoiso isana provet.

Rani Sasati God I Pa Silea

24 Pani rani sasati isamim sei ka tavtav,matan ka lavi na volimim moiso.

25 Rani sasati isamim sei ka lo mana nake,matan ha pa tangtangi ale ha tangi.

26Rani sasati isamim na rani tamlohila vere na retireti ruhu matamim,matan tuai tamara la vaia sohena

moiso isana provet haluhalu.O Opoi Na NomMeresahi(Mt 5.38–48; 7.12a)

27 Pani na verea isamim nakerihi ka lotapurongo vara ha opoi na nomim mere-sahi, ha vai na hina ruhu isan haratu morohu hin kamim. 28Ha leruhu hin la haratula lesati hin kamim, ha usiusi matan laharatu la lo vailehilehi kamim. 29 Isanharatu mo vojahi na esem, o tinarihia imele vojahi na tavalu esem. Ale haratu moreve narihi na nom ruru hamariri, o sopohoroa vara mo opoia vara i reve narihi nanom ruru. 30 O silea isana tamlohi tari seila usia rilangi isam, ale isan haratumo revenarihi na nom hinau, o sopo ngurunguruhinia vara i mele sileho hinia. 31Ale sava kaopoia vara tamlohi la vaia isamim, ha vaiasohena isara.

32Varaha opoi la haratu la lo opoi kamimpurongo, ka rom vara God i pa avulahi hinkamim? Matan tamlohi hehe sohena, la loopoi la haratu la opoira. 33Ale vara ha lo vaina hina ruhu isan la haratu la lo vai na hinaruhu isamimpurongo, ka rom vara God i paavulahi hin kamim? Matan tamlohi hehesohena la lo vaia sohena. 34 Ale vara ha losile namania isan la haratu sei ko levosahiavara la pa mele spaia, ka rom vara God i paavulahi hin kamim? Matan tamlohi hehesohena, la lo sile na mania isana tamlohihehe matan vara la pa mele lavi na spainatataholo.

35 Pani ha opoi na nomim meresahi, aleha vai na hina ruhu, ha sile na mania varatea mo usia, ha sopo romromia vara ha pamele lavi na spaina. Matan nomim otorii pa tavera jea, ale kamim ha pa natunharatu mo aulu jea, matan enia mo ruhuisan la haratu mo sopo te vere meje isara,peresi la haratu la sasati. 36 Ha romopoiasohena Tamamim mo lo romopoia.

Ha Sopo Ari Na Tinapua(Mt 7.1–5)

37 Ha isoiso na nomim ari na tamlohitinapua, ale God i pa sopo ari kamim, ale haisoiso na nomim sile na talai isana tamlohitinapua, ale God i pa sopo sile na talai

Page 82: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 6:38 79 Luke 7:12isamim, ha romi na tinapua, ale God i paromi kamim, 38 ha silesile, ale God i pa silepurongoia isamim, i pa silea i tavera jea ijeu na romimim, i pa sarihia, i hutehutehia,ale i lomasurere. Vara ka silea sohena sava,i pa mele silea sohena isamim.”

O Hase Kilau Na Maurim39 Iesu mo mele verera na titileu matea

mara, “Matavuso matea i eri tiroma namatavuso tinapua? Ra levosahia vara la pajovi hin te koko. 40 Tamlohi usuri mateamo sopo aulu na nona tamlohi vujangi,pani vara i levosahi vevuhi na sava mo lovujangia, i pa sohen nona tamlohi vujangiatu.

41Mata sava ko eri hitevosahi na utautatapea rihirihi namatan voraimmatea, paniko sopo eri hitevosahi na laho pahai namatam? 42 Mo sohena sava natu ko eriverea isan voraim vara, ‘A eri narihi utautatapea rihirihi sei na matam!’ pani ko sopohitevosahi na laho pahai namatamhasem?Ko tapnetano! O narihi na laho pahai namatam hasem tiroma, ale o pa eri kilaui memera matan vara o eri lanarihi nautauta tapea rihirihi na matan voraim.

Vua Vipahai(Mt 7.21–27; 12.34b, 35)

43Mo sopo te pulo vipahai ruhu hatea ieri sile na vua sasati, teni te pulo vipahaisasati i eri sile na vua ruhu, 44matan, pulovipahai hatehateahi o eri hitevosahira navuara. Matan la sopo vu na fig na pahaingarngariha, teni la sopo vu na grape naasikauli. 45 Tamlohi ruhu, hina ruhuruhuna mapuna i pa sile na hina ruhu, tamlohisasati, hina sasati na mapuna i pa sile nahina sasati. Matan savamo tavera namaputamlohi, haratu natu i pamalue na jingona.

Tamlohi Voro Ima Mo Rua(Mt 7.24–27)

46 Mata sava ka lo toviau vara, ‘Moli!Moli!’ pani ka sopo vai na sava na vereaisamim? 47 Sava tamlohi mo mai isaku,mo rongo na noku reti ale mo vaira, a pavujangia isamim vara eniamo sohena sava:48 Enia mo sohena tamlohi matea mo lovoro na ima matea, mo heli na moru mosivo atano na vatu matan vara i tau napulo ima hinia. Ale na rani wai tavei maramo vele, mo sari ima atu, pani mo sopoeri hisuhia matan mo voro mamahunia.49 Pani haratu mo rongoa pani mo sopovaia, mo sohena tamlohi mateamo voro na

imana lepa purongo, alemo sopo te pulonaruhu. Ale wai tavei mara mo vele mo saria,vahatea purongo ima atu mo jovi, ale nonajovi atu mo tavera jea.”

7Volitusi Matea Mo Mele Ruhu(Mt 8.5–13; Jn 4.43–54)

1 Hitahun la nona titileu atu mo vereaisana tamlohi, mo mele unu Capernaum.2 Ale slev matea nona captain mata tam-lohi vuro nona mara Rome matea mo rojo,mariviti vara i mate. Tamlohi tavera atumo opoi volitusi atu mo tavera jea. 3 Alepa captain atu mara mo rongo te hinaumatan Iesu, mo rule na vajiaha Jew hai lavano isana vara la usia vara i eri mai vara ititiu narihi na rojoa non nona volitusi atu.4Ale la mai isan Iesu, la lo usia rilangi isanalara, “Tamlohi tavera sei enia tamlohi ruhumatea, mo tataholo vara o tuenia, 5mataneniamo opoi na nora tamlohi, ale enia natumo voro na nomam ima lotu.”

6 Ale Iesu mo usurira. Mo pa lo maimariviti na ima, ale pa captain atu mo rulena tapalana hai la mai isana, la lo lavi nanona reti ale lara, “Moli, o sopo kalvonopurongo, matan enau mo sopo tataholovara o eri unu na imaku. 7 Matan haratu,na sopo hitea vara i tataholo vara enauhaseku a mai a usia isam. Pani vara o silete reti hatea purongo, na levosahia varanoku volitusi i pa mele ruhu. 8Matan enausohena, enau tamlohi matea na lo toho naruhuruhu suiha tamlohi tinapuamatea, aletamlohi vuro hai la lo toho na ruhuruhusuihaku: vara a verea isan matea vara, ‘Ovano!’ i pa vano, ale isana tinapua vara, ‘Omai!’ i pa mai, ale vara a verea isan nokuvolitusi vara, ‘O vai haratu!’ i pa vaia.”

9 Iesu mara mo rongo la reti atu, momarurahi tavera hin tamlohi atu, ale moposi vano isan vao atu sei la lo usuria, moverea isara mara, “Vararuhu, na verea varana sopo lo tapai te tamlohi nike Israel i lavina rasua sohen tamlohi nike!” 10 Ale narani la haratu sei tamlohi tavera atu mo lorulera isan Iesu lamele hilu vano na imana,la hitea vara pa volitusi atu mo pete ruhumoiso.

Uluvou Matea Mo Turu Na Mateia11 Mo sopo tuai usuri haratu, Iesu mo

vano na taon matea hijana Nain, ale nonatamlohi usuri peresi na vao tavera mateala lo usuria. 12 Mara mo lo mai mariviti

Page 83: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 7:13 80 Luke 7:39

na mataruan taon atu, ale la hutura natamlohi la lo ali na tamlohi mate matea,mo lo malue na taon, enia vorahese nontinana, ale harai atu enia malepu matea.Vao tamlohi matan taon atu la lo usuria.13 Ale mara mo hite harai atu, Iesu mo ro-mopoia, ale mo verea isana mara, “O sopotangi!” 14 Ale mo vano na vatan tamlohimate atu, mara mo tau na limana hinia, laharatu la lo alia la turu vahatea. Ale moverea mara, “Uluvou, o turu.” 15 Moiso,tamlohi mate atu mo sakele, ale mo tapuloretireti, moiso Iesu mo silea isan tinana.

16Matahumo sohoni na tamlohi tari, alela hasohaso God lara, “Provet aulu mateamo lo turu na livuhara!” ale lara, “God morohi na nona tamlohi!” 17Ale sorasorahinasei, mo vano asau mo ralihi na jara Judeaperesi na jara tari ralihia.

John Tamlohi Paptijo(Mt 11.1–19)

18 Tamlohi usuri non John tamlohi pap-tijo, la sorahi la hinau tari sei isana. MoisoJohn 19 mo tovi na vonara mo rua la maiisana matan vara i rulera la vano isan Molivara la usia isana vara, “Engko natu haratusei i pa mai, teni kama pa lo mele kilaumatan te tinapua?”

20 Ale lara la kau isan Iesu lara, “Johntamlohi paptijo mo rule kamam kama maiisam mara, ‘Engko natu haratu sei i pamai, teni kama pa lo mele kilau matan tetinapua?’ ”

21 Hin aoa atu, Iesu mo titiu narihi narojoa na tamlohi matuvana, ale mo titiunarihi na tanume sasati matuvana, ale isanla haratu la matavuso mo vaira vara laeri kilau. 22 Ale Iesu mo raramira mara,“Ha vano ha vere John na sava ka hitea,ale ka rongoa: matavuso la mele kilau,tamlohi papao la hahau, tamlohi leprosla vokevoke, peropero la rongo, haratu lamate la mauri, ale la haratu la tilavono larongo na Retiruhu. 23 Ale avulahi isan laharatu la pa sopo rohu hiniau hin te rani.”

24Na rani vaharule non John lamele hiluvano, Iesu mo tapulo retireti isan vao atumatan John mara, “Ka vano na jara tanokoru vara ha hite na sava ea? Apo matealangi mo lo serea ea? 25 Pani sava natu kavano vara ha eri hitea ea? Tamlohi mateamo ru na ruru ruhumatea ea? Ka levosahiavara la haratu la lo ru na ruru ruhu jea, la lotoho na jara Supe tavera purongo. 26 Savanatu ka opoia vara ha hitea ea? Provet

matea? Vararuhu, pani na verea isamimvara enia mo jeu na provet. 27 Sava la uliatuai matana mo verea vara,‘Ha kilau nike! Na lo rule na noku vaharule

na nahom,vara i vai na malelem i roi.’ Mal 3.1

28 Vararuhu na vere isamim vara laharatu la vora isana harai, mo sopo tea i erilavi na oloolo i jeu John, pani haratu mohitahu hin mauri atu God mo aulu hinia,enia mo aulu jea mo jeu John.”

29Na rani tamlohi tari peresi na tamlohimata lavi na takis la rongo reti nike, la ma-jinga vara sava God mo vaia mo tataholo,matan enira la lavi na paptijo non Johnmoiso, 30 pani Pharisee peresi na tamlohivujangi mata leu, la rohu na masalon Godmatara, matan la sopo lavi na nona paptijo.

31 Iesu mo mele verea mara, “Na sopolevosahia vara a pa verea vara tamlohimatan nake la sohena sava? 32 La sohenanatuvarihi la lo sakele na jara maket la louloulo isara hasera lara, ‘Kama roro na vetemata lahi, pani ka rohu vara ha velu; alekama lalavete na vete mata romsati matea,pani ka sopo tangi.’ 33Matan John tamlohipaptijo mo mai, mo tapuhoro na peretiperesi na waen, ale kara, ‘Tanume sasatimo lo toho hinia!’ 34 Ale Natun Tamlohimo mai, mo hanhani ale mo inu, ale kara,‘Ha to kilaua! Hanhani jea matea, tamlohidrong matea, enia mo tapala peresi natamlohi la lo lavi na takis peresi na tamlohihehe!’ 35 Pani o pa eri hitevosahia varamalele lelevosahi non God mo tataholomata vuana ruhu.”

Opoia Tavera36 Ale Pharisee matea mo usi Iesu vara

i hanhani peresia, ale mo vano mo ununa iman Pharisee atu mo sakele na tep.37Ale atu, harai malele matea hin taon atumo levosahia vara Iesu mo lo hanhani naiman Pharisee atu, ale mo lavi na potelematea la vaia na alabaster, hasori ruhu molo toho hinia, 38 mo turu na harina alemo papaohi mo lo tangi na palona, ale motapulo kamoti na wai matana sei la jovi napalona na vuluna, ale mo lo pungosi napalona, mo rengi na hasori hinira.

39 Pa Pharisee atu sei mo lo usia vara ivano na imana mara mo hite hinau atu,moverea isanahasenamara, “Vara tamlohinike enia provet matea, i pa levosahia varasava harai nahai mo lo tikelia, matan eniaharai hehe matea.”

Page 84: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 7:40 81 Luke 8:15

40 Ale Iesu mo rarami tamlohi atu mara,“Simon, na opoia vara a vereho na hinaumatea.”

Ale mo raramia mara, “Tija, o verea.”41 Iesu mara, “Tamlohi matea, tamlohi

la lo usi na mania isana moiso la pa melespaia, tupra rua la ave na mania isana.Matea mo ave na denarii mo ngavulu san-gavulu lima, matea mo ave na ngavululima. 42 Na rani la sopo eri mele spaia,tamlohi atu mo romira mo romaliho hinia.Ale, sahara hinira i pa opoi tamlohi atu itavera jea?”

43 Simon mo raramia mara, “Korongharatu sei nona ave isana mo tavera jea.”Ale Iesu mo verea isana mara, “Nom kilak-ilau mo tataholo.” 44 Moiso mo posi vanoisan harai atu, ale mo verea isan Simonmara, “Ko hite harai nike? Na unu naimam, ko sopo sileau hin te wai vara ahoje na paloku hinia, pani enia mo hojena paloku na wai matana, ale mo kamotirana vuluna. 45 Ko sopo pungosiau, panimo tapulo hin haratu mo unu, mo sopo lomapu mata pungosi na paloku. 46 Ko soporengi na wel na patuku, pani enia mo rengina hasori ruhu jea na paloku. 47 Matanharihi, na verea isam, vararuhu nona hehemomatuvana, pani na romiramoisomatannona opoia mo tavera jea. Pani haratunona hehe mo sopo marivi jea, nona opoiamo sopo tavera.” 48Ale mo verea isan haraiatu mara, “Na romiho mata nom hehe.”

49Ale la haratu la lo sakele peresia na tep,la tapulo vereverea isara hasera lara, “Savatamlohi nahai, matan mo hitea vara i eriromi na hehe?”

50 Mo verea isan harai atu mara, “Nomrasua mo juriho; o vano o toho na tamata.”

8Harai La Usuri Iesu

1Hitahunharatu Iesumo lo vano tohonataon tavera peresi na vanua. Mo lo retivu-javujangi ale mo lo sile na Retiruhu matanmauri atu God mo aulu hinia. Ale la nonatamlohi atu mo sangavulu romana mo ruala lo toho peresia, 2 ale peresi na harai haisei Iesu mo lo titiu narihi na tanume sasatiisara peresi na nora rojoa: Mary la toviaMagdalene, enia natu, tanume sasati molimaravrua la malue isana, 3 peresi Joanna,naroun Chuza, patu tamlohi mata kilau naiman supe Herod, peresi Susanna, eniraperesi na vao matuvana tinapua la lo tueni

Iesu peresi na nona tamlohi na nora tavtavpurongo.

Tamlohi Lavo Na Piri(Mt 13.1–9; Mk 4.1–9)

4 Ale na rani vao tavera la lo tapulotakonahi, ale tamlohi mata taon tari lalo mai isana, moiso Iesu mo vere natitileu matea mara, 5 “Tamlohi haporahipiri matea mo vano vara i haporahi napiri. Mo lo haporahi na piri mo lo vano,tatuara la jovi na malele, ale tamlohi lavarasi kosakosahira, ale maji avuavu lahanira. 6 Tatua piri la jovi na vatuvatu,ale na rani la ulua la mele mahoa matanmo sopo te heu i tikelira. 7 Ale tatua pirila jovi na livuha vipahai ngarngariha, alevipahai ngarngariha la punira. 8 Ale tatuapiri la jovi na lepa ruhu, ale la ulua la vuala namaha mo vaha ngavu sangavulu hinla haratu mo lo haporahira tiroma. Haratumo eri rongovosahia, o tapurongo!”

Mo Sile Na Titileu Mata Sava(Mt 13.10–17; Mk 4.10–12)

9 Ale na rani nona tamlohi usuri lara lausia na raramin titileu atu, 10 mo vereamara, “Isamim God mo tinarihia vara hapa levosahi na hina luhu matan mauri atuGod mo aulu hinia, pani isana tamlohitinapua enia mo lo toho na titileu matanvara Retitapu i pa masese:‘La hite na sava na lo vaia

pani la pa sopo hitevosahia,la pa rongo na sava na lo verea,

pani la pa sopo rongovosahia.’ Isa 6.9Titileu Atu(Mt 13.18–23; Mk 4.13–20)

11Ale raramin titileu atu enia nahai: Piriatu enia reti non God. 12 La haratu namalele enira la haratu la rongoa moiso, aleTiapolo mo mai, mo lanarihi reti atu namapura matan vara la pa sopo eri rasua,ale vara la eri juri hinia. 13 La haratu navatuvatu enira la haratu la rongo reti atu,la lavia na avulahi. Pani mo sopo te warira,la rasua mata makomo rani purongo, alena rani vaihite, la jovi. 14 La haratu lajovi na livuha vipahai ngarngariha enirala haratu la rongo reti atu pani lara lavano, romkaka peresi na rom tavtav peresina masalo tamlohi mo punira, ale vuarala sopo jea. 15 Pani la haratu la jovi nalepa ruhu, enira la haratu la rongo reti atu,ale la tauria mo rilangi na mapura ruhu

Page 85: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 8:16 82 Luke 8:39na posposi vararuhu, ale la vua peresi naromperavu.

I Pa Sopo Te Hinau I Eri Luhu(Mk 4.21–25)

16 Mo sopo te tamlohi vara i hasahi nanona lamu matea ale i povia hin te baketteni i taua na ruhuruhu vata matea, movono. Pani i pa kehoia aulu na jaranamatan vara tea la unu na imana la pa hitena merana. 17 Matan i pa sopo te hinauhatea i eri luhu vara i pa sopo pala, teni tehina luhu vara i pa sopo pala na jara tavera.18 Ha lo levosahi na sava ka lo rongoa,matan isanharatumo lavia, i pamele lavia itavera jea, ale isan haratumo sopo te nona,hina purongo vara sava mo romromia varamo lavi moiso, la pa lanarihia isana.”

Tasin Peresi Na Vetasin Iesu(Mt 12.46–50; Mk 3.31–35)

19 Ale tinana peresi na tasina la maiisana, pani la sopo eri mai mariviti isanamatan vao tavera atu. 20Hai la verea isanalara, “Tinam tolu na tasim la lo turu najingoima, la opoia vara la hiteho.”

21 Pani Iesu mo raramira mara, “Tinakuperesi na tasiku enira la haratu sei la rongona reti non God ale la vaia.”

Iesu Mo Savurahi Na Langi(Mt 8.23–27; Mk 4.35–41)

22 Na rani matea mo vele na boti mateatolu na nona tamlohi usuri, ale mo vereaisara mara, “Ra vano tavalu vano na tavalutasin Galilee.” Ale la malue, 23 ale la palo vano, ale Iesu mo juruvi romaliho. Alelangi tavera matea mo jovi hin tasi atu,botira mo lo utua, mariviti la pute.

24 Ale nona tamlohi la vano la rohaialara, “Moli, Moli, ra lo tapulo tihai!” Alemo turu mo reti savurahi langi atu peresila leputi tavera atu ale la isoiso mo tamata.25Mo verea isara mara, “Nomim rasua molo toho epu?” Ale la matahu la marurahitavera hinia, la lo vereverea isara lara,“Sava tamlohi nahai? Eniamo reti purongoisana langi peresi na tasi, ale la oloolohinia!”

Tanume Sasati Na Mara Gerasenes Matea(Mt 8.28–34; Mk 5.1–20)

26 Hitahun haratu la hapahapan la vanona jara mara Gerasenes, jara atu enia molo toho na tavalun Galilee. 27 Iesu mara mosevuti na jarauta, tamlohi matea tanumesasati la lo toho hinia mo pala isana.

Tuai moiso tamlohi atu mo lo malamalapurongo, ale mo sopo toho na lolon te imapani tarea mo lo toho na jara taptap. 28Alepa tamlohi atu mara mo hite Iesu, mo uloaulu, ale mo mai mo jovi na nahon Iesu moverea na leo tavera matea mara, “Engko tenom sava isaku, Iesu Natun God Aulu Jea?Na tangi isam, aah! O sopo vailejilejiau!”29 Matan mo retileu isan tanume lumihasasati atu vara i malue hin tamlohi atu.Matan rani mo visa moiso tanume sasatiatu mo lo sohoni tamlohi atu. Tamlohi lataurilatia ale la tau na jen na limana peresina palona, pani mo lo roto la jen atu, aletanume sasati atu mo tiroma hinia mo lovano na jara hasetoho.

30 Iesu mo usia isana mara, “Hijamhare?” Ale mo verea mara, “Legion!” Hijaatu mo verea matan tanume sasati matu-vana jea la lo toho hin tamlohi atu. 31 Aletanume sasati la tangi isana vara i pa soporetileu isara vara la sivo hin koko tavera jeaatu sei mo sivo atano jea na lolo varamamata mateia. 32Hin jara atu vao poi mateala lo hanhani na pahisa vutivuti atu, alela tanume sasati atu la tangi isana vara itinarihira la unu hinira, ale mo tinarihira.33 Ale la tanume sasati atu la malue hintamlohi atu la unu hin pa vao poi atu,moiso vao poi atu la maro sevuti hin pe-sapesa atu la jovi sivo na tasi la pute.

34 Ale tamlohi kilau la poi atu lara lahite hinau atu mo masese, la rovo ale lasorahia na taon tavera peresi na jara ralihiatu. 35 Ale moiso tamlohi la vano vara lahite na savamomasese, ale la kau isan Iesula tapai pa tamlohi atu sei tanume sasatila lo malue hinia moiso mo lo sakele napalon Iesu, mo ruru ale romina mo ruhumoiso, ale la matahu. 36 Ale la haratu seila lo hite hinau atu la verea isara sohenasava tanume sasati la malue hin tamlohiatu. 37 Ale tamlohi tari ralihi hin jaraatu Gerasenes la usia vara i malue isara,matanmatahu taveramo sohonira. Ale momele vele hin pa boti atu ale mo mele hilu.38 Pa tamlohi atu sei tanume sasati la lomalue isana, mo usia rilangi vara i usuria,pani Iesu mo rulea mara, 39 “O mule, ale overeuli na sava God mo vaia matam.” Alemo vano, mo retivujavujangi na jara tarihin taon tavera atu na sava Iesu mo vaiamatana.

God Mo Lo Kilau Mata Rasua(Mt 9.18–26; Mk 5.21–43)

Page 86: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 8:40 83 Luke 9:1240 Ale na rani Iesu mo mele hilu, pa vao

tamlohi atu la avulahi matan la lo saovia.41Ale hin jara atu, tamlohi matea hijana

Jairus mo mai isana, enia tamlohi aulu hinima lotu atu. Ale mo jovi na palon Iesu motangi isana vara i mai na imana, 42 matanvenatuna vorahesematea, tauninamo san-gavulu romana mo rua, mariviti i mate.

Ale Iesu mo lo vano, tamlohi la lo tia-tia hinia. 43 Ale harai matea, rojo nonaharai mo lo toho mo tuai isana mata taunimo sangavulu romana mo rua moiso, hinapurongo vara mo jalahi vevuhi na nonamania isana Doctor, mo sopo tea i eri vaimamahunia. 44 Mo mai na harin Iesu, alemo tikeli na revrevu nona ruru, ale vahateapurongo nona rojo mo isoiso.

45 Ale Iesu mara, “Hare natu mo tike-liau?”

Tamlohi tari lara enira mo vono, alePeter mara, “Moli, vao nike la porotiho, lalo tiatia isam!”

46 Pani Iesu mara, “Tamlohi matea motikeliau, matan na rongovosahia vara suihamo malue isaku.” 47 Ale na rani harai atumo hitea vara i sopo eri mele luhu, mo maiisana mo savaravara, mo jovi na nahona,ale mo vereulia na naho tamlohi vara matasava natu mo tikelia, ale sohena sava Iesumo vai na nona rojoa mo tihai vahateapurongo. 48 Ale Iesu mo verea isana mara,“Venatuku, nom rasuamo vaiho ko ruhu; ovano peresi na tamata.”

49 Na rani mo pa lo retireti, volitusimatea na iman tamlohi aulu atu mo maiisan tamlohi aulu atu mara, “Venatum motihai moiso; o sopo mele verea isan Tijasei.”

50 Pani Iesu mara mo rongo hinau atumo verea isana mara, “O sopo matahu; orasuau purongo ale venatum i pa ruhu.”

51 Ale na rani mo mai mo kau na imanpa tamlohi aulu atu, mo sopo tinarihia varatea i unu peresia, pani Peter purongo eniaJohn, James, peresi tamanhararihi atu eniatinana. 52 Ale tamlohi la lo tangi, ale lalo tangtangi matana, pani Iesu mo vereamara, “Ha sopo tangi matan enia mo sopomate, pani mo lo juruvi purongo.”

53Ale la manaluluhia matan la levosahiavara enia mo mate moiso. 54 Pani motauri na limana mo tovia mara, “Natirihi,o turu!” 55Ale maurinamomele unu hinia,ale mo turu vahatea. Iesu mo verea isaravara la silea hin te hinau vara i hania. 56Aletamana enia tinana la marurahi tavera,

pani mo verea isara vara la sopo mele verete tamlohi hatea na sava mo masese.

9Iesu Mo Rule Na Nona Vaharule(Mt 10.5–15; Mk 6.7–13)

1 Ale mo tovi la tupu sangavulu romanamo rua atu la mai jara matea, ale mo silerana suiha vara la aulu na tanume sasati tari,ale vara la eri vai na rojoa la tihai, 2 ale morulera la vano vara la retivujavujangi hinmauri atu God mo aulu hinia, ale vara lavai mamahuni na tamlohi na nora rojoa.3 Ale Iesu mo verea isara mara, “Ha vanolekoleko na malelemim, ha sopo lavi tetihonimim teni te tanga, teni te pereti, tenite mania, ale ha sopo lavi te ruru i rua.4Ale sava ima ka unu hinia, ha lo toho atu itikeli na rani ka opoia vara ha mele maluehin taon atu. 5 Ale sava jara la rohu varala lavi kamim, vara ka malue hin taon atu,ha sarsarhi narihi na tangotango palomimsohena matamata matea matan God motipahira.”

6Nona tamlohi lamalue la vanona vanuatari, la retivujavujangi na Retiruhu, la vaina rojoa la tihai na jara tari la vano ea.

Supe Herod Antipas Mo Romikaka(Mt 14.1–12; Mk 6.14–29)

7Hin rani atu, Herod Antipas natun supeHerodmo lo tamlohi aulu hin Judea, alemorongo la hinau atu la lo masese, rominamosopo sakele matan hai la lo verea lara Johntamlohi Paptijo mo mele turu na mateia,8 ale hai lara Elijah mo mele pala, haitinapua isara lara provet matan tuai mateamo mele turu.

9Herod mara, “Enau na tairoto na patunJohn moiso, pani sava tamlohi nahai sei nalo rongo na sorasorahina?” Ale Herod moopoia vara i hitea.

Mo Vahani Na Vao Tavera Matea(Mt 14.13–21; Mk 6.30–44; Jn 6.1–14)

10Na rani vaharule non Iesu lamele pala,la vere na hinau tari la vaira isana. Alemo lavira la malue la vano hasera na taonmatea la tovia Bethsaida. 11 La vao atu larala levosahia, la usuria alemo avulahi hiniramo vujangira hin mauri atu God mo auluhinia, ale mo vai na rojoa non la haratu larojo la tihai. 12 Ravravi mo lo sivo, ale latupu sangavulu romana mo rua atu la maila verea isana lara, “O rule vao nike la vanola aleale hara hinau peresi na nora jara

Page 87: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 9:13 84 Luke 9:41juruvi na vanua tari hin jara tavera nike,matan ra lo toho na jara hasetoho nahai.”

13 Pani mo verea isara mara, “Kamimnatu ha silera hin te hinau vara la hania.”

Lara, “Kama lo lavi na pereti mo limaperesi na maji mo rua purongo, avei ko loverea vara kama pa vanomata voli te hinauhan la tamlohi tari nike?” 14 Matan evitamlohi purongo korongmo tikeli tari vahalima (5000) Iesu moverea isana nona tamlohi usuri mara, “Havaira la sakele tamlohi mariviti i ngavululima na vao matea.” 15 Ale la vaia sohena,la vaira eniramo isoiso la sakele. 16Ale Iesumo lavi la pereti atu mo lima peresi la majiatu mo rua, mo tara sahe aulu na tuka moleruhu hinira, moiso mo tope la pereti atumo silea isana nona tamlohi usuri vara lataua nanahon la vao atu. 17Ale tamlohi tarila hanhani lamasu. Ale la takonahi na sopehanhani, la sohonia na tangamo sangavuluromana mo rua.

Iesu Enia Kristo(Mt 16.13–19; Mk 8.27–29)

18 Na rani tinapua matea, Iesu mo lousiusi enia hasena, ale nona tamlohi usurila lo toho atu, ale mo usia isara mara, “Lavao nike la lo verea lara enau hare?”

19 Ale la raramia lara, “John tamlohipaptijo. Pani hai lara Elijah, ale tatuara laraprovet matea matan tuai mo mele turu.”

20 Moiso mo verea isara mara, “Panikamim kara enau hare?” Ale Peter moraramia mara, “Engko Kristo non God!”

21 Ale mo horora vara la sopo mele verehinau atu isan te tinapua hatea, 22 mara,“Natun tamlohi i pa lavi na rongohaji nahinau matuvana, ale tamlohi aulu hin Is-rael peresi na Moli mata pris tolu na tam-lohi vujangi mata leu, la pa rohu hinia, lapa vilimateia, ale na hatolu rani i pa meleturu na mateia.”

23 Ale mo verea isara mo isoiso mara,“Vara teamo opoia vara i usuriau, i rohu namasalona, ale i soloti na nona talopeilopeitarea ale i usuriau. 24 Matan sava tam-lohi mo opoia vara i hase juri na maurina,maurina i pa tihai; pani sava tamlohi movaitihai na masalona mataku, i pa juri namaurina. 25 Matan sava mo ruhu isanatamlohi matea vara i lavi vevuhi na hinautari na varama, pani hitahumaurina i pa ti-hai? 26Matan haremomahanuhanuhiniauperesi na noku reti, Natun Tamlohi i pamahanuhanu hinia hin rani atu vara i maina hasohasona tolu na hasohason Tama

peresi na angelo tapu. 27 Pani vararuhuna verea isamim, vara tatuamim la lo turunakerihi akerihi la pa sopo hite na matevavano la hite mauri atu Godmo aulu hiniai pala.”

La Hite Na Hasohason Iesu(Mt 17.1–8; Mk 9.2–8)

28 Ale korong rani mo limaravtolu movanomoiso hin la nona retireti atu, Iesumolavi Peter, John peresi James la sahe auluna vutivuti mata usiusi. 29Ale mo lo usiusi,nahona mo posi, ale nona ruru merara larilangi jea mata kilaura. 30 Eh! Tamlohi morua la lo retireti peresia, Moses enia Elijah,31 la pala na hasohaso tavera la lo sorahiana nona malue sei i pa masese Jerusalem ipa sopo tuai.

32 Ale Peter tolu na tapalana sei la lotoho peresia la malokoloko sati na juruvi,pani mara la hite na hasohasona peresi natamlohi mo rua la lo turu peresia mataramo rilangi. 33 Ale la tamlohi atu lara lalo malue isana, Peter mo verea isan Iesumara, “Tamlohi tavera, mo ruhu jea matankama lo turu akerihi nakerihi. Mo ruhuvara kama turuhi te tent i tolu akerihi,nom matea, matea non Moses, ale mateanon Elijah!” Pani Peter mo sopo levosahina sava mo lo verea. 34 Mo pa lo verela hinau sei, telangi matea mo jovi tata-holo isara, ale matahu tavera mo sohoniramatan telangi atu mo hovira.

35 Ale leo matea mo malue hin telangiatu mara, “Haranike enia Natuku, haratuna vironia; ha tapurongo isana!” 36 Leo atumara mo reti mo isoiso, Iesu hasena mo palo toho atu. Ale la nona tamlohi usuri atula sopo mele vereverea, ale la sopo vere nasava la hitea isan tea hin la rani atu.

Natun Tamlohi Matea(Mt 17.14–21; Mk 9.14–29)

37 Mo mele rani sahe, lara la sevuti hinvutivuti atu moiso, vao tavera matea motapaira. 38 Ale moiso, tamlohi matea hinvao atu mo ulo mara, “Tija, na usia rilangiisam vara o mai o hite natuku matan eniavorahese. 39 Tanume sasati matea mo so-honia, ale vahatea purongo mo ngara. Molo tuatuahia vavano valval jingona mo lomalue; mo lohilohi na epena tari, mo rohuvara i malue hinia. 40Na usia rilangi isananom tamlohi usuri vara la pa titiu narihia,pani la sopo eri vaia!”

41 Iesu mo raramia mara, “Kamim mosopo te nomim rasua, ka pina lejileji, na

Page 88: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 9:42 85 Luke 10:7sopo levosahia vara a pa toho i tikelipangisa isamim natu ha pa rongovosahi.O lavi natum i mai!” 42 Mo pa lo mai,tanume lumiha sasati atu mo mele vujahiasivo na lepa, ale mo tuatuahia. Pani Iesumo savurahi tanume sasati atu, ale movai na epena tari la mele ruhu, moiso mosilea isan tamana. 43 Ale tamlohi tari lamarurahi tavera na suiha tavera non God.

Iesu Mo Mele Retireti Vara I Pa Mate(Mt 17.22–23; Mk 9.30–32)

Pani la pa lo marurahi na hinau tarisei mo lo vaira, Iesu mo verea isana nonatamlohi usuri mara, 44 “Ha lo levosahi nasava a pa verea isamim: i pa sopo tuai lapa tau Natun Tamlohi na lima tamlohi.”45 Pani la sopo levosahi nona reti sei, Godmo jorohia isara matan vara la pa sopo erirongovosahia, pani la matahu vara la usiana raramin reti atu.

Hare Mo Aulu Mo Jeu Na Tinapua(Mt 18.1–5; Mk 9.33–37)

46Mo sopo tuai vauriurimateamomalueisara vara hare isara enia mo aulu jea.47 Pani Iesu mo levosahi na romira, moturu mo lavi na natirihi matea mo taua napahisana, 48 ale mo verea isara mara, “Varatea mo lavi te natirihi sohen harihi nahijaku, eniamo laviau. Ale sava tamlohimolaviau mo lavi haratu mo lo ruleau. Matanharatu mo atano jea hin kamim, enia natumo aulu jea.”

Hare Enia Tapalan Iesu?(Mk 9.38–40)

49 John mo raramia mara, “Moli, kamahite na tamlohi matea mo lo titiu narihi natanume sasati na hijam, ale kama vaihiteavara kamahoroamatan eniamo sopovona-mammatea.”

50 Pani Iesu mo verea isana mara, “Hasopo horoa, matan haratu mo sopo mere-sahi isamim enia tatuamim.”

Mara Samaria La Tipahi Iesu51Rani mo lo mai mariviti vara i sahe na

tuka, Iesu mo tau na romina vara i saheJerusalem. 52 Ale mo rule na tamlohi haila vano tiroma hinia, ale la vano la ununa vanua matea nona mara Samaria matanvara la pa tatamahu matana. 53 Pani latamlohi atu la rohu hinia matan mo tau naromina vara i sahe Jerusalem. 54 Ale nonatamlohi usuri sei James enia John lara larongoa lara, “Moli, ko opoia vara kama usina hapu na tuka i jovi sivo i sulira?” 55Pani

Iesu mo posi mo reti isara. 56 Ale la maluela vano na vanua tinapua.

Hare I Pa Usuri Iesu(Mt 8.19–22)

57 La pa lo vano na malele, ale tamlohimatea mo verea isana mara, “A pa usurihovano na sava jara ko vano ea.”

58 Ale Iesu mo verea isana mara, “Viriujala enira nora jara juruvi mo lo toho, majiavuavu enira taura, pani Natun Tamlohimo sopo te nona jara juruvi.”

59 Isana tinapua mo verea mara, “Ousuriau!”

Pani tamlohi atu mara, “Moli, o tinari-hiau a vano a tavuni tamaku tako.”

60 Ale Iesu mo verea isana mara, “Otinarihi la haratu la mate la tavuni na noramate. Pani engko, o vano, o retivujavujangimauri atu God mo aulu hinia.”

61 Ale mele tamlohi tinapua matea moverea mara, “A pa usuriho Moli, pani otinarihia vara a vano a tulahi na tahisakutako.”

62 Iesu mo verea isana mara, “Haratu mosopo tau na romina i rilangi vara i tikeli naisoisona, mo sopo tataholo vara i unu hinmauri atu God mo aulu hinia.”

1 Ki 19.19–2110

Vavahinau Nona Tamlohi Usuri1Hitahunharatu,Molimo vironi na tupu

ngavulu limaravrua mo rua tinapua (72),ale mo rulera la vano tiroma hinia, la vanomo rua rua na taon tari peresi na jara seii pa vano ea i pa sopo tuai. 2 Ale Iesumo verea isara mara, “Vua asitauni momarivi hajavua pani tamlohi voko eniratupu visalete purongo. Matana, ha usiusiisan Moli mata asitauni vara i rule na tam-lohi voko la vanomata vu na nona asitauni.3 Ha vano na malelemim; ha lo levosahiavara na lo rule kamim ka lo vano sohenanatu sipsip na livuha viriu jala. 4 Ha sopolavi te tanga korohi, teni te tanga, teni tesabat, ale ha sopo sile na retioloolo isan teana malele.

5 Sava ima ka unu hinia, tiroma ha vereavara, ‘Tamata i pa toho hin ima akerihi!’

6 Ale vara tea hin ima atu mo avulahihin kamim, nomim leruhu i pa lo tohoisana, pani vara mo vono, i pa mele hilumai isamim. 7 Ale ha lo toho hin ima atupurongo, ale ha lavi na sava la silea matainua peresi na hanhani, matanmo tataholo

Page 89: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 10:8 86 Luke 10:32vara tamlohi voko i lavi na volina. Ha lojuruvi na ima matea purongo.

8 Vara ka unu na taon matea, ale lalavi kamim, ha hani na sava la taua nanahomim. 9 Ha vai na nora rojoa la tihai,ale ha verea isara vara, ‘Mauri atu Godmo aulu hinia mo mai mariviti isamimmoiso.’ 10 Pani vara ka unu na taon matea,ale la rohu hin kamim, ha sivo na noramalele tavera, ale ha verea vara, 11 ‘Kamasarsarhi narihi na tangotango nomim taonna palomam sohena matamata matea nanahomim matan ka rohu hin kamam, alematana, God i pa rohu hin kamim. Ha lolevosahia varamauri atu Godmo aulu hiniamo lo mai mariviti.’ 12 Vararuhu na vereaisamim, vara talai non Sodom i pa soporilangi i tikeli na talai nona taon sohenharihi na rani mata aria.

Tamlohi Matuvana Israel La Sopo Rasua(Mt 11.20–24)

13 Rani sasati isam Chorazin! Rani sasatiisam Bethsaida! Matan vara la hina maru-rahi nike sei la vaira isamim la pa lo vairahin Tyre enia Sidon, enira la pete posimoiso tuai, la ru na paraparati paki, ale lavuluvului na patmakovi moiso mata norahehe. 14 Pani talai non Tyre enia Sidon i pasopo rilangi i tikeli na nomim talai na ranimata aria. 15Ale engko Capernaum, ko romvara God i pa taheho o sahe na tuka? I patauho sivo atano na varama mata mateia!

16 Haratu sei mo tapurongo isamim motapurongo isaku, ale haratu mo rohu hinkamim mo rohu hiniau; ale haratu morohu hiniau mo rohu hin haratu sei mo loruleau.”

17 Hitahu la tupu ngavulu limaravruamo rua atu la mele hilu mai isan Iesu naavulahi lara, “Moli, tanume sasati sohena,la oloolo hin kamam mata hijam!” 18 AleIesu mo verea isara mara, “Na hite Setanmo jovi sivo atano sohena vaha na masapamo sari na varama. 19Ha lo levosahia varana sile kamim na suiha vara ha varasi namata peresi na novu lepa peresi na suihatari tinatinapua non Setan matan ha paaulu hinira mo isoiso, ale i pa sopo tehinau hatelete hinira i eri komo kamim.20 Vararuhu, pani ha sopo avulahi matantanume sasati la oloolo hin kamim; paniha avulahi matan God mo uli na hijamimmoiso na tuka!”

Iesu Mo Vere Meje Isan God Tama(Mt 11.25–27; 13.16–17)

21 Na ranin hinau atu, Iesu mo avulahina suihan Tanume Tapu ale mara, “Na veremeje isamTama,Molimatan tuka peresi navarama,matan ko jarohi la hinaunike isanatamlohi lelevosahi peresi na tamlohi ron-govosahi, ale ko vujangira isana natuvarihipurongo. Vararuhu Tama, ko avulahi hiniamatan mo usuri na masalom ruhuruhu!

22 Tamaku mo sileau na hinau tari, alemo sopo tea i levosahia vara Natuna eniahare pani Tama purongo, ale mo sopo tea ilevosahi Tama pani Natuna purongo peresina sava tamlohi Natuna mo vironia vara ivujangia isana.”

23 Moiso mo posi vano isana nona tam-lohi usuri mo varavaramasa isara mara,“Avulahi isamim matan ka hite na sava kalo hitea. 24 Vararuhu na verea isamim,provet peresi na supe matuvana la lo kilauvara la hite na sava ka lo hitea, ale vara larongo na sava ka lo rongoa, pani la soporongoa.”

Retileu Atu Mo Aulu Jea25 Ale na rani matea tamlohi lelevosahi

mata leu matea mo turu vara i vaihite Iesuna retiusia matea sohen harihi, “Tija, a pavai na sava natu, vara a lavi na mauri tuihinia?”

26 Iesu mo verea isana mara, “La uli nasava na Leu? Na nom kilakilau mo vereasohena sava?”

27 Ale mo raramia mara, “ ‘O opoi MolinomGod vevuhi namapum, namaurim, nasuiham peresi na romim’; Deut 6.5ale, ‘O opoi na tahisam sohen ko lo opoihohasem’.” Lev 19.18

28Moiso, Iesu mo verea isana mara, “Koverea mo tataholo. O vaia sohena, ale o pamauri matana.”

Hare Enia Tahisaku?29 Tamlohi atu mo opoia vara i hasena

vaia i tataholo na nahon Iesu, ale mo vereaisan Iesu mara, “Ale, hare enia tahisaku?”

30 Iesu mo raramia mara, “Ale na ranimatea tamlohi matea mo tai Jerusalem molo sivo Jericho, ale tamlohi vili na tamlohimata vavanaho hai la tauria la rari narihina nona ruru, la lavi narihi na nona mania,moiso la vilia la pulahia na malele marivitii mate, ale la malue.

31 Ale mo sopo tuai pris matea mo losevuti hin malele atu mo hitea, pani maramo hite tamlohi atu mo hahau pahipahihinia. 32 Ale sohen haratu purongo, tam-lohi voko na Temple matea na vaon Levi

Page 90: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 10:33 87 Luke 11:17mara mo mai hin jara atu mo hitea, ale mohahau pahipahi hinia. 33Pani hitahu, maraSamaria matea na nona hahau mo mai hinjara atu, ale mara mo hitea mo romopoia.34 Mo rautoho na pahisana, mo rengi nawel peresi na waen na matara maja, ale mopesira, moiso mo taua aulu na hari pulanadonki, ale mo lingia mo mai na ima mapumatea, mo lo kilaua atu. 35Mele rani sahetamlohi atu mo sile na tamlohin ima mapuatu na mania mo tataholo mata voko matarani mo rua mara, ‘O lo kilaua, ale savahinau ko jalahiamatana, a pamele spaia narani na mele pala nike.’ ”

36 Ale Iesu mo usia isana mara, “Naromim, sava tamlohi natu hin la haratumotolu enia tahisan tamlohi atu sei tamlohivili na tamlohi mata vavanaho la tauria?”

37 Moiso pa tamlohi atu mo raramiamara, “Haratu mo romopoia.”

Ale Iesu mo verea isana mara, “O vano ovaia sohena.”

Martha Enia Mary38 Ale na malelera la lo vano Jerusalem,

Iesu mo unu na vanua matea, ale haraimatea hijana Martha mo avulahi vara iunu na imana. 39 Ale vetasina matea hi-jana Mary, mo sakele na palon Moli molo tapurongo na nona vujangi. 40 PaniMarthamo tiatia na nona tatamahu, alemomai isan Iesu mara, “Moli, ko sopo romiaumatan vetasiku mo rovo hiniau, ale enauhaseku purongo na lo tatamahu? O vereaisana vara i mai i tueniau!”

41 Pani Moli mo raramia mara, “Martha,Martha engko ko romkaka na hinau matu-vana, 42 pani hinau matea mo aulu jea.Mary mo vironi na sava mo mele ruhu jeasei tea i pa sopo eri lavi narihia isana.”

11Vujangi Mata Usiusi(Mt 6.9–15; 7.7–11)

1Ale Iesu mo lo usiusi na jara matea, alemara mo isoiso, nona tamlohi usuri mateamo verea isana mara, “Moli, o vujangikamam mata usiusi sohen John tamlohipaptijo mo lo vujangi na nona tamlohiusuri hinia.”

2Ale Iesu mo verea isara mara,“Vara ka usiusi, ha verea vara:

God Tama, kama opoia vara tamlohitari la sile na oloolo tavera isam

matan engko ko tapu.

Kama opoia vara nom suiha aulumatasupe i pala.

3O sile kamamna hanhanimatan nohorihi,4O romi kamammatan nomam hehe

sohena kama lo romi na hehe nonatinapua isamam.

O lavi narihi kamam na hina vaihite.”5Ale mo verea isara mara, “Ra levosahia

vara, vara te tapalam mo mai isam nalivuha vutepongi ale mo verea isam vara,‘Tapala, o eri sileau hin te pereti i tolu, alea pa mele spaia, 6 matan tapalaku mateamo pa pala purongo na nona hahau, alemo sopo te sope hanhani vara a silea isana.’7 Ale na lolo ima o pa ulo isan tapalam najingoima vara, ‘O sopo vaore, matarua mopelati ale natuku la lo juruvi peresiau navata. A sopo eri turu vara a sileho hinte hinau.’ 8 Vararuhu na verea isamim,hina purongo vara enia tapalam matea, opa sopo eri turu vara o silea hin te hinauhatea, pani o pa turu vara o sile na sava moopoia matan mo lo ajiho matana.

9Vararuhu na verea isamim, ha usia, alei pa mai isamim; ha alea, ale ha pa lavutia;ha rerengi, ale i pa roi isamim. 10 Matantamlohi tari sei la usia la lavia, ale haratumo alea, mo lavutia, ale isan haratu mo lorerengi, pelati i pa roi.

11 Ale sava tama isamim, vara natunamo usia na maji matea, i pa turu i sile namata sasati matea isana, panimo sopomajisei mo usia? 12 Teni vara mo usia hin teesile toa, i pa turu i silea na novu lepa?13 Vara kamim sei ka sasati jea, pani kalevosahia sohena sava vara ha sile na otoriruhuruhu isana natumim, ha lo levosahiavara GodTamana tuka i pa sile na hinaumoruhuruhu jea sohena Tanume Tapu, isan laharatu la usia!”

Beelzebul Enia Setan(Mt 12.22–30; Mk 3.20–27)

14 Na rani matea Iesu mo titiu narihi natanume sasati matea sei mo vai na tamlohimatea mo mengo. Pa tanume sasati maramo malue, pa mengo atu mo retireti, aletamlohi la marurahi tavera. 15Pani tatuaralara, “Enia mo lo titiu narihi na tanumesasati na hijan Beelzebul, tamlohi taveranona tanume sasati!” 16Ale tatuara, matanla opoia vara la vaihitea, la ajia vara i vai tematamata marurahi hatea i tai na tuka.

17 Pani matan Iesu mo levosahi naromiramo verea isaramara, “Jara supe tarisei la patumasa na lolora la pa puru, ale

Page 91: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 11:18 88 Luke 11:42patumasa na lolo ima matea i pa aseaserala jovi. 18 Ale, vara Setan sohena mo lohase valum isana hasena matan enia movaiau na eri titiu narihi na nona tanumesasati, nona suiha mata supe i pa turusohena sava? 19 Ale, vara na lo titiu narihina tanume sasati na hijan Beelzebul, harenatu mo lo tueni na natumim na rani lalo titiu narihi na tanume sasati? Matanharatu, enira natu la pa nomim tamlohiaria. 20 Pani vara na lo titiu narihi natanume sasati na suihan God, ka levosahiavara mauri atu God mo aulu hinia mo palaisamim. 21Vara tamlohi suihamatea seimotatamahu mata valum, enia mo lo matahina imana tavera, nona tavtav la pa lo tohoi ruhu. 22 Pani vara tea mo mele suiha mojeuamomaimo valumperesia, alemo jeua,enia i pa lavi narihi na nona hinahinaumata vuro sei mo lo tau na nona rasuahinira, ale i pa ase na nona tavtav.

23 Haratu mo sopo turu peresiau eniamo lo turuleji hiniau, ale haratu mo sopovilevilei peresiau mo lo levuti jalajalai.

Vujangi Mata Tanume Sasati(Mt 12.43–45)

24 Vara te tanume lumiha sasati momalue na tamlohi matea, mo vano ralihi najara hasetohomo lo aleale nona jara mapu,ale mara mo sopo hite tea mo verea mara,‘A pa mele vano na imaku sei na tai ea!’25Ale,maramomelemaimohite imana atula tivesia, ale la vai mamahunia. 26Moiso,mo mele vano mo lavi na tanume lumihasasati mo limaravrua tinapua sei la sati lajeua, ale la unu hin ima atu ale la lo tohohinia. Ale hitahu, maurin tamlohi atu i pasati i jeu tiroma.”

27 Iesu mo pa lo vere la hinau nike, haraimatea hin vao atu mo ulo isana mara,“Avulahi isan harai atu mo tapeho ale mokilauho!”

28 Iesu mo raramia mara, “Avulahi i pamele ruhu jea isan la haratu la rongona retinon God ale la hahau hinira.”

Matamata Non Jonah(Mt 12.38–42; Mk 8.12)

29Ale vao atu mara mo lo tavera jea Iesumo tapulo verea isaramara, “Pina nike eniapina sasati matea. Mo lo ale na matamata,pani i pa sopo eri hite te matamata panimatamata non Jonah purongo. 30 Matansohen Jonah enia matamata matea isanamara Nineveh, Natun Tamlohi sohena isanpina nike. 31 Ale Vesupe non Sheba i pa

turu na rani aria peresi na tamlohin pinanike nake, ale i pa verea vara talai non pinaakerihi mo tataholo, matan enia mo tai najara asau rove mo sinai vara i tapurongo nalelevosahi non Solomon; pani hinau mateamo mele aulu jea hin Solomon mo lo tohonike. 32 La tamlohi atu matan Ninevehla pa turu na rani aria peresi pina nikenake, ale la pa verea vara talai non pinanike mo tataholo, matan enira la posi mataretivujavujangi non Jonah; pani tamlohimatea mo aulu jea hin Jonah mo lo tohonike nake.

Malarani Na Maurim(Mt 5.15; 6.22–23)

33Mo sopo te tamlohi i hasahi na lamu,vara i taua na jara jarohi matea na lolo ima,teni i taua na ruhuruhun te tanga; pani ipa kehoia na jaranamatan vara la haratu launu na ima la pa hite na merana. 34Matamenia lamu mata epem. Vara matam molo ruhu, epem tari la lo marivi na mera;pani vara matam mo sati, epem tari la pamarivi na roroha. 35 Matan haratu, o lokilaumamahuvara sava ko lo romvara eniamera na lolom mo sopo mera vararuhupani roroha. 36 Pani vara epem tari momarivi na mera, ale mo sopo te rorohahinia, i pa mera vevuhi sohena sasaramilamu matea sei mo lo sileho na merana.”

Iesu Mo Retiroaroahaira(Mt 23.1–36; Mk 12.38–40; Lk 20.45–47)

37 Iesu mo pa lo retireti, ale Phariseematea mo usia vara i vano na imana ihanhani peresia, ale mo vano mo sakelena jara hanhani. 38 Pharisee atu mo hutuamatan Iesu mo sopo javula tiroma vara i pahanhani. 39 Ale Moli mo verea isana mara,“Kamim Pharisee ka lo hoje na panikenperesi na peleti na harira, pani na lolomimka marivi na hanmarua peresi na posposisasati jea. 40 Kamim ka rongorongo vono!Haratu sei mo lo vai na harina enia mo vaina lolona. 41 Pani ha sile na silesilea naavulahi isan la haratu la vejuveju, ale ha pavokevoke vevuhi na maurimim tari.

42 Pani rani sasati isamim Pharisee!Matan ka lo sile na sangavulu solat, okeperesi na pere pahai tari, ale ka lo romromipurongo na hinau mo aulu na nahon Godsohena nomim ariari, ale ka sopo opoi God.Pani i pa mele ruhu jea vara ha vaira eniramo isoiso.

Page 92: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 11:43 89 Luke 12:15

43 Rani sasati isamim Pharisee! Matanka opoi na jara sakele nona tamlohi auluna lolo ima lotu, ale ka opoi vara tam-lohi la lo sile na retioloolo isamim na jaramaket. 44 Rani sasati isamim Pharisee!Matan kamim, ka sohena taptap sei tam-lohi la sopo levosahia vara enira taptap, aletamlohi la hahau aulu hinira pani la sopolevosahia, ale mo vaira la lumiha matana.”

45Tamlohi lelevosahimata leumatea hinla haratu la lo turu atu mo raramia mara,“Tija, sava ko lo verea ko vai mahanuhanuhin kamam sohera!”

46 Ale Iesu mara, “Rani sasati sohenaisamim tamlohi lelevosahi mata leu!Matan ka tau na tetehi puhoni isanatamlohi la sopo eri lavira, ale te vonamimhatea mo sopo vai te hinau hatelete varai tuenira. 47 Rani sasati isamim! Matan kavoronamatamatamata romromi naprovetsei tamamim la vilira. 48 Matan haratu,kamim ka nora tuetueni ale ka majingana sava tamamim la vaira, matan enira lavilira ale kamim ka vai na matamata mataromromira na tapura. 49 Matan haratu,God na nona lelevosahi mo verea mara, ‘Apa rule te provet peresi na vaharule isara,la pa vilimatei te tatuara ale la tipahi tetatuara.’

50 Matana, rae provet tari sei mo roromo tapulo na rani vavahinau hin varamanike, God i pa taua na liman pina nike nake,51 mo tapulo na raen Abel mo tikeli naraen Zechariah, hara seimomate na livuhavotavota peresi na jara tapu na Temple.Vararuhu na verea isamim, God i pa sile natalai tavera isan pina nike nake.

52 Rani sasati isamim tamlohi lelevosahimata leu! Matan ka lo turuhoro na maleletamlohi vara la eri levosahi God, ale kamimsohena ka sopo levosahi God, ale ka loturuhoro na tamlohi sei la opoia vara lalevosahi God.”

53 Ale Iesu mara mo malue hin jara atu,Pharisee peresi na tamlohi vujangi mataleu, la tapulo area rilangi, la jinea varai mele vere te hinau matuvana, 54 la losasaovi roro matana vara la eri tuvaia hinte hinau i pa verea.

12Posposi Tapnetano

1 Iesu mo pa lo vano makomona, alevao tamlohi matuvana la lo takonahi latiatia hajavua la lo tapulo turu aulu hinirahasera, ale Iesumo tapulo verea isana nona

tamlohi usuri mara, “Ha lo kilau mata isinona Pharisee, isi sei enia posposi tapne-tano. 2Mo sopo te hinau vara la jarohia i pasopo pala, teni te hina luhu vara la pa sopolevosahia. 3Matan haratu, sava ka verea naroroha, la pa rongoa na malarani, ale savaka varavaramasa hinia na jara luhu, la pavereulia na jara tavera.

Retiroaroahai Matea(Mt 10.28–31)

4 La tapalaku, vararuhu na verea isamimvara ha sopo matahuni la haratu la lovilimatei na epemim, pani hitahu la sopoeri mele vai te hinau tinapua. 5 Pani apa retiroaroahai kamim hin haratu varaha pa matahunia: ha matahuni God seimatan enia mo lo tauri na suiha vara ivilimatei kamim, ale i eri pulahi kamim namoruhapu. Enia natu ha pa matahunia!

6Tamlohi tari nike isara la levosahia varaha eri voli te vakarakara i lima na selen morua purongo, pani God mo sopo romalihohin te hatelete. 7Vulumim hatehateahi napatumim sohena, God mo sopo romalihohin te hatelete. Ha sopo matahu matankamim ka mele aulu jea na vakarakaramatuvana na nahon God.

Ha Sorahi Iesu Isana Tinapua(Mt 10.32–33; 12.32)

8 Ale na verea isamim vara te vonamimhatea i verea vara enia noku na naho tam-lohi, Natun Tamlohi sohena i pa verea varaenia nona na naho angelo non God, 9 paniharatu mo vunvunia vara enia noku nanaho tamlohi, enau a pa vunvunia varaenia noku na naho angelo non God. 10 Aletamlohi tari sei la lo veresatihi Natun Tam-lohi, God i pa romira, pani haratu mo vere-satihi Tanume Tapu, God i pa sopo romia.

11Ale na rani vara tamlohi la lavi kamimna lolo nora ima lotu, teni na naho tamlohiaulu peresi la haratu la lo tauri na suiha, hasopo romkaka vara ha pa raramira sohenasava teni vara ha pa vere na sava, 12matanTanume Tapu i pa vujangi na sava ha paverea hin rani atu.”

Haratu La Sopo Romromi God13 Tamlohi matea hin vao atu mo verea

isana mara, “Tija, o verea isan voraiku varai ase na korun tamamam peresiau.” 14 PaniIesu mo verea isana mara, “Tapala, na soposinai matan vara a ari teni a ase na nomimhinahinau.” 15 Ale Iesu mo verea isaramara, “Ha lo kilau, ha toho asau na posposi

Page 93: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 12:16 90 Luke 12:42tari mata marohati na hinau mo sopo tenomim, matan mauri vararuhu enia mosopo na sava nakonako ka lo lavira.”

16 Ale mo vere na titileu matea isaramara, “Tamlohi tavtav matea, isana la jeala matuvana hajavua i sopo eri vaira, 17 alemo lo hase romromia mara, ‘A pa vai nasava natu, matan mo sopo te jara vara apa tau mamahuni la vua isaku nike hinia?’18 Ale mara, ‘Ale! Na levosahi na hinaumatea a pa vaia, a pa kauti narihi la nokupea nike, ale a mele vorora la mele taverajea, ale a pa takonahi na vua isaku peresina noku hinahinau hinira. 19Ale a pa vereaisaku haseku vara, ‘Engko nom hinau ruhumo marivi, ko takonahira la eri toho matatauni matuvana: o mapu, o hanhani, o inuale o avulahi.’

20 Pani God mo verea isana mara, ‘Tam-lohi rongorongo vono! Hin vutepongi ak-erihi purongo, a pa narihi na maurim, alela hinau sei ko lo tatamahunira la pa soporuhu matan te hinau isam.’

21 I pa sohena isan haratu sei mo lotakonahi na nona tavtav mata masalona,pani mo sopo romromia vara i tapala ruhuperesi God.”

Ha Sopo Romkaka(Mt 6.25–34)

22 Ale Iesu mo verea isana nona tam-lohi usuri mara, “Matan haratu, na vereaisamim, ha sopo romkaka mata maurimimvara sava ha pa hania, teni na epemim varasava ha pa rua. 23 Matan mauri mo aulujea, mo jeu na hanhani, ale epemim moaulu jea, mo jeu na ruru. 24Ha to romromina maji avuavu, enira la sopo lavo teni lasopo vu, ale mo sopo te nora jara tatamahuteni te pea, pani God mo lo vahanira. Kalevosahia vara na nahon God kamim kamele aulu jea na maji avuavu! 25 Ale savatamlohi isamim na nona romkaka i eri vaina maurina i mele peravu matan te aoahatea? 26 Ale vara ha sopo eri vai te hinarihirihi hatea sohenharatu,mata sava natuka lo romkaka na hinau tari?

27Ha to romromi na lili wai sohena savala lo ulua, la sopo voko, la sopo tulai nanora ruru, pani na verea isamim vara rururuhuruhu non Solomon na nona tavtavtavera, la sopo ruhu sohena ruru non telili wai hatea. 28 Pani vara God mo ru naruvuruvu matan nahapani purongo, panipavuho mo mahoa, ale la pulahia na hapu,mo sohena sava, ka rom vara God i pa sopo

ruru kamim? Kamim akerihi, nomim rasuamo rihirihi hajavua! 29 Ale ha sopo ale nasava ha pa hania teni na sava ha pa inua,teni ha lo romkaka. 30 Matan la haratula sopo levosahi God la lo ale la hinauatu, pani Tamamim mo levosahia vara kaopoira. 31 Pani ha ale mauri atu sei God molo silea sei enia mo supe hinia, ale enia i pasile na hinau tinapua sei ka opoira peresiaisamim.

Hinau Atu Na Tuka(Mt 6.19–21)

32 Natuvarihi, ha sopo matahu, matanTamamimeniamo avulahi tavera vara i silekamim hin mauri atu enia mo supe hinia.33 Ha harehi na nomim hinahinau, ale hasilesile isan la haratu la vejuveju hin tehinau. Ha vai na nomim tanga korohi seila pa sopo eri rovo hin te rani la marivi natavtav matan tuka sei la pa lo toho tui tuiea. Mo sopo te tamlohi vavanaho ea teni temajmaj vara i eri komora atu. 34Matan savajara nomim tavtav la lo toho ea, mapumimsohena la pa lo toho atu.

Ha Tatamahu Tarea(Mt 24.45–51)

35 Ha tatamahu matan Moli, ale ha vaina nomim lamu la lo hani, 36 ale ha sohenatamlohi sei la lo saovi nora moli vara i pamele mule na hanhani lahi matea matanvara la eri roi na matarua isana vahateana rani mo pala ale mo rerengi. 37 Avulahitavera isana volitusi tari vara nora molimo tapaira la pa lo kilau na rani mo pala.Vararuhu na verea isamim vara na nonaavulahi tavera, moli atu i pa ru na rurunona volitusi, ale i verera vara la sakelena jara hanhani, moiso i pa lavi na harahinau i silea isara. 38Varamopala na livuhavutepongi teni na toa tarere ale mo tapairala pa lo kilau, la volitusi atu la pa avulahitavera.

39 Pani ha lo levosahi harihi: vara molimata ima i pa lo levosahia vara sava ranitataholo tamlohi vavanaho i pa pala hinia,i pa sopo malue na imana vara tamlohivavanaho i eri unu na imana. 40 Kamimsohena, ha lo tatamahu,matanNatunTam-lohi i pa mai na rani ka rom vara i pa sopomai hinia.”

41Ale Petermara, “Moli, ko lo vere titileunike nomam purongo teni nona tamlohitari?”

42 Ale Moli mo verea mara, “Hare natuenia patu tamlohi lelevosahi matea sei mo

Page 94: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 12:43 91 Luke 13:9lo turu rilangi tarea mata kilau na imannonamoli? Ale nonamoli mo tauamo auluna imanamatan vara i vahani na nona voli-tusi mata imana na rani hanhani tataholo.43Avulahi tavera isan volitusi atu vara nonamoli mo tapaia mo lo vaia sohena na ranimo pala. 44Vararuhu na verea isamim varamoli atu i pa tau volitusi atu i aulu nanona hinahinau tari. 45 Pani vara volitusiatu mo hase verea isana vara, ‘Noku molimo sopo mai vila!’ Ale mo tapulo tamajina volitusi harai peresi na lamane, ale mohanhani ale mo inu mo drong, 46moli nonvolitusi atu i pa pala na rani mo sopo romvara i pa pala hinia na aoa matea mo sopolevosahia, moiso i pa sile na talai tavera jeaisana, ale i pa taua peresi la haratu la soporuhu. 47Ale sava volitusi seimo levosahi namasalon nonamoli panimo sopo tatamahuteni mo sopo vavahinau usuri na masalonnona moli, enia i pa lavi na talai rilangi.

48 Pani isan volitusi sei mo sopo lev-osahia vara mo vai na hinau mo sopo tata-holo, nona talai i pa sopo rilangi. Isanatamlohi tari sei Godmo tau na hinaumatu-vana na limara, Godmo lo kilaumata hinaumatuvana jea la pa tai isara.

Patumasa Matan Rasua Hin Iesu(Mt 10.34–36)

49 Na sinai vara a pulahi na hapu navarama mata ase na tamlohi vara hare ipa toho jejeu, ale na opoia jea vara mo lotapulo hani moiso. 50 A pa lavi na paptijosasati matea mo lo toho na nahoku, aleenia tetehi puhoni matea moiso isaku, ale ipa sohena i tikeli rani atu na lavi vevuhia.51 Ka rom vara na sinai matan vara a silena tamata na varama? Mo vono, panivara a sile na patumasa. 52 Matan motapulo nakerihi mo lo vano, vao ima mateatamlohi mo lima la pa patumasa, mo tolula pa meresahi hin mo rua, ale mo rua la pameresahi hin mo tolu. 53 La pa patumasa,tamana i pa meresahi isan natuna, natunaisan tamana, ale tinana i pa meresahi isanvenatuna, ale venatuna isan tinana, haraii pa meresahi isan tinan tuana, ale tinantuana isan naroun natuna.”

Ha Hitevosahi Na Hinau Non God(Mt 16.2–3; 5.25–26)

54 Ale Iesu mo verea isan vao atu mara,“Vara ka hite na telangi matea mo lo veleMarino, ka verea vahatea vara, ‘Usa mateamo lo mai.’ Ale mo pala sohena. 55Ale vara

ka hite na langin tahuna mo lo sere kara,‘Alo i pa tutuni sati!’ Ale mo pala sohena.56 Ka tapnetano! Ka levosahia vara ha eriverea vara i pa sohena sava na sava ka lohitera na varama peresi na masapa, panimata sava natu, ka sopo eri verea vara savarani nahai ra lo toho hinia nake?

57 Ale mata sava natu ka sopo eri hasehitevosahi na sava mo tataholo? 58Vara kolo vano na court, ale i pa mele ruhu varao tapai haratu mo lo tau kamim na courtna malele tako, ale o vaihitea vara o vaitataholoi hinau atu peresia tiroma; vara ivono, o pa turu na nahon tamlohi aria, ale ipa arihoovanona lima tamlohi ima rilangi,ale i pa tauho na ima rilangi. 59 Vararuhuna verea isam, o pa sopo eri malue vavanoo voli vevuhi na nom ave tari.”

131 Hin pongi atu, tamlohi hai la lo toho

atu, la verea isan Iesu lara Pilate mo vili-matei na mara Galilee hai hin rani atu la losile na noramalamalai na Temple, ale raeramo hoi peresi na rae nora malamalai. 2Alemo raramira mara, “Ka rom vara la maraGalilee atu la hehe mo jeu na mara Galileetinapua matan la lavi na mateia sohenateni mo vono? 3 Mo vono, pani na vereaisamim vara ha sopo posi, kamimmo isoisoha pa tihai sohera. 4Teni la tupu sangavuluromana mo limaravtolu atu sei taoa matanSiloam mo jovi mo vilimateira, ka romvara enira la hehe mo jeu na tamlohi taritinatinapua sei la lo toho Jerusalem? 5Movono, pani na verea isamim, vara ha sopoposi, kamim sohena ha pa tihai sohera.”

Vipahai Pulo Fig Matea6 Ale Iesu mo vere titileu akerihi mara,

“Tamlohi matea mo lavo na pulo fig mateana isana, ale mo mai mo aleale vuana panimo sopo hite tea. 7Ale mo verea isan nonatamlohi voko mata isa mara, ‘Ko hitea, namai tauni mo tolu moiso vara a hite tenaman pulo fig akerihi ale na sopo hitetea. O tai jovia. Mo lo turuhoro na jarapurongo.’

8 Ale mo raramia mara, ‘Tamlohi tavera,o mele tinarihia hin tauni akerihi, a pa heliralihia, ale a pa tau na te buluk i ralihia.9 Ale tavalu tauni korong i pa vua, vara isohena mo ruhu, pani vara mo vono, o eritai jovia.’ ”

Iesu Mo Vavahinau Na Sabbath

Page 95: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 13:10 92 Luke 13:35

10 Na rani matea Iesu mo lo vujangi naima lotu matea atu na Sabbath. 11 Aleharaimatea tanume sasatimateamo vai naharina mo hoho mata tauni mo sangavuluromana limaravtolu. Harina mo hoho alei sopo eri turu tataholo. 12 Na rani Iesumo hitea, mo usia mo mai isana, mo vereaisana mara, “Harai, engko ko materi nanom rojoa.” 13 Ale mo tau na limana hinia;ale vahatea purongo harina mo tataholo,ale harai atu mo hasohaso God.

14 Pani patu tamlohi mata ima lotu atumo lolokoru matan Iesu mo vai na rojoamo tihai na Sabbath, ale mo verea isanatamlohimara, “Ranimo limarave la lo tohomata vavahinau hinira. Ha sinai hin la raniatu matan vara i vai na nomim rojoa latihai, mo sopo na rani Sabbath.”

15MoisoMoli mo raramiamara, “Kamimka tapnetano! Na levosahia vara kamimhatehateahi ka lo uli narihi na pulamimbuluk teni donki na nora jara juruvi hinte Sabbath, ale ka lavia vano vara i inu tewai. 16 Ale ka romi vara mo tataholo tenimo vono vara harai akerihi venatun Abra-ham matea sei Setan mo lihoa mata taunimo sangavulu romana limaravtolu moiso,vara i eri materi na nona rani rilangi naSabbath?” 17 Ale mara mo lo vere la hinauatu, nona meresahi tari la mahanuhanu,ale tamlohi mo isoiso la avulahi na hinaruhuruhu tari sei mo lo vaira.

Vujangi Mata Piri Paka(Mt 13.31–33; Mk 4.30–32)

18Moiso Iesu mo verea mara, “Mauri atuGod mo aulu hinia mo sohena sava? A paverea vara mo sohena sava hinau? 19 Mosohena piri paka matea tamlohi matea molavia mo pulahia purongo, ale mo ulua momai vipahai tavera matea; ale maji avuavula lo vai na taura na rangarangana.”

Vujangi Mata Isi20 Ale mo mele verea mara, “A pa mele

verea vara mauri atu God mo aulu hiniamo sohena sava hinau? 21 Enia mo sohenamakomo isi sei harai matea mo lavia mohoia na paki flauamatea vavano isi mo vaiamo sosohi vevuhi.”

Hare I Pa Juri?(Mt 7.13–14, 21–23)

22 Iesu na nona hahau mo unu role nataon peresi na vanua mo lo vujangi, alemo hahau mo lo vano Jerusalem. 23 Aletamlohimateamo verea isanamara, “Moli,la haratu sei la pa juri, enira i pa tupu

visalete purongo?” Ale mo verea isaramara, 24 “Ha vaihitea vara ha eri unu hinmatarua rihirihi atu. Matan na verea, vaotavera la pa opoia vara la unu pani la pasopo eri vaia. 25 Na rani tamlohi taveramata ima mo turu mo pelati na matarua,ale kamim na jingoima ka tapulo rerengina pelati kara, ‘Moli, o roi isamam!’ Ale ipa rarami kamim vara, ‘Na sopo levosahiavara ka tai epu!’ 26Moiso ha pa tapulo vereaisana vara, ‘Pani kamam kama lo hanhani,ale kama lo inu peresiho, ale engko ko lovujangi na malele tavera na nomam taon.’27Pani i pa verea vara, ‘Na verea isamim, nasopo levosahia vara ka tai epu! Hamaluenanahoku, kamim tamlohi lejileji!’

28 Na jara talai, la pa tangtangi ale la panarnarori na hurura na rani la hite Abra-ham, Isaac, Jacob peresi na provet tari hinmauri atu God mo aulu hinia, pani kamimka hase horo kamim hinia. 29 Ale tamlohila pa tai Opae, Marino, Tahuna peresi Auta,ale la pa sakele na jara hanhani hin mauriatu Godmo aulu hinia, ale la pulahi kamim.30Ale ha lo levosahia vara, tatuara sei la lohitahu nake, la pa tiroma, ale tatuara la lotiroma nake, la pa hitahu.”

Iesu Mo Tangi Matan Jerusalem31 Tataholo hin rani atu, Pharisee hai la

mai la verea isana lara, “O rovo nike, matanHerod mo opoia vara i vilimateiho.”

32Ale Iesumoverea isaramara, “Ha vanoha verea isan pusi atu vara, ‘O levosahiavara nohorihi peresi pavuho enau a pa titiunarihi na tanume sasati, ale a pa vai narojoa la tihai, ale na hatolu rani a pa isoisona maleleku. 33 Hina purongo, a pa vanonamaleleku nohorihi, pavuho peresi pongitolu, matan i pa sopo tataholo vara provetmatea i mate na jingoiman Jerusalem!’

Iesu Mo Tangisi Jerusalem(Mt 23.37–39)

34 Jerusalem, o Jerusalem, taon taverasei mo vilimatei na provet, ale mo parula haratu God mo rulera isana. Vaha visamoiso na opoia vara a takonahi na natumjaramatea sohena toa harai mateamo hovina natuna na ruhuruhu hapana, pani korohu! 35O lo levosahia vara imammo puru!Ale na verea isam vara engko o pa sopomele hiteau i tikeli rani atu o pa verea vara,‘Avulahi isan haratu mo lo mai na hijanMoli!’ ” Psa 118.26

Page 96: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 14:1 93 Luke 14:2714

Iesu Mo Vai Na Rojoa La Tihai1 Na Sabbath matea, Iesu mo vano na

ima tamlohi aulu matea na vao Pharisee,ale la tamlohi atu la lo kilau roroia. 2 Aletamlohi purapura matea mo lo toho atu nanahon Iesu. 3 Iesumousi na Pharisee peresina tamlohi lelevosahi mata leu mara, “Motataholo vara tea i vai na rojoa i tihai naSabbath teni mo vono?” 4 Pani la sakeletapnono. Moiso Iesu mo tauri tamlohi atumo vai na nona rojoamo tihai, alemo ruleamo vano. 5Moisomo usia isaramara, “Varate vonamim hatea te natuna teni pulanabuluk hatea mo jovi sivo atano hin te moruwel matea na rani Sabbath matea; harenatu i pa sopo reve narihia vila?” 6 Aleenira la sopo eri rarami la hinau nike.

Vujangi Mata Posposi Romatano7 Ale Iesu mo vere na titileu matea isan

la haratu sei la usira la mai atu, matan mohitea sohena sava la lo hase vironi na jarasakele ruhu atu na tep, ale mo verea isaramara, 8 “Na rani tamlohi matea mo usihovara o mai na hanhani lahi, o sopo sakelena jara ruhu tako, matan ko sopo levosahiavara tamlohi lahi atu mo usi te tamlohiaulu tinapua mo aulu hiniho teni mo vono,9 ale haratu mo lo usi kamim tupra ruasei i pa mai isam i verea vara, ‘O sile namasapam isan tamlohi akerihi!’ Ale o pamahanuhanu o sivo na jara sakele atano.

10 Pani vara la usiho, o vano o sakele najara sakele nona tamlohi purongo tiroma,matan vara tamlohi lahi atu vara i maiisam i verea vara, ‘Tapala, o juha o sahe najara matea mo mele ruhu!’ Moiso, matanharatu o pa lavi na oloolo na naho tamlohitari sei la lo sakele hin jara hanhani atuperesiho. 11Matan tamlohi tari sei la hasetaura aulu, God i pa taura atano, haratumohase taua atano, God i pa taua aulu.”

12 Iesu mo mele verea isan tamlohin imaatu mara, “Vara o vai na hanhani tenite hanhani tavera hatea, o sopo usi tetapalam teni te voraim, teni te tahisam tenila haratu la tavtav sei la lo toho marivitiisam, matan enira la pa mele usiho naimaramatan vara lamele vaia sohena isam.13 Pani vara o vai na hanhani tavera, o usina tamlohi tilavono, haratu la kuti, haratula papao peresi na matavuso, 14 ale God ipa leruhu hiniho matan enira la sopo eri

mele spaia. God i pa voliho na rani matasauteterahi na tamlohi tataholo.”

Hanhani Tavera Nona Supe Matea(Mt 22.1–10)

15 Moiso, tamlohi matea mo lo sakeleperesi Iesu hin tep atu, mara mo rongo lahinau nike, mo verea isan Iesu mara, “Avu-lahi isana tamlohi tari sei la pa hani peretiatu hin mauri atu God mo aulu hinia!”

16 Pani Iesu mo verea isana mara, “Narani matea tamlohi tavera mateamo vai nahanhani tavera matea, ale mo usi na tam-lohi matuvana la mai hinia. 17 Ale hin ranimata hanhani tavera atu mo rule na nonavolitusi isan la haratu mo usira moiso varai verea isara vara, ‘Hamai matan hinau tarila tatamahumoiso!’ 18Pani enira mo isoisola tapulo posi na romira. Tiromara moverea isana mara, ‘Na voli na lepa matea,ale a pa vano vara a hitea. O verea vara apa sopo mai.’ 19Ale mele tinapua mo vereamara, ‘Na voli na buluk mo sangavulu, alea pa vano vara a lo kilau usurira. O vereavara a pa sopo mai.’ 20Ale mele tinapua moverea mara, ‘Na pa lahi na narouku matea,ale matan haratu a sopo eri mai.’

21 Ale volitusi atu mo mai mo vere lahinau sei isan nona tamlohi tavera. Moisotamlohi tavera atu mata ima mo lolokoru,ale mo verea isan nona volitusi mara, ‘Ovano vila namalele tavera peresi namalelevavarihi hin taon tavera nike, ale o lavi laharatu la tilavono, haratu la kuti, haratula matavuso peresi la haratu la papao.’22Ale volitusi atu mo verea mara, ‘Tamlohitavera, sava ko retileu hinia na vaia moiso,ale masapa mo pa lo toho na lolo ima.’23 Ale tamlohi tavera atu mo verea isannona volitusi atu mara, ‘O vano asau namalele tavera peresi na pahisa malele, aleo haluhalu na tamlohi tari vara la mai launu, matan na opoia vara imaku i marivi.24 Matan na verea isamim, i pa sopo tevonan te tamlohi atu na lo usira tiromamoiso vara la pa eri hatiroro hin te hinauhatea hin noku hanhani tavera nike.’ ”

Ha Opoi God Ale Ha Usuri Iesu(Mt 10.37–38)

25 Tataholo hin rani atu, vao tavera lalo toho peresia, ale Iesu mo posi mai is-ara mo verea isara mara, 26 “Vara tea momai isaku, pani mo sopo rohu hin tamanaperesi tinana peresi na natuna, peresi navoraina peresi na vevoraina, teni mo soporohu na maurina hasena, enia i pa sopo erimai noku tamlohi usuri. 27 Sava tamlohi

Page 97: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 14:28 94 Luke 15:18mo sopo soloti na nona talopeilopei alei usuriau, enia i pa sopo eri mai nokutamlohi usuri.

28Matan sava tamlohi isamim natu, varamo opoia vara i voro na ima aulu mateamata kilau vano asau, mo sopo sakeletiroma matan vara i evia vara nona maniamo tataholo mata i eri voro vevuhi imaaulu atu mata kilau vano asau teni movono? 29 Vara i vono, vara mo tau napulona, pani mo sopo eri voro vevuhia,tamlohi tari sei la hitea la pa lo kerehiamatana, 30 lara, ‘Tamlohi akerihi mo tapulovoro, pani mo sopo eri vaia vevuhia!’

31 Teni, sava supe natu, mo vano vara ivai na vuro peresi na supe tinapua matea,mo sopo sakele tiroma matan vara i hiteavara la nona tamlohi vuro atu tupu tarivaha sangavulu (10,000) vara larilangi mata la turuhoro supe atu sei mo lomai peresi na nona tamlohi vuro tupu tarivaha sangavulu rua (20,000).

32 Vara mo vono, i pa rule te tamlohi lavano isan nona meresahi atu vara mo pa lotoho asau vara la usia hin te malele mata isari tamata. 33Matan haratu, te vonamimi sopo eri mai noku tamlohi usuri vara mosopo tinarihi na nona hinahinau tari.

Solo Peresi Na Malarani(Mt 5.13; Mk 9.50)

34Niu la saoroia enia mo ruhu, pani varamo sopo mele te ngarpulu hinia, ngarpului pamele sivo hinia sohena sava? 35 Jamanamo sopo mele ruhu mata ravoa peresi tehinau. La pa pulahia purongo. Haratu moeri rongovosahia, o tapurongo!”

15Sipsip Atu Mo Jalio(Mt 18.12–14)

1Moiso tamlohi lavi namaniamata takisperesi na tamlohi hehe, la lo mai isanavara la rongoa. 2 Pani Pharisee peresi natamlohi vujangi mata Leu la lo reti vavar-ihi lara, “Tamlohi akerihi mo lo pulutahiperesi na tamlohi hehe, ale mo lo hanhaniperesira.”

3 Ale Iesu mo verera hin titileu akerihimara, 4 “Hare isamim, vara pulana sipsipmo tikeli mo ngavulu sangavulu (100) varamatea mo jalio, mo sopo mele vano vara ialea? I pa tinarihi la haratu mo ngavulu

limaravati mo limaravati (99) la lohanhani na jara tavera vavano i mele lavutipa haratu mo lo tihai. 5Ale mara mo hitea,i pa solotia na pilina na avulahi. 6Vara mopala na imana, i pa tovi na tapalana peresina tahisana la pulutahi peresia, ale i vereavara, ‘Ha avulahi peresiau matan na melelavuti pa pulaku sipsip atumo lo tihai.’ 7Alei pa sohen haratu natu, tuka i pa avulahijea hin haratu matea sei mo mele posi, mojeu la haratu mo ngavulu limaravati molimaravati (99) sei la tataholo la sopo jaliona malelera.

Harai Matea Mo Ale Na Selen8Teni sava harai vara nona selenmo san-

gavulu, pani mo vaitihai matea, mo sopohasahi na lamu vara i tivesi na imana i aleavavano i lavutia?* 9 Ale vara mo lavutia,i pa tovi na tapalana peresi na tahisana lapulutahi peresia, ale mo verea mara, ‘Haavulahi peresiau matan na mele lavuti paselen atu sei na lo vaitihaia!’ 10 Ale naverea isamim, vara i pa sohen haratu natu,avulahi tavera mo lo toho na naho angelonon God matan tamlohi hehe atu sei momele posi na nona hehe.”

Natun Tamlohi Tavera Mo Jalio11 Ale Iesu mo mele verea isara mara,

“Tamlohi matea natunamo rua. 12Ale vorahitahumo verea isan tamanamara, ‘Tata, osileau hin korum atu sei enia rungaku.’ Aletamana mo ase na koruna isara tupra rua.

13 Mo sopo tuai, vora hitahu atu motakonahi na nona hinahinau tari, ale movano vara i hitehite jara, ale mo jalahivevuhi na nona tavtav na posposi ron-gorongo vono. 14Alemaramo jalahi vevuhina nona mania, marua tavera matea mopala hin jara tavera atu, ale mo vejuveju.15 Ale mo vano mo voko isana tamlohimatea hin jara atu, ale tamlohi tavera atumo rulea vara i vano na isana i vahani napulana poi.

16 Ale mo marohati mo tikeli na makinavahatea, ale mo opoia vara i hani te han-hani sei mo lo silea isana poi, pani tea mosopo silea hin te hanhani. 17 Pani rominamara mo mele mai, mo hase verea isanamara, ‘Tamlohi voko tari non tamaku, harahinau mo marivi savulevule, pani enau nalo marohati mate nike. 18 A pa vano isantamaku ale a verea isana vara, ‘Tata, na

* 15:8: selen: selenmateamo tataholo na volvoli mata rani matea, la selen akerihi enira oso puhoromata nona lahi.

Page 98: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 15:19 95 Luke 16:12hehe isan tuka peresiho. 19 Na sopo meletataholo vara o toviau natum. O vaiausohena nom volitusi matea.’ ”

20 Ale mo turu mo mele vano isantamana. Pani mo pa lo toho asau, aletamana mo hitea ale mo romia, ale momaro vano isana mo rahoa, ale mo pun-gosia. 21Moiso, natirihi atu mo verea isantamana mara, ‘Tata, na hehe isan tukaperesiho. Na sopo mele tataholo vara otoviau natum.’

22Pani tamanamo verea isana nona voli-tusi mara, ‘Ha lavi na noku ruru peravuruhuruhu jea i mai ha rua hinia, ale hatau te ring hatea na varangona, ale sabatna palona. 23 Ale ha lavi na natu bulukravisvisi atu sei ra lo kilau mamahunia havilia, ale ra hania ra avulahi. 24 Matannatuku nike mo mate moiso, ale mo melemauri, mo jalio, ale na mele lavutia!’ Ale latapulo vai na hanhani tavera na avulahi.

25Ale natuna vora tiroma mo lo toho naisa, ale mara mo lo mai mariviti na ima morongo na vete, ale la lo velu, 26 moiso motovi na volitusi matea alemo usiamara, ‘Kalo vai na sava sei?’ 27 Ale mo verea isanamara, ‘Tasim mo mele pala, ale tamam movili pa natu buluk ravisvisi atu sei ra lokilau mamahunia matan mo mele pala molo ruhu.’

28 Pani mo lolokoru, ale mo rohu vara iunu na ima. Tamana mo malue mo sinaimo usia vara i unu, 29 pani mo raramitamana mara, ‘Ko hitea, la takonahi tauninike enau na lo voko mate nom sohenaslev matea, ale na sopo lo tope na nomretileu hin te rani, pani ko sopo sileauhin te natu nani hatelete matan vara a eriavulahi hinia peresi na tapalaku. 30 Paninatum akerihi maramo pala, haratu sei molo jalahi vevuhi na korum na harai malele,ale ko vili pa natu buluk ravisvis atu sei kolo kilau mamahunia, matana.’

31 Ale tamana mo verea isan natuna atumara, ‘Natuku, engko ko lo toho peresiautarea, ale hinau tari noku enira nom. 32Motataholo vara ra vai na hanhani ra avulahimatana, matan tasim nike mo mate panimo mele mauri; mo jalio ale na mele lavu-tia.’ ”

16Patu Tamlohi Lelevosahi Matea

1 Iesu momele verea isana nona tamlohiusuri mara, “Na rani matea tamlohi tavtavmatea, mo rongoa vara nona patu tamlohisei mo lo kilau na nona hinahinau, mo lo

roro purongo na nona hinahinau. 2 Alemo tovi pa nona patu tamlohi atu, ale moverea isana mara, ‘Sava nahai na lo rongoamatam? O sileau na nom puku mata kilauna mania matan engko ko isoiso sohenapatu tamlohi.’

3 Ale patu tamlohi atu mo hase vereaisana mara, ‘A pa vai na sava, matan nokutamlohi tavera mo tau narihiau sohenapatu tamlohi matea? Enau na sopo ri-larilangi vara a eri heli na lepa, ale namahanuhanu vara a usi na tuetueni. 4 Ale,na levosahi na sava a pa vaia nake, matanvara i tau narihiau ale tamlohi la pa avulahimata laviau na imara.’

5 Ale, mo tovi vevuhi la haratu la loave isan nona tamlohi tavera la mai mateamatea. Ale mo verea isan haratu tiromamara, ‘Nom ave isan noku tamlohi taveramo visa?’ 6Mara, ‘Na ave na litre wel, motari vaha tolu (3,000).’Ale mo verea isana mara, ‘Ale o jarai narihina nom ave, ale o ulia vara ko ave mo tarivaha hatea mo ngavulu sangavulu lima (1,500).’

7Ale mo verea isana tinapua mara, ‘Nomave mo visa?’ Ale mo verea mara, ‘Na avena piri wit, kilo mo tari vaha ngavulu tolu(30,000).’ Ale mo verea isana mara, ‘Ale ojarai narihi na nom ave, ale o ulia vara koave na piri wit, kilo mo tari vaha ngavulurua mo vati (24,000).’

8 Ale tamlohi tavera atu mo hitea varanona patu tamlohi atu mo patuha na savamo vaia, hina purongo vara mo lejileji.Matan tamlohi hin varama nike, enira lapatuha na nora bisnis la lo vaira peresina tamlohi tinapua na varama, mo jeu laharatu la natun malarani. 9 Ale na loverea isamim, vara ha vai na nomim hi-nahinaunike na varama la tueni na tinapuaale ha tapala peresira. Hin malele nike,vara nomim hansohai hin varama nike moisoiso, pa la tapalamim atu na tuka la paavulahi hin kamim.

10 Haratu mo eri turu rilangi na hinaurihirihi purongo, i pa turu rilangi na hinaumatuvana, ale haratu mo lejileji na hinaurihirihi matea purongo, i pa lejileji nahinau matuvana. 11 Ale vara ka sopo erituru rilangi na tavtav matan varama nike,hare i pa eri tau na tavtav vararuhu nalimamim? 12 Ale vara ka sopo eri tururilangi na hinau nona tinapua, hare i pa eritau te hinau na limamim vara nomim?

Page 99: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 16:13 96 Luke 17:813 Tea i sopo eri volitusi isana tamlohi

tavera i rua, matan i pa opoi matea, alei rohu hin matea, teni i pa volitusi isanmatea, ale i hitelehilehi matea. Ha sopo erivolitusi isan God peresi na mania.”

Te Vujangi Non Iesu(Mt 11.12–13; 5.31–32; Mk 10.11–12)

14 Pharisee la opoi na mania, ale laharatu la lo toho atu, lara la rongo la hinausei, la kerehia. 15 Ale Iesu mo verea isaramara, “Kamim ka la tamlohi atu sei la lo vaitataholoira hasera na naho tamlohi, paniGodmo levosahi namapumim. Matan savatamlohi la lo romromia vara la aulu, enirahina niketa na nahon God.

16Leu nonMoses peresi na sava provet laverea la lo turu mo kakau na rani non Johntamlohi paptijo, ale mo tapulo atu mo mainake. Retiruhu matan mauri atu God moaulu hinia, la lo retivujavujangi hinia, alela lo ngurunguru na tamlohi vara la unuhinia. 17 Pani i pa mele malum vara tukaperesi na varama la tihai, mo jeu haratuvara tea i jarai narihi te sope leta hatea nalolo leu, ale suihana i mai hina purongo.

18 Tamlohi tari sei la rohu hin naroura,ale la lahi na tinapua la vaivaileu, aleharatu sei mo lahi na harai lahi matea morovo hin tuana, mo vaivaileu.”

Tamlohi Tavtav Enia Lazarus19 Iesu mara, “Na rani matea tamlohi

tavtav matea tarea mo lo ru na perpelperesi na ruru lulu malum, ale mo lohani na hanhani ruhu tarea. 20 Ale nanona matarua, tamlohi la tau na tam-lohi tilavono matea mo solasola vevuhina epena hijana Lazarus, 21 mara mo lotoho atu tarea mo opoia vara i eri hani tesope hanhani na jara hanhani non tamlohitavtav atu, pani mo vono. Aulu hin haratu,viriu la lo mai la lo ramesi na solana.22Hitahu pa tamlohi tilavono atu momate,ale angelo la lavi narihia vara i toho peresiAbraham. Pa tamlohi tavtav atu sohenamomate, ale la tavunia, 23 ale enia mo sivo najara talai na varama mata mateia, ale nanona rongohaji tavera, ale mo kilau vanomo hite Abraham enia Lazarus la lo turuasau hinia.

24 Ale mo ulo mara, ‘Pua Abraham, oromopoiau, ale o rule Lazarus vara i vanoi weti na pisuna na wai, ale i mai i tauana memeku vara i hamariria, matan na lorongohaji hajavua na pepe hapu nike.’

25 Pani Abraham mara, ‘Natuku, o toromromia, na maurim, ko lo lavi na hinauruhuruhu, pani Lazarus, mo lo lavi nahinau mo sati, pani nake enia mo lo nanaunike, ale engko ko lo lavi na rongohaji.26 Ale mo sopo haratu purongo, pani mas-apa tavera matea mo lo toho na livuhara,ale mo sopo te malele vara tea nike i erivano sei isam, teni tea sei i eri mai nikeisamam.’

27 Ale mara, ‘Vara sohena, na lo tangiisam vara o rulea i sivo na iman tamaku28 matan enau tasiku mo lima, ale vara iretiroaroahaira. Vara i vono, enira sohenala pa sinai hin jara nike mata vailejileji natamlohi.

29 Pani Abraham mara, ‘Retiulia nonMoses peresi na provet la lo toho isaramoiso; mo tataholo vara la tapurongo is-ara.’ 30 Ale mara, ‘Mo vono, pua Abraham,vara tea i tai nike na varama mata mateiai sivo isara, la pa posi.’ 31 Abraham moverea isana mara, ‘Vara la sopo tapurongoisan Moses peresi na provet, la pa sopo erirasu tea vara i mele turu na varama matamateia.’ ”

17Vujangi Mata Romi Na Tinapua(Mt 18.6–7, 21–22; Mk 9.42)

1 Ale Iesu mo verea isana nona tamlohiusuri mara, “Hinau vaihite mata hehe la palo mai tarea, pani rani sasati isan haratumo lo lavira la mai. 2 I pa mele ruhu jeaisana, vara la liho te vatu tavera na ralona,ale la pulahia na lolo tasi puaha. Matan ipa mele sati jea isana, vara i vai te vonanla natuvarihi nike la hehe. 3 Ha hase kilaumamahuni kamim! Vara voraim mo hehe,o reti isana, ale vara mo posi o romia,4 ale vara mo hehe isam vaha limaravruana rani matea, ale mo mele mai isam vahalimaravrua mo verea isam mara, ‘Na posi!’o pa romia.”

5 Nona vaharule la verea isan Moli Iesulara, “O vai na nomam rasu i tavera!”

6AleMoli Iesumara, “Hina purongo varanomim rasu mo sohena piri paka mateapurongo, ha eri verea isan pulo hatapolanike vara, ‘O hase saputiho, o sivo o lavohona tasi!’ Ale i pa oloolo hin kamim.

7 Sava nomim slev matea vara mo isoisona nona voko na isa teni mo lo kilauna sipsip, i pa mai vara i sakele vahateamata hanhani? 8 Ka levosahia vara i patatamahuni na hinau hani nona tamlohi

Page 100: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 17:9 97 Luke 18:3tavera, ale i volitusi isana tako, moiso natui pa hani na hana hinau. 9 Ale mo sopo tehinau vara nona tamlohi tavera mo sopovere meje isana, matan enia mo lo vai nasava mo tataholo vara i pa vaia. 10 Mosohena purongo, vara ka lo oloolo hiniau,mo tataholo vara ha verea vara, ‘Mo sopotataholo vara kama lavi na hasohaso isam.Kamam volitusi sei kama lo vai na sava motataholo purongo vara kama vaira.’ ”

Tamlohi Lepros Mo Sangavulu11 Na malelena mo lo vano Jerusalem,

mo hahau na livuhan Samaria enia Galilee.12Maramo lo unu na vanuamatea, tamlohilepros mo sangavulu la lo turu asau, 13 laulo lara, “Iesu, tamlohi tavera, o romi ka-mam!”

14Mara mo hitera, mo verea isara mara,“Ha vano, ha vujangi kamim isana pris.” Narani la pa lo vano, lepros atu mo tihai naepera.

15 Moiso vonara matea mara mo hiteavara mo vokevoke, mo mele hilu isan Iesumo lo ulo aulu mo lo hasohaso God. 16Mojovi na nahona sivo na palon Iesu mo veremeje isan Iesu mata sava mo vaia isana,tamlohi akerihi enia mara Samaria matea.

17 Iesu mo usia isana mara, “Avei, narom vara kamim tupu sangavulu? Tupulimaravati la haipu? 18 Tavasau akerihihasena purongo momele hilu vara i sile nahasohaso isan God?” 19 Ale Iesu mo vereaisan tamlohi atu mara, “O turu, o vano.Nom rasua mo vaiho ko ruhu.”

Mauri Atu God Mo Supe Hinia(Mt 24.23–28, 37–41)

20 Na rani matea Pharisee la usi Iesulara mauri atu God mo aulu hinia i pamai pangisa. Ale Iesu mo raramira mara,“Mauri atu God mo aulu hinia i pa sopomai na matamata tavera vara ha eri hitera,21 teni ha pa eri verea vara, ‘Ha kilau mai,enia nahai!’ teni ‘Enia sevano!’ matanmauri atu Godmo aulu hinia mo lo toho nalivuhamim.”

22Alemo verea isana nona tamlohi usurimara, “Pongi matea mo lo mai ha pa maro-hati vara ha hite te rani hatea non NatunTamlohi, pani ha pa sopo eri hitea. 23 Aletamlohi la pa verea isamim vara, ‘Ha kilauvano, enia sevano!’ teni ‘Ha kilau mai,enia nahai!’ Pani ha sopo malue teni hausurira. 24Matan sohena vaha mo vilasi na

tavalu masapa mo vano na tavaluna, i pasohena natu isan Natun Tamlohi na nonarani. 25 Pani tiromana enia i pa lavi na ranirilangi matuvana, ale pina nike nake la patipahia.

26 Sava mo masese na pongi non Noahi pa sohena na rani non Natun Tamlohi.27Tuai tamlohi la lo hanhani, la lo inu, la lolahi, ale la lo silesilera mata lahi mo tikelirani atu Noah mo unu na aka. Ale waitatave mo maro ale mauri tamlohi tari lasopo juri.

28 I pa sohena natu, sohen na pongi nonLot, tamlohi la lo hanhani, la lo inu, lalo volvoli, la lo arearehi, la lo lalavo alela lo voro na ima — 29 pani hin rani atuLot mara mo malue Sodom, hapu peresina vatu tutuni mata volkeno mo jovi natuka sivo isara, ale enira mo isoiso la mate.30Ale i pa sohen haratu natu na rani NatunTamlohi i pala. 31 Hin rani atu, vara teamo lo toho na jingoima, ale vara te nonahinahinau la lo toho na lolo ima, i pa soposivo vara i taumamahunira, ale i pa sohenaisan haratu mo lo toho na isa, i pa sopoposi vara i sivo na ima. 32 Ha to romrominaroun Lot! 33 Sava tamlohi mo opoiavara i hase juri na maurina, i pa vaitihaia,pani sava tamlohi mo vaitihai na maurina,i pa taurilatia. 34 Na verea isamim vara,hin vutepongi atu tamlohi mo rua la pa lojuruvi na vata matea, ale la pa lavi narihimatea, matea purongo i pa lo toho atu.35Harai i rua la pa lo pete kosakosahi na piriwit jara matea, ale la pa lavi narihi matea,ale matea purongo i pa lo toho atu.”

36-37 Moiso nona tamlohi usuri la usialara, “Moli la hinau sei la pa masese epu?”Mo raramiramara, “Vara ko hite na karai lalo avu vano hin te jara, o pa levosahia varapahai matea mo mena atu.”*

18Harai Malepu Matea

1 Ale Iesu mo vere na titileu matea isaravara i vujangira vara la pa lo usiusi tarea,ale vara romira la sopo jovi na sava la usia.2 Mo verea mara, “Na taon tavera matea,tamlohi aria matea mo lo toho ea, mo sopomatahuni God teni vara i sile na olooloisan te tamlohi tinapua hatea. 3 Ale harai

* 17:36-37: karai: rarami reti hin sope jara rihirihi akerihi enia vara pongi hitahu mo mai mariviti, vara tamlohi lahite la hinau sei la pala, la pa eri hitevosahia i ruhu vara i pa sopo tuai, Natun Tamlohi (Iesu) i pamele pala hin varamanike.

Page 101: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 18:4 98 Luke 18:30

malepu matea sohena mo lo toho atu, molo mai tarea mo lo usia isana mara ‘O silena talai mo tataholo vara noku meresahii lavia.’ 4 Tiroma mo lo rohu hinia, panihitahu mo hase verea isana mara, ‘Hinapurongo vara na sopo matahuni God tenia sile na oloolo isan tea, 5pani matan haraimalepu akerihi tarea mo lo areau mo sopote isoisona, a pa silea na sava mo lo usiamatan vara i sopo mele hotiau hinia.’ ”

6 Ale Moli mo mele verea mara, “Hatapurongo na sava tamlohi ari hehe atumolo verea. 7Ale ka rom vara God i pa sopo erisile na sava sei nona tapuhi la lo usia isanatarea? 8 Na verea isamim, enia i pa silena talai mo tataholo vara nora meresahila lavia i vila purongo. Hina purongo hinharatu, vara Natun Tamlohi i melemai, i pavilei te rasua na varama teni i vono?”

Pharisee Peresi Na Tamlohi Hehe Matea9Ale mo mele vere titileu akerihi isan la

haratu sei la lo hase romromia vara enirala tataholo na nahon God, ale la lo hitele-hilehi na tinapua: 10 “Tamlohi mo rua la lotoho na lolo Temple, ale la lo usiusi, mateaenia Phariseematea, ale haratumatea eniatamlohi mata lavi na mania mata takismatea. 11 Pharisee atu mo turu atu mo lohase usiusi matana hasena mara, ‘God, naveremeje isammatan enau na sopo sohenatamlohi tinapua, haratu la lo ngurungurumata mania, haratu la hehe, haratu la lovaivaileu peresi na tinapua mo lahi moiso,teni sohen tamlohi mata lavi na maniamata takis akerihi. 12 Enau na tapuhoro nahanhani vaha rua na wikmatea; tarea na losile na sangavulu hinau tari na lo lavira.’

13 Pani tamlohi mata lavi na mania matatakis atu mo turu asau, mo sopo eri tahena matana i kilau sahe na tuka, pani movilivili na rumana mo verea mara, ‘God,o romopoiau, enau tamlohi hehe matea!’14 Vararuhu na verea isamim vara tam-lohi akerihi mo mele mule mo tataholo nanahon God, pani mo sopo haratu matea.Matan tamlohi tari sei la lo hase tahera,God i pa taura la sivo atano, pani haratumohase tau atano God i pa tahea sahe aulu.”

Iesu Mo Leruhu Na Natuvarihi(Mt 19.13–15; Mk 10.13–16)

15 Na rani matea, tama natuvarihi haiperesi na tinara la lavi na natura la maiisan Iesu vara i tau na limana hinira, alei leruhu hinira. Pani nona tamlohi usurila tapulo horora. 16 Pani Iesu mo tovira

vara la mai isana, ale mo verea isana nonatamlohi usuri mara, “Ha tinarihi na natu-varihi la mai isaku, ha sopo horora! Matanmauri atu God mo aulu hinia enia nonatamlohi sohen la harihi. 17 Vararuhu naverea isamim, vara sava tamlohi mo sopolavi mauri atu God mo aulu hinia sohenanatirihi matea, i pa sopo eri unu hinia hinte rani.”

Tamlohi Tavtav Matea(Mt 19.16–30; Mk 10.17–31)

18Ale na rani matea tamlohi aulu mateamo usia isana mara, “Tija ruhu, a pa vaina sava natu vara a eri lavi na mauri tuihinia?”

19 Ale Iesu mo verea isana mara, “Matasava ko toviau ruhu? God hasena mo ruhu,mo sopo mele te tamlohi tinapua i ruhu.20 Ko levosahi na retileu, ‘O sopo vaivaileuperesi na tinapua mo lahi moiso, o sopovilimatei, o sopo vavanaho, o sopo tuetuenina halu, o oloolo hin tamam enia tinam’.”Exo 20.12; Deut 5.16

21 Ale tamlohi aulu atu mo verea mara,“La hinau tari sei na tapulo vaira na pa louluvou purongo.”

22 Iesu mara mo rongoa, mo verea isanamara, “Hinau matea ko vejuveju hinia. Oarehi vevuhi na nom hinahinau, ale o aseaisana tilavono, ale hitahu tavtav na tukai pa nom; ale o mai o usuriau!” 23 Panitamlohi atumaramo rongo la hinau sei morongo mo sati tavera, matan enia tamlohitavtav tavera matea.

24 Iesu mara mo hitea vara mo rongo mosati, mo verea mara, “Mo rilangi hajavuavara tamlohi tavtav la unu hin mauri atuGod mo aulu hinia! 25 A pa verea vara momele malum jea vara camel matea i ununa koko niteli matea, mo jeu haratu varatamlohi tavtav matea i unu hin mauri atuGod supe hinia.”

26Ale la haratu la lo rongo la reti atu lara,“Avei, vara mo sohena, sava tamlohi natu ipa eri juri?”

27 Pani mo verea isara mara, “Sava tam-lohi la sopo eri vaira, God i eri vaira.”

28 Ale Peter mara, “Ko hitea, kamatinarihi vevuhi na imamam ale kamausuriho.”

29 Ale Iesu mo verea isana mara,“Vararuhu na verea isamim, mo sopo tetamlohi hatea vara i tinarihi na imana, teninarouna, teni te voraina, teni tamana eniatinana, teni natuna matan mauri atu Godmo aulu hinia, 30 vara God i pa sopo volianake na varama, i jeu na sava mo tinarihira

Page 102: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 18:31 99 Luke 19:16moiso, ale hitahu i pa lavi na mauri tui hinpongi atu mo lo mai.”

Iesu Mo Sorahi Na Nona Mateia(Mt 20.17–19; Mk 10.32–34)

31 Ale Iesu mo tovi matavuhi la nonatupu sangavulu romanamo rua atu, ale moverea isara mara, “Ka levosahia vara ra losahe Jerusalem. Ale hinau tari sei provetla ulia matan Natun Tamlohi la pa maseseatu. 32Matan la pa silea i vano na liman laharatu la tamlohi roroha, ale la pa kerehia,la pa vai na hina mahanuhanu isana, ale lalitovia. 33Ale la pa rupia na asi maja, moisola pa vilimateia, ale na hatolu rani i pameleturu.”

34 Pani la sopo levosahi te hinau hateasei mo lo verea isara. La reti atu God mojarohira isara, ale la sopo rongovosahi nasava mo lo verea.

Matavuso Matea Mo Tovi Iesu(Mt 20.29–34; Mk 10.46–52)

35 Mara mo lo mai mariviti Jericho,tamlohi matavuso matea mo lo sakele napahisa malele, mo lo usi na tuetueni. 36Alemara mo rongo na roroa vao tamlohi lalo hahau na pahisana, mo usia mara savanatu. 37 La verea isana lara, “Iesu maraNazarethmo lo hahau roto jara nike.” 38Alemo ulo aulu mara, “Iesu, natun supe David,o romopoiau!” 39 Ale la haratu la lo tohona nahona, la reti isana lara i toho malum.Pani momele ulo aulu mo rilangi jea mara,“Natun David, o romopoiau!”

40 Ale Iesu mo turu mo retileu mara lalavia i mai isana. Ale mara momai marivitiisana, mo usia isana mara, 41 “Ko opoi varaa vai na sava isam?”

Mo verea mara, “Moli, o tinarihia vara amele kilau.”

42Ale Iesu mo verea isana mara, “O melekilau, nom rasua mo vaiho ko ruhu.” 43Alevahatea purongo, mo mele kilau, ale mousuriamo lo tahe na hijanGod. Ale tamlohitari lara la hitea, enira sohena la hasohasoGod.

19Iesu Enia Zacchaeus

1 Iesu mo unu Jericho, ale mo lo vanovara i hahau roto jara atu. 2 Hin jara atutamlohi matea hijana Zacchaeus, enia patutamlohi matea mata lavi na mania matatakis, ale enia mo tavtav. 3 Enia mo lo vai-hitea vara i hite Iesu, matan enia pejulanamatea purongo, ale vao atu la lo turuhoroa.

4Ale matana, momaro mo vano tiromamovele aulu na pulo sycamorematea vara i erihitea, matan i pa sopo tuai Iesu i pa hahauhin malele atu.

5Ale Iesumaramo tikeli jara atu,mo tarasahe, ale mo verea isanamara, “Zacchaeus,o vila. O sevuti matan a pa toho na imamnohorihi.”

6Alemo jurete vilavila sivo atano, alemoavulahi tavera vara i lavia. 7 Ale tamlohilara la hitea, la reti vavarihi lara, “Eh, molo vano vara i toho na ima tamlohi hehematea.”

8Ale Zacchaeusmo turunanaho tamlohiatu mo verea isan Moli mara, “Ko hiteaMoli, nakerihi a pa sile na sope noku hi-nahinau isana tilavono. Ale vara na halutea hin te hinau, a pamele silea isana i auluvaha vati!”

9 Ale Iesu mo verea isana mara, “Na-hapani, juri mo mai hin ima nike, matanenia sohena enia natun Abraham matea.10Matan Natun Tamlohi mo sinai vara i alela haratu la jalio ale i jurira.”

Volitusi Mo Sangavulu(Mt 25.14–30)

11 Tamlohi lara la lo tapurongo hin lahinau nike, ale matan Iesu mo lo maimariviti Jerusalem, mo tapulo vere natitileu matea isara, matan la lo romromialara mariviti vara God i turu na suihananatu, 12matan haratu mo verea isara mara,“Tamlohi aulu matea mo vano na jara asautinapua matea, vara i tauri na suiha matasupe ea, ale mara i pa mele mai. 13 Panitiromana, mo tovi na nona volitusi tupusangavulu vara la mai isana, ale mo silerana selen mo tataholo na volvoli mata ranivoko mo ngavulu sangavulu (100) isarahatehateahi, ale mo verea isara mara, ‘Halavi mania akerihi; ha vavahinau peresiai tikeli rani atu vara a mele pala.’ 14 Paninona tamlohi la rohu hinia, moiso la rulena tamlohi hai la lo usuria vara la vere vara,‘Kama sopo opoia vara tamlohi nike i supehin kamam.’

15 Pani pa tamlohi aulu atu, mo vano motauri na suiha hin jara tinapua atu, moisomo mele hilu mai na jarana. Ale mo tovi lanona volitusi atu, sei mo lo silera na maniamatan mo opoia vara i levosahia vara lavai na sava hin mania atu mo lo silea isara.Mo opoia vara i levosahia vara la mele lavina mania mo visa aulu hin haratu mo losilea isara. 16 Tiromara mo mai, mo turuna nahona mo verea mara, ‘Moli na nom

Page 103: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 19:17 100 Luke 19:48

mania namele vaimo vaha sangavulu tina-pua hinia.’ 17 Ale mo verea isana mara, ‘Kovaia mo ruhu jea, ko volitusi ruhu matea.Matan ko kilau mamahuni hinau rihirihisei na taua na limam; ale a pa tauho varao pa aulu na taon tavera i sangavulu.’

18 Harua tamlohi mo mai, mo vereamara, ‘Tamlohi tavera, na nom mania namele vaimo vaha lima tinapua hinia.’ 19Alesupe atu mo verea isana mara, ‘Ale engko opa aulu na taon tavera i lima.’

20Moiso mele volitusi tinapua matea momai mo verea mara, ‘Tamlohi tavera, nommania nahai. Na jarohi mamahunia natavalu rurumatea vara i lo toho ruhu hinia.21Matan namatahunihomatan engko tam-lohi rilangi matea. Matan ko lo lavi nahinau tamlohi tinapua mo lo taua, ale ko lovu na isa engko ko sopo lavoa.’

22 Supe atu mo verea isana mara, ‘Engkovolitusi lejileji sati matea! A pa ariho usurina nom retireti. Ko levosahia moiso varaenau tamlohi rilangi matea, ale vara na lolavi na hinau tamlohi tinapua mo lo taua,ale na lo vu na isa na sopo lavoa. 23 Matasava ko sopo tau na noku mania na bankmatan vara a mele mai a eri lavi nokumania sei peresi haratu bank mo lo vaianoku?’ 24Alemo verea isan la nona volitusiatu sei la lo turu mariviti atu mara, ‘Ha lavinarihi na mania isana, ha silea isan haratumo lavi mo sangavulu!’

25 Pani la verea isana lara, ‘Pani enia molavi mo sangavulu moiso!’

26 Supe atu mo verea mara, ‘Na vereaisamim vara tamlohi tari sei la lo tauri tehinau moiso, la pa mele silea isara i auluhin haratu la lo tauria tiroma. Pani isanla haratu la sopo tauri te hinau, la pa lavinarihi na sava la lo taurira moiso. 27 Paniisan la nokumeresahi nike, sei la rohu varaa nora supe; ha lavira la mai nike, ale havilimateira na nahoku.’ ”

Iesu Mo Unu Jerusalem(Mt 21.1–11; Mk 11.1–11; Jn 12.12–19)

28 Ale Iesu mara mo vere la hinau atumo isoiso, mo mele vano na malelena, movelemo sahe Jerusalem. 29 Iesumaramo palo mai mariviti na taon matan Bethphageenia Bethany hin vutivuti atu sei la toviaVuti talu Olive, mo rule na nona tamlohiusuri mo rua la vano la tiroma hinira,30mara, “Ha vano, ha unu hin vanua sei nanahomim, ale vara ka lo unu, ha pa hitena natu donki matea la pesia mo lo turu

atu; tea mo sopo lo vele i sakele hinia hinte rani. Ha uli narihia ale ha lavia i mai.31 Vara tea mo usia vara, ‘Mata sava kalo uli narihia?’ Ha pa verea sohen harihivara, ‘Moli mo opoia.’ ” 32 Ale la vano latapai natu donki atu sohen Iesumo lo vereaisara. 33Ale la pa lo uli narihia, tavuina mousia isara mara, “Mata sava ka lo uli narihinatu donki sei?” 34 Ale lara, “Moli moopoia.” 35 Ale la lavia mo mai isan Iesu, alela vurangi na nora ruru tavera na harina,ale la vai Iesu mo sakele hinia. 36 Ale maramo lo hahau hinia mo lo vano, la pulahina nora ruru na malele. 37 Ale Iesu maramo lo mai mariviti hin jara atu na malelemo lo tapulo sevuti na Vuti talu Olive, vaonona tamlohi usuri la tapulo lalavete, ale lalo hasohaso God na leo tavera matea, matasava vavahinau mata suiha la hitera moisolara, 38 “Avulahi isan supe atu mo lo mai nahijanMoli. Tamata i tohona tuka ale oloolotavera i vano isan God Aulu Jea!” 39 Panitatua Pharisee hin vao atu la verea isan Iesulara, “Tija, o reti isana nom tamlohi usurimata sava la lo verea.” 40 Iesu mo raramiramara, “Vararuhu na verea isamim, vara latoho malum, la vatu nike, la pa ulo aulu!”

41 Iesu mara mo pa lo mai mariviti alemo hite taon tavera atu Jerusalem, motangisia, 42 mara, “Tahisaku, vara o pa lolevosahi na nom rohi hin rani akerihi, opa hite na tamata, pani nakerihi, God movusohi namatammoiso. 43Matan i pa sopotuai nomim meresahi la pa voro na voraralihiho, matan vara la pa piruho na jaratari.

44 La pa viliroiroiho, engko peresi nanatum vahatea na lolo ropem, la pa asevevuhi na vatu voram tari matan kosopo hitevosahi na rani God mo rohiho.”45Moiso, Iesu mo unu na rope Temple, alemo lo tapulo levuti narihi la haratu la loarearehi hinia, 46 ale mo verea isara mara,“La ulia vara, ‘Imaku enia ima mata usiusi’,Isa 56.7 pani kamim ka vaia mo mai ‘jaraluhu nona tamlohi vili na tamlohi matavavanaho matea’.” Jer 7.11

47 Hitahun haratu, na rani hatehateahiIesu mo lo vujangi na lolo Temple. Tam-lohi aulu nona pris, tamlohi vujangi mataleu peresi na patu tamlohi tinapua hai,la aleale malele vara la vilimateia hinia,48pani la sopohite temalelematan tamlohitari la pa lo marohati hajavua mata nonaretireti.

Page 104: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 20:1 101 Luke 20:3020

Suihan Iesu Mo Tai Epu(Mt 21.12–17; Mk 11.15–19; Jn 2.13–22)

1Na rani matea, Iesumo pa lo vujangi natamlohi na lolo Temple na retivujavujangimata Retiruhu, ale tamlohi aulu nona prisperesi na tamlohi vujangi mata leu, peresina vajiahan Israel lamai isana, 2ale la vereaisana lara, “O to vere kamam hinia, varasava suiha nahai, ko lo vai la hinau nikehinia, teni ko lo vai la hinau nike na suihanhare?” 3Mo raramira mara, “Enau sohena,a pa usi kamim na retiusia matea, ale hato verea isaku vara 4 paptijo non John motai na tuka teni isana tamlohi?” 5Moiso lasorasorahia isara lara, “Vara ra verea vara,‘Mo tai na tuka!’ enia i pa verea vara ‘Matasava ka sopo rasua?’ 6 Pani vara ra vereavara, ‘Isana tamlohi!’ tamlohi tari la paparumateira matan la rom vara John eniaprovet matea.” 7 Ale matana la raramialara, “Kama sopo levosahia vara mo taiepu.”

8 Ale Iesu mo verea isara mara, “Varasohena, enau sohena a pa sopo eri verekamim hinia vara na lo vai la hinau nike nasuihan hare.”

Titileu Mata Tamlohi Isa Sasati(Mt 21.33–46; Mk 12.1–12)

9 Ale, Iesu mo tapulo vere na tamlohihin titileu akerihi mara, “Tamlohi taveramatea mo lavo na isa grape matea, aletamlohi la lo pakaia isana. Ale enia movano na jara tinapua mo toho mo peravuea. 10 Na rani asitauni mo mai, mo rulena nona volitusi matea mo vano vara i lavite vua asitauni isara. Pani la tamlohi atula tamajia, ale la rulea mo vano lekoleko.11 Ale tamlohi tavera atu mo mele rulena volitusi tinapua matea, pani la meletamajia la vailejlejia, ale la mele rulea movano lekoleko. 12 Ale tamlohi tavera atu,mo mele rule na hatolura. Enia sohena lavili kitkitia, ale la tipahia. 13 Pa tamlohitavera matan isa grape atu mara, ‘A pavai na sava natu? Na levosahia, a pa rulenatuku ruhuruhu nike; korong la pa oloolohinia.’ 14 Pani la tamlohi atu lara la hitea lahase verea isara lara, ‘Avei korong natunanahai, ra vilimateia matan koruna i panora.’ 15 Ale la pulahi narihia hin isa atuale la vilimateia.” Ale Iesu mo usira mara,“Ka levosahia vara tamlohi tavera matanisa grape atu i pa vai na sava isan la tamlohiatu? 16 I pamai i vaikomokomora, ale imele

sile isa grape sei isan te tamlohi tinapua.”La tamlohi tavera atu lara la rongo la retiatu lara, “I pa sopo sohen haratu!”

17 Pani Iesu mo kilau vano tataholo isaramo verea mara, “Vara mo vono, raraminreti sei la ulia tuai enia sava lara,‘Vatu atu, tamlohi voro na ima la tipahia

mo mai pulo vatu atu mata ima’?Psa 118.22

18 Tamlohi tari vara la tialahalaha hinvatu atu, vatu atu i pa putputira, ale varai jovi hin tea i pa lomolomoa.”

19 Tamlohi vujangi mata leu peresi natamlohi aulu nonapris la alealemalele varala taurilatia hin rani atu purongo, matan larongovosahia vara Iesu mo lo verea titileuatu matara, pani la matahuni na tamlohi.

Iesu Mo Voli Na Takis(Mt 22.15–22; Mk 12.13–17)

20 Moiso la lo kilau rorohia, ale la rulehai vara la usuri rorohia la lo tiasia varai vere te hinau la eri taurilatia matana,ale la eri taua na lima tamlohi aulu matanRomematana. 21Matan haratu, la usia lara,“Tija, kama levosahia vara nom reti peresina nom vujangi la tataholo, ale ko sopotametame tea, pani tarea ko lo vujangi namalele vararuhu non God. 22 Kama opoiavara kama usiho na retiusia matea. Motataholo vara kama sile na takis isan Supenona mara Rome teni mo vono?” 23 PaniIesumo levosahi na nora halu, alemo vereaisara mara, 24 “Ha vujangiau hin te selenhatea mata takis. Niniun hare nakerihi,ale sava uliuli nahai hinia?” Lara, “NonSupe nona mara Rome.” 25 Iesu mo vereaisara, “Vara sohena, ha sile SupenonamaraRome na sava enia nona, ale isan God nasava enia non God.” 26Ale la tamlohi atu lasopo eri pisuhia hin te hinaumo lo verea nanaho tamlohi, pani la marurahi tavera nanona rarami reti, ale la lo turu tapanono.

Sauteterahi Na Mateia(Mt 22.23–33; Mk 12.18–27)

27 Sadducee hai la mai isana, enira vaomatea la sopo rasua vara God i pa sauteter-ahi na tamlohi, 28 ale la usi na retiusiamatea isana lara, “Tija, Mosesmo uliamaravara vorai tamlohi matea mo mate, enianarouna matea pani mo sopo te natuna,tamlohi atu i pa lavi na malepun vorainaale i pa tape te natun voraina. 29 Ale narani matea, vorai mo limaravrua la lo toho.Vora tiroma mo lavi na narouna matea, alemo mate mo sopo te natuna. 30 Ale vora

Page 105: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 20:31 102 Luke 21:11usuria mo pete lavia, 31moiso hatolura momele lavia, ale la tupu limaravrua atu lamate enira mo isoiso, pani la sopo tape tenatuvarihi. 32Hitahuna harai atu momate.33 Hin rani atu vara God i sauteterahi natamlohi, harai atu i pa naroun hare? Oto verea isamam, matan enira tupu limar-avrua la lahi hinia!”

34 Ale Iesu mo verea isara mara, “Nakena varama, tamlohi la lo lahi, ale la lo silena harai mata lahi, 35 pani la haratu Godmo hitea vara la tataholo mata turu nasauteterahi na mateia mata unu hin pongiatu mo lo mai, enira la pa sopo lahi teni teai pa sopo silera mata lahi, 36 matan la pasopo eri mele mate hin te rani matan enirala pa sohena angelo, la natun God matanenira la natun sauteterahi atu. 37Pani usuriromromi atu sei vara tamlohi la pa meleturunamateia tenimovono,Moses sohenamo ulia na Retiulia, sei mo verea hin raniatu God mo retireti isana hin vipahai atumo lo pepe, Moses mo tovi Moli God mara,‘God non Abraham, God non Isaac ale Godnon Jacob’. Exo 3.6

38 God enia mo sopo God nona tamlohimate, pani nona tamlohi mauri, matanisana, tamlohi tari la lo mauri.”

39 Moiso tatua tamlohi vujangi mataleu la raramia lara, “Tija, ko verea kovararuhu.” 40 Mo sopo te vonara hatea imele opoia vara i usia hin te retiusia hatea.

Kristo Enia Natun Hare(Mt 22.41–46; Mk 12.35–37)

41 Pani Iesu mo mele verea isara mara,“Mo sohena sava natu la pa verea varaKristo enia natun supe David? 42 MatanDavid hasenamoverea na pukunonpsalmsmara,‘Moli God mo verea isan noku Moli mara:

O sakele na matuaku, 43 vavano a vaina nom meresahi la mai la toho naruhuruhu palom.’ Psa 110.1

44 David mo tovia Moli, sohena sava natuenia mo pa natuna?”

45 Ale na peron vao atu la lo tapurongomo verea isana nona tamlohi usuri mara,46 “Ha lo kilau mata tamlohi vujangi mataleu, sei la lo opoia vara la lo hahau ralihiperesi na ruru peravu mata hapahapa, alela opoia vara la lo lavi na retioloolo nanaho tamlohi na jara maket, ale la opoina jara sakele la taura mata tamlohi auluna ima lotu, ale la opoia vara la lo sakelena jara sakele nona tamlohi sei la tovira

mata mai na hanhani tavera, 47 ale ha lokilau mata nora halu sei la lo lavi narihina hinahinau tari nona harai malepu hinia,ale la lo tavuhoro na nora vavahinau nausiusi peravu. La pa lavi na talai tavera ijeu na tinapua.”

21Silesilea Nona Malepu Matea(Mk 12.41–44)

1 Iesu mo kilau vano mo hite na tamlohitavtav, la lo tau na nora silesilea na jarasilesilea na lolo Temple. 2 Ale mo hitena harai malepu tilavono matea, mo tauna selen mo rua. 3 Ale mo verea mara,“Vararuhu na verea isamim, harai maleputilavono nike mo taua mo jeu na tamlohitavtav mo isoiso. 4Matan sava la silea momalue na nora tavtav tavera, pani sava eniamo silea, mo malue na nona tilavono, motau vevuhi na sava sei vara i pa eri tueni namaurina.”

Temple I Pa Maroe(Mt 24.1–2; Mk 13.1–2)

5Ale, la pa lo vereverea vara Temple atumo ruhu sohena sava, ale sohena sava latau mamahuni na vatu ruhuruhu hinia, alesohena sava tamlohi hai la sile na silesilearuhuruhu mata lakolakoa hinira, ale Iesumo verea isara mara, 6 “La hinau sei ka lohitera, pongi matea mo lo mai vara i pasopo mele te vatu hatea, i lo sakele aulu navatu tinapua sei matan la pa atu jovjovira.”

Rani Rilangi La Pa Mai(Mt 24.3–14; Mk 13.3–13)

7 Ale la usia isana lara, “Tija, pangisanatu la hinau sei la pa masese, ale savamatamata natu i pa vujangia vara mariv-iti natu vara la hinau atu la pa masese?”8 Ale mo verea mara, “Ha sopo tinarihiavara tea i tikauleji kamim! Matan tamlohimatuvana la pa mai na hijaku lara, ‘Enaunatu, Kristo!’ ale ‘Nake natu nona rani palamo lo mai mariviti!’ Pani ha sopo usurira!9Ale vara ka rongo vara jara tavera la lo vaina vuro, ale vara la lo vuro na lolo jararahasera, ha sopo matahu matan la hinauatu, la pa masese tiroma, ale pongi hitahu,i pa sopo mai vahatea.”

10 Iesu mo mele verea isara mara, “Marajara tavera tinatinapu la pa meresahihinira, ale supe matea i pa meresahi nasupe tinapua. 11 Mihi tavera la pa hisu najara tinatinapua, ale marua peresi na rojoa

Page 106: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 21:12 103 Luke 22:2tavera la pa vili na jara tinatinapua. Ale hapa hite na hinau matahu tavera peresi namatamata tavera aulu na masapa. 12 Panitiroma, hin la hinau nike, tamlohi la pataurilati kamim, ale la pa tipahi kamim, lapa sile kamim isan la haratu la lo kilau naima lotu peresi na ima rilangi, ale la palavi kamim la turuhi kamim na naho supeperesi na patu tamlohi, matan ka lo lavina hijaku. 13 Enia masapa matea vara hapa eri vereuliau na naho tamlohi. 14 Ha lolevosahia nake vara, ha sopo matahu varaha pa raramira sohena sava, 15matan enaua pa sile kamim na reti tataholo, vara hapa verera isana nomim meresahi, ale la pasopo eri raramira teni la eri verea vara kalo halu. 16 Tamamim peresi na tinamim,voraimim, tahisamimperesi na tapalamim,enira sohena, la pa tau te vonamim varala pa vilimateira. 17 Tamlohi tari la parohu hin kamim mata hijaku. 18 Pani tevulumim hatea na patumim i pa sopo eritihai purongo. 19 Mauri tui i pa nomimmata nomim turu rilangi.

Jerusalem I Pa Jovi Na Lima TamlohiRoroha

(Mt 24.15–21; Mk 13.14–19)20 Pani vara ka hite na tamlohi vuro la

ralihi Jerusalem, ka levosahia vara nonapongi maroi mo pala natu. 21Ale la haratula lo toho Judea, la pa rovo la sahe navutivuti, ale la haratu la lo toho na lolontaon tavera atu la malue, ale ha pa horo laharatu la lo toho ralihi taon tavera atu varala sopo unu hinia, 22 matan harihi, enirarani mata talai tavera matan vara sava laulira moiso la pa masese. 23 I pa mele satijea isana harai sei la epe puhoni, teni laharatu la pa lo susui na natura. Matan ranisasati tavera na varama peresi na lolokorutavera non God mata hehe, i pa jovi isan latamlohi nike.

Natun Tamlohi Mo Mele Mai24 La pa vilimateira na sita vuro, ale la

pa tiroma hinira sohena slev la vano najara tinatinapua na varama. Ale la haratula tamlohi roroha, la pa varasi Jerusalemi tikeli isoiso rani atu sei God mo taua nalimara moiso.

Hin Rani Atu Iesu I Pa Mele Pala(Mt 24.29–31; Mk 13.24–27)

25 Ale matamata la pa pala na alo, navitu peresi na vitusarasara. Ale na varama,

tamlohi na jara tinatinapua la pa romkakatavera mata roroa tasi peresi na lolop-utuna. 26 Tamlohi la pa matemate matanora matahu peresi na sava la levosahiavara la pa masese usuri na hinau la pa maina varama, matan suiha la lo tauri na tukaperesi na masapa la pa malue na jarara.27Moiso natu tamlohi tari la pa hite NatunTamlohi i pala na telangi na suihana peresina merana tavera. 28 Ale vara la hinau atula lo lavi na jara, ha turu tataholo ha tarasahe aulu matan nomim jujuri mo lo maimariviti.”

Titileu Matea Mata Vipahai Fig(Mt 24.32–35; Mk 13.28–31)

29Moiso, Iesu mo verera na titileu mateamara, “Ha kilau usuri na pulo fig peresina pulo pahai tari tinatinapua, 30 vara latapulo sohai na perera ka hitevosahia varataro alomo lomaimarivitimoiso. 31Alemosohena purongo, vara ka hite la hinau sei lalo mai, ka levosahia vara mauri atu Godmoaulu hinia, mo lo mai mariviti. 32Vararuhuna verea isamim vara pina nike i pa sopolo tihai vevuhi vavano hinau tari lamasese.33Tuka peresi varama la pa tihai, pani nokuretireti la pa sopo eri tihai.

34 Pani ha lo kilau! Mo sopo ruhu vara atapai kamim ka lo toho purongo, teni ka lodrong, teni nomim romkaka la lo taurilatikamim. Ha sopo tinarihia vara pongi atu ipala isamim i sarumahi kamim. 35 Matani pa sarumahi na tamlohi tari la lo tohona varama. 36 Pani tarea ha lo kilau, ha lousiusi vara ha pa eri jelu hin la hinau tarisei la pamasese, ale ha pa eri turu nanahonNatun Tamlohi.”

37 Rani tarea, Iesu mo lo vano mo lovujangi na lolo Temple; moiso na ravravimo lo hilu mo lo sahe na Vuti talu Olive,ale mo lo toho ea na vutepongi. 38 Ale naralavuho jea, tamlohi tari la lomai isana naTemple vara la tapurongo isana.

22Judas Mo Turuposi Hin Iesu(Mt 26.1–5, 14, 16; Mk 14.1–2, 10–11; Jn 11.45–

53)1 Hanhani tavera mata pereti atu mo

sopo te isi hinia mo lo mai, haratu latovia Passover. 2 Ale tamlohi aulu nonapris peresi na tamlohi vujangi mata leu, lalo aleale malele vara la pa vilimatei Iesu

Page 107: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 22:3 104 Luke 22:32hinia,matan lamatahu vara la vaia na nahotamlohi.

3 Ale Setan mo sohoni Judas Iscariot,vonara matea hin la tupu sangavulu ro-mana mo rua atu. 4 Mo malue mo vanomo sorasora peresi na tamlohi aulu nonapris peresi na patu police mata Temple.Matan la pa verea vara i pa turuposi hiniasohena savamatan vara i pa taua na limara.5 Ale la avulahi, la hatihia vara la pa silete mania isana. 6 Ale matana mo majingahinia, moiso mo aleale masapa vara i paturuposi hinia, vara i eri taua na limara hinte jara, mo sopo te vao tamlohi hinia.

Isoiso Hanhani Non Iesu(Mt 26.17–25; Mk 14.12–21; Jn 13.21–30)

7Moiso rani mata pereti sei mo sopo teisi hinia mo pala, enia rani atu la lo silena natu sipsip mata Passover sohena mala-malai isan God. 8Matana, Iesu mo rule Pe-ter enia John mara, “Ha vano ha tatamahumata nora hanhani mata Passover vara raeri hania.”

9 La usia isana lara, “Ko opoia vara kamapa tatamahunia epu?”

10 Mo verea isara mara, “Ha tapurongo,vara ka lo unu na taon tavera, ha pa tapaina tamlohi matea mo lo utu na jara waitavera matea. Ha usuria ha unu hin imaatu enia mo unu hinia, 11 ale ha vereaisan tamlohi tavera mata ima atu vara,‘Tija mo verea isam mara, “Nene jara matamatavuhi na imam sei vara a eri hanina hanhani mata Passover peresi na nokutamlohi usuri ea?’ ” 12 Ale i pa vujangikamim na jara tavera matea aulu na imanasei mo tatamahunia moiso, ha tatamahuatu.” 13 Ale la malue la vano la hiteamo tataholo sohen mo verea isara, ale latatamahu mata Passover atu.

Hanhani Mata Passover Atu(Mt 26.26–30; Mk 14.22–26; 1Co 11.23–25)

14 Ale aoa matan hanhani atu mo tata-holo, Iesumo sakele na jara hanhani na tepmoiso, ale nona vaharule la lo toho peresia.15 Ale mo verea isara mara, “Na opoia motavera jea vara a hani Passover nike peresikamim,moiso a pa lavi na rongohaji tavera.16 Matan na verea isamim, vara a pa sopomele hania vavano i tikeli rani atu hinautari la masese hin mauri atu God mo auluhinia.” 17Ale mo lavi na paniken matea alemara mo vere meje moiso mo verea mara,“Ha lavia, ha asea isamimha inua. 18Matanna verea isamim, vara a pa sopo mele inu

waen akerihi vavano i tikeli rani atu, mauriatu God mo aulu hinia i mai.”

19 Moiso, mo lavi na pereti, ale maramo vere meje moiso, mo topetopea mosilea isara mara, “Harihi enia epeku sei nasilea matamim. Ha lo vaia sohena mataromromiau hinia.” 20 Ale lara la hanhanimoiso, mo mele vaia sohena hin panikenwaen atu mara, “Paniken nike, na lo sureiamatamim, enia retitauhi paro sei na lo vaiana raeku.

21 Pani ha tapurongo, haratu sei i paturuposi hiniau, mo lo sahara na hanhanina tep peresiau nakerihi. 22 Matan NatunTamlohi i pa vano i usuri na masalon God,pani rani sasati isan haratu sei mo turuposihinia.”

23Moiso, enira mo isoiso la tapulo usiu-sia isara hatehateahi vara sava tamlohiisara natu i pa vai hinau atu.

24 Pani mo sopo tuai, vauriuri matea momalue isara vara hare natu enia i pa auluhin mauri atu God mo aulu hinia. 25 AleIesumoverea isaramara, “Hin varamanikesupe nona tamlohi roroha la aulu na noratamlohi peresi la haratu suiha mo lo tohona limara, ale la lo retileu isara tarea varala vai na masalora, pani hina purongo varala lo toho na ruhuruhura, la lo tovira lara‘Tuetueni nona tamlohi’. 26 Pani i pa soposohena isamim: haratu enia mo opoia varai aulu i jeu na tinapua, i pa hase taua atanosohena vora hitahu matea, ale haratu moopoia vara i tiroma na tamlohi, i pa mai i lovolitusi. 27Hare natu enia tamlohi tavera?Haratu mo sakele na tep teni haratu movolitusi isana? Enia haratu mo sakele natep. Pani enau na lo mai isamim sohenavolitusi matea.

28 Kamim natu, ka lo toho peresiau nanoku rani rilangi. 29 Matan haratu, na losilea isamim sohen Tamaku mo silea isakuvara, ha pa aulu sohena supe, 30matan varaha pa hanhani ale ha inu na noku tep narani vara na lo tauri na suiha, ale ha pasakele na jara sakele nona supe mata arila tavtavui tupu sangavulu romana mo ruaatu non Israel.

Rani Vaihite La Pa Mai(Mt 26.31–35; Mk 14.27–31; Jn 13.36–38)

31 Simon, Simon, o lo levosahia varaSetanmousia rilangi vara i pa lavihomatanvara i hutehutehiho sohena tamlohi mo loasehi na piri wit, 32 pani na usiusi moisomatam matan vara nom rasua i pa sopo

Page 108: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 22:33 105 Luke 22:64jovi, ale hin rani atu sei ko mele posi, o patueni na voraim vara la turu rilangi.”

33 Peter mo verea isana mara, “Moli,enau na tatamahu vara a vano peresiho naima rilangi, teni a mate matam.”

34 Iesu mo verea mara, “Vararuhu naverea isam Peter, toa i sopo lo tarere no-horihi vavano, i tikeli rani atu ko vunvuniavaha tolu vara ko sopo levosahiau.”

35Ale Iesumoverea isaramara, “Hin raniatu sei na rule kamim ka vano ka sopo lavite tanga korohi teni te tanga, teni te sabat— ka vejuveju hin te hinau teni mo vono?”

Lara, “Mo vono.”36Mo verea isara mara, “Pani nake natu,

haratu vara te nona tanga korohi teni tetanga i pa lavia. Ale haratu mo sopo lote nona sita vuro, i pa arehi na nona ruruhamariri, ale i voli te hatea. 37 Matanna verea isamim vara Retitapu nike i pamasese hiniau sei mo vara, ‘La evia peresila haratu la lo tope na leu’. Matan sava laulia mataku i pa masese.”

38 Ale la verea lara, “Eh Moli, sita vuromo rua nahai moiso!”

Ale mo verea mara, “Mo isoiso natu.”Iesu Mo Usiusi(Mt 26.36–46; Mk 14.32–42)

39 Ale mo malue hin ima atu mo melevano na Vuti talu Olive sohen mo lo vaiatarea, ale nona tamlohi usuri la usuria.40 Ale mara mo kakau jara atu mo vereaisara mara, “Ha usiusi matan vara ha pasopo jovi na vaihite.” 41 Ale mo hahauvano makomona, mo papaohi atano, alemo usiusi 42 mara, “Tata, vara ko opoia, oeri lavi narihi na noku rani rilangi nakerihi,pani o sopo vai na masaloku, pani o vai namasalompurongo.” 43Ale angelomateamopala isana mo tuenia vara i mele rilangi.44 Ale na nona rom sati tavera mo usiusimo mele rilangi jea; ale masmasuna mohoi peresi na rae mo tuturu sivo na lepa.45 Ale mo mele turu na nona usiusi momai isana nona tamlohi usuri, mo hiterala juruvi romaliho, matan la malokolokotavera, matan romira mo sati na sava i pamasese, 46 ale mo verea isara mara, “Ka lojuruvi mata sava? Ha turu, ha usiusi matanvara ha pa sopo jovi na vaihite.”

La Taurilati Iesu(Mt 26.47–56; Mk 14.43–50; Jn 18.3–11)

47 Ale Iesu mo pa lo retireti, vao taveramatea mo pala, ale pa tamlohi atu sei

la tovia Judas, enia vonara matea hin latupu sangavulu romana mo rua atu, mo lotiroma hin vao atu, mo mai mariviti isanIesu vara i pungosia, 48 pani Iesu mo vereaisanamara, “Judas, o pa turuposi hinNatunTamlohi na pungosi matea?” 49 Ale laharatu la lo toho ralihia, lara la hitevosahina sava i pa masese lara, “Avei Moli, rataira na sita vuro teni mo vono?” 50 Alevonara matea mo langa narihi na peronvolitusi non pris aulu. 51 Pani Iesu mara,“Ha isoiso!” ale mo tikeli na perona, alemo mele soroa vano na patuna. 52 Moiso,Iesu mo verea isana tamlohi aulu nona prisperesi na police mata Temple, peresi navajiahara sei la mai matana mara, “Ka maiperesi na sita vuro peresi na maja sohenka lo vano mata taurilati na tamlohi vili natamlohi mata vavanaho matea? 53 Tareana lo toho peresi kamim na lolo Templepani ka sopo taurilatiau. Pani nakerihienia nomim rani peresi na rani non suihanroroha.”

Peter Mo Vunvuni Iesu(Mt 26.57–58, 67–75; Mk 14.53–54, 66–72; Jn

18.12–18, 25–27)54 Moiso la taurilatia, la tiroma hinia la

malue la vano na iman pris aulu, ale Petermo lo usurira asau makomona. 55 Ale larala vai na hapumatea na livuha jara na lolonrope ima atumoiso, la sakele ralihia ale Pe-ter mo vano mo sakele peresira. 56Moiso,volitusi hararihi matea mara mo hite Petermo lo sakele atu, mo mele kilau mamahu-nia mara, “Tamlohi nike sohena, mo lotoho peresi Iesu.” 57 Pani Peter mo vunvu-nia mara, “Harai, na sopo levosahia.” 58Alemoiso, tamlohi tinapuamateamo hiteamomele verea mara, “Engko vonara matea.”Pani Peter mo verea mara, “Tapala, enaumo vono.” 59 Ale korong mele aoa mateamo vanomoiso, tamlohi tinapuamatea momele verea mara, “Vararuhu sei, tamlohinike enia mo lo toho peresia, matan eniamara Galilee matea.” 60 Pani Peter mara,“Tapala, na sopo levosahi na sava ko loverea.” Ale mo pa lo verea toa mo tarere.61 Ale Moli mo posi mo kilau vano isanPeter, ale Peter mo mele romromi na savaMoli mo verea isana mara, “Toa i sopo lotarere, o pa vunvuniau vaha tolu.” 62 Alemo malue mo sahe na jingoima mo tangihuruhuru.

63 Ale la haratu la lo taurilati Iesu latamajia, ale la lo kerehia. 64 La pesihoro

Page 109: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 22:65 106 Luke 23:25na matana ale la lo usia hinia lara, “Oto retimangovi! Hare natu mo tutuiho?”65 Ale la mele vere na hinau sati tinapuamatuvana isana, ale la lo kalia.

Iesu Mo Turu Na Naho Pulutahi Tavera(Mt 26.59–66; Mk 14.55–64; Jn 18.19–24)

66 Mara mo rani sahe, matavuhi nonavajiahara la pulutahi peresi na tamlohiaulu nona pris peresi na tamlohi vujangimata leu. Ale la haratu la lo taurilatia latiroma hinia mo vano isan nora matavuhiatu, ale la verea isana lara, 67 “Vara engkonatu, Kristo atu, o verea isamam!” Pani moverea isara mara, “Vara a verea isamim, hapa sopo rasua, 68 ale vara a usi kamim hinte retiusia, ha pa sopo raramiau. 69 Panimo tapulo nake natu, Natun Tamlohi i pasakele na tavalu suihan God.” Psa 110.1

70Ale matana, enira mo isoiso lara, “En-gko natun God teni mo vono?” Moiso moverea isara mara, “Ka pete verea moiso,enau natu.” 71 Moiso, la verea lara, “Rapa mele opoi na sava vereulia tinapua! Rarongoamo pete hase vereamoiso vara eniaNatun God.”

23Iesu Mo Turu Na Nahon Pilate(Mt 27.1–2, 11–14; Mk 15.1–5; Jn 18.28–38)

1 Moiso enira mo isoiso la turu, ale lalavi Iesu mo vano isan Pilate. 2 La tapulotuvaia lara, “Kama hite tamlohi nike mo lotikauleji na nomam tamlohi, alemo lo horokamam vara kama sopo sile te takis isansupematanRome, ale eniamo lo verea varaenia natu, Kristo, supe atu sei i pa mai.”3 Ale Pilate mo usia isana mara, “EngkoSupe nona Jew?” Ale mo raramia mara,“Engko ko verea moiso.” 4Moiso Pilate moverea isana tamlohi aulu nona pris peresivao tavera atu mara, “Na sopo vilei te hehehin tamlohi nike.” 5Pani la verea tohohiniamo rilangi lara, “Enia mo vai na tamlohi lalo usuri na romina, mo vujangira na jaratari Judea mo tapulo Galilee mo sinai mokau nike.”

6Pilate maramo rongoa sohena, mo usiamara enia mara Galilee matea teni. 7 AlePilate mara mo levosahia vara Iesu mo taina jara Galilee mo lo toho na ruhuruhunHerod, mo rulea mo vano isana matanmo lo toho Jerusalem hin rani atu. 8 Narani Herod mara mo hite Iesu, mo avulahitavera matan tuai moiso, mo opoia vara ihitea matan mo lo rongo na sorasorahina,

ale mo lo romtau vara i pa hite Iesu i vaite matamata. 9 Ale mo usia na retiusia mousia mo tuai, pani Iesu mo sopo raramira.10Tamlohi aulu nona pris peresi na tamlohivujangi mata leu la lo turu na pahisana, lalo tuvaia mo rilangi. 11 Ale Herod peresina nona tamlohi vuro, la vaisatihia na noraretireti, ale la kerehia. Moiso la rua naruru ruhuruhu, la rulea momele vano isanPilate. 12 Hin rani atu purongo, Herodmo tapala peresi Pilate. Pani tiroma eniratupra rua la meresahi.

La Taua Vara I Pa Mate(Mt 27.15–26; Mk 15.6–15; Jn 18.39––19.16)

13 Moiso Pilate mo tovi matavuhi natamlohi aulu nona pris peresi na tamlohiaulu non Israel peresi na tamlohi, 14 alemo verea isara mara, “Ka lavi tamlohi nikemo mai isaku, ale ka verea vara enia mo lotikauleji na tamlohi. Ale nara na kilau usurina sava ka lo verea matana moiso, ale halevosahia vara na sopo vileia vara tamlohinike mo ori hin te hinau hatea sei ka lotuvaia hinia. 15 Herod sohena, mo sopovilei te hinau, matan enia mo mele ruleamai isara. Ka hitea, mo sopo vai te hinauvara i pa mate matana. 16Matana, a pa silena talai matea isana, moiso a pa tinarihiavara i vano.”

17-18 Pani la ulo enira mo isoiso vahatealara, “O vilimatei tamlohi sei! Ale o sileBarabbas isamam!”

19 Barabbas enia tamlohi matea la pu-lahia na ima rilangi matan mo lo tiromana tamlohi mata valum hin taon taveraatu, ale matan mo lo vilimatei na tam-lohi. 20 Pilate mo mele sile na retiretiisara matan mo opoia vara i tinarihi Iesu,21 pani la lo ulo toho lara, “Ha vosaea natalopeilopei! Ha vosaea na talopeilopei!”22 Ale Pilate mo mele sile na nona hatolureti isaramara, “Mata sava? Mo vai na savamo sati? Enau na sopo vilei te hinau vara ipa mate matana. Ale matana, a pa sile natalai matea isana moiso a tinarihia vara ivano.” 23 Pani la lo ulo toho isana la lo usialara la vosaea na talopeilopei. Ale nora retimo vili na reti non Pilate. 24Matana, Pilatemo tinarihia vara sava la usia i pa sohena.25Matan la usia, mo tinarihi pa tamlohi atusei mo lo taua na ima rilangi matan mo lotiroma na tamlohi mata valum, ale matanenia mo lo vilimatei na tamlohi, pani mosile Iesu vara i vano na masalora.

Page 110: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 23:26 107 Luke 23:56La Vosae Iesu Na Talopeilopei(Mt 27.31–44; Mk 15.21–32; Jn 19.17–27)

26 Ale la pa lo tiroma hinia mo lo malue,la taurilati na tamlohi matea hijana Simonmara Cyrene, enia mo tai asau rove na jaravutivuti, ale la tau na talopeilopei isanamatan vara i solotia, ale mo usuri Iesu.27Ale vao tavera jea nona tamlohi peresi naharai la lo tangisia, la lo tangtangi, ale la lousuria. 28 Pani Iesu mo verea isara mara,“La venatun Jerusalem, ha sopo tangisiau,pani ha tangisi kamim hasemim peresi nanatumim. 29 Matan ha lo levosahia vararani matea mo lo mai sei la pa verea vara,‘Avulahi isana harai aroaro, ale isan haratula sopo tatape, ale isan la haratu la sopo lovasusu hin te rani.’ 30Hin rani atu,‘Tamlohi la pa tangi isana vutivuti lara —

ha jovjovi isamam!Ale isana pesapesa la pa verea lara — ha

tavuni kamam!’Hos 10.8

31Matan vara, vara la vai la hinau nike narani ruhu sei vipahai la lo ulua mo ruhu, ipa sohena sava hin rani atu mo koru?”

32Tamlohi tinapua mo rua sei la tamlohisasati, la tiromara la vano matan vara la pavilimateira peresi Iesu. 33Ale lara la kakaujara atu sei la tovia ‘Sui Patu Tamlohi’ lavosaea hin jara atu na talopeilopei peresi latamlohi sasati atu, matea na matuana, alematea na marauna.

34 Ale Iesu mara, “Tata, o romira matanla sopo levosahi na sava la lo vaia!” Aletamlohi vuro atu la vai na roro matea matahitea vara hare natu i pa lavi te nona ruru.Psa 22.18

35Tamlohi la lo turu atu, la lo kilaua, panitamlohi aulu natu la lo kerehia lara, “Eniamo juri na tinapua! I to hase juria varaenia natu, Kristo non God, hara sei God movironia!” 36 Tamlohi vuro atu sohena la lokerehia, lamai isana la sile nawaenhohonaisana vara i inua, 37 ale lara, “Vara engkoSupe nona Jew, o hase juriho!” 38 La uli nauliuli matea la taua aulu hinia, mo vereavara,

Harihi Enia Supe Nona Jew39 Vonara matea hin la tamlohi sasati

mo rua atu, la lo sevu na pahisana, mokerehi Iesu mara, “Engko Kristo atu tenimo vono? O hase juriho, ale o juri kamam!”40Pani tamlohi sasati tinapua atumateamomerusahia mara, “Eh, ko sopo matahuniGod? Ko sopo levosahia vara enra ralo toho na ruhuruhu talai nike peresia?

41 Enra mo tataholo vara ra lavia, matanenra ra lavi na volvoli tataholo mata noravavahinau, pani tamlohi nike mo sopo vaite hina sati.” 42Alemoverea isan Iesumara,“Iesu, o lo romromiau hin rani atu vara kotauri na nom suiha mata supe.” 43 Ale Iesumo verea isana mara, “Vararuhu, na vereaisam, engko o pa toho peresiau hin jaraavulahi atu Paradise nohorihi.”

Iesu Mo Mate(Mt 27.45–56; Mk 15.33–41; Jn 19.28–30)

44 Matan alo mo sangavulu romana morua na rani tavera, ale roroha tavera motahavuni jara tavera atumo tikeli namatanalo mo tolu na ravravi 45 matan mera alomo tihai. Ale ruru tavera atu mo lo horona jara tapu mo tapu jea na lolo Temple,mo marari mo rua. 46 Moiso Iesu moulo aulu mara, “Tata, na tau na maurikuna limam!” Mara mo verea moiso maro-marona mo isoiso. 47 Ale captain matatamlohi vuromaramohite la hinau sei la lomasese, mo hasohaso God mo verea mara,“Vararuhu. Tamlohi nike mo sopo vai tehina sati hatea.” 48Ale vao tamlohi tari atusei la lo pulutahi mata hite hinau akerihi,lara la hite la hinau sei la masese, la muleperesi na tangtangi tavera. 49 Ale tapalanatari, peresi la harai atu sei la tapulo usuriaGalilee, la lo turu asau makomona, la lokilau la hinau akerihi.

La Tavuni Na Tarapen Iesu(Mt 27.45–56; Mk 15.33–41; Jn 19.28–30)

50 Ale tamlohi matea hijana Joseph molo toho atu, mo tai na taon nona Jew latoviaArimathea. Enia vonaramateana lolocouncil taveranon Israel, pani enia tamlohiruhu matea posina mo tataholo, 51 ale eniamo sopo avulahi na sava la hatihia teni nasava la vaira, enia mo tai Arimathea najaran Judea, ale eniamo lo kilaumatan raniatu God i pa tauri na suiha hinia. 52Tamlohiatu mo vano vara i hite Pilate matan vara iusi na tarapen Iesu. 53Mo juria sivo atano,ale mo viriviria na ruru lulu ruhu mateamata mate, ale mo taua na taptap matea lataia na pesapesa, ale mo sopo lo te tarapei juruvi hinia hin te rani. 54 Rani atu eniaRani mata Tatamahu nona Jew, ale marivitiSabbath i tapulo. 55 La harai sei la lo usuriala tai Galilee la usuria vara la hitea varala pa taua na sava taptap, ale la pa hiteavara la pa tau na tarapena sohena sava.56 Moiso, la mele mule, ale la tatamahunina lai ponaha ruhu peresi na hasori matataua na tarapena.

Page 111: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 24:1 108 Luke 24:32Na Sabbath la mapu usuri na retileu non

Moses.24

Sauteterahi Non Iesu(Mt 28.1–10; Mk 16.1–8; Jn 20.1–10)

1 Pani na Sunday na ralavuho jea, pa laharai atu la vano na taptap, la lavi na laiponaha ruhu sei la tatamahunira moiso.2Ale lara la kauna taptap la hite vatu taveraatu mata matarua la kuresi narihia moiso,3 pani lara la unu la sopo hite na tarapenMoli Iesu, 4 romira mo pa lo tihai, ale la pahutura purongo, tamlohi mo rua la lo turuna pahisara, nora ruru la memera tavera.5Ale la matahu tavera, la popovi na nahoraatano na lepa, ale la tamlohi atu la vereaisara lara, “Mata sava ka lo ale na tamlohimauri na jara mate? 6 Enia mo sopo tohonike, pani mo mele turu moiso. Ka loromromi na savamo verea isamim hin raniatu mo pa lo toho Galilee, 7 mara NatunTamlohi i pa vano na lima tamlohi sasatimatan vara la pa vosaea na talopeilopei,ale i pa mele turu na hatolu rani.” 8 Ale lapa mele romromi na nona retireti, 9 ale lamalue na taptap la vano la vere na hinautari isan la tupu sangavulu romana mateaatu, peresi la haratu la lo toho peresira.10AleMaryMagdalene, Joanna, Mary tinanJames peresi na harai tinapua hai sei la lotoho peresira, enira natu la vere la hinausei isan la vaharule atu. 11 Pani la rongoasohena sorasora rongorongo vono matea,ale la sopo rasura.

Iesu Na Malele Emmaus12 Pani Peter mo turu mo maro mo vano

na taptap, mo riorio sivo mo hite na tavalururu lulu purongo la pa lo toho atu, ale momele mule mo marurahi tavera na sava momasese.

Iesu Mo Pala Isana Tamlohi Mo Rua(Mk 16.12–13)

13 Tataholo hin rani atu, tamlohi mo ruaisara, la lo vano na vanuan Emmaus,mariv-iti kilometre i sangavulu romanamatea hinJerusalem. 14 Ale la lo sorahi na hinautari sei la masese Jerusalem. 15 La pa loretireti la lo sorahia, Iesumomaimohahauperesira. 16Pani la sopo hitevosahia matanGodmo horora. 17Alemo verea isaramara,“Avei, sava sei ka lo sorahia na nomimhahau?”

La turu vahatea ale nahora mo vujangiavara romira mo sati.

18 Ale vonara matea, hijana Cleopas moraramia mara, “Avei, korong engko hasempurongo sei ko rohi Jerusalem, ale ko sopolevosahi na sava mo masese hin la raniakerihi sei la vano moiso?”

19 Ale Iesu mo verea isara mara, “Savahinau natu?”

Ale la verea isana lara, “Hinau la vaiaisan Iesu mara Nazareth, enia provet seinona retireti peresi na suihana la ruhuruhujea na nahon God, peresi na tamlohi tari.20 Ale sohena sava nomam tamlohi aulunona pris peresi na tamlohi aulu la tauana liman Pilate, vara i sile na talai isanamata mate, ale la vosaea na talopeilopei.21 Pani kama lo romtoho vara enia natu,haratu sei i pa juri Israel. Pani mo sopoharatu purongo, nahapani enia hatolu raniusuri la hinau sei la masese. 22 Ale auluhin haratu, nomamharai hai, la vai kamamkama marurahi jea. Enira la lo toho natapuna na ralavuho jea. 23 Ale lara la sopohite na tarapena, ale la mele hilu mai, laverea isamam vara la hite na angelo hai,ale la verea isara vara mo mele mauri.24 Tatuamam la rongoa la vano na tapunavara la hitea, ale la hiteamo tataholo sohenharatu la harai atu la lo verea, ale la hiteavararuhu tarapen Iesu mo tihai.”

25 Ale Iesu mo verea isara mara, “Katamlohi rongorongo vono! Mapumim larilangi mata rasu na hinau tari provet laverea moiso! 26Mo mera purongo na savala ulia lara Kristo i pa lavi na rongohajitiroma, moiso i pa lavi na hasohasonatavera.” 27 Ale Iesu mo tapulo vereuli nahinau tari sei Moses peresi na provet laulira na jara tari na Retitapu sei la vereuliavara maurina i pa sohena sava.

28 Ale lara la lo mai mariviti hin vanuaatu sei la lo hahau matana, Iesu mo lohahau o hitea sohena vara i pa jeu vanuaatu, 29 pani la verea rilangi isana lara, “Olo toho peresi kamam matan mo ravravimoiso, ale alo mo sakele na vuti moiso.”Ale mo usurira, mo lo toho peresira. 30 Lasakele na tep, ale mo lavi na pereti moleruhu hinia, mo topea, moiso mo sileaisara. 31 Ale vahatea purongo, matarala roi la hitevosahia, ale mo tihai isara.32 La verea isara hasera lara, “Vararuhu seimatan mapura la avulahi jea na rani Iesumo lo retireti peresira na malele sei mo

Page 112: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Luke 24:33 109 Luke 24:53vai na Retiulia la roi isara?” 33 Ale la turuvahatea la hilu, la mele vano Jerusalem,la tapai la tupu sangavulu romana mateaatu peresi la haratu la lo toho peresira lalo pulutahi na jara matea. 34 Ale la vereaisan la tupra rua atu lara, “Vararuhu, Molimo mele turu, mo pala isan Simon Petermoiso!” 35 Moiso la tupra rua atu la petevere na sava mo masese na malele, alesohena sava la pa hitevosahia na rani motope na pereti.

Vavahinau Non Nona Tamlohi Usuri(Mt 28.16–20; Mk 16.14–18; Jn 20.19–23; Acts

1.6–8)36 La pa lo sorahi la hinau sei, Iesu mo

turu na livuhara, mo verea isara mara,“Tamata i toho isamim!” 37 Pani la huturahinia, la matahu tavera matan la rom varala hite na tanume matea. 38 Moiso moverea isara mara, “Ka matahu mata sava?Ale romkaka mo malue na mapumim matasava? 39Ha hite na limaku peresi na palokuvara enau vararuhu nahai. Ha tikeliau, aleha levosahia, matan tanume mo sopo teepena soheku sohen ka lo hitea.” 40 Alemara mo verea moiso, mo vujangi na li-mana peresi na palona isara. 41 Ale lasopo lo rasu na sava la hitera matan lamarurahi tavera hinia, ale mo verea isaramara, “Avei, te hanhani nike?” 42 Ale lasilea na tavalu maji matea mo noha na waitutuni, 43 ale mo lavia mo hania na nahora.

Iesu Mo Retileu Isara44 Ale Iesu mo verea isara mara, “Reti

nike enira noku reti sei na pete vereamoisoisamim hin rani atu na pa lo toho peresikamim, vara hinau tari sei la ulia na Leunon Moses peresi na Retiulia nona provetperesi na puku non psalms la pa masese.”45 Moiso mo vai na romira la roi matanvara la eri rongovosahi na Retitapu, 46 alemo verea isara mara, “La ulia sohen harihilara, Kristo i pa lavi na rongohaji moisoi mate, ale na hatolu rani i pa mele turuna mateia, 47 ale la pa retivujavujangi naposi mata hehe, ale God i pa romi na norahehe na hijan Kristo, la pa retivujavujangiai vano isana tamlohi mara jara tinatinapuatari i tapulo Jerusalem i vano. 48 Kamimka hite la hinau sei na matamim. 49 Ale halevosahia vara na lo rule na Tanume Tapuusuri na retitauhi non Tamaku isamim.Pani ha lo toho Jerusalem i tikeli rani atusuiha aulumatan na tuka i jovi hin kamim.”

Iesu Mo Sahe Na Tuka(Mk 16.19, 20; Acts 1.9–11)

50 Moiso mo tiromara la malue la vanola tikeli Bethany, ale mo tahe na limanamo leruhu hinira. 51 Mo pa lo leruhuhinira, God mo lavi narihia mo sahe auluna tuka. 52Ale la lotua, la mele hilu la vanoJerusalem peresi na avulahi tavera, 53 alela vano la lo toho tarea na Temple matahasohaso God ea.

Page 113: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 1:1 110 John 1:15

Retiruhu Hin Iesu KristoJohnMo UliaPuku Nike

Johnmovujangia vara IesuKristo enia ‘Retinon God’ sei mo vai na hinau tari la lo toho(1.3–4). Mo vujangia vara John TamlohiPaptijo mo levosahia vara enia ‘Natu SipsipnonGod tataholo, enia natu, i pa lavi narihina hehe nona tamlohi na varama’. (1.29)Philip mo verea mara Iesu enia haratuMoses mo lo verea mara i pa mai (1.45).

John mo vujangia vara Iesu enia savatamlohi, ale nona vavahinau sohena, lavujangia vara enia God mo mai tamlohi.Matamata Mo Limaravrua Non Iesu:

1. Mo posi na wai mo mai waen (2.1–12)2. Natun tamlohi tavera Capernaum mo

mele ruhu (4.43–54)3. Tamlohi rojoa matea Bethzatha mo

mele ruhu (5.1–47)4. Iesu mo vahani na tamlohi (6.1–15)5. Iesu mo hahau na pusa tasi (6.16–21)6. Tamlohi matavuso matea (9.1–41)7. Lazarus mo mele mauri (11.1–57)

‘Enau na’ Reti non Iesu mo limaravrua1. Enau na pereti mata mauri (6.35, 51)2. Enau na malarani mata varama (8.12)3. Enau na matarua (10.7, 9)4. Enau na tavui sipsip ruhu (10.11, 14)5. Enau na sauteterahi peresi na mauri

(11.25)6. Enau na malele, retivararuhu peresi

na mauri (14.6)7. Enau na asi grape vararuhu (15.1)John mo uli puku nike matan vara ha pa

eri tau na nomim rasua hin Iesu vara eniaKristo atu, Natun God. Vara ha tau nomimrasua hinia ha pa lavi na mauri vararuhu.(20.31)

‘Matan God mo opoi na tamlohi navarama sohen harihi: mo sile Natunasei enia vorahese, vara sava tamlohi morasua i pa sopo vano na komo, pani i palavi na mauri tui.’ (3.16)

Hin Puku Nike1. Iesu enia Reti non God (1.1–18)2. Vujangi non John Tamlohi Paptijo

(1.19–34)3. Iesu mo vironi na nona tamlohi usuri

(1.35–51)

4. Tatua matamata tavera Iesu mo lovaira (2.1–12.50)

5. Isoiso wik non Iesu; nona mateia(13.1–19.42)

6. Iesu mo turu na mateia (20.1–10)7. Iesumo pala isana nona tamlohi usuri

(20.11–21.25)Iesu Enia Reti Non God

1 Tuai tiroma, Reti atu mo pete tohomoiso. Mo lo toho peresi God, ale Reti seienia God tataholo. 2 Tuai tiroma, enia molo toho peresi God, 3 ale hinia, God mo vaina hinau tari, mo sopo te hinau hatea varamo sopo vaia hinia. 4Pulomaurimo lo tohoisana. Mauri atu enia mo lavi na malaranimo mai isana tamlohi. 5 Malarani atu mosasarami na roroha. Roroha atu mo sopoeri turuhoroa.*

God Mo Rule John6 God mo rule na tamlohi matea mo

mai, hijana John. 7 Enia mo mai mo so-hena tuetueni matea vara i vereuli na tam-lohi hin malarani atu. Mo verea matanvara tamlohi tari la pa rasu malarani atu.8 Tuetueni atu enia mo sopo malarani atu,pani enia mo mai vara i vereuli malaraniatu.

Malarani Mata Varama9 Malarani atu mo mai na varama, enia

momalarani vararuhu. Malarani vararuhuatumo sile namalarani vara tamlohi tari lapa levosahia.

10 Hina purongo vara God mo vai navarama hinia, pani varama mo sopohitevosahia. 11 Mo mai na nona varama,isan la tavtavuina tataholo, pani la rohuhinia. 12 Pani isan la haratu la lavia, la rasuna hijana, ale enia mo tinarihira vara enirala pa eri mai natun God. 13 La mai natunGod mata masalon God hasena. La sopomai natun God na posposi tamlohi mo vorateni na masalo tamlohi.

Reti Atu Mo Mai Tamlohi14 Reti sei mo mai tamlohi, mo lo

toho peresira. Kama hite na hinaruhuruhu matuvana na maurina moiso,hina ruhuruhu matuvana non haratuhasena enia mo tai isan Tama, enia puloromruhu, ale enia pulo retivararuhu.

15 Johnmo ulo aulumara, “Hara sei natu,na lo verea vara i pa mai hitahu hiniau,eniamo aulu hiniau,matan eniamo lo tohotiroma tuai hiniau.”

* 1:5: turuhoroa: teni ‘hitevosahia’.

Page 114: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 1:16 111 John 1:4116 Matan nona tavtav mo tavera, ale

enra mo isoiso ra lo lavi na nona otoriruhu matuvana, ale matana, nona rom-ruhu mo lo marivisihira la lo masurerehinira, 17 matan Moses mo silera na Leu,pani romruhu peresi na retivararuhu la taiisan Iesu Kristo. 18 Te tamlohi mo sopolo hite God hin te pongi, pani haratu eniaGod sei mo lo toho na tavalun Tama, eniamo vujangia isara vara God eniamo sohenasava.

John Tamlohi Paptijo(Mt 3.1–12; Mk 1.1–8; Lk 3.15–17)

19 Hin rani atu tamlohi tatavera nonaJew la rule na pris peresi na tatua vaoLevi enira tuetueni nona pris la lo tohoJerusalemvara lamai la usia isan John vara,“Engko natu Kristo atu teni mo vono?” AleJohn mo raramira, 20 mo sopo vunvunia,mo taviti isara mara, “Enaumo sopo Kristoatu!” 21 Ale la usia isana lara, “Ale o toverea vara, engko hare? Engko Elijah tenimo vono?”† Pani mo raramira mara, “Movono, mo sopo enau.” La mele usia lara,“Engko natu, provet atu teni mo vono?”Momele verea isara mara, “Mo vono.” Deut18.15, 18; Isa 40.322 Ale la verea isana lara, “Engko hare?O vere kamam hinia matan kama pa erirarami la haratu la lo rule kamam. Oto vere kamam hiniho vara engko hare.”23 John mo verea sohen provet Isaiah movereamara,‘Enau leo atu mo lo ulo na jara hasetoho,ha vasahi na malele matan vara Moli God i

pa hahau hinia!’ Isa 40.324Ale tatuara la mai isana enira la tai na

vao Pharisee. 25Lamele usi John hinia lara,“Kama rongohomoiso vara engkomo sopoKristo atu, teni Elijah teni provet atuMosesmo verea vara i pamai, ale varamo sohena,mata sava ko lo paptijo na tamlohi?” Deut15.15–18

26 Johnmo raramira mara, “Paptijo nike,enau na lo vaia nawai purongo, panimateamo lo turu na livuhamim moiso kamim kasopo lo hitevosahia, 27 haratu sei i pa maiusuriau enia mo aulu hiniau, ale enau nasopo tataholo vara a uli narihi na asi evepalona.” 28 La hinau sei la masese na taonBethany, tavalu vano na wai Jordan. Hinjara atu John mo lo paptijo na tamlohi ea.

Iesu Enia Natu Sipsip Non God

29Mo mele rani sahe, John mo hite Iesumo lo hahaumo lomai isana, mo verea isanvao atu mara, “Eh! Ha kilau vano sevanoisan tamlohi sei mo lo mai. Enia natu, NatuSipsip non God tataholo, enia natu, i pa lavinarihi na hehe nona tamlohi na varama.30 Enau na pete vere kamim hinia moisovara, ‘Tamlohimatea i pamai hitahuhiniaumo aulu jea hiniau!’ matan mo lo maurimo lo toho moiso tiroma na noku pongivora.’ 31Enau na sopo hitevosahia vara eniahare, pani enau na mai na lo paptijo na waimatan vara enia i pa pala isan Israel.”

32 Moiso, John mo lo vereulia mara,“Na hite Tanumen God mo tai aulu natuka sohena vomahe matea, mo tau hinia.33 Tiroma na sopo hitevosahia vara eniahare, pani haratu sei mo ruleau vara apaptijo na wai mo vereau hinia mara, ‘Varao hite na Tanume Tapu i sevuti i tau natamlohi matea, tamlohi atu natu, ko lokilau matana. Enia haratu i pa ruruni natamlohi na suihan Tanume Tapu.’ 34Matanna hitea moiso enau a eri verea kamimhinia vara vararuhu haranike natu, eniaNatun God.”

Andrew Enia Peter La Hite Iesu35 Mo mele rani sahe, John mo lo turu

atu mo lo sorasora peresi na nona tamlohiusuri mo rua hin jara atu. 36 Moiso, Johnmo hite Iesu mo lo hahau na tavalura,moiso John mo verea isara mara, “Ka hitetamlohi sevano, enia natu, enia Natu Sipsipnon God tataholo.” 37 Tamlohi usuri nonJohn lara la rongoa, la vano vahatea varala pa usuri Iesu.

38Moiso Iesu mo posi vano isara mo hitevara la lo usuria mara, “Ka opoi na sava?”

La raramia lara, “Rabbi, imammo lo tohoepu?” Ale raramin hija nike ‘rabbi’ enia‘tija’. 39 Moiso mo verea isara mara, “Hamai, ha pa hitea.” La vano enira tolu Iesula hite jara atu Iesu mo lo toho ea. Matanalo mo vati na ravravi moiso, ale la lo tohoperesia mo sinai mo ravravi jea.

40 Vonara matea atu sei mo rongo Johnmo lo verera hin Iesu, ale mo usuria eniaAndrew, vorain Simon Peter. 41 Hinautiroma Andrew mo vaia mo vano vara iale tavaina Simon vara i verea isana vara,“Kama hite tamlohi atu, enia natu pa Tam-lohi Jujuri atu!” Tamlohi Jujuri na leon

† 1:21: Elijah: tavtavuin Israel la levosahia vara Moses mo verea tiroma vara tamlohi matea God mo vironia vara ipa pala isara hin te rani.

Page 115: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 1:42 112 John 2:12tavtavuin Israel raramina enia ‘Kristo’ naleo mara Greek.

42Andrewmoverea isanamoisomo laviamo mai isan Iesu. Moiso Iesu mo vereaisana mara, “Engko Simon natun John,pani nake a pa tau na hijam vara Cephas.”Raramin hija sei ‘Cephas’ enia ‘Peter’.

Iesu Mo Tovi Philip Peresi Nathanael43 Mo mele rani sahe Iesu mo vano

Galilee. Mo tapai Philip ea, ale mo vereaisana mara, “O pa mai noku tamlohi ousuriau!” 44Philipmo tai hin taon sei Beth-saida, jaran Andrew enia Peter. 45 Philipmo malue vara i ale Nathanael, moiso moverea isana mara, “Kama tapai pa tamlohitataholo atu sei Moses mo lo ulia na Leu,ale provet sohena la uliuli matana vara ipa mai.‡ Kama hitea enia mara Nazareth,natun Joseph, hijana Iesu.”

46 Pani Nathanael mara mo rongoa moverea mara, “Nazareth! I vono! Sava hinaui ruhu i eri malue hin jara atu?”

Philip mo raramia mara, “O mai, o pahitea engko hasem.”

47 La pa lo mai, Iesu mo hitera, mo vereaisan Nathanael mara, “Vararuhu, na lo hitena tamlohimatea eniamahapin Israel tata-holo matea, mo sopo te halu hinia.” 48 AleNathanael mo usia mara, “Pani engko kolevosahiau sohena sava?”

Iesu mo raramia mara, “Hin rani atuPhilip mo sopo lo vano matam, enauna pete hiteho moiso, ko lo sakele namalumalu pulo fig vipahai atu.”

49 Nathanael mo raramia mara, “Tija,engko Natun God tataholo! Engko Supenon Israel!”§

50 Iesu mo raramia mara, “Enau na vereapurongo vara na hiteho ko lo sakele napulo fig matea, moiso vahatea purongoko rasuau, pani o pa mele hite na hinamarurahi matuvana, la pa jeu haratu sei kolo hitera! 51Vararuhu na verea isamim moisoiso, ha pa hite tuka i roi, moiso ha pahite na angelo non God la pa lomai, la pa losahe aulu, moiso la pa lo sevuti isan NatunTamlohi.”*

2Lahi Matea Cana

1 Rani mo tolu mo vano moiso, ale tinanIesu mo lo toho na lahi matea na taonmatan Cana na jara Galilee. 2 La usi Iesutolu na nona tamlohi usuri vara la pa maihin lahi atu.

3 Pani hin rani atu waen mo isoiso, mosopo mele tea. Tinan Iesu mo vere Iesuhiniamara, “Marawaenmo isoiso,mo sopomele tea.” 4 Iesu mo raramia mara, “Eh,nana, mo sopo te nora hinau hinia, matannoku rani mo sopo lo mai.”*

5 Tinana mo verea isan la tamlohituetueni hin jara atu mara, “Ha vai na savahinau i pa verea isamim.”

6 Moiso mo kilau vano mo hite na jarawai tatavera mo limarave la vaira na lepa;Jew la lo utu na wai loso mata nora lotuhinira. La eri tau na wai i tikeli 50 litahinira hatehateahi. 7 Iesu mo verea isan latamlohi tuetueni atu mara, “Ha marivisirana wai!” Ale la vaia sohena, 8 ale mo vereaisara mara, “Ha rengi tea, ha silea isanatamlohi tavera mata hanhani vara i inurongorongoa.”

Ale la vaia sohenamo verea. 9Pa tamlohisei mo lo kilau na hanhani mo rongoa varawaen, pani enia mo sopo levosahi te hinauhinia, pani tamlohi tuetueni purongo enirala levosahia, ale mo vano mo tovi pa tam-lohi atu vara i pa lahi mo mai isana, 10moverea isana mara, “Tarea na lahi, tamlohilahi mo lo sile na waen ruhu mo memejetiroma vara tamlohi la pa putu makomonahinia, moiso i pa sile na waen mo soporuhu jea, pani engko ko tau na waen ruhusei vara ra pa inua hitahu!” 11 Matamatatavera atu enia tiroma matamata taveraIesu mo vaia, ale mo vaia na taon Cana najara Galilee.† Iesumo vuhesi na nona suiharuhuruhu isana nona tamlohi usuri ea, alela tau na nora rasua hinia. 12 Hitahunharatu Iesu mo sahe Capernaum peresitinana, la tasina tolu na nona tamlohiusuri, vara la pa toho atu te makomo rani.

Iesu Mo Rohi Na Temple(Mt 21.12–13; Mk 11.15–17; Lk 19.45–46)

‡ 1:45: la ulia: Reti sei raramina enia Retiulia tuai la ulia matara. § 1:49: Nathanael mo hutua matan Iesu mosopo hitea na matana, matan Nathanael mo sopo toho hin te jara mariviti isan Iesu. * 1:51: la pa lo mai, la pa losahe aulu: Na rani Jacob mo rovo isan Esau, mo mavuho mo hite na angelo la lo mai, la lo sahe aulu na tuka na ladamatea. * 2:4: noku rani: rani sei vara tamlohi la pa hitevosahia vara Iesu enia Natun God tataholo. Hite: Jn 12.23.† 2:11: matamata tavera: matamata atu mo vujangia vara la pa rasu na suihan God mo lo toho hin Iesu.

Page 116: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 2:13 113 John 3:1613Nakemo lomaimariviti mata hanhani

tavera nona Jew la tovia Passover, ale Iesumo sahe Jerusalemmatana. 14 Iesu mo ununa Temple mo hite na vao tamlohi matu-vana la lo harehi na buluk, sipsip peresi navomahe mata malamalai ea. Ale mo hitena tamlohi mata jenjen mania la lo jenina mania na mania mata silesilea na loloTemple, la lo sakele na nora tep. 15 Moisomo vai na maja na oti asihai, mo levutinarihira peresi na pulara maji mo isoiso nalolon Temple atu. Mo jarai jovi na noramania, ale mo tipovi na nora tep.

16 Isan la haratu la lo harehi na vomahemo verea isara mara, “Ha lavi narihi lahinau nike! Ha sopo vai na Iman Tamakuima arearehi matea!”

17 Nona tamlohi usuri la hitea, la meleromromi na sava Retiulia mo verea mara,‘Noku opoia mata imam mo tavera jea, alemo joleau vara a kilaua’.

18 Ale tamlohi tavera nona Jew lara, “Opa eri vai te matamata hatea nakerihi varakama pa levosahia vara engko natu, tam-lohi tataholo sei vara o pa eri vai hinausei?”

19 Iesu mo raramira mara, “Ha kautiTemple nike, moiso na rani i tolu purongo,a pa mele turuhia.”

20 Moiso tamlohi tatavera nona Jew atula raramia lara, “La voro Temple nike matatauni mo ngavulu vati mo limarave (46),pani o pa mele turuhia na rani i tolupurongo sohena sava?”

21 Pani Iesu mo lo retireti na epena so-hena Temple matea. 22 Hin rani atu momele turu na mateia, nona tamlohi usuri lamele romromi nona retireti atu, ale la rasuna Retitapu peresi na retireti non Iesu.

Iesu Mo Levosahi Na Tamlohi23Hin rani atu Iesumo lo toho Jerusalem

na hanhani Passover, vao tavera la rasuavara enia tamlohi atu la lo kilau matana,matan la hite na matamata mo lo vaira.24 Pani Iesu mo sopo rasura matan molevosahi na sava mo lo toho na mapura.25Tea i sopo eri vereulia isana vara tamlohila sohena sava. Enia mo levosahira moiso.

3Nicodemus Mo Mai Isan Iesu

1 Ale tamlohi tavera matea na vao Phar-isee hijana Nicodemus, enia tamlohi aulumatea nona Jew, 2 mo mai isan Iesu navutepongi matea mo verea isana mara,“Tija, kama levosahia vara God mo rulehovara o vujangi kamam, matan mo sopo tetamlohi hatea vara i eri vai na matamatavara God mo sopo toho isana.”

3 Iesu mo raramia mara, “Vararuhu navereho hinia, vara tamlohi la sopo lavi navora paro tiroma,* la pa sopo eri hitevosahimauri atu God mo aulu hinia.”

4 Nicodemus mo usia mara, “Pani tam-lohi mo vajiaha moiso i pa mele vora so-hena sava? I pa eri mele unu na pangentinana vara i pa mele vora teni i vono?”

5 Iesu mo raramia mara,“Vararuhu, vararuhu na verea isam vara

te tamlohi i sopo vora na wai peresi naTanumen God, i pa sopo eri unu hin mauriatu God mo aulu hinia. 6 Tamlohi la sile namauri tamlohi isan natura, pani TanumenGod mo lo sile mauri atu mo tai isana. 7Hasopomarurahi hin noku reti sei, na lo vereaisam vara ha pa lavi vora paro atumo tai natuka. 8 Tanumen God hasena mo lo sile namauri paro. TanumenGodmo sohena langisei mo lo seremo vano na jaramo opoia, korongoa, pani ko sopo levosahia vara mo taiepu teni na sava jara mo lo vano ea.”

9Nicodemusmo usia mara, “La hinau seila pa sohen haratu sohena sava?”

10 Iesu mo raramia mara,“Engko natu, tija nona tavtavuin Israel,

pani ko sopo lo levosahi la hinau sei matasava? 11 Vararuhu na verea isam, kamalo vereuli na sava kama levosahira, matankama hasemam hitera, pani ka sopo rasunomam vereulia sei. 12Vara a vere kamimna hinau mata varama, pani ha sopo ra-suau, ha pa rasuau sohena sava vara a verekamim na hinau matan na tuka? 13 Tea mosopo lo sahe na tuka, ale i mele sinai, paniNatun Tamlohi hasena, enia mo tai atu mosinai nike. 14 Sohen tuai Moses mo tahena mata mo vaia na bronze na tano koru,ale sohen haratu natu la pa tahe NatunTamlohi aulu,† 15 vara sava tamlohi mo tauna nona rasua isana, enia i pa lavi na mauritui.

16 Matan God mo opoi na tamlohi navarama sohen harihi: mo sile Natuna sei

* 3:3: vora paro: vora atu mo tai aulu. † 3:14: mata mo vaia na bronze: hin pongi atu tuai God mo sile na talaiisana tavtavuin Israel. Mo sohai na mata vara la hatimateira. Moses mo vai na mata na bronze aen mo tahea aulumatan God mo verea mara, vara tea i kilau sahe isana i pa mele ruhu, ale la haratu la rasua la mauri.

Page 117: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 3:17 114 John 4:11enia vorahese, vara sava tamlohi mo rasuai pa sopo vano na komo, pani i pa lavina mauri tui. 17 Matan God mo sopo ruleNatuna na varama vara i ari na tamlohi, movono. Mo rulea vara i jurira hinia. 18Haratumo rasu naNatun God enia i pa sopo lavi natalai, pani isan la haratu la sopo rasua, Godmo pete tau na nora talai moiso matan lasopo rasu na hijan Natun God vorahese.

19 Pulo nora talai mo sohen harihi:matan malarani mo mai na varama, panitamlohi la opoi na rorohamo taveramo jeunamalaranimatannora vavahinau la hehe.20Pani la haratu la lo vai na hehe la pa sopoeri mai na malarani, la rohu vara la mai namalarani matan vara i vono, malarani i pavuhesi na nora hehe. 21 Pani la haratu la looloolo na retivararuhu namaurira, enira lapa mai na malarani, matan vara i vujangiavara nora vavahinau la tai isan God.”

John Mo Vereuli Iesu22Hitahun harihi, Iesu tolu na nona tam-

lohi usuri, la mai na jara Judea. Enia mo lotoho peresira makomona, ale mo lo paptijona tamlohi.

23-24 Hin rani atu la sopo lo tau John naima rilangi, enia mo lo paptijo na tamlohila lomai isana na jara Aenonmariviti Salimmata wai mo marivi ea.

25 Hin rani atu tamlohi usuri non Johnla lo vasvas peresi na Jew matea mata noraposposi mata hoje vara la vokevoke.‡ 26Alela mai isan John la verea isana lara, “Tija,pa tamlohi atu ko lo verea hin rani atu,na tavalu wai Opae Jordan, nakerihi mo lopaptijo na tamlohi, moiso tamlohi tari la lomarongia.”

27 John mo raramira mara, “Tea i sopoeri vai te hinau hatea, pani vara God motinarihia, enia i pa eri vaia. 28 Kamimka levosahi na sava na pete verea isamimmoiso vara enau, mo sopo Kristo atu, paniGod mo ruleau vara a mai tiroma hinia.29 Ka sopo levosahia vara tamlohi i palahi natu, mo lahi na harai, pani tapalantamlohi atu mo avulahi vara mo rongo naleona, ale vara i turu mariviti isana. Enianatu, noku avulahi tavera mo vano sohenanatu. 30Enia hijana i pamai i mele aulu jea,pani hijaku i pa lo sivo atano jea.

Haratu Mo Tai Na Tuka

31 Haratu mo tai na tuka, enia mo auluna tamlohi tari. Haratu mo tai na varama,enia non varama, ale enia mo eri vere nahinau na varama purongo. Pani haratu motai na tuka mo aulu na tamlohi tari. 32Molo vere na savamo hitera, mo rongora, panitamlohi la sopo rasua. 33 La haratu la rasuaenira la verea vara God enia vararuhu.34Matan Godmo rule Natuna vara i vere nanona reti, matana, mo sile vevuhi na suihaTanumena isana.

35 Tama sei, mo opoi Natuna, ale mo tauna hinau tari na limana vara i aulu hinira.36 Haratu mo rasu Natuna mo pete lavi namauri tui moiso. Pani haratu mo sopooloolo hin Natuna, i pa sopo eri lavi mauritui atu, matan talai lolokoru non God matahehe mo lo toho isana.”

4Harai Mara Samaria Matea

1Na rani Iesumo levosahia vara Phariseela rongoa moiso vara tamlohi la lo usuria,la jeu la haratu la lo usuri John, 2 moruhu vara ha levosahia vara Iesuhasenamosopo paptijo na tamlohi, pani nona tamlohiusuri hasera la lo paptijo na tamlohi, 3 alematana, Iesu mo malue Judea mo melevano Galilee.

4Hin rani atu mo lo hahau roto Samaria,5mo hahaumomai Samaria na taonmatanSychar mariviti hin lepa atu sei tuai Jacobmo silea isan natuna Joseph. 6-8 Wel atuJacob mo helia tuai mo pa lo toho ea,ale Iesu mo sakele na tavaluna matan mohahau jara peravu mo malokoloko.

Ale na livuha rani, tamlohi usuri nonIesu la vano vara la voli te hanhani na taon.Harai mara Samaria matea mo mai vara iutu te wai na wel. Iesu mo usia isana mara,“O eri utu te maku wai?” 9 Harai atu moraramia mara, “Engko Jew matea, ale enauharai mara Samaria! Vara sava engko kousiau vara a utu te mam wai?” Mo usiasohena matan mara Judea peresi na maraSamaria la lo hitelehilehira.

10 Moiso Iesu mo raramia mara, “Engkoko sopo levosahi na sava Godmo opoia varai silea isam. Ale engko ko sopo levosahiavara harepu nahai mo lo usiho na wai matai inua. Vara o pa lo levosahia, o pa usiau nawai sei mo sile na mauri.”

11 Ale harai atu mo usia isana mara,“Tapala, mo sopo te nom baket, ale wel sei

‡ 3:25: hoje vara la vokevoke: tavtavuin Israel tuai la tau na posposi matuvana mata hoje na nora jilivi teni te hinausohena matan la romromia vara God i pa avulahi hinira matana.

Page 118: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 4:12 115 John 4:40mo sivo atano. O pa eri utu wai atu mo silena mauri epu? 12 Pimam Jacob mo heli welsei matamam, moiso enia peresi na vaonaperesi na pulana maji palovati tari la inuhinia. Engko o pa eri jeu na sava Jacob movaia?”

13 Iesu mo raramia mo verea mara,“Tamlohi tari la lo inu wai sei la pa melemarohu. 14Pani la haratu vara la inu nawaia pa silea, la pa sopo eri mele marohu narani sei la pa mai. Wai atu a pa silea eniapatu wai sei mo sile na mauri tui.”

15 Ale harai atu mo raramia mara,“Tapala, o sileau a inu wai atumatan vara asopo mele marohu vara a pa mele mai hinwel nike.”

16Ale Iesu mo verea isana mara, “O vanoo lavi tuam i mai.”

17Harai atu mo raramia mara, “Enau mosopo te tuaku.” Iesu mo verea isana mara,“Ko verea ko vararuhu, mo sopo te tuam.18 Engko ko lahi, ale tuam mo lima moiso,ale nake tamlohi atu ko lo toho peresia eniamo sopo tuam tataholo. Haratu ko vereamo vararuhu.”

19 Ale harai atu mo verea isana mara,“Moli, na hitevosahia vara engko provetmatea. 20 Pimam la lo lotu na vutivutinike,* pani kamim Jew ka vara Jerusalempurongo enia jara tataholo vara tamlohi lalo lotu ea.”

21 Ale Iesu mo verea isana mara, “Orasuau, pongi matea mo lo mai vara hapa sopo mele lotu Tama hin vutivuti niketeni Jerusalem. 22 Kamim mara Samaria,ka sopo levosahia vararuhu vara ka lo lotuhare. Pani kamam Jew, kama levosahi Godatu kama lo lotua. Hin na mahapi Jew Godi pa juri na varama. 23 Pani pongi mateamo lo mai, ale mo tapulo moiso vara laharatu la lotu vararuhu, la pa lotu Tamasohena Tanumena mo vujangira na maleleretivararuhu. Tama mo lo ale na tamlohisohen harihi vara la lotua. 24 God eniaTanume, la haratu sei la lotuGod la pa lotuasohena Tanumena i pa tiromara vara la pausuri na malele retivararuhu.”

25 Harai atu mara, “Enau na levosahiavara Tamlohi Jujuri i pa mai, enia natukama tovia Kristo. Ale hin pongi atu vara

i mai, i pa vere mamahuni na hinau tariisamam.”

26 Iesu mo verea mara, “Enau natu, tam-lohi atumo lo toho jejeu. Na lo retireti isamnakerihi.”

27Vahatea atu, tamlohi usuri non Iesu lamele hilu, moiso la marurahi tavera matanIesu mo lo retireti peresi na harai matea.Pani te vonara mo sopo usia vara, ‘Ko opoina sava?’ teni ‘Mata sava ko lo retireti isanharai nike?’†

28Moiso harai atu mo tau nona jara wai,ale mo mele maro hilu mo vano na taon.Mo verea isana tamlohi mara, 29 “Ha mai!Ha hite na tamlohi matea sei mo vereauna hinau tari na vaira moiso. Korong enianatu, Kristo atu teni?” 30 Ale tamlohi tarihin taon atu la vano la hite Iesu. 31La hinauatu la lo vano,moiso tamlohi usuri non Iesula lo verea isana lara, “Tija, o hani te hinau.”

32Pani Iesumo verera hiniamara, “Hakuhinau kamim ka sopo levosahia te hinauhinia.”

33Nona tamlohi usuri la lo usiusira hinialara, “Tea mo sile te hanhani isana teni movono?”

34 Pani Iesu mo verea isara mara,“Haku hinau, eniamata a vai namasalon

God. Enia natu, mo ruleau, ale enau a pavai vevuhi na nona vavahinau sei mo tauaisaku vara a vaira. 35 Ha sopo verea varavitu mo vati mo lo toho vara i tikeli naasitauni. Pani enau na lo vere kamim hiniavara ha to kilau vano, ha pa hite vara isa lajea la lo mena mata lavi na asitauni moiso.36Tamlohi asitauni la lo lavi na volira, matala lo vu na vua mata mauri tui. La haratula lo haporahi na piri peresi la haratu lalavi na vua asitauni la pa avulahi jea na jaramatea.

37 Hin haratu reti nike mo vararuhu,‘Hai la haporahi na piri, hai la lavi na vuaasitauni.’ 38 Enau na lo rule kamim vara hapa lavi na vua asitauni na isa sei tamlohitinapua la vai na voko rilangi ea moiso.”

Mara Samaria La Rasu Iesu39 Vao tavera mara Samaria hin taon

atu la tau na nora rasua hin Iesu matanharai atu mo vere mara, “Tamlohi nike, movereau na hinau tari na vaira moiso.” 40 Lamai la usia isana vara i lo toho na taon nonamara Samaria. Ale mo lo toho ea mata ranimo rua.

* 4:20: Vutivuti nike: Vutivuti Gerizim, mariviti na taon Shechem. † 4:27: mo lo retireti peresi na harai matea:la romromia vara nona tamlohi usuri la hutura hin Iesu matan posposi tavtavuin Israel tuai mo sopo tataholo vara tetamlohi vujangi hatea i sorasora peresi te harai hasena teni vara Iesu mo lo sorasora peresi na harai Samaria eniranora meresahi.

Page 119: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 4:41 116 John 5:1441Ale vao tavera mara Samaria la tau na

nora rasua hin Iesu, mata sava la rongoamo lo verea. 42 La verea isan harai atulara, “Kama sopo rasu Iesu matan la hinauatu ko lo verea isamam purongo, panimatan kama hasemam rongoa, ale kamalevosahia mo ruhu vara enia natu, Jujurimata Varama!”

Tamlohi Tavera Matea Mo Rasu Iesu(Mt 8.5–13; Lk 7.1–10)

43 Mo mele rani mo rua tinapua moiso,mo malue mo vano Galilee, 44 matan Iesumo verea moiso vara tamlohi la pa oloolona provet na jara tari, pani mo sopo najarara tataholo, 45 ale mo sinai Galilee, alemara Galilee atu la avulahi na nona maimatan la hite la hinau tari atu mo lo vaiaJerusalem na hanhani Passover ea matanenira sohena la sahe Jerusalem mata han-hani ea.

46Ale hin rani atumo lo toho Galilee, momele hilumo vanoCana taon seimoposi nawai mo mai waen ea tiroma. Ale tamlohitavera matea atu Capernaum natuna morojo. 47 Pa tamlohi tavera mo rongo varaIesu mo tai Judea mo mai Galilee moiso,mo vano vara i usia rilangi vara i eri vaimamahuni natuna.

48 Iesu mo verea isan tamlohi tavera atumara, “Kamim tamlohi, i pa sopo te nomimrasua vara ha sopohite namatamata taveraperesi na hina marurahi!”

49 Pani tamlohi atu, mo raramia mara,“Moli! O eri mai vila? Vara i vono, natuku ipa mate!”

50 Iesu mo raramia mara, “Natum i pamauri. O mule, o vano isana!” Tamlohi atumo rasu na sava Iesumoverea isana, alemotapulo mule.

51 Te slev non tamlohi tavera atu latapaia na malele, ale la verea isana lara,“Natum mo mele ruhu moiso!” 52Mo usiramara,momele ruhunangisa, ale la raramialara, “Seserei atumomalue isanananovi namatan alo matea.”

53Vahatea taman uluvou atu mo romro-mia vara matan alo matea nanovi Iesu moverea isana mara, “Natun i pa mauri!” Aletamlohi atu peresi na vao imana la tau nanora rasua hin Iesu.

54Matamata tavera sei enia harua mata-mata Iesu mo vaia hin rani atu, hitahunharatu mo malue Judea mo vano Galilee.‡

5Tamlohi Rojoa Matea

1 Hitahun la hinau sei, Iesu mo saheJerusalem mata hanhani tavera mateanona Jew. 2 Na lolon Jerusalem paltungutavera matea la vaia mata loloso mo lotoho ea na leon tavtavuin Israel la toviaBethsaida. Mo lo toho mariviti na mataruamatea mata sipsip sei la tauhasehira matamalamalai vara la lo unu na rope Templeatu. Paltungu atu la voro na palapala molima mo ralihia.*

3-4Tamlohimatuvana la rojo, la haratu lamatavuso, la haratu tavalu epera lamate, laharatu epera la mate, sohen la papao, la lojuruvi ralihi paltungu sei.

5 Na pahisan paltungu tavera atu, tam-lohi matea tavalu epena mo mate matatauni mo ngavulu tolu mo limaravtolu(38). 6 Ale Iesu mo hite tamlohi sei mohitevosahia vara enia tavalu epena momate mata tauni matuvana moiso, ale mousia isana mara, “Eh, ko opoia vara o ruhuteni mo vono?”

7 Ale tamlohi atu mo raramia mara,“Tapala, mo sopo te tapalaku vara i pa eritauau na lolo paltungu hin rani atu waimo lo vali. Na vaihitea vara a pa sivotiroma, pani tamlohi tinapua la lo sivotiroma hiniau.”

8 Iesu mo verea isana mara, “O lavi naepam o hahau!” 9Vahatea tamlohi atu momele ruhu. Mo lavi na epana mo tapulohahau ralihi. Rani atu hinau atumomasesehinia, enia Sabbath matea.

10Moiso tamlohi tavera nona Jew la hitetamlohi atu mo lo ralihi mo lo lavi naepana, la verea isana lara, “Haranike Sab-bath nahai! Tea i sopo eri lavi na epa i lohahau na Sabbath!”

11 Pani mo raramira mara, “Tamlohi atumovaiau na ruhumoverea isaku vara a lavina epaku a hahau.”

12 La usia isana lara, “Sava tamlohi natu,mo vereho vara o pa lavi na epam o ha-hau?” 13 Pani enia mo sopo levosahia varaIesu enia hare, ale Iesu mo malue moisomata vao hin jara atu.

14Hitahun haratu, Iesumo tapai tamlohiatu na lolo Temple, ale mo verea isanamara, “Engko ko ruhu moiso, pani o sopo

‡ 4:54: matamata: o hite reti sei hin jara rihi sei 2.11. * 5:2: paltungu: peravun paltungu atu 95 metre, ale hinla pongi atu tamlohi la rasua vara wai i vali hin paltungu atu matan la verea vara angelo matea mo tai na tuka vara iariaria. Ale haratu mo sevuti tiroma hin paltungu atu i pa mele ruhu.

Page 120: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 5:15 117 John 5:46

mele vai te hehe, vara i vono te hinau imelesati jea i pa tikeliho.” 15 Ale tamlohi atumomaluemo vanomo verea isana tamlohitavera nona Jew mara Iesu natu, mo vaiamo ruhu. 16 Ale matana, tamlohi taveranona Jew la tapulo tipahi Iesumatanmovaina hinau sohena na Sabbath.

17Pani Iesumo vereamara, “Tamakumolo vavahinau mo tikeli nakerihi, ale enausohena na lo vavahinau.”

18Alematanharatu, tamlohi tavera nonaJew la vaihitea rilangi vara la vilimateia.Mo sopo matan haratu vara mo lo tope naSabbath purongo, pani matan mo lo vereavara God enia Tamana, retireti atu mo vaiaenia mo tataholo hin God.

Suiha Non Natun God19 Iesu mo raramira mara, “Vararuhu na

verea, Natun Tama hasena i sopo eri vai tehinau hatea, pani haratu purongo sei mohite Tamanamo lo vaia tiroma, ale enia i pavaia. Matan sava hinau Tamana mo lo vaia,Natuna sohena i pa vaia. 20Matan Tamamoopoi Natuna, ale mo vujangia na hinau tarienia mo lo vaia. Tama i pa mele vujangina hinau matuvana la jeu haranike isanamatan vara ha pa marurahi tavera. 21 Mosohen Tama mo sauteterahi na mate mosilera na mauri, ale Natuna sohena i pa silena mauri isan hare enia mo opoia.

22Tama mo sopo ari te tamlohi, pani motau na aria mata tamlohi tari isan Natuna,23matan Tama mo opoia vara tamlohi tarila oloolo hin Natuna sohen la lo oloolohinia. Vara tea mo sopo oloolo hin Natuna,mo sohenamo sopo oloolo hin Tama seimolo rulea.

24 Vararuhu na verea isamim, varaharepu mo rongo na noku reti, ale morasu haratu mo ruleau, enia mo pete lavina mauri tui moiso, enia i pa sopo lavi natalai hin pongi atu, pani mo malue moisona mateia, ale mo lavi na mauri.

25 Vararuhu na verea isamim, pongimatea mo lo mai, mo pete mai moiso, varamate la pa rongo na leon Natun God, moisola haratu purongo sei la tapurongo isana, lapa mauri.

26 Ale matan Tama enia pulo mauri eniamo sile Natuna vara enia sohena, i pa lavipulo mauri atu. 27 Moiso, mo silea varaNatuna i lavi na suiha vara i ari na tamlohi,matan enia Natun Tamlohi.

28 Ale ha sopo marurahi matan hinausei! Matan pongi matea mo lo mai vara la

haratu la lo toho na taptap la pa rongoa naleon Natun Tamlohi, 29 ale la pa malue, laharatu la vai na hina ruhu la pa sauteterahila vano namauri, la haratu la lo vai na hinahehe la pa sauteterahi la lavi na talai.

Retivuhesi Non Iesu30 Enau haseku a sopo eri vai te hinau.

Haratu mo lo ruleau, enia mo vereau varaa pa ari sohena sava. Enau na ari tataholomatan na lo oloolo hinia, ale na sopo vai namasaloku matan na lo vai na masalona.

31 Vara a lo vereau enau haseku, tam-lohi la pa sopo rasua vara na lo vararuhu.32 Tamlohi tinapua matea mo lo vere nahinau vararuhu mataku. Ale na levosahiavara la hinau atu mo lo verera matakuenira la vararuhu. 33 Kamim ka rule natamlohi la vano isan John moiso, ale eniamo vereuli na retivararuhu mataku isara,34 pani na sopo turu na vereulia nona tam-lohi mataku, pani na lo vere la hinau seimatan vara ha pa eri juri hinira.

35 Ale John enia lamu matea mo lo hanimo memera, ale kamim ka lo avulahi jeamata makomo rani na memerana.

36 Pani hinau matea mo mele ruhu jea,mo jeu vereulia atu John mo lo vereamataku. La hinau atu Tama mo silea isakuvara a vaira, enira natu, la vujangia varaTama hasena mo lo ruleau.

37 Ale Tama sei mo lo ruleau, enia mo lovereau, pani kamim ka sopo lo rongo naleona teni hitea hin te rani. 38 Ale ka sopolavi na nona reti na mapumim matan kasopo rasu haratu mo lo ruleau na mai.

39 Kamim ka lo ale na Retiulia matan karomia vara hinira ha pa lavi na mauri tui.Retitapu sei la lo vereuliau, 40 pani ka rohuvara ha mai isaku mata mauri tui.

41 Na sopo lavi na oloolo nona tamlohimataku, 42pani na levosahi kamim varamosopo te vonamim hatea i opoi God. 43 Nalo mai na suiha hijan Tamaku, pani ka lotipahiau. Vara te tamlohi i mai na hijanahasena, kamim ha pa avulahi vara ha lavia.44 Ha pa rasu sohena sava matan kamim,ka lo opoia vara tea i sile na oloolo isante vonamim, ale ka sopo opoia vara Godhasena i pa sile na oloolo isamim.

45 Ha lo levosahia vara enau a pa soporetitalai hin kamim isan Tama! Pani Mosessei, ka lo tau na nomim romtoho hinia,enia i pa retitalai hin kamim. 46Vararuhu,vara ha rasuMoses vararuhu, ha pa rasuau,

Page 121: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 5:47 118 John 6:29matan enia mo uliuli mataku. 47 Pani varaka sopo eri rasu na sava Moses mo ulia, hapa eri rasu na noku reti sohena sava?”

6Iesu Mo Vahani Na Tamlohi(Mt 14.13–21; Mk 6.30–44; Lk 9.10–17)

1 Hitahun la hinau sei, Iesu mo vanona tavalu tasin Galilee la tovia Tiberias.2 Vao tavera la lo usuria matan la hite namatamata tavera mo lo vaia isana tamlohirojoa lamele ruhu. 3Alematan vao atu Iesutolu na nona tamlohi usuri la sahe aulu navutivuti, ale la sakele ea. 4 Pongi Passoverhanhani tavera nona Jew mo lo mai.

5Hin rani atu, Iesumo hite na vao taverala lo mai isana, mo usia isan Philip mara,“Ra pa lavi te hanhani epu vara ra pa va-hani vevuhi la tamlohi nike hinia?” 6 Iesumo verea sohena isan Philip vara i vaihiteamatan enia mo levosahia moiso vara i pavai na sava.

7 Philip mo raramia mara, “Voli tamlohimateamata ranimongavulu sangavulu ruai sopo eri navu vara i vahanira hatehateahina makomo pereti!” 8 Vonara, tamlohiusuri non Iesu matea, hijan Andrew, eniatasin Simon Peter, mo verea isana mara,9 “Natirihi matea nahai, mo lavi na peretivavarihi mo lima la vaia na piri barley*peresi namajimo rua, pani haratumo ruhuna sava isan la tamlohi nike?”

10 Iesu mo vere mara, “Ha vere na tam-lohi tari la saksakele nike!” Mo verea so-henamatan ruvuruvu ruhu hin jara atumomarivi. Evi tamlohi purongo la lo sakeleatu mo tikeli tari vaha lima (5000). † 11AleIesu mo lavi pa la pereti atu mo vere mejeisanGodmatara,moisomoasease naperetiisan la haratu la lo sakele. Mo lavi la majiatu mo vaia sohena. Mo vahani na tam-lohi, la hanhani sohen la opoia, la masu.12Hitahun haratu enira mo isoiso la masu,Iesu mo vere na nona tamlohi usuri varala takonahi na sopesope hanhani vara tea ipa sopo sati purongo. 13 Tamlohi non Iesu,la sohoni na tanga tavera mo sangavuluromana mo rua na sopesopen la pereti atumo lima. 14 Hitahun matamata tavera atuIesu mo vaia, tamlohi la tapulo verea vara,“Tamlohi nike, enia provet atuMosesmo loverea vara i pa sinai na varama!” Deut18.15–18

15 Moiso Iesu mo hitevosahia vara la pangurunguru isana vara la pa tahea norasupe. Ale matana, mo rovo mo sahe auluna vutivuti vara i toho enia hasena.

Iesu Mo Hahau Na Pusa Tasi(Mt 14.22–27; Mk 6.45–52)

16Hin ravravi atu tamlohi usuri non Iesula sevuti sivo na tasin Galilee, 17 moisola vele na boti matea, la tapulo sua rotona tasi matan Capernaum, ale mo rorohamoiso, Iesu mo sopo lo sinai isara, 18 alelangi matea mo tapulo sere mo rilangi, movaia mo tasiha.

19 Nona tamlohi la sua, la jeu na kilo-metre mo limarave moiso, ale la hite Iesumo lo hahau na pusa tasi mo lo mai isara,la matahu tavera matana. 20 Pani Iesu moverea isara mara, “Enau sei! Iesu! Ha sopomatahu!” 21 Nona tamlohi la opoia vara ivele na boti, ale vahatea purongo boti atumo lo hoso hin jara atu la lo vano matana.

Iesu Enia Pereti Mata Mauri22Momele rani sahe, la vao atu la lo toho

na tavalu tasi boti mo tai isara, la levosahiavara mo sopo mele te boti tinapua i lo tohoatu, la levosahia vara Iesu mo sopo velehin boti rihirihi atu peresi na nona tamlohiusuri, pani enira hasera purongo la malue.23Hin rani atu, boti hai nona mara Tiberiasla hoso mariviti hin jara atu Iesu mo lovere meje mata hanhani ea. 24 Ale vahateapurongo, la levosahia vara Iesu peresi nanona tamlohi usuri la sopo toho atu. Alela vele hin la boti atu la sivo Capernaumvara la ale Iesu. 25 Ale la vano la tapaia natavalu tasi, la usia isana lara, “Tija, ko pamai nangisa?”

26 Iesu mo raramira mara, “Vararuhu naverea isamim, ka sopo aleau mata mata-mata tavera ka lo hitera, pani matan ka lohani vevuhi na hanhani ka opoia vara hahanira. 27 Ha sopo kalvono mata hanhanisei i pa tihai purongo, pani ha vavahinaumatan hanhani sei i pa sopo eri tihai ale ipa sile na mauri tui. Natun Tamlohi i pasile kamim hin hanhani atu matan, Tamamo tinarihia vara enia i vaia.”

28Vao atu la usia lara, “Sava hinau tata-holo natu, God mo opoia vara kama pavaia?”

29 Iesu mo raramira mara, “Vavahinausei God mo opoia mo sohen harihi: vara

* 6:9: barley: piri matea mo sohena piri wit mata flaua, pani tamlohi tilavono la hania. † 6:10: Evi tamlohipurongo: mo sopo evievi te harai teni natuvarihi la lo toho ea.

Page 122: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 6:30 119 John 6:63ha tau na nomim rasua hin haratu mo lorulea.”

30 La raramia lara, “Sava matamata o pavaia, matan vara kama pa tau na nomamrasua hiniho? Engko o pa vai na sava?31Pimamtuai la hani namanana tano koru.Sohen la ulia na Retiulia vara, ‘Mo silera napereti mo tai na tuka vara la hania’.” Exo16.4

32 Iesu mo verera hinia mara, “Vararuhuna verea isamim, Moses mo sopo sile napereti mo tai na tuka isamim, pani Tamakunatu mo lo sile kamim na pereti vararuhusei mo tai na tuka. 33 Pereti atu God mosilea enia haratu mo tai na tuka, matanvara i sile na mauri na varama.”

34Ale la tamlohi atu la verea lara, “Moli,tarea o pa sile kamam hin pereti atu!”

35 Iesu mo raramira mara, “Enau peretiatumo lo sile namauri! Vara tea imai isakui pa sopo eri mele marohati. Mo sopo teavara i tau na nona rasua hiniau i pa melemarohu. 36 Na verea isamim moiso varakamim ka hiteau, pani ka sopo lo rasuau!37 La haratu enira mo isoiso Tama mo losileau hinira la pamai isaku. Ale haratumomai isaku a pa sopo tipahia.

38 Matan enau na sevuti na tuka varaa pa vai na masalon God. Na sopo maivara a pa vai na masaloku haseku. 39 Haranike masalon haratu mo lo ruleau, varaa sopo vaitihai te vonan la haratu mo losileau hinira, pani enau a pa sauteterahirana pongi hitahu.‡ 40 Masalon Tamaku mosohen harihi, mo opoia vara la haratu lahite Natuna, la pa tau na nora rasua isana,ale vara la lavi na mauri tui. Ale na pongihitahu, enau a pa sauteterahira.”

41 Ale tamlohi tavera nona Jew atu latapulo ngutungutu matan mo verea vara,‘Enau natu, pereti atu mo tai na tuka!’42 Ale la verea lara, “Avei, tamlohi akerihi,enia Iesu natun Joseph sei teni mo vono?Enra ra levosahi tamana enia tinana, panimo pa vere vara eniamo tai na tuka sohenasava?”

43 Iesu mo verea isara mara, “Ha sopomele ngutungutu! 44 Tama mo ruleau,ale masalon Tama hasena sei mo vai natamlohi i eri mai isaku, vara i vono, i pasopo tea i eri mai isaku. Pani vara tea i maiisaku, a pa sauteterahia na pongi hitahu.45 Sava sei la uli na reti nona provet tuailara, ‘God i pa vujangira enira mo isoiso’.

Isa 54.13 Ale la haratu la lo tapurongo hinTama, la pa lavi na levosahi isana, enira lapa mai isaku.

46Haratu hasena sei mo tai isan God mohite Tama atu. Mo sopo mele te tinapuavara i hite Tama hin te pongi. 47Vararuhuna verea vara la haratu la lo tau na norarasua hiniau, la pete lavi na mauri tuimoiso. 48 Enau pereti atu mo lo sile namauri! 49 Pimim tuai la hani na mana natano koru, ale la mate. 50 Pani pereti atumo lo tai na tuka mo sevuti matan varatea vara i hania i pa sopo eri mate hin tepongi. 51 Enau pereti mauri atu mo tai natuka! Vara tea i hani pereti atu enia i pamauri jejeu. Pereti mauri atu a pa sileaisana tamlohi na varama, enia epeku.”

52 Ale, tamlohi tavera nona Jew atula rohu hin Iesu la tapulo vauriuri isarahasera lara, “Sohena sava natu, tamlohinike i eri silera na epena vara ra hania?”

53 Iesu mo verea isara mara, “Vararuhuna verea isamim, vara ha sopo hani na epenNatun Tamlohi, ale vara ha sopo inu naraena, i pa sopo te mauri vararuhu hinkamim. 54 Pani haratu mo hani na epeku,mo inu na raeku, enia mo pete lavi namauri tui moiso, ale enau a pa sauteterahiana pongi hitahu. 55 Epeku, enia hanhanivararuhu, ale raeku, eniawai inu vararuhu.56 Vara tea i hani na epeku, ale i inu naraeku, enia i pa toho hiniau, enau a pa tohohinia.

57Tama sei mo ruleau, enia mo lo mauri,ale enau na lo mauri matana. Nake, tam-lohi tari sei la haniau la pa mauri mataku.58 Pereti nike, mo tai na tuka mo sinai,mo sopo sohen haratu pimim la hania tuaimatan enira la mate, pani hare mo hanipereti nike, i pa mauri jejeu.” 59 Iesu molo retivujavujangi na ima lotu nona JewCapernaum na rani mo lo vere la hinau sei.

La Vahari Hinia60Nona tamlohi usurimatuvana la rongo

nona reti atu lara, “Avei, hara seimo lo verena sava sei?”

61 Iesu mo levosahia vara nona tamlohiusuri la lo ngutungutu, ale mo usira mara,“Ka rongo hinau sei mo sati? 62 I pasohena sava vara ha hite Natun Tamlohii mele sahe na tuka sei mo tai ea mosinai? 63 Tanumena enia natu, mo lo silena mauri! Suiha tamlohi i sopo eri vai te

‡ 6:39: pongi hitahu: pongi atu God i pa ari na tamlohi tari hinia.

Page 123: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 6:64 120 John 7:24

hinau. Noku reti na lo verea isamim, la taiisan Tanume atu sei mo lo sile na mauri.64 Pani te vonamim la sopo rasuau.” Iesumo verea sohena matan na pongi tiromamo levosahia moiso vara harepu i pa rasua,ale harepu i pa turuposi hinia.

65 Ale Iesu mo mele verea mara, “Matanharatu na verea isamim moiso vara, ‘I pasopo tea i eri mai isaku vara Tama enia isopo tinarihia vara i mai tiroma’. ”

66 Matan la hinau sei Iesu mo verera,nona tamlohi usuri matuvana la vaharihinia, la sopo mele usuria. 67 Iesu mo usila nona tamlohi usuri atu tupu sangavuluromana mo rua (12)mara, “Kamim sohena ha pa rovo hiniau?”68Simon Petermo raramiamara, “Moli, mosopomele te tamlohi vara kama pa eri vanoisana. Nomreti la sile namauri tui. 69Kamarasuho, kama levosahia mo ruhu nake varaengkonatu, tamlohi atumo tapunonGod!”

70 Iesu mo verea isana nona tamlohimara, “Na vironi kamim tupu sangavuluromana mo rua (12) pani vonamimmatea enia tanume sasati matea!” 71 Iesumo lo vere hinau sei matan Judas natunSimon Iscariot matan hitahu i pa halu nahijan Iesu, hina purongo hin haratu varaenia mo vonan la tupu sangavulu mo rua(12) atu, tamlohi non Iesu.

7Tasin Iesu La Sopo Rasua

1 Iesu mo hahau ralihi Galilee, pani mosopo vano mariviti Judea matan tamlohitavera nona Jew la opoia vara la vilimateia.2 Hanhani tavera nona Jew la tovia Taber-nacle, pongina mo lo mai mariviti. 3 Aletasin Iesu la lo verea isana lara, “O vanoJudea matan vara nom tamlohi usuri la paeri hite na nom matamata tavera sei ko lovaira. 4Vara tamlohi matea mo opoia varatamlohi la levosahia, i pa turunanaho tam-lohi, i pa sopo jarohi na nona vavahinau.Vara ko lo vai la hinau atu vararuhu, moruhu vara o vai na nom vavahinau na nahotamlohi.” 5 Tasina sohena la sopo lo rasua.

6 Pani Iesu mo raramira mara, “Nokupongi mo sopo lo mai, pani kamim katatamahu na rani tari. 7Tamlohi varama lapa sopo tipahi kamim, pani la pa tipahiaumatan na lo vereuli na nora sasati la lovaira. 8 Kamim hasemim, ha sahe hin han-hani tavera atu. A pa sopo sahe nakerihimatan noku pongimo sopo lo pala vevuhi.”

9 Iesumo vere hinau atu, ale mo lo toho atuGalilee.

Iesu Mo Vujangi Na Temple10 Ale tasin Iesu la sahe hin hanhani

tavera atu, Iesu mo pa lo sahe hitahu, teamo sopo levosahia. 11 Hin hanhani taveraatu tamlohi tatavera nona Jew la lo ale Iesulara, “Enia nene?”

12 Vao tamlohi atu sohena la lo vasvasmatana. Hai lara, “Iesu enia tamlohi ruhumatea.”

Ale hai lara, “Enia mo lo halu na tam-lohi.”

13 Pani tamlohi la matahuni na tamlohitataveranona Jewea, ale la sopo sorahi Iesuna naho vao.

14 Na sope rani matan hanhani taveraatu, Iesu mo unu na Temple, ale mo tapulovujangi. 15 Tamlohi tavera nona Jew lamarurahi hinia, ale lara, “Tamlohi nike,mo pa patuha sohena sava? Tea mo sopovujangia!”

16 Iesumo raramira mara, “Enau na sopovujangi na sava vara a haseku romromia.Sava na lo vujangia mo tai isan haratu molo ruleau. 17 Vara ha pa lo opoia vararuhuvara ha oloolo hin God, ha pa levosahiavara enau na lo vujangi na sava mo tai isanGod, pani mo sopo isaku haseku. 18Haratumo opoia vara tamlohi la sile na olooloisana matan mo lo romromia vara nonaretireti mo tai isana hasena enia hapahapa,pani haratu sei mo opoia vara i sile naoloolo isan haratu mo lo rulea, enia tam-lohi matea mo lo vere na vararuhu, ale mosopo te hehe isana. 19Mosesmo sile kamimna Leu teni mo vono? Pani mo sopo tevonamim hatea i oloolo hinia! Ka opoiavara ha vilimateiau mata sava?”

20Vao atu la raramia lara, “Ko putu! Savatanume mo unu hiniho mo vaiho ko romiavara tea mo opoia vara i vilimateiho?”

21 Iesu mo raramira mara, “Enau na vaina matamata tavera matea purongo, alekamimmo isoiso ka marurahi tavera hinia.22Moses mo retileu vara ha pa tairalihi nanatumim, pani retileu atu mo sopo tai isanMoses, mo tai isan pimim tuai atu Abra-ham, pani nake kamimka lo tairalihi na na-tumim na Sabbath, 23 Ale vara ha tairalihite tamlohi hatea na Sabbathmatan vara hapa sopo tope na Leu non Moses, mata savaka lo lolokoru hiniau matan enau na lo vaina tamlohi rojoa epena tari la mele ruhuna Sabbath? 24 Ha sopo ari na tamlohi na

Page 124: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 7:25 121 John 8:2nomim kilakilau purongo! Ha ari namaleletataholo.”

Iesu Enia Kristo25 Mara Jerusalem hai, la lo verea lara,

“Avei, mo sopo tamlohi nike natu, sei lalo vaihitea vara la pa vilimateia? 26 Panienia nahai! Mo lo retireti isana naho vao,pani la sopo vere te hinau hatea isana, latamlohi tavera nike la toma? Korong lapa hitevosahia vara enia natu, Kristo atu?27 Pani tamlohi nike, enra ra levosahi najarana, pani hare i pa levosahi na sava jaraKristo i pa tai hinia?”

28 Iesu mo lo vujangi na lolo Temple atu,ale mo ulo mara, “Kamim ka romi vara kalevosahiau, ale sava jara na tai ea. Enau nasopo mai na masaloku. Haratu mo ruleauenia mo vararuhu, pani kamim ka sopolevosahia. 29 Pani enau na levosahi haratumo lo ruleau, matan enau na tai isana.”

30 Tatua tamlohi la vaihitea vara la tau-rilatia atu natu, pani pongina mo sopo lomasese. 31 Pani tamlohi matuvana hin vaoatu la tau na nora rasua hinia lara, “Avei,vara Kristo atu i pala, ka romi vara enia ipa eri vai te matamata tavera i jeu tamlohinike?”

La Vaihite Vara La Taurilati Iesu32 Pharisee lara la rongo na vao atu la

lo ngutungutu hin Iesu moiso la pulutahiperesi na moli pris, ale la rule na policemata Temple atu vara la taurilatia. 33 PaniIesu mo verea isara mara, “Enau a pa meletoho isamim i peravu makomona purongo,moiso enau a pa sahe isan haratu mo loruleau. 34Ha pa aleau, pani ha pa sopo erihiteau. Ha pa sopo eri vano na jara enau apa vano ea.”

35 Ale tamlohi tavera nona Jew la lousiusira hinia lara, “Enia i pa vano epu varara pa sopo eri tapaia? Korong i pa vanohin te jara tinapua sei nora tamlohi la lotoho ea vara i vujangira peresi na maraGreek teni mo lo verea sohena sava sei?”36 Raramin nona retireti atu, enia sava seimo verea mara, “Ha pa aleau, pani ha pasopo hiteau. Ha pa sopo eri vano na jaraenau a pa vano ea.”

Retitauhi Mata Wai Mauri37 Isoiso rani matan hanhani tavera atu,

enia rani tavera matara, ale Iesu mo turumo ulo aulu mara, “Vara tea mo marohu, imai isaku i inu! Isa55.1 38Vara ha rasuau, i pa sohena Retitapu

mo verea mara, ‘Wai mauri i pa roro maluena mapumim sohena wai roro matea’.” Isa58.11

39 Iesu mo lo retireti hin Tanume Tapuatu God i pa silea i pa sopo tuai isan laharatu la rasua. God mo sopo lo sile naTanumena isan tea matan Iesu mo sopo loturu na nona mateia.

Tamlohi La Patumasa40 Tatuan vao atu la rongo Iesu mo vere

hinau sei, ale lara, “Avei, enia natu, provetatu Moses mo lo verea!” Deut 18.15

41 Tatuara lara, “Enia natu, Kristo atu!”Pani tatuara la lo verea vara, “Kristo atu i

pa sopo eri tai Galilee! 42Retitapu mo sopoverea vara Kristo atu i pa vora na vaon SupeDavid na vanua Bethlehem?” Psa7.12; Mic 5.2 43Vao tamlohi atu la tapulo haseaseramatan Iesu. 44Tatuara la opoia vara lataurilatia, pani tea mo sopo tau na limanahinia.

Tamlohi Tavera La Rohu Hinia45 Police mata Temple la mele hilu

lekoleko, la vano isana pris tatavera peresina Pharisee, ale Pharisee la usi na policelara, “Mata sava ka sopo lavi Iesu i mainike?”

46 La raramira lara, “Tea mo sopo lovujangi i sohen tamlohi atu.”

47 Pharisee la kilau ralihi isara, ale lara,“Mo halu kamim sohera? 48Avei, tea hin laharatu la lo tauri na suiha teni te Phariseela rasua? 49 Ka levosahia vara la jararohanike la sopo levosahi te hinau hatea naLeu. La lo toho na ruhuruhu lesati non Godmoiso.”

50 Hin rani atu, Nicodemus mo lo tohoperesira matan enia mo lo sakele na norapulutahi, nona tamlohi tatavera atu, enianatu, tamlohi tiroma momai isan Iesu. Moverea mara, 51 “Avei, nora Leu mo vara rasopo eri sile na talai isan te tamlohi vavanora sakele ra rongo na nona retireti tiromamatan vara ra pa levosahi na savamo vaia.”

52 Ale la verea isana lara, “Nicodemus,engko ko tai Galilee teni mo vono? O vanoo evi na Retiulia! O sopo eri hitea vara teprovet hatea i pa tai Galilee!”

53Ale tamlohi tari atu, la mele mule.8

Iesu Mo Romi Na Harai Matea1 Pani Iesu mo hahau mo vano na vu-

tivuti la tovia Vuti talu Olive. 2 Ale naralavuho jeamomele vano na Temple. Vao

Page 125: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 8:3 122 John 8:28tamlohi la lo mai isana, mo sakele mo palo tapulo vujangira. 3 Ale Pharisee peresina tamlohi vujangi mata leu la mai isanala taurilati na harai matea la vileia mo lojuruvi peresi na tamlohi matea mo sopotuana. La vaia mo turu na livuha vao, 4 alela verea isan Iesu lara, “Rabai, harai nike lataurilatiamo lo vaivaileu peresi na tamlohimatea mo sopo tuana. 5 Leu non Moses movujangia vara harai sohen haranike la paparumateia! Pani, engko ko verea sohenasava?”

Lev 20.10; Deut 22.22–246 La usi retiusia sei matan vara la vaihite

Iesu vara sava reti i pa verea, ale la pa tauna talai hinia. Pani Iesu mo rautoho sivoatano, mo tapulo uliuli na varangona nalepa.

7 La lo area hin retiusia sei matan haraiatu, moiso mo turu mo verea mara, “Varate vonamim mo sopo lo vai te hehe hinte rani, enia i parua tiroma!” 8 Ale momele rautoho mo mele uliuli na lepa. 9 Latamlohi atu la rovo hinia hatehateahi, va-jiahara la tiroma. Hitahu Iesu enia haraiatu purongo la pa lo toho atu. 10 Iesu moturu mo usi harai atu mara, “Tamlohi tarila haipu? Mo sopo tea vara i sile na talaiisam?” 11Harai atu mo raramia mara, “Movono, tija.” Ale Iesu mo verea isana mara,“Enau sohena, a pa sopo sile na talai isam.O vano natu, ale nake o sopo mele vai nahehe!”

Iesu Enia Malarani Varama12Moiso Iesumomele retireti isana tam-

lohi, mo vere mara, “Enau malarani matavarama! Vara ha usuriau, ha pa sopo hahauna roroha, ha pa lavi na malarani sei mosile na mauri.”

13 Pharisee la reti isana lara, “Engko, kolo vereuliho hasem, ale sava ko lo verea mosopo vararuhu!”

14 Iesu mo raramira mara, “Hinapurongo vara na lo hase vereuliau, savana lo verea mo vararuhu matan enau nalevosahi na jara na tai ea, ale enau nalevosahia vara na lo vano epu. Pani kamimka sopo levosahia vara enau na tai epu tenisava jara na lo vano hinia. 15 Kamim ka loari na tamlohi na kilakilau nona tamlohipurongo, pani enau na sopo ari tea. 16 Panivara a sile na aria, aria atu i pa tataholomatanmo sopo enau haseku a pa vaia. Pani

enau Tama sei mo lo ruleau kama pa turuna jaramatelete purongo. 17NanomimLeula ulia lara, vara tamlohi tupra rua la verena hinau matelete moiso mo vararuhu, opa eri rasua. Deut 19.15

18Enau na lo hase retivuhesiau, ale Tamasei mo lo ruleau, enia mo lo retivuhesiau.”

19La usia lara, “Tamammo lo toho epu?”Iesu mo raramira mara, “Ka sopo lev-

osahiau teni Tamaku! Vara ha pa lo lev-osahiau ha pa levosahi Tamaku.”

20 Iesu mo lo vere la reti atu hin raniatu mo lo vujangi hin jara atu tamlohi lalo tau mamahuni na nora silesilea hiniana Temple. Pani mo sopo tea i taurilatiamatan pongina mo sopo lo mai.

21 Mele vahatea Iesu mo verea isaramara, “Enau a pa malue, ale kamim ha paaleau, pani kamim ha sopo eri vano na jaraenau na lo vano ea, moiso kamim ha pamate na nomim hehe matan God i pa soporomira.”

22 Tamlohi tavera nona Jew la usiusiralara, “Avei, mo lo vai na romina vara i pavilimateia hasena matan enia mara, ‘Ha pasopo eri usuriau ha vano hin jara atu enauna lo vano ea!’ teni sava?”

23 Iesu mo raramira mara, “Kamimmatan atano, pani enau na tai aulu. Kamimmata varama, pani enau mo vono. 24 Napete verea isamim moiso vara ha pa matena nomim hehe vara ha sopo rasua varaenau haratu sei mo lo toho jejeu, ha pamate na nomim hehe.”

25 La usia lara, “Engko hare?”Iesu mo raramira mara, “Sava na lo

verea isamim na pete verea isamim moisona pongi tiroma.* 26 Hinau matuvana aeri verea isamim matan vara a ari kamimmatana, pani haratu mo lo ruleau, enia movararuhu, ale sava hinau mo lo verea isakuenia natu, na lo verea isana tamlohi navarama.”

27 Tea mo sopo lo levosahia vara Iesumo lo vere na hinau matan Tama. 28 Iesumo mele verea mara, “Hin pongi atu varaha tahe Natun Tamlohi, ha pa levosahiavara enau natu, haratu mo lo toho jejeu.Ha pa levosahia vara enau haseku a pasopo eri vai te hinau haseku, na lo vere nasava purongo, Tama mo vujangiau hinia.

* 8:25: hai la posi sope jara akerihi sohen harihi, ‘Kamim ka tinapua, a pa mele retireti peresi kamim mata sava?’

Page 126: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 8:29 123 John 8:5829Haratu mo ruleau, enia mo lo toho pere-siau. Tarea na lo usuri na masalona, aleenia i pa sopo tinarihiau.”

30Hin pongi atu Iesu mo lo vere la hinausei, tamlohi matuvana la tau na nora rasuahinia.

Retivararuhu I Pa Teriho31Ale Iesumo verea isana tamlohi tavera

nona Jew atu la rasua ea mara, “Vara halo oloolo hin na noku vujangi, ha pa nokutamlohi usuri vararuhu, 32 ale ha pa lev-osahi na retivararuhu, moiso retivararuhuatu i pa teri kamim.”

33 La raramia lara, “Kamam mahapinAbraham tataholo! Kama sopo lo slev isante tamlohi hatea, ko pa verea sohena savavara kama pa materi?”

34Ale Iesumo raramiramara, “Vararuhuna vere kamim hinia, haratu mo lo heheenia slev non hehe! 35 Slev mo sopo tohona lolo vao ima matea jejeu, pani Natunai pa toho jejeu. 36 Ale vara Natuna i vaikamim ha materi, ha pa materi vararuhu.37Na levosahia vara kamimmahapin Abra-ham, pani ka lo opoia vara ha vilimateiaumatan noku reti mo sopo toho na mau-rimim vararuhu. 38 Enau na lo vere kamimna sava Tamaku mo vujangiau hinia, mosohen kamim ka lo vai na sava tamamimmo lo vujangi kamim hinia.”

39 La tamlohi atu la raramia lara, “Abra-ham enia tamamam.”

Iesu mo raramira mara, “Vara kamimnatunAbraham, ha pa vai na sava Abrahammo lo vaia. 40 Pani kamim ka opoia varaha vilimateiau matan na lo vere kamim naretivararuhu God mo sileau hinia. Abra-ham mo sopo vai te hinau sohena. 41 Panikamim ka lo vai na hinau tataholo sohentamamim mo lo vaia.”

Ale la raramia lara, “Pani kamam kamasopo natu malele! Kamam tamamammatea purongo, kama natun God!”

42 Iesu mo raramira mara,“Vara God enia tamamim, kamim ha

pa opoiau matan enau na tai isan God.Enia mo ruleau, ale enau na sopo mai namasaloku haseku. 43Mata sava ka sopo erilevosahi na sava na lo verea isamim? Kaopoia vara ha peropero na sava na lo vereaisamim? 44 Tamamim enia Tiapolo, kamimka lo vai na masalona. Pongi tiroma eniatamlohi vilimatei na tamlohi, ale enia tam-lohi halu. Mo sopo te hinau vararuhuhinia.Enia mo lo vere na masalona purongo, ale

hinau tari mo verea enira halu. Mo sopovara enia tamlohi halu purongo, pani eniatina halu.

45Pani hinau tari na lo vere kamim hiniala vararuhu, pani kamim ka pa lo rohu varaha rasuau. 46 Te vonamim i eri verea varana vai te hehe? Vara na vere na vararuhu,ka sopo rasuau mata sava? 47 Haratu enianon God i pa tapurongo na nona reti, panikamim ka rohu vara ha tapurongo matanka sopo non God.”

48 Ale tamlohi tavera nona Jew la vereaisan Iesu lara, “Kamam kama vararuhuhin haratu kama verea vara, engko maraSamaria matea, ale tanume sasati mateamo lo toho hiniho!”

49 Iesu mo raramira mara, “Mo sopo tetanume sasati hiniau! Enau na lo oloolohin Tamaku, pani kamim ka rohu vara haoloolo hiniau. 50 Enau na sopo opoia varaa lavi na oloolo mataku haseku, mo vono,pani matea enia mo opoia vara a lavi nanoku oloolo, ale enia natu, haratu i pa silena aria. 51 Vararuhu na vere kamim hinia,vara ha oloolo na noku reti, ha pa sopo erimate!”

52Tamlohi tavera nona Jew sei la lo tohoatu la lo tapurongo hinia lara, “Nake natu,kama levosahia vara tanume sasati mateamo lo toho isam. Abrahammomatemoiso,ale la provet atu tuai sohena. Mo sohenasava natu, ko pa verea vara, la haratu la looloolo na nom reti, la pa sopo eri mate?53 Engko ko aulu ko jeu tamamam Abra-ham? Enia mo mate, ale la provet atu tuaisohena la mate. Engko ko romi vara engkohare?” 54 Iesu mo raramira mara, “Varaenau a lo hase tahe hijaku aulu, hijaku i pasopo aulu vararuhu. Tamaku natu, eniamolo tahe na hijaku aulu, enia haratu kamimka lo tovia nomim God, 55 ka lo verea, panika sopo levosahia vararuhu. Vara enau averea vara na sopo levosahia, enau a patamlohi halu matea sohemim kamim moisoiso, pani enau na levosahia, ale na lo vaina sava mo lo verea. 56Tamamim Abrahammo avulahi tavera matan mo hite na nokupongi pala, ale mo avulahi matana.”

57 Ale la tamlohi tavera nona Jew atu laverea isana lara, “Pani engko taunim mosopo lo tikeli ngavulu lima (50)!Ko pa hite Abraham sohena sava?” 58 Iesumo raramira mara, “Vararuhu na vereaisamim, Abraham mo sopo lo vora, enauna lo toho moiso, enau haratu mo lo toho

Page 127: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 8:59 124 John 9:29jejeu.” 59 La rongo nona reti atu, la vilevileivatu vara la pa paru Iesu, pani mo luhuhinira, ale mo malue hin Temple atu.

9Tamlohi Vuso Mo Kilau

1 Iesu mo pa lo hahau, ale hin rani atumo hite na tamlohi matea mo vora momatavuso moiso. 2 Tamlohi usuri non Iesula usia isana lara, “Avei, Tija, mata savatamlohi nike mo vora matana mo vuso?Mata nonahehe teni hehenon tamana eniatinana?”

3 Iesu mo raramira mara, “Mo vono,mo sopo mata nona hehe teni hehe nontamana teni tinana. Pani matan momatavuso, ha pa eri hite God i vai na mata-mata tavera hinia. 4Nake mo lo rani, ra pavai na masalon haratu mo lo ruleau. Pongimo lo mai, ale i pa sopo tea i eri vai tevavahinau hinia. 5 Ale nakerihi na pa lotoho na varama, enau na malarani matavarama.”

6 Iesu mo vere reti atu moiso, mo litovina lepa, mo hoi na lepa peresi na litona, alemo jarai makamaka atu na matan tamlohiatu. 7 Ale mo verea isana mara, “O vano,o hoje narihi na lepa na paltungu Siloam!”Tamlohi atu mo vano na paltungu Siloam,raramin hija atu enia ‘Haratu la rulea’. Hinrani atu mo hoje narihi na lepa moiso moeri kilau, ale mo mule.

8 Hin rani atu tahisana peresi la haratula hitea la lo usiusira lara, “Avei, tamlohisei natu, enia tamlohi sei tareamo lo sakelemo lo usiusi teni mo vono?”

9Tatuara lara, “Enia natu, tamlohi atu!”Ale tatuara lara, “Mo vono, pani mo

sohen tamlohi atu.”Pani tamlohi atu hasena mo verea mara,

“Enau sei, tamlohi atu!”10 La usia lara, “Pani nake, ko pa kilau

sohena sava?”11 Mo raramira mara, “Tamlohi matea

hijana Iesu, mo vai namakamakamo jaraiana mataku, mo ruleau vara a vano a hojenarihia na paltungu Siloam. Vahatea atuna vaia na eri kilau.”

12 La usia lara, “Mo lo toho epu naker-ihi?”Mo raramira mara, “Na sopo levosahia.”

Sorasorahin Iesu13-14 Hin rani atu Iesu mo vai tamlohi

atu mo ruhu na lepa peresi na litona, eniaSabbath matea. Tahisana la lavia mo vanoisana Pharisee. 15 Pharisee la mele usia

vara mo pa kilau sohena sava. Tamlohi atumo raramira mara, “Enia mo jarai na lepana mataku moiso na hoje narihia, ale nakena eri kilau.”

16 Tatua Pharisee la verea isana lara,“Tamlohi nike, mo sopo tai isan Godmatanmo lo tope na Sabbath!”

Pani tatuara la verea lara, “Sohena savanatu, tamlohi hehe matea i pa eri vaite matamata tavera sohen harihi?” Alematana, Pharisee la patumasa, 17 la meleusi tamlohi atu lara, “Pani engko ko romiavara tamlohi atu mo vaiho ko kilau, eniahare?”

Mo raramiramara, “Enia provet matea!”18 Pani la tamlohi tatavera atu nona Jew

la rohu vara la rasua vara tamlohi sei natu,matana mo matavuso tiroma. Ale, la va-harule matan tamana enia tinana. 19 Ale,la mai moiso la usira lara, “Haranike natu,enia natumim sei ka verea varamo voramovuso? Sohena sava mo pa kilau nake?”

20 Tamana enia tinana la raramira lara,“Kama levosahia vara enia natumam, alekama levosahia vara mo vora mo vuso,21 pani kama sopo levosahia vara mo pakilau sohena sava, teni hare mo vaia varai eri kilau. Ha usia isana! Enia mo tamlohimoiso, ale enia hasena i pa verea.”

22-23 Tamana enia tinana la verea so-hena matan la matahuni na nora tamlohitatavera nona Jew. Matan nora tamlohitatavera la hatihia moiso vara la pa tipahite tamlohi na nora ima lotu vara la lo vereavara, Iesu enia Kristo.

24 Tamlohi tatavera la mele tovi pa tam-lohi sei mo vuso tiroma mo mele sinai, laverea isana lara, “O reti tataholo na nahonGod vara o pa vere na hinau vararuhu!Kama levosahia vara Iesu enia tamlohihehe matea.”

25 Tamlohi atu mo raramira mara, “Nasopo levosahia vara enia tamlohi hehe tenimo vono. Na levosahia vara tiroma navuso, pani nake na kilau.”

26 La usia isana lara, “Mo vai na savaisam? Mo vai mamahuni namatam sohenasava?”

27 Tamlohi atu mo raramira mara, “Napete verea isamim vahatea moiso, pani karohu vara ha tapurongo. Ka opoia vara amele verea mata sava? Kamim sohena kaopoia vara ha mai na nona tamlohi usuri?”

28 La kalia moiso, ale lara, “Engko nonatamlohi usuri! Kamam tamlohi usuri nonMoses! 29Kama levosahia vara God mo reti

Page 128: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 9:30 125 John 10:18

isan Moses, pani kama sopo levosahia varaharakerihi mo tai epu.”

30 Tamlohi atu mo raramira mara,“Kamim ka tinapua! Tamlohi atu mo vaimamahuni namataku, pani kamim ka sopolevosahia vara mo tai epu! 31 Ra levosahiavara God mo lo tueni la haratu la opoia,ale la oloolo hinia. God mo sopo tuenina tamlohi hehe. 32 Tuai jea na tapulovarama mo tikeli nake hare mo rongoavara te tamlohi mo mele vai mamahunite tamlohi mo vora mo vuso vara i kilau.33Vara tamlohi atu i sopo tai isan God, i pasopo eri vai te hinau hatea sohen harihi.”

34 La raramia lara, “Tarea engko ko tam-lohi hehe na rani ko vora mo tikeli nake.Engko ko romromia vara o pa eri vujangikamam hin te hinau hatea?” Ale la pulahinarihia la tipahia.

35 Iesu mo rongo hinau atu mo masesemoiso mo vano vara i ale tamlohi atu, alemo tapaia mo usia mara, “Engko ko rasu naNatun Tamlohi?”

36Mo raramiamara, “Moli, vara o vereauhinia vara enia hare, a pa tau na noku rasuahinia.”

37 Iesu mo verea isana mara, “Engko kohiteamoiso, ale nakerihi eniamo lo retiretiperesiho.”

38 Tamlohi atu mara, “Moli, na rasua.”Ale mo papaohi mo lotua.

39 Moiso Iesu mo verea mara, “Na maivara aria i mai na tamlohi na varama. Namai nike, vara a roi na matavuso la kilau,ale vara a vai la haratu la eri kilau, matarala vuso.”

40 Pharisee la rongo Iesu mo vere hinauatu moiso, la usia lara, “Kamam kamamatavuso?”

41 Iesu mo raramira mara, “Vara ka vusoi pa sopo te nomim hehe, pani nake matanka lo verea vara kamim ka lo kilau, kamimha pa lo toho na nomim hehe.”

10Iesu Enia Tavui Sipsip ruhu

1 “Vararuhu na verea isamim, tamlohivavanaho peresi la haratu la lo vili natamlohi mata vavanaho, la lo vele palausina vora vara la unu na jara sipsip, la sopounu na matarua vora.

2 Pani haratu mo unu na matarua jarasipsip enia tavui sipsip tataholo. 3 Tamlohi

kilau na matarua atu i pa roi na mataruamatan vara tavui sipsip hasena i pa unu,ale sipsip la pa levosahi na leon tavuiramoiso enia i tovi na pulana sipsip na hijarahatehateahi moiso i tiromara la malue.

4Hin rani atu vara tavui sipsipmo tiromana pulana sipsip tari vara lamalue hin ropesipsip atu, enia mo tiromara, ale la usuriamatan la rongovosahi na leona. 5 La pasopo eri usuri te vinano hatea matan la pasopo rongovosahi na leon vinano atu, panila pa rovo hinia.”

6 Iesu mo vere titileu atu isara, pani lasopo levosahi na sava mo lo verea isara.

7 Ale Iesu mo mele verea mara,“Vararuhu na verea isamim, enau mataruamata sipsip. 8 Tamlohi tari la mai tiromahiniau, enira tamlohi vavanaho peresi laharatu la lo vili na tamlohi mata vavanaho,pani sipsip la pa sopo tapurongo isara.9 Enau matarua. Vara tea i unu hiniau,enia i pa juri, i pa eri unu, ale i pa melemalue vara i vilei na ruvuruvu ruhu matahanhani.

10Tamlohi vavanahomomai matan varai pa vanaho i vilimatei, ale i komokomopurongo. Enau na mai vara haratu la unuhiniau, la pa lavi na mauri ruhuruhu jea.11 Enau tavui ruhu mata sipsip. Tavui ruhumata kilau na sipsip mo tau na maurinamata pulana sipsip. 12 Tamlohi voko matamania,* enira la sopo sohena tavui sipsipmatan mo sopo pulara sipsip ale hin raniatu vara la hite na wolf i mai,† la pa rovona sipsip, ale la pa sopo turuhoro na wolfsei enia viriu jala matea mo sati. Wolf ipa komora la rovorovo. 13 Tamlohi voko larovo matan la sopo romromia vara la pakilau na sipsip.

14 Enau tavui ruhu mata sipsip. Enauna levosahi na pulaku sipsip, enira la lev-osahiau 15 sohena Tama mo levosahiau, aleenau na levosahi Tama, ale enau na silena mauriku mata pulaku sipsip. 16 Tatuapulaku sipsip la sopo lo toho na lolon voranike. A pa lavira la mai sohera, ale la patapurongo na leoku. La pa mai matea, aletavui sipsip i pa matelete.

17 Ale Tama mo opoiau matan enau nasile na mauriku matara, ale a pa mele erilavia. 18Mo sopo tea i eri lavi narihia isaku,

* 10:12: tamlohi voko: haratu la kilau na sipsip mata mania purongo. † 10:12: wolf: enia viriu jala tavera mateai eri vilimatei na tamlohi peresi na sipsip.

Page 129: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 10:19 126 John 11:9pani enau na silea na masaloku purongo.Enau na lavi na suiha matan vara a silea,ale na lavi na suihamatan vara amele laviasohen Tamaku mo retileu vara a vaia.”

19Tamlohi tatavera nona Jew atu la melepatumasa mata sava Iesu mo lo verea isara.20 Matuvana lara, “Tanume sati matea molo toho hinia! Mo putu! Mata sava ka lotapurongo isana?”

21Pani tatuara lara, “Vara tamlohimateatanume sasati mo lo toho hinia i pa eri verena hinau sohen harihi sohena sava? I pasopo te tanume sasati i eri vai na matavusovara i kilau!”

La Tipahi Iesu22Hin rani atu na taro hamariri, hanhani

tavera mata Dedication mo tapulo matarani turuhi na Temple Jerusalem. 23Na ranimatea Iesu mo lo hahau na lolo Templehin jara atu la lo tovia Palapalan Solomonna roro ropen Temple atu, 24 ale tamlohitatavera nona Jew la ralihia la verea isanalara, “O pa vereuli kamam hiniho pangisa?Vara engko Kristo atu, o vere tataholo ka-mam hinia!”

25 Iesu mo raramira mara, “Na vereisamimmoiso, pani ka rohu vara ha rasuau.Hinau na vaira na hijan Tamaku, enira lavujangia vara enau hare. 26 Pani matankamim mo sopo pulaku sipsip, ka soporasuau. 27 Pulaku sipsip la rongovosahi naleoku, enau na levosahira, ale la pa usuriau.28 Na silera na mauri tui, ale i pa sopo tehatea i eri tihai hin te rani, ale mo sopo teai eri tuahi narihira na limaku. 29 Tamakunatu, mo silera isaku, ale enia mo aulu jeamo sopo tea i sohena, ale mo sopo tea i erituahi narihira na liman Tama, 30 ale enauna matea peresi Tama.”

31 Mele vahatea tamlohi tatavera nonaJew atu la lavi na vatu vara la pa paru-matei Iesu hinira. 32 Pani mo verea isaramara, “Enau na vujangi kamim na hinaruhu matuvana Tama mo ruleau vara avaira. Sahara hinira natu, ka opoia vara haparuau matana?”

33 La tamlohi tatavera nona Jew atu lararamia lara, “Kama sopo paruho matante hinau ruhu ko vaia, pani matan engkotamlohi purongo ko lo hase vaiho ko sohenGodmatan ko lo retihehe vara engko God!”Lev 24.16

34 Iesu mo raramia mara, “Na nomim leula ulia vara, ‘Na verea vara kamim god’.Psa 82.6 35 Ale, kamim ha sopo eri tope na

Retitapu sei mo verea vara God mo retiretiisana tamlohi, alemo tovira vara enira god.36 Ale, mata sava ka lo vere lejilejiau varana lo retihehe matan na lo verea vara enauNatun God? Pulon hinau sei Tama enia motauhasehiaumatamasalona vara a pa vai lahinau sei. Enia natu, haratu mo lo ruleauna varama. 37 Vara a sopo vai la hinausei Tamaku mo lo vaira, ha sopo rasuau,38 pani vara a vai na hinau Tama mo lovaia, hina purongo vara ha sopo rasuau,pani mo ruhu vara ha rasu God matan lahina marurahi sei na lo vaira. Matan hinauatu ha pa levosahia vararuhu vara Tamaenia momatea peresiau, ale enau namateaperesi Tama.”

39Mele vahatea la opoia vara la taurilatiIesu, pani mo majuri na limara, 40 ale movano roto na wai Jordan hin jara atu Johnmo lo paptijo ea tiroma. Hin rani atu Iesumo lo toho atu, 41 tamlohi matuvana la maiisana. La lo verea lara, “John mo sopo vaite matamata tavera hatea, pani hinau tarimo verea matan Iesu, enira la vararuhu.”42 Tamlohi matuvana la tau na nora rasuahin Iesu hin jara atu.

11Lazarus Mo Mate

1-2 Tamlohi matea hijana Lazarus, morojo na vanuan Bethany. Vetasina mo rua,Mary enia Martha la lo toho peresia. Maryenia harai atu sei mo lo surei na hasori napalonMoli peresi na patuna, alemo kamotina palona na vuluna. 3 Vetasin Lazarus lasohai na reti isana lara, “Tija, tapalam ruhusei Lazarus mo rojo tavera.”

4Hin rani atu Iesu mo rongoa, mo vereamara, “Rojo atu, i pa sopo isoiso na mate,pani i pa sile na oloolo isan God, ale Natunai pa lavi na oloolo matan haratu i pa vaia.”5 Iesu mo opoi Martha enia vetasina peresiLazarus. 6 Ale matan mo rongo vara morojo Iesu mo mele toho atu rani mo rua.7 Hitahun haratu, mo verea isana nonatamlohi usuri mara, “Nake ra mele saheJudea.”

8 Nona tamlohi usuri la raramia lara,“Tija, mo ruhu, pani mo sopo tuai sei tam-lohi tatavera atu nona Jew la opoia vara lapa parumateiho! Avei, ko opoia vara o pamele vano atu?”

9 Iesu mo raramia mara, “Matan alo movisa na rani matea? Ka levosahia vara mosangavulu romana mo rua (12). Vara

Page 130: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 11:10 127 John 11:44o hahau na rani o pa hite na mera alo, ale opa sopo tialahalaha. 10Pani vara ohahaunavutepongi o pa tialahalaha matan mo sopote mera hinia.” 11Ale mo verea isara mara,“Tapalara Lazarus mo lo juruvi, pani enaua pa vano vara a pa rohaia.”

12 Nona tamlohi usuri la raramia lara,“Tija, vara enia mo lo juruvi, enia i pamele rongo i ruhu.” 13 Iesu mo levosahiavara Lazarus mo mate, pani enira la loromromia vara enia mo lo verea vara molo juruvi romaliho purongo.

14 Moiso Iesu mo vere tataholoia isaramara, “Lazarus mo mate, 15 na avulahimatamim matan na sopo toho atu matannake masapa matea vara ha pa tau nanomim rasua hiniau, ra vano isana!”

16 Ale Thomas sei la lo tovia Havo, moverea isan tamlohi usuri tinapua non Iesuatu mara, “Eh! Ha turu, ra vano! Enra ravano vara ra pa tolu mate peresi Moli.”

Lazarus Mo Mele Mauri17 Na rani Iesu mo kakau Bethany, mo

rongoa vara Lazarus la taua na papavaturani mo vati moiso. 18 Taon sei Bethanymo lo toho mariviti kilometre mo tolu, alemele sopena asau hin Jerusalem, 19ale tam-lohi tatavera nona Jew matuvana la maiisan Martha enia Mary, vara la tangtangiperesira matan tavaira mo tihai.

20 Vahatea atu Martha mo rongoa varaIesu mo pala, mo malue vano vara i tapaia,pani Mary mo lo toho na ima. 21 Marthamo verea isan Iesu mara, “Tija, vara opa lo toho nike tavaiku i pa sopo mate,22 pani hina purongo hin haratu matan nalevosahia vara God i pa vai na sava hinauvara o usia.”

23 Iesumo verea isanamara, “Tavaim i pamele mauri!”

24 Martha mo raramia mara, “Na lev-osahia vara i pa mele mauri na pongi hi-tahu hin rani atu vara tamlohimate lameleturu.”

25 Iesumovereamara, “Enau pulomauri,ale enauna sauteterahi namateia,matan laharatu la rasuau la pa mauri, hina purongovara la pa mate. 26 Moiso la haratu larasuau, la pa lo mauri, la pa sopo eri matevararuhu. Martha, ko rasu hinau sei?”

27Martha mo raramia mara, “He'e Moli!Na lo rasua vara engko natu, Kristo, NatunGod. Engko haratu kama lo kilau tohomatana vara i pa mai na varama!”

28 Martha mo retireti isan Iesu, moisomo mele hilu vara i vere malumia isanMary mara, “Tija mo mai, mo opoia varai hiteho.” 29Mary mo rongoa, vahatea moturu mo malue, mo vano isana. 30 Iesu mosopo lo unu na vanua, mo pa lo toho hinjara atu Martha mo tapaia ea. 31 Na ranitamlohi tatavera nona Jew matuvana la lonanau Mary na lolo ima, la hitea mo maluevilavila, ale la lo romromia vara mo vanovara i tangtangi na papa, ale la usuria.

32Mary mo vano hin jara atu Iesu mo lotoho ea. Mo hitea, ale vahatea mo papaohina palona, mo verea mara, “Moli, vara o palo toho nike, tavaiku i pa sopo mate.”

33 Na rani Iesu mo hite Mary tolu natamlohi tavera nona Jew la lo tangtangi,enia mo rongo mo sati hajavua. 34 Iesu mousia mara, “Ka tau na tarapena epu?” Lararamia lara, “Moli, o mai vara o pa hitea.”

35 Iesu mo tangi. 36 Ale tamlohi taveranona Jew lara, “Ka hitea, mo romia motavera.”

37Pani tatuara la verea lara, “Eniamo vaina vusomomele kilau, panimo sopo eri vaiLazarus vara i sopo mate mata sava?”

38 Iesu mo mele romia hajavua, ale movano na papa, enia papa matea la kuresi navatu matea mo lo turuhoro na mataruana.39 Iesu mo verera mara, “Ha kuresi narihivatu sei!” Pani Martha mo verea mara,“Tija, engko ko levosahia vara nahapanienia havati pongin Lazarus, ale i pa pon-aha.”

40 Iesu mo raramia mara, “Na vereaisamim moiso, vara ha rasuau, ha pa hitena hina ruhuruhu matea na suihan God.”

41 Ale la kuresi narihi vatu atu, ale Iesumo tara sahe na tuka mo usiusi mara,“Tamaku, na vere meje isam matan ko lotapurongo isaku. 42Na levosahia vara tareako lo rarami na noku usiusi, pani na verehinau nike, vara la tamlohi nike la pa rasuavara engko ko ruleau.”

43 Iesu mo usiusi moiso, mo ulo mara,“Lazarus, o malue!” 44 Tamlohi atu momate moiso, mo malue hin papa atu. Li-mana peresi na palona la pesira na tavalururu lulu, la tavu na nahona na tavalu rurumatea.

Iesumo vere isana tamlohi mara, “Ha ulinarihia vara i malue.”

La Hatihi Vara La Vilimatei Iesu(Mt 26.1–5; Mk 14.1–2; Lk 22.1–2)

Page 131: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 11:45 128 John 12:1345 Ale Jew matuvana la lo toho peresi

Mary atu, la rasu Iesu matan la hite hinauatu mo vaia ea. 46 Pani tatuara la vanola hite na Pharisee, la vereuli na savaIesu mo vaia isara. 47 Moiso moli matapris tolu na Pharisee la tovi na matavuhimatea, la verea lara, “Ra pa vai na sava?Tamlohi nike, mo vai na matamata taveramatuvana. 48Vara ra sopo horoa nakerihi,tamlohi tari la pa tau na nora rasua hinia.Vara i sohena mara Rome la pa mai lakomo na nora Temple tapu peresi na noratamlohi jara mo isoiso.”

49Vonara matea, Caiaphas enia pris auluhin tauni atu mo verea mara, “Ka sopo lev-osahi te hinau hatea, 50ka sopo hitevosahiavara i pa mele ruhu vara tamlohi mateletepurongo i mate matan la tamlohi tari nike,mo jeu haratu vara tamlohi jara mo isoisohin Israel la mate!” 51 Caiaphas mo sopovere hinau sei hasena, pani matan hintauni atu enia pris aulu, ale mo lo reti-mangovia sohen God mo opoia vara Iesu ipa mate mata tamlohi jara tari hin Israel,52 pani i pa sopo mate mata tamlohi jaratari hin Israel hasena, i pa mate mata tam-lohi tari sei la natun God na sava jara lalo toho ea la pa mai matea. 53 Mo tapulohin pongi atu vao atu la hatihia vara la pavilimatei Iesu.

54 Matan hinau atu Iesu mo sopo melehahauna jara tavera isana tamlohi tataveranona Jew, pani mo vano asau na taonEphraim enia mariviti na jara hasetohotavera atu, ale mo lo toho atu peresi nanona tamlohi usuri.

55 Rani Passover nona Jew mo lo maimariviti. Tamlohi matuvana la lo tohoralihi hin jara atu la vano Jerusalemmatanvara la vai na nora posposi mata onehi nahinahinau mata Passover. 56 La lo ale Iesuralihi ea. Ale hin rani atu la lo toho na Tem-ple la lo usiusira lara, “Avei, ka levosahiavara i pa mai mata hanhani tavera mataPassover teni i vono?”

57Haratu la moli mata pris tolu na Phar-isee la verea isana tamlohi lara vara lahite Iesu, la pa vereulia isara vara la pataurilatia.

12Mary Mo Rengi Na Hasori Isan Iesu(Mt 26.6–13; Mk 14.3–9)

1 Rani mo limarave mo lo toho vara itikeli na rani Passover. Iesu mo mele sivoBethany, taon atu sei Iesumo lo vai Lazarusmo lo turu na mateia ea. 2 La tatamahu nahanhani matan Iesu. Martha natu, mo lojulai na hanhani, ale Lazarus enia vonaramatea hin la haratu la lo sakele peresia atu.3 Ale Mary mo lavi na potele hasori ruhumatea sohena sope lita matea, ale volinamo tavera jea, ale mo rengia na palon Iesu,ale mo kamotira na vuluna, ale ponanaruhu mo marivisi na lolo ima. 4 Tamlohiusuri non Iesu matea, hijana Judas Iscariotmo lo toho atu. Enia natu, i pa turuposi hinIesu hitahu, ale mo usia mara, 5 “Mata savamo sopo harehi hasori sei matan volinamotataholo na voli tamlohi voko mata taunimatea, ale mania atu i pa eri vano isanatamlohi la tilavono?” 6 Pani Judas mo soporomi na tamlohi tilavonomatan enia mo lolavi na nora tanga mania, ale enia tamlohivavanahomatea, ale hin te rani i pa vanahohinia.

7 Iesu mo verea mara, “Ha sopo hite-satihia! Enia mo tauhasehia mata nokutavun. 8 Tamlohi tilavono la lo toho peresikamim tarea, pani enau a pa sopo tohoperesi kamim tarea.” Deut 15.11

Pharisee La Opoia Vara La VilimateiLazarus

9 Na rani vao tamlohi tavera nona Jewatu la levosahia vara Iesu mo lo toho atu.La sopo opoia vara la hite Iesu hasena,pani vara la hite Lazarus sohenamatan Iesumo vaia mo mele turu na mateia. 10 Alemoli mata pris la tau na romira vara la pavilimatei Lazarus, 11 matan la hite na Jewmatuvana la lo rovo hinira, ale la lo tau nanora rasua hin Iesu.

Iesu Mo Unu Jerusalem(Mt 21.1–11; Mk 11.1–11; Lk 19.28–40)

12Rani tinapuamomele sahe, vao taverala lo mai Jerusalem mata hanhani taveramata Passover. Pa vao atu la rongoa varaIesu i pa mai matan hanhani tavera atumoiso, 13 la lavi na rau viniu, ale la vanovara la tapaia. La lo ulo lara,‘Moli, o juri nakerihi!’‘God o leruhu hin haratumo lomai na hijan

Moli God!’ Psa 118.26‘God o leruhu na Supe non Israel!’

Zep 3.15* 12:15: Zion: Zion enia Jerusalem.

Page 132: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 12:14 129 John 12:4314 Iesu mo vilei na natu donki matea, ale

mo vele hinia sohena Retiulia mo verea,15 ‘Ha sopo matahu

kamim tamlohi hin Zion,*Nomim supe mo lo maina hari natu donki.’ Zec 9.9

16Tiroma, tamlohi usuri non Iesu la sopolevosahia, pani la pa mele romromia hinpongi atumo turu na nonamateia mo sahena tuka. Hinau tari la masese la tataholohin haratu la ulia na Retiulia vara la pasohena.

17 Ale vao atu la pa lo toho peresi Iesuhin rani atu mo tovi Lazarus mo malue napapa, ale la lo sorahia. 18 Ale vao atu latapaiamatan la rongomatamata tavera atumo lo vaia. 19Pani Pharisee la lo verevererahinia lara, “Ra sopo eri vai te hinau hatea!Tamlohi tari na varama la lo usuri Iesu.”

Mara Greek Hai La Mai Isan Iesu20 Mara Greek hai tolu na tamlohi la

sahe Jerusalem vara la lotu na rani mataPassover. 21 Philip sohena, mara Bethsaidana jara Galileemo lo toho ea. Mara Greek lavano isana la usia lara, “Tapala, kama opoiavara kama tapai Iesu.” 22 Philip mo vereaisan Andrew, ale enira tupra rua la vanoisan Iesu la verea isana.

23 Iesu mo raramia mara, “Pongi tata-holo mo pala vara Natun Tamlohi i lavi nanona oloolo tavera. 24 Vararuhu na vereaisamim, vara piri wit matea i sopo jovi nalepa i mate atu, i pa sopo ulua, i pa lotoho atu purongo, pani vara i jovi i matena lepa i pa eri ulua, ale i pa sile na vuanai marivi. 25Vara tea mo opoi na maurina, ipa vaitihaia. Vara i rohu na maurina nakena varama enia i pa taurilatia pongi tuitui. 26 Vara tea mo volitusi noku enia i pausuriau. Noku volitusi i pa toho peresiauna sava jara enau na lo toho ea. Vara teamo volitusi Tama i pa sile na oloolo isana.

27 Nake romiku mo puhoni hajavua. Apa vere na sava? A pa vere vara, ‘Tamakuo juriau hin rani rilangi sei?’ Pani movono, matan na lo mai na varama matanrani rilangi sei. 28Tamaku, o tahe na hijamaulu.” Ale leo matea mo tai na tuka moverea mara, “Enau na pete tahe na hijakuaulu moiso, ale a pa mele tahea aulu.”29 Vao tamlohi la lo turu atu la rongo leoatu, pani hai la lo romromia vara mo piri,

hai la lo romromia vara angelo matea molo retireti isan Iesu.

30 Moiso, Iesu mo verera mara, “Leoatu mo sopo mai mataku, pani matamim.31 Nake aria varama mo lo tapulo. NakeGod mo tapulo vara i tipahi tamlohi taverasasati atu matan varama nike.† 32 Hinpongi atu vara la taheau aulu na lepa, apa vai na tamlohi tari vara la mai isaku.”33 Iesumo lo vereulia vara i pamate sohenasava.

34 Vao tamlohi atu la verea isana lara,“Retiulia mo vujangia vara Kristo atu enia ipa toho jejeu. Mo sohena sava natu, engkoko lo verea vara la pa tahe Natun Tamlohiaulu? Hare natu, enia Natun Tamlohi atuko lo verea?” 35 Iesu mo raramira mara,“Malarani i pa toho isamim mata makomorani purongo. Ha hahau na merana matannake mo lo rani, pani haratu mo lo hahauna roroha i pa sopo levosahi na sava jaramo lo vano ea. 36Ha rasu na malarani nakemo lo toho peresi kamim, ale kamim ha panatu malarani!” Hitahun la hinau atu Iesumo lo verera, mo malue mo vano mo sopomele hahau na naho vao.

Tamlohi La Rohu Hin Iesu37 Hina purongo vara Iesu mo vai na

matamata tavera matuvana na nahora,pani tamlohi la sopo tau na nora rasuahinia, 38 hinau sei mo masese sohena re-tireti non provet Isaiah mo verea mara,‘Moli God, hare mo rasu na nomam reti?

Hare mo levosahi na suiha tavera nonMoli God?’ Isa 53.1

39-40 Matan retireti sei, tamlohi la sopoeri rasua, matan Isaiah mo mele vereamara,‘Enia mo vaira la matavuso,

ale mo vai na mapura la rilangimatan vara la pa sopo eri kilau na matara,

ale vara la sopo eri levosahi na romira,vara la pa posi mai isaku

— matan vara enau a pa vaira la ruhu.’ Isa6.10

41 Isaiah mo vere la hinau sei matanmo hitea vara Tamlohi Jujuri mo ruhuruhujea sohena sava, ale mo vereulia. 42 Hinapurongo hin haratu, tamlohi tauri na suihanona Jewmatuvana la rasua, pani matan lamatahuni na Pharisee enira la sopo tavitina nora rasua hinia matan vara la verea,ale Pharisee la pa tipahira na nora ima lotu.43 Matan enira la romromi na hasohaso

† 12:31: moli mata varama: Iesu mo lo vere Tiapolo.

Page 133: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 12:44 130 John 13:22nona tamlohi mo jeu hasohaso atu God molo silea.

Iesu Mo Retireti Isara44 Pani Iesu mo ulo aulu mara, “Vara

te tamlohi mo rasuau, mo sopo rasuauhaseku, pani mo rasu haratu mo lo ruleau,45 haratu mo hiteau, enia mo hite haratumo lo ruleau. 46Enau na mai na varama so-hena malarani vara tamlohi tari la rasuau,la pa sopo mele toho na roroha.

47 Enau mo sopo haratu sei i pa ari laharatu la sopo oloolo na noku vujangi.Enau na mai vara a juri na tamlohi hinvarama nike, na sopo mai vara a sile natalai. 48 Pani na verea vara la haratula lo rohu hiniau peresi na noku vujangivara nora hina aria mo lo toho moiso, nasava na verera moiso enira natu, la paarira na pongi hitahu. 49 Na sopo retiretihaseku, pani na lo vere na sava Tama seimo lo ruleau mo retileu isaku vara a verea.50Matan na levosahia vara vua nona retileusei la pa sile na mauri tui, ale na lo veretataholoi na sava Tama mo vereau hinia.”

13Mo Vujangi Na Nona Tamlohi

1Ale ranimo tiroma na rani Passovermolo mai, Iesu mo levosahia vara nona ranimo mai vara i malue na varama, ale varai mele hilu sahe isan Tamana. Tarea mo loopoi na nona tamlohi na rani mo lo tohohin varama nike, mo opoira mo tikeli naisoisona.

2La pa lo hanhani na ravravi, Tiapolomoposi na romin Judas natun Simon Iscariot,vara i turuposi hin Iesu.

3 Iesu mo levosahia vara Tama mo tauna hinau tari na limana, Iesu mo levosahiavara eniamo tai isan God, ale vara i pamelesahe isan God, ale matan haratu, 4 Iesu moturu hin hanhani atu, mo lavi narihi naruruna matea, ale mo lavi na ruru kamotimo talihia na otiotina, 5 ale mo tau na waina pesin tavera matea moiso mo tapulohoje na palo nona tamlohi usuri, ale mokamotira peresi ruru kamoti atu mo lotalihia hinia.

6 Pani hin masapa atu Iesu mara i hojena palon Simon Peter, Peter mo usia mara,“Tija, mata sava ko opoia vara o hoje napaloku?”

7 Iesu mo raramia mara, “Nake engko kosopo hitevosahi na sava na lo vaia, panihitahu, o pa levosahia.”

8Peter mo vereamara, “Mo vono! Engkoo pa sopo eri hoje na paloku hin te rani!”Iesu mo verea isana mara, “Vara a sopohojeho, engko o pa sopo noku!”

9Ale Simon Petermo vereamara, “Tija, osopo hoje na paloku purongo, pani limakuperesi na patuku sohena!”

10 Iesu mo raramia mara, “Isan la haratula loloso moiso, epera la vokevoke vevuhimoiso, la pa hoje na palora purongo. Alekamim ka vokevoke moiso, pani vonamimmatea mo vono.”

11 Iesu mo levosahia vara hare natu i paturuposi hinia hin haratu mo verea mara,‘vonamim matea.’

12 Hitahun haratu Iesu mo hoje na palonona tamlohi moiso, mo mele ru na nonaruru, ale mo mele sakele. Mo verea isaramara, “Ka levosahi na sava hinau na lo vaiamatamim? 13 Ka lo toviau nomim tija, alenomim tamlohi tavera. Haratu ka vereamo tataholo, matan ka lo retivararuhu.14 Vara enau na hoje na palomim, panienau nomim tamlohi tavera, ale nomimtija, mo ruhu vara ha hojehoje na palomimisamim hasemim. 15 Enau na lo vai natovongi matea isamim, mo ruhu vara havaia isamim sohen enau na vaia isamim.16 Vararuhu na verea isamim vara slev lasopo aulu na nora tamlohi tavera moisovaharule la sopo aulu hin la haratu la lorulera. 17 Vara ka levosahi la hinau seimoiso, God i pa leruhu hin kamim vara havaira.

18Na sopo retireti hin kamim mo isoiso.Na levosahi la haratu na vironira moiso,pani matan vara sava hinau sei Retitapumo lo verea i masese, mo verea mara,‘Tamlohi atu mo lo hanhani peresiau, mopete turuposi hiniau moiso!’ Psa 41.919Na lo vere kamim hinia tiromamoiso i pamasese matan hin pongi atu vara i maseseha pa rasua vara enau natu, haratu mo lotoho jejeu. 20 Vararuhu na verea isamim,vara tea mo lavi na noku vaharule, enia molo laviau, vara tea mo laviau, enia mo laviharatu mo lo ruleau.”

Iesu Mo Vereuli Na Sava I Pa Masese(Mt 26.20–25; Mk 14.17–21; Lk 22.21–23)

21 Iesu mo vere la haratu moiso, morongo romina mo puhoni hajavua, moverea isana nona tamlohi mara, “Vararuhuna verea isamim, vonamim matea i pa tu-ruposi hiniau!” 22 Nona tamlohi usuri la

Page 134: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 13:23 131 John 14:13lo hase kilakilaura matan la sopo levosahiavara mo lo vere hare.

23 Tamlohi usuri non Iesu matea mo olovano na ruman Iesu hin hanhani atu, aletamlohi atu natu Iesu mo opoia, 24 moisoSimon Peter mo tianaho na patuna isanavara i usia isan Iesu vara mo lo vere hare.25 Ale nona tamlohi usuri atu mo olo vanona ruman Iesu, ale mo usia mara, “Tija,hare natu?”

26 Iesu mo raramia mara, “A pa seri natavalu pereti na wai pihi, ale a pa sileaisana.”

Moiso Iesu mo seri tavalu pereti atumo silea isan Judas, natun Simon Iscariot.27 Vahatea purongo, Setan mo unu hinJudas. Iesu mo verea mara, “Judas, o vanoo vai na sava ko opoi vara o pa vaia vila!”28 Te vonara mo sopo levosahi na raraminreti atu Iesu mo lo verea isana. 29 Panimatan Judas mo lo tauri na tanga mania,hai la lo romromia vara Iesu mo lo ruleavara i voli te hinau mata hanhani, hai la loromromia vara Iesu mo rulea vara i sile temania isan la haratu la tilavono. 30 Judasmo lavi tavalu pereti atu, ale mo maluevahatea. Mo roroha moiso.

Retileu Paro31 Judas mo vano moiso, ale Iesu mo

verea mara, “Nake God mo lo tahe na hijanNatun Tamlohi, ale enia i pa tahe na hijanGod matana. 32 Vara maurin Natun Tam-lohi mo tahe na hijan God, God i pa hasetahe na hijana aulu vahatea. 33Na natuku,enau a pa mele toho peresi kamim matamakomo rani. Ha pa aleau, pani ha pa sopoeri hiteau. Na lo vere isamim sohen haratuna pete verea isana tamlohi tavera nonaJew moiso nara, ‘Ha pa sopo eri vano hinjara atu enau na lo vano ea’. 34 Pani nake,na lo sile na retileu paro matea isamim.Ha pa opoiopoi kamim hatehateahi sohenenau na lo opoi kamim. 35Vara ha opoiopoikamim, tamlohi tari la pa hitea la pa lev-osahia vara kamim ka noku tamlohi usurivararuhu.”

Peter Mo Retitauhi Isan Iesu(Mt 26.31–35; Mk 14.27–31; Lk 22.31–34)

36 Simon Peter mo usia mara, “Tija, en-gko ko lo vano epu?”

Iesu mo raramia mara, “Nake o pa sopoeri usuriau na jara na lo vano ea, panihitahu o pa usuriau.”

37 Peter mo usia mara, “Tija, mata savaa sopo eri usuriho nakerihi? A eri matematam!”

38 Iesu mo usia mara, “O eri matemataku? Vararuhu na verea isam, engko opa vunvuniau vaha tolu, moiso toa vari i patarere.”

14Ra Pa Toho Peresi Iesu

1 Iesumo verea isana nona tamlohi usurimara, “Ha sopo matahu! Ha rasu God,ale ha rasuau sohena, 2 matan na imanTamaku jara matuvana la lo toho ea. Apa sopo vereuli kamim hinia vara mo sopovararuhu. A pa sahe vara a tatamahunina jara matamim. 3 Vara a tatamahunia iisoiso, a pa mele mai, a pa lavi kamim varana sava jara na lo toho ea, kamim sohenahapa toho ea. 4Kamimka levosahi namalelenjara atu enau na lo vano ea.”

5 Thomas mo verea mara, “Tija, kamasopo levosahi na jara ko lo vano ea. Kamapa levosahi na malele sohena sava?”

6 Iesu mo verea mara, “Enau malelevararuhu, enau pulo hina vararuhu, enaupulo mauri! Vara i sopo mataku, te von-amim i pa sopo eri sahe isan Tama. 7 Varaha pa lo levosahiau, ha pa levosahi Tama,ale mo tapulo nake ka levosahia, ale kahitea moiso.”

8 Philip mo verea isana mara, “Tija, ovujangi kamam hin Tama! Haratu purongokama opoia.”

9 Iesu mo raramia mara, “Philip, na lotoho peresi kamim mo tuai moiso. Kamimka sopo lo levosahia vara enau hare? Varaka hiteau, ka hite Tama. Mo sohena savanatu, ka lo usia vara a vujangi kamimhin Tama? 10 Ka sopo rasua vara enauna matea peresi Tama, ale Tama enia momatea peresiau? Sava na lo verea na sopoverea haseku. Tama sei mo lo toho hiniau,mo lo vai la nona matamata ruhuruhu atu.

11 Ha rasuau hin haratu na verea varaTama enia mo matea peresiau, ale enauna matea peresi Tama. Pani vara i vono,ha rasu mata vavahinau hasera purongo.12 Vararuhu na verea isamim, vara ha ra-suau, ha pa eri vai na sava hinau na lo vaira.Ha pa vai na hinau la pa jeuau, matan nakena lomele hilu sahe isan Tama. 13Ha usiau,ale enau a pa vai na sava ka usia na hijakumatan vara Natuna i pa sile na oloolo i sahe

Page 135: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 14:14 132 John 15:15isanTama. 14Varahausi te hinaunahijaku,a pa vaia.”

Tanume Tapu I Pa Mai15 Iesu mo verea isana nona tamlohi

usuri mara, “Vara ha opoiau, ha pa vaina sava na lo retileu hinira. 16 Ale, a pausi Tama vara i mele rule na meramimmatea isamim, i pa toho peresi kamim tuitui, 17 meramim atu enia Tanumena, alei pa vujangi na hina vararuhu hin God.Tamlohi na varama la pa sopo eri lavi naTanumena matan la pa sopo eri hitea tenila levosahia. Pani kamim ka levosahi naTanumena matan enia mo lo toho peresikamim, i pa lo toho hin kamim.

18 A pa sopo rovo hin kamim sohenanatu marua, pani a pa mai isamim. 19 Ipa sopo tuai, tamlohi varama la pa sopoeri mele hiteau, pani kamim ha pa hiteau,ale matan enau a pa mauri, kamim ha pamauri. 20 Hin pongi atu ha pa levosahiavara enau na matea peresi Tama. Ha palevosahia vara kamim ka matea peresiau,ale enau na matea peresi kamim. 21Haratumo lavi na noku retileu, ale mo oloolohinira enia haratu mo opoiau, ale Tamakui pa opoia, ale enau sohena a pa opoia, alea pa hase vujangiau isana.”

22 Moiso Judas, mo sopo Judas Iscariot,mo reti mo usia mara, “Tija, raramin nomreti sei vara o pa vujangiho isamam, pani ipa sopo isana tamlohi varama, enia sava?”

23 Iesu mo raramia mara, “Vara tea moopoiau, i pa oloolo hina noku reti, moisoTamaku i pa opoia, kama pa mai isana,kama pa toho hinia. 24 Pani haratu mosopo opoiau, mo sopo oloolo hina nokureti. Sava reti ka rongo na verea, la soponoku, pani non Tamaku sei mo lo ruleau.

25Na lo vere kamim hin la hinau sei nakematan na pa lo toho peresi kamim. 26 PaniTuetueni ruhu atu i pa mai, enia TanumeTapu, Tama i pa rulea i lavi na jaraku, enia ipa vujangi kamim na hinau tari, ale i pa vaikamim ha mele romromi na hinau tari nalo verea isamim moiso.

27 Na lo sile kamim na tamata, nokutamata atu, enau haseku a eri silea, mosopo sohena tamata varama nike i eri silea.Ale ha sopo romkaka, ha sopo matahu.

28 Ka pete rongoa, na verea isamimmoiso vara a pa vano, ale a pa mele maiisamim. Vara ka opoiau vararuhu, ha pa

avulahi matan enau na lo sahe isan Tama,matan Tama enia mo aulu jea hiniau.

29Na lo vere la hinau nike tiroma isamimmatan vara pongi atu vara i masese ha parasuau. 30A sopo eri retireti peravu isamimmatan tamlohi tavera sasati matan varamanike mo lo mai, pani enia mo sopo lavite suiha vara i aulu hiniau. 31 Pani varatamlohi tari na varama la pa levosahia varaenau na opoi Tamaku, na lo vai na sava eniamo retileu vara a vaira.

Ale ha turu, ra malue!”15

Iesu Enia Asi Grape Vararuhu1 Iesumoverea isananona tamlohimara,

“Enau asi grape vararuhu, ale Tamaku eniatamlohi isa. 2 Mo tai narihi vevuhi narangaku sei la sopo vua hiniau. Pani hinharatu la lo vua, mo jalo na rangana varai pa namaha i marivi. 3Kamim ka vokevokemoiso mata sava na lo verea isamimmoiso.

4 Ha toho hiniau, ale enau a pa lo tohohin kamim. Sohena ranga matea i sopoeri vua matan mo sopo sorotahi peresi nalahona, kamim ha pa sopo eri vua vara hasopo toho hiniau. 5 Enau pulo asi grape,ale kamim rangarangana, pani vara kamimha sorotahi isaku, ale enau a lo sorotahiisamim, kamim ha pa vua i marivi, panivara enau a sopo toho isamim, ha pa sopoeri vai te hinau hatea. 6Vara ha sopo tohohiniau, la pa pulahi kamim sohena rangamahoa sei la takonahira, ale la pa sulira nahapu.

7 Vara ha lo toho hiniau, ale vara nokureti i lo toho hin kamim, sava ka usiaTamaku i pa vaia nomim. 8 Tamaku mo lolavi na oloolo tavera hin malele sei, varaha vua tavera ka lo vujangia vara ka nokutamlohi usuri vararuhu. 9Na lo opoi kamimsohen Tama mo opoiau. Ha toho na nokuopoia. 10 Vara ha oloolo na noku retileu,ha pa lo toho na noku opoia sohen enau nalo oloolo na retileu non Tamaku, ale na lotoho na nona opoia.

11 Na lo vere la hinau sei isamim varaha pa avulahi tavera soheku. 12 Nokuretileu na lo verea isamim nakerihi, varaha opoiopoi kamim sohen enau na lo opoikamim tiromamomai nake. 13Mo sopo teanona opoia i jeu haranike: vara tea i tauna maurina mata tapalana. 14 Ale kamimha pa tapalaku vara ha lo oloolo na savana retileu hinia isamim. 15 Slev la sopo

Page 136: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 15:16 133 John 16:17levosahia vara nora tamlohi tavera mo lovai na sava, ale enau na sopo mele retiretiisamim sohena noku slev. Na tovi kamimtapalaku matan enau na vere vevuhi nasava Tamaku mo vereau hinia.

16Kamim ka sopo vironiau, pani enau navironi kamim matan vara ha pa vano havua na vua sei i pa lo toho jejeu. Ale savahinau ka usia na hijaku, Tamaku i pa sileaisamim. 17 Ale na retileu isamim vara haopoiopoi kamim.”

Tamlohi Varama La Pa Rohu HinihoIesu mo verea mara:18 “Vara tamlohi varama la rohu hin

kamim, ha romromia vara la rohu hiniautiroma. 19 Vara kamim tamlohi nonvarama, tamlohi hinia la pa opoi kamim.Pani kamim ka sopo tamlohi non varama,mo vono. Enau na vironi narihi kamimvara ha pa tau na varama na harimim, alematan haratu, tamlohi non varama la parohu hin kamim. 20Ha romromi na sava nalo vere kamim hinia moiso, ‘Slev mo sopoaulu i jeu na nona tamlohi tavera’. Jn 13.16Vara tamlohi la vailejilejiau, la pa vailejilejikamim. Vara la oloolo na sava na verea, lapa oloolo na sava ka lo verera. 21 Tamlohila pa vailejileji kamim matan ka lo lavi nahijaku, ale matan la sopo levosahi haratusei mo lo ruleau. 22 Vara a sopo lo sinai averea isara, enira la pa sopo ori na hehe,pani nake, la sopo eri verea vara mo sopote nora hehe.

23 Haratu sei mo rohu hiniau, enia i parohu hin Tamaku. 24 Vavahinau sei navaira, mo sopo lo te tamlohi i vaira hin terani, vara la sopo lo hiteau a vai la hinauatu, la pa sopo ori na hehe, pani la hiteauna vai la hinau atu, ale la rohu taverahiniauperesi Tamaku. 25 Pani matan sava la peteulia na nora leu moiso i pa masese, ale movereamara, ‘Tamlohi la rohu tavera hiniau,pani mo sopo matan te hinau’. Psa 35.19;69.4

26Pani a pa rule na Tuetueni ruhumateai pa tai isan Tama i sinai isamim, eniaTanumena, i pa vujangi na hina vararuhumo malue isan Tama, ale Tanumena i pavereuliau. 27 Ale kamim sohena, ha pavereuliaumatan kamimka lo toho peresiauna tapulo noku rani nike.”

16Iesu Mo Vereulia Vara I Pa Mate

Iesu mo mele verea mara:

1 “Na lo vere kamim hin la hinau nike,matan vara ha sopo kali hin te hinau. 2 Lapa tipahi kamim na ima lotu nona Jew. Alepongi matea i pa mai, tamlohi la pa vili-matei kamim, ale matana, la pa romromiavara la lo vai na masalon God. 3 La pa vaihinau atumatan la sopo levosahi Tama tenienau. 4 Pani na lo vere hinau sei isamimnake, matan vara pongina i masese, ha paromromi na sava na lo vere kamim hiniamoiso. Tiroma na sopo vere la hinau nike,matan enau na lo toho peresi kamim, 5paninake na lo sahe isan haratu mo lo ruleau,ale mo sopo te vonamim i usiau hinia vara,‘Ko lo haipu?’ 6Mata sava na verea isamim,ale ka rongo mo sati tavera. 7 Pani naverea isamim, i pamele ruhu isamim vara amalue. Vara a sopo malue, Tuetueni ruhuatu i pa sopo eri mai vara i tueni kamim.Vara a vano a pa rule na Tanume Tapu imaiisamim.

8 Tanume Tapu i pa mai i tuvai na tam-lohi na varamana savamohehe, ale na savamo vokevoke, mata aria non God. 9Ale i pamai i tuvai na tamlohi na varama na savamo hehe matan la sopo rasuau. 10 Ale i pamai i tuvai na tamlohi na varama na savamovokevokematanmaurikumovokevoke,ale enau na lo sahe isan Tama ale kamimhapa sopo eri mele hiteau nike, 11 ale i pa maii tuvai na tamlohi na varamamata aria nonGod matan mo pete ari haratu mo lo taurina suiha non varama nike moiso.

12 Na opoia vara a vere kamim na hinaumatuvana, pani nakerihi i pa rilangi varaha pa levosahira. 13 Pani hin pongi atuvara Tanume Tapu i mai, enia i pa vu-jangi na hina vararuhu, ale i pa tiroma hinkamim na malele vararuhu tari vara ha palevosahira. Tanume Tapu mo sopo verena hinau enia hasena, pani enia i pa verekamim purongo na sava mo rongoa isaku.Moiso enia i pa vai kamim ha levosahi nasava i pa masese hitahu. 14 Tanume Tapu ipa vuhesia isamim vara enau na ruhuruhujea sohena sava, i pa vaia sohen harihi: ipa lavi na noku reti vara i vuhesia isamim.15 Hinau tari non Tama enia noku. Matanhinau atu na lo vere vara Tanume Tapu i palavi na noku reti, ale i vuhesia isamim.

Avulahi I Pa Mai16 I pa sopo tuai ha pa sopo mele hiteau,

pani hitahun haratu, ha pa mele hiteau.”17 Nona tamlohi usuri la lo vereverera

hinia lara, “Raramin nona reti sei isara

Page 137: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 16:18 134 John 17:13enia sava sei enia mara, ‘I pa sopo tuaiha pa sopo hiteau, pani hitahun haratuha pa mele hiteau mata makomo rani!’teni ‘matan a pa mele sahe isan Tama?’ ”18 Nona tamlohi usuri la lo mele usiusirahinia lara, “Raramin nona reti sei, ‘I pasopo tuai!’ enia sava ra sopo levosahi nasava mo lo verea.”

19 Iesu mo levosahia vara la opoia varala usia hin la hinau sei, ale mo verea isaramara, “Avei, ka lo usiusi kamim na raraminnoku reti sei, ‘I pa sopo tuai ha pa sopohiteau, pani hitahun haratu, ha pa melehiteau?’ 20Vararuhu na verea isamim varaha pa tangi, moiso ha pa rongo i sati, panitamlohi na varama la pa avulahi. Ha parongo i sati, pani hitahu ha pa avulahi.21 Vara harai mariviti vara i lavilavi, eniai pa rongohaji tavera, pani vara mo isoiso,mo romaliho na rongohaji, ale mo avulahimatan mo vasusui na natirihi matea mopala na varama. 22 Ale sohen haratu nakeromimim la lo sati, pani hitahu hin pongiatu vara a mele hite kamim, ha pa avulahitavera, ale tea i pa sopo eri posi na nomimavulahi. 23 Vara pongi atu i masese, ha pasopo eri mele usiau hin te hinau. Vararuhuna verea isamim vara Tama i pa sile kamimna sava hinau ka usia na hijaku. 24Mo tikelinake ka sopo lo usi te hinau na hijaku, paninake, ha pa usia na hijaku moiso i pa maiisamim matan vara ha pa avulahi jea.

25Na lo retireti na titileu isamim matanvara i vuhesi na sava na lo verea. Panipongi matea mo lo mai, a pa vere tataholoikamim hin Tama, ale a pa sopo mele titileusohen haranike. 26 Hin pongi atu enau apa sopo mele usia nomim matan kamimhasemim ha pa usi na hinau isan Tama nahijaku. 27 Matan Tama mo opoi kamimmatan ka opoiau, ale ka rasua vara enauna tai isana. 28Na tai isan Tama na mai navarama, pani nake na lo malue na varamavara a mele hilu a sahe isan Tama.”

29 Nona tamlohi usuri lara, “Nakerihiko reti tataholo isamam, ko sopo titileu.30Nake natu, kama levosahia vara engko kolevosahi na hinau tari, ale te i sopo eri usi teretiusia isam. Nake kama rasua vara engkoko tai isan God.”

31 Iesu mo raramira mara, “Kamim karasuau vararuhu? 32Rani matea mo lo mai,ale nake mo masese moiso vara kamim moisoiso ha pa rovorovo, enau haseku a pa lotoho, pani Tamaku i pa lo toho peresiau,

ale a pa sopo toho haseku. 33 Na lo verehinau sei isamim matan vara tamata i patoho namapumimmataku. Nake ka lo tohona varama kamimha pa lavi na rani rilangi,pani ha lo romrilangi matan enau na jeu nanoku meresahi na varama moiso.”

17Usiusi Non Iesu Isan Tamana

1 Iesu mo vere la hinau sei moiso, motara sahe aulu na tuka, mo verea mara,“Tamaku, pongi atu mo mai vara o tahe nahijan Natum aulu matan vara Natum i eritahe na hijam aulu. 2 Ale matan ko sile nasuiha isaku moiso vara a aulu na tamlohitari matan vara a pa sile na mauri tui isanla haratu ko lo sileau hinira. 3 Mauri tuienia vara la levosahiho vara engko hasemGod vararuhu, ale vara la levosahi IesuKristo, haratu ko lo rulea. 4 Enau na vu-jangi la tamlohi nike na varama vara nomruhuruhu mo sohena sava matan na vaivevuhi na hinau tari ko lo taura isaku varaa vaira. 5 Nake Tamaku, o mele taheau nanoku suiha aulu peresiho na tuka i sohenharatu mo lo toho isaku tiroma varamamosopo lo tapulo.

6 Enau na vereuliho isan la tamlohi atu,engko ko lo sileau hinira na varama vara lapa levosahiho. Enira nom, moiso ko sileauhinira, ale la lo oloolo na nom reti. 7Nake,la levosahia vara hinau tari ko sileau enirala tai isam. 8 Na vere na noku tamlohimoiso na sava ko lo vereau hinira vara averea, ale la lavia. La levosahia mo ruhuvara enau na tai isam, moiso la rasua varaengko ko ruleau na mai. 9 Na lo usiusimatara, pani mo sopo matan la haratu nonvarama. Noku tamlohi enira nom, ale na lousiusi matara matana. 10 Hinau tari noku,enira nom moiso, ale na lavi na oloolotavera matan la lo vereuliau.

11 I pa sopo tuai enau a sopomele tohonavarama, pani enira la lo pa toho na varama,ale enau na lo mai isam. Tama Tapu o patingira hin suiham atu ko lo silea isaku.Moiso la pa matea peresira hasera sohenengko peresiau ra matea. 12 Hin rani atuna lo toho peresira, na lo tingira hin suihaatu ko lo sileau hinia. Na lo kilaura, ale mosopo te vonara hatea i tihai, pani tamlohiatumatea purongo sei mo lo vano na komomatan vara Retitapu i pa masese. Psa 41.9

13Na lomai isam, pani na lo vere la hinaunike nake na lo toho na varama vara nokutamlohi, la pa eri avulahi tavera soheku

Page 138: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 17:14 135 John 18:16matana. 14 Na silera na nom reti moiso,ale tamlohi non varama la rohu hinira,matan enira la sopo tamlohi non varama,mo soheku, la rohu hiniau matan enau nasopo non varama.

15 Tata, na sopo usiho vara o lavi narihina noku tamlohi na varama, pani vara otingira matan Tiapolo. 16 Enira la sopo nonvarama, sohen enau na sopo non varama.17 O tapuhira na retivararuhu, nom retienia vararuhu. 18 Enau na lo rulera varala vano isana tamlohi ralihi na varamasohen engkoko ruleau. 19Enauna tapuhiauhaseku vara a vai na masalom purongo,matan vara la pa eri hitevosahia, ale la maitamlohi non retivararuhu.

20 Enau na sopo usiusi matan la nokutamlohi nike hasera, pani na lo usiusi matatamlohi tari sei la pa tau na nora rasuahiniau na sava la pa lo verea mataku. 21Naopoia vara enira mo isoiso la pa mateaperesihira hatehateahi, sohen enau na lomatea peresiho, ale engko ko matea pere-siau. Na opoia vara la pa matea peresira,matan vara tamlohi hin varama nike, la parasua vara engko ko ruleau.

22 Suiha ruhuruhu atu ko lo sileau hinia,na pete silea isara moiso, matan vara lapa matea sohen enra ra matea, 23 enauhinira, ale engko hiniau, matan vara la pamatea na hinau tari, matan vara tamlohina varama la eri levosahia vara engko koruleau, ale ko lo opoira sohen ko opoiau.

24 Tata, na opoia vara la haratu ko losileau hinira, la pa toho peresiau na jarana lo toho ea, matan vara la pa eri hitenoku oloolo tavera atu sei ko lo sileauhinia,matan ko opoiau hin pongi atu varamamo sopo lo toho. 25 Tata ko vokevoke,hina purongo vara tamlohi na varama lasopo levosahiho, enau na levosahiho, alela tamlohi nike la levosahia vara engko koruleau. 26 Ale enau na verea isara varaengko ko sohena sava, ale a pa mele vereaisara vara opoia atu ko opoiau hinia, i patoho isara, ale enau a pa toho hinira.”

18La Turuposi Hin Iesu(Mt 26.47–56; Mk 14.43–50; Lk 22.47–53)

1 Iesu mo usiusi mo isoiso, enia tolu nanona tamlohi usuri, la vano roto na VakoanKidron na talu olivematea atu. 2Tarea Iesutolu na nona tamlohi usuri la lo pulutahi

ea, ale Judas haratumo lo turuposi hin Iesumo levosahi jara atu.

3 Ale Judas mo vano hin talu olive atuperesi na tamlohi vuro hai nona maraRome peresi na police mata Temple. Noramoli mata pris peresi na Pharisee la rulera.La lavi na hapu jilangi, lamu peresi nahinau mata valum, ale la mai isan Iesu.4 Iesu mo pete levosahi na sava i pa masesemoiso, pani mo usi isara mara, “Ka lo alehare?” 5 Ale Judas haratu mo lo turuposihinia mo lo turu peresira atu. La raramialara, “Kama lo ale Iesu mara Nazareth!”

Iesu mo verea isara mara, “Enau natu,haratu na lo toho jejeu!” 6 Vahateapurongo enira mo isoiso la turu juha hinia,ale la jovi na lepa.

7 Iesu mo mele usia mara, “Ka lo alehare?”

La raramia lara, “Kama lo ale Iesu maraNazareth!”

8 Iesu mo raramira mara, “Na pete vereamoiso vara enau natu. Vara ka lo aleau,ha tinarihi la tamlohi nike la vano!” 9 Moverea sohena matan vara nona reti atu molo verea tiroma i pa masese mara, ‘Enau nasopo vaitihai te vonara hatea hin la haratuko lo sileau hinira’. Jn 6.39

10 Ale Simon Peter enia nona sita vuromatea, ale mo reve narihi sita vuro atu molanga namatua pero slev non pris aulu atu,hijan slev atu eniaMalchus. 11Pani Iesumoreti isan Peter mara, “O tau narihi na nomsita vuro! Vara sava, ko rom vara enau apa sopo eri lavi rani rilangi sei Tama mo losileau hinia?”

La Lavia Mo Vano Isan Annas(Mt 26.57–58; Mk 14.53–54; Lk 22.54)

12Ale vao tamlohi vuromatea nonamaraRome peresi nora commander peresi napolice mata Temple nona Jew, la taurilatiIesu, ale la pesia. 13 La lavia mo vanotiroma isan Annas, enia palihan Caiaphas,pris auluhin tauni atu. 14Caiaphas sei natu,mo lo verea isana tamlohi tatavera nonaJew mara, “I pa mele ruhu vara tamlohimatea purongo i mate mata tamlohi tari.”

Peter Mo Vunvuni Iesu(Mt 26.69–70; Mk 14.66–68; Lk 22.55–57)

15 Simon Peter peresi na tamlohi usuritinapua non Iesu matea, la usurira la laviIesu mo vano isan Annas. Tamlohi nonIesu atu enia mo levosahi mamahuni prisaulu atu, ale mo usuri Iesu mo sivo na lolorope iman pris aulu atu. 16 Pani Peter mo

Page 139: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 18:17 136 John 18:38lo toho na jingoima mariviti na mataruanrope atu. Pani pa tamlohi usuri non Iesuatumomelemalue, alemovanomo retiretiperesi hararihi atu mo lo kilau na mataruarope. Mo tinarihia vara Peter i unu hinrope atu, 17pani mo usia isana mara, “Avei,engko ko sopo vonara matea sei la lo usuritamlohi atu?”

Peter mo raramia mara, “Enau movono!”

18Slev peresi na policemata Temple la loturu ralihi na hapu matea la vaia na valajihapu mata hamariri. Peter sohena mo loturu peresihira mo lo marijo.

Pris Aulu Peresi Iesu(Mt 26.59–66; Mk 14.55–64; Lk 22.66–71)

19Na lolo ima, pris aulu atumo lo usi Iesumata nona tamlohi usuri peresi na nonavujangi. 20 Pani Iesu mo raramia mara,“Enau na lo retireti na jara tavera isanatamlohi na varama. Ale tarea, enau na lovujangi na lolo ima lotu peresi na Templesei Jew la lo pulutahi ea. Na sopo vere tehinau hatea vara tamlohi la sopo rongoa.21 Mata sava ka lo usiau hinia? Ha usi laharatu la lo rongoau, la levosahi na hinauna lo verea!”

22 Iesu mo vere reti atu moiso policemata Temple matea mo vojaia, ale moverea mara, “Ko rom vara o eri rarami napris aulu matea sohen haratu?”

23 Iesu mo raramia mara, “Vara na verete hinau mo sopo tataholo o verea! Panivaramovono,mata sava ko vojaiau?” 24AleAnnasmo rule Iesumo vano isan Caiaphas,pris aulu, pani la sopo lo uli narihi na asihaihinia.

Peter Mo Mele Vunvunia(Mt 26.71–75; Mk 14.69–72; Lk 22.58–62)

25 Haratu mo lo vano, pani Simon Petermo pa lo turumo lomarijo, ale la usia isanalara, “Avei, engko ko sopo nona tamlohiusuri matea?”

Peter mo mele vunvunia mara, “Enaumo vono!”

26 Slev matea non pris aulu tahisanharatu sei Peter mo lo langa na perona, mousiamara, “Mo sopo engko sei na hiteho natalu olive peresi tamlohi nike?”

27 Peter mo mele vunvunia, ale vahateapurongo, toa vari matea mo tarere.

Iesu Mo Turu Na Nahon Pilate(Mt 27.1–2, 11–14; Mk 15.1–5; Lk 23.1–5)

28 Na ralavuho jea natu, la lavi Iesu lamalue na iman Caiaphas, la vano na imatavera matea nona tamlohi tavera nonamara Rome. Pani la lo sasaovi na jingoima,matan la rasua vara tea i unu, enia i palumiha na nahon God, ale enia i pa sopo erihani na Passover.*

29 Pilate mo malue mo usia mara, “Tam-lohi nike, mo vai na sava hina sati?”

30La raramia lara, “Ko rom vara kama palavi tamlohi akerihi imai isamvara eniamosopo vai te hina hehe?”

31 Pilate mo verea isara mara, “Ha lavia,ale ha pa aria i usuri na nomim leu.”

Vao tamlohi nona Jew atu la raramialara, “Pani nomim leumo tapuhoro kamamvara kama eri tau te tamlohi na mateia.”32Ale sohen Iesumo vereamoiso vara nonamateia i pa sohena sava, mo lo mai vara imasese. Jn 3.14; 12.32

33 Pilate mo mele unu na lolon patu imatavera atu, ale mo tovi Iesu mo vano isana,ale mo usia isana mara, “Avei, engko natu,Supe nona Jew?”

34 Iesu mo raramia mara, “Retiusia seimo tai isam hasem teni tea la verea isammataku?”

35 Pilate mo raramia mara, “Sava? Varasava, enau Jew matea? Tahisam tataholoperesi na pris aulu, enira natu, la laviho komai isaku. Ko vai na sava mo sati?”

36 Iesu mo raramia mara, “Jara atu na lotauri na suiha hinia mo sopo non varamanike, vara i sohena, noku tamlohi la pavalum moiso matan vara la turuhoroauvara a pa sopo eri vano na lima tamlohitatavera nona Jew, pani mo vono, jara atuna lo tauri na suiha hinia mo sopo nonvarama nike.”

37 Pilate mo verea mara, “Vararuhu, en-gko Supe matea?”

Iesu mo verea isana mara, “Engko kolo verea vara enau Supe matea. Enau navora hin varama nike matan vara a vere naretivararuhu. Ale la haratu non vararuhula levosahi na leoku.”

38 Pilate mo usia isan Iesu mara, “Reti-vararuhu enia sava?”

Iesu Mo Vano Na Mateia(Mt 27.15–31; Mk 15.6–20; Lk 23.13–25)

Hitahun haratu Pilate mo mele maluemo verea isan la Jew atu mara, “Tamlohi

* 18:28: lumiha: hite: Num 9.9 Leu nonMosesmo verea vara haratumo tope na leu sei i pa saovi te vitu hatea tiromamoiso i pa mele eri hani na Passover.

Page 140: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 18:39 137 John 19:23nike, na sopo hite te hinau i ori hinia vara asile na talai isana. 39Ale tarea na lo teri natamlohi matea na nomim pongi Passover.Ale kamim ka opoia vara a teri na Supenona Jew teni mo vono?”

40 Ale la raramia la ulo lara, “Mo vono!Mo sopo enia. Kama opoi Barabbas.”Barabbas enia tamlohi valvalum matea aleenia mo rohu na gavman non Rome.

19Pilate Mo Sile Iesu Isara

1Ale Pilate mo lavi Iesu mo retileu vara,la tamlohi vuro atu, la pa rupia na asi maja.2 Tamlohi vuro la peri na rongorongo naasihai ngarngariha la taua na patuna, alela liho na ruru peravu majhina mo perpelnona tamlohi aulu na pilina. 3 La maiisana la kerehia lara, “Engko Supe nonaJew, avei?” Ale la tutuhi na nahona.

4 Pilate mo mele malue, mo verea isanatamlohi tatavera nona Jewmara, “Ka hitea,na lavia mo mai isamim, matan ha pa lev-osahia vara enau na sopo eri vilei te hinaui ori hinia vara i lavi na talai matana.”

5 Ale Iesu mo malue peresi na ron-gorongo la vaia na asihai ngarngariha napatuna peresi na ruru peravu, majhina moperpel. Ale Pilate mo verea isara mara, “Kahitea, tamlohi atu nahai!”

6Moiso na rani moli nona pris peresi napolice mata Temple la hitea, la ulo lara,“Ha vosaea na talopeilopei! Ha vosaea natalopeilopei!”

Pilate mo verea mara, “Kamim ha lavia,ha vosaea na talopeilopei kamimhasemim!Enau na sopo vilei te hinau hatea vara moori hinia.”

7 Tamlohi tatavera nona Jew atu lararamia lara, “Kamam nomam leu mateamo verea vara i pa mate matanmo lo vereavara enia Natun God!”

8 Ale Pilate mara mo rongo reti atu momele matahu mo tavera, 9 moiso mo posivara i mele unu hin nona patu ima taveraatu, ale mo hite Iesu, mo verea isana mara,“Engko ko tai epu?” Pani Iesu mo soporaramia.

10Moiso Pilate mo verea mara, “Ko soporaramiau mata sava? Ko sopo levosahiavara ko lo toho na suiha limaku vara o pamateri teni la vosaeho na talopeilopei varaa opoia?” 11 Iesu mo raramia mara, “VaraGod i sopo lo sileho na suiha, engko o sopoeri vai te hinau isaku, ale matan harihi, la

haratu la sileau isam, nora hehe mo jeu nanom.”

12 Hitahun haratu Pilate mo tapulo vai-hite vara i teri Iesu, pani vao atu mo meleulo aulu lara, “Vara o teri tamlohi nike,engko ko sopo tapalan supe hin Rome!Vara tea i verea vara enia supe enia momeresahi non supe hin Rome!”

13Ale Pilate mara mo rongoa, mo tiromahin Iesu la vano na jingoima, ale mo sakelena jara tamlohi ari la lo tovia, ‘Jara Pulutahila tiua na vatu’ na leon tavtavuin Israellara, ‘Gabbatha’. 14 Nake mo livuha ranimoiso na rani mo tiroma na rani Passover.Pilatemo verea isana vao Jew atumara, “Kahitea! Nomim Supe nahai!”

15Vao atu la ulo aulu lara, “O vilimateia!O vilimateia! O vosaea na talopeilopei!”

Pilatemo usia isaramara, “Avei, ka opoiavara a vosae nomim Supe na talopeilopei?”

Moli pris la raramia lara, “Mo sopo tenomam Supe, pani Supe nona mara Romeenia nomam Supe!” 16 Ale Pilate motau Iesu na limara vara la pa vosaea natalopeilopei.

La Vosae Iesu Na Talopeilopei(Mt 27.32–44; Mk 15.21–32; Lk 23.26–43)

La tauri Iesu la tiroma hinia, 17 ale lalavi Iesu mo vano, ale enia mo hasenalavi na talopeilopei, mo malue la vanohin jara atu la tovia vara, ‘Jara PatusuiTamlohi’ na leon tavtavuin Israel la toviaGolgotha. 18Hin jara atu natu la vosaea natalopeilopei peresi na tamlohi tinapua morua na tavaluna, Iesu na livuhara.

19 Pilate sohena mo uli na reti matea movosaea aulu hin talopeilopei atu mo vereamara,

Iesu mara Nazareth Supe nona Jew20 Jew matuvana la evia matan jara

atu la vosae Iesu hinia, mo lo toho napahisan taon tavera atu, ale mo ulia na leotavtavuin Israel peresi na leo mara Romeperesi na leo mara Greek. 21Ale moli nonapris la vano isan Pilate lara, “Mata sava koulia vara, enia Supe nona Jew? I pa meleruhu vara o ulia vara, enia mo lo verea varaenia Supe nona Jew!”

22 Pani Pilate mo raramira mara, “Savana ulia moiso i lo toho sohena!”

23 Tamlohi vuro la vosae Iesu natalopeilopei moiso, ale la asease na nonaruru isara tupu vati na sope ruru mateaisara hatehateahi. Nona ruru tavera eniatavalu ruru matea purongo, mo sopo te

Page 141: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 19:24 138 John 20:7sorosoro hinia, 24 ale matana, la tamlohivuro atu la vereverea isara lara, “Ra soporariraria. Ra pa roro matana, vara ra pahitea vara hare i pa lavia nona!” Haratumomasese matan vara sava Retitapumo vereai pa masese mara, ‘La aseasehi na nokururu, la roro mata noku ruru’. Psa 22.18Ale tamlohi vuro la vai na sava la hatihiamoiso.

25 Tinan Iesu mo lo turu na tavalu nonatalopeilopei peresi vetavain tinana, peresiMary atu naroun Clopas, ale Mary Magda-lene. 26 Moiso Iesu mo hite tinana peresitamlohi usuri atu mo opoia mo tavera,mo verea isan tinana mara, “Tamlohi nike,nake enia natum.” 27 Ale mo verea isantamlohi usuri atu mara, “Enia nake tinam.”Mo tapulo hin rani atu, tamlohi atu molavia mo vano na imana.

Iesu Mo Mate(Mt 27.45–56; Mk 15.33–41; Lk 23.44–49)

28 Hitahun haratu, Iesu mo levosahiavara mo vai vevuhi na nona vavahinau,ale vara na sava hinau Retitapu mo vereamoiso vara i pamasesemo vereamara, “Namarohu!” Psa 22.15

29Potele waen hohonamateamo lo tohoatu, ale la ruruni na susupaheu hin waenhohona atu na ranga hyssop matea, ale latahea mo sahe na jingona. Psa69.21 30 Hitahun haratu Iesu mo inu waenatu mo verea mara, “Hinau tari mo isoiso!”Mo rautoho moiso mo mate.

La Sari Na Roron Iesu31 Ale matan vara i mele rani sahe i pa

Sabbath matea peresi na Passover, eniarani aulu matea nona Jew. Jew la sopoopoia vara la tarape atu la lo sevu natalopeilopei hin rani atu, ale la vano lausia isan Pilate vara la kame na palora varala mate vila, ale la pa eri suira. 32 Aletamlohi vuro la kame na palon la tamlohimo rua atu sei la lo vosaera na talopeilopeina tavalun Iesu tiroma. 33 Pani lara la maiisan Iesu, la hitea vara enia mo pete matemoiso, ale la pa sopo kame na palona.

34 Pani tamlohi vuro matea mo uraiIesu na rorona, ale rae peresi na wai momalue. 35 Kama levosahia vara hinau atumo vararuhu matan haratu mo lo hitea movereulia varamo vararuhu, ale nake kamimsohena, ha pa eri rasua. 36 La hinau sei lamasesematan vara Retitapu i pamasese seimo verea mara,‘Te sui epena hatea i pa sopo moti.’

Exo 12.46; Num 9.12; Psa 34.20

37Ale na jara tinapua na Retitapu mara,‘La pa hitea hin haratu sei la urai na rorona

na sari.’ Zec 12.10; Rev 1.7La Tavuni Iesu(Mt 27.57–61; Mk 15.42–47; Lk 23.50–56)

38 Tamlohi usuri non Iesu matea, Josephmara Arimathea, mo jarohi na nona rasuahin Iesu matan mo matahu vara tamlohitatavera nona Jew la pa sile na talai isana,ale mo vano isan Pilate mo usia vara itinarihi na tarapen Iesu vara i tavunia. Pi-late mo tinarihia, ale Josephmo sui narihiana talopeilopei.

39 Pa Nicodemus sei mo lo mai isan Iesuna vutepongi, mo usuri Joseph. Mo lavina tanga hasori ruhu matea la tovia myrrhperesi na aloes la hoihoira jara matea,puhonina mo jeu 25 kilo. 40 La tupra ruaatu la tali ralihi na tarapen Iesu na rurululu peresi na hasori sei Jew la lo tavuni nanora mate peresia. 41Mariviti hin jara atusei la vosae Iesu na talopeilopei ea, lovuhaimatea la lavo na vipahai mata lakolako moralihiamo lo toho atu. Ale papa vatumateala sopo lo tau te tarape tamlohi hinia molo toho ea. 42 La tau na tarapen Iesu hinpapa vatu atu matan mo lo toho marivitiatu, ale la vaia vilavila matan enia rani atunona Jew mata tatamahu mata Passover.

20Iesu Mo Mele Turu(Mt 28.1–10; Mk 16.1–8; Lk 24.1–12)

1Na nahonaho rani na ralavuho na ranitiromamatawik, mo pa lo roroha, aleMaryMagdalene mo vano hin papa atu. Ale mohitea vara la kuresi narihi vatu tavera atuna matarua moiso, ale papa atu mo roi.2Mara mo hitea sohena, mo maro mo maiisan Simon Peter peresi tamlohi usuri atuIesumo opoia, alemo verea isaramara, “Lalavi narihi Tija na papa moiso! Kama sopolevosahia vara la taua epu!”

3 Peter peresi tamlohi usuri non Iesutinapua atu la maro mata papa. 4 La maropulupulu, pani tamlohi usuri non Iesu tina-pua atu mo maro mo jeu Peter mo kakauna papa tiroma. 5 Mo rautoho mo riorio,ale mo hite te tavalu ruru la lo toho na lolopapa, pani mo sopo unu na lolo papa.

6 Hin rani atu Simon Peter mara mokakau mo unu na papa, ale mo hite tetavalu ruru atu. 7 Ale enia mo hite tavalururu atu sei la lo tavu na nahon Iesu hinia,

Page 142: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 20:8 139 John 21:2la pirura la lo toho hasera. 8 Tamlohi usurinon Iesu atu haratu mo lo kakau tiroma,mo unu na papa, ale mo hitea moiso morasua. 9 Hin rani atu, Peter peresi nonatamlohi tinapua atu, la sopo levosahia varaRetitapu mo verea vara Iesu i pa mele turunamateia. 10Ale la tamlohi usuri tupra ruaatu la mele hilu la mule.

Mary Magdalene Mo Hite Iesu(Mk 16.9–11)

11 Mary Magdalene mo lo turu na jin-goiman papa atu mo lo tangi, mo lo tangiale mo rautoho mara mo riorio sivo hinpapa atu, 12 mo hite na angelo mo rua, laru na ruru lulu la lo sakele na jara la tauna tarapen Iesu ea. Matea mo sakele najara patuna, ale haruana mo sakele na jarapalona. 13 La angelo atu la usi Mary lara,“Harai, ko lo tangi mata sava?”

Mo raramira mara, “La lavi narihi natarapen noku Tija! Na sopo levosahia varala taua epu.”

14 Mary mo verea sohena mo isoiso moposi mo hite Iesu mo lo turu atu, panienia mo sopo hitevosahia vara enia Iesu.15 Iesu mo usia mara, “Harai, mata sava kolo tangi? Ko lo ale hare?”

Mary mo romi vara enia tamlohilovuhai, ale mo verea mara, “Tapala, varaengko ko narihi na tarapena, na opoia varao vereau hinia, matan vara a eri vano alavia.”

16Ale Iesu mo verea isana mara, “Mary!”Mary mo posi mo verea isana mara,

“Rabbi!” Ale raramin ‘rabbi’ enia ‘tija’ naleon tavtavuin Israel.

17 Iesu mo verea isana mara, “O sopotikeliau! Na sopo lo sahe isan Tata, panio pa verea isana noku tamlohi vara enauna lo sahe isan Tamaku enia noku God, aleenia nomim God, ale Tamamim.”

18 Mary Magdalene mo mele hilu vanomo verea isana nona tamlohi usuri varamohite Moli. Mo verera na sava Iesu mo vereaisana.

Iesu Mo Pala Isara(Mt 28.16–20; Mk 16.14–18; Lk 24.36–49)

19 Nona tamlohi usuri la matahuni natamlohi tatavera nona Jew, ale na ravravinrani atu la pelatihoro na lolo ima matea.Vahatea purongo Iesu mo pala na livuhara,mo verea isara mara, “Tamata i tohoisamim!” 20 Ale mo vujangira na limana

peresi na rorona, ale nona tamlohi usuri laavulahi tavera matan la hite Moli.

21 Iesu mo mele verea isara mara,“Tamata i toho isamim, enau na lo rulekamim sohen Tamamo ruleau.” 22Hitahunharatu Iesu mo soro na maromarona isaramo verea mara, “Ha lavi na Tanume Tapu!23Vara ha romi tea na nona hehe, God i paromia, pani vara ha sopo romi tea na nonahehe, God i pa sopo romia.”

Thomas Mo Hite Iesu24 Hin rani atu Iesu mo pala isana nona

tamlohi usuri, matea mo sopo toho pere-sira, enia Thomas la tovia ‘Havo’.

25 Ale tatua tamlohi usuri tinapua laverea isana lara, “Kama hite Moli!” PaniThomas mara, “A pa rasua vara a hite namatara nila na limana, ale a majohoi nalimaku na mataran sari atu mo lo unu narorona.”

26 Ale wik matea mo vano moiso, nonatamlohi usuri la lo mele pulutahi, paninake Thomas mo lo toho peresira. Lapelatihoro, pani Iesu mo pala mo turu nalivuhara mo verea mara, “Tamata i tohoisamim!” 27 Ale mo verea isan Thomasmara, “O tau na pisum nike, ale o kilauusuri na limaku. O majohoi na limam naroroku. O isoiso na nom rom rua o rasu!”

28 Thomas mo raramia mara, “Engkonoku Moli, engko noku God!”

29 Iesu mara, “Thomas, engko ko rasuamatan ko hiteau purongo teni mo vono?La haratu la sopo hiteau na matara, pani latau na nora rasua hiniau, enira natu, la paavulahi tavera.”

Puku Nike30 Iesumo vai namatamata taveramatu-

vana tinapua na naho nona tamlohi usuri,pani enira mo isoiso la sopo ulira hin pukunike. 31 Pani na uli la haranike matan varaha pa eri tau na nomim rasua hin Iesu varaenia Kristo atu, Natun God. Vara ha taunomim rasua hinia ha pa lavi na maurivararuhu.

21Iesu Mo Pala Isara Galilee

1 Hitahun haratu, sorasora matan Iesumo vano sohen harihi: Iesu mo mele palaisana nona tamlohi usuri na pahisa tasi seila tovia Tiberias teni Galilee. 2 Simon Pe-ter, Thomas la tovia ‘Havo’ enia Nathanaelmara Cana atu Galilee la natun Zebedee,ale la vorai atu James enia John la lo toho

Page 143: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

John 21:3 140 John 21:25atu peresi na nona tamlohi usuri mo ruatinapua. 3 Simon Peter mara, “Enau a sivoa tara maji!”

Tatuara lara, “Kama pa usuriho!” La velena botira la sivo, pani hin vutepongi atu, lasopo tikeli te maji hatea.

4 Mo mele rani sahe na ralavuho jea,Iesu mo lo turu na pahisa tasi, pani nonatamlohi usuri la sopo hitevosahia vara eniahare. 5 Iesu mo ulo mara, “La tapala, katikeli te maji teni mo vono?”

La raramia lara, “Mo vono!”6 Ale mo verea isara mara, “Ha tuhu na

nomim tara na matua botimim, ale ha patikeli te maji!”

La vaia sohena, ale tara mo marivi namaji la sopo eri mele revea i unu na boti.

7 Tamlohi usuri atu Iesu mo opoia, moverea isan Peter mara, “Eh, Moli sei!” AleSimon Peter mara mo rongo vara Molinatu, mo mele ru na nona ruru sei mo lotalihia na pangena vara mo lo revereve,moiso mo kue na tasi. 8 La tamlohi usuritinapua non Iesu atu na lolo boti la pa losua reve na tara mo marivi na maji mo lousuri na boti na harina. Ale jara atu la lotoho hinia mo mariviti 100 metre asau najarauta.

9 Ale la hoso na jarauta, la hite te peretiea, ale la hite te maji la lo toho na valajehapu. 10 Iesu mo verea isana nona tamlohiusurimara, “Ha lavi temaji sei ka pa tarairanakerihi i sinai.” 11 Simon Peter mo melevele na boti, ale mo reve hosohi na tara.Evi maji mo tikeli 153, ale maji tataveranakonako, pani tara atu mo sopo marari.

12 Iesu mo verea mara, “Ha mai, ha han-hani!” Pani la matahu mo sopo te tamlohiusuri vonara hatea i usia vara enia harematan la levosahia vara enia Moli. 13 Iesumo lavi na pereti, ale mo asea isana nonatamlohi usuri, ale mo vaia sohena na maji.14 Haranike enia hatolun nona pala isananona tamlohi usuri hitahun rani atu, momele turu na nona mateia.

Iesu Enia Peter15 Ale Iesu tolu na nona tamlohi lara

la hanhani moiso, mo usia mara, “Simonnatun John, engko ko opoiau mo jeu latamlohi nike?”

Simon Peter mo raramia mara, “He'eMoli, engko ko levosahia vara na opoiho.”

Iesu mara, “O vahani na pulaku natusipsip!”

16 Iesu mo mele usia vaha rua isan Petermara, “Simon natun John, ko opoiau?”

Peter mo raramia mara, “He'e Moli, kolevosahia vara na opoiho.”

Iesu mo raramia mara, “O lo kilau napulaku sipsip!”

17 Iesu momele usia vaha tolu isan Petermara, “Simon natun John, ko opoiau?”

Nake, Petermo rongomo satimatan Iesumo usia vaha tolu isana vara mo opoia.Ale mo raramia mara, “Moli, engko kolevosahi na hinau tari. Ko levosahia varana opoiho.”

Iesu mo raramia mara, “O vahani napulaku sipsip.

18Vararuhu na vereho hinia, na pongi kolo uluvou ko lo ruru hasem, ale ko lo vanona jara ko opoia, pani hin pongi atu varao vajiaha, o pa sohai na limam, ale tamlohitinapua la pa lihoho, ale la pa tiromahinihoo vano na jara engko ko sopo opoia.”

19 Iesu mo verea matan vara i vereuliavara Peter i pa mate sohena sava, ale so-hena sava nonamate i pa tahe na hijan Godaulu. Hitahun haratu Iesu mo mele vereaisan Peter mara, “O usuriau!”

Iesu Mo Vujangi Peter20 Peter mo posi mo kilau sivo mo hite

tamlohi usuri atu Iesu mo opoia mo lousurira. Enia pa nona tamlohi usuri atu seimo lo sakele na tavalun Iesu na hanhaniPassover, ale mo lo usia vara, “Tija, harenatu, i pa turuposi hiniho?” 21 Ale Petermohite nona tamlohi atumo lo usurira,mousi Iesu hinia mara, “Moli, enia i pa sohenasava?”

22 Iesu mo raramia mara, “Vara enau aopoia vara enia i mauri i tikeli pongi atua mele mai, mo sopo te nom hinau hinia,pani engko o usuriau!” 23 Ale sorasora atula sorahia vara nona tamlohi usuri atu i pasopo erimate, pani Iesumo sopo verea varai pa sopo mate, mo vono. Enia mo vereapurongo isan Peter mara, “Mo sopo te nomhinau hinia vara enau a opoia vara enia imauri i tikeli pongi atu a mele mai.”

24 Enau sei nona tamlohi usuri atu, aleenau natu na lo vereuli la hinau sei. Na loulira vara ha pa eri levosahia vara enau nalo vereulia ale la vararuhu.

25 Iesu mo vai na hinau tinapua matu-vana, pani vara la uli vevuhira na puku, ipa sopo te masapa na varama matara.

Page 144: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 1:1 141 Acts 1:13

ActsVavahinauNonTanume TapuPuku Nike

Harihi enia tapala puku peresi na Retiruhusei Luke mo ulia. Hinira Luke mo ulimamahuni na hinau tari Iesu mo lo vairamo tikeli rani atu mo sahe na tuka (1.1–2). Na tapulo puku nike mariviti Iesu i pasahe na tuka, ale mo retileu isana nonatamlohi mara la pa lo sasaovi Jerusalemmata Tanume Tapu (1.8).

Iesu mo sahe na tuka, ale vao kalesiala unu hin mauri atu God mo supe hiniana jara tari na varama hin pongi atu (2.1–35). Jew la lo romromia lara enira haserapurongo la tamlohi non God, pani pukuakerihi mo vujangia vara Tanumen Godmomai mata tamlohi roroha sohera.

Iesu mo pala isan Paul mata vironia varai mai nona volitusi (9.1–22). Paulmo hahaumata lavi na Retiruhu i vano isana jaratamlohi roroha ale tamlohi matuvana lamai la kalesia matana. Jew la opoia vara lapa vilimateia, pani na isoisona Paul mo lavina Retiruhu mo kakau Rome (28.16–31).Hin Puku Akerihi

1. Retiruhu Mo Ulua Jerusalem (1.1–8.3)2. Tanumen Tapu Mo Jovi Hinira Judea

Peresi Samaria (8.4–12.25)3. Tiroma Hahau Non Paul (13.1–14.28)4. Council Tavera Nona Kalesia

Jerusalem (15.1–35)5. Harua Hahau Non Paul (15.36–18.22)6. Hatolu Hahau Non Paul (18.23–21.16)7. La Taurilati Paul Jerusalem (21.17–

23.22)8. La Lavi Paul Mo Sivo Caesarea (23.23–

26.32)9. Paul Mo Sahe Rome (27.1–28.31)

Retitauhi Mata Tanume Tapu1 Theophilus, na noku puku tiroma na

uli na hinau tari Iesu mo tapulo vaira, alemo lo vujangira 2 mo kakau hin rani atuGod mo lavi narihia, mo sahe aulu na tuka,sei tiromana mo sile na nona retileu hinTanume Tapu isana nona vaharule sei movironira.

3 Hitahun na nona rongohaji, mo melehase vujangia isara vara mo mele maurina malele tinatinapua matuvana hin la

rani atu, mo ngavulu vati atu sei mo losorahi mauri atu God mo aulu hinia isara.4 Tiroma sei mo pa lo toho peresira moverea mara, “Ha sopo malue Jerusalempani ha lo saovi tako mata sava na peteverea isamimmoiso sei vara Tama i pa rulena Tanume Tapu, i mai isamim. 5 MatanJohn tamlohi paptijo mo paptijo na wai,pani i pa sopo tuai ha pa paptijo na TanumeTapu.”

Iesu Mo Mele Sahe Na Tuka6Hin rani atu vaharule la lo toho peresi

Iesu, tarea la lo usia isana lara, “Moli, engkoo pa turu na nom suiha mata supe aulu hinIsrael pangisa?”

7 Iesu mo verea isara mara, “Mo sopotinarihia vara ha levosahi na ranin hinausei Tama hasena mo taua usuri na masa-lona. 8 Pani kamim ha pa lavi na suihahin rani atu vara Tanume Tapu i mai hinkamim, ale kamim ha pa noku tuetueni hinJerusalem, na jara tari Judea, Samaria, itikeli na isoiso jara tari na varama.”

9 Hitahun la hinau atu mo lo verera, alelara la pa lo kilaua, palona mo tinarihi nalepa mo lo sahe aulu, ale telangi matea molavi narihia mo tihai na nahora, 10 ale la palo tara la lo tarengia mo lo sahe na tuka,ale vahatea purongo, tamlohi mo rua la rula ruru lulu jea la lo turu na pahisara, 11 alela verea lara, “Mara Galilee, mata sava kalo turu nike, ka lo kilau sahe na tuka? Iesuakerihi sei God mo lavi narihia isamim, mosahe na tuka, i pa mele sinai sohen harihika lo hitea mo lo sahe na tuka.”

Matthias Mo Lavi Na Jaran Judas12Hin rani atu hinau atu mo masese va-

harule la lo toho na Vuti talu Olivemarivitikilometre matea hin Jerusalem, ale la melehilu la vano Jerusalem. 13 Ale lara la unuJerusalem, la vele sahe aulu na jara tinapuamatea hin ima atu sei la lo toho ea hin raniatu:

PeterJohnJamesAndrewPhilipThomasBartholomewMatthewJames natun AlphaeusSimon sei, enia tamlohi matea mata

valum mata jarana,peresi Judas natun James.

Page 145: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 1:14 142 Acts 2:1714 Enira mo isoiso la tau na romira mata

usiusi jara matea tolu na harai tinatinapuahai peresi Mary tinan Iesu tolu na tasinIesu.

La Vironi Matthias15 Hin rani atu, Peter mo lo turu na

livuhan la tamlohi rasua atu, ale vao atumariviti i ngav sangavulu ngavulu rua (120)la lo pulutahi hin jara atu, ale mo vereaisara mara, 16 “La vorai, sava Retitapu moverea vara i pa masese isan Judas, TanumeTapu mo verea tiroma moiso na jingonsupe David mara, enia i pa tiroma hin laharatu la pa taurilati Iesu. 17 Matan eniamo vironia peresira, ale enia vonara mateana nora vavahinau.

18 Ale tamlohi akerihi mo voli na lepamatea na voli nona hehe. Mo vele mo sahena pesapesa, ale mo jovi patuna mo tiromamovujahi rarihi na pangena, ale tinena tarilamarava. 19Mara Jerusalem tari la rongoa,ale la tau na hijan jara atu vara Akeldama:na leora mo vara, ‘Lepa Mata Rae’.

20Matan David mo ulia na nona puku napsalm mara, ‘Ha tinarihia vara jara nonatoho i puru, ale i sopo tea i toho hinia’. Psa69.25 Ale mo mele verea mara, ‘Ha vironi tetamlohi tinapua i lavi na jarana’. Psa 109.8

21 Ale nakerihi, ra pa mele vironi tetamlohi tinapua hatea vara i lavi na jaranJudas, enia i pa tamlohi matea mo lo tohoperesira tarea hin rani atu Moli Iesu mo lotoho peresira, 22mo tapulo hin rani atu seiJohn tamlohi paptijo mo tapulo paptijo momaimo tikeli rani atu Iesumomele sahe natuka — enia i pa vonara matea sei mo hitena nona sauteterahi.”

23 La vere na tupra rua, matea eniaJoseph la tovia Barsabbas teni Justus, aleharuana enia Matthias. 24Ale la usiusi lara,“Moli, engko ko levosahi na mapu tamlohitari. O vujangi kamam hin haratu sei kovironia 25 vara enia i pa lavi na jaran Judasperesi na nona vavahinau, matan enia movano na nona talai.” 26Ale la reve na hijara,ale mo jovi isan Matthias, ale Matthias momai vaharule matea peresi la haratu mosangavulu romana matea.

2Tanume Tapu Mo Mai

1 Ranin Pentecost mo pala, la lo tohona jara matea enira mo isoiso. 2 Ale va-hatea purongo, la rongo na hinau mateasohena langi tavera matea mo lo sere, alemo marivisi ima atu la lo sakele hinia.3 Ale hinau hai sohena pepe hapu, la palaisara la sakele aulu na patura hatehateahi.4 Ale enira mo isoiso, Tanume Tapu mosohonira, ale la tapulo retireti na leo tinati-napua sohen Tanumen God mo tinarihirahinia.

5 Hin rani atu, Jew matuvana na jaratari na varama sei romira mo rilangi matanora rasua la lo toho atu Jerusalem. 6 Alevaore tavera atu, mo vai na vao tamlohila mai jara matea, ale la hutura matanenira hatehateahi la rongora la lo retiretina leora.

7 Ale la hutura, la marurahi tavera lara,“Avei, la tamlohi nike, la sopo mara Galileenakonako? 8 Ale mata sava natu ra lo ron-gora la lo retireti na leo jarara hatehateahisei ra vora hinira? 9 Enra mara Pathian,Medes, Elamite ale mara Mesopotamia,Judea, Cappadocia, Pontus, Asia, 10Phrygia,Pamphylia, Egypt ale jarahai Libyana lolonCyrene, ale hai la tai Rome. 11 TatuaraJew, tatuara enira la tamlohi roroha sei lalo usuri Moses, ale mara Crete peresi namara Arabia — ra rongora la lo retireti naleora. La lo vere na vavahinau ruhu matasuiha non God.” 12 Ale enira mo isoiso, lamarurahi la hutura, la lo vereverera hinialara, “Matamata mata sava nahai?” 13 Panitatuara la kerehira lara, “Hara sei, la drongna waen meji!”

Peter Mo Retivujavujangi14Ale Peter peresi la tupu sangavulu ro-

manamatea atu, la turu mai na nahora, alemo ulo mo verea isara mara, “Mara Judea,ale mara Jerusalem tari, ha tapurongo! Halevosahi mamahuni hinau nike! 15 Matanla tamlohi nike la sopo drong sohen kalo romromia, matan mo pa lo ralavuhopurongo nahai. 16 Pani hinau nike provetJoel mo verea moiso mara,17 ‘God mo verea mara:Na pongi hitahu, a pa surei na Tanumeku

na tamlohi tari,ale natumim peresi na venatumim la pa

retimangovi,ale uluvoumim lamane la pa hite na hinau

sohenamavuho a pa vujangia isara,ale vajiahamim a pa silera na mavuho;

Page 146: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 2:18 143 Acts 2:4518hin pongi atu sohena,a pa surei na Tanumeku isana noku slev

lamane peresi na slev harai,ale la pa retimangovi.19 Ale a pa vujangi na matamata marurahi

tavera aulu na masapa,ale matamata mata rae,

hapu peresi na asu hapu atano navarama,

20 ale alo i pa posi i mai i roroha,majhi vitu i pa hahara sohena rae,

la pa pala tiroma hin rani atuMoli i pamelemai,

rani tavera atu i pa ruhuruhu jea.21Ale ranimatea i pamai vara sava tamlohi

la tau na nora rasu na hijan Moli lapa juri.’ ” Joel 2.28–32

22 Ale Peter mo mele verea mara,“Tavtavuin Israel, ha tapurongo! IesumaraNazareth, tamlohi matea God mo taua nanahomim, mo lo vai na vavahinau matasuiha, matamata ruhuruhu tavera, peresina matamata marurahi sei God mo vairana nahomim hin Iesu, sohen kamim moisoiso ka levosahi mamahunia — 23 tamlohiatu, ka taua na lima tamlohi sasati, matanvara la pa vosaea na talopeilopei varai mate, pani haratu mo pa lo usuri naromromi tavera non God, ale enia molevosahia tiroma moiso vara i pa sohena.24 Pani God mo sauteterahia, mo teria naliman mateia, matan mateia i pa sopo eritauria na suihana. 25Matan supe David moretireti matana mara,‘Tarea na lo hite Moli na nahoku,

matan enia mo lo toho na matuaku,enau a pa sopo hisu.

26Matan haratu mapuku mo avulahi,ale leoku mo uloulo na hasohasona!Epeku i pa toho na liman romtoho,

27matan engkoGodopa sopo tinarihia varaa toho na varama mata mateia,

teni vara o tinarihia vara nom tamlohitapu i rovo na taptap.

28 Engko ko vujangiau moiso na malelemata mauri;

engko o pa vaiau a avulahi tavera nanahom.’ Psa 16.8–11

29 La vorai, na levosahi mamahunia varaa eri verea isamim, vara pua David momate ale la tavunia. Ale tapuna mo lotoho peresira mo kakau nake. 30 MatanDavid enia provet matea, mo levosahiavara Godmovai na retitauhimatea peresia,vara mahapina matea, i pa sakele na nona

jara sakele mata supe, 31David mo hiteuliatiroma moiso, ale mo verea mara Kristo ipa sauteterahi, ale vara i pa sopo taua varai lo toho na varama mata mateia teni varaepena i rovo.

32 Iesu sei, God mo sauteterahia namateia, ale kamam mo isoiso kama hitea.33Nake, Godmo taheamo sahenamatuana,vara i tauri na suiha tavera sei mo aulujea mo jeu na tinapua na tuka, ale usurina retitauhi non God Tama, mo lavi naTanume Tapu, ale mo sureia hin kamam,sei ka lo rongoa ale ka lo hitea nakerihi.34 Matan David mo sopo lo sahe aulu natuka, pani enia mo verea mara,‘Moli, mo verea isan noku Moli:

O sakele na matuaku,35 i tikeli rani atu a vai na nommeresahi, la

toho na ruhuruhu palom.’ Psa110.1*

36 Matan haratu, mo ruhu vara tamlohitari Israel la levosahi mamahunia vara Godmo vaia mo mai Moli! Ale mo vaia momai Kristo, pa Iesu atu sei ka lo vosaea natalopeilopei!”

37 Lara la rongo na nona reti, romira lajovi vahatea. Ale la verea isan Peter tolu navaharule tari atu lara, “La vorai, kama pavai na sava?”

38 Ale Peter mo verea isara mara, “Haposi! Ale ha paptijo kamim mo isoiso nahijan Iesu Kristo, matan vara God i romina nomim hehe! Ale i pa sile purongoikamimnaTanumeTapu. 39Matan retitauhinike, enia nomim peresi na natumim, alenona tamlohi tari sei la lo toho asau rove,tamlohi mo isoiso sei Moli nora God i patovira vara la mai isana.” 40 Ale Peter momele vujangira vavano, mo verea rilangiisara mara, “Ha juri kamim hasemim hinpina lejileji nike!”

41 Ale evin la haratu sei la rasu nanona reti moiso la paptijo hin rani atu, lamai kalesia korong mariviti tari vaha tolu(3000). 42 Ale la hase taura na vujangi nonavaharule, ale la matavuhi mata hanhanitapu peresi na usiusi.

Kalesia La Tapulo Matavuhi Jara Matea43Ale matahu tavera mo sohoni na tam-

lohi tari matan vaharule la vai na hinamarurahi taveramatuvana peresi namata-mata tavera. 44 Ale tarea, tamlohi rasuatari la lo pulutahi jara matea, ale hinautari enia nora enira mo isoiso. 45 Ale la lo

* 2:35: ruhuruhu palom: Iesu mo lavi na suiha tavera mo aulu jea hinira.

Page 147: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 2:46 144 Acts 3:26arehi na jarara peresi na nora hinahinau,ale la lo asera isan la haratu la vejuvejuhin te hinau. 46 Ale na rani hatehateahi,la lo matavuhi na Temple, ale la lo lavi nahanhani tapu na lolo imara, ale na norahanhani la vaia na avulahi peresi na han-sohai. 47 La hasohaso God, ale tamlohi tarila avulahi hinira. Ale na rani hatehateahitamlohi tinatinapu sei Moli mo jurira, la lopulutahi peresira.

3Tamlohi Hariju Matea

1Peter enia John la lo sahe na Temple narani mata usiusi na matan alo mo tolu naravravi. 2Ale tamlohi hai, la lavi na tamlohimatea mo vora mo hariju moiso. La laviamatan vara la pa mele taua i juruvi sohentarea na pahisa matarua matea na ropenTemple atu sei la tovia ‘Matarua Ruhuruhu’vara i mele usi na mania isan la haratu lalo unu na Temple ea. 3Mara mo hite Peterperesi John la lo unu na Temple, mo usi namania isara.

4 Ale Peter mo kilau tataholo sivo isana,ale John sohena mo vaia ale Peter mara,“O kilau kamam.” 5 Ale tamlohi hariju atumo tarengira matan mo lo romromia marala pa sile te hinau isana. 6 Pani Peter moverea mara, “Mo sopo te noku silver tenigold, pani sava enia noku, a pa silea isamna hijan Iesu Kristo mara Nazareth. O turuo hahau!”

7 Ale Peter mo sohai na matua limanamo tauria mo saua, ale vahatea purongo,varango palona peresi na jue palona larilangi. 8Alemo kuemo sahe aulumo turu,ale mo tapulo hahau ralihi na palona, alemo usurira la unu na lolo rope Temple. Molo hahau, mo lo kuekue ale mo lo hasohasoGod.

9 Ale tamlohi mo isoiso la hitea molo hahau mo lo hasohaso God, 10 ale lahitevosahia vara enia natu pa tamlohi atusei mo lo sakele na ‘Matarua Ruhuruhu’mata Temple tarea mo lo usi na mania.Ale la marurahi tavera na sava mo maseseisana. 11Mara mo pa lo keho hin Peter eniaJohn, tamlohi tari la maro la mai isara hinjara atu sei la tovia Palapalan Solomon, alela hutura tavera hinia.

Peter Mo Retivujavujangi Na Temple12 Ale Peter mara mo hitera la lo mai

mo verea isara mara, “Tavtavuin Israel,mata sava ka hutu kamim hin hinau nike,

teni mata sava ka lo varoi kamam sohena,vara kama vai tamlohi akerihi mo melehahau na nomam suiha teni matan nomamposposi tataholo? 13 God non Abraham,God non Isaac, God non Jacob, God nonnora pua, mo tahe nona volitusi sei Iesu,hara sei ka taua na liman nora tamlohiaulu, ale ka rohu hinia na nahon Pilatehin rani atu mo opoia vara i teria. 14 Panikamim, ka tipahi haratu sei mo tapu motataholo jea, ale ka usi Pilate vara i silekamim na tamlohi vilimatei na tamlohimatea. 15Ale ka vilimatei haratu enia pulomauri, hara sei God mo sauteterahia namateia. Hinau sei kamam kama hitea namatamam.

16 Ale tamlohi akerihi ka hitea ale kalevosahia, kama lo verea vara nona rasuana hijan Iesu natu mo vaia mo rilangi.Rasua atu hin Iesu mo vai mamahuni naepena na nahomim mo isoiso.

17Ale la vorai, na levosahia vara ka sopolevosahi na sava ka vaira, sohen nomimtamlohi aulu la vaira. 18 Pani sava God moverea tiroma moiso na jingo provet tari,sei vara nona Kristo i pa lavi na rongohajisohena sava ale mo marivisia. 19 Matanharatu, ha posi, ale ha posi mai isan Godmatan vara i jarai narihi na nomim hehe,20 matan vara rani ruhuruhu mata suihaparo la mai isamim la tai na nahon Moli,ale i pa mele rule Iesu vara i mele maiisamim sei God mo vironia vara i nomimKristo, 21 enia i pa toho na tuka i tikelirani atu God i mele vai tataholoi na hinautari sohen mo verea na reti nona provettuai moiso. 22 Moses mara, ‘Moli God i patahe na nomim provet matea na voraimimsoheku. Ha pa tapurongo na hinau tari i paverea isamim.’ Deut 18.1523Alemomele vereamara, ‘Tamlohi tari seila rohu vara la oloolo hin provet atu God ipa langahi narihira na nona tamlohi ale ipa vilimateira.’ Deut 18.18–19

24 Ale provet tari sei la sile na noraretireti, mo tapulo isan Samuel peresi laharatu la pa mai hitahuna, enira sohena lapete retivujavujangi hin la rani nikemoiso.25 Kamim, ka natun la provet atu tuai, aleka natun retitauhi atu God mo vaia peresina nomim pua, sei mo verea isan Abrahammara, ‘Ale namahapim, vao tamlohi tari navarama la pa avulahi tavera hinia’. Gen22.18; 26.4

26Hin rani atu God mo sauteterahi nonavolitusi mo rulea mo mai isamim tiroma

Page 148: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 4:1 145 Acts 4:27tavtavuin Israel, matan vara i leruhu hinkamim i vai kamim ha posi na nomimposposi hehe.”

4Peter Enia John Na Naho Council Jerusalem

1 Ale Peter enia John la pa lo retiretiisana tamlohi, pris peresi na patu tamlohinona police mata Temple peresi na Sad-ducee hai la mai isara. 2 La lolokoru taverahinira matan la lo vujangi na tamlohi, alematan la lo retivujavujangia vara God mosauteterahi Iesu na mateia. 3 Ale la tauri-latira, la taura na ima rilangi mo tikeli narani tinapua matan mo pete ravravi moiso.4 Pani tamlohi matuvana hin la haratu lalo tapurongo isara, la rasua. Ale evin latamlohi atu mariviti i tari vaha lima (5000).5 Ale mo mele rani sahe, nora tamlohiaulu peresi na vajiahara peresi na tamlohivujangi mata leu, la matavuhi jara mateaJerusalem, 6 peresi Annas sei pris aulu, aleCaiaphas, John, Alexander ale tamlohi tarisei la tai na vaon pris aulu. 7 Ale la vairala turu na livuhara, ale la tapulo usira lara,“Ka vai hinau atu na sava suiha teni nahijan hare?”

8 Ale Tanume Tapu mo sohoni Peter moverea isara mara, “Tamlohi aulu peresi navajiaha; 9 vara ka lo usi kamam vara kamavai na hina ruhu isan tamlohi hariju nikesohena sava, 10 ale a pa verea i mera i ruhuisamim tari, ale isana tamlohi tari Israel,vara tamlohi nike mo ruhu na hija peresina suihan Iesu Kristo mara Nazareth seika lo vosaea na talopeilopei, pani God mosauteterahia na mateia.

11 Iesu akerihi natu enia,‘Vatu atu kamim tamlohi voro ima ka

tipahia, eniamomai pulo vatumataima.’ Psa 118.22

12 Ale mo sopo mele te malele tinapuavara tea i eri juri hiniamatanmo sopomelete hija tinapuana varamavaraGodmo sileavara tamlohi la pa juri hinia.”

13 Ale lara la hite na turu rilangi nonPeter enia John, la marurahi tavera matanla levosahia vara la tamlohi nike la sopolavi te lelevosahi isara, ale la vara enirala tamlohi purongo purongo, ale la pahitevosahia vara enira la lo toho peresi Iesutiroma. 14 Pani lara la hite tamlohi atu seimo mele ruhu mo lo turu na pahisara, lasopo eri mele vere te hinau sati vano isara.15 Ale lara la retileu vara la malue na nora

matavuhi, ale la tapulo sorasorahia isara —16 lara, “Ra pa vai na sava isan la tamlohinike? Matan la vai na matamata taveramatea na naho tamlohi tari Jerusalem, alera sopo eri vunvunia. 17 Pani matan varara opoia vara ra horora vara la sopo meleretivujavujangia isana tamlohi, ra pa re-tiroaroahaira vara la sopomele vujangi hinIesu isan tea.” 18Ale la tovira la mele mai laturu na nahora, ale la silera na reti rilangimatea vara la sopo mele retireti teni lavujangi na hijan Iesu.

19 Pani Peter peresi John la raramiralara, “Vara ka hitea mo tataholo vara kamaoloolo hin kamim, pani mo sopo hin God,ha to kilausuria; 20 matan kama sopo eriisoiso na nomam retireti na sava hinaruhu kama hitea, ale na sava kama rongoamoiso.”

21 Matavuhi atu la mele sile na reti ri-langi tinapua hai isara, pani la tinarihirala malue matan la sopo levosahia vara lapa sile na talai isara sohena sava matanvara la vaia vao tamlohi atu la pa lolokorumatan la lo hasohaso Godmatanmatamatatavera atu. 22 Matan matamata tavera atumomasese hin tamlohi atumo hariju matatauni mo jeu mo ngavulu vati moiso.

Kalesia La Usiusi Isan Moli God23 Peter enia John lara la malue isara, la

mele vano na vaoramata tamlohi rasua, alela verera na hinau tari sei la pris aulu atuperesi na vajiahara la verea isara. 24 Larala rongo la hinau atu, enira mo isoiso latahe na leora, la usiusi isan God na rom-romimatea purongo ale lara, “Moli aulu nahinau tari, engko ko vai na tuka peresi navarama, na tasi ale hinau tari sei la lo tohona lolora. 25 ko verea tuai na Tanume Tapuna retireti non nom volitusi supe Davidnomam pua vara,‘Mata sava tamlohi roroha la lo lolokoru

patura,ale mata sava tamlohi la lo hatihia

vara la pa vai na hinau rongorongovono?

26 Matan supe mata varama la turu jaramatea,

ale tamlohi aulu la matavuhi jaramatea,

matan vara la turuleji hin Moli God peresina nona Kristo.’ Psa 2.1–2

27 Matan Herod enia Pontius Pilate,peresi na tamlohi roroha, peresi natavtavuin Israel la matavuhi jara matea

Page 149: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 4:28 146 Acts 5:18hin taon tavera nike, la turuleji hin nomvolitusi tapu Iesu, haratu ko vironia matajuri na tamlohi. 28 Vararuhu hinau tarila masese usuri na masalom, peresi nanom romromi tavera sei ko taua vara i pasohena tiroma moiso. 29 Ale nake Moli, otapurongo na nora retireti leji, ale o vai nanomvolitusi la vere nanomretisohai i sopote matahu hinira, 30 ale o sohai na suihamata vai na rojoa i tihai, ale varamatamatatavera peresi na hinau marurahi la pala nahijan nom volitusi tapu Iesu.”

31La usiusi mo isoiso, ale jara atu sei la lomatavuhi eamo hutehi, ale enira mo isoisoTanume Tapu mo sohonira, ale mo tapulohin rani atu mo vano, la retivujavujangi naretisohai non God, ale mo sopo te matahuhinira.

Kalesia La Tuetuenira Hasera32 Vao tamlohi rasua atu romira mo

matea purongo, ale mo sopo tea isara i eriverea vara nona hinau enia nona hasena,pani nora hinau tari enira nora mo isoiso.33Retivujavujangi non la vaharule atumatasauteterahi non Moli Iesu mo suiha. AleGod mo leruhu hinira mo isoiso mo taverajea 34 matan mo sopo tea isara i vejuvejuhin te hinau, matan la haratu sei nora lepateni imara, la arehira ale la lavi na volira,35 moiso la taura na lima vaharule, moisola asera isan la haratu la vejuveju hin tehinau.

36 Ale vonara matea enia Joseph, tapalahijana vaharule la silea isana enia Barn-abas, raramin hija sei enia ‘Tamlohi mataRetituetueni’, enia mara Cyprus matea motai na vao Levi na tavtavuin Israel. 37 Alemo arehi na nona lepa matea, ale mo lavina volina mo mai mo silea isana vaharule.

5Ananias Enia Sapphira

1 Tamlohi tinapua matea sohena hijanaAnanias peresi narouna Sapphira, la arehina nora hinahinau. 2 Ananias mo taurilatina sope volin la nora hinau atu sei la loarehira, ale narouna mo levosahia. Eniamo lavi na sopena mo silea isana vaharule,ale mo verea mara volina enira mo isoisonatu.

3 Pani Peter mo verea mara, “Ananias,mata sava ko tinarihi Setan mo sohoni namapum mo vaiho ko halu Tanume Tapumoiso ko taurilati na sope voli lepa varanom hasem? 4 Ko sopo lo arehia enia nom

teni mo vono? Ale kora ko arehia moisovolina mo lo toho na limam vara o pa sileatenimo vono? Mata sava ko romromia varao vai nahinaumatea sohenharihi? Ko sopohalu kamam, pani ko lo halu God!”

5Ananias mara mo rongo la reti atu, mojovi sivo na lepa mo mate. Ale matahu mosohoni enira mo isoiso sei la rongo hinauatu. 6 Ale uluvou hai la mai, la tatavua alela alialia la vano la tavunia.

7 Ale aoa mo tolu mo vano moiso,narouna mo pete pala mo unu pani mosopo levosahi te hinau na sava mo masesemoiso. 8 Peter mo verea isana mara, “O tovereau hinia, vara volin lepa atu enira moisoiso nakerihi natu teni mo vono?”

Sapphira mara, “He'e, volina natu.”9 Ale Peter mo verea isana mara, “Mata

sava kamim tupra rua ka hatihia vara ha pavaihite na Tanumen Moli? O to kilau sahe,la tamlohi atu sei la lo tavuni tuam la lomele mai, ale nakerihi sohena la pa petealialiho!”

10 Vahatea purongo, mo jovi na palonPeter mo mate. Ale la uluvou atu lara launu na lolo ima la hitea, la alialia la vanola tavunia na pahisan tuana. 11 Matahutavera mo sohoni na vao kalesia tari peresina tamlohi tari sei la lo rongo hinau atu seimo masese.

Vaharule La Vai Na Rojoa La Tihai12 Matamata tavera matuvana peresi na

hinau marurahi la pala na liman la va-harule atu na naho tamlohi. Ale eniramo isoiso la lo matavuhi jara matea naPalapalan Solomon. 13Ale la haratu la sopolo toho na lolo vaora, lamatahu tavera varala pulutahi peresira, pani tamlohi la sile naoloolo tavera isara. 14Ale rani hatehateahi,tamlohi la lo tau na nora rasua hin Moli,vao harai peresi na vao tamlohi la lo mai.15 Ale tamlohi la lo tau na nora tamlohirojoa na pahisamalele, la taura na vata tenina epa matan vara roron Peter purongo ieri tikeli na epen te tatuara ale nora rojoa latihai, vara i hahau i lo vano. 16Vao tamlohila lo tai na vanua varihi ralihi Jerusalemla lo lavi na nora tamlohi rojoa peresi laharatu tanume sasati mo sohonira la maiisara, ale eniramo isoiso nora rojoa la tihai.

La Taurilati Na Vaharule17Ale pris aulu peresi la haratu la lo toho

peresia enira Sadducee, ale enira la marivina mereimerei, ale mo vaira la lolokoru.18 La taurilati la vaharule atu, la taura na

Page 150: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 5:19 147 Acts 6:2ima rilangi. 19 Pani hin vutepongi atu,angelo non Moli matea mo sinai mo roina pelatin ima rilangi atu mo tiromara lamalue, ale mo verea isara mara, 20 “Havano, ale ha turu na lolo rope Temple, aleha retivujavujangi na tamlohi na retisohaihin mauri nike!” 21 Ale lara la rongoasohena, la vano la unu na rope Temple mopa lo rari na rani ale la tapulo vujangi.

Ale pris aulu peresi la haratu la lo tohoperesia la pala na Temple, la tovi na counciltavera nona tavtavuin Israel sei la toviaSanhedrin matan vara la pa sakele. Ale larule na tamlohi hai la vano na ima rilangivara la lavi la vaharule atu la mai isara.22 Pani police mata Temple lara la pala naima rilangi, la sopo hitera, ale la mele hilula vano la vereulia isara lara, 23 “Kama hitena ima rilangi mo pa lo loko mo ruhu, aletamlohi kilau na ima rilangi la lo turu nanora pelati, pani kamara kama roira, kamasopo hite tea na lolora.”

24Tamlohi tavera nona policemata Tem-ple peresi na moli nona pris lara la rongoasohena, la hutura tavera hinia matan lasopo levosahia vara i pa isoiso epu. 25 Panitamlohi matea mo mai mo vereulia isaramara, “Eh! La tamlohi atu ka lo taura naima rilangi enira nahai la lo turu na lolorope Temple, la lo vujangi na tamlohi!”

26 Ale tamlohi tavera nona police mataTemple peresi na nona police, la vano lalavi malumira la mai matan la matahu varatamlohi la pa parura vara la vai na hinaurilangi isara.

27 La lavira la mai la vaira la turu nanahon nora council tavera, ale pris aulumo usi na retiusia isara 28 mara, “Kamaretihoro kamim moiso vara ha sopo meleretivujavujangi na hijan tamlohi atu. Kahitea, nake Jerusalemmomarivi na nomimvujangi, ale ka opoia vara ha tau na raentamlohi nike isamam!”

29 Pani Peter peresi na vaharule lararamia lara, “Kama pa oloolo hin Godhasena, mo sopo na tamlohi. 30 Godnon nora pua tuai mo sauteterahi Iesu namateia, mo vaia hitahu hin la rani atu sei kavilimateia ka vosaea na talopeilopei. 31Godmo tahea aulu na matuana mo vaia mopulonmauri nike ale Jujurimatan vara i silenamasapa isan Israel vara la posi, ale i romina nora hehe. 32 Kamam kama hite vevuhila hinau nike, ale Tanume Tapu sei God mo

silea isan la haratu la lo oloolo hinia eniasohen mo hitea.”

33 Lara la rongoa sohena la lolokorupatura, ale la opoia vara la vilimateira.34 Pani Pharisee matea hijana Gamaliel,enia tamlohi vujangimata leumatea. Tam-lohi la lo sile na oloolo isana matan laopoia, mo turu na naho council ale moverea vara la tau narihira na jingoima tako.35 Moiso mo verea isan council atu mara,“La tavtavuin Israel, mo ruhu vara ra lokilau i ruhu na sava ra opoia vara ra vaiaisan la tamlohi nike. 36Matan taunimo visamo vano moiso nahai, Theudas mo turumo verea mara enia tamlohi tavera matea,ale korong tamlohi mo ngavulu sangavuluvati (400) la usuria. Pani hitahuna hai lavilimateia ale nona tamlohi la taskara, alenona romromi atu mo mai hina purongo.37 Ale hitahun haratu mara Galilee mateahijana Judas, mo turu hin rani atu la loevi na tamlohi, ale mo vai na tamlohi la lousuria mata valum. Enia sohena mo mate,ale nona tamlohi usuri tari la taskara.

38 Ale matan haratu, noku retituetueniisamim enia mo sohen harihi: vara hatoho asau hinira ha tinarihira, matan vararomromi sei la lo vujangia teni hinau seila lo vaia mo tai isana tamlohi purongoi pa mele mai hina purongo, 39 pani varamo tai isan God, ha sopo eri horora, vara ivono ha pa hiteulia vara ka lo valum peresiGod.” Ale la tatauri na nona romromi, 40alela mele tovi na vaharule la mele unu, alela tamajira, moiso la verea isara vara lapa sopo mele retireti na hijan Iesu, ale latinarihira. 41 La vaharule atu, la maluehin matavuhi tavera atu. La avulahi matanGod mo hitea vara mo tataholo vara la lavina rani rilangi mata hijan Iesu. 42 Ale narani hatehateahi na lolo Temple peresi naimara, la lo vujangi ale la retivujavujangina Retiruhu vara Iesu enia Kristo atu tam-lohi la lo kilau matana.

6Deacon Mo Limaravrua

1Hin rani atu evi tamlohi usuri non Iesumo lo ulua, ale retireti matea mo malueisana Jew sei la retireti na leo mara Greek.Ale la sopo avulahi na Jew sei la lo retiretina leon tavtavuin Israel, matan tarea varala ase na hanhani nora malepu la sopo lavitea. 2 Ale la tupu sangavulu romana morua atu la tovi matavuhi na tamlohi usurila mai, ale lara, “Mo sopo tataholo varakama tinarihi na vujangimata reti non God

Page 151: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 6:3 148 Acts 7:15mata kilau na hamim hinau. 3 Pani havironi mamahuni te vorai kalesia i limar-avrua isamim tamlohi tari sei ka levosahiavara Tanume Tapu peresi na lelevosahimo marivi hinira, ale ra pa taura la auluhin la hinau sei. 4 Pani kamam kama patau na romimam tari mata usiusi, ale navavahinau mata Retiruhu.”

5 Tamlohi tari la avulahi hin romromiatu, ale la vironi Stephen, tamlohi mateasei mo jea na nona rasua ale Tanume Tapumo marivisia, la vironi Philip, Prochorus,Nicanor, Timon, Parmenas peresi Nicolausmara Antioch matea enia tamlohi rorohamatea pani mo usuri na nora rasua, moisomo posimomai tamlohi kalesiamatea. 6Lavao atu la vaira la turu na naho vaharule,ale la vaharule atu la tau na limara hinira,ale la usiusi matara.

7 Reti non God mo lo vano, ale evi tam-lohi usuri Jerusalem mo lo sahe aulu jea.Ale vao tavera matea mata pris la lavi parasua atu ale la oloolo hinia.

8 Stephen, tamlohi matea sei mo marivina hina ruhuruhu peresi na suiha God mosilea isana, mo vai na matamata tavera nanaho tamlohi. 9 Pani tamlohi hai Jew navao matea la tovia ‘Ima Lotu Nona TamlohiMateri’. Hai la mara Cyrene, mara Alexan-dria, tatuara la tai Cilicia peresi Asia, laturu la vasi peresi Stephen. 10 Pani la sopoeri retihoro na lelevosahi sei Tanume Tapumo silea isana vara mo retireti.

11 Ale la haluhalu na tamlohi hai vara lavere te hinau halu hin Stephen lara, “Kamarongoa mo retisati hin Moses enia God.”12 La halu na tamlohi, peresi na vajiaharatolu na tamlohi vujangi mata leu, moisola mai isan Stephen, la tauria ale la vaiamo turu na naho council. 13 Pa la tuetuenihalu atu lara, “Tarea tamlohi nike mo loretisati hin jara tapu nike peresi na leu.14Matan kama rongoa mo verea mara Iesumara Nazareth i pa komo jara nike, ale moposi na posposi sei Moses mo lo silea mosinai mo kakaura nake.” 15Tamlohi tari hinmatavuhi atu sei la lo sakele atu, la hitena nahon Stephen mo posi sohena nahoangelo matea.

7Stephen Mo Sile Na Nona Reti

1 Ale pris aulu mo verea isan Stephenmara, “La hinau atu la vararuhu?”

2 Ale Stephen mara, “La vorai peresina vajiaha, ha tapurongo na noku reti.God mata mera tavera mo pala isan norapua Abraham hin rani atu mo lo tohoMesopotamia, moiso mo pa vano mo tohoHaran, 3 ale mo verea isana mara, ‘O maluena jaram peresi na tahisam, ale o vano najara matea enau a pa vujangia isam.’ Gen12.1

4Alemomalue na jaramara Chaldea, movanomo lo tohoHaran. Hitahu, tamanamomate, ale Godmo tinarihia atu mo taua hinjara nike nake ra lo toho hinia. 5 Pani mosopo sile te tavaluna hatelete isana sohenakoruna, pani mo retitauhi isana vara i pasilea isana sohena nona peresi na tanianasei la pa usuria, hina purongo varamo sopote natuna. 6Pani Godmomele retireti isanasohen harihi mara, ‘Mahapim la pa vinanona jara tamlohi tinapua, ale tamlohi hinjara atu la pa vaira la slev, la pa vailejlejiramata tauni i ngavulu sangavulu vati. 7Pania pa sile na talai isan la haratu la lo slevnora, Gen 15.13–14moiso hitahu lapa malue hin jara atu la mai la lotuau nike.’Exo 3.12 8Ale mo sile Abraham na retitauhimata tairalihi, ale Abraham mo mai tamanIsaac, ale mo tairalihia na halimaravtolurani nona vora, ale Isaac mo mai tamanJacob, ale Jacob enia taman la pua atu tupusangavulu romana mo rua.

9 Ale la pua atu, la mereimerei hinJoseph, la arehia mo sivo Egypt; pani Godmo lo toho peresia 10matan vara i pa juriana nona rani rilangi tari, ale i tuenia nalelevosahi na nahon Pharaoh, supe nonEgypt matan vara Pharaoh i avulahi hiniaale mo tahea vara i aulu Egypt peresi nahinau tari nona.

11 Hin rani atu marua tavera matea movili na jara tari Egypt peresi Canaan na ranirilangi. Ale nora pua la sopo eri hite tehanhani. 12 Pani na rani Jacob mo rongoavara hanhani mo lo toho Egypt, mo rule nanora pua la sivo, harihi enia nora tiromahahau hin jara atu. 13 Ale na nora haruahahau la sivo atu, Joseph mo hase vuhesiaisana voraina, ale Pharaoh mo pa levosahina vaon Joseph natu. 14 Moiso Joseph morulera la mele sahe, ale la usi Jacob tamanaperesi na tamlohi tari na ruhuruhuna seienira mo isoiso mo ngavulu limaravruamolima vara la sinai. 15 Ale Jacob mo sivoEgypt mo pa mate atu, enia peresi na nora

Page 152: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 7:16 149 Acts 7:43pua, 16 ale la lavi na suira la sahe la tauraShechem na papa sei Abraham mo voliaisan natun Hamor atu Shechem.

17 Pani rani mata retitauhi non God seimo silea isan Abraham mo mai mariviti,tanian Abraham la marivi jea Egypt, 18motikeli rani atu supe tinapuamatea mo taurina suiha Egypt, ale enia mo sopo opoiavara i levosahi na mahapin Joseph. 19 Mohaluhalu na tahisara, ale mo vere na norapua vara la tau na natura la toho hasera najara taveramateamatan vara la pamate ea.

20 Hin rani atu Moses mo vora, God moavulahi hinia. Ale tamana la jarohia na imamata vitumo tolu, 21ale hin rani atu la laviamopala na jara tavera venatunPharaohmotapaia mo korohia sohena natuna. 22 Alela vujangia na lelevosahi tari nona maraEgypt, ale eniamomai tamlohi ruhumateamata retireti peresi na nona vavahinau.

23Na rani tauninamo ngavulu vati, rom-ina mo mai vara i vano i hite na tasina,mahapin Israel. 24 Moses mara mo hitena mara Egypt matea mo lo vailejleji natahisana matea, mo tueni tahisana atu movilimatei pamara Egypt atu. 25Mosesmo loromromia vara tahisana la pa hitevosahiavara God mo rulea mo mai isara vara ijurira, pani la sopo hitevosahi na sava molo vaia.

26 Ale mo mele rani sahe mo mele pala,ale mo hite na tamlohi tavtavuin Israel morua la lo vasvasi, ale mo vaihitea vara i tauna tamata isara mara, ‘La tapala, kamimvoraimatea purongo,mata sava ka lo vaile-jleji kamim?’

27Pani tamlohi atu sei mo lo vailejleji natahisana purongo, mo sohai narihi Moses,ale mo verea mara, ‘Hare mo vaiho ko auluvara o eri ari kamam? 28 Ko opoia vara omele viliau sohen ko vili mara Egypt atunanovi teni?’ Exo 2.14 29 Tamlohi atu maramo verea sohena, Moses mo rovo mo vanomo vinano na jara mara Midia, ale hin jaraatu momai tamamatea natuna lamanemorua.

30 Ale mele tauni mo ngavulu vati tina-pua angelo matea mo pala isana na jarahasetoho na vutin Sinai na pepe hapu napulo pahai matea mo lo hani. 31 Mosesmara mo hitea mo marurahi hinia, alemara mo mai mariviti vara i hite mamahu-nia, leon Moli God mo malue hinia mara,32 ‘Enau God non nom pua, God non Abra-ham, God non Isaac peresi Jacob’. Exo 3.6

Ale Moses mo savaravara mo matahu varai mele kilau vano.

33 Ale Moli God mo verea isana mara, ‘Olavi narihi na nom sabat matan jara sei kolo turu hinia enia mo tapu. Exo3.5 34 Enau na hite na rani rilangi nonanoku tamlohi sei la lo toho Egypt, ale narongo na nora tangi, ale na sinai vara alavi narihira. Ale o mai, a pa ruleho o sivoEgypt.’ Exo 3.7–10 35Moses akerihi natusei la lo rohu hinia lara, ‘Hare mo vaiho koaulu vara o eri ari kamam? Tamlohi akerihinatu God mo rulea sohena tamlohi aulumatea, ale tamlohi juri na tamlohi mateana liman angelo atu sei mo lo pala isanahin pulo pahai atu mo lo hani. 36 Tamlohiakerihi natu mo tiromara la malue, movai na hinau marurahi peresi na matamatatavera na lolon Egypt, na Tasi Hahara, alejara tano koru mata tauni mo ngavulu vati.

37Moses akerihi natu sei mo verea isanatavtavuin Israel mara, ‘God i pa turuhina nomim provet matea isana voraimimsoheku’. Deut 18.15 38 Tamlohiakerihi natu, mo lo toho na lolon vao atuna jara hasetohoperesi angelo atu seimo loretireti isana, peresi na nora pua na vutinSinai. Ale eniamo lavi na reti sei mo sile namauri vara i silea isara.

39 Pani nora pua la rohu vara la oloolohinia, la tau narihia, ale namapura la opoiajea vara la mele sivo Egypt, 40 la verea isanAaron lara, ‘O vai te nora god matan lapa tiroma hinira. Pa Moses atu sei molo tiroma hinira ra malue Egypt, ra sopolevosahia vara mo sopo mele pala matasava.’ Exo 32.1 41Ale hin raniatu la vai na hinau matea mo tovongi nanatu buluk matea, ale la sile na malamalaiisana, ale la lo avulahi na nora vavahinausei. 42 Pani matana, God mo vahari isaraale mo tinarihira vara la lotu na hinahinautinatinapu na masapa, mo sohen la uliamoiso na puku nona provet lara,‘Vararuhu, kamim Israel

ka lo sile na malamalai isaku na jaratano koru hin la tauni atu mongavulu vati?

43Mo vono, romimim taveramo lo toho na nomim god na tent non

Moloch,peresi Rephan god nona vitusarasara,

peresi na tamasin te hinau ka vairamata ha pa lotura.

Page 153: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 7:44 150 Acts 8:12Ale matana, a pa rule kamim ha vano ha

toho asau na tavalun Babylon naruhuruhura.’

Amos 5.25–2744 Ale nora pua la lo toho peresi na

Tabernacle na jara hasetoho, la vaia motataholo na sava God mo verea isan Mosesmo usuri na sava mo hitea. 45 Hitahunanora pua, la pete lavia hin la rani atu lalo usuri Joshua sei mo lo tiromara na vuroisana tamlohi la sopo levosahi God. Ale Godmo tipahira na nahon nora pua mo kakauna rani non supe David, 46 enia God moavulahi hinia, ale David mo usi God vara ivoro te iman God non Jacob hatea. 47 PaniSolomon natu, mo pa voro ima atu. 48 PaniGod Aulu Jea mo sopo toho na ima tamlohila vaira, sohena provet mo ulia vara Molimo verea mara,49 ‘Moli mo verea:Tuka enia noku jara sakele mata suiha,

ale varama enia jara paloku.Sava ima natu o pa eri voroa vara i pa

imaku,teni sava jara enia noku jara mapu?

50 Ka romi vara limaku mo sopo vai vevuhila hinau nike?’ Isa 66.1–2

51 Ka tamlohi patu rilangi, mapumim laroroha, ale ka peropero na vararuhu. Ka lorohu na Tanume Tapu tarea sohen nomimpua la lo vaia tiroma. 52 Sava provet natunomimpua la sopo tipahia? Ale la vilimateila haratu sei la lo vereuli namai non haratumo tataholo jea sei nake ka turuleji hiniamoiso, ale ka vilimateia. 53 Kamim akerihinatu, ka sopo oloolo na leu non God sei mosilea isamim na lima angelo.”

54 La tamlohi atu sei la lo tapurongoisan Stephen lara la rongo la hinau atu,la lolokoru patura, la hatihati na hururamatana. 55 Pani Tanume Tapu mo sohoniStephen, ale mo tara sahe aulu na tuka, alemo hite na hasohason God, alemo hite Iesumo lo turu na matuan God. 56Ale mo vereamara, “Ka hitea, na hite tuka mo roi, ale nahite Natun Tamlohi mo lo turu na matuanGod.”

57 Pani la ulo na leo tavera matea alela jongi na perora ale vahatea la kue latauria. 58Moiso, la lavi narihia la vano najingoiman taon tavera atu, la pulahia atanovara la pa parumateia. Ale la tamlohi atusei la lo rongo na nona reti, la lanarihi na

nora ruru tavera matan vara la eri paru-paru, ale la taura na palo uluvou mateahijana Saul.

59 Ale na rani la lo parua, Stephen eniamo lo usiusi mara, “Moli Iesu, o lavi natanumeku.” 60Alemo jovi sivonapaunamoulo mara, “Moli, o sopo taurilatira matanhehe akerihi.” Mo vere hinau atu moiso,natu mo mate.

81 Ale Saul mo majinga na mateia non

Stephen.La Tipahi Na Kalesia

Ale mo tapulo hin rani atu tamlohila tipahi na vao kalesia Jerusalem la le-vuti jalajalaira la vano na jara tari Judeaperesi Samaria, pani vaharule purongo lapa lo toho atu. 2 Tamlohi hai sei romiramo rilangi mata lotu God tarea la tavuniStephen, ale la vai na tangi tavera matana.3 Pani Saul, mo opoia vara i vaikomokomona kalesia tari, mo lo unu jongi na tamlohirasua na ima hatehateahi, mo reve tahitahina tamlohi peresi na harai ale mo taura naima rilangi.

Philip Mo Retivujavujangi Samaria4 Ale la kalesia atu sei la lo levuti jala-

jalaira, la vano la lo retivujavujangi naRetiruhu. 5 Philip mo sivo na taon taveramatan Samaria ale mo lo retivujavujangirahin Kristo. 6 Ale vao tamlohi tari atu la lotapurongo mamahu na sava mo lo verera,ale matan la hite na matamata tavera molo vaira. 7 Matan tanume lumiha sasati lalomaluena tamlohimatuvana sei la lo tohohinira, ale lara la malue la lo ulo rilangi, alela haratu la rira teni la papao la ruhu. 8Aleavulahi tavera mo lo toho hin taon taveraatu Samaria.

9 Tamlohi matea hijana Simon enia molo mahumahu na suihan tiapolo ale molo vai na hinau marurahi tavera hin jaraatu mo tuai moiso, mo lo verea varaenia tamlohi tavera matea. 10 Tamlohitari la lo tapurongo hinia, mo tapulona tamlohi purongo mo tikeli la haratula aulu lara, “Tamlohi akerihi enia molavi suiha atu non God sei la lo vereavara mo tavera jea.” 11 Ale tamlohi lalo tapurongo mamahu isana matan la lomarurahi na nona mahumahu tuai moisomo mai. 12 Pani lara la rasu Philip matanmo lo retivujavujangi na Retiruhu matan

Page 154: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 8:13 151 Acts 9:2mauri atu God mo aulu hinia, tamlohiperesi na harai la tapulo lavi na paptijona hijan Iesu Kristo. 13 Simon sohena morasua, ale hitahu na nona paptijo mo usuriPhilip. Ale mara mo hite na matamataperesi na hinau marurahi tavera mo lovaira, mo hutua.

14 Ale la vaharule atu Jerusalem lara larongoa vara mara Samaria la lo lavi na retinon God, la rule Peter enia John 15 la sivoisara la usiusi noramatan vara la pa eri lavina Tanume Tapu, 16 matan enia mo sopolo jovi isan te vonara hatea, pani enira lalavi na paptijo na hijan Moli Iesu purongo.17 Ale Peter enia John la tau na limarahinira, ale la lavi na Tanume Tapu.

18 Simon mara mo hitea vara TanumenGod mo lo mai na tamlohi vara la vaharuleatu la tau na limara hinira purongo, mousia vara i eri silera hin te mania 19 mara,“Ha sileau hin suiha sei matan vara savatamlohi na tau na limaku hinia enia sohenai pa lavi na Tanume Tapu.”

20 Pani Peter mo verea isana mara, “Moruhu vara nom mania i tihai peresihomatan ko romi vara o eri voli na otori nonGod na mania. 21 Engko o sopo eri lavi tetavalun hinau nike matanmapummo sopotataholo na nahon God. 22 Matan haratu,o posi na nom romromi hehe, ale o usiusiisan Godmatana, matan vara i avulahi, i paromiho matan nom romromi sei. 23Matanna hitea ko marivi na mereimerei ale hehemo taurilatiho.”

24Ale Simon mo raramia mara, “O usiusimataku isan Moli matan vara sava sei koverea moiso tea i sopo masese isaku.”

25 Ale hitahun la vereuli mamahuni lareti atu non Moli, Peter enia John la melehilu sahe Jerusalem, ale la retivujavujangina Retiruhu isana vanua mara Samariamatuvana na malelera la lo sahe.

Tamlohi Aulu Mara Ethiopia Matea26Ale angelo matea mo verea isan Philip

mara, “O turu o vano o sivo na malele seimo tai Jerusalem mo lo vano Gaza.” Jaraatu enia jara hasetoho matea. 27 Ale moturumo vano. Hin jara atumohite namaraEthiopia matea mo povota, enia tamlohiaulu matea matan Candace, vesupe nonamara Ethiopia. Enia natu mo lo kilau nanona tavtav tari. Mo mai Jerusalem matalotu, 28 ale mo lo mele mule, mo lo sakelena nona kati, hos la lo revea mo lo evi nareti non provet Isaiah.

29Ale Tanumen Godmo verea isan Philipmara, “O vano o hahau na pahisa nonakati.”

30Ale Philip mo maro mo vano isana, alemo rongoa mo lo evi na reti non provetIsaiah, alemo usia isanamara, “Ko levosahina sava ko lo evia?”

31 Ale mo raramia mara, “A pa levosahiasohena sava vara tea i sopo vujangiauhinia?” Ale mo usi Philip vara i vele i sahei sakele peresia. 32 Jara rihirihi atu mo loevia na Retitapu enia harihi,‘La tiroma hinia sohena sipsip matea mo

vano matan vara la vilimateia,ale sohena natu sipsipmatea sei mo lo

tapanono purongo vara tamlohi taina vulu mo lo tai na vuluna,

ale mo sopo vere te hinau hatea.33Na rani la vailejlejia

mo sopo tea i turu vara i tuenia.Mo sopo te taniana vara i eri lavi na

koruna.Matan la lavi narihi na maurina na

varama.’ Isa 53.7–834Ale pa tamlohi atu sei la votaia mo usi

Philip mara, “Isaiah enia mo lo retireti hinenia hasena tenimo lo vere te tamlohi tina-pua?” 35Ale Philip mo vereuli na Retiruhuhin Iesu isana mo tapulo hin jara rihirihiatu na Retitapu.

36 Ale lara la lo vano la mai na pahisawai matea, ale pa tamlohi atu sei la votaiamara, “O to kilau vano, wai sevano! Mosopo lo tataholo vara a lavi na paptijo?”

37-38Ale mo verea mara nona kati i turu,ale enira rua la sevuti la sivo na wai, alePhilip mo paptijo hinia.

39 Ale mara mo malue na wai, TanumenMoli mo lavi narihi Philip na nahona. Patamlohi atu mo sopo mele hitea pani namalelena mo lo vano mo avulahi tavera.40 Ale Philip mo pa hutua purongo mo loturu hin taon atu Azotus, ale mo retivu-javujangi na Retiruhu atu peresi na taontari sei na malelena vavano mo kakau Cae-sarea.

9Iesu Mo Horo Saul, Mo Vironia Nona(Acts 22.6–16; 26.12–18)

1 Hin rani atu Jerusalem, Saul mo loverea rilangi vara i pa vilimatei na tamlohiusuri non Moli, ale matana mo vano isanpris aulu. 2 Ale mo usia vara i uli te letavara i lavira la sahe isana ima lotu nona Jew

Page 155: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 9:3 152 Acts 9:30Damascus, mata usia vara la turu peresiavara la taurilati la haratu la lo usuri namalelen Kristo, hina purongo vara tamlohiteni harai. Ale vara i lihora i lavira la melesahe Jerusalem.

3 Saul mo lo sahe Damascus, mo pa lomai mariviti, mera tavera matea mo tai natukamo eri tuntunia. 4Mo jovi sivo na lepa,ale mo rongo na leo matea mo verea mara,“Saul! Saul! Mata sava ko lo tipahiau?”

5Ale Saulmousiamara, “Tamlohi tavera,engko hare?”

Ale leo atu mo raramia mara, “Enau seiIesu! Haratu sei ko lo tipahia. 6 Paninakerihi o turu, o vano o unu na lolon taontavera atu ko lo mai matana, ale tamlohimatea i pa vereho na sava o pa vaia.”

7 La tamlohi atu sei la lo hahau peresiSaul la turu tapanono vahatea matan larongo leo atu, pani la sopo hite na tamlo-hina. 8 Ale Saul mo mele turu, matana molo roi pani mo sopo eri hite te hinau. Nonatamlohi la tauri na limana la tiroma hiniala sahe Damascus. 9 Ale Saul mo matavusomata rani mo tolu. Mo rohu na hanhaniperesi na wai hin la rani atu.

10 Tamlohi usuri matea hijana Ananiasmo lo toho atu Damascus. Moli mo palaisana na hinau matea sohena mavuhomara, “Ananias!”

Ananias mo raramia mara, “Enau seiMoli!”

11 Moli mo verea isana mara, “O turuo vano hin malele atu la tovia ‘Tataholo’ale atu na iman Judas o usi na mara Tar-sus matea hijana Saul, ale nakerihi mo lousiusi, 12 ale hinau matea sohena mavuhoenia mo hite na tamlohi matea hijana Ana-nias mo mai mo tau na limana hinia matanvara i eri mele kilau.”

13Pani Ananias mo raramia mara, “Moli,tamlohi matuvana la vereau na sava hinausasati tamlohi atu mo lo vaia isana nomtapuhi Jerusalem. 14 Ale nahai nike mo lolavi na suiha isana pris aulu Jerusalem varai taurilati la haratu la lo rasuho vara engkoMoli!”

15 Pani Moli mo verea isana mara,“O vano matan enau na vironia matavavahinau matea vara enia i pa lavi nahijaku i vano isana tamlohi roroha, aleisana supe, ale isana Jew. 16Matan enau apa vujangia vara i pa lavi na rongohajimatahijaku.”

17 Ale Ananias mo malue mo vano mounu hin ima atu. Mo tau na limana hinia,ale mara, “Voraiku Saul, Moli Iesu sei mo

lo pala isam hin malele sei ko lo mai hinia,mo ruleau na mai isam matan vara o erimele kilau, ale Tanume Tapu i marivisiho.”18 Vahatea purongo hinau hai sohena lan-galanga maji la jovi na matan Saul, ale momele kilau, moiso mo turu ale la paptijohinia; 19 ale mara mo hanhani, mo melesuiha. Saul mo lo toho peresi na tamlohiusuri non Moli makomona atu Damascus.

Saul Mo Mele Sahe Jerusalem20Ale vila ruhu purongo, Saul mo tapulo

retivujavujangi Iesu na ima lotu nona Jewmara, “Vararuhu Iesu enia Natun God.”

21Ale tamlohi tari sei la rongoa la maru-rahi tavera hinia lara, “Avei, mo sopo tam-lohi nike natu sei mo lo vailejleji la haratuJerusalem sei la lo verea vara Iesu eniaMoli? Ale nona mai nike nake mo sopomatan vara i mele vaia sohena, matan varai liho kamam ale i lavi kamam kama vanoisana moli nona pris Jerusalem?”

22 Pani suihan Saul mata retivujavujangimo mai mo mele rilangi jea, ale mo ariposposi na Jew sei la lo toho Damascusmatan mo lo vujangi mamahunia vara Iesuenia Kristo atu la lo kilau matana. 23 Mosopo tuai, tamlohi tavera nona Jew atuDamascus la hatihia vara la pa vilimateia,24 pani Saul mo levosahi nora romromiluhu atu. La lo kilau na mataruan taontavera atu na rani na vutepongimatan varala pa eri vilimateia. 25 Pani na vutepongimatea, nona tamlohi usuri la tuhua natanga matea na marole matea na rororopen taon atu.

26 Ale hin rani atu, Saul mo palaJerusalem mo vaihitea vara i pulutahiperesi na tamlohi usuri non Moli ea. Aleenira mo isoiso la matahunia matan lasopo rasua vara enia tamlohi usuri matea.27 Pani Barnabas mo vano mo lavia momai isana vaharule, ale mo vereulia isarasohena sava Saul mo hite Moli na malele,ale mo vereuli na savaMoli mo verea isana,ale sohena sava mo lo retivujavujangirilangi na hijan Iesu Damascus. 28 Aletamlohi usuri la pa avulahi hinia natu varai lo toho peresira, ale nona retivujavujangiJerusalem na hijan Moli mo rilangi jea.29 Ale mo sorasora peresi na mara Jew atusei la retireti na leomara Greek, alemo vasiperesira, pani la lo tiasia vara la vilimateia.30 Ale vorai kalesia atu lara la levosahia, lalavia mo sivo Caesarea, ale la rule narihiamo sahe Tarsus.

Page 156: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 9:31 153 Acts 10:1631 Matan haratu, kalesia na jara tari

Judea, Galilee peresi Samaria la toho natamata, la ulua la rilangi ale evira motavera. Ale namaurira la sile na oloolo isanMoli ale la lo toho na nanauhi non TanumeTapu, ale la ulua mo tavera jea.

Peter Enia Dorcas32 Ale, Peter mo lo hahau ralihi ale na

malelena mo sivo isana tapuhi non MoliLydda. 33Hin jara atu mo tapai na tamlohipapao matea hijana Aeneas sei mo lo ju-ruvi na vatana mata tauni mo limaravtolumoiso. 34 Ale Peter mo verea isana mara,“Aeneas, Iesu Kristo mo vai mamahuniho;o turu o vai na vatam.” Ale vahateapurongomo turu. 35Ale tamlohi tari Lyddaperesi Sharon la hitea, ale la posi mai isanMoli.

36Hin rani atu tamlohi usuri harai mateamo lo toho Joppa, hijana na leo Jew eniaTabitha, ale na leo mara Greek enia Dorcas.Tarea mo lo vai na vavahinau ruhu ale molo tueni na tilavono. 37 Hin la rani atumo rojo ale mo mate. Ale lara la hoje natarapena moiso la taua mo juruvi na jaratinapua matea aulu hin ima atu. 38 Panimatan Lydda mo lo toho mariviti Joppa,tamlohi usuri atu lara la rongoa vara Petermo lo toho atu, la rule na tamlohimo rua lavano isana vara la usia rilangi vara, “Kamaopoia mo tavera jea vara o mai nakerihipurongo.”

39Ale Peter mo turu mo usurira la vano.Alemaramopala, la laviamo sahe aulu isanDorcas. Malepu tari la lo turu na pahisanala lo tangi, ale la lo vujangi na ruru peravuperesi te ruru tinatinapua Dorcas mo vairana rani mo pa lo mauri. 40 Pani Peter morulera eniramo isoiso vara lamalue, alemopapaohi mo usiusi, ale mo posi vano isantarape atu mara, “Tabitha, o turu.” Ale moroi na matana, ale mara mo hite Peter, mosakele tataholo. 41 Ale mo sohai na limanavano isana ale mo saua. Moiso mo tovi natapuhi peresi la harai malepu atu vara lamai ale mo vujangia isara vara mo melemauri.

42Ale sorasorahina mo ralihi na jara tariJoppa, ale tamlohi matuvana la tau na norarasua hin Moli. 43Ale Peter mo lo toho atuJoppa mata rani matuvana peresi na tam-lohi matea hijana Simon mo lo vavahinauna huri maji.

10Cornelius Mo Vaharule Matan Peter

1 Atu Caesarea tamlohi matea, hijanaCornelius, enia captain mata tamlohi vuromo lo kilau na vao tamlohi vuro maraRome matea evira mo ngavulu sangavulumo limarave (600), 2 enia tamlohi matearominamo rilangi mata lotu God, ale mo losile na oloolo isana tolu na vao imana, alenona silesilea mo ruhu jea isana tamlohi,ale mo lo usiusi tarea isan God. 3Matan alomariviti i tolu na ravravi matea, mo hite nahinaumatea sohenamavuhomatea, alemohite na angelo non God matea mo mai moverea isana mara, “Cornelius!”

4 Ale mo kilaua na matahu tavera alemara, “Eh, sava tamlohi tavera?”

Ale mo verea isana mara, “Nom usiusiperesi na nom silesilea la sopo sahe aulupurongo na nahon God. 5 Ale nakerihi, orule te tamlohi la sivo Joppa la lavi Simontapala hijana Peter. 6 Enia mo lo tohoperesi na tamlohi matea hijana Simon seimo lo vavahinaunahurimaji, ale imanamolo toho na pahisa tasi.”

7 Angelo atu mara mo lo retireti isanamoiso mo malue, ale Cornelius mo tovina nona volitusi mo rua peresi na tamlohivuro matea sei mo rasua mo tavera jea alemo rulera isan la haratu la lo volitusi isana,8movere na savamomasese isana isara, alemo rulera la sivo Joppa.

Sava God Mo Vujangia Isan Peter9Momele rani sahe la pa lo mai mariviti

hin taon tavera atu, Peter mo sahe auluna pusa ima na livuha rani mata usiusi.10 Ale mo marohati, mo opoia vara i hanite hinau, pani la pa lo tatamahunia, hinaumatea sohena mavuho mo taurilati naromina, 11 ale mo hite tuka la roi ale hinaumatea sohena tavalu ruru tavera jea mateamo lo sinai atano, la tuhua mo lo sinaiatano na varama hin la pingona atu movati. 12Mo hite na maji tinatinapua matu-vana, maji haraho peresi na maji avuavula lo toho na lolona. 13 Ale leo matea momalue mo verea isana mara, “O turu Peter;o vilimatei tea o hania!”

14 Pani Peter mara, “A sopo eri vaia so-hena Moli; matan na sopo lo hani te hinaulumiha hatea sei leu mo horoa!”

15Ale leo atumomelemai isana haruanamara, “Sava God mo vaia mo vokevoke, osopo verea vara mo lumiha!” 16 Ale hinausei mo masese sohena vaha tolu moiso, ale

Page 157: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 10:17 154 Acts 10:45vahatea purongo mo mele sahe aulu natuka.

17 Ale romin Peter mara mo pa lo tohona raramin hinau atu mo hitea, vahateapurongo, pa la tamlohi atu sei Corneliusmo lo rulera la kakauna imanSimon la turuna get.

18 Ale la ulo la usia lara Simon mateatapala hijana Peter mo lo toho atu teni movono. 19 Peter mo pa lo romromi hinauatumo lo hitea, ale Tanume Tapumo vereaisanamara, “Nakerihi, tamlohi tupu tolu lalo aleho. 20 O turu, o sivo atano, romim isopo kaka hinira, ale o usurira matan enausei na rulera.”

21 Ale Peter mo sevuti sivo isara ale moverea mara, “Enau natu haratu ko lo alea.Ka mai mata sava?”

22Ale la verea lara, “Cornelius, enia cap-tain mata tamlohi vuro matea, mo lo kilauna vao tamlohi vuro mara Rome matea,ale enia tamlohi tataholo matea sei mo losile na oloolo tavera isan God. Ale Jewla lo verea vara enia tamlohi ruhu matea;angelo tapu matea mo verea isana marai vaharule matam matan vara o mai naimana ale i pa rongo na sava o pa vereaisana.” 23Ale Petermo usira vara la pa tohoatu peresia hin rani atu.

Mo mele rani sahe mo turu mo usurira,ale tatua vorai sei mara Joppa la vano pere-sia.

24 Mo mele rani sahe la unu Caesarea.Cornelius mo lo kilau matana moiso, alemo tovi matavuhi na tahisana peresi natavtavuina peresi na tapalana ruhuruhu lalo saovia. 25 Peter mara mo unu, Corneliusmo tapaia, mo jovi sivo na palona ale molotua. 26 Pani Peter mo saua sahe aulumara, “O turu, enau tamlohi matea sohempurongo!” 27 Mara mo lo retireti peresiamounumohite na vao tavera la lo takonahisaovia.

28 Ale mo verea isara mara, “Kamimhasemim ka levosahia vara mo sopo tata-holo vara Jew matea i pulutahi teni i rohite tamlohi mara jara tinapua, pani God movujangia isaku vara a sopo tovi na tamlohitinapua sohena tamlohi lumiha matea nanahonGod. 29Ale kara ka vaharulemataku,na mai tataholo vahatea. Ale nake, naopoia vara a usia vara mata sava ka va-harule mataku?”

30 Ale Cornelius mara, “Rani mo vati movano moiso, korong matan alo mo tolunatu na ravravi, na lo usiusi na imaku,ale vahatea purongo, tamlohi matea mo

turu na nahoku mo ru na ruru la memera31 ale mo verea mara, ‘Cornelius, God mosopo romalihonanomusiusi peresi nanomsilesilea. 32 Ale matan haratu o rule tea lasivo Joppa la usi na tamlohi matea hijanaSimon tapala hijana Peter. Enia mo lotoho na iman Simon, tamlohi vavahinauna huri maji matea na pahisa tasi.’ 33 Alena vaharule matam vahatea, ale engko koromruhu ko mai. Ale matana nakerihi,kamam mo isoiso kama lo toho na nahonGod vara kama rongo vevuhi na sava moretileu hinia isam vara o verea isamam.”

Iman Cornelius La Rongo Na Retiruhu34 Ale Peter mo tapulo retireti mara,

“Vararuhu, nake natu na pa levosahia varaGod mo sopo tametame tea, 35 pani savatamlohi na sava jara sei mo lo sile na olooloisana, ale mo vai na hinau tataholo, eniamo avulahi hinia. 36 Ale ka levosahi reti-sohai atu sei mo lo silea isana tavtavuin Is-rael, mo retivujavujangi na Retiruhu matatamata hin Iesu Kristo enia Moli nona tam-lohi tari. 37 Kamim ka levosahi vevuhi nasava mo masese Judea, mo tapulo Galileehitahun paptijo atu John mo lo retivujavu-jangia 38 hin Iesu mara Nazareth sei Godmo vironia na Tanume Tapu ale peresi nasuiha. Enia mo hahau ralihi mo lo vai nahina ruhu, mo vai na rojoa la tihai hin laharatu tiapolomo lo vailejlejira matan Godmo lo toho peresia.

39 Kamam kama hite vevuhi la hinausei na matamam mo vaira Judea peresiJerusalem. La vilimateia na talopeilopeimatea, 40 pani God mo sauteterahia nahatolu rani, ale mo tinarihia vara i pala,41mo sopo isana tamlohi tari, pani isamamsei God mo pete vironi kamam moiso varakama pa hitea. Hitahun haratu mo lo turuna mateia, kamam natu, kama hanhani alekama inu peresia. 42 Mo retileu isamamvara kama retivujavujangi na tamlohi alevara kama retiroaroahaira vara enia natuharatu God mo vironia vara i pa ari laharatu la mate peresi la haratu la lo mauri.43 Provet tari la vereulia vara sava tamlohisei mo tau na nona rasua hinia, God i paromi na nona hehe na hijana.

Tanume Tapu Mo Jovi Isara44 Peter mo pa lo vere la hinau atu,

Tanume Tapu mo jovi isan la haratu eniramo isoiso sei la lo tapurongo na nona reti.45 Tamlohi roroha sei la lo usuri Peter, la

Page 158: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 10:46 155 Acts 11:28marurahi tavera matan God mo surei naTanume Tapu isana tamlohi roroha sohera.46 Matan la rongora la lo retireti na leotinatinapua la lo tahe na hijan God, moisoPeter mo verea mara, 47 “Hare natu i erihoro na wai vara la tamlohi nike la sopopaptijo hinia? Matan enira sohena la lavina Tanume Tapu sohera moiso.” 48 Ale moretileu isara vara la pa paptijo na hijan IesuKristo. Hitahun haratu, la usia vara i lotoho peresira makomona tako.

11Kalesia Jerusalem La Rongo Na Sorasorahin

Cornelius1 Ale, vaharule peresi la vorai atu la lo

toho ralihi Judea la rongoa vara tamlohiroroha la lavi na reti non God. 2 Ale Petermara mo sahe Jerusalem, Jew kalesia haila verelejlejia lara, 3 “Avei, ko vano isanatamlohi roroha, ale ko hanhani peresira.”

4 Pani Peter mo tapulo vereuli na savamo masese mo tapulo na tapulona mara,5“Na lo tohona taon taveramatan Joppa nalo usiusi, ale hinau matea sohena mavuhomatea mo pala isaku, ale na hite na hinaumatea sohena tavalu ruru tavera jea mateamo lo sinai atano mo tai na tuka ale latuhua hin la pingona atu mo vati mo sinaitataholo isaku. 6Nara na kilaumamahunia,na hite na maji palo vati hai, maji jalahai, maji haraho hai peresi na maji avuavutinatinapua hai sei la tapu mata hanira.7 Ale na rongo na leo matea mo malue moverea isaku mara, ‘O turu Peter; o vilimateitea, ale o hanira!’

8 Pani na verea nara, ‘A sopo eri vaiasohena Moli; matan na sopo lo hani tehinau lumiha hatea sei leu mo horoa.’

9 Pani pa leo atu na tuka mo meleraramiau haruana mara, ‘Sava na vaia movokevoke, o sopo eri verea varamo lumiha.’

10 Hinau atu mo masese sohena vahatolu moiso, la hinau tari atu la pa melesahe na tuka. 11 Vahatea atu, tamlohi motolu la pala hin ima atu na lo toho ea, larulera Caesarea mataku. 12 Ale TanumenGod mo verea isaku mara a usurira, ale nasopo mele romromia vara enira la tamlohitinapua. La tamlohi tupu limarave nikenatu, la usuriau kama sahe, ale kama ununa iman tamlohi matea Caesarea. 13 Alemo vereulia sohena sava mo hite angeloatu mo turu na lolo imana, ale mo vereaisana mara, ‘O rule tea la sivo Joppa, ale la

lavi Simon sei tapala hijana Peter; 14 ale ipa vereuli na retisohai matea sei o pa jurihinia, engko peresi na vao imam.’

15 Nara na tapulo retireti, Tanume Tapumo jovi hinira sohen mo vaia isara tiroma.16 Ale na mele romromi na reti non Molisei mara, ‘John mo paptijo peresi na wai,pani God i pa paptijo hin kamimnaTanumeTapu.’ 17Vara God mo silera na otori sohenmo silea isara hin rani atu ra rasu MoliIesu Kristo, enau sava tamlohi vara a erihoroa?”

18 Lara la rongo la hinau atu la sopomele retireti, pani la hasohaso God lara,“Vararuhu, God mo tinarihia vara tamlohiroroha la eri posi, ale la lavi na maurisohera.”

Vao Kalesia Matan Antioch Matan Syria19 Ale hin rani atu, la haratu sei la

lo tipahira Jerusalem usuri na mate nonStephen, la sahe asau la kakau na jara so-hen Phoenicia, Cyprus peresi Antioch. Lasopo vere retisohai sei isan te tinapua paniisana Jew sei la lo retireti na leon Israelpurongo. 20Pani tatuara eniramara Cyprusenia Cyrene sohena, ale lara la pala Antiochla verea isana tamlohi roroha sei leora eniamara Greek, la lo retivujavujangi Moli Iesu.21 Suihan Moli mo lo toho hinira, ale vaotavera sei la tamlohi roroha la rasua, ale laposi mai isan Moli.

22 Sorasora atu mara mo pala na vaokalesia Jerusalem, ale la rule Barnabasmo sahe Antioch. 23 Mara mo pala mohiteuli na vavahinau ruhuruhu non Godisara, ale mo avulahi mo retituetueniravara la lo toho rilangi vararuhu isanMoli, 24matan Barnabas enia tamlohi ruhumatea, Tanume Tapu mo marivi hinia, alenona rasuamo rilangi, ale matana, tamlohimatuvana la mele mai isan Moli.

25 Matana, Barnabas mo vano Tarsusvara i ale Saul, 26 ale mara mo tapaia, molavia mo sinai Antioch. Barnabas peresiSaul la lo pulutahi peresi vao kalesia atu,ale la vujangi na tamlohimatuvana eamatatauni matea. Antioch natu, enia tiromajara sei tamlohi rasua la lavi hija sei —kalesia ea.

27 Ale hin la rani atu provet hai la taiJerusalem la saheAntioch. 28Vonaramateahijana Agabus mo turu, ale mo retiman-govi na suihan Tanumen God mara maruatavera matea i pa jovi na varama, ale hinauatu mo masese hin rani atu Claudius mo

Page 159: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 11:29 156 Acts 12:23lo supe nona mara Rome. 29 Ale matana,tamlohi usuri Antioch la hatihia vara lapa sile te tuetueni isana voraira peresi navevoraira sei la lo toho Judea, la pa silea so-hena vara la eri silea. 30Ale la vaia sohena,la sile na nora tuetueni isan Barnabas eniaSaul vara la pa silea isan la haratu la lo kilauna kalesia Jerusalem.

12La Vilimatei James

1 Hin la rani atu, supe Herod Agrippamo taurilati na kalesia hai vara i pavaikomokomora. 2 Mo retileu vara la vili-matei James, tasin John na sita vuro. 3 Alemara mo hitea vara Jew la avulahi hiniamo mele taurilati Peter sohena, harihi momasese na rani Passover. 4Mara mo tauriamo taua na ima rilangi, mo taua na limavao tamlohi vuro mo vati sei tupu vati navao matea. Herod mo lo romromia vara ipa lavi Peter i malue vara i aria na nahotamlohi hitahu na Passover. 5 Ale Petermo lo toho atu na ima rilangi, pani vaokalesia Jerusalem la lo usiusi rilangi isanGod matana.

Angelo Matea Mo Tiroma Hin Peter6 Ale hin vutepongi atu sei vara i rani

sahe supe Herod i pa vaia i turu na aria,Peter mo lo juruvi na livuha tamlohi vuromo rua, la liho na limana na jen, ale hai lalo turu na pelatin ima rilangi atu. 7Vahateapurongo, angelo matea non Moli mo palana pahisan Peter na lolon jara atu mo lotoho hinia na ima rilangi, ale mera mateamo merasahi jara atu. Mo hoti Peter narorona, ale mo rohaia mara, “O turu vila.”Ale jen la jovi narihi na limana. 8Ale angeloatu mo verea isana mara, “O ruru ale o runa nom sabat!” Ale mo vaia sohena. Alemo mele verea isana mara, “O tavuhorohona nom ruru tavera, ale o usuriau.”

9 Ale Peter mo malue mo usuria. Mosopo levosahia vara hinau atu angelo atumo lo vaia enia hina vararuhu, pani mo loromromia vara mo lo hite na hinau mateasohena mavuho matea. 10Ale lara la jeu natiroma vao tamlohi vuro peresi na haruavao tamlohi vuro sei la lo kilau na imarilangi, la sahe tataholo na pelati aen seimata unu hin taon tavera atu. Pelati atumo hasena roi matara, ale la malue la lousuri na malele tavera matea, ale vahateapurongo, angelo atu mo tinarihia.

11Ale romin Petermaramomelemaimohasena verea mara, “Nakerihi na levosahimamahunia vara Moli mo rule na nonaangelo vara i juriau na liman Herod peresina hinau tari sei Jew la opoia vara i pamasese isaku.”

12Mara mo levosahia, mo vano na imanMary tinan John sei tapala hijanaMark. Aletamlohi matuvana la lo pulutahi ea la lousiusi. 13 Ale mara mo riringi na pelatinrope ima atu, hararihi volitusi matea hi-jana Rhoda mo mai vara i roi. 14Mara morongovosahi na leon Peter, na nona avulahimo sopo roi na pelati pani mo maro momele unu na ima mo vereulia isara varaPeter mo lo turu na pelati.

15 La verea isana lara, “Ko to, ko pututeni?” Pani mo verea mo rilangi mara movararuhu, ale enira la lo verea vara, “Enianona angelo!”

16 Pani Peter mo lo riringi ale eniralara la roi, la hitea ale la marurahi tavera.17Pani mo vai na matamata na limana varala tohomalum, alemo vereulia sohena savaMoli God mo narihia hin ima rilangi atu.Ale mo verea mara, “Ha vere la hinau nikeisan James peresi na voraira.” Moiso momalue mo vano na jara tinapua matea.

18Na nahonaho rani tamlohi vuro tari naima rilangi atu lamatahu tavera na savamomasese isan Peter. 19 Supe Herod mo palaisara atu, ale mo alea pani mo sopo hitea,ale mo usi na retiusia hai isan la tamlohivuro atu sei la lo kilaua moiso mo retileuvara nona tamlohi vuro tinapua la lavira lavano la vilimateira. Moiso Herod mo sivomo hahau roto Judea mo vano Caesareavara i lo toho atu.

Herod Agrippa Mo Mate20 Supe Herod Agrippa mo lolokoru

tavera na mara Tyre peresi Sidon, ale lamai isana na romromi matea, ale na raniBlastus patu volitusi non Herod mara momajinga na romira moiso, la usia vara laeri sari tamata peresi Herod matan harahinau mo lo tai na jaran Supe. 21 Ale hinrani atu sei Herod mo taua moiso, mo runa nona ruru peravu mata supe, mo sakelena jara sakele mata supe, ale mo sile nanona retireti isara. 22Tamlohi la lo ulo lara,“Aaah! Leo god matea nahai, mo sopo leotamlohi!”

23 Vahatea purongo, angelo matea nonMoli mo vilijovia matan mo sopo sile na

Page 160: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 12:24 157 Acts 13:24hasohaso isan God, ale hulesi la hania momate.

24Pani reti non Godmouluamo vanomovai na tamlohi matuvana tinapua la rasua.

25 Barnabas enia Saul lara la vai vevuhina sava la lo vano matana Jerusalem, lamele hilu matan Antioch la lavi John sei,tapala hijana Mark.

13Tanume Tapu Mo Rule Barnabas Enia Saul

1 Harihi enia hija provet hai peresi natamlohi vujangi Antioch: Barnabas, Simonla tovia ‘tamlohi viriha’, ale Lucius maraCyrene, Manaen enia vorain Herod Antipasmatea, vaona la korohia, ale Saul. 2Na ranimatea la tapuhoro na hanhani ale la pa lolotu Moli, Tanume Tapu mo verea mara,“Ha tauhasehi Barnabas enia Saul matanoku voko atu na tovira matana.” 3Hitahuna nora tapuhoro na hanhani peresi nausiusi, la tau na limara hinira ale la rulerala vano na malelera.

Tiroma Hahau Non Saul4 Ale Barnabas enia Saul, Tanume Tapu

mo rulera la sivo Seleucia na pahisa tasi,ale la vele na boti hin jara atu, la sivo naUreuren Cyprus. 5 Lara la hoso Salamis,la retivujavujangi na reti non God na imalotu nona Jew. Ale JohnMarkmo lo usurirasohena nora tuetueni.

6 Lara la hahau roto ureure atu la kakauPaphos, la tataholo na tamlohi matea molo mahumahu na suihan tiapolo, enia Jewprovet haluhalu matea hijana Bar-Jesus,7 enia mo lo toho peresi na tamlohi aulumatan Cyprus sei supe non Rome mo tauaatu, hijana Sergius Paulus, enia tamlohilelevosahi matea. Tamlohi aulu atu movaharule matan Barnabas enia Saul matanmo opoia vara i rongo na reti non God.8 Pani Elymas tamlohi mahumahu atu moretihorora matan mo sopo opoia vara tam-lohi aulu atu i rongo te reti na rasua nonSaul enia Barnabas hin Iesu.

9 Pani Saul sei tapala hijana Paul,Tanume Tapu mo marivisia ale Paul mokilau tataholo isana, 10 ale mara, “Engkonatun Tiapolo, ko marivi na halu peresiposposi tope na leu, meresahi nona hinautari sei la ruhu, o pa isoiso na nomvailejleji na malele vararuhu non Molipangisa? 11 Ale nakerihi natu, liman Molimo meresahi isam, ale o pa vuso, o pa

sopo eri hite na mera alo matan te ranimakomona.” Vahatea purongo, matanamonini ale roroha mo sohonia, ale mo alealetamlohi vara tea i tauri na limana i tiromahinia. 12 Tamlohi aulu atu mara mo hitehinau atu mo masese mo rasua, matan momarurahi tavera na vujangi matan Moli.

Paul Enia Barnabas La Sahe Antioch13Moiso, Paul peresi na tapalana la mele

malue Paphos na boti matea la sahe matanPamphylia. La hoso na taon matan Perga.John Mark mo tinarihira atu natu, ale momele hilu mo sivo Jerusalem. 14 La melemalue Perga la sahe la pala Antioch matanPisidia, ale na rani Sabbath la vano la ununa ima lotu nona Jew la sakele. 15Hitahunna evievi mata Leu non Moses peresi nareti nona provet, patu tamlohi mata imalotu mo sohai na retisohai isara mara, “Lavorai, vara te nomim retisohai mata tuenina tamlohi, ha sinai ha silea.”

16 Ale Paul mo turu mo tahe na limanavara la tapurongo ale mara, “La tavtavuinIsrael peresi kamim ka tamlohi roroha seika lo sile na oloolo isan God, ha tapurongo:

17 God nona tavtavuin Israel, mo vironina nora pua, alemo vaira la ulua rilangi hinrani atu la lo toho Egypt. Ale mo jurira nasuihana la malue na mauri slev. 18 God molavi na rani rilangi isara na jara hasetohomata tauni ngavulu vati (40). 19Alehitahun haratu, mo vaikomokomo namarajara tinatinapua mo limaravrua Canaan,ale mo sile na nona tamlohi hin jara atusohena koruna. 20 La hinau atu marivitivara i lavi na tauni mo ngavulu sangavuluvati mo ngavulu lima (450). Hitahuna,mo silera na tamlohi ari mo tikeli na raninon provet Samuel. 21 Moiso, tamlohi latangi matan vara te nora supe, ale Godmo silera hin Saul natun Kish, tavtavuinBenjamin matea, ale enia mo aulu matatauni mo ngavulu vati. 22 Pani God monarihia sohena supe, ale mo tau David najarana. God mo retireti matan David mara,‘Na hite David natun Jesse vara romina mousuri na romiku matan enia i pa vai nahinau tari na masaloku.’

1 Sam 13.1423 Ale mahapin David, Iesu natu, enia

haratu sei God mo sohaia usuri na nonaretitauhi hinia sohena Jujuri non Israel!24 Hin la rani atu la tiroma na nona pala,John tamlohi paptijo mo lo retivujavujangina tavtavuin Israel vara la vahari na nora

Page 161: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 13:25 158 Acts 13:50

hehe, ale la posi mai isan God la paptijo.25Ale vavahinau non Johnmariviti vara i loisoiso, mo verea vaha visa mara, ‘Ka romivara enau hare? Enaumo sopo tamlohi atu,pani ha lo levosahia vara haratu mo lo maihitahu hiniau, enau na sopo tataholo varaa uli na asi eve palona.’

26 La vorai, kamim sei natun Abrahamperesi kamim tari sei ka tamlohi rorohasei ka lo sile na oloolo isan God non Israel,retisohai matan juri akerihi, mo mai isaramo isoiso. 27 Tamlohin Jerusalem peresina nora tamlohi aulu la marivisi na reti-mangovi hin haratu la sile na talai isan Iesuvara i mate. La sopo hitevosahia vara eniaharatu sei provet la lo uliuli matana, hinapurongo vara la lo rongo na retireti nonaprovet tarea na Sabbath. 28 La sopo eritapai te malele vara i ori hinia, ale hinapurongo hin haratu, la usi Pilate vara ivilimateia.

29 Ale lara la marivisi vevuhi na reti-mangovi mata nona mateia, la juria natalopeilopei, la taua na papa matea. 30PaniGod mo sauteterahia na mateia! 31 Ale mopala vaha visa isan la haratu sei enira tolula tai Galilee la sahe Jerusalem, enira natula vere la hinau sei la hitera isana tavtavuinIsrael.

32Ale kama lo retivujavujangi kamimhinRetiruhu atu matan retitauhi sei God movai isana nora pua, 33vara retitauhi atu Godmomarivisia isara — natura hin haratumotahe Iesu sohen David mo ulia na haruapsalm mara,‘Engko Natuku,

nahapani na vujangiavara enau Tamam.’ Psa 2.7

34 Enia hina vararuhu matea sei God motahe Iesu na mateia matan vara i pa soporovo, hinau atu mo verea na Retitapu seimara,‘A pa sileho na leruhu tapu peresi na reti-

tauhi sei na vaia isan David.’Isa 55.3

35Matana, momele verea na psalm tinapuamatea mara,

‘O pa sopo tinarihia vara nomTamlohiTapu i hite na rovo.’

Psa 16.1036 Matan David, hitahun haratu mo vai

na masalon God na nona rani, mo mateale la tavunia peresi na tahisana, epenamorovo. 37 Pani haratu sei God mo lo tahea namateia, epena i pa sopo hite na rovo.

38 Matan haratu, la vorai ha levosahiavara hinia, kama lo retivujavujangia varaGod i pa romi na hehe, 39 ale vara savatamlohi la tau na nora rasua hinia, la patataholo na nahon God, hinau sei Leu nonMoses i sopo eri vaia hin te rani. 40 Ha lokilau! Ha sopo tinarihia vara retireti nonaprovet la lo vere kamim, matan la verealara,41 ‘Ha hitea la tamlohi kerekerehi,

ha marurahi tavera hinia ale ha tihai!Matan na lo vai na vavahinau matea

na nomim rani,vavahinau atu ha sopo eri rasua,

hina purongo vara tea la vereuliaisamim.’ ” Hab 1.5

42 Paul enia Barnabas lara la lo malue nanora ima lotu, tamlohi la usia mo rilangiisara vara la mele vere la hinau atu natavalu wik na Sabbath. 43 Jew matuvanaperesi la haratu sei la posi la lavi na rasuanona Jew la lo lotu na ima lotu la usuri Paulenia Barnabas, ale la tupra rua atu la vereaisara vara la turu rilangi usuri na romruhunon God.

Paul Mo Vano Isana Tamlohi Roroha44 Sabbath atu mo usuria, mariviti tam-

lohi tari hin taon tavera atu la sinai vara larongora la retivujavujangi na reti nonMoli.45 Pani Jew lara la hite vao atu, mereimereimomarivisira, ale la tapulo vereleji na savaPaul mo lo verea isara, la lo retisatihia.

46 Paul enia Barnabas la romrilangi lararamira lara, “God mo taua vara kamapa sile na Retiruhu isana tavtavuin Israeltiroma, pani matan ka rohu hinia, alematan ka hitea vara ka sopo tataholo varaha lavi na mauri tui, kama pa silea isanatamlohi roroha. 47 Matan Moli mo retileuhinia isamam hin haratu mo verea mara,‘Enau na vai kamim sohena malarani

isana tamlohi roroha,varaha lavi na retimata juri i vanona isoiso

varama.’ ” Isa 49.648 La haratu sei la tamlohi roroha lara

la rongoa, la avulahi hinia ale la hasohasona reti non Moli, ale la haratu sei God movironira mata mauri tui la rasua. 49Ale retinon Moli mo lo unu na jara tari hin jaratavera atu.

50 Pani tamlohi tavera nona Jew la revetakonahi na harai aulu sei la lo sile naoloolo isan God peresi na tamlohi aulumatan taon tavera atu, ale la vai na vaomatea la meresahi hin Paul enia Barnabasale la tipahi narihira hin jara tavera atu.

Page 162: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 13:51 159 Acts 14:2551 Pani la sarsarhi narihi na tangotangopalora matara ale la vano na taon taveramatan Iconium. 52Ale tamlohi rasua atu lamarivi na avulahi peresi na Tanume Tapu.

14Paul Enia Barnabas La Rohi Iconium

1 Na rani Paul enia Barnabas la lo tohoIconium, la unu na ima lotu nona Jew, ale laretivujavujangi peresi na suihamo vaia vaotavera jea matea isana Jew peresi la haratula tamlohi roroha la rasua. 2 Pani Jew seila sopo rasua, la ari posposi la haratu latamlohi roroha, ale la komo na romira lameresahi isan Paul enia Barnabas.

3 Mo vaia la toho mo peravu atu, ale laretivujavujangi mo sopo te matahu hinira,ale la vereuli na romruhu non Moli. AleMoli mo vujangia vara nona retisohai seimo vararuhu matan mo sile na suiha isananona vaharule vara la eri vai na matamatatavera peresi na hinau marurahi. 4 Panitamlohi hin taon tavera atu la patumasa,hai la turu peresi la Jew atu, ale hai la turuperesi la vaharule atu.

5 Vao matea mata Jew peresi la haratula tamlohi roroha peresi na nora tamlohitatavera la hatihia vara la pa vailejlejira, alela pa parura, 6pani Paul enia Barnabas larala levosahia, la rovo la vano na jara taveraLycaonia, ale isan la taon tavera atu Lystraenia Derbe peresi na jara ralihi ea, 7 ale laretivujavujangi na Retiruhu ea.

Paul Enia Barnabas La Rohi Lystra EniaDerbe

8 La pa lo toho atu Lystra la mai tataholona tamlohi papao matea, mo vora palonala sati ale mo sopo lo hahau na maurina.9Tamlohi atu mo lo tapurongo mo ruhu naretivujavujangi non Paul, ale Paul mo hiteaalemo hitevosahia vara eniamo rasua varaenia i eri ruhu. 10 Ale Paul mo verea isanana leo tavera matea mara, “O turu!” aletamlohi atu mo turu tataholo mo tapulohahau.

11 Ale vao atu lara la hite hinau atuPaul mo vaia, la ulo na leon Lycaonia lara,“La tamlohi nike enira god sei la tai natuka la pala na epe tamlohi!” 12 La tapulotovi Barnabas vara Zeus sei god nona maraGreek, ale Paul enia god sei Hermes matanenia mo lo sile na retireti. 13 Temple nonZeus mo lo toho na jingoima ropen taontavera atu. Ale nona pris peresi na vao

la lavi na buluk peresi na rongorongo lavaira na vira pahai, ale la lavira la vano namataruan taon tavera atu, ale la tatamahuvara la pa vai namalamalai isan la vaharuleatu.

14 Pani Barnabas enia Paul lara la ron-govosahi na sava la lo verea, la rari na noraruru ale la maro la vano na livuhan vaoatu la lo ulo lara, 15 “La tapala, ka lo vaila hinau sei mata sava? Kamam tamlohisohemim purongo. Kama mai matan varakama sile na Retiruhu isamim matan varaha pa vahari na hinau la sopo ruhu, ale haposi mai isan God sei mo mauri mo vai natuka, varama, tasi peresi na hinau tari sei lalo toho hinira. 16 Tuai mo tinarihia vara laharatu la sopo levosahi God na jara tari laeri usuri na masalora, 17 pani mo vujangiavara enia mo lo mauri na hina ruhu molo vaira sohena usa mo jovi na masapa alehanhani la ruhu, ale kamasu na hanhani kaavulahi matana.”

18 Pani hina purongo hin haratu, Paulenia Barnabas mariviti la sopo eri horo lavao atu vara la sopo vai namalamalai isara.

19 Pani Jew hai la tai Antioch peresi Ico-nium, la mai la posi na romin la vao atula meresahi hinira, ale la paru Paul ale lareve tahitahia mo malue hin taon taveraatu matan la romi vara mo mate. 20 Panitamlohi rasua lara la lo turu ralihia, Paulmo mele turu ale mo mele unu hin taontavera atu. Ale na rani tinapua matana,Paul enia Barnabas la malue la vano matanDerbe.

Paul Enia Barnabas La Sivo Antioch MatanSyria

21 Paul enia Barnabas lara la retivujavu-jangi na taon tavera matan Derbe la vaina tamlohi usuri matuvana. La mele hilula sivo Lystra, Iconium ale la mele saheAntioch matan Pisidia, 22 ale hin la jara atula tueni na rasua nona tamlohi usuri. Laretituetuenira vara la turu rilangi na norarasua, ale la veremamahunia isara lara, “Rapa unu hin mauri atu God mo aulu hiniana malele rani rilangi matuvana.” 23 Paulenia Barnabas la vironi na patu tamlohimata kilau na vao kalesia tari, ale na usiusiperesi na tapuhoro hanhani la taura nalimanMoli sei la lo tau na nora rasua hinia.24 Moiso la mele sivo roto Pisidia vavanola tikeli Pamphylia. 25Hin jara atu la meleretivujavujangi Perga moiso la sivo Attalia.

Page 163: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 14:26 160 Acts 15:2226 La malue hin jara atu la vele na boti

la vano Antioch matan Syria, jara atu seila lo tapulo na nora hahau ea, jara sei lataura na liman romruhu non God eamatanvoko sei la isoiso hinia natu. 27 Lara lapala, la tovimatavuhi na vao kalesia na jaramatea, ale la vereuli vevuhi na sava Godmo vaia isara ale sohena sava mo roi namalelemata rasua isan la haratu la tamlohiroroha. 28 Ale la lo toho peresi na tamlohiusuri Antioch mo peravu makomona.

15Council Tavera Nona Kalesia Jerusalem

1 Pani tamlohi hai la tai Judea la sinaila tapulo vujangi na kalesia vara, “Varaha sopo tairalihi sohen leu non Moses moverea, ha pa sopo eri juri!” 2 Paul eniaBarnabas lara la rongoa la sopo avulahi,la vauriuri tavera peresira matana. Alevao kalesia atu la vironi Paul enia Barn-abas peresi na nora tamlohi hai, vara lasivo Judea matan la sahe Jerusalem vara lasorahia peresi na vaharule tolu na tamlohitatavera nona vao kalesia Jerusalem. 3Vaokalesia Antioch la rulera la sivo, ale lara lalo sivo la rohi Phoenicia peresi Samaria, alela sorahia sohena sava la haratu la tamlohiroroha la posi, ale vorai kalesia hin la jaraatu la avulahi tavera matana.

4 Ale hin rani atu la kakau Jerusalem,kalesia tari, vaharule peresi na vajiahara,la lavi Paul enia Barnabas na avulahi. Alela vere vevuhi na sava God mo vaia na noravavahinau. 5 Pani tamlohi rasua hai seila tai na vao Pharisee, la turu lara, “Havujangi la haratu la tamlohi roroha varala pa tairalihi, ale la pa usuri na leu nonMoses.”

6 Vaharule peresi na vajiahara la pulu-tahi vara la sorahi hinau sei. 7 Retiretimatuvana la vanomoiso, Peter mo turu alemara, “La vorai, ka levosahia vara tiromaGod mo vironiau vara a vano a retivu-javujangi isan la haratu la tamlohi roroha,matan vara la eri rongo na retisohai mataRetiruhu, ale la rasua. 8 God sei mo lev-osahi na mapu tamlohi, mo vujangia varaenia mo avulahi hinira, matan enia mo silena Tanume Tapu isara sohen mo lo sileaisara nike. 9 Na nahon God, enra ra sopotinapua hinira, matan mo vai na mapura lavokevoke na rasua sohena. 10 Ale vara mosohena, mata sava ka lo vaihite God, matan

ka opoia vara ha tau na tetehi puhoni isanatamlohi usuri sei la tamlohi roroha? Hinausei, enra teni nora pua la sopo eri solotia!11 Pani ra rasua vara God i pa jurira naromruhu non Moli Iesu sohera.”

12Ale romromi atu mo moti, ale tamlohitari la tapurongo isan Barnabas enia Paul,la sorahi na matamata tavera peresi nahinaumarurahi sei Godmo lo vaira nanahotamlohi la tamlohi roroha.

13 La retireti mo isoiso, James mo turumo verea mara, “La vorai, ha tapurongoisaku. 14 Ka rongoa Simon Peter mo vereamoiso sohena sava God mo rulea isanatamlohi roroha vara i lavi narihi na nonatamlohi isara. 15 Ale reti nona provet lamajinga hin hinau sei sohen la ulia naRetiulia lara,16 ‘Hitahun hinau sei a pa mele pala,

ale a pamele voro na jaran supe Davidsei mo jovi.

A pa mele voroa hin la sopesopena seila lo toho,

ale a pa mele turuhia,17 matan vara tamlohi tinatinapua na

varama la pa hite Moli ea,la haratu sei la tamlohi roroha sei,na tovira moiso vara la pa noku.Harihi enia sava Moli mo verea.’

Amos 9.11–1218Haratu seimo lo vereuli la hinaunike tuai

moiso.19 Matan haratu, noku kilakilau ra sopo

mele sile te rani rilangi tinapua isana tam-lohi roroha sei la lo posi la mai isan God,20 pani mo ruhu vara ra uli te leta hateamata i verea isara vara i horora vara la sopohani na mit sei la silea isana tamasi moiso,ale vara la toho asau namaurimaji, ale varala sopo hani te maji sei la punia, ale la sopoinu na rae.* 21Matan la leu nike nonMosesla retivujavujangira na ima lotu nona Jewna taon tavera tari na Sabbath mata taunimo visa moiso.”

Leta La Ulia Isana Tamlohi Roroha22Ale vaharule peresi na vajiahara peresi

na vao kalesia Jerusalem, la vironi na tam-lohi hai, ale la rulera la sahe AntiochmatanSyria peresi Paul enia Barnabas, vara lavereuli na raramin romromi atu la lo hahaumatana. La tamlohi atu la vironi na patutamlohi nona vao kalesia mo rua, Judas

* 15:20: maji sei la punia: mo sopo tataholo vara ra hani na maji la punia matan raena mo pa lo marivi na visihona.

Page 164: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 15:23 161 Acts 16:10sei tapala hijana Barsabbas peresi Silas.23Harihi enia leta atu la lo lavia peresira:

“Retioloolo isamim la vorai kalesia An-tioch, Syria peresi Cilicia sei ka tamlohiroroha, mo tai isana vorai kalesia nikeJerusalem, peresi na vaharule peresi navajiaha sei la aulu na vao kalesia nike.

24Kama levosahia vara tamlohi hai la tainike la vano isamim ale la vai na romimimla kaka na nora vujangi, pani kama soporulera hin te hinau sohena. 25 Ale matana,kama hitea vara mo tataholo vara kamarule la vaharule sei Judas enia Silas peresila vorai ruhuruhu sei Paul enia Barnabasisamim usuri na romromi kamam tari nikekama hatihia. 26 Paul enia Barnabas seimariviti la mate matan Moli Iesu Kristo.27Ale matana, kama lo rule Judas enia Silasvara la pa vereuli na sava kama ulia hin letanike na nahomim.

28 Matan kama majinga peresi naTanume Tapu vara i pa mele ruhu varakama sopo mele tau te retileu rilangiisamim, pani la retileu nike mo visaletepurongo:

29 Vara ha sopo hanhani na mit sei lasilea isana tamasi moiso, ale vara ha sopohani te maji sei la punia, ale ha sopo inu narae, ale vara ha toho asau na mauri maji.Vara ha sopo vai la hinau atu, i pa ruhu jeaisamim. Enia natu, enra vuho.”

30Ale la vaharule tupu vati atu la malue,vahatea la sahe Antioch. La tovi matavuhina kalesia tari la mai jara matea atu, ale laevi leta atu isara. 31 Ale avulahi tavera mojovi isana kalesia tari hin rani atu, lara larongo retisohai ruhu atu.

32 Ale Judas enia Silas enira tupra ruala provet, ale la retireti mo peravu isanakalesia vara la tueni na nora rasua vara iulua i mele rilangi. 33 La lo toho atu matamakomo rani moiso, la rulera la mele sivoJerusalem peresi na leruhu nona kalesiaisan la haratu sei la lo rulera. 34-35 PaniPaul enia Barnabas la lo toho Antioch, la lovujangi, ale la retivujavujangi na reti nonMoli peresi na tamlohi tinapua hai.

Paul Enia Barnabas36 Rani hai la vano moiso, ale Paul mo

verea isan Barnabas mara, “Ra mele sahera rohi na vorai hin la taon tavera tarisei ra lo retivujavujangi na reti non Moliea, ale ra hitea vara la lo sohena sava.”37 Barnabas mo avulahi ale mo opoia varai lavi John Mark. 38 Pani Paul mo rohu

rilangi, matan John Mark mo rovo hiniratiroma Pamphylia ale mo sopo tuenira nanora vavahinau. 39 La sopo eri mai naromromi matelete mo vaia Barnabas molavi John Mark peresia ale la vele na botila sahe Cyprus, 40 pani Paul mo vironi Silasale la malue peresi na leruhu nona voraikalesia lamane peresi na harai. 41Mo saheroto Syria peresi Cilicia mo tueni na vaokalesia tari ea vara la turu rilangi na norarasua.

16Timothy Mo Usuri Paul

1 Paul mo mele sahe mo mai Derbe,ale mo sahe Lystra. Hin jara atu motapai na uluvou matea enia tamlohi usurimatea, hijana Timothy, enia natun haraiJew matea enia kalesia, pani tamana eniamara Greek matea. 2 Vorai kalesia Lystraperesi Iconium la verea vara enia tamlohiruhu matea. 3 Paul mo opoia vara Timothyi usuria na nora hahau, ale mo lavia motairalihia matan la Jew atu la lo toho hinjara atu la levosahia vara tamana eniamaraGreek matea. 4 Lara la lo vano na taontavera hatehateahi, la lo vereuli na sava seivaharule peresi na vajiaha sei lo aulu nakalesia Jerusalem, la hatihia vara tamlohiroroha la pa oloolo hinira. 5 Matana, vaokalesia tari la mele ulua rilangi na norarasua, ale evira mo lo sahe aulu na ranihatehateahi.

Tamlohin Macedonia Matea Mo Tovi Paul6 Ale la sahe la hahau roto na jara

taveramatanPhrygia peresi Galatia,matanTanume Tapu mo horora vara la sopo sivoAsia mata la vere na retisohai non Moli ea.7 Lara la mai Mysia, la vaihitea vara la sahena jaramatan Bithynia, pani Tanumen Iesumo horora, 8 ale la mele hahau sivo rotoMysia moiso la sivo Troas.

9Hin vutepongi atu hinau matea sohenamavuho matea mo pala isan Paul. Mo hitena mara Macedonia matea mo lo turu atumo lo usia rilangi mara, “Omai Macedonia,o tueni kamam!” 10 Paul mara mo hitemavuho atu moiso, kama turu vahatea, alekama aleale malelemam vara kama vanoMacedonia, kama levosahia vara God motovi kamam vara kama vano kama retivu-javujangi na Retiruhu isara.

Lydia Mo Rasu Na Retiruhu

Page 165: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 16:11 162 Acts 16:3711Ale kama vele na boti Troas kama sahe

tataholo Samothrace, ale mo mele ranisahe kama hoso Neapolis, 12 moiso kamamalue atu kama lo sahe Philippi, enia taontavera matan Macedonia, jara mara Romematea. Kama toho atu mata makomo rani.

13 Ale na Sabbath kama malue namataruan taon tavera atu, kama vanomakomona na pahisa wai matea. Kamaromi vara enia jara matea tamlohi la lopulutahi mata usiusi ea, ale kama sakelehin jara atu ale kama lo sorasora peresi laharai atu sei la lo pulutahi atu. 14 Vonaramatea, hijana Lydia eniamara Thyatira sei,enia taon tavera matea, enia mo lo vai namania na ruru ruhu sei perpel, ale matanenia mo lo lotu God, mo lo tapurongoisamam. Ale God mo roi na mapuna vara irasu na sava Paul mo lo verea. 15 Ale molavi na paptijo peresi na vao imana, alehitahuna, mo usia rilangi isamam mara,“Vara na nomim kilakilau ka hitea varaenau na lo turu rilangi hin Moli, ha maina imaku ale ha lo toho ea.” Ale mo vereamo rilangi vavano kama majinga isana.

Paul Enia Silas Na Ima Rilangi16 Kamara kama lo vano na jara mata

usiusi, kama tapai na hararihi slev mateasei tanume sasati mata vere na hinau i pamasese mo lo toho hinia. Ale nona tamlohitavera la lo lavi na mania tavera matana.17 Mo lo usuri kamam peresi Paul, mo loulo aulu mara, “La tamlohi nike enira lavolitusi non God sei mo Aulu Jea, enira lalo retivujavujangi kamim na malele matajuri.”

18 Ale mo lo vai hinau atu sohena matarani matuvana moiso, ale Paul mo mal-okona, ale mo posi vano isana mo vereaisan tanume sasati atu mara, “Na retileuisam na hijan Iesu Kristo vara o maluehinia.” Ale vahatea purongo mo tinarihia.

19 Pani nona tamlohi tavera lara la hiteavara malele mata nora mania mo pelati, lataurilati Paul enia Silas la reve tahitahirala sivo na jara maket, la vaira la turu nanaho tamlohi aulu hin taon atu. 20 Lara lalavira la mai la turu na naho tamlohi ariaatu, la verea lara, “La mara Jew nike, la lovai na rom tamlohi hin taon tavera nike lasopo sakele, 21 ale la lo vujangi na tamlohina posposi hai mo sopo tataholo vara enramara Rome ra lavira teni vara ra vaira!”

22 Vao atu la tapulo turuleji hinira, alela tamlohi aria atu la rari narihi na ruru

non Paul enia Silas, ale la retileu vara lahamajira na maja. 23 Hitahun haratu lahamaji komokomora, la pulahira na loloima rilangi, ale la retileu vara tamlohi imarilangi i lo kilaura vara la sopomele malue.24Mara mo lavi retileu atu sohena, mo pu-lahira sivo na jaramatea na lolona vahatea.Ale mo sohoni na palora na koko tapea mopilatira.

25 Na livuha vutepongi, Paul enia Silasla pa lo usiusi ale la lo lalavete isan God,ale tamlohi tinapua na lolo ima rilangi, lalo tapurongo hinira. 26 Vahatea purongo,mihi tavera matea mo hisu, mo hisuhi imarilangi atu mo tikeli pulona vahatea, alevahatea purongo pelati tari la roi, ale jentari la jovi narihi hinira enira mo isoiso.27 Tamlohi kilau na ima rilangi mara moturu mo hitea vara pelati tari la roi, moreve narihi na nona sita mo tatamahu varai pa vilia enia hasena, matan mo romi varala haratu la lo toho na lolo ima rilangi larovo moiso. 28 Pani Paul mo ulo aulu isanamara, “O sopo vaia! Matan kamam moisoiso nahai kama lo toho!”

29Tamlohi atu mo ulo mata lamu ale momaro matan lolon ima rilangi atu vahatea,alemo jovi na palon Paul enia Silas na nonamatahu. 30Moisomo lavira lamalue alemousia isaramara, “La tamlohi tavera, a pa vaina sava vara a eri juri hinia?”

31 La raramia lara, “O tau na nom rasuahin Moli Iesu, ale o pa juri, engko peresina vao imam.” 32 Ale la vere na reti nonMoli isana peresi la haratu sei la lo tohoperesira na lolo ima. 33 Ale hin vutepongiatu purongo mo lavira la vano mo hoje namatara maja isara, ale enia peresi na vaotari na imana la paptijo vahatea. 34 Alepa tamlohi atu mo lo kilau na ima rilangimo lavira la sahe na imana, ale mo tau nahanhani na nahora ale mo avulahi taveraperesi na vao imana, matan enira la tau nanora rasua hin God.

35Pani na nahonaho rani, la tamlohi ariaatu la rule na nora police vara la verea isantamlohi atu mata kilau na ima rilangi lara,“O tinarihira!”

36 Pa tamlohi atu mata kilau na imarilangi, mo vere retireti atu isan Paul mara,“Tamlohi aria, la vaharule vara a tinarihikamim. Ale matana, ha malue ha vano natamata.”

37 Pani Paul mo verea isana police atumara, “La tamlohi atu la hamaji kamam

Page 166: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 16:38 163 Acts 17:18na naho tamlohi, la sopo usuri na pospositataholomata ari na tamlohi, hina purongovara kamamara Rome, ale la pulahi kamamna ima rilangi. Ale nake, la opoia vara latinarihi kamam tamlohi la sopo levosahia?Mo sopo te malele sohena. Ha vano haverera hinia vara enira la pa mai nike, alela narihi kamam.”

38 La police atu la vere la retireti atuisan la tamlohi aria atu. Ale la tamlohiaria atu lara la rongoa vara Paul eniaSilas enira mara Rome, la matahu taveramatana. 39Ale lamai la romtuhutuhu isara.Ale la lavi narihira la usira rilangi vara lamalue hin taon tavera atu. 40 Lara la maluena ima rilangi, la vano la unu na imanLydia, ale lara la hite na vorai kalesia atula retituetuenira moiso la malue.

17Paul Enia Silas La Kakau Thessalonica

1 Lara la hahau roto Amphipolis eniaApollonia moiso, la mai Thessalonica seiima lotu nona Jew matea mo lo toho ea.2 Ale usuri na posin Paul, mo lo matavuhiperesira mata Sabbath mo tolu, ale mo lovereuli na Retitapu isana tamlohi ea. 3Molo vereuli mamahuni na Retitapu na nonavujangi sohena sava Kristo i pa lavi narongohaji, ale i pa mele turu na mateia, alemo verea mara, “Iesu akerihi natu sei na loretivujavujangia isamim, enia Kristo atu.”4Tatua Jew atu la rasua peresi na vao taveramara Greek la lo lotu God peresi na haraiaulu matuvana, la avulahi vara la tapalaperesi Paul enia Silas.

5 Pani tamlohi aulu nona Jew lamereimerei hinira, ale la lavi na tamlohisasati hai hin vao tavera atu na jara maket,ale la vaira la mai vao meresahi matea,ale taon tavera atu mo tapulo roroa naleora. 6 Ale lara la sopo eri hite Paul eniaSilas, la reve tahitahi Jason peresi na voraikalesia hai, la vaira la turu na naho tamlohiaulu matan taon tavera atu, la ulo lara, “Latamlohi nike sei la lo posileji na varama,enira nahai la pala nike sohen la petevaia na jara tinapua moiso, 7 ale Jason moavulahi hinira mo taura na imana! Eniramo isoiso la lo turuleji na retileu non supe

nona mara Rome matan la lo vere na supetinapua matea hijana Iesu!”

8 Ale tamlohi peresi na tamlohi aulumatan taon tavera atu lara la rongo lahinau sei, romira la sopo sakele. 9 Latamlohi aulu atumatan taon tavera atu larala lavi na mania mata volituhu non Jasonperesi la vorai kalesia tinapua atumoiso, latinarihira.

Paul Enia Silas La Kakau Berea10 Hin vutepongi atu purongo, kalesia

la rule Paul enia Silas la malue la vanoBerea, ale lara la pala atu, la vano la ununa ima lotu nona Jew. 11 Ale Jew matanBerea enira tamlohi ale lelevosahi, la jeu laharatu Thessalonica, matan la lo opoia jeavara la tapurongo hin retisohai atu na ranihatehateahi, ale la lo kilau usurimamahunina Retitapu matan vara la hitea vara mosohena teni mo vono. 12 Ale matana, vaotavera isara la rasua peresi na mara Greekaulu hai lamane peresi na harai. 13 PaniJewmatan Thessalonica lara la rongoa varaPaul mo lo retivujavujangi na retisohaimata reti non God Berea, la mai ea sohena,ale la vai na vao matea matan vara la vaina romi tamlohi la sati. 14 Ale vahateapurongo la vorai kalesia atu la rule Paulmosivo na tasi, pani Silas enia Timothy la lotoho atu Berea. 15 La haratu la lo tiromahin Paul la lavia mo sivo la tikeli Athens,ale Paul mo verea isara mara la vere Silasenia Timothy la sinai isana vila, ale la voraikalesia atu la malue la sahe matara.

Paul Mo Retivujavujangi Athens16Ale na rani Paul mo lo saovira Athens,

romina mo jovi tavera matan mo hite taontavera atu mo marivi na tamasi. 17 Alemo lo vano na ima lotu nona Jew varai retivujavujangi isara peresi na tamlohiroroha sei la lo lotu God ea, ale na ranihatehateahi mo lo vujangi na vao tamlohisei la lo toho na jara maket.

18 Ale Paul mo mele sorasora peresi natamlohi hai la lo usuri na vujangi nonEpicurus peresi hai non Zeno sei la toviraStoic,* ale hai la lo usia lara, “Tamlohirongorongo vono nike mo lo vere na savanahai?” Tatuara lara, “Vara o tapurongousuria, o pa hitea sohena vara mo lo vu-jangi na rasua paro matea.” La pa verea

* 17:18: Epicurus / Zeno: Epicurus enia Zeno la vujangi na nora kilakilau mata mauri isana tamlohi. Ale hai lausurira, la haratu la lo usurira la lo verea vara enira la tamlohi lelevosahi. Hija tamlohi usuri non Epicurus eniaEpicurean, ale hija tamlohi usuri non Zeno enia Stoic.

Page 167: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 17:19 164 Acts 18:8sohena matan Paul mo lo retivujavujangina Retiruhu matan Iesu peresi na nonasauteterahi. 19 Ale la lavi Paul la vano nacouncil nora sei hijana Areopagus,† lara,“O eri vereuli kamam hin vujangi paroakerihi sei ko lo retivujavujangia? 20Matanko lo vere na hinau paro hai nahai na pero-mam, ale kama opoia vara kama levosahina raramira.” 21 Mara Athens peresi natamlohimara jara tinatinapua sei la lo tohoatu, tarea la lo opoia vara la lo sorahi naromromi paro sei la pa pala purongo.

22 Ale Paul mo turu na naho vao matanAreopagus atu ale mara:

“Mara Athens, na hitea vara kamim karilangi na sava ka lo rasua, 23 matan narana lo hahau ralihi, ale na hite na nomimhinahinau mata lotu, ale na mele hite nauliuli matea mo lo toho na votavota vara,

Isana god mateakama sopo levosahia

Matan haratu a pa retivujavujangikamim hin God atu sei ka lo lotua pani kasopo levosahia.

24 God atu sei mo vai na varama peresina hinau tari hinia eniaMolimatan na tukaperesi na varama, ale mo sopo toho na imalotu sei tamlohi la lo vaira na limara, 25 tenitamlohi la sopo volitusi isana na limarasohena vara enia mo opoi te hinau isara,pani enia natu mo sile na mauri peresina maromaro peresi na hinau tari isanatamlohi tari. 26 Ale na tamlohi matea movai na tamlohi mara jara tinatinapu tarivara la toho na jara tari na varama, mo tauna nora rani ale mo tau na jara sei varala pa toho ea, 27matan vara la pa ale God,ale la pa tarongo ale vara la tapaia, panieniamo sopo toho asau hinira hatehateahi.28 Matan hinia, enra ra lo mauri, ra lovavahinau ale ra lo toho, sohena nomimtamlohi lelevosahi hai la verea moiso lara,‘Matan enra sohena enra taniana.’

29Ale matan enra sei ra natun God, ra pasopo romromia vara God enia hinau mateala vaia na gold teni silver teni vatu, tenite niniu tamlohi la vai mamahunia usurina romira. 30Matan haratu, hina purongovara God mo lo kilau purongoi la haratu lalo toho na mauri roroha, pani nake, mo loretileu vara tamlohi tari na jara tari vara lapa vahari na nora hehe, 31matan enia motau na rani matea moiso vara i pa ari na

varama usuri na nona posposi tataholo jeana lima tamlohi matea enia mo vironia, alemo vujangiamomemera isana tamlohi tarihin haratu mo sauteterahia na mateia.”

32 Ale lara la rongo na retireti matansauteterahi atu, hai la tapulo vaivaia. Panihai lara, “Kama pa mele tapurongo isammatan la hinau akerihi hin te rani.” 33 AlePaul mo malue na naho tamlohin Areopa-gus atu. 34 Pani tamlohi hai la usuria ale larasu na sava mo lo verera. Vonara mateahijana Dionysius, enia tamlohi matea hincouncil tavera atu Areopagus, ale haraimatea hijan Damaris, ale mele tamlohitinapua hai peresira.

18Paul Mo Tapai Priscilla Enia Aquila

1Hitahun haratu, Paul momalue Athensmo sivo Corinth. 2 Ale mo tapala peresina Jew matea hijana Aquila mara Pontusmatea sei mo pa tai Italy purongo peresinarouna Priscilla, matan Claudius, supematan Rome, mo retileu vara Jew tari lamalue Rome, 3 ale matan Paul, enia nonavoko mo sohera la lo vai na tent, ale mo lotoho peresira mo lo voko peresira.

4 Ale na Sabbath hatehateahi, Paul molo retivujavujangi isana Jew peresi namaraGreek na nora ima lotu ale mo lo vaihiteavara la levosahia vara Iesu enia hare.

5Silas enia Timothy lara la taiMacedoniala pala, Paul mo tau vevuhi na nona ranimata retivujavujangi na reti non God, alemo lo vereulia isana Jew tarea vara Iesuenia Kristo atu la lo kilau matana. 6 PaniJew lara la rohu hinia, ale la verelejlejia.Paul mo vai na tovongi matea mo vujanginanona rohuhinira hinharatumo sarsarhinarihi na tangotango na nona ruru alemara, “Raemim i pa toho na patumim, mosopo te noku hinau hinia! Mo tapulo nake,a pa vano isana tamlohi roroha!”

7Moiso, Paulmomalue hinnora ima lotuatu mo vano mo unu na ima matea mo lotoho na pahisan ima lotu atu, enia imanTitius Justus, tamlohi roroha matea panieniamo lo lotu God. 8Pani Crispus, tamlohiaulu mata ima lotu atu, enia peresi na vaoimana sohena la rasu Moli. Mara Corinthtinapua hai sei la rongo hinau atu, la rasua,ale la lavi na paptijo sohera.

† 17:19: Areopagus: Council akerihi enia mo lo kilau usuri na vujangi tari la lo unu Athens peresi na tamlohira.

Page 168: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 18:9 165 Acts 19:69 Ale Moli mo vujangi Paul na

hinau matea sohena mavuho matea hinvutepongi atu, mo verea isana mara, “Osopo matahu, o retireti, o sopo puni najingom, 10matan enau na lo toho peresiho,ale tea i sopo eri tikeli na epem vara ikomoho, matan noku tamlohi hin taontavera nike la marivi.” 11 Matan haratu,Paul mo lo toho atu mata tauni matea vitumo limarave, mo lo vujangi na reti non Godisara.

Paul Mo Turu Na Nahon Gallio12 Ale hin rani atu Gallio mo lo aulu hin

Achaia, Jew la pulutahi jara matea la vai navao tavera matea, ale la turuleji hin Paul,la taurilatia la vaia mo turu na naho jaraaria vara la aria 13 lara, “Tamlohi akerihimo lo verea isana tamlohi vara la lotu Godna malele matea mo sopo usuri na posposisei leu non Moses mo lo verea.”

14 Paul mo tatamahu vara i pa retiretipani Gallio mo verea isan la Jew atu mara,“Vara hinau akerihi enia mata tope na leumatea, teni matan te varen sasati, i pa tata-holo vara a tapurongo isamim Jewmatana,15 pani matan enia mata nomim retiretiperesi na hija tamlohi peresi na nomim leu,kamim purongo ha vai tataholoia. A pasopo ari na hinau sohena.”

16 Ale mo vai na nona tamlohi la sohainarihira na nona jara aria. 17Ale vao atu lataurilati Sosthenes, tamlohi aulu mata imalotu nona Jew, ale la tapulo tamajia na nahojara aria atu purongo, pani Gallio mo sopokilaura hinia.

Paul Mo Mele Vano Antioch Matan Syria18 Paul mo mele toho Corinth mata rani

matuvana moiso natu mo vere enra vuhoisana vorai peresi na vevorai kalesia atu.Ale mo vele na boti matea peresi Priscillaenia Aquila matan vara la vano Syria. Paulmo hiri narihi na vuluna hin rani atu la palo toho Cenchreae mata vujangia vara movai vevuhi na nona retitauhi. 19 Na ranila pala Ephesus, Paul mo tinarihi Priscillaenia Aquila la pa lo toho atu. Ale enia mosahe mo unu na ima lotu nona Jew, ale moretivujavujangi isara. 20Mara Ephesus larala usia vara i toho peravu isara, mo vereaisara mara mo vono, 21 pani mo vere enravuho isara alemara, “Vara namasalon God,a pa mele mai isamim.” Moiso la mele velehin boti atu, la malue Ephesus. 22 Ale larala hoso Caesarea, Paul mo sahe Jerusalem

vara i sile na retioloolo isana vao kalesia eatiroma, moiso mo pa sahe Antioch matanSyria.

23 Mo lo toho atu mata makomo rani,moiso mo mele malue mo sahe mo ralihina jara matan Galatia enia Phrygia vara ivai na tamlohi usuri hin la jara atu la melerilangi.

Apollos Mo Tapulo Na Nona Vavahinau24Hin pongi atu Jew matea hijana Apol-

los mara Alexandria mo pala Ephesus. Aleenia tamlohi sorasora ruhu matea mo lev-osahi mamahuni na Retitapu. 25 Mo lavina nona levosahi matan Moli moiso, alemaurina mo lo vujangi na nona avulahina nona retireti peresi na vujangi tataholoruhu na hinahina vararuhu hin Moli, paninona levosahimo tikeli na paptijo non Johnpurongo. 26Mo tapulo na nona retireti nalolo ima lotu nona Jew mo sopo te matahuhinia. Pani Priscilla enia Aquila lara larongoa, la tovi rorohia vano hasena, ale lavere tataholoi na malelen God isana.

27 Hitahu, Apollos mara mo opoia vara isivo Achaia, vorai kalesia peresi na vevoraikalesia la retituetuenia vara i vaia. Alela uli na leta matea isana vorai kalesiaAchaia vara la lavia. Mara mo pala isan laharatu la rasua atu, mo tuenira mo taverausuri na romruhu non Moli, 28 matan movilijovjovi vevuhi na romromi nona Jew nanaho tamlohi. Ale mo vujangira usuri naRetitapu vara Kristo atu enia Iesu.

19Hatolu Hahau Mata Vavahinau Non Paul

1 Ale hin rani atu Apollos mo lo tohoCorinth, Paulmohahau roto na uratanAsiamo pala Ephesus. Ale hin jara atu mo tapaina tamlohi usuri hai, 2 ale mo verea isaramara, “Kamim ka lavi na Tanume Tapu hinrani atu ka tapulo rasua, teni mo vono?”

La raramia lara, “Mo vono, kama sopo lorongoa vara te Tanume Tapu mo lo toho.”

3Ale Paul mo verea mara, “Vara sohena,kamim ka paptijo na sava?”

Lara, “Paptijo atu Johnmo lo vaia.” 4Paulmara, “Paptijo atu John mo lo vaia, eniapaptijo mata vahari na hehe, ale mo loverea isana tamlohi vara la pa tau na norarasua hin haratu mo lo mai hitahu hinia,enia mo lo vere Iesu sei.”

5 Lara la rongo hinau atu, la paptijo nahijan Moli Iesu, 6 ale Paul mara mo tau na

Page 169: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 19:7 166 Acts 19:29limana hinira, Tanume Tapumomai hiniraale la tapulo retireti na leo tinatinapua, alela lo retimangovi. 7 Korong, enira tupusangavulu romana mo rua.

Vavahinau Non Paul Ephesus8 Ale Paul mo unu na ima lotu nona

Jew, ale mo retivujavujangi mo sopo tematahu isana mata vitu mo tolu. Mo veremamahunia vara mauri atu God mo auluhinia mo sohena sava, ale mo vaira lahitevosahi na nona vujangi matan mauriatu. 9 Pani tatuara la lo turu rilangi naromira hasera, ale la rohu vara la rasu. Laverelejleji rasua atu na naho tamlohi. AlePaul momalue mo lavi la tamlohi usuri atuperesia. Na rani hatehateahi la lo pulutahina ima matavuhi matan Tyrannus, ale molo retivujavujangira ea. 10 Paul mo vaiasohena mata tauni mo rua matan haratutamlohi tari sei la lo toho Asia, Jew peresina tamlohi roroha, la rongo na reti nonMoli.

La Natun Sceva Atu Mo Limaravrua11 God mo lo vai na matamata tavera

tinatinapua na liman Paul. 12 Ale matana,hina purongo vara te ruru kamoti teni rurumata voko purongo la tia na hurin Paul, alevara la lavira la vano isana tamlohi rojoa,mo vai na nora rojoa la tihai, ale tanumesasati la malue hinira.

13 Ale pani Jew hai sohena, la lo titiunarihi na tanume sasati na taon la lo vanohinira, pani la vaihitea vara la vaia nahijan Moli Iesu isan la haratu sei tanumesasati la lo toho hinira, ale la verea sohenharihi lara, “Na lo retileu rilangi isam nahijan Iesu sei Paul mo lo retivujavujangiavara o malue!” 14 Vorai mo limaravrua lanatun Jew matea hijana Sceva, enia mo lohase verea vara enia pris aulu matea, eniranatu la lo vai la hinau nike. 15 Pani larala vaia, tanume sasati matea mo raramiramara, “Na levosahi Iesu, ale na levosahiPaul makomona, pani kamim sava tamlohihin kamim?” 16 Pa tamlohi atu sei tanumesasati mo lo toho hinia mo kue matara mohamajira vavano la levosahi, ale la hiteasohena la sopo eri mele vai te hinau, la turula maro la rovo malamala, pani la loso naraera la vano.

17 Jew tari peresi na tamlohi roroha tariEphesus la rongo sorasora akerihi, ale movaira la matahu enira mo isoiso. Ale hi-jan Moli Iesu mo lavi na hasohaso tavera

matana. 18 Matuvana hin la haratu sei larasu Iesu, la sinai la turu nahonaho, lataviti na sava hehe la vaira. 19 Vao taverasei la lo mahumahu, la lavi na nora pukumata mahumahu la takonahira jara matea,ale la sulira na naho tamlohi tari. Larala evi na volin la puku atu hatehateahi,eviramo isoisomo tataholona volvolimatavoko mata rani mo tari vaha ngavulu lima(50,000). 20Matan haratu, retisohai hinMolimo ulua, ale suihana mo posi na mauritamlohi matuvana.

Tamlohi Lotulotu Vono La Mai Jara Matea21 Hitahun la hinau atu, Paul mo tau

na romina vara i sivo Jerusalem, ale varai hahau roto Macedonia enia Achai. Moverea mara, “Vara na sivo atu moiso, naopoia vara a vano a hite Rome.” 22Mo rulena nona tamlohi tuetueni mo rua, Timothyenia Erastus la vano Macedonia, pani eniamo mele toho atu Asia mata makomo rani.

23Hin la rani atu patumasa tavera mateaEphesus mo pala mata rasua hin Iesu.24 Mo tapulo na tamlohi matea hijanaDemetrius, enia tamlohimateamo lo vai natamasi varihi mata nora Temple sei la toviaArtemis na silver. Ale enia peresi la haratula lo vaira, la lo vai namania taveramatana.25Mo tovimatavuhi la tamlohi atu peresi laharatu la lo vavahinau na hinau mariviti isohera, ale mara, “La tapala, ka levosahiavara nora mauri tavtavi mo lo mai na noravavahinau. 26 Ale ka hitea ale ka rongoavara Paul akerihi natu,mo lo vai na tamlohivao tavera la lo rasua, ale nake la lo vaharihin nora god Artemis, matan mo lo vereaisara mara god sei tamlohi la lo vaira nalimara purongo, la sopo god vararuhu, alemo sopo vujangia nike Ephesus purongo,pani na jara tari Asia sei mo lo vano ea.27 I pa sopo sati purongo na nora vavahinaumata tavtav, pani matan tamlohi la paromromi purongo na temple non god haraiaulu sei Artemis, enia peresi na tamlohina jara tari Asia peresi na varama sei la lolotua, la pa rongo i sati matan hijana mojovi.”

28 Lara la rongoa la lolokoru patura, alela tapulo ngara lara, “Artemis nona maraEphesus enia mo aulu jea!” 29 Taon taveraatu mo marivi na uloulo, ale vao taveraatu la maro la vano na nora jara taveramata matavuhi, la lo reve tahitahi Gaiusenia Aristarchus, tamlohi mo rua maraMacedonia sei la lo usuri Paul na nona

Page 170: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 19:30 167 Acts 20:15hahau. 30 Pani Paul mara mo opoia vara iunu hin jara matavuhi tavera atu, tamlohiusuri la horoa. 31 Mo sopo enira purongopani tapalanPaul hai sohena, enira tamlohiaulu matan jara atu Asia, ale la sohai naretisohai matea isana la usia rilangi vara isopo unu hin jara matavuhi atu.

32 Hin matavuhi atu, tamlohi hai la longara mata hinau matea, hai la ngara nahinau tinapua matan matavuhi atu movaore hajavua, ale matuvana la sopo lev-osahia vara la lo matavuhi mata sava.33 Tatuara hin vao atu la romromia varaenia matan Alexander, matan Jew hai lasohaia mo sahe na nahon matavuhi atu.Ale Alexander mo lo tahe na limana matanmo opoia vara i vere mamahunia na nahonvao atu, vara hinau nike Jew la sopo vaia.34 Pani vao atu lara la hitea vara enia Jewmatea, lamele tapulo uloulo, ale la taurilatiuloulo atu mata aoa mo rua lara, “Artemisnona mara Ephesus enia mo aulu jea!”

35 Ale hitahun haratu, tamlohi taveramatan taon atu mara mo vaira la tohomalum mo verea mara, “Mara Ephesus,sava tamlohi natu mo sopo levosahia varataonmatan Ephesusmo lo kilaumamahunina temple non Artemis aulu peresi navatuna sei mo jovi na tuka? 36 Matan lahinau atu tea i sopo eri halu hinira, moruhu jea vara ha toho malum ha sopo ron-gorongo vono! 37Matan ka lavi la tamlohinike la sinai nike, la sopo tamlohi mata va-vanaho na temple teni la lo retisatihi noragod harai. 38 Ale, vara Demetrius peresila haratu la lo vai voko akerihi, la rongomo sati matan tea, ima aria mo lo roi, aletamlohi aria la lo toho purongo, mo ruhuvara la usuri na malele leu ea. 39 Pani varaka mele opoi te hinau aulu hinia, ha pa vaitataholoia na noramatavuhi tavera hitahu.40Matan vara i vono, tamlohi tavera matanRome, la pa sile na talai isan matavuhitavera nike matan mo vaore hajavua, alemo sopo te retireti ruhu tea i eri vereamatan matavuhi nike.” 41Mara mo vere lahinau atu mo isoiso, mo rulera la mule.

20Paul Mo Mele Vano Macedonia Peresi

Greece1 Matavuhi tavera atu mara mo isoiso,

Paul mo tovi na tamlohi usuri la mai jaramatea. Ale mo retituetuenira moiso movere enra vuho isara ale mo malue mo

vano Macedonia. 2 Na nona hahau mo lovano mo retituetueni na kalesia na taonhatehateahi na malelena vavano mo palaGreece. 3Mo lo toho vitu mo tolu atu, alePaulmo tatamahu vara i vele na boti mateai sivo Syria, panimatanmo rongoa vara Jewla hatihimoiso vara la pa vai te hinau isana,mo posi na romina ale mo mele sahe mohahau roto Macedonia.

4 Tamlohi hai la lo usuri Paul so-hen: Sopater mara Berea natun Pyrrhus;Aristarchus enia Secundus mara Thessa-lonica, Gaius mara Derbe; Timothy, Ty-chicus enia Trophimus matan Asia. 5 Latamlohi nike la vano Troas tiroma vara lalo saovi kamam ea. 6 Rani mata Passoverla vano moiso, kama vele na boti mateaPhilippi, ale kama maro na tasi mata ranimo lima moiso, ale kama pa hoso isaraTroas. Kama lo toho atu mata rani molimaravrua.

Paul Mo Mele Vano Troas7Na Sunday, kamara kama pulutahi jara

matea mata hanhani non Moli, Paul motapulo vujangi na tamlohi, pani matan motau na romina moiso vara i mele rani sahei pamalue, mo vujangira vavanomo livuhavutepongi. 8 Kama lo sakele na jara mateamo aulu makomona na lolon ima atu kamalo toho hinia, ale lamu matuvana la lohani hin jara atu, 9 ale uluvoumatea hijanaEutychus mo lo sakele na windoa matea,ale mo lo tapulo juruvi romaliho, matanPaul mo retireti mo peravu. Ale mara mojuruvi romaliho hin jara atu sei mo aulusohena ima mo tolu, mo jovi sivo na lepamo mate. 10 Pani Paul mo sivo isana morautoho, ale mo tapea na limana ale mara,“Ha sopo matahu, mo lo mauri.” 11 MoisoPaul mo mele vele sahe aulu hin jara atu,ale mara mo tope na pereti ale la haniamoiso, mo mele tapulo retireti peresiravavano mo rani, moiso mo malue isara.12 Ale la lavi uluvou atu mo mule, ale laavulahi tavera matan mo lo ruhu purongo.

Patu Tamlohi Kalesia Matan Ephesus13 Kama vano tiroma na boti ale kama

malue kama sivo Assos, matan vara kamapa tapai Paul ea, matan eniamo vereamarai pa hahau purongo i sivo atu, ale kamapa lingia atu. 14 Kamara kama tapai PaulAssos, mo vele na boti kama sivo Mitylene.15 Kama malue atu ale mo mele rani sahekama tikeli Chios, mo mele rani sahe kama

Page 171: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 20:16 168 Acts 21:6pala Samos, ale mo mele rani sahe, kamatikeli Miletus.

16 Matan Paul mo opoia vara i jeu Eph-esus matan vara i sopo mele toho matante rani atu Asia matan mo lo vaivila vara isivo Jerusalem tiromamoiso i pa rani mataPentecost. 17 Kama hoso Miletus ale Paulmo sohai na retisohai matea isana patutamlohi mata vao kalesia Ephesus vara lasinai la tapaia atu.

18 Lara la pala mo vere isara mara,“Kamim ka levosahi na mauriku hin raniatu na lo toho peresi kamimmo tapulo hinrani atu na tau na paloku Asia. 19 Na voli-tusi non Moli na posposi romatano peresina tangi ale peresi na rani rilangi sei la maiisaku na sava Jew la hatihiamataku. 20Panika levosahimamahunia vara hin la rani atuna sopo turu juha na noku retivujavujangiisamim matan te hinau sei vara i eri tuenikamim hinia. Ale na sopo turu juha hin tehinau na noku vujangi isamim na naho vaotamlohi teni na lolo ima hatehateahi, 21 alena lo retivuhesi isana Jewperesi na tamlohirorohamata vahari na hehe lamai isanGodna rasua hin nora Moli Iesu.

22 Ale nakerihi, Tanume Tapu mo lo so-haiau vara a sivo Jerusalem, ale na sopolevosahi na sava i pa masese isaku atu,23 pani Tanume Tapu mo pete retiroaroa-haiau hinia moiso na taon tari sei na lovano ea vara ima rilangi peresi na nokutipahi la lo saoviau ea. 24 Pani mauriku ipa sopo ruhu matan te hinau isaku vara asopo vai vevuhi na sava Moli Iesu mo tauana limaku, enia vavahinau sei mata vereulina Retiruhu mata romruhu non God.

25 Ale nakerihi na lo vere tataholoiakamim hinia vara i pa sopo te vonamimhatea sei na lo hahau ralihi na lo retivu-javujangi mauri atu God mo aulu hiniaisana, i pa mele hiteau. 26Matan haratu, nalo verea vara mo sopo te noku hinau hiniana raemim. 27 Matan na sopo turu juhavara a sopo vereuli kamim na romromitavera tari non God.

28Hahase kilaumamahuni kamimperesina vao kalesia sei Tanume Tapu mo vaikamim ka aulu hinira, vara ha tiromana vao kalesia non God sei mo volira naraena. 29 Na levosahia, vara a malueisamim, tamlohi sasati sohena viriu jala lapa mai isamim, la pa komo na vao kalesia,ale la sopo eri romromira. 30 Mo sopoharatu purongo pani na lolomim tataholo

te tamlohi la pa turu la vujangileji na re-tivararuhu matan vara la pa lavi te noratamlohi usuri isamim. 31Matan haratu, hapa sopo peka, ha lo romromia vara, matatauni mo tolu, tarea na lo retiroaroahaikamim hatehateahi peresi na wai mataku.

32Ale nakerihi, na lo tau kamimna limanGodmatan vara ha pa sile na retisohaimatanona romruhu. Retisohai nike i eri tuenikamim vara ha rilangi, ale i sile kamimna koruna peresi la haratu sei God motapuhira.

33 Ka levosahi mamahunia vara na sopousi tea hin te silver, gold teni ruru.34 Kamim ka levosahi mamahunia varaenau peresi la haratu sei la toho peresiau,kama lo hanhani namasumasuku purongo.35 Na noku tovongi na lo vujangi kamimhinia vara, vara ha lo vavahinau ha pa tuenila haratu la sopo rilangi, ale ha romromi nareti nonMoli Iesu sei enia hasenamo vereamara, ‘Avulahi tavera i pa vano isan haratusei mo lo silea mo jeu haratu mo lavia.’ ”

36Mara mo vere la hinau atu moiso, mopapaohi sivo atano peresira ale mo usiusi.37 Enira mo isoiso la tapulo tangi aulu, laraho Paul ale la pungosia, 38 romira mo pasati jeamatanmo vereamara la pa sopo erimele hitea, moiso la usuria la sivo vara lataua na boti.

21Paul Mo Sivo Jerusalem

1 Kamara kama tinarihira, kama maluevano na tasi, ale kama sivo tataholo na ure-uren Cos, ale mo mele rani sahe kama palaRhodes, ale kama malue atu kama hosoPatara. 2 Hin jara atu kama tapai na botimatea, mo tatamahu vara i sivo Phoenicia,kama vele hinia ale kama malue vano natasi. 3 Kama kilau vano na ureuren Cyprusmo lo sale vara i tihai na maraumam, alekama lo sivo Syria, ale kama hoso Tyrematan boti atu i pa tinarihi na nona lavlaviatu. 4Ale kamaale na tamlohi usuri hin jaraatu ale kama hitera, kama lo toho peresiramata rani mo limaravrua. La lo rarea isanPaul lara Tanume Tapumo verea isara varai sopo tau na palona Jerusalem. 5Mo turutetelehi na rani vara kama pa malue naboti, enira mo isoiso peresi na naroura, nanatura, la usuri kamam kama malue hintaon tavera atu, ale kamara kama papaohina oneone kama usiusi moiso, 6 kama vere

Page 172: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 21:7 169 Acts 21:31enra vuho isara hatehateahi moiso kamavele hin pa boti, ale enira la mele mule.

7Kamamele tapulo nanomamhahau atuTyre kama sivo kama hoso Ptolemais, alekamara kama tulahi na vorai kalesia peresina vevorai kalesia atu moiso, kama lo tohoperesira mata rani matea. 8 Mo mele ranisahe, kama malue kama sivo kama hosoCaesarea, ale kama unu na iman Philip.Enia evangelist matea, enia deacon mateahin la haratu mo limaravrua, ale kama lotoho peresia. 9Venatuna mo vati la sopo lolahi, ale la lo retimangovi.

10 Kama lo toho atu mata rani mo visamoiso, provet matea hijana Agabus mo taiJudea mo sinai. 11 Mo mai isamam, molavi na otin Paul, mo liho na limana peresina palona hinia ale mara, “Tanume Tapumo verea mara, ‘Hin malele akerihi natu,Jew matan Jerusalem la pa liho tamlohiatu sei otina nakerihi, ale la pa taua nalima tamlohi roroha.’ ” 12 Kamam peresi laharatu la lo toho atu, kama rongo hinau atusohena, kama verea rilangi isan Paul vara isopo sahe Jerusalem.

13Moiso Paul mo verea mara, “Ka lo vaina sava nahai? Matan nomim tangi mo lovaiau na lo rongo mo sati! Matan enau natatamahu moiso vara la pa lihoau, ale varaa mate Jerusalem mata hijan Moli Iesu.”

14Ale matan kama sopo eri horoa, kamasopo mele vere te hinau pani kamara, “Rapa usuri na masolon Moli purongo.”

Paul Mo Kakau Jerusalem15 Hitahun la rani atu, kama tatamahu,

ale kama sahe Jerusalem. 16 Tamlohi usurimara Caesarea hai la usuri kamam, ale lalavi kamam la tau kamam na imanMnasonmara Cyprus, enia mo mai tamlohi usurituai moiso. 17 Hin rani atu kama palaJerusalem, vorai peresi na vevorai kalesiala lavi kamam na avulahi tavera.

18 Mo mele rani sahe, Paul mo usurikamam kama vano vara kama hite Jamesperesi na vajiaha aulu na vao kalesia atu seila lo toho atu. 19 Ale Paul mara mo sile naretioloolo isara moiso, mo tapulo vereulimamahuni na hinau tari Godmo vaia isanatamlohi roroha na nona vavahinau. 20 Larala rongoa la hasohaso God moiso, la vereaisana lara, “Ko levosahia vorai vara Jewmotari vaha visa moiso la tau na nora rasuhin Iesu pani la pa lo turu rilangi na leunon Moses. 21 Ale la rongoa moiso vara

ko lo verea isana Jew tari sei la lo tohona jara tamlohi roroha vara la sopo meleusuri na leu non Moses, ale ko verea isaravara la sopo tairalihi na natura teni vara lasopo usuri na posira matan tuai. 22 Varamo sohena, ra pa eri vai na sava? La palevosahia vara ko pala nike moiso.

23 Ale matana, o pa vai na sava kamapa verea isam nakerihi: nomam tamlohitupu vati nahai, la vai na retitauhi isan Godmoiso matan vara la pa hiri pilopilo, 24 olavira o vanoperesira, o hase onehihousurina leu non Moses peresira, ale o voli nanora silesilea matan vara enira la eri hiripilopilo. Moiso tamlohi tari la pa levosahianatu vara sava la lo rongoa matam enirahina purongo matan engko ko lo hahauusuri na leu.

25Pani isana tamlohi roroha sei la rasua,kama pete sohai na leta moiso peresi nanomam romromi vara la sopo hani na mitsei la silea isana tamasi moiso, ale la sopoinu na rae, ale vara la sopo hani te majisei la punia, ale vara la toho asau na maurimaji.”

La Taurilati Paul26 Moiso mo mele rani sahe, Paul mo

lavi la tamlohi atu, ale enia mo hase vaiamo vokevoke peresira, moiso mo vano naTemplemo vereuli na isoiso ranimata noraretitauhi mata vokevoke isana pris vara lapa sile na malamalai matara hatehateahi.

27 La rani mo limaravrua atu marivitivara la isoiso, Jew hai matan Asia la hitePaul na lolo rope Temple. La halu na vaomatea matan vara la pa taurilati Paul. 28 Lalo uloulo lara, “Tavtavuin Israel! Ha tuenikamam! Tamlohi nike natu mo lo vujangina tamlohi tari na jara tari vara la rohu nanora tamlohi, nora leu ale jara tapu nike!Aulu hin haratu, mo lavi na tamlohi rorohahai la unu na lolo rope Temple, ale movai jara tapu nike mo lumiha!” 29 Matanhin rani atu purongo la hite Trophimus,mara Ephesus matea, mo lo toho peresiPaul Jerusalem, ale la lo romromia vara molavia mo unu na lolo rope Temple.

30 Ale tamlohi tari hin taon tavera atula sopo mele sakele malum, ale tamlohi lamaro jara matea, la tauri Paul ale la revetahitahia mo malue na lolo Temple, ale va-hatea purongo mataruana la pelati. 31 Alela pa lo vaihitea vara la vilimateia. Paniretisohai matea mo tikeli na commander

Page 173: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 21:32 170 Acts 22:18nona tamlohi vuro non Rome vara tamlohitari la lo vai na vaore rongorongo vonoJerusalem. 32 Vahatea purongo comman-der atu mo lavi na tamlohi vuro peresi nacaptain la maro la sivo hin vao atu. Alevao atu lara la hite commander atumomaiperesi la tamlohi vuro atu, la sopo meletamaji Paul.

33Moiso pa commander atu mo sinai motaurilatia, ale mo retileu vara la lihoa najen mo rua, moiso mo usia vara enia hareale vara mo vai na sava mo sati. 34 Pani haihin vao atu la lo ulo na hinau matea, hai lalo ulo na hinau tinapua, ale pa commanderatu mara mo levosahia vara i pa sopo erilavuti na retivararuhumatan vaore atu,moretileu vara la lavi Paul i unu na patu imamata vuro Jerusalem. 35 Ale lara la mai najara sevsevuti hin patu ima mata vuro atu,tamlohi vuro la tauri Paul aulu na piliramatan vao atu la lo vaihitea mo rilangi jeavara la vilimateia, 36matan vao tamlohi atula lo usuria la lo ngara lara, “Ha vilimateia!”

Paul Mo Retireti Isan Vao Tavera Atu37Ale lara la pa lo lavi Paulmo lo unu hin

patu imamata vuro atu, Paulmo verea isancommander atu mara, “A eri vere na hinaumatea isam?”

Commander atu mo hutua, mo raramiamara, “Avei, engko ko levosahi na leo maraGreek? 38 Engko mo sopo pa mara Egyptatu sei mo lo tiroma na vao mata valumnaturihi, ale seimo tiromana tamlohimatavili na tamlohi mo tari vaha vati (4000) lavano na jara tano koru?”

39 Paul mo raramia mara, “Mo vono!Enau Jew matea mara Tarsus hin Cilicia,enau matan taon aulu atu! O eri tinarihiavara a retireti isan la tamlohi nike?”

40 Commander atu mara mo tinarihia,Paul mo turu hin jara sevsevuti atu, ale motahe na limana isan vao atu, ale lara la tohomalum, mo retireti isara na leon tavtavuinIsrael.

22Paul Mo Tapulo Retireti

1 Ale Paul mara, “La vorai peresi navajiaha, ha tapurongo na sava a pa vereamata noku vavahinau.”

2 Lara la rongoa vara mo lo retireti is-ara na leon tavtavuin Israel, la mele tohomalum jea, ale mo verea mara, 3 “Enau Jewmatea, na vora Tarsus hin Cilicia, pani naulua hin taon tavera nike, na lavi na noku

lelevosahi isan Gamaliel usuri na pospositataholo mata leu nona nora pua, ale nalo rilangi hin God sohen kamim nahapani.4Na lo tipahi na tamlohi hin rasua sei, hai lamate na noku vavahinau, na liho na lamaneperesi na harai na taura na ima rilangi,5 sohen pris aulu peresi na tamlohi tarimata council la eri verea mataku. Na lavina leta isaramatan vara a lavia i vano isanavoraira Jew, Damascus. Ale na pa lo vanona maleleku matan vara a taurilatira ale atiroma hinira la mai Jerusalem vara la lavina talai nike, 6 ale na pa lo vano marivitiDamascus, korong alo mo posi moiso, alevahatea purongo, memera tavera mateamo sasari ralihiau. 7 Ale na jovi sivo nalepa na rongo na leo matea mo verea isakumara, ‘Saul, Saul, mata sava ko lo tipahiau?’

8 Ale na raramia nara, ‘Tamlohi tavera,engko hare?’

Ale mo verea isaku mara, ‘Enau Iesupa mara Nazareth atu sei ko lo tipahia!’9 La haratu la lo toho peresiau la hitememera atu, pani la sopo rongovosahi naleon haratu mo lo retireti isaku.

10 Ale na usia nara, ‘A pa vai na savaMoli?’

Ale Moli mo verea isaku mara, ‘O turu ovano Damascus, hin jara atu la pa verehona hinau tari sei na vironiho vara o pavaira.’ 11 Ale matan na sopo mele eri kilaumatan memera tavera atu, la haratu la lotoho peresiau la tiroma hiniau na vanoDamascus.

12 Tamlohi matea hijana Ananias, mo lolotu God tarea usuri na leu, ale Jew Damas-cus la verea vara enia tamlohi ruhu matea,13 mo mai isaku, mo turu na pahisaku alemo verea isaku mara, ‘Vorai Saul, o melekilau!’ Ale vahatea purongo na kilau sahena hitea.

14Moiso mo verea mara, ‘God nona norapua mo vironiho moiso, vara o pa levosahina masalona vara o pa hite haratu moTataholo Jea, ale vara o pa eri rongo naretileu matea na jingona, 15 matan engko,o pa nona tuetueni isana tamlohi tari nasava ko hitea ale sava ko rongoa. 16 Alenakerihi, ko lo saovi na sava? O turu, o lavina paptijo, ale God i pa hoje narihi na nomhehe, o tau na nom rasua na hijan Moli.’

17Na rani na mele mai Jerusalem, ale nalo usiusi na lolo Temple, na hite na hinaumatea sohenamavuhomatea, 18 ale na hiteMoli mo lo verea isaku mara, ‘O vila, o

Page 174: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 22:19 171 Acts 23:11malue Jerusalem vila matan la pa sopo erilavi na nom vereulia mataku.’

19 Na verea isana nara, ‘Pani Moli, enirahasera la eri verea vara enau natu, na lo taula haratu la rasuho na ima rilangi, ale na lohamajira na ima lotu nona Jew tari. 20 Alena rani nom tuetueni Stephenmomate, nalo turu atu na majinga hinia, ale na lo kilaumamahuni na ruru non la haratu la lo vilia.’

21 Ale mo verea isaku mara, ‘O malueJerusalem, matan a pa ruleho o vano asaurove isana tamlohi roroha!’ ”

La Ari Paul Na Lolo Patu Ima Mata Vuro22Vao atu la lo tapurongo hinia mo tikeli

reti sei Paul mo verea mara, ‘La haratula tamlohi roroha.’ Ale la ngaruhia lara,“Ha vilimateia! Mo sopo tataholo vara i lomauri!” 23 La ngara ngara, ale la lo lanarihina nora ruru peravu, ale la lo pulahi natangotango aulu na masapa, 24 ale pa com-mander atu mo retileu vara la lavia i unuhin patu ima mata vuro atu. Mo vere nanona tamlohi vara la pa rupia na asi majamata lavi na rarami nona retiusia, matanmo opoia vara i levosahia vara vao atu molo ngarahia mata sava.

Paul Enia Mara Rome Matea25 Lara la rirahi Paul na jara mata tamaji

na tamlohi moiso, Paul mo verea isanacaptain mata tamlohi vuro matea mo loturu na pahisana mara, “Mo tataholo varaha rupi na mara Rome matea na asi majamatea, pani ka sopo lo aria?”

26 Pa captain atu mara mo rongoa so-hena, mo vano isan nona commander, alemo verea isana mara, “Ko levosahi na savako lo tatamahu vara o vaia? Matan tamlohinike enia mara Rome matea!”

27 Pa commander atu mo mai mo usiaisan Paul mara, “O to verea isaku, vararuhuvara engko mara Rome matea?”

Ale Paul mo raramia mara, “He'e.”28Ale commander atu mo raramia mara,

“Enauna jalahi namania taveramatan varaa eri mai mara Rome matea.”

Paul mara, “Pani enau, na vora maraRome matea.”

29 Ale la haratu sei la lo tatamahu varala pa rupia na asi maja, la turu juha hiniavahatea. Pa patu tamlohi vuro aulu atu momatahumatanmo levosahia vara Paul eniamara Rome tataholo matea, ale enia natumo verea vara la lihoa.

30Mo mele rani sahe, ale matan pa patutamlohi vuro aulu atu mo opoia vara ilevosahia i ruhu vara Jew la lo tuvai Paul

mata sava, mo uli narihia ale mo retileuvara moli nona pris peresi na tamlohi tarimata council matan Jerusalem la mai jaramatea. Ale mo lavi Paul ale mo vaia moturu na nahora.

23Paul Mo Turu Na Naho Council Jerusalem

1 Ale Paul mo kilau tataholo isana tam-lohi hin council atu, ale mara, “La vorai,na mauriku na nahon God mo tikeli nake,romiku mo sopo kaka hin te hinau.”

2Ananias pris aulu mara mo rongoa, moverea mara la haratu la lo turu na pahisanala vojahia na jingona. 3 Ale Paul mo vereaisana mara, “God i pa vojahiho, ko tapne-tano! Ko sakele atu vara o ariau usuri naleu, moiso ko lo tope na leu na nom retileuvara la vojahiau.”

4 La haratu la lo turu mariviti la verealara, “Ko rom vara mo tataholo vara o retiisan pris aulu non God sohen haratu?”

5 Ale Paul mara, “La vorai, na sopo lolevosahia vara enia pris aulu. Matan nalevosahia vara Retiulia mo verea vara, ‘Hasopo veresati na nomim tamlohi aulu’.” Exo22.28

6 Moiso, Paul mo hitea vara sopen vaoatu enia Sadducee, ale sopera enira Phar-isee, ale mo ulo aulu isana tamlohin coun-cil atu mara, “La vorai, enau Phariseematea, enau natu Pharisee. Na lo turu naaria matan na lo romtoho na sauteterahi!”

7 Mara mo verea sohena, vasvas mateamo malue isana Pharisee peresi na Sad-ducee ale vao atu la patumasa. 8MatanSad-ducee la verea varamo sopo te sauteterahi,teni te angelo teni te tanume, pani Phar-isee la rasu la hinau sei. 9 Ale vao atu lavaore tavera, tamlohi vujangi mata leu navao Pharisee la turu ale la verea mo rilangilara, “Kama sopo hite te hinau i sati isantamlohi nike. I pa sohena sava vara tetanume ruhu teni te angelo mo lo retiretiisana?” 10 Ale commander atu mara mohitea, mo matahu vara la pa rarirari Paul,ale mo retileu vara nona tamlohi vuro lasivo la lavi narihia na nora suiha, ale lamele lavia i vano i unu na patu ima matavuro.

11 Hin vutepongi atu Moli mo turumariviti isan Paul ale mo verea mara, “Osopo matahu! Matan sohena nakerihi kolo vereuliau nike Jerusalem, o pa vereuliausohena Rome.”

La Hatihia Vara La Pa Vilimatei Paul

Page 175: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 23:12 172 Acts 24:212 Mo mele rani sahe, vao Jew matea la

mai jaramatea, la lihora na retitauhimateavara la pa sopo tikeli te hanhani teni te waivavano, la vilimatei Paul. 13 Vao atu sei lavai retitauhi atu mo jeu mo ngavulu vati(40).

14 La vano isana pris aulu peresi na vaji-ahara, ale lara, “Kama liho kamam na reti-tauhi matea vara kama pa sopo mele tikelite hanhani teni te wai vavano kama vili-matei Paul. 15Ale nakerihi kamimperesi natamlohi council ha vaharule matana isanpatu tamlohi vuro aulu atu, vara i lavia isinai isamim. Ale ha vaia sohena vara ha pamele kilau usuri mamahuni na nona aria.Ale kama pa tatamahu vara kama vilia namalele, ale i pa sopo eri kakau nike.”

16 Pani natun vetasin Paul mara mo ron-goa vara la pa luhu hinia, mo mai mo unuhin patu ima mata vuro atu mo vereuliaisan Paul 17 Ale Paul mo tovi na captainmatea hin la captian atu mara, “O laviuluvou nike i sahe isan nom commander,ale uluvou nike i pa vere na hinau mateaisana.”

18 Ale captain atu, mo lavia mo saheisan nona commander ale mara, “Paul motoviau mo usiau vara a lavi uluvou nike imai isam, matan enia mo lavi na retisohaimatea vara i pa silea isam.”

19Pa commander atumo tauri na limana,ale mo lavia la sivo enira hasera, ale mousiamara, “Sava natu ko opoia vara o vereaisaku?”

20 Mo raramia mara, “Jew la majingamoiso vara pavuho, la pa usiho vara o laviPaul i sivo na council, vara la pa mele kilauusuri mamahuni na nona aria. 21 Pani osopo tinarihia vara la haluhaluho matana!Matan tamlohi mo jeu mo ngavulu vati(40) la pa luhu la lo saovia. La lihora naretitauhimateamoiso vara la pa sopo tikelite hanhani teni te wai vavano la vilimateia.Ale nakerihi la tatamahu moiso, la lo saovina nom majinga purongo natu.”

22 Moiso, commander atu mo rule ulu-vou atu momele malue, ale mo verea isanamara, “O sopo mele vere tea hin hinauakerihi ko verea isaku.”

La Lavi Paul Mo Sivo Caesarea23Moiso, pa commander atu mo tovi na

nona captain mo rua, ale mo verea isaramara, “Ha tatamahuni te tamlohi vuro ingavulu sangavulu rua (200)vara la sivo Caesarea nohorihi namatan alo

i limaravati na vutepongi, peresi te hos ingavulu limaravrua (70) peresi natamlohira, ale peresi te tamlohi vuro matasari i ngavulu sangavulu rua (200).24 Ha tatamahuni te hos non Paul vara ipa vele hinia, ale ha lavi mamahunia i sivoisan Felix tamlohi aulu matan Palestine.”

25Moiso mo uli leta nike isan Felix mara,26 “Leta nike enau Claudius Lysias na lo

uli na noku retioloolo mo vano isam Felixtamlohi aulu ruhuruhu. 27Tamlohi akerihi,Jew hai la taurilatia ale la tatamahu varala pa vilia ale na sinai peresi na nokutamlohi vuro ale kama narihia, ale matanna levosahia vara enia mara Rome mateana lo matahia. 28Na lavia mo sivo na noracouncil matan na opoia vara a levosahimamahunia vara la lo aria mata sava. 29Nahiteulia vara la lo tuvaia matan te hinauusuri na leu mata nora rasua, pani mosopo matan te hinau vara i pa toho na imarilangi teni i mate matana. 30 Pani narana levosahia vara la lo vai na malele mateavara la pa vilimateia, na rulea mo mai nikeisam vahatea. Ale na verea isan la haratu lalo aria vara la pa lavi na nora retiaria sei lalo aria hinia la verea isam.”

31 Ale la tamlohi vuro atu la vaia usurina nona retileu. La lavi Paul mo sivoAntipatris hin vutepongi atu. 32 Mo melerani sahe, la tinarihia vara tamlohi vuro nahos purongo la sivo peresia. Ale enira lamele hilu la sahe na nora patu ima matavuro Jerusalem. 33 La tamlohi vuro na hosatu lara la pala Caesarea, la lavi Paul peresipa leta atu la silea isan tamlohi aulu atuFelix. 34 Tamlohi aulu atu mara mo evileta atu moiso, mo usi Paul vara mo taina sava jara, ale mara mo levosahia varamo tai Cilicia, 35 mo verea mara, “A pasilehonamasapa vara o retireti hin rani atuvara nom meresahi la pala nike.” Moiso,mo retileu vara la pa pelati horo Paul najara matea na lolo ima tavera, iman HerodAgrippa.

24Paul Mo Turu Na Nahon Felix

1Ale ranimo lima la vanomoiso, Ananiaspa pris aulu atu mo sinai peresi na vajiahahai peresi na tamlohi retireti na leu mateahijana Tertullus, ale matan vara la sile nanora retiaria matan Paul isan tamlohi auluatu Felix. 2 Ale lara la tovi Paul mo sinaimoiso, Tertullus mo tapulo aria mara:

Page 176: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 24:3 173 Acts 25:1“Tamlohi aulu Felix, kama lo toho na

tamata mo peravu jea na ruhuruhum, alehina paro ruhu hai la malue na jaramamusuri na nom kilakilau. 3 Kama lo vere lahinau nike na jara tari, ale na malele tarina nomam vere meje. 4 Pani matan vara asopo mele taurilatiho i peravu, na lo usiaisam vara o tapurongo isamam makomonapurongo usuri na nom romruhu. 5 Matankama tapaia vara tamlohi nike enia tamlohilejileji matea, enia tamlohi matea mo lovai na tamlohi la lo matavuhi mata vai nahina sati na jara tari Jew la lo toho ea navarama, ale enia patu tamlohi nona vaohaluhalu matea la lo tovia lara vao maraNazareth. 6Mo sopo haratu purongo, panikama tauria hin rani atu mo lo vaihiteavara i vai na Temple i lumiha. 7-8 O paeri tapai na retivararuhumata nomam ariaisana hasena vara o usia.”

Paul Mo Raramira9 Ale, la Jew atu sei la lo tapurongo

usuria, la tapulo verelejlejia, ale lara hinautari sei Tertullus mo lo verera la vararuhu.

10 Pa tamlohi aulu mara mo tahe nalimana vara Paul i eri retireti, Paul moraramia mara: “Matan na levosahia varaengko ko lo toho sohena tamlohi ariamatea matan jara nike tuai moiso mo mai,mo vaiau na sopo matahu vara a vere nanoku retireti. 11 Ale vara ko opoia, o paeri levosahia vara rani mo sopo lo jeu san-gavulu romana mo rua na sahe Jerusalemmata lotu. 12 La sopo tapaiau vara a lo vas-vas peresi tea teni vara a lo tovi matavuhina tamlohi matan vara la vai te hina sasatina lolo rope Temple, teni hin te ima lotuhatea teni namalele matan taon tavera atuJerusalem. 13 Ale la tamlohi nike, la sopoeri pisuhiau hin te hinau hatea hin la hinaunike la lo ariau vara na vaira.

14 Pani na taviti vara na lo lotu God nonnomam pua usuri na malele rasua hara seila lo verea vara enia rasua haluhalu matea.Ale na lo rasu na hinau tari seiMoses peresina provet la ulia na Leu. 15Enauna lo tau nanoku romtoho isan God sohen la tamlohinike vara i pa sauteterahi na tamlohi tari, laharatu la tataholo peresi la haratu la sopotataholo. 16 Matan hinau atu natu, mo lovaiau na lo vaihitea tarea vara romiku i pasopo kaka hin te hinau isan God teni isanatamlohi.

17 Tauni mo visa la vano moiso na sopomele toho Jerusalem, ale na mele sinai ea

peresi na otori nona noku tamlohi vara asilea isan la haratu la tilavono, ale varaa sile na noku silesilea mata malamalai,18 sei na lo vaira hin rani atu la tapaiau nalolo rope Temple. Na pete vokevoke moisousuri na nomam posposi, ale mo sopo tevao teni tea i lo vai na valum. 19 PaniJew hai matan Asia, i pa ruhu jea vara lalo toho akerihi na nahom nakerihi matanvara la tuvaiau hin te retiaria matan tehinau sati vara la eri verea mataku. 20 Oto usi la tamlohi nike vara sava hina satinatu, la hitea hiniau hin rani atu na lo turuna nahon council atu, 21 pani hinau mateapurongo na ulo na verea na nahora nara,na lo turu nike na aria nahapani matan narasu na sauteterahi nona mateia.”

22 Moiso Felix, matan enia mo levosahimamahuni na malele nora rasua mo ruhu,mo verea mara nora masapa mata sile nanora retireti mo isoiso, ale mo verea isaramara, “Sava rani vara patu tamlohi vuroaulu atu Lysias i sinai nike, a pa sile nanoku romromi mata nomim aria.” 23 Alemo retileu vara captain atu, i lo kilaumamahuni Paul na ima tavera atu purongo.Ale vara i sopo horoa namasalona, ale varai sopo horo na tapalan Paul vara la opoiavara la mai la tuenia.

Felix Mo Tapurongo Isan Paul24 Rani mo visa la vano moiso, Felix enia

narouna Drusilla sei enia Jew matea, lapala. Ale mo vaharule matan Paul varala tapurongo hinia vara i verera hin rasuaatu hin Iesu Kristo. 25 Ale Felix mara morongo Paul mo lo sorahi na mauri tataholo,ale mata hase taurilatiho peresi na raniari tavera sei mo lo mai, enia mo matahutavera, ale mara, “O vano tako, ale varate masapaku a pa mele vaharule matam.”26Mo lo tapurongo hinia, pani mo lo rom-tau vara Paul i pa silea hin te mania na haritamlohi, ale matan haratu, mo vaharulematana vaha visa vara i mai i sorasoraperesia.

27 Tauni mo rua la vano sohen haratumoiso, natu Porcius Festus mo pete lavi najaran Felix, pani matan Felix mo opoia varai vai na Jew la avulahi, mo tau Paul na imarilangi.

25Paul Mo Turu Na Nahon Festus

1 Festus mo pala Caesarea ale rani motolu tinapua la vano moiso, ale mo sahe

Page 177: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 25:2 174 Acts 25:25Jerusalem. 2 Ale moli nona pris peresina tamlohi aulu nona Jew la lavi na noraretiaria hin Paul la vano isana. 3 La usiaisana vara i vai na sava la opoiamatan Paul,la usi Festusmo rilangi vara i vaharule varai mai Jerusalem matan la hatihia moisovara la pa luhu namalele vara la vilimateia.4 Moiso Festus mo raramira mara la lotaurilatia Caesarea, ale enia i pa mele sivoatu i sopo tuai. 5Mo verea mara, “Ale, moruhu vara nomim tamlohi tatavera la sivoatu peresiau, ale vara tamlohi akerihi movai te hinau mo sati, la pa eri sile na noraretiaria.”

6 Ale Festus mo mele toho Jerusalemmariviti rani i sangavulu, moisomo pa sivoCaesarea. Ale mo mele rani sahe mo sakelena jara sakelemata aria, alemo retileu varala lavi Paul i mai isana. 7 Paul mara mopala, la Jew atu sei la lo tai Jerusalem la losinai, la turu ralihia la lo tuvaia na hinausasati hai sei la sopo eri vujangira vara lavararuhu. 8 Paul mo sile na nona retiretimata horora mara, “Na sopo vai te hinaui sati mata i vaiau a meresahi na leu nonaJew, teni na Temple, teni isana supe matanRome.”

9Pani Festusmo opoia vara i vai na Jew laavulahi, mo usia mara, “O pa avulahi varao sahe Jerusalem vara o turu na aria nanahoku matan la hinau nike?”

10 Paul mo raramia mara, “Nakerihi nalo turu na jara tataholo moiso mata aria nanaho jara sakele mata ari non supe matanRome. Na sopo vai te hinau i sati isanaJew sohen engko ko levosahi mamahunia.11 Vara na vai te hinau mo tataholo vara amate matana, na sopo rohu na mate. Panivara na lo vokevoke purongo, engko teni tehatea i sopo eri tauau na liman la tamlohinike sei la opoia vara la vilimateiau. Naopoia vara a turu na nahon supe matanRome!”

12 Festus mo sorasora peresi na nonatamlohi tuetueni sei vara la sile te romromihatea isana, moiso mo raramia mara, “Koopoia vara o turu na nahon supe matanRome, ale isan supe matan Rome o pavano.”

Festus Mo Sorahi Paul Peresi Harua SupeAgrippa

13 Rani mo visa la vano moiso, haruasupe Agrippa mo pala Caesarea peresi ve-tasina Bernice, matan vara la sile na noraoloolo isan Festus. 14 Hin la rani atu la lo

toho peresia, Festusmo vereuli na sorasoramatan Paul isan supe atu matan vara i silete retireti matana mara:

“Felix mo tau na tamlohi matea mo lotoho na ima rilangi. 15 Na rani na lo tohoJerusalem, moli nona pris peresi na vajiahanona Jew la vereau hinia, la usiau vara asile na talai isana. 16 Na verea isara nara,mo sopo usuri na posposi nona mara Romevara a sile te tamlohi na talai vara mo sopolo lavi te masapa vara i turu nahonahoperesira, ale i rarami na retireti non laharatu la lo tuvaia.

17 Ale hitahuna, la mele usuriau la sinainike, na sopomele toho i peravu, panimaramo mele rani sahe na sakele vara a aria.Ale na tovia vara i mai na nahoku. 18 Panila haratu la lo tuvaia lara la turu, la sopotuvai Paul hin te hinau sasati sohen na loromromia. 19 Mo vono, la sopo turu jaramatea na nora romromi matan te hinaumata nora rasua, ale mata tamlohi mateahijana Iesu sei mo mate, hara sei Paul molo verea vara mo mele mauri. 20Matan nasopo levosahia vara a pa vileiuli la hinaunike sohena sava, na usia isana vara moavulahi vara i sahe Jerusalem ale i pa turuna aria ea. 21 Pani Paul mo opoia varai lo toho tako na ima rilangi, i lo saovina romromi non nora tamlohi tavera supematanRome. Matanharatu, na retileu varala lo kilaua i tikeli rani atu a eri rulea i vanoisan supe matan Rome.”

22 Moiso Agrippa mo verea isan Festusmara, “Enau na opoia vara a tapurongo hintamlohi atu.”

Mo raramia mara, “Pavuho o patapurongo isana.”

Paul Mo Turu Na Nahon Supe Agrippa23 Ale mo mele rani sahe, supe Agrippa

peresi Bernice la mai na nora pohapoha,ale la unu na jara tavera atumatamatavuhiperesi na nora patu tamlohi aulu matavuro, peresi na tamlohi aulu matan taontavera atu. Moiso Festus mara mo retileu,la lavi Paul mo unu. 24 Ale Festus mara,“Supe Agrippa peresi kamim mo isoiso seika lo toho peresi kamam nakerihi, ka hitetamlohi nike natu sei tamlohi aulu nonaJew tari la lo usiau mo rilangi Jerusalemperesi nike Caesarea, vara a taua namateia.25 Pani na noku kilakilau na hitea vara mosopo vai te hinau vara i lavi na mateiamatana. Ale mara mo opoia vara i turuna nahon nora tamlohi tavera, supe matan

Page 178: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 25:26 175 Acts 26:26Rome, na majinga vara a pa rulea i saheisana. 26 Pani na sopo levosahia vara a pauli na sava isan noku supe matana. Matanharatu, na reveamo sinai na nahomim tari,pani na nahom supe Agrippa, matan varana isoison retireti akerihi, korong a pa erilavi te retireti vara a ulia. 27Matan na hiteavara mo sopo tataholo isaku vara a rule tetamlohi hatea sei mo lo toho na ima rilangivara la sopo vere mamahuni na nora tuvaimatana.”

26Paul Mo Sile Na Nona Retireti

1 Ale supe Agrippa mo verea isan Paulmara, “O eri turu natu, o retireti.”

Ale Paul mo turu mo tahe na limanaale mo tapulo retireti mara, 2 “Enau naavulahi jea supe Agrippamatan engko natuo pa tapurongo na noku retireti matan lahinau nike tamlohi tatavera nona Jew la lotuvaiau hinira. 3 Matan na levosahia varaengko ko levosahi mamahuni na posposinona Jew peresi na retiusia sei tamlohi la losorahira tarea. Alematan haratu, na lo usiaisam vara o romperavu mata tapurongoisaku.

4 Jew tari la levosahi mamahuni na mau-riku, mo tapulo na lo uluvou peresi natahisaku tataholo ale na rani na lo tohoJerusalem. 5 Vara la majinga la eri vereavara enau Pharisee matea, vao matea sei larilangi jea mata nora rasua. 6 Ale nakerihina lo turu na aria, na lo romtoho matanretitauhi atu God mo vaia isana nora puavara i masese. 7 Supe Agrippa, noku tam-lohi tavera, retitauhi atu natu mo vai latavtavui tupu sangavulu romana mo ruaatu la lo volitusi isan God tarea matana.Matan romtoho atu natu, la Jew nike lalo tuvaiau matana. 8 Mata sava natu, morilangi vara tea i rasua vara God mo losauteterahi na tamlohi mate?

9 Vararuhu, tiroma enau haseku na lev-osahi mamahunia vara mo tataholo varaa komo na tamlohi usuri non Iesu maraNazareth. 10 Ale hinau atu natu, na vaiaJerusalem. Na sopo tau na tapuhi na imarilangi na suiha na lavia isana moli nonapris purongo, pani na majinga vara la pavilimateira. 11 Vaha visa na rupira na asimaja matea na ima lotu nona Jew, ale navaihitea vara la retisati hin Kristo. Matanna lo lolokoru sasati hinira, na vano varaa tipahira na taon tavera na jara tinapuasohena.

12Na lo vai hinau atu natu hin rani atu nalo sahe Damascus, moli nona pris la sileauna suiha vara a eri vaia, 13 moiso na pa lotoho na maleleku korong alo mo posi nokutamlohi tavera, na hite na memera taveramatea mo tai na tuka, mo mera mo jeu naalo, mo sasari ralihiau peresi la haratu la lohahau peresiau. 14 Kamara kama jovi sivona lepa moiso, na rongo na leo matea moretireti isaku na leomam tavtavuin Israelmara, ‘Saul, Saul, mata sava ko lo tipahia?Ko lo hasem hotiho!’

15Ale nara, ‘Engko hare tamlohi tavera?’Ale Moli mo verea isaku mara, ‘Enau sei

Iesu haratu ko lo tipahiau. 16 Pani o turu!Matan na pala isam vara a vironiho varaengko volitusi matea. Ale o pa vereulina hinau ko hitera ale hin te hinau a pamele vujangira isam. 17 A pa juriho isanatavtavuim peresi la tamlohi roroha sei nalo ruleho vano isara, 18 matan vara o paroi na matara vara la pa vahari na rorohala mai na malarani, ale vara la malue nasuihan Setan la mai isan God matan varai eri romi na nora hehe, ale la pa lavina rungara peresi la haratu sei God motapuhira mata nora rasua hiniau.’

19 Matan haratu supe Agrippa, enau naoloolo hin hinau atu Moli na tuka movujangia isaku, 20 ale matana, na vereuliaisana mara Damascus tiroma, moiso isanla haratu la lo toho Jerusalem ale na jaratari Judea, ale isana tamlohi roroha matanvara la pa vahari na nora hehe la mai isanGod, ale la vujangia vara vararuhu la posimoiso na nora vavahinau ruhu la lo vaira.21Matan hinau atu natu, Jew la tauriau nalolo rope Temple, ale la lo vaihitea vara lavilimateiau. 22 Pani, na lo lavi na tuetueniisan God tarea mo tikeli nahapani, ale na loturu na lo vereulia isan la haratu la tamlohipurongo, peresi la haratu la aulu, na sopovere te hinau tinapua, pani haratu purongosei provet peresi Moses la lo verea vara ipa masese; 23 vara Kristo i pa lavi na nonarani rilangi, ale i pa tiroma hin la haratula turu na mateia sohena malarani mateaisana Jew peresi na tamlohi roroha.”

24Vahatea purongo, Festus mo ulomara,“Paul, nom lelevosahi tavera mo vaiho koputu!”

25 Pani Paul mo raramia mara, “Nokutamlohi tavera Festus, na sopo putu, panina lo vere na vararuhunahinauna levosahimamahunira. 26 Matan supe Agrippa mo

Page 179: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 26:27 176 Acts 27:17levosahi la hinau nike, ale na lo vere lahinau nike isana matan a sopo eri rasuavara enia mo sopo levosahi la hinau nike,matan la hinau nike la sopo masese hin tetavalu jara rihirihi hatea. 27 Supe Agrippa,engko ko rasu na provet teni mo vono? Nalevosahia vara ko rasura.”

28Agrippa mo verea isan Paul mara, “Korom vara o eri vaiau na mai kalesia mateavila sohen harihi?”

29Paulmo raramiamara, “Vara i vila tenimo vono, pani na lo usiusi isan God varaengko peresi la tamlohi sei ka lo tapurongoisaku nakerihi, vara ha pa mai soheku —pani i sopo peresi na jen.”

30 Moiso, pa supe atu mo turu ale Fes-tus, Bernice peresi la haratu la lo sakeleperesira la usuria, 31 ale lara la lo malue,la lo vereverea isara lara, “Tamlohi nikemo sopo vai te hinau vara i tataholo matai mate matana, teni vara i vano na imarilangi matana.”

32 Agrippa mo verea isan Festus mara,“Tamlohi akerihi i eri malue purongo varai sopo lo usia vara i turu na nahon supematan Rome.”

27Paul Mo Malue Vara I Sahe Rome

1 Lara la hatihia vara kama pa maluematan vara kama sahe Italy, la tau Paulperesi na tatua tamlohi tinapua na imarilangi na lima captain mata tamlohi vuromatea hijana Julius. Eniamo lo kilau na vaotamlohi vuro matea, ale vao tamlohi vuroatu la lavi na hijan nora supe matea matanRome tuai sei Augustus. 2 Kama vele naboti matea mo malue Adramyttium sei motatamahu vara i pa maro usuri na vusaleanAsia, ale kama malue. Aristarchus maraMacedonia matea mo tai Thessalonica mousuri kamam.

3Momele rani sahe kamahoso Sidon, aleJulius mo kilau mamahuni Paul na posposiruhu, ale mo tinarihia vara i eri sahe ihite na tapalana matan vara la eri tueniana nona vejuveju. 4 Kama mele malueatu kama sivo na tasi, ale kama maro namaumau ureuren Cyprus matan kama losongai na langin hapuara harua. 5 Kamamaro roto na tasi tavera moiso, kama saheusuri vusalean Cilicia ale Pamphylia. Alekama hoso Myra hin Lycia. 6 Hin jara atucaptain mata tamlohi vuro atu mo tapai na

boti tinapua matea matan Alexandria molo sahe Italy, ale mo tau kamam hinia.

7 Kama maro malum na tasi mata ranimatuvana, mo rilangi pani kama maimariviti Cnidus, pani langin hapuara haruaatu mo horo kamam, kama pa sopo erimele vano. Ale kama posi sivo kama marousuri na maumau ureuren Crete kama jeuna jingon Salmone. 8 Kama maro usurina vusaleana, kama lavi na rani rilangi.Ale kama mai na jara matea la tovia FairHavens, enia mo lo toho mariviti na taonmatan Lasea.

Kama Ori Na Langi Tavera9 Matan rani ruhu mo visa la vano

purongo moiso, nomam hahau nakerihimo pa mele sati jea matan taro hamariritavera peresi na langi sati matan Octobermo pala moiso, ale rani mata tapuhoro nahanhani nona Jew mo isoiso tuai moiso.Ale Paul mo verea isara mara,

10 “La tamlohi tavera, na hitevosahiavara nora hahau i pa isoiso na rani sati varara malue akerihi nakerihi. Ale mo sopohinahinau na lolo boti purongo la pa tihai,pani maurira sohena.” 11 Pani pa captainatu, mo tapurongo na retireti non captainnona boti atu peresi na tamlohin boti atu,ale mo sopo tapurongo na sava Paul molo verea. 12 Matan jara atu enia mo soporuhuvara tea i eri toho atuna tarohamaririteni na taro langi, vaora la hatihia vara lamalue atu. La lo romtaua vara la eri tikeliPhoenix, mo naho sivoMalaharua enia jaramateamatan Crete ale jara ruhumata luhuna langi, ale la pa toho atuna tarohamariri.

Langi Tavera Mo Vilira Na Tasi13 Langin tahuna matea mara mo tapulo

ivi malum, la lo romromia vara la paeri tikeli Phoenix. Ale kama reve narihina matalalavo, kama hapahapani usuri navusalean Crete. 14 Pani mo sopo tuai,langi sati tavera matan Tokalau mo jovimo malue hin ureure atu mo vili kamam.15 Boti atu mara mo kali hinia, i sopo erimele songaia, kama tavuti kama tinarihiamo sere kamam.

16Kama sivo kama tikeli namaumauure-uren Cauda. Mo rilangi pani kama taurilatiboti rihirihi atu sei boti tavera atu mo lorevea. 17Tamlohi vokomata boti lara la saunarihia moiso, la talihi na tali na pangenboti tavera atu ale la liholatia. Ale matan lamatahu vara langi i pa pulahi kamam kama

Page 180: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 27:18 177 Acts 27:44

hoso na rataratan Syrtis, la tuhu na timlenboti atu matan vara i taurilatira, ale la pasivo malum purongo.

18 Mo mele rani sahe, matan langi atumo tapulo rari boti atu, tamlohi voko latapulo pulahi na lavilavi sivo na lolo tasi.19Mara mo mele rani sahe la tapulo pulahina hinahinaun boti atu peresi te hinau seila hitera la lo toho toho purongo. 20 Alematan kama sopo mele hite na alo tenite vitusarasara mata rani matuvana moiso,ale langi atumo sopomoti, kama sopomeleromtoho vara kama pa juri hinia.

21Matan vao tavera la rohu na hanhani,Paul mo turu sahe na livuhara, ale mara:

“La tamlohi, vara ha pa lo tapurongoisaku, vara ra sopo lo malue Crete, ra pasopo eri lavi na rani rilangi sohen harihi,teni vara ra pulahi tihai te hinau na tasi.22 Pani nakerihi, na lo vere kamim hiniavara ha sopo matahu, matan tea i pa sopoeri mate, pani boti akerihi purongo i patihai. 23 Matan na vutepongi na hite naangelo matea non God sei enau nona voli-tusi, mo turu na pahisaku 24 ale mo vereaisaku mara, ‘Paul, o sopo matahu! O paturu na nahon supe matan Rome, ale Godmo tinarihia vara tamlohi tari sei la lo tohoperesiho la pa mauri.’

25 Matan haratu, ha romrilangi la tam-lohi, matan enau na tau na noku rasua hinGod vara i pa sohen haratu mo verea isaku.26 Pani na levosahia vara boti akerihi i patakosa hin te ureure hatea.”

Boti Mo Mai Mariviti Na Jarauta27 Na sangavulu romana mo vati

vutepongi matan langi atu, langi atu maramo lo pulahi kamam, kama lo sivo rotona tasin Adria. Tamlohi voko hin boti atula levosahia vara kama lo mai mariviti najarauta. 28Matana, la tuhu na asihai ale lahiteulia vara puahana mo tikeli na metremo ngavulu vati (40). Ale la mele sahemakomona lamele tuhupa asihai atu, ale lamele hiteulia vara nakerihi natu puahanamo tikeli na metre mo ngavulu tolu moiso(30).

29Alematan lamatahu vara kama pa kalihin te paranga, la tuhu na matalalavo movati na pulo boti, ale la opoia vara i ranivila. 30Moiso tamlohi voko la vaihitea varala rovo hin boti atu, la tuhu pa boti rihirihiatu, ale lara la lo vaia, o hitea sohena vara lapa tuhu namatalalavo na patun boti tavera

atu. 31Pani Paulmoverea isannora captainmata tamlohi vuro atu peresi la tamlohivuro atu mara, “Vara la tamlohi akerihi lamalue hin boti akerihi, ha pa sopo eri juri!”32Moiso la tamlohi vuro atu la tai roto naasin pa boti rihirihi atu, la tinarihia mosale.

33Mopa lo nahonaho rani, Paulmoverearilangi isara vara la hani te hinau mara,“Nahapani enia harau wik natu sei ka sopohani te hinaumatan ka sopo levosahia varaha pamauri tenimo vono. 34Matan haratu,na lo verea rilangi vara ha hani te hinaumatan enia i pa tueni kamim vara ha pasopo mate. Matan te vulun te vonamimhatea i pa sopo eri tihai na patuna.” 35Maramo vere hinau atu mo isoiso, Paul mo lavina pereti ale mo vere meje isan God nanahora mo isoiso matana, mo topea alemo tapulo hania. 36 Matan haratu, eniramo isoiso romira mo mele rilangi ale lahanhani. 37 Evimam hin boti atu mo tikelingavulu sangavulu rua mo ngavulu limar-avrua mo limarave (276).

38 Lara la hanhani la masu, la pulahi natanga wit mo sivo na lolo tasi matan vara ivai na boti i salesale.

Boti Mo Kali Na Paranga39Rani mara mo pala, la sopo hitevosahi

jara atu, pani la hite na jara luhu mateaperesi na oneone, ale la hatihia vara la erivaia vara boti atu i hoso hinia. 40 Ale latai roto na asi mata matalalavo sei la lotoho na lolo tasi, ale la uli narihi asihaiatu sei mo lo tauri la stian boti atu jaramatea, moiso la tahe na hapanin patu botiatu mo sahe na langi, la haloa mo sahe naoneone. 41Pani la tia na jara matea tasi molomaro leji hinia, ale patun boti atumo kalina ratarata mo rilangi i sopo eri mele hisu,pani loloputu la lo tapulo kauti na pulo botimoiso.

42 La tamlohi vuro atu la hatihia vara lapa vilimatei la tamlohi atumata ima rilangimatan vara tea i sopo olo i rovo. 43 Panipa captain mata tamlohi vuro atu matanmo opoia vara i juri na maurin Paul, mohorora vara la sopo vai na sava la hatihiamoiso. Mo retileu mara la haratu la eriolo la kue narihi tiroma ale la olo sahe najarauta, 44 ale sopera la pa lo hitahu, tea lapa keho hin te tavalu tapea teni te hinaui eri sale hin boti atu. Hin malele akerihi

Page 181: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 28:1 178 Acts 28:23natu, tamlohi tari hin boti atu la jelu la sahena jarauta hinia.

28La Hoso Na Ureuren Malta

1 Kama hoso na jarauta mo ruhu moiso,kama pa levosahia vara kama lo toho naUreuren Malta. 2 Tamlohin jara atu laruhuruhu isamam hajavua, matan mo lousa ale hamariri tavera. Ale la avulahivara la lavi kamam, matan la polo na haputavera matea matan vara kama pa marijohinia.

3 Paul mara mo rako na oti rangarangahapu matea, ale mo lo taua na hapu, matasasati matea mo malue matan hapu atu alemo katoho na limana. 4 Tamlohin jara atulara la hite maji atu mo lo keho na limanPaul, la lo vereverea isara lara, “Mo sopote retiusia vara tamlohi akerihi enia tam-lohi vili tamlohi matea teni mo vono, hinapurongo varamo juri na tasi, pani nora godharai sei Justice, mo sopo tinarihia vara imauri.” 5 Pani Paul mo pulapulahi narihimaji atu mo sivo na lolo hapu, ale mo soporongo i sati. 6Pani la tamlohi atu la lo kilauvara epena la pa sosohi teni i pa jovi i matevahatea. Ale la lo saovi mo peravu moisoale lara la sopo hite te hinau i vaia, la posina romira lara enia god matea.

7 Ale ralihi hin jara atu lepa enia nonpatu tamlohi matan Malta, hijana Publius;ale eniamo avulahi hin kamam,mo lavi ka-mam mo lo kilau mamahuni kamam matarani mo tolu. 8 Taman Publius mo rojo molo juruvi na vatana. Mo lo rongohaji naseserei peresi na jimajima. Paulmounumosivo mo hitea, ale mo usiusi isana, moisomo tau na limana hinia ale mo vai na nonarojoa la tihai. 9Hinau atu mara mo masesemo isoiso, tamlohi matuvana hin ureureatu sei la rojo, enira sohena la mai isanPaul ale la mele ruhu. 10Matan haratu, lasile kamam na hinau matuvana, ale kamalo tatamahu vara kama pa mele malue, lasile na hinau tari kama pa vejuveju hinirana boti.

Paul Mo Kakau Rome11 Vitu mo tolu la vano moiso, kama pa

mele malue sivo na tasi na boti tinapuamatea matan Alexandria sei mo lo luhuhin ureure atu. Ale na patuna la tai napatu god mo rua sei la tovira ‘Havo MatanTuka’. 12 Kama maro kama hoso Syracuse

na ureuren Sicily, ale kama lo toho atumata ranimo tolu. 13Kamamalue atu kamahapahapani kama vano na jara tinatina-pua, ale kama sahe kama hoso Rhegium,ale mo mele rani sahe, langin tahuna mosere, ale na harua rani kama hoso Puteoli.14 Hin jara atu kama hite na vorai kalesiahai, ale la usi kamam vara kama pa tohoperesira, ale kama lo toho atu mata ranimo limaravrua. Kama usuri na malele atukama hahau kama sahe kama pala Rome.

15 Vorai kalesia ralihi hin jara atu larala rongoa vara kama lo sahe Rome, la taiRome la sinai vara la hite kamam. La jaraatu la hahau matara la asau rove sohen nataon sei Forum matan Appius peresi ImaMo Tolu atu mata tamlohi hahau. Paulmara mo hitera, mo vere meje isan God alemo mele rilarilangi.

16 Kamara kama unu Rome, la tinarihiavara Paul i eri toho enia hasena peresi natamlohi vuro matea mo lo kilaua.

Paul Mo Retivujavujangi Isana Jew Rome17 Rani mo tolu la vano moiso, Paul

mo tovi na tamlohi tavera nona Jew hinjara atu la mai jara matea. Lara la sakelematavuhi moiso, mo verea isara mara:

“La vorai, hina purongo vara na sopovai te hinau i sati isana nora tamlohiteni na posposi nona nora pua, la tauri-latiau Jerusalem ale la tauau sohena tam-lohi sasati matea na lima mara Rome.18 Tamlohi tavera atu lara la kilau usurina sava la tuvaiau hinira, la opoia vara latinarihiau matan la sopo lavuti te hinauvara a pa mate matana. 19 Pani Jew lara lasopo avulahi hinia, mo vaiau na mele usiavara a pa turu na nahon supe matan Rome,mo sopo matan vara a pa tuvai na tahisakuhin te retireti. 20 Matan hinau atu natu,mo vaiau na opoia vara a hite kamim ale aretireti isamim. Matan enau na lo toho hinjen nike matan na lo tau na noku rasua hinromtoho atu nona tavtavuin Israel matanTamlohi Jujuri.”

21 La raramia lara, “Kama sopo lo lavite leta Judea matam, teni te vorai atu mosopo lo sinai nike vara i vere te hina sasatimatam. 22 Pani kama opoia vara kamarongo na romim hin rasua nike sei tamlohina jara tari la lo verelejlejia.”

23 La tau na rani matea vara la pamatavuhi peresia. Ale la mai na jara molo toho ea, enira vao tavera, mo tapulo na

Page 182: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Acts 28:24 179 Acts 28:31ralavuho mo tikeli na ravravi mo lo veremamahunia, ale mo vereuli mauri atu Godmo aulu hinia, ale mo vaihitea vara la taunanora rasuahin Iesuhinna leunonMosesperesi na provet. 24 Tatuara la rasu na savamo lo verea, pani hai la rohu vara la rasua.25 Ale la tapulo malmalue, matan romiramo sopo matea. Hitahuna, Paul mo sile naisoiso reti isara mara, “Tanume Tapu movereamo tataholomata nomimpuana savasei provet Isaiah mo verea mara:26 ‘O vano isan la tamlohi nike,

ale o verea vara,Ha pa rongoa vavano,

pani ha sopo eri rongovosahia,ale ha pa lo kilaua vavano,

pani ha sopo eri hitevosahia.27Matan mapun la tamlohi nike

la mate,ale perora la sopo rongo,

ale la pelati na matara moiso,matan vara la pa sopo kilau,

ale perora la pa sopo rongo,ale mapura la pa sopo rongovosahi,

vara i vono la pa posiale a pa vai mamahunira.’ Isa 6.9–10

28Matan haratu, ha lo levosahimamahu-nia vara vavahinau sei God mo vaiamata juri na tamlohi, enia mo sohaia movano isana tamlohi roroha: ale enira latapurongo hinia!”

29-30 Paul mo lo toho atu mata taunimo rua na ima matea mo pakaia, ale moavulahi na tamlohi tari sei la lo mai isana.31Mo lo retivujavujangi mauri atu God moaulu hinia, ale mo lo vujangi hin Moli IesuKristo mo sopo te matahu hinia, ale mosopo tea i horoa.

Page 183: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 1:1 180 Romans 1:17

RomansLetaPaul Mo UliaIsana MaraRomePuku NikePaul mo uli leta nike isana mara Rome.Romeenia taon tavera na varamahinpongiatu. Mo levosahi na kalesia ea (15.22–16.21). Mo verea isara mara Iesu mo vi-ronia vara enia i pa nona volitusi isara(1.1) mo lavi na retisohai matea ‘— matanenia suihan God mata juri na tamlohi tarisei la rasua, tiroma isana Jew moiso i paisana tamlohi roroha.’ (1.16). Paul movereamara tamlohi tari la hehe (3.23). Panimo vai na malele mata vai na tamlohi latataholo na nahona:

‘Matan tamlohi tari la vai na hehe, lalo toho asau na hina ruhuruhu sei nonGod hasena, ale God mo avulahi vara ivai na tamlohi la tataholo na nahonana nona romruhu purongo, mo vaia namalele mata volituhu hin Kristo Iesu,enia sei, God mo taua na nahora, raenamo volituhu na talai lolokoru non Godmata hehe, ale rasua enia malele seitamlohi la eri lavi na vuan vavahinausei. God mo vujangia vara posina motataholomatan eniamo sopo sile na talaimata hehe tari isana tamlohi sei la vairatuai.’ (3.23–25).

Paulmo vujangia vara rasua nikemo sohenrasua atu non Abraham tuai (4.13). Alenake vara tamlohi la mai kalesia, la pamauri usuri na suiha Tanumen God (8.1–27). God mo sile na suiha hai isana nonatamlohi mata hahau usuri na masalona(12.1–13).Hin Leta Nike

1. Paul Mo Vujangi Na Retiruhu (1.1–17)2. Tamlohi Tari La Ori Na Hehe (1.18–

3.20)3. God Mo Vai Na Tamlohi La Tataholo

Na Nahona (3.21–4.25)4. Mauri Paro Nona Tamlohi (5.1–8.39)5. Vujangi Mata Tavtavuin Israel (9.1–

11.36)6. Mauri Paro Nona Kalesia (12.1–15.13)7. Vavahinau Non Paul, Isoiso Retireti

(15.14–16.27)

Paul Mo Sile Na Nona Retioloolo1 Enau Paul, volitusi non Kristo Iesu

matea, enia mo toviau vara a vaharule,

mo tapuhiau vara a retivujavujangi na Re-tiruhu non God. 2 Mo retitauhi hin Re-tiruhu sei tuaimoiso na reti nona provet naRetitapu mo tapu, 3 mo lo vereuli Natuna,enia mahapin Supe David usuri na maleletamlohi, 4 ale God mo vujangia vara eniaNatun God na suihan Tanume Tapu nanonamele turu namateia, Iesu Kristo noraMoli, 5 ale hinia, kama lo lavi na romruhuperesi na hija ruhu mata vaharule matanvara kama eri tiroma na tamlohi vara laoloolo usuri na mauri rasua, matan varahijana i pa aulu na tamlohi roroha, 6kamimsohena, God mo tovi kamim vara ha maitamlohi non Iesu Kristo.

7 Isan la haratu tari la lo toho Rome seiGod mo opoira, ale mo tovira vara la mainona tapuhi:

Romruhu peresi na tamata non GodTamara peresi Moli Iesu Kristo la maiisamim.

Retiruhu Non God8 Tiroma, na opoia vara a vere meje isan

noku God matamim hin Iesu Kristo, matantamlohi na jara tari na varama la lo sorahina nomim rasua. 9 Matan God sei na lovolitusi isananamaurikuusuri naRetiruhumatan Natuna, enia noku tuetueni sei molevosahia vara na lo vere kamim tarea 10nanoku usiusi, tarea na lo usia vara temasapana masalon God vara a eri mai isamim.11 Matan tuai moiso, romiku tavera naopoia vara a hite kamim, vara TanumeTapu i eri sile kamim hin te otori na limakumatan vara i eri rilangi namaurimimhinia,12 na lo raramia vara, enra ra eri romromirilangi mata nora rasua, nomim peresi nanoku.

13 La vorai peresi na vevorai, na opoiavara ha levosahia vara na opoia vaha visamoiso vara a mai, pani mo tikeli nake,mo sopo lo te masapa, matan vara a erihite na vua nomim rasua sohen na hiteamoiso isana tamlohi roroha tinatinapua.14 God mo tauau moiso vara a pa tuenila haratu la lo retireti na leo mara Greekperesi la haratu la tamlohi roroha, ale isanla haratu la lelevosahi peresi la haratula rongorongo vono. 15 Matana, enau naopoia mo tavera jea vara a retivujavujangina Retiruhu isamim sei ka lo toho Rome.

16Matan enau na sopo mahanuhanu naRetiruhu, matan enia suihan God matajuri na tamlohi tari sei la rasua, tiromaisana Jew moiso i pa isana tamlohi roroha.17 Matan hin Retiruhu sei, malelen God

Page 184: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 1:18 181 Romans 2:8mo vaia vara tamlohi la mai la tataholona nahona, mo malue na jara tavera, eniamata rasua purongo, matan la ulia moisovara, ‘Haratu mo tataholo na nahon God lapa mauri usuri na malele rasua purongo’.Hab 2.4

Lolokoru Non God Mata Hehe18Matan Godmo lo vujangi na nona talai

lolokoru mata hehe na tuka mo sinai navaramamata posposi varama tari peresi naposposi hehe tari nona tamlohi, ale matannora posposi hehe sei mata turuhoro naretivararuhu vara i malue na jara tavera.19 Matan sava hinau tamlohi la eri lev-osahia hin God mo memera isara, matanGod mo vujangia isara moiso. 20 Matanruhuruhun God sei nona hasena la lo luhusohen harihi; nona suiha matan tui tuiperesi mauri atu sei enia non God hasena.Ale la hinau sei tamlohi la eri hitevosahiramatan la memera purongo hin la hinau atuGod mo vaira na tapulo rani sei mo vai navarama. Ale matan haratu, tamlohi la sopoeri verea vara God mo sopo toho.

21 Matan hina purongo vara la levosahiGod moiso, pani la sopo hasohasoa varaenia God teni la sopo vere meje isana,ale romira la mai la putu, ale mapura larongorongo vono la mai la roroha, 22 laverea lara la lelevosahi, pani la mai la ron-gorongo vono, 23 la sopo lotu na ruhuruhunGod sei i sopo eri tihai, pani la lo lotu nahinau sohena tamasi sei la vaira sohenatamlohi peresi na maji avuavu, peresi namaji palo vati, peresi na maji haraho so-hena mata teni malupa, enira mo isoiso lapa tihai!

24 Ale matana, God mo silera la vano namasalo mapura, ale la usuri na posposi lu-miha, la vai na hina mahanuhanu na eperahasera, 25 matan la jeni na retivararuhuhin God mata halu, ale la lo lotu ale lavolitusi nona hinau God mo vaira, pani mosopo isan God sei mo vaira, enia hasenamotataholo vara tamlohi la hasohasoa na ranitui tui tarea! Amen.

26 Matan harihi, God mo silera la vanona nora opoia mata posposi mahanuhanu,matan nora harai la jeni na posposi tata-holo nona harai matan la lo hase lavilavira.27Ale lamane sohena la tinarihi na pospositataholo peresi na harai, matan posposimata opoi na lamane mo jeu na masalora

tinatinapua, lamane la vai na hina ma-hanuhanu peresi na lamane, ale la hani navua pulara vetali mata nora lejileji.

28 Ale matan la rohu vara la romromiGod, ale God mo silera na romromi nonamaji matan vara la vai na hinau mo sopotataholo vara tamlohi la eri vaira. 29 Lamarivi na posposi tari la sopo tataholo, la lovaivaileu, la lo romusuri, la sasati, lamarivina mereimerei, la lo vilimatei na tamlohi,la lo hitesatihi, la lo halu, la lo vaisatihina tinapua, la lo sorasora tamlohi, 30 la loretireren, la rohu hin God, la lo vatara, la lomangisi, la lo retihapahapa, la lo romromi,ale la alealemalele paromata la vai na hinasasati hinia, la sopo oloolo hin tamara tenitinara, 31 romira mo vono, la lo tope nanora retitauhi, mo sopo te nora opoia, lasopo romopoi te tinapua. 32Hina purongovara la levosahia mo ruhu moiso vara Godmo pete tau na retileu moiso vara tea motopea i pa mate matana, enira la sopo vairapurongo, pani la retituetueni la haratu la lovaira.

2God I Pa Ari Na Nom Hehe

1 Ale nake, mo sopo te hinau hatea varao eri halu hinia tapala, kamimmo isoiso seika lo ari na tinapua. Matan vara ko lo arina tinapua, ko lo hasem arihomatan engkoko lo vai la hinau atu na lo verea moisovara tamlohi la lo vaira. 2 Ra levosahia varatalai non God mo lo jovi isan la haratu lalo vai la hinau sei, ale enia mo tataholo.3 Tapala, engko sei ko lo ari la haratu la lovai la hinau sei, ko rom vara o pa eri jelu natalai non God, pani i pa sohena sava matanengko sohena ko lo vaira? 4Ko lo romromipurongo na nona romruhu peresi na nonarompurongo peresi na nona romperavutavera isam, pani ko sopo levosahia varanona romperavu mo lo sileho na masapavara o posi na nom hehe.

5 Pani matan mapum mo rilangi, ale korohu vara o posi, ko lo hasem takonahina nom talai matan rani aria atu sei Godi pa vujangi na nona talai lolokoru matahehe usuri na nona posposi tataholo hinia.6God i pa ari na tamlohi i tataholo na noravavahinau: 7God i pa sile na mauri tui isanla haratu la lo romperavu vara la vai navavahinau ruhu, ale la lo ale na hasohasoperesi na oloolo tavera peresi mauri atu seii pa sopo eri tihai hin te rani; 8 pani isan

Page 185: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 2:9 182 Romans 3:5la haratu la lo vai na masalora purongo,ale la sopo oloolo na retivararuhu, panila lo oloolo na posposi mo sopo tataholona nahon God, enira la pa lavi na talailolokoru non God mata hehe peresi nanona lolokoru sasati. 9 Ale tamlohi tari seila lo vai na vavahinau hehe la pa lavi narani rilangi peresi na rani sasati, isana Jewtiroma moiso i pa isana tamlohi roroha,10 pani God i pa sile na hasohaso, olooloperesi na tamata isana tamlohi tari sei lalo vai na vavahinau ruhu, isana Jew tiromamoiso i pa isana tamlohi roroha, 11matanGod mo sopo tametame tea.

12 God i pa sile na talai isana tamlohi lasopo Jew vara la hehe, hina purongo varala sopo lo lavi na nona leu. Ale i pa silena talai isana Jew vara la hehe matan nonaleu mo lo pisuhi na nora hehe. 13 Matanmo sopo la haratu sei la lo rongo na leupurongo mo vaira la tataholo na nahonGod, pani la haratu sei la lo vai na sava leumo verea, enira natu la tataholo na nahonGod. 14Matan vara la tamlohi roroha sei lasopo lavi na leu, pani la lo vai na sava leumo verea, mo vujangia vara leu mo lo tohohinira moiso, hina purongo vara la sopolo lavi na leu. 15 La lo vujangia vara savahinau leu non Godmo verea, mo lo toho namapura moiso, matan romira sohena movereulia isara vara la lo vai na hina ruhuteni te hina hehe, 16hin rani atu usuri nokuRetiruhu seimo lo verea vara Godmo ari nahina luhu nona tamlohi hin Kristo Iesu.

Leu Non God Mo Reti Isana Jew17 Pani vara ko lo verea vara engko Jew

matea, ale ko lo turu na leu, ale ko lo ha-pahapa vara ko levosahi God, 18 ale vara kolevosahi na masalona, ale ko lo avulahi nasava hinau la ruhuruhu jeamatan ko lo lavina lelevosahi na leu, 19 ale vara ko levosahimamahunia vara engko tamlohi tiroma namatavuso matea, ale lamu matea isan laharatu na roroha, 20 ale vara engko tam-lohi matea mata vujangi la haratu la soporongovosahi, ale tamlohi vujangi na natu-varihi matan ko lavi vevuhi na lelevosahiperesi na retivararuhu na leu, 21 ale varako lo vujangira sohena, mata sava ko sopohasem vujangiho? Ko lo retivujavujangivara tamlohi la pa sopo vavanaho, pani en-gko, ko lo vavanaho tenimo vono? 22Engkosei ko lo verea vara mo sopo tataholo varatamlohi la vaivaileu peresi na tinapua mo

lahi moiso, ko lo vaivaileu peresi na tina-pua mo lahi moiso teni mo vono? Ko loverea vara ko sopo lotulotu vono, pani kolo vanaho na hinau na lolo temple nonatamasi teni mo vono? 23 Engko sei ko lohapahapa na leu, ko lo topea, ale ko lokomo na hijan Godmatana. 24Matan sohenla ulia vara, ‘Tamlohi roroha matuvanana varama la lo veresatihi na hijan Godmatamim’.

Isa 52.525 Matan posposi tairalihi mo ruhu

purongo vara ko oloolo na leu, pani varako lo tope na leu, nom tairalihi enia hinapurongo. 26 Ale matana, vara tamlohimatea mo sopo tairalihi, pani mo lo taurina vujangi mata leu, ko hitea vara God i pahitea vara posinamo tataholo hin la haratula tairalihi teni mo vono? 27 Ale matana,tamlohi atu mo sopo tairalihi, ale mo lotauri na leu, enia i pa verea vara talai i pajovi isam sei ko tairalihi sei ko lavi na leu,matan engko natu ko lo tope leu atu.

28Matan engko mo sopo Jewmatea tata-holo vara tamam enia tinam enira Jew tenimatan engko ko lavi na tairalihi na epem.29Movono. Jew tataholomatea enia haratumapuna mo tataholo na nahon God. Aletairalihi vararuhu enia mo sopo tairalihina epe, pani sava Tanume Tapu mo vaiana mapum. Tamlohi sohena, mo lo alehasohaso atu God mo lo silea, mo sopohasohaso sei tamlohi la lo silea.

3Retitauhi Non God La Vararuhu

1 Vara mo sohen haratu, sava mo ruhunatu vara engko Jew matea? Teni savanatu mo ruhu na tairalihi? 2 Vararuhu,Godmo leruhu na Jewnamalelematuvana,tiromara enia Godmo sile na nona vereuliaisara. 3 Vararuhu, tatuara la tope na noraretitauhi, pani nora posposi mata tope naretitauhi i pa vai na retitauhi non God ivano hina purongo teni i vono? 4 I vono!Tamlohi tari enira tamlohi halu, pani Godmo lo vararuhu, sohen la ulia vara, ‘Nomreti la vujangia vara engko ko tataholo, aleengko o pa jeu na nora retituvai na court’.Psa 51.4

5 Pani vara hai la lo verea lara norahehe mo sile God na masapa vara i pavujangi na nona posposi tataholo, ra pararami romromi atu sohena sava? Vara mosopo tataholo vara God i sile na nona talai

Page 186: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 3:6 183 Romans 4:3

lolokorumata hehe isara tenimo vono? Nalo retireti usuri na romromi tamlohi nahai.6 I vono! Vara sohena, God i pa eri arina varama sohena sava? 7 Pani tea la paverea vara, ‘Vara noku halu mo lo vujangiavara reti non God mo vararuhu sohenasava, ale mo lo lavi na hasohaso matana,mata sava natu, na lo lavi na talai sohenatamlohi hehe matea?’ 8 Ale mata sava rasopo eri verea vara, ‘Mo ruhu vara ra vaina hina sasati matan vara hina ruhu i erimai matana.’ Matan tea la lo retireren hinkamam lara kama lo vujangia sohena. Panihara talai sei God i pa silea isara matana ipa tataholo.

Tamlohi Tari La Hehe9 Nake i pa sohena sava? Kamam Jew

kama ruhu kama jeu na tinapua teni movono? I vono, matan ra pete vujangiamoiso vara tamlohi tari, Jew teni tamlohiroroha, la lo toho na ruhuruhu suiha hehe,10mo sohen la ulia vara,‘Mo sopo tea i tataholo,

mo vono, mo sopo te hatelete.11mo sopo tea i lelevosahi;

mo sopo tea i lo ale God.12 Tamlohi tari la vahari hinia,

enira mo isoiso la sopo mele ruhumatan te hinau;

mo sopo tea i vai te hina ruhu,mo vono, mo sopo te hatelete.’

Psa 14.1–3; 53.1–313 ‘Nora retireti mo ranga

sohena pona taptap roi matea;la vai na memera la halu.’ Psa 5.9

‘Nora reti mo sohena poison matamata sasati mo lo toho

na jingora.’ Psa 140.314 ‘Jingora mo marivi na lesati

peresi na lolokoru.’ Psa 10.715 ‘La tamlohi akerihi la tatamahu moiso

mata vili na tamlohi;16 Sava jara la vano hinia,

la vaikomokomoa,ale rongohaji mo vora,

17 ale malele mata tamataenira la sopo levosahi te hinau hinia.’

Psa 59.7–818 ‘Mo sopo te matahu matan God

na nora vavahinau.’ Psa 36.119 Ale nake ra levosahia vara sava hinau

leu mo verea, mo verea isan la haratu la lotoho na leu matan mo vai na tamlohi tarila tapanono, ale mo vujangia vara tamlohitari na varama la pa toho na ruhuruhu talainon God. 20 Matana, mo sopo te tamlohi

vara i eri tataholo na nahon God matanenia mo lo usuri na leu. Matan leu mo silena lelevosahi mata hehe.

Kristo Mo Lavi Na Nora Talai21Pani nake, malele tamlohi mata la mai

la tataholo nanahonGodmo lo tohona jaratavera, pani leu mo sopo toho na lolona,o pa hitea vara Leu non Moses peresi naretireti nona provet la lo vereulia 22 sohenasava God mo lo vujangi na nona pospositataholo na malele rasua. Tamlohi tarila tau nora rasua hin Iesu Kristo la maila tataholo na nahon God matan God mosopo ase na tamlohi, 23matan tamlohi tarila lo vai na hehe, la toho asau na hinaruhuruhu sei non God hasena, 24 ale Godmo avulahi vara i vai na tamlohi la tataholona nahona na nona romruhu purongo, movaia na malele mata volituhu hin KristoIesu, 25 enia sei, God mo taua na nahora,raena mo volituhu na talai lolokoru nonGod mata hehe, ale rasua enia malele seitamlohi la eri lavi na vuan vavahinau sei.God mo vujangia vara posina mo tataholomatan eniamo sopo sile na talai mata hehetari isana tamlohi sei la vaira tuai. 26Nakemo vaia matan vara i vujangia vara nonaaria mo tataholo, ale mo tataholo vara eniai vai na tamlohi la tau na nora rasu hin Iesu,ale la mai la tataholo na nahona.

27 Ale, hare natu i eri retihapahapai verea vara mo tataholo mata nonavavahinau? I pa sopo tea! Mo mai matasava leu? Matan ra lo oloolo na leu? Movono, pani matan ra usuri na leu mata ra-sua. 28Matan kama lo verea vara tamlohi lamai la tataholo na nahon God mata rasua,mo sopo matan la lo oloolo na leu.

29 Pani God enia God nona Jew purongoteni mo vono? Enia God nona tamlohiroroha teni mo vono? Enjora, enia Godnona tamlohi roroha, 30matanGod eniamomatelete. Enia i pa vai la haratu la tairalihiperesi la haratu la sopo tairalihi la tataholona nahona mata rasua. 31 Ale, vara mosohena, rasua mo vai na suihan leu atu moisoiso tenimovono? Movono,matan kamalo verea vara leu mo tataholo.

4Rasua Non Abraham

1Ale vara mo sohena, ra pa vere na savamatan hinau sei pira Abraham mo vileiatuai? 2Matan, vara Abraham mo tataholona nahon God mata nona vavahinau, eniai pa hapahapa matana. Pani i sopo eri ha-pahapa na nahon God. 3 Retitapu mo vere

Page 187: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 4:4 184 Romans 5:5na sava matana? ‘Abraham mo rasu God,ale God mo verea vara enia mo tataholo nanahona matana’. Gen 15.6

4 Ale isana tamlohi voko matea, volinamo sopo hina silesileamatea, pani enia volinona voko. 5 Pani isan haratu mo sopo vaite voko, pani mo tau na nona rasu hin Godsei mo eri vai na tamlohi varama la mai latataholo na nahona, ale God mo verea vararasua non tamlohi atu mo vaia mo mai motataholo na nahona.

6Mo sohen supe David mo verea matanavulahi tavera non haratu sei Godmo hiteavara mo tataholo na nahona, mo sopomatan te hinau enia mo vaia:7 ‘Avulahi tavera isan la haratu

God mo romi na nora vaivaileu,ale mo tatavuhi na nora hehe;

8 avulahi tavera isan tamlohi seiMoli i pa sopo evi na nona hehe hin te

rani.’ Psa 32.1–29 Avulahi tavera nike enia non la haratu

la tairalihi purongo? Mo vono, avulahisei enia non la haratu la sopo tairalihiperesi la haratu la tairalihi, matan kama loverea vara, ‘God mo verea vara Abrahammo tataholo na nahona mata nona rasuapurongo’. Gen 15.6

10 God mo pa vaia sohena isan Abrahamsohena sava? Mo vaia tiroma teni hitahumoiso mo pa tairalihi? Mo sopo hitahu,pani tiroma na nona tairalihi.

11Mo lavi na tairalihi sohena matamatamateamata vujangia vara eniamo tataholomata nona rasua hin rani atu mo sopolo tairalihi. Enia matan vara God i vaiai tama tamlohi tari sei la rasua, pani lasopo tairalihi, matan vara God i pa vaira latataholo na nahona sohen Abraham, 12 alemo vai Abraham mo taman la haratu latairalihi, mo sopo mata tairalihi purongo,pani matan la lo hahau usuri na malelerasua non tamara Abrahamhin rani atumosopo lo tairalihi.

13Matan retitauhi sei God mo silea isanAbraham peresi na taniana mo verea varavarama i pa nora, mo sopo mai mata leu,pani mata rasua sei mo vai na tamlohi latataholo na nahon God. 14 Matan, vara laharatu la lo usuri na leu la lavi na vuan reti-tauhi sei, rasua enia mo sopo te suihana,ale retitauhi atu mo vano hina purongo.15Matan leu mo lavi na talai lolokoru nonGod mata hehe momai isana tamlohi, panivara i sopo lo te leu, i pa sopo te hehe.

16 Mo pa sohena matan mo turu na ra-sua purongo, matan vara sava retitauhi

mo verea, mo mai mata romruhu, moturu rilangi mata taniana tari, mo sopoisan haratu mo lo usuri na leu purongopani isan haratu mo rasua sohen Abrahammo lo rasua, enia tamara enra mo isoiso,17 sohena la ulia vara, ‘Enau na vironihovara engko o pa tama tamlohi jara matu-vana’. Gen 17.5 Ale God mohitea vara Abraham mo rasua vara enia ieri sile namauri isanamate, ale mo retiretipurongo ale hinau sei la sopo lo toho lapala. 18 Abraham mo lo romtoho, hinapurongo vara mo sopo levosahia vara i pasohena sohena sava, pani mo lo romtohovara i pa tamamara jaramatuvana usuri nasava God mo verea isana mara, ‘Ale taniamla pa matuvana sohena vitusarasara’. Gen15.5

19 Nona rasua mo sopo jovi, hinapurongo vara epena mo vajiaha marivitii pa mate purongo matan taunina mo lolavilavi na tauni mo ngavulu sangavulu(100), ale hina purongo vara Sarah moaroaro.

20 Mo sopo romkaka na retitauhi nonGod, pani mo ulua rilangi na nona rasua,ale mo lo sile na oloolo isan God, 21 molevosahi mamahunia vara God i eri vai nasava mo retitauhi hinia. 22Ale matan nonarasua atu, ‘God mo verea vara enia motataholo na nahona.’

23 Pani reti sei akerihi, ‘God mo vereavara enia mo tataholo…’ la sopo ulia matanAbraham hasena, 24pani matan nora rasuasohena. God i pa verea sohena isan laharatu la lo tau nora rasua hin God seimo sauteterahi Iesu nora Moli na mateia.25 Enia, God mo silea mata nora hehe, alemo sauteterahia matan vara i vaira ra tata-holo na nahona.

5Rasua Mo Sile Na Avulahi

1 Ale matan nake ra tataholo moiso nanahon God na rasua, ra toho na tamataperesi God hin nora Moli Iesu Kristo.2Hinia, ra eri unu na romruhu sei ra lo turuhinia mata rasua, ale ra lo avulahi taveramatan ra lo romtoho vara ra pa toho peresiGod na hasohasona. 3 Aulu hin haratu,ra avulahi na nora rani rilangi, matan ralevosahia vara nora rani rilangi, vuana eniaposposi mata turu rilangi, 4 ale posposimata turu rilangi, vuana enia jelu na hinauvaihite, ale posposi mata jelu na hinauvaihite, vuana enia romtoho, 5 ale noraromtoho sei i pa sopo eri vano romromi

Page 188: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 5:6 185 Romans 6:6purongo matan Tanume Tapu sei God mosilea isara mo surei na opoia non God namapura.

6Matan na ranimo sopo lo te nora suiha,na ranina tataholo, Kristo momate mataratamlohi sei ra lo usuri na posposi varama.7 I pa rilangi vara o eri vilei tea vara i matemata tamlohi tataholomatea, pani korong,tea i pa eri romrilangi vara i mate matan tetamlohi ruhuhatea; 8pani Godmovujangiavara nona opoia matara mo sohena savamatan, hin rani atu ra pa lo tamlohi hehe,Kristo mo mate matara. 9 Matan ra maira tataholo na nahon God mata raen Iesumoiso, ale nake, mo sopo te retiusia hateavara Iesu i eri jurira na talai lolokoru nonGod mata hehe. 10Matan, vara God mo saritamata peresira na mateia non Natuna narani ra pa lo nonameresahi, nake matan raturu na tamata peresia moiso, mo sopo teretiusia hatea vara ra pa eri juri namaurinateni i vono. 11 Aulu hin haratu, ra avulahitavera hin God hin nora Moli Iesu Kristo,ale hinia, nake ra lavi na nona sari tamata,ra mai ra tapalana.

Mateia Mo Mai Matan Adam12 Ale matana, sohena hehe mo mai na

varama na tamlohi matea purongo, alemateia mo mai mata hehe, ale sohena,mateia mo tikeli na tamlohi tari matanenira mo isoiso la vai na hehe, 13 matanhehe mo lo toho na varama moiso God mopa sile na leu, ale mo sopo te hehe vara isopo te leu hatea i pisuhia. 14Hina purongomatana, mateia mo lo aulu na tamlohi motapulo hin Adam mo tikeli Moses, hinapurongo vara la sopo vai na hehe sohenahehe non Adam, mateia mo lo aulu hinira.Ale Adam enia tovongi matea hin haraseimo lo mai hitahu.

Mauri Tui Mo Mai Matan Iesu15 Pani hehe non Adam mo sopo so-

hen romruhu sei God mo sile purongoia,matan hehe nona tamlohi matea purongo,mateia mo vano isana tamlohi matuvana,pani hin na tamlohi tinapua matea, IesuKristo, God mo sile purongoi na otori ruhumata romruhu mo masurere isana tamlohimatuvana. 16Ale otori ruhu sei Godmo silepurongoia, mo sopo sohena vua hehe nontamlohi atu, matan vua aria matan heheatu enia matea purongo, mo lavi na talaimo mai, pani otori ruhu sei God mo silepurongoia, mo mai hitahun na hehe matu-vana, mo roi na malele vara God i eri verea

vara tamlohi la mai tataholo na nahona.17 Vararuhu, mateia mo aulu na tamlohitari matan hehe atumatea non tamlohi atumatea purongo, pani la haratu la lo laviromruhu sei mo marivi savulevule peresina otori sei God mo sile purongoia mata ivai na tamlohi la tataholo na nahona, eniranatu, maurira la pa aulu na mauri nake alehitahu hin tamlohi atu matea, enia IesuKristo.

18 Ale matana, sohena hehe nona tam-lohi matea purongomo vai na talai momaiisana tamlohi tari, ale vavahinau tataholomatea purongo, mo vai na malele vara Godi verea vara tamlohi la tataholo na nahona,ale matan vara i eri sile na mauri isanatamlohi tari. 19 Ale sohena lejileji nonatamlohi matea purongo mo vai na tamlohimatuvana la hehe, ale mo sohena oloolonona tamlohi matea purongo mo vai natamlohi matuvana la tataholo na nahonGod. 20 Ale nakerihi natu, leu mo mai varai vai na hehe i memera i ruhu, pani varahehe mo mai mo mele tavera, romruhunatu, mo mai mo mele marivi savulevulejea, 21 matan vara sohena mateia mo vu-jangi na suiha nona hehe, romruhu i pa erivujangi na nona suiha hin malele sei Godmo vai na tamlohi la tataholo na nahonahinia, ale vuana, enia mauri tui hin IesuKristo nora Moli.

6Suihan Hehe Mo Moti

1 Ale nake ra pa vere na sava vara mosohena? Mo tataholo vara ra lo vai nahehe i lo vano matan vara romruhu i pa lomarivi savulevule matana, teni mo vono?2 Mo vono! I pa sohena sava natu varaenra sei ra mate na hehe moiso, ra lo tohohinia? 3 Teni ka sopo levosahia vara enrasei ra lavi na paptijo hin Kristo Iesu, rapaptijo hin na nona mateia? 4 God motavunira peresi Iesu na nonamateia na ranira paptijo hinia, matan vara enra sohena,ra eri hahau namauri paro sohen Kristo seimo turu namateia namauri paro na suihanGod Tama.

5 Matan, vara enra ra sorotahi pere-sia na nora mate sohen na nona mate,ra levosahia vara ra pa sorotahi peresiana sauteterahi sohen na nona sauteter-ahi. 6 Ra levosahia vara nora mauri tuaimo mate peresia na talopeilopei matanvara i tope na suihan hehe na maurira,matan vara ra pa sopo mele slev isan

Page 189: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 6:7 186 Romans 7:9hehe. 7Matan haratu mo mate moiso, mopete materi moiso na hehe. 8 Ale varara mate peresi Kristo, ra rasua vara ra pamauri peresia. 9 Ra levosahia vara God mosauteterahi Kristo namateiamoiso, ale i pasopo eri mele mate; mate mo sopo te sui-hana vara i eri aulu hinia. 10Matan mateiaatu mo mate hinia, mo mate vara i jeu nahehe, vahatea mata rani tari, pani mauriatu mo mauri hinia nake, mo mauri matanGod. 11 Ale kamim sohena ha levosahiavara kamim sohena ka mate isan hehe, aleka mauri matan God hin Kristo Iesu.

12 Matan haratu, ha sopo tinarihia varahehe i aulu na epemim nike na varama,vara i vai kamim ha oloolo na masalora.13Ha sopo tinarihia vara te epemim la maivolitusi na hehe mata posposi mo sopotataholo na nahon God, pani ha sile kamimisan God sohen la haratu sei God mo vairala malue na mateia la mauri, ale ha silena epemim isan God sohena volitusi mataposposi tataholo na nahon God. 14 Matanhehe i sopo eri te suihana vara i aulu hinkamim, matan kamim ka sopo toho naruhuruhu leu, pani ka lo toho na ruhuruhuromruhu.

Ra Eri Oloolo Hin God15 I pa sohena sava natu? Matan rom-

ruhu non God mo vaira ra materi moiso,mo tataholo vara ra hahau na hehe matannake ra sopo toho na ruhuruhu leu teni movono? Mo vono! 16 Ka levosahia vara, varaka sile kamim isan tea sohena slev matea,ha pa oloolo hinia ale ka slev isan haratusei ka lo oloolo hinia. Vara ka slev na hehe,vuana eniamateia, vara ka slevmata oloolohin God, vuana enia posposi tataholo nanahona. 17 Pani ra vere meje isan Godmatamim sei tuai ka lo slev non hehe, paninake ka mai ka oloolo na mapumim navujangi tataholo sei la silea isamim moiso,18 ale nake, ka materi na hehe, ale ka maislev non posposi atumo tataholo na nahonGod.

19 Na lo vere na tovongi na slevsohena matan vara i tueni na nomimlelevosahi. Matan sohen tiroma ka lo silena epemim sohena slev mata hina lumihateni vaivaileu sei vuana mo mele vaivaileujea, ale nake ha sile na epemim sohena slevisan posposi sei mo tataholo na nahon Godsei vuana mo lo vai kamim vara ha tapu namaurimim.

20 Na rani ka pa lo slev non hehe, kasopo romromi na posposi sei mo tataholo

na nahon God. 21 Pani vuana enia sava?Vuana mo sopo ruhu matan nake ka lomahanuhanumatan la hinau sei ka lo vairatiroma, matan isoison la hinau sei, eniamate. 22 Pani matan nake ka materi moisona hehe, ale ka mai slev non God, vua kalavia matana mo vai kamim vara ha patapunamaurimim, ale isoisona, eniamauritui. 23 Matan voli hehe enia mateia, paniotori nonGod seimo lo sile purongoia, eniamauri tui hin Kristo Iesu nora Moli.

7Leu Mo Sopo Mele Aulu Hinira

1 Teni, ka levosahia la vorai peresi navevorai vara, vara leu mo lo suiha purongovara tamlohi mo lo mauri? Na lo retiretiisan la haratu la levosahi na leu. 2 Mosohena harai lahi matea, leu mo lo tauriavara tuana mo lo mauri, pani vara tuanamo mate, harai atu mo materi na leu matalahi. 3Ale vara tuana mo lo mauri, pani momele juruvi peresi na tamlohi tinapua, la paverea vara enia harai vaivaileumatea. Panivara tuana mo mate, harai atu i pa materina leu, vara i vano isana tamlohi tinapuamatea, enia mo sopo harai vaivaileu.

4 Mo sohena natu, la voraiku peresi navevoraiku, kamim sohena, ka mate na leuperesi Kristomatan vara ha pamai tamlohinon tinapua, haratu non Kristo sei Godmo sauteterahia na mateia matan vara raeri vua ruhu isan God. 5 Matan tiromara lo usuri na masalo varama, leu mo lorohai na masalora sei mo lo vua hehe, alevuana enia mateia. 6 Pani nake ra materina leu, matan ra mate peresi Kristo moiso,ale ra sopo mele toho na ruhuruhu suihaleu, matan vara ra eri volitusi isan God, mosopo na malele mata oloolo na retileu laulia tuai, pani na malele paro, hin mauriatu Tanumena mo lo silea.

Leu Non God Mo Vujangi Na Hehe7 Ra pa verea sohena sava natu? Ra pa

verea vara leu enia hehe teni mo vono?Mo vono! Pani vara leu i sopo lo mai a pasopo eri levosahi na hehe. A pa sopo erilevosahia vara romusuri enia sava, vara leumo sopo verea vara, ‘O sopo romusuri’. Exo20.17; Deut 5.21

8Pani hehemo lavi namasapahin retileuatu, mo vaiau na vua na romusuri tinati-napua matuvana. Vara leu i sopo lo toho,hehe i pa sopo mauri. 9 Tiroma na lotoho hin mauri atu na sopo levosahi naleu hinia, pani na rani leu mo pala mo

Page 190: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 7:10 187 Romans 8:13

pisuhi na hehe ale mo mera purongo varahehe mo lo mauri hiniau, 10 ale mo tauauna ruhuruhu talai mata mate. Matan navileia vara retileu atu sei mo lo retitauhi namaurimo sopo silea, panimo sile namateiaisaku. 11 Matan hehe mo lavi na masapamatea na retileu, hehe mo halhaluau, aleretileu atu mo viliau, 12 hina purongo varara levosahia vara leu tari la tapu, ale retileuenia mo tapu mo tataholo ale mo ruhu.

13 Ale ka hitea vara mo tataholo varaleu sei mo ruhu mo sile na mateia isaku?Mo vono! Hehe mo tauau na malele matamate usuri na sava retileu sei mo ruhu movujangiau, matan vara hehe i pa pala hehevararuhu, ale hin retileu sei, hehe mo palamo sasati jea.

Suiha Hehe Na Maurira14Matan ra levosahia vara leu eniamata i

vujangi mauri atu Godmo opoia, pani enauna lo toho hin mauri atu nona tamlohi seimo lo toho na ruhuruhu suihan hehe. 15Nasopo levosahiamata sava na lo vai na hinauna lo vaia. Matan na sopo vai na sava naopoia, pani na lo vai pa hinau sei na lo rohuvara a vaia. 16Na levosahi mamahunia varasava hinau na lo vaia mo sopo tataholo,enia mo vujangia vara na lo majinga varaleu enia mo ruhu. 17 Pani nake, mo sopoenau sei na lo vaia, pani hehe seimo lo tohoisaku.

18 Matan na levosahia vara mo sopo tehinau ruhu na loloku, na lo vere na masalovarama na loloku. Matan na opoia vara avai na hinau mo tataholo, pani na sopo erivaia. 19 Matan na sopo vai na sava hinauruhu na opoia, pani tarea na lo vai na hinasasati sei na sopo opoia. 20 Ale, pani varaenau na lo vai na hinau na sopo opoia, eniamo sopo enau sei na lo vaia, pani hehe naloloku.

21 Ale na mauri na hitea vara na opoiavara a vai na hina tataholo, sasati mo lokilau roroiau. 22 Matan na loloku, enauna avulahi mo tavera jea na leu non God,23 pani na hite na leu tinapua matea mo lovoko na epeku, mo lo valum peresi na leumata romiku, mo opoia vara a lo toho naruhuruhu suiha leu mata hehe na epeku.

24 Enau tamlohi sasati matea! Hare i paeri juriau na epeku sei mo tauau na ruhu-ruhun talai matan mateia nike? 25 Pani ravere meje isan God hin Iesu Kristo noraMoli matan malele mo roi! Ale nake, enauna lo volitusi isan leu non God na romiku,

pani na loloku, na lo volitusi isana leumatahehe.

8Mauri Atu Tanumen God Mo Lo Silea

1Ale matan sava God mo vaia hin KristoIesu, nake natu, mo sopo te talai nonla haratu sei la lo toho hin Kristo Iesu.2Matan suiha non Tanumemata mauri hinKristo Iesu mo teriho na suiha mata heheperesi na mateia. 3 Matan leu mo sopo tesuihana vara i eri posi namasalo varamanaloloku, pani Godmo vaia hin Natuna seimorulea mo mai vara i tamlohi, matan varai mai sohena malamalai mata hehe, panimo sopo te hehe hinia, ale hinia, God mokomo na suihan hehe sei mo lo aulu hinira,4matan vara sava hinau tataholo sei leumolo verea la pa toho na maurira sei ra sopomele hahau usuri na masalo varama, panira lo hahau usuri na Tanume Tapu.

5 Matan la haratu la lo usuri na masalovarama, la lo tau na romira na hinaumata masalon mauri atu, pani la haratula lo usuri na Tanume Tapu na maurira,la lo tau na romira na hinau non TanumeTapu. 6 Matan vua romromi mata masalovarama, enia mateia, pani vua romromimata Tanume Tapu enia mata mauri peresina tamata. 7 Matan romromi atu mo lousuri na masalo varama, enia meresahiisan God, matan eniamo sopo oloolo na leunon God, matan i pa sopo eri oloolo hinia.8 La haratu la lo usuri na masalo varama,la pa sopo eri vai na sava God mo avulahihinia.

9 Pani kamim sei, ka sopo toho na ruhu-ruhu suihan masalo varama, matan ka lotoho na ruhuruhu suihan Tanume Tapu,vararuhu vara Tanumen God mo lo tohoisamim. Vara teamo sopo lavi na TanumenKristo, enia mo sopo nona. 10 Pani varaKristomo lo tohohin kamim, hina purongovara epemim la pa mate mata hehe, Tanu-mena mo sile kamim na mauri matan movai kamim ka tataholo na nahona. 11 VaraTanumen haratu sei mo lo sauteterahi Iesuna mateia mo lo toho hin kamim, haratumo sauteterahi Kristo Iesu na mateia i pasile na mauri na epemim na Tanumena seimo lo toho hin kamim.

12Matan haratu, la vorai peresi na vevo-rai enra tamlohi ave, pani mo sopo isanamasalo varama, ra sopo usuri na masalonmauri atu. 13 Matan, vara ha lo usuri namasalo varama, ha pa mate, pani vara hin

Page 191: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 8:14 188 Romans 9:1Tanume Tapu ka lo tau narihi na vavahinausasati nona epemim, ha pamauri. 14Matantamlohi tari sei Tanume Tapumo lo tiromahinira, enira natun God.

15Matan ka sopo lavi na Tanumena varaha lo sohena slev sei la lo juhajuha matamatahu, pani ka lavi na Tanumena varai korohi kamim sohena natuna, ale hinia,ra lo ulo vara, ‘Tata, Tamaku!’ 16 TanumeTapu hasena mo lo vujangi mamahuni namapura hinia mara enra ra natun God,17 ale vara enra ra natuna, enra ra pa lavina hinau God mo silea isan Natuna Kristo,vara ra lavi na rani rilangi peresia matanvara ra pa eri lavi na hija aulu peresia.

Mauri Pongi Hitahu18Matan enau na levosahia vara rani ri-

langi mata mauri nake, enira hina purongona hina hasohaso ruhuruhu sei God i pavujangia isara. 19 Matan hinau tari Godmo vaira la lo sasaovi vara la hite raniatu natun God la pa pala hinia. 20 MatanGod mo tau na lesati isana hinau tari navarama tuai tuai jea, mo sopo matan laopoia vara la sohena, pani matan God motaura sohena, ale la lo kilaumatan rani atu,21 hinau tari na varama peresi na natunGod la pa lavi materi sei mo ruhuruhujea. La pa malue hin mauri atu mata mateperesi na mauri mata rovo. 22 Matan ralevosahia vara hinau tari God mo vaira,la lo ngutu na rongohaji mata vasusu motikeli nake. 23 Ale mo sopo hinau God movaira purongo, pani enra sohena sei ra lavina tiroma asitauni isan Tanume Tapu, ralo ngutu na lolora, ra lo saovi matan raniatu sei ra pa mai sohena natuna tataholo,ale ra lavi na epera paro. 24 Matan hinromtoho sei, God mo jurira. Vara ra lohite na sava ra lo romtoho hinia, mo soporomtoho vararuhu natu. Matan hare molo romtoho na hinau mo eri hitea? 25 Panivara ra lo romtoho na hinau ra sopo hitea,ra pa lo kilau matana na nora romperavu.

26Mo sohena natu, Tanume Tapu mo lotuenira na nora vejuveju, matan ra sopolevosahia vara ra pa usiusi mata sava hinausohen God mo opoia, pani Tanume Tapuhasena mo lo usiusi nora na malele mateamo sopo te reti vara i eri vere na raram-ina. 27 Pani haratu sei mo levosahi namapu tari, mo levosahi na sava mo lo toho

na romin Tanume Tapu, matan TanumeTapu mo lo usiusi nona tapuhi usuri namasalon God. 28 Ale ra levosahia varala haratu la opoi God, hinau tari la vokojara matea mata ruhu non la haratu Godmo tovira usuri na nona romromi tavera.29Matan la haratu mo vironira tiroma, mopete tapuhira moiso vara la pa mai sohenNatuna, matan vara enia i pa vora tiromana voraimatuvana. 30Ale la haratumopetetapuhiramoiso, mo tovira, ale la haratumotovira, mo vaira la tataholo na nahona, alela haratu mo vaira la tataholo na nahona,mo tahera aulu na hasohasona.

Opoia Non God31 Ra pa verea sohena sava natu? Vara

God enia nora, hare i pa eri komora? 32VaraGod mo sopo horo Natuna tataholo, panimo silea matara enra mo isoiso, sohenasava natu, God sei mo sile Kristo isara i pasopo eri sile na hinau tari isara?

33 Hare i eri pisuhi na vironi non Godmatan te hinau? God natu, mo vaira latataholo na nahona. 34Hare natu i pa vereavara i pa eri sile na talai isara?* KristoIesu enia haratu mo mate, aulu hin haratu,enia mo turu na mateia, ale mo lo toho nasuiha na matuan God, ale enia natu mo lousiusi nora. 35 Hare i pa asera na opoianon Kristo? Rani rilangi, teni rani sasati,teni tipahi, tenimarua, tenimalamala, tenihinau mo eri komo na mauri, teni vuro?36 Vararuhu la uli la hinau sei moiso naRetiulia vara, ‘Matam, mateia mo lo tohona nahomam tarea, ale la hite kamam so-hen natu sipsip sei la pa vilimateira’. Psa44.22

37 Mo vono, hina purongo hin la hinautari sei matan ra eri jeura hin Kristo sei moopoira. 38 Matan na levosahi mamahuniavara ra mate teni ra lo mauri, teni angelo,teni tamlohi aulu, teni hinau nake la lotoho, teni hinau la pa mai, teni haratu larilangi, 39 teni te hinau aulu namasapa tenina puaha atano na lolo tasi teni varama,teni te hinau tinapua na varama, i pa sopoeri asera na opoia non God hin Kristo Iesunora Moli.

9Tapuhi Non God Hin Israel

1 Na lo vere na retivararuhu na hijanKristo, na sopo halu; romiku mo levosahia

* 8:34: sile na talai: tamlohi teni Tiapolo la pa vaihitea pani God mo sile na talai isan Kristo matara.

Page 192: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 9:2 189 Romans 9:28vara Tanume Tapu mo levosahia 2 vararomiku mo jovi tavera, ale mapuku motangi, 3 vara te malele vara voraiku seitahisaku Israel, la eri juri hinia, a pa hasetai narihiau hin Kristo, a mai hina lesatimata malelera. 4 Enira la tavtavuin Israel,ale enira korohi non God, mo vujangi nanona matamata tavera isara la ruhuruhujea, peresi na nona retitauhi isara tuai, lalavi na nona leu, la lavi na posposi matalotua, ale nona retitauhi mata jurira. 5 Alepira tuai enira tamlohi aulu non God, aleKristo vara ra usuri namalele tamlohi, eniamo tai isara, enia God sei mo aulu na hinautari, ale i pa lavi na hasohaso tarea tui tui,amen.

6 Pani mo sopo sohena vara God moromaliho na nona retitauhi isan tavtavuinIsrael, matan mo sopo tamlohi tari sei latai isan Israel la tavtavuin Israel, 7 ale mosopo vara enira mo isoiso natun Abrahamvara enira taniana, pani matan la ulia vara,‘Taniam la pa lavi na hijam hin Isaac’. Gen21.12

8 Enia mo raramia vara na nahon Godmo sopo taniana tari la tai isan Abraham lanatun God, pani natuna tari na nona reti-tauhi, enira mahapin Abraham. 9 Matanretitauhi mo verea sohen harihi mara, ‘So-hen harakerihi tavul tauni a pa mele mai,ale Sarah i pa vasusui na lamane matea’.Gen 18.10, 14

10 Mo sopo haratu purongo, pani Re-becca sohena mara mo vasusui na havoisan tamlohi matea purongo pira Isaac,11 pani tiroma la pa vora, teni tiroma la pavai te hinau mo ruhu teni mo sati, matanvara romromi nonGodmata vironi nanonatamlohi i pa turu, 12 mo sopo mata noravavahinau, pani matan God mo tovia, moverea isan Rebecca mara, ‘Vora tiroma i pavolitusi isan vora hitahu’. Gen 25.2313 Sohen la ulia vara God mo verea mara,‘Na opoi Jacob, pani na rohu hin Esau’. Mal1.2–3

14Vara sohena, ra pa vere na sava? Godmo tametame tea teni mo vono? Mo vono!15Matan God mo verea isan Moses mara,

‘A pa romruhu hin haratu sei na rom-ruhu hinia,

a pa romopoi hin haratu sei na ro-mopoia.’ Exo33.19

16Matan haratu, mo sopo turu na masa-lon te tamlohi teni te nona vavahinau, panimo turu hin God sei mo lo romopoi.

17Matan na Retitapu God mo verea isanPharaohmara, ‘Na taheho sahe aulumatanhinau akerihi natu, vara a pa eri vuhesina suihaku hiniho, ale matan vara tamlohila pa hasohaso na hijaku na jara tari navarama’. Exo 9.16

18 Ale matan haratu mo vujangia varaGod mo lo romopoi na sava tamlohi eniamo opoia, ale enia mo lo pelati na mapunhare enia mo opoia.

19Korong tea i pa verea isaku vara, “Avei,vara Godmo vai namasalona sohena, matasava natu mo pa lo hite na hehe? Matanhare natu, i pa eri horo na masalona?”

20 Pani engko sava tamlohi natu, vara opa eri reti isan God sohena? ‘Mo tataholovara hinau sei God mo vaia, i eri verea isanGod sei mo vaia vara, “Mata sava ko vaiausohen harihi”?’ Isa29.16; 45.9 21 Teni vara tamlohi sei mo lovai na jilivi na lepa, ko hitea vara mo sopotataholo vara i vai na jilivi i rua na vorolilepa matea vara matea mata jara lakolako,ale matea mata jara utauta? 22 Ko hiteamo tataholo vara God mo opoia vara i loromperavu tako hin la haratu mo vironiramata komomoiso, matan vara i eri vujangina nona talai lolokoru mata hehe peresi nasuihana isana tamlohi, 23 matan vara i erivujangia vara ruhuruhuna mo ruhuruhujea sohena sava isan la haratu sei i paromopoira, enira sei mo vironira moisomata lavi na ruhuruhuna, 24 enra sohena,enia mo tovira, pani mo sopo tovira isanaJew purongo, pani isana tamlohi rorohasohena.

25 Sohen God mo verea na Retiulia nonHosea mara,‘La haratu sei la sopo noku tamlohi,

nake a pa tovira “noku tamlohi”ale a pa opoi harai seimo sopo tea i opoia.’ Hos 2.23

26Ale,‘Tiroma mo verea isara mara,

“Ka sopo noku tamlohi”,pani nake i pa verea vara,

“Kamim ka natun God sei mo mauri”.’Hos 1.10

27Ale Isaiah mo lo ulo aulu matan Israelmara,‘Hina purongo vara evi natun Israel

la sohena oneone vavarihi na tasi,tupu visalete purongo la pa juri.

28Matan Moli i pa sile vevuhi

Page 193: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 9:29 190 Romans 10:17na nona talai i vila, romina i pa sopo

rua hinia.’ Isa 10.22–2329 Ale sohen Isaiah mo verea tiroma

moiso mara,‘Vara Moli Suiha Tavera Jea na tuka

i sopo lo tinarihia vara temahapimamla mauri,

korong kama pa tihai sohen Sodomperesi Gomorrah moiso.’

Isa 1.9Israel La Sopo Rasu God

30 Ra pa verea sohena sava natu? Rapa eri verea vara haratu la tamlohi rorohala mai la tataholo na nahon God pani mosopo matan la lo tutunguia pani matan larasu God, 31 pani Israel sei la lo tutunguina leu vara i pa vaira la tataholo na nahonGod, pani la sopo eri vai vevuhi leu atu.32 La sopo eri vaia mata sava? Matan lasopo tutunguia na malele rasua, pani lahitea vara la pa vaia na nora vavahinau. Latialahalaha hin vatu atu mata tialahalaha,33 sohena la ulia vara,‘Ka hitea? Na lo tau na vatumatea hin Zion

mata tialahalaha,*ale na tau na vatu mateamatan i pa vaira la jovi,pani haratu mo tau na nona rasua

hinia, i pa sopo tea i eri vaia imahanuhanu.’ Isa 8.14; 28.16

10God Mo Juri Na Tamlohi Mata Rasua

1 La voraiku peresi na vevoraiku, nokuusiusi isan God peresi na opoia na mapukumata tavtavuiku Israel, enia vara la pa juri.2 Na lo vereulia matara, vara la lo romjeahinGod, pani la sopo usuria namalelematalelevosahi. 3 Matan, la sopo rongovosahina malele sei God mo taua vara tamlohila pa mai la tataholo na nahona hinia, alela lo ale na malelera purongo sei vara lapa tataholo na nahon God hinia, la rohuvara la usuri malele atu God mo lo vai natamlohi la mai la tataholo na nahona hinia.4 Matan hin Kristo mo vai vevuhi na leu,matan hinia, tamlohi tari sei la rasua lamaila tataholo na nahon God.

Israel La Jalio Na Malele5Matan Moses mo ulia mara te tamlohi

mo opoia vara i mai i tataholo na nahonana malele mata leu, enia i pa usuri vevuhina nona retileu na maurina. Lev 18.5

6Pani vujangi atumo vujangia vara tam-lohi la mai la tataholo na nahon God narasua mo verea mara, ‘O sopo verea na ma-pum vara, “Hare natu i pa sahe na tuka?”’ Deut30.12 vara i tapai Kristo, ale i lavia i sinaivara i vujangiho. 7Ale vujangi atumovereamara, ‘Hare natu i pa sivo hin koko taverajea atu sei mo sivo atano jea na lolo varamamata mateia?’ Deut 30.13 vara i lavi Kristoi mele mauri na mate. 8 Malele mata jurimo mai mata rasua hin Kristo, enia natu,Retiruhu sei kama lo retivujavujangia, momariviti isam purongo, pani mo lo verena sava? ‘Retisohai sei mo mariviti, molo toho na hururivim, ale mo lo toho namapum’.

Deut 30.149 Matan, vara o taviti na jingom vara

Iesu enia Moli, ale o rasua na mapum varaGod mo sauteterahia na mateia, o pa juri.10 Matan rasua na mapum purongo, enianatu, mo vaiho ko tataholo na nahon God,ale ko pa juri matan ko taviti na jingom.11Matan Retitapumo vereamara, ‘Tamlohitari sei la tau na nora rasua hinia, i pa sopotea i vaira la mahanuhanu’. Isa 28.1612 Ale nake God mo sopo mele verea varaJew teni mara Greek matan enia Molimatelete nora Moli enira mo isoiso, eniamo sile na nona ruhuruhuna isana tamlohitari sei la lo kilau isana. 13Matan Retiuliamo vara, ‘Tamlohi tari sei la tovi na hijanMoli God la pa juri’. Joel 2.32

14 Sohena sava natu, la haratu la sopo lorasua la pa eri tovia? Ale sohena sava natu,la pa tau na nora rasua hinia matan la sopolo levosahia? Ale la pa rongoa sohena savavara tea i sopo retivujavujangi isara? 15Alesohena sava natu la pa retivujavujangi is-ara vara tea mo sopo rulera? Mo sohen laulia vara, ‘Rani ruhumata avulahi matan laharatu la lo retivujavujangi na Retiruhu lapala!’

Isa 52.7; Nah 1.1516 Pani mo sopo tamlohi tari la rasu na

Retiruhu, sohen Isaiah mo verea mara,‘Moli, hare mo rasu na sava mo rongoa

isamam?’ Isa 53.117 Ale haratu mo vujangia vara rasua

mo vora na sava la rongoa, ale sava larongoa mo mai na retivujavujangi na retinon Kristo.

* 9:33: Zion: Zion enia Jerusalem.

Page 194: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 10:18 191 Romans 11:1818 Pani na lo usia vara korong, Jew la

sopo lo rongoa? Mo vono, la rongoa, matanRetiulia mo verea vara,‘Leora mo vano na jara tari na varama,

nora reti la vano na jara mo isoiso navarama.’ Psa 19.4

19 Pani na mele usia vara, korong Israelmo sopo levosahia? Matan na rani nonMoses, God mo verea mara,‘A pa vai kamim ha mereimerei

na mara jara tinatinapua,a pa vai kamim ha lolokoruna tamlohi roroha mara jara tinatina-

pua.’ Deut32.21

20 Ale hitahu Isaiah mo romrilangi vara iverea vara,‘La haratu la sopo aleau la hiteau.

Na hase vuhesiau isan la haratula sopo usia isaku.’ Isa 65.1

21 Pani isan Israel God mo verea mara,‘Tarea na roi na limaku matara,

pani tarea la sopo oloolo hiniau,ale la lo lejiau.’ Isa 65.2

11God Mo Tipahi Israel Teni?

1 Ale na lo usia nara, korong God motipahi na nona tamlohi teni mo vono? Movono! Matan enau sohena matea na voraIsrael, mahapin Abraham, tavtavuin Ben-jamin.

2Mo vono, God mo sopo tipahi na nonatamlohi sei mo levosahira tiroma moiso.Ka lo romromi na sava Retitapu mo vereamatan Elijah sohena sava mo usia rilangiisan God mata posposi nona tavtavuin Is-rael sei mara, 3 Moli, la vilimatei na nomprovet, la viliroiroi na nom votavota, enauhaseku na pa lo toho, ale la lo aleau vara lavilimateiau’.

1 Kings 19.10, 144 Pani God hasena mo raramia isana so-

hena sava? Enia mara, ‘Enau na tapuhinarihi na tamlohi mo tari vaha limaravrua(7000) moiso sei la sopo popovitoho isanBaal’. 1 Kings 19.18

5Mo sohena nake, tupu visalete purongoGod mo vironira na nona romruhu. 6 Alevara mo usuri na nona romruhu, mo sopomatan te vavahinau, vara i vono, romruhuatu i pa sopo romruhu.

7 I pa sohena sava natu? Israel la jovi nasava la lo alea, la alea vara lamai la tataholonanahonGod. TatuaraGod seimo tapuhira

la lavia, pani mo pelati na romin la haratumo sopo tapuhira,8mo usuri na sava la ulia vara,‘God mo vai na romira la mate mo tikeli

nake,mo pelati na matara,ale la sopo hitevosahi,mo pelati na perora,ale la sopo rongovosahi.’

Deut 29.4; Isa 29.109Ale David mo verea mara,‘God o vai na hinau la opoira

sohena vuna teni tara matea,la sohena hinau mata tialahalaha isara,

hinau mata sile na talai isara.10O vai na matara la rorohamatan vara la sopo hitevosahi,

ale o vai na harirala hoho na hina puhoni la lo lavira.’

Psa 69.22–23Matan Israel Romruhu Non God Mo Mai

11 Na lo usia vara korong, enira la tiala-halaha matan vara la pa jovi vevuhi? Movono! Pani matan na nora jovi, Godmo jurina tamlohi roroha, mo vaia matan vara ivai Israel i mereimerei. 12Ale vara vua norahehe matan la tipahi nora Jujuri mo vai nanona tavtav mo mai isana tamlohi tari, alevara vua nora jovi enia tavtav nona tamlohiroroha, ra sopo levosahia vara i pa meleruhu jea sohena sava hin rani atu vara lamele pulutahi vevuhi isan God!

13Na lo vere la hinau tari nike matamimka tamlohi roroha, God mo vironiau vara avaharule isana tamlohi roroha, na tahe nanoku vavahinau isamim na nahora, 14 varaa hite te malele hatea vara a vai na Jew laopoi na sava kamim ka tamlohi roroha kalo lavia, ale hin malele atu a pa eri juri tetatuara. 15Matan, vara vua nora tipahi eniaGod mo sari tamata mata tamlohi tari, i pamele ruhu jea na varama sohena sava varala mele hilu, korong i pa sohen la haratu lamele turu na mateia. 16Vara sope silesileaatumataflaua sei la lo silea isanGod tiromamo tapu, sope flaua tari la pa tapu, ale varawari vipahai atu la pa tapu, rangaranganasohena la tapu.

Israel Enia Pulo Olive Atu God Mo Lavoa17 Pani vara God mo tai narihi na tatua

rangarangan pulo olive atu, ale God mosorotahi kamim olive urata, ka vano nalivuhara, ale ka ulua na hanhani ruhu napulon olive atu, 18 ha sopo hapahapa matarangarangana. Pani vara ha hapahapa, ha

Page 195: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 11:19 192 Romans 12:5lo romromia vara kamim ka sopo tueni nawarina, pani warina mo lo tueni kamim.

19 Ale vara ka lo verea vara, ‘La ran-garanga atu God mo tai narihira vara ivai na masapa mataku.’ 20 Vararuhu, movaia, pani ha lo romromia, la rangaranganaatu enira Jew, God mo tai narihira matanla sopo rasua, ale kamim ka lo toho atumatan ka rasua. Ha sopo romaulu hinkamim, pani ha matahuni na sava i erimasese isamim. 21 Vara God i sopo romina rangarangana tataholo matan la tipahinora Jujuri, i pa sopo romi kamim.

22 Ha hitevosahia, vara posin God mosohena sava, mo romruhu ale mo rilangijea. Mo rilangi jea isan la haratu la tipahina nora Jujuri, pani mo romruhu isamim,ale i pa romruhu isamim vara ka lo tau nanomim rasu hinia, pani vara ka sopo meletau na nomim rasua hinia, kamim sohenai pa tai narihi kamim. 23 Ale vara Jew laposi mai la tau na nora rasua hinia, God ipamele sorotahira vano na pulon olive atu,matan God i eri mele sorotahira.

24 Matan, vara mo avulahi vara i lavikamim olive urata purongo, ale i soro-tahi kamim ha vano na pulo pulana oliveruhu, enia hina marurahi matea, i pa melemalum isan God vara i mele tau na ran-garangana tataholo i mele sorotahia najarana tataholo na pulon olive atu.

Jujuri I Pa Tai Jerusalem25 Matana, la voraiku peresi na vevo-

raiku, na opoia vara ha levosahi hina luhunike matan vara ha sopo romaulu, Godmo vai na mapun tatua tavtavuin Israella rilangi i pa tikeli rani atu evi tamlohiroroha la unu vevuhi. 26 Ale vaon Israeltari la pa juri hin malele atu, sohen la uliamoiso vara,‘Tamlohi Jujuri matea i pa tai Zion,*

ale i pa posi na tavtavuin Israelna nona posposi varama.

27 Ale harihi enia noku retitauhi peresira,hin rani atu na lavi narihi na norahehe.’ Isa 59.20–21

28 Jew matuvana nake la meresahi naRetiruhumatamim, pani enira la pa lo tohovironi non God mata nona retitauhi isanAbraham, Isaac peresi Jacob. 29 Matansilesilea peresi na tovi non God la sopoeri jovi. 30 Sohen tuai ka sopo oloolo hin

God, pani nake ka lavi na nona romopoiamatan la sopo oloolo, 31 enira nake sohena,la sopo oloolomatan vara God i pa romopoikamim, pani enira sohena, la pa eri lavi nanona romopoia. 32 Matan mo sohen Godmopelatihoro na tamlohi tari na nora hehematan la sopo oloolo, matan vara nonaromopoia i eri toho isara isoiso.

Paul Mo Hasohaso God33 Hare natu i eri verea vara nona

lelevosahi peresi na sava mo levosahia laruhuruhu sohena sava! Mo sopo tea i erilevosahi na sava mo hatihia moiso, ale mosopo tea i eri hitevosahia vara sava mo lovaira mo vaira sohena sava.

34Matanhare i eri levosahia vara Godmolo romromi na sava? Haremo tataholo varai eri pisuhi na malele isana? Isa 40.13

35Teni hare natu, mo sile te hina silesileaisana matan vara i pa mele spaia? Job 41.11

36Matan God enia pulo hinau tari mataneniamo vaira, mo vaira la lo toho vara la pasile na hasohaso isana. Mo tataholo varatamlohi tari la sile na oloolo isana tareamata rani tui tui. Amen.

12Mauri Paro Peresi Kristo

1Matan la hinau sei God mo vaira moisola vorai peresi na vevorai, na lo usia rilangivara ha sile na epemim isan God sohenahina malamalai matea mo mauri mo tapuisana, haratu God i pa avulahi hinia. Harihienia nomim lotu tataholo vara ha lo vaiaisana. 2 Ha sopo hahau usuri na posposinon varama nike, pani ha tinarihia varaGod i posi kamim matan vara ha eri lev-osahi na malele paro mata romromi, alehin malele sei ha pa eri levosahia varamasalon God mo opoia vara ha pa vai nasava mo ruhu, ale mo tataholo, ale savanatu, mo vaia mo avulahi.

3 Matan usuri na romruhu sei God mosilea isaku na lo verea vara ha sopo hase ro-maulu hin kamim i jeu na savamo tataholovara ha romromia, pani ha hase romvosahikamim i usuri na silesilea mata rasu atuGod mo lo silea isamim. 4 Sohen eperasopesopena momarivi, ale nora vavahinaula tinatinapua, 5 ale mo sohena na epenKristo. Enra mo isoiso ra sopesope epena,pani epena enia matelete, ale enra hate-hateahi nora vavahinau la tinatinapua vara

* 11:26: Zion: Zion enia Jerusalem.

Page 196: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 12:6 193 Romans 13:9ra vaia. Ale matan enra mo isoiso ramatea na epe hin Kristo, enra ra norahatehateahi.

6 Romruhu non God mo silea isara movaira ra eri vai na hinau hai, ale varanom enia mata o retimangovi, o vereuli nasava ko rasua vara God mo lo verea isam,7 vara nom enia mata o tueni na tinapua,o tueni mamahunira, vara nom enia matao vujangi, o vujangi i ruhu, 8 vara nomenia mata o retituetueni, o vaia, vara nomenia mata o silesile, o silea na avulahi,vara nom enia mata o tiroma na tamlohi,o vai mamahunia, vara nom enia mata oromopoi hin te tinapua, o vaia na avulahi.

Posposi Tataholo Nona Mauri Kalesia9 O sopo halu na nom opoia mata tina-

pua, pani o opoira vararuhu, ha rohu nasava mo hina sasati, ha turu na hinau moruhu. 10 Ha opoiopoi kamim na opoiavararuhu, ha lo kilau mata masapa varaha sile na oloolo isana tinapua tiroma.11Ha sopomalokovari, pani ha varilerile navavahinau non Moli.

12Ha avulahi matan hinau sei ka lo rom-toho hinia vara God i pa vaia isamim, haromperavu na rani rilangi, ha lo usiusitarea. 13 Vara te tapuhi non God mo ve-juveju hin te hinau, ha tuenira na nomimhinahinau, ale ha avulahi vara ha lavi natamlohi na imamim.

14 Ha usi God vara i vaia i ruhu isan laharatu la lo tipahi kamim, ha leruhu hinira,ha sopo lesati hinira. 15Ha avulahi peresi laharatu la avulahi, ha tangi peresi la haratula rongomo sati. 16Ha romromi na tinapuai tataholo hin kamim, ha sopo haruharumatan vara tamlohi aulu la pa tametamekamim, pani ha avulahi vara ha lo tohoperesi na tamlohi purongo, ale ha soporomaulu hin te rani.

17Ha sopo kelekele. Ha hahau na malelematea sei tamlohi tari la hitevosahia varamo ruhu. 18Vara ha eri vaia, hamauri usurina malele mata tamata peresi na tamlohitari.

19 La tapala ruhuruhu, ha sopo kelekelehin te rani, pani ha sile namasapa isan Godvara i eri sile na nona talai lolokoru matahehe matan la ulia na Retiulia vara,‘Enau a pa kelea,

enau a pa volira,enau Moli na lo verea.’ Deut 32.35

20Ha vaia sohen harihi:‘Vara nom meresahi mo marohati,

o vahania,

vara mo marohu,o sile te wai isana,ale matana, i pa mahanuhanumata sava mo vaia isam.’

Prov 25.21–2221 Ha sopo tinarihi na hehe vara i jeu

kamim, pani ha jeu na hehe na vavahinauruhu.

13Ha Oloolo Hin La Haratu La Lo Tauri Na

Suiha1 Tamlohi rasua tari ha oloolo hin la

haratu la lo tauri na suiha, matan mo sopotea vara i lo tohona suiha varaGodmo sopotinarihira, ale la haratu la lo turu, la turumatan God mo turuhira. 2 Matana, savatamlohi mo leji la haratu God mo taura latauri na suiha, la lo leji na sava God atu movaia, ale la pa lavi na nona talai. 3 Matantamlohi aulu na jara, la sopo matan varatamlohi la pa matahunira vara la lo vai naposposi tataholo, pani tamlohi sei la lo vaina sasati la pa matahunira. Vara o vai nahinau tataholo, la pa ruhu isam. 4 Godmo tau la haratu la lo aulu matan vara latueniho. Pani vara ko lo vai na hehe, o pamatahu, matan Godmo taua na limara varala pa sileho na nom talai. 5 Matana, motataholo vara o oloolo, mo sopo mata talaipurongo, panimatan vara romim i tataholona nahon God.

6 Matan hinau sei, mo tataholo vara havoli na nomim takis. Mania atu i pa tueni laharatu la lo tauri na suiha vara la vai vokoatu God mo taua na limara. 7 Ha sile nasava ka ave hinia isara, ale ha voli na takistinatinapua isan la haratu la lo toho varaha pa volia isara, ha sile na oloolo isan laharatu mo tataholo vara la lavi na oloolo.

Opoia Mo Marivisi Na Leu8Ha sopo ave isan tea, pani ave atu enia

vara ha pa volia tarea enia vara ha opoiopoikamim, matan haratu mo opoi na tinapuamo lo marivisi na leu non God. 9 Na leunon God, retileumatuvana la lo toho sohenharihi: o sopo vaivaileu peresi na tinapuamo lahi moiso, o sopo vilimatei na tamlohi,o sopo vavanaho, o sopo romusuri, peresite mele retileu tinapua la pisuhi na retileumatelete purongo sei mara, ‘O opoi natinapua sohen ko lo hasem opoiho!’ Lev19.18

Page 197: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 13:10 194 Romans 14:2210 Opoia mo sopo vai te hina sati

isana tinapua, ale matana, opoia enia momarivisi na leu.

11 Vararuhu ha levosahia vara nake mosopo ranimata juruvi romaliho,matan ranimata juri mo vejuveju, mo mele marivitimo jeu rani atu ra pa tau na nora rasuahinia tiroma sei. 12 Pongi mariviti vara iisoiso, rani juri mariviti vara i pala, ale rasopo toho na roroha, ra pulahi na noraposposi sasati, ale ra ru na posposi tataholosei mo tai isan God. 13 Ra hahau na pospositataholo sohen ra lo hahaunamalarani,mosopo hin namatavuhimata lavilavi na tina-pua, peresi na putu mata wai, teni posposiviriu, teni romromi na hina lumiha, tenivasvas teni mereimerei. 14 Pani ha ru MoliIesu Kristo na maurimim, ha sopo sile namasapa vara ha vahani na maurimim namasalo varama.

14Haratu La Sopo Rilangi Na Nora Rasua

1Ha lavi la haratu romira la lo kaka varasava natumo tataholo na posposi rasua, aleha sopo arera na hinau la rasua. 2 Tamlohihai la romromia vara mo tataholo varala hani na hinau tari, pani hai romira lasopo rilangi sohera, la lo hani na perepahai purongo. 3Haratu mo hani na hinautari i pa sopo hiteresi haratu mo tapuhorote hanhani, ale haratu mo tapuhoro tehanhani, i pa sopo ari haratu mo lo hanina hinau tari, matan God mo lavia nonamoiso. 4 Engko hare vara o eri ari na voli-tusi nona tinapua? Nona tamlohi taverapurongo i pa verea vara enia mo tataholoteni mo vono, ale i pa turu matan Moli i paeri vaia i turu na rani aria.

5Tamlohi hai la romromia vara na nahonGod rani matea mo mele tapu mo jeu natinapua mata lotu God, pani tamlohi hai lahitea vara rani tari la sohesohera purongo.Mo tataholo vara tamlohi hatehateahi lahatihia vara sava mo tataholo na romira.6Haratumo sile na oloolo isana ranimatea,mo vaia matan vara i sile na oloolo isanMoli. Haratu mo lo hani na hinau tari,mo sile na oloolo isan Moli na nona veremeje matana, ale haratu mo tapuhoro nahanhani, mo tapuhoroa matan vara i silena oloolo isan Moli, ale mo vere meje isanGod. 7Matanmo sopo tea vara imauri nonahasena, ale mo sopo tea vara i mate nonahasena. 8Vara ra mauri, ra mauri nonMoli,

vara ra mate, ra mate ra sahe isan Moli,matan haratu, vara ra mauri teni ra mate,enra non Moli. 9 Matan harakerihi natuKristo mo mate ale mo mele mauri, matanvara i eri Moli non la haratu la mate peresila haratu la mauri.

10Engko,mata sava ko ari na voraim, tenivara ko hiteresia? Matan enra tari ra paturu na nahon God mata aria, 11 matan laulia vara,‘Moli mo verea mara:

Matan enau na lo mauri,tamlohi tari la pa popovitoho isaku,ale meme tari la pa taviti isan God.’

Isa 45.2312Matan haratu mo mera purongo vara

enra tari ra pa turu na nahon God vara rararami na nona aria mata nora vavahinau.13 Matan hinau atu, ra sopo mele sile natalai isara hatehateahi, pani i pa mele ruhuvara ra hatihia vara ra sopo mele vai tehinau vara i vai na voraira tinapua i tiala-halaha teni i ori hinia.

14 Usuri na romromi non Moli Iesu, nalo levosahia mo ruhu vara mo sopo te han-hanimo lumiha vara ra sopo eri hania, panienia mo lumiha isan haratu mo romromiavara mo lumiha. 15 Vara voraim rominamo lo sati na sava ko lo hania, ko sopomele hahau na opoia. O sopo komo haratuKristo mo mate matana, mata ham hinaupurongo. 16Alematana, o sopo sile namas-apa isan tea vara i jovi na hehe mata savako levosahia vara la pa retisasati hinihomatana, hina purongo vara ko levosahiavara mo tataholo.

17 Matan sava ko lo hania teni ko loinua, la sopo aulu hin mauri atu God moaulu hinia, pani posposi tataholo, tamataperesi avulahi atu la tai isan Tanume Tapula aulu na mauri. 18 Hare sei, mo volitusiisan Kristo hin malele sei, God i pa avulahihinia, ale tamlohi sohena la pa avulahihinia. 19 Matan haratu, mo ruhu vara ratutungui na sava i pa vai na tamata, ale nasava i pa tueni na tamlohi la ulua na norarasua.

20 O sopo komo na vavahinau non Godmata hanhani purongo, vararuhu hinautari la vokevoke, pani mo sopo tataholovara o hani te hinau vara i pa vai na tinapuai jovi matana. 21 I pa mele ruhu vara osopo hani te mit teni o inu te wai rilangivara i pa vai na voraim i jovi na nonarasua. 22Nom rasua enia nomhasemperesiGod. Haratu mo vai na hinau matan mo

Page 198: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 14:23 195 Romans 15:22levosahia vara mo tataholo vara i vaia, ipa avulahi matan mo levosahia vara i pasopo lavi na talai matana. 23 Pani haratumo sopo levosahimamahunia vara savamolo haniamo tataholo na nahon God tenimovono, enia i pa lavi na talai vara i haniamatan mo sopo hania usuri na nona rasua,ale sava mo sopo vora na rasua enia hehe.

15Ha Vai Na Tovongi Ruhu

1 Enra sei nora rasua mo rilangi, motataholo vara ra tueni la haratu romira mosopo rilangi, mo sopo tataholo vara ra hasekilaura purongo. 2 Mo tataholo vara enrahatehateahi ra vaia i ruhu isana tavtavuira,ra tuenira la ulua na nora rasua, 3 matanKristo mo vai na tovongi matea isara mosopo hase kilaua purongo, pani sohen laulia vara Kristo mo verea isan God mara,‘Na rani tamlohi la veresatiho, enau na

rongo mo sati matana.’ Psa 69.94 Matan sava la ulia tuai la ulia matan

vara i pa vujangira, la lo silera na romtoho,la tahe na romira na nora saovi na romper-avu mata Retitapu non God.

5 Ale nake na lo usiusi vara God mataromperavu peresi na tuetueni, i tinari-hia vara ha romromi na tinapua i tata-holo hin kamim sohen Kristo Iesu mo lovaia, 6matan vara kamim mo isoiso na leomatea, ha pa sile na hasohaso tavera isanGod Taman nora Moli Iesu Kristo.

7 Matana, ha avulahi hin kamimhatehateahi sohen Kristo mo avulahi hinkamim matan vara God i lavi na hasohasomatana. 8Ka levosahia vara Kristomo sinaisohena volitusi isana Jew, vara i vujangiavara God mo sopo tope na nona reti moretitauhi hinia isana tama Jew tuai, 9 alematan vara tamlohi roroha la pa hasohasoGod mata nona romopoia sohen la uliavara,‘A pa hasohasoho isana tamlohi mara jara

tinatinapua, a pa lalavete a tahe nahijam i aulu.’

Psa 18.4910Mo mele verea na jara tinapua vara,‘Kamim tamlohi roroha!

Ha avulahi peresi na nona tamlohi,tavtavuin Israel.’ Deut 32.43

11Ale mo mele verea vara,‘Kamim tamlohi sei ka tamlohi roroha,

ha hasohaso Moli,ale tamlohi tariha tahe na hijana i aulu.’ Psa 117.1

12Ale mele vahatea, Isaiah mara,‘Mahapin Jesse matea i pa turu,

enia sei i pa auluna tamlohi roroha,ale enira la pa lo romtoho isana.’

Isa 11.1013 Ale nake na lo usiusi vara God sei mo

lo sile na romtoho, i marivisi kamim naavulahi peresi na tamata na nomim rasua,matanvarana suihanTanumeTapunomimromtoho i pa marivi savulevule.

Paul Mo Verera Na Nona Vavahinau14 Ale la voraiku peresi na vevoraiku,

na hase levosahia mo ruhu vara ka lovai na posposi ruhu isana tinapua, matanka pete levosahi na sava God mo opoiamoiso, ale ha pa eri vere tataholoia isamimhasemim. 15 Pani hin te hinau, na louliuli rilangi isamim vara ha mele rom-romira, na vaia matan romruhu non Godenia mo vironiau, 16 matan vara a volitusinon Kristo Iesu isana tamlohi roroha, varaa lavi na Retiruhu non God isara sohenavavahinau nona pris matea matan varaharatu la tamlohi roroha la eri tau nanora rasua hin Kristo, la mai sohena mala-malai ruhu matea God mo avulahi hinia,ale matan vara i pa vaira la vokevoke nasuihan Tanume Tapu. 17 Hin Kristo Iesuenau a eri hapahapa na noku vavahinauna vaia non God, 18 matan a pa sopo verete hinau, pani sava Kristo mo vaia hiniaumatan vara haratu la tamlohi roroha laoloolo na Retiruhu na noku retireti peresina noku vavahinau, 19 ale hiniau la oloolomata suiha mata matamata peresi na hinamarurahi tavera na suihan Tanumen God,matan vara i tapulo Jerusalem i ralihi itikeli Illyricum, enau namarivisi vevuhi navavahinau mata Retiruhu non Kristo; 20 alena tau na romiku vara a retivujavujangina Retiruhu, pani mo sopo na jara sei lapete rongo na hijan Kristo ea moiso, mosopo ruhu vara a voro na jara nona tamlohitinapua enia mo pete tapulo voro na vaokalesia tiroma eamoiso, 21pani mo lo usurina sava la ulia vara,‘La haratu mo sopo tea la sorahia

isara hin te rani, la pa hitevosahia,ale la haratu la sopo lo rongona sorasorahina hin te rani,la pa rongovosahia.’ Isa 52.15

22 Vavahinau atu natu, mo horoau vahavisa moiso vara a mai isamim.

Paul Mara I Pa Sivo Jerusalem

Page 199: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 15:23 196 Romans 16:1923 Pani nake, matan mo sopo te mele

masapa vara a vavahinau hin la jara atu nalo vano hinira moiso, ale matan tuai moisona opoia vara a pamai isamim, 24na lo rom-toho vara na malele vara a sivo Spain a parohi kamim, na opoia vara a pa toho peresikamimmata makomo rani, ale na rani varaa malue, ha pa tueniau na maleleku.

25Pani nake, na lo sivo Jerusalem, na lavina silesilea mata mania vara i pa tueni natapuhi non God atu. 26 Matan tamlohinMacedonia peresi Achaia la avulahi vara lasile te silesilea matan vara i pa tueni natapuhi tilavono Jerusalem. 27 Enira la avu-lahi vara la tuenira, ale mo tataholo varala vaia isara, matan haratu tamlohi rorohasei la lavi na hina ruhuruhun TanumenGod mo silea, i pa tataholo vara la ase nanora silesilea mata mania isara Jerusalem.28 Hin rani atu vara a tau pa mania atuisan la haratu Jerusalem, moiso vara namaleleku vara a sivo Spain a pa rohi kamim.29 Na levosahia vara a mai isamim, a pamai na leruhu non Kristo sei i pa ruhu jeamatamim.

30 La voraiku peresi na vevoraiku, nalo usia rilangi isamim na hijan Moli IesuKristo, ale na opoia non Tanumen God, haturu peresiau na nomim usiusi isan Godmataku, 31 ha usiusi vara i juriau na limanla haratu Judea sei la sopo rasua, ale varanoku vavahinau Jerusalem i pa tataholo nanaho tapuhi non God ea, 32matan vara namasalon God, a pa mai isamim na avulahi,ale ra pa rongo i ruhu jara matea matan apa toho peresi kamim.

33God mata tamata i pa toho isamimmoisoiso, amen.

16Retioloolo Non Paul

1Ale na tau vevoraira nike na nahomim,Deacon Phoebe volitusi mata vao kalesiamata vanuan Cenchreae, 2na opoia vara haavulahi vara ha lavia hinMoli usuri posposisei mo tataholo isana tapuhi non God, aleha tuenia na nona opoia tari, matan eniaharai tuetueni ruhu matea mo tueni natamlohi matuvana, ale mo lo tueniau so-hera.

3Ha sile na retioloolo isan Priscilla eniaAquila, tapalaku na vavahinau non KristoIesu, 4 enira mariviti la mate matan la lotueniau, mo sopo enau haseku na lo veremeje isara, pani vao kalesia tari non la

haratu la tamlohi roroha la veremeje isara.5 Ha sile na retioloolo isan la haratu la lomatavuhi na imara, ha sile na retiolooloisan Epaenetus tamlohi ruhu matea seitamlohi la romruhu hinia, eniamo tamlohitiroma matan Asia sei mo posi mo maiisan Kristo mata noku vavahinau. 6 Hasile na retioloolo isan Mary, enia sei movoko rilangi matamim. 7 Ha sile na re-tioloolo isan Andronicus peresi narounaJunias tavtavuin Israel, na rani na lo tohona ima rilangi enira la lo toho peresiau. Va-harule non Iesu la levosahi mamahunira,enira la mai isan Kristo tiroma hiniau. 8Hasile na retioloolo isan Ampliatus, tamlohiruhu matea na opoia hin Moli. 9 Ha silena retioloolo isan Urbanus, tapalara navavahinau non Kristo, peresi Stachys naopoia.

10 Ha sile na retioloolo isan Apelles, moturu rilangi na rani rilangimoiso, ale Kristomo avulahi hinia. Ha sile na retioloolo naiman Aristobulus. 11 Ha sile na retiolooloisan tavtavuiku na vaon Herodion, ha silena retioloolo isan la haratu non Moli naiman Narcissus. 12 Ha sile na retiolooloisan la harai atu la lo vavahinau non Moli,Tryphaena peresi Tryphosa. Ha sile naretioloolo isan harai ruhu sei Persis, eniamo vavahinau mo rilangi non Moli. 13 Hasile na retioloolo isan Rufus, vironi nonMoli, peresi tinana sei, enia mo kilauausohena natuna matea.

14 Ha sile na retioloolo isan Asyncritus,Phlegon, Hermes, Patrobas, Hermas, peresila vorai atu la lo toho peresira. 15 Ha silena retioloolo isan Philologus, Julia, Nereusperesi vetasina Olympas, peresi na tapuhitari sei non God la lo toho peresira. 16 Hatapatapai kamim na pungosi mata oloolo,vao kalesia tari non Kristo la sile na noraretioloolo isamim.

Isoiso Reti Non Paul17 La voraiku peresi na vevoraiku, na lo

usia rilangi isamim vara ha lo kilau matanla haratu la pulo patumasa, ale haratu la loposileji na vujangi tataholo ka lavi moiso,ale ha vahari hinira, 18 matan tamlohi so-hen haratu la sopo volitusi non nora MoliKristo, pani mata pangera purongo, ale nanoraharuharuperesi nanora retimemeji lalo halu na romin haratu la sopo lelevosahi.19Matan tamlohi tari la levosahi na nomimoloolo, ale mo vaiau na avulahi hin kamim,pani na opoia vara ha lelevosahi na savamo

Page 200: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Romans 16:20 197 Romans 16:27ruhu, ale vara ha sopo tia na hina sasati.20 Ale i pa sopo tuai God mata tamata i paputputi Setan na ruhuruhu palomim. Aleromruhu non Moli Iesu Kristo i pa tohoisamim.

21 Timothy, tapalaku na vavahinau, mosile na retioloolo isamim; enia peresi Lu-cius enia Jason, peresi Sosipater, eniratavtavuiku Israel.

22 Enau Tertius, na uli leta nike usuri nasava Paul mo verea isaku, enau sohena, nalo sile na noku retioloolo isamim hin Moli.

23 Enau Paul na lo toho na iman Gaius,mo lo sile na nona retioloolo isamim, eniasei tamlohi tavera sei mo lo tueni na vaokalesia tari nike, ale Erastus, treasurermata taon tavera nike peresi voraira Quar-tus, la sile na nora retioloolo isamim.

24-25 Ra hasohaso God, enia i eri vaikamim ha rilangi i usuri na noku Retiruhuperesi na retivujavujangi hin Iesu Kristo,i usuri na vujangi mata hina luhu sei Godmo jarohia tuai tuai jea, 26 pani nake mopala, ale na Retiulia sohena provet la uliatuai la vujangia mo mera isana mara jaratinatinapua tari, mo usuri na retileu nonGod sei mo lo toho rani tui tui, matanvara i vai na tamlohi la oloolo usuri namalele rasua, 27 isan God enia hasena molelevosahi, i pa lavi na hasohaso mata ranitui tui hin Iesu Kristo. Amen.

Page 201: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 1:1 198 1 Corinthians 1:20

1 CorinthiansTiroma LetaPaul Mo Ulia Isana MaraCorinthLeta NikeLeta akerihi mo usuri leta na tinapua

matea Paul mo ulia isana mara Corinthmoiso (5.9), hin leta nike Paul mo raramina nora retiusia sei la sohaia isana moiso(7.1). Corinth enia taon tavera jea mateana pahisa tasi Greece. Vao kalesia Corinthla patumasa, la lo aseasera (1.10–4.21).Mo rarami na retiusia mata lahi (7.1–40),mata hanhani sei la silea isana tamasi(8.1–13), mata posposi tataholo mata lotu(10.1–14.40), peresi na sauteterahi non Iesuperesi na nona tamlohi usuri (15.1–58).Paul mo verea isara mara opoia mo aulujea, mo jeu na rasua peresi na romtohomatan enia i pa toho jejeu (13.13).Hin Leta Nike

1. Tiroma Retireti Non Paul (1.1–9)2. Paul Mo Verea Mara La Turu Jara

Matea (1.10–4.21)3. Mauri Na Vao Kalesia (5.1–7.40)4. Posposi Tataholo Mata Vao Kalesia

(8.1–11.1)5. Posposi Tataholo Mata Lotu God

(11.2–14.40)6. Kristo Mo Aulu Na Mateia (15.1–58)7. Silesilea Nona Kalesia Jerusalem

(16.1–4)8. Paul Mo Hahau Corinth Mata Sava

(16.5–12)9. Retioloolo Non Paul (16.13–24)

Retioloolo Non Paul Isana Kalesia1 Enau Paul, na vaharule non Kristo Iesu

usuri na masalon God, peresi voraira Sos-thenes, 2 kama sohai leta nike isana vaokalesia non God Corinth, isana tapuhi hinKristo Iesu, God mo tovi kamim tapuhiperesi la haratu na jara tari sei la lo lotuMoli Iesu Kristo, nora Moli, ale enia noraMoli,

3 romruhu peresi na tamata la tai isanGod Tamara, peresi Moli Iesu Kristo, lavano isamim.

Paul Mo Vere Meje Isan God4 Na lo vere meje isan God tarea

matamimmatan romruhu sei Godmo sileaisamimhin Kristo Iesu, 5matan eniamo vaikamim ka ulua mo ruhu hinia na retireti

tari peresi na lelevosahi tari, 6 harihi movujangia vara sava na verea isamim matanKristo mo vararuhu na maurimim, 7matanvara ka sopo vejuveju hin te otori seiTanumen God mo lo silea, ale ka lo kilaumatan rani atu nora Moli Iesu Kristo i pamele pala hinia, 8 enia i pa vai na nomimrasua i rilangi i kakau na isoisona, i pa sopotea i eri tuvai kamim hin te hinau hin raniatu non nora Moli Iesu Kristo. 9 God eniai sopo eri tope na nona retitauhi, God motovi kamim vara ha tapala peresi Natuna,Iesu Kristo, nora Moli.

Patumasa Na Lolo Vao Kalesia10 Na lo usia rilangi isamim la voraiku

peresi na vevoraiku, na hijan nora MoliIesu Kristo, vara kamim mo isoiso nomimreti i matea, ale i sopo te patumasa isamim,pani ha matea na romromi matea, ale hamatea na nomim ari. 11 Matan la voraikuperesi na vevoraiku, na rongona retimateamo tai na vaon Chloe vara, kamim ka lovasvas isamim. 12 Na lo verea matan von-amim hai la lo verea lara, “Enau na usuriPaul!” tea la vara “Enau na usuri Apollos!”tea la vara “Enau na usuri Peter!” moisotea la vara “Enau na usuri Kristo!” 13 Haeri topetope Kristo? Paul mo mate natalopeilopei matamim? Teni ka lavi napaptijo na hijan Paul? 14 Enau na lo veremeje isan God matan enau na sopo paptijohin te vonamim hatea, pani Crispus peresiGaius purongo, 15 matan vara i pa sopo tevonamimhatea i eri verea vara eniamo lavina paptijo na hijaku. 16 Vararuhu, na pap-tijo na vao iman Stephanas, pani korong nasopo mele paptijo hin te tinapua. 17MatanKristo mo sopo ruleau vara a paptijo, panivara a retivujavujangi na Retiruhu ale mosopo hin te reti mo rilangi mata levosahia,vara i vono talopeilopei non Kristo i pasopo te raramina.

Lelevosahi Non God18Matan reti mata talopeilopei enia hina

rongorongo vono isan la haratu la lo vanona komokomo, pani isara sei ra juri hinia,enia suihan God. 19 Matan Isaiah mo uliavara,‘Enau a pa komo na lelevosahi

nona tamlohi lelevosahi,ale a pa vai na romromi nona tamlohi

lelevosahii mai hina purongo.’ Isa 29.14

20 Nene tamlohi lelevosahi? Nene tam-lohi vujangi mata leu non God? Nene

Page 202: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 1:21 199 1 Corinthians 2:13tamlohi mo eri retireti na varama nake?Ra eri verea vara God mo vai na lelevosahinona tamlohi mata varama la mai hinarongorongo vono purongo. 21Matan usurina lelevosahi non God, God mo taua varatamlohi na varama, la sopo eri lavutia nanora lelevosahi purongo. God mo avulahivara i juri la haratu la rasu na hina ron-gorongo vono sei kama lo retivujavujangihinia, 22 matan Jew la lo usia rilangi varaGod i vai te matamata vara la hitea ale lapa rasua, ale tamlohi roroha la opoi varala ale na lelevosahi vara la rasua, 23 panikamam kama lo retivujavujangi na mateianon Kristo na talopeilopei, enia hina tiala-halaha matea isana Jew, ale enia hina ron-gorongo vono isana tamlohi roroha sohenamara Greek. 24Pani isara sei Godmo tovira,hina purongo vara enra Jew teni tamlohiroroha, enra ra eri hitevosahi na suihanGod peresi na nona lelevosahi ruhu hinKristo. 25 Matan hina rongorongo vononon God enia mo jeu na lelevosahi nonatamlohi, ale hinau non God sei tamlohi laverea vara mo sopo te suiha hinia, enia mojeu na suiha nona tamlohi.

26 Ale la voraiku peresi na vevoraiku, hato romromia vara hin rani atu God mo tovikamim, mo sopo te matuvana isamim katamlohi lelevosahi na naho tamlohi, mosopo te matuvana ka tauri na suiha, mosopo te matuvana ka vora tamlohi aulu.27 Pani God mo vironi na hinau la ron-gorongo vono na varama matan vara ivai na tamlohi lelevosahi la mahanuhanu;ale God mo vironi na hinau sei mo sopote suiha hinira na varama vara i vai natamlohi suiha la mahanuhanu. 28 God movironi na hinau la atano na varama, tam-lohi la hiteresira, hinau mo sopo te hinauhinira, mo vaira matan vara i vai la hinausei tamlohi la lo verea vara la hina aulu, lamai hina purongo, 29 matan vara tea i pasopo eri retihapahapa na nahon God.

30 Enia pulo maurimim hin KristoIesu. God mo vai Kristo enia nora hinalelevosahi, enia natu, mo vaira ra tataholonanahonGod, ale eniamalelemata vaira ratapu, enia mo hase silea vara i volituhura.31Ale matan haratu sohen la ulia vara,‘Mo ruhu vara haratu mo lo retihapahapa,

i pa hapahapa hin Moli.’ Jer 9.24

2Talopeilopei Non Kristo

1La voraiku peresi na vevoraiku, hin raniatu na mai isamim, na sopo mai vara aretivujavujangi na hina luhu mata juri nonGod na retitavera teni na retilelevosahi.2 Matan enau na tau na romiku vara a pasopo vujangi te hinau tinapua pani IesuKristo purongo, ale hin na nona mateiana talopeilopei. 3 Ale hin rani atu na lotoho peresi kamim mo sopo te suihaku, namatahu, ale na savaravara tavera matanna sopo levosahia vara sava i pa maseseisaku, 4 ale noku retireti peresi na nokuretivujavujangi la sopo retihaluhalu matalelevosahi, pani na limaku Tanumen Godmo vujangia isamim na matamata peresina suiha, 5 matan vara nomim rasua i pasopo turu na lelevosahi nona tamlohi, panina suihan God purongo.

Lelevosahi Mo Tai Isan God6 Pani isan la haratu la jea, kama lo

retireti na hina lelevosahi, pani mo sopona hina lelevosahi mata varama nake, tenihina lelevosahi nona tamlohi aulu matavarama nake, enira la haratu sei la lo vanona nora komokomo. 7 Pani kama lo vereana lelevosahi non God matea sei mo loluhu, enia God mo taua matara tuai moisovarama mo sopo lo toho, matan mauriruhuruhu atu na tuka. 8Mosopo te tamlohiaulu na varama nake i levosahia matan,vara la pa lo levosahia la pa sopo vili mateiMoli mata ruhuruhu hin talopeilopei atu.9 Pani sohen la ulia mo verea vara,‘Sava te mata mo sopo lo hitea,

teni te pero i rongoa,teni tea i romromia,sava God mo tau mamahunia moiso,

matan la haratu mo lo opoira.’ Isa64.4

10 La hinau nike, God mo vujangia isarahin Tanumena. Matan Tanumena mo lev-osahi na hinau tari peresi na lolo romrominon God. 11 Matan hare mo levosahi naromromi non tamlohi tinapua matea panitanumen tamlohi atu purongo sei mo lotoho na lolona? Ale mo sohena purongo,mo sopo tea i eri levosahi na romromi nonGod pani Tanumen God purongo. 12 Alenake, enra ra sopo lavi na tanume mo taina varama, pani ra lavi Tanume atu mo taiisan God matan vara ra pa eri levosahi nahinau God mo sile purongoia isara. 13 Alekama vujangi la hinau sei mo sopo usurina lelevosahi nona tamlohi, pani na retiretiTanumena mo vujangia isamam, kama lo

Page 203: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 2:14 200 1 Corinthians 3:23sorotahi na romromi nonTanumena peresina retivararuhu non Tanumena, ale kamavereulira isan la haratu Tanumena mo lotoho isara. 14 Tamlohi purongo i sopoeri lavi na hinahinau non Tanumen God,matan enira hina rongorongo vono isana,ale enia i sopo eri levosahira matan Tanu-men God purongo i eri vujangira isana.15 Tamlohi atu Tanumen God mo lo tohoisana, i eri ari mamahuni na hinau tari,pani tinapua i pa sopo eri mele ari tamlohiatu. 16Matan reti non God mo verea vara,‘Hare mo levosahi na romin Moli?

Hare i pa eri pisuhi na malele isana?’Isa 40.13

Pani enra ra lavi na romin Kristo.3

Volitusi Non Kristo1Pani, la vorai peresi na vevorai, hin rani

atu enau na lo toho peresi kamim, na soporetireti isamim sohena tamlohi rasua la jea.Mo vono. Na lo retireti isamim sohenanatuvarihi matan ka pa lo usuri na positamlohi varama, ka pa lo pipi na maurinKristo. 2Na vahani kamim na wai susu, mosopo na hanhani rilangi, ale mo tikeli nake,ka sopo lo tatamahu matana, 3 matan kapa lo toho na suiha masalomim. Matan kamereimerei hin kamim hatehateahi, ale kalo vasvas hin kamim hatehateahi. Matanposposi sei mo vujangia vara kamim ka palo toho na suiha masalomim. Ka lo hahausohena tamlohi varama. 4Matan vonamimmatea mara, ‘Enau na usuri Paul!’ moisotinapua mo verea mara, ‘Enau na usuriApollos!’ mo vujangia vara ka lo hahausohena tamlohi purongo.

5 Apollos enia mo ruhu mata sava? Paulmo ruhu mata sava? Kamam volitusi, alehin kamam kamim kamai na rasua, sohenaMoli mo taua moiso vara hare i pa vai nasava. 6Enau na lavo, Apollosmo tau nawai,pani God natu, mo vaia mo ulua. 7 Haratumo lo lavo teni haratu mo lo tau na wai,mo sopo te hinau ruhu hinia, pani Godpurongo sei mo lo vaia mo ulua. 8 Haratumo lo lavo, ale haratu mo lo tau na wai,enira la matea, ale la pa lavi na volira itataholo na sava la lo vaira hatehateahi.9Matan kamam kama tapala na vavahinaunon God. Kamim lovuhai non God, ale kaiman God.

10 Enau tamlohi tavera mata voro imausuri na romruhu non God, ale na tau napulo ima, ale tamlohi tinapua matea molo voro aulu hinia. Mo ruhu vara tamlohihatehateahi i kilau mamahunia vara so-hena sava i pa voro na ima hinia. 11Matanmo sopo tea i eri tau te pulona tinapua hinharatu mo lo toho moiso. Enia sei, IesuKristo. 12 Vara tea i voro hin pulona atuna gold teni silver, teni vatu angiangi ruhu,teni mo lo voro hin te vipahai teni ratoteni ere, 13voko nona tamlohi hatehateahi,i pa mera purongo matan rani aria i pavaia i mera, matan suiha hapu i pa vaihitena voko nona tamlohi hatehateahi varamosohena sava. 14 Vara te voko atu sei teamo voro aulu hin pulo ima atu mo jeu nahapu, enia i pa lavi na nona otori matana.15 Vara hapu mo hani vevuhi na voko nontea, nona otori i pa tihai, ale tamlohi atui pa juri, pani i pa sohena tamlohi mateala juri narihia na hapu mo lo turu lekolekopurongo.

16Ka sopo levosahia vara kamim ka tem-ple non God, ale Tanumen God mo lo tohona lolomim? 17Vara tea i komo na templenon God, God i pa komoa, matan templenon God enia mo tapu, ale kamim natu, katemple atu.*

18Tea i sopo eri hase halua hasena. Varate vonamim mo lo romromia vara eniatamlohi lelevosahi matea hin varama nikenake, i pa mele ruhu jea isana vara i maitamlohi rongorongo vono, matan vara i pamai tamlohi lelevosahi vararuhu. 19Matanlelevosahi matan varama nike, enia ron-gorongo vono isan God matan la ulia moverea vara,‘Enia mo vunai na tamlohi lelevosahi

na nora posposi mata lelevosahi.’Job 5.13

20Ale mo mele verea vara,‘Moli mo levosahia vara romromi nona

tamlohi lelevosahila sopo ruhu matan te hinau hatea.’

Psa 94.1121 Matan mo sohena, i pa sopo tea i

eri hapahapa hin te hinau nona tamlohi.Matan hinau tari enira mata tueni kamim,22 vara Paul, teni Apollos, teni Peter, tenivarama, teni mauri, teni mateia, teni hinaunake, teni hinau la pa mai, enira mo isoisonomim, 23 ale kamim non Kristo, ale Kristoenia non God.

* 3:17: temple: Paul mo lo vere temple nike, ale raramina enia matavuhi nona kalesia hin jara atu, mo sopo vereana epe tamlohi matea.

Page 204: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 4:1 201 1 Corinthians 5:34

Vavahinau Nona Vaharule Non God1 Kamim mo tataholo vara ha kilau ka-

mam sohena volitusi non Kristo, volitusisei mata tauri na hina tatalanghi non God.2Ale aulu hinia, mo tataholo vara la haratula lo tauri na hinau sohena, la pa tururilangi na sava la lo vaia. 3 Pani enia hinarihirihi purongo isaku vara te vonamimteni te court nona tamlohi hatea i ariau.Vararuhu, matan enau haseku na sopoariau. 4Na sopo romromi te hinau vara navaiamo sati, panimo sopoharatunatu varamovaiauna tataholonanahonMoli,matanMoli hasena i pa ariau. 5Matan hinau sei,ha sopo sile te talai i tiroma hin rani atumata aria, i tiroma na mele mai non Molisei i pa lavi na hina luhu na roroha nakela mai na malarani, ale i pa vujangia varatamlohi la lo vai na nora vavahinau matasava. Ale hin rani atu, God i pa sile na nonareti ruhu isara hatehateahi.

6 La voraiku, na lo verea enau Apollossohen tovongi matea isamim mo usuri nanoku vujangi nike. Ale vara ha turu na savala ulia na Retitapu moiso, ha pa sopo eriretihapahapa hin te tamlohi hatea matanmo pa aulu na vavahinau non tinapua.7 Sava mo vai kamim ka romromia vara karuhu ka jeu na tinapua? Sava enia nomimsei God mo sopo silea isamim? Ale varahinau tari nomim mo tai isan God, matasava ka lo retihapahapa sohena vara kasopo lavi te hinau isana?

8 Ka pete lavi vevuhi na hinau tari kaopoira moiso. Ka pete tavtav moiso. Kajeu kamam matan ka pete supe moiso,ale i pa ruhu vara ka pete tauri suihaatu moiso matan kama pa tauri na suihaperesi kamim. 9 Matan na hitea sohenavara God mo tau kamam vaharule sohentovongi matea, mo tau kamam hitahu jeana tamlohi,* sohena tamlohi la lo vanona nora mateia, kama mai sohena hinaumatea varama peresi na angelo peresi natamlohi la pa varoia.

10 Kamam kama tamlohi rongorongovonomatan Kristo, pani kamim ka tamlohilelevosahi hin Kristo. Kamam kama tam-lohimalum, pani kamimka tamlohi rilangi.Kamim, tamlohi la sile na oloolo isamim,pani kamam, la hitelehilehi kamam. 11Mo

mai nake, kama pa lo marohati, ale kamapa lo marohu, nomam ruru la sopo ruhu,tamlohi la vailehilehi kamam, ale mo sopote imamam. 12 Ale kama kalvono, kamavoko na limamam, vara la veresatihi ka-mam, kama leruhu hinira, ale vara la tipahikamam, kama turu rilangi tarea, 13 vara lavereresiresi kamam, kama reti ruhu isara.Kama mai sohena, ale kama pa lo tohosohena utauta na varama, sohena tapahuri.

14 Na sopo uli la hinau nike, matanvara a vai kamim ha mahanuhanu, panivara a retiroaroahai kamim sohena natukuruhuruhu. 15 Matan hina purongo varanomim tamlohi vujangi mo matuvanahin Kristo, tamamim mata rasua la tupuvisalete purongo. Matan enau na maitamamim hin Kristo Iesu na Retiruhu.16 Ale matana, na lo usia rilangi isamimvara ha usuri na noku tovongi.

17Matan hinau sei natu, na pa rule Tim-othy natuku ruhuruhu isamim, ale eniamoromturu rilangi tarea hin Moli, i pa maivara i mele vere kamim na noku posposihin Kristo, i pa vujangi kamim sohen enauna lo vujangi na vao kalesia tari na jara tari.

18 Tatuamim nake la lo mangisi taverajea matan la lo romromia vara a pa sopomele mai isamim. 19 Pani vara masalonMoli, a pa mele mai isamim vila, ale a pavileiulia vara la tamlohi mangisi nike lalo vaore purongo teni vara nora suiha motai isan God. 20 Matan mauri atu God moaulu hinia mo sopo turu na retireti nonatamlohi purongo, pani na suihan God. 21Kaopoi na sava? A pa mai isamim peresi nahamim maja, teni a pa mai isamim peresina opoia na posposi romatano?

5Tau Narihi Haratu Mo Hehe

1 Sorasora mo lo vano vara posposi majimo lo toho isamim, ale posposi maji sei mosopo te tamlohi roroha i eri majinga hiniavara tea i eri vaia sohena, matan tamlohimatea mo lo lavi na naroun tamana, 2 alekamim ka romaulu pani romimimmo soposati mata sava? Ha tau narihi tamlohi atumo lo vai posposi atu na livuhamim.

3Matan hina purongo vara na sopo tohoperesi kamim nake, noku romromi mo lo

* 4:9: hitahu jea na tamlohi enia mo lo rarami rani atu tamlohi vuro la lavi la tamlohi atu mata vilimateira la taurana isoiso vao atu sei la tiroma hinira na naho tamlohi tari na rani la mele pala na jarara tataholo.

Page 205: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 5:4 202 1 Corinthians 6:11toho isamim, na pete sile na talai moisoisan haratu sei mo vai posposi atu. 4 Varaha matavuhi na hijan Moli Iesu, ale nokuromromi i pa lo toho peresi kamim nasuihan nora Moli Iesu, 5 ha pa sile tamlohinike na liman Setan matan vara i komo naepena, matan varamaurina i pa juri na raniaria non Moli.

6Nomimhapahapamo sopo tataholo. Kasopo levosahia vara ha tau na makomo isina flaua, i pa vai na flaua i sosohi vevuhi?7 Ha tau narihi na flaua tuai isi mo lotoho hinia, matan vara ha pa mai flauaparo,matan kamimkaflauaparo vararuhu.Matan la sile Kristo nora natu sipsip mataPassover, Kristo, enia malamalai atu momate matara. 8Mo ruhu vara ra matavuhimata hanhani Passover, mo sopo peresi naflaua tuai isi mo lo toho hinia, isi atu eniaposposi vaisatihi na tinapua, ale enia hinasasati, pani ra pa hani pereti atu mo sopote isi hinia, pereti atu enia mauri vokevokeperesi na retivararuhu.

Hehe Na Lolo Vao Kalesia9 Na uliuli isamim moiso na noku leta

vara ha pa sopo tapala peresi na tamlohila lo vai na posposi maji, 10 na sopo raramila haratu non varama la sopo tatuara seila lo vai na posposi maji, teni la haraturomromi harivi mo lo vilira, teni la haratula lo vavanaho, teni la haratu la lo lotulotuvono. Matan, vara na lo verea sohena, hapa malue hin varama nike vara ha eri tohoasau hinira. 11 Pani nakerihi na lo uliuliisamim vara ha sopo pulutahi peresi tea seimo verea vara mo vorai rasua vara mo jovina posposi maji, teni na romromi harivi,teni mo lotulotu vono, teni mo lo hitere-siresi na tinapua, teni mo lo putu na wairilangi tarea, teni mo tamlohi halu, ale hapa sopo sakele vara ha hanhani matavuhiperesi tea vara mo sohena.

12Matan mo sopo noku hinau vara a arina tamlohi la sopo rasua. Pani enia nomimhinaumata ari la haratu na lolo vao kalesia.13 God i pa ari la haratu la sopo tamlohirasua ale mo verea mara,‘Ha tipahi narihi na tamlohi hehe sasati na

livuhamim!’ Deut 17.7; 19.196

Nomim Vauriuri1Vara te vonamimmo vauriuri peresi na

vonamim matea, mo pa hitea sohena sava

vara i vano isana tamlohi ari na jingoima,ale mo sopo taua na lima tapuhi non God?2 Teni ka sopo levosahia vara tapuhi nonGod la pa ari na varama? Ale vara hapa ari na varama, mo toma, ka sopo navuvara ha ari na nomim vauriuri vavarihi?3 Ka sopo levosahia vara enra ra pa ari naangelo? Matan haratu, mata sava ka sopoeri tau na tamata na vauriuri vavarihi nikena varama? 4 Vara te hinau isamim mosohena, mata sava natu, ka lo vano isanatamlohi varama, haratu seimo sopo te norahinau vara la eri reti matana na lolo vaokalesia? 5 Na lo vere hinau nike, vara avai kamim ha mahanuhanu. Vararuhu,mo sopo tea na lolo vaomim kalesia varamo sopo lo jea na lelevosahi vara i eri tauna tamata na vauriuri nona vorai kalesia?6 Pani kamim, ka hitea vara mo tataholopurongo vara te voraimim i tau na vorainakalesia tinapuamatea na aria nona tamlohivarama!

7 Ka lo vauriuri peresi kamim hasemimna naho tamlohi aria mata varama, eniamo vujangia mo memera moiso vara ka lotoho asau hinmauri atu Godmo opoia. I pamele ruhu vara ha tinarihi purongoia, i pamele ruhu vara ha tinarihira la jeu kamim.8Pani kamim purongo kamim hasemim, kalo vai na hehe isamim, ale ka lo haluhalu navoraimim kalesia!

Ha Toho Asau Na Posposi Lumiha9 Ka sopo levosahia vara la haratu la lo

vai na hehe la pa sopo eri lavi mauri atuGod mo aulu hinia? Ha mera hinia, laharatu la lo vai na posposi viriu, teni laharatu la lotulotu vono, teni la haratu la lovaivaileu peresi na tinapua, teni tamlohi lajuruvi peresi na tamlohi teni harai la juruviperesi na harai purongo, 10 teni tamlohivavanaho, teni la haratu la lo romusuri nahinau non te tinapua, teni la haratu la opoijea na wai rilangi tarea, teni la haratu lalo veresatihi na tinapua, teni la haratu lalo uri na tamlohi mata vavanaho na norahinau, enira mo isoiso atu la pa sopo lavimauri atu God mo aulu hinia. 11 Ale tuaitatuamim ka sohena, pani nake God mohoje narihi na nomim hehe moiso, ale motapuhi kamim, mo vai kamim ka tataholona nahon God na hijan Moli Iesu Kristoperesi na Tanumen nora God.

Hahau Mo Tataholo

Page 206: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 6:12 203 1 Corinthians 7:1512 Hai la lo verea lara, “Matan enau

kalesia matea, mo tataholo purongo varaa usuri na masaloku tari.” Pani a eri vereavara hinau tari la pa sopo eri tueni kamim,pani hina purongo vara, “Enau kalesiamatea, mo tataholo purongo vara a usurina masaloku tari.” A pa sopo tinarihia varaa toho na ruhuruhun te hinau hatea. 13Alehai la lo verea vara, “Hanhani mo lo tohomata pangera, ale pangeramo lo tohomatahanhani!” Mo vararuhu pani ko hitea, Godi pa komora enira mo rua. Epera mo sopotoho mata posposi viriu, mo vono! Eperala lo toho mata non Moli, ale Moli mo auluna epera. 14 Ale God mo sauteterahi Molina mateia, ale i pa sauteterahi na eperasohena na suihana. 15 Ka sopo levosahiavara epemim enira vonara matea na epenKristo? Mo tataholo vara a lavi te vonarahatea na epen Kristo, ale a vaia i sorotahiisana harai malele matea? I vonovonoruhu! 16Teni ka sopo levosahia vara haratumo sorotahi peresi na harai malele mateamo mai epe matelete peresia? Matan so-hen la ulia mo verea vara, ‘Enira rua, la pamai epe matelete’.

Gen 2.2417 Pani haratu sei mo sorotahi isan Moli,

eniamomaimatelete peresi na Tanumena.18 Ha rovo asau na posposi viriu. Hina

sasati tinapua tari tamlohi la lo vaira mosopo komo na epena, pani haratu mo lo vaina posposi viriu mo lo hase hehe na epena.19Teni ka sopo levosahia vara epemim eniatemple non Tanume Tapu sei mo lo tohona lolomim sei God mo silea isamim? Kasopo nomim hasemim, 20 matan sava Godmo volituhu kamim hinia vara i juri kamimmo tavera jea. Ale na epemim tari ha vairana posposi ruhu vara la tahe na hijan God iaulu.

7Vujangi Mata Lahi

1 Ale nakerihi, usuri na sava ka usia nanomim leta, ka usia vara, “Mo tataholovara tamlohi la sopo juruvi peresi na haraiteni mo vono?” Ale noku rarami nahai,2 mo ruhu, pani matan posposi viriu momarivi hajavua, i pa mele ruhu jea varatamlohi matea i lahi, ale i lo toho peresinarouna purongo, ale harai matea i tohoperesi tuana purongo. 3Mo sopo tataholovara tamlohi lahi matea i horo narounavara mo opoia vara i juruvi peresia, matan

mo tataholo vara i usia, ale narouna sohenai pa sopo horo tuana. 4 Harai lahi matea isopo eri vai na sava tarea enia hasena moopoia, matan tuana mo aulu na epena, aletuana sohena i sopo eri vai na sava tareaenia hasena mo opoia, matan narouna moaulu na epena. 5Ha sopo horohoro kamim,panimatan te hinau purongo sohen harihi:vara engko peresi naroumkamajinga hiniamatan vara ha hase tau kamimmata usiusimatan te makomo rani purongo. Pani varamo isoiso, hamele juruvi jaramateamatanvara Setan i sopo eri vaihite kamim vara havano isana tinapua matan ka sopo eri hasetaurilati kamim.

6 Sava na lo verea matana mo tataholo,pani enia mo sopo retileu matea. 7 Enauna opoia vara tamlohi tari la soheku, panitatua tamlohi Godmovaira la tataholo varala lahi, ale tatuara Godmo vaira la tataholomatan la sopo lahi.

8 Ale isan la haratu la sopo lahi teni laharai malepu, na verea vara mo mele ruhujea vara la sopo lahi soheku. 9 Pani varala sopo eri hase taurilatira, mo ruhu varala lahi. Matan enia mo mele ruhu jea varala lahi mo jeua vara la sopo eri taurilati namasalo epera.

10Ale isan la haratu la lahi mo sopo enauna lo verea pani Moli mo lo verea vara,harai lahi i pa sopo rovo hin tuana, 11 panivara i vaia, i pa sopo eri mele lahi, panivara mo rohu hin romromi atu, mo sopote mele malele tinapua, i pa vai na tamataperesi tuana i mele mai isana, ale tamlohilahi sohena i sopo rohu hin narouna.

12 Isana tamlohi tinapua enau na lo vereamo sopoMolimoverea vara te vorai kalesiahatea sei narouna mo sopo kalesia, panirominamo rilangi vara i toho peresi tuana,i pa sopo rohu hinia. 13 Vara te haraikalesia hatea tuanamo sopo kalesia matea,pani vara romina mo rilangi vara i lo tohoperesi narouna, narouna i pa sopo rohuhinia. 14Matan God mo tapuhi na tamlohimo sopo rasu matan narouna enia haraikalesia matea, ale God mo tapuhi na haraimo sopo rasu matan tuana enia tamlohikalesia matea. Vara i vono, natumim lapa lumiha na nahon God, pani matan mosohen haratu, enira la tapu na nahona.15 Pani vara vonara matea sei na lahi mosopo kalesia, ale mo rovo, ha tinarihia vara

Page 207: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 7:16 204 1 Corinthians 7:40

i sohena. Hin posposi sei vorai kalesia atu isopo eri tia hin lahi atu, matan Godmo tovikamim vara ha toho na tamata. 16 Harailahi, ko pa levosahia sohena sava vara o erijuri tuam? Tamlohi lahi, ko pa levosahiasohena sava vara o eri juri naroum?

17 Mo ruhu vara tamlohi kalesia hate-hateahi la toho hin mauri atu sohen Molimo silea isara, hara sei God mo toviramatana, harihi enia noku retileu isana vaokalesia tari. 18Vara tea mo tairalihi tiromamoiso hin rani atu God mo pa tovia, i pasopo vaihitea vara i vaitihai na hapila nonatairalihi! Vara tea mo sopo tairalihi hinrani atu God mo tovia, i pa sopo ale natairalihi! 19Matan mo sopo te hinau hiniavara ko tairalihi teni ko sopo tairalihi, hinaaulu enia vara ha oloolo na retileu nonGod.

20 Mo ruhu vara tamlohi hatehateahi lalo toho hin mauri atu God mo tovira hinia.21 Vara te vonamim mo lo slev hin pongiatu God mo tovia, i pa sopo romromi tehinau vara i pa lo toho sohena slev tenimo vono. Pani vara nona tamlohi taveramo opoia vara i teria, mo ruhu vara i vano.22 Matan hara sei Moli mo tovia na ranimo pa lo toho sohena slev matea, enia momateri hin Moli, ale sohen haratu, haratusei mo materi hin rani atu Moli mo tovia,enia mo slev non Kristo. 23 Volimim atuGod mo volia mata juri kamim mo taverajea, ha sopomai slev nona tamlohi. 24Ale lavoraiku peresi na vevoraiku, na sava maurivara Godmo tovi kamimhatehateahi hinia,mo ruhu vara ha lo toho atu, ale God i patoho peresiho.

25Ale isana kalesia sei la sopo lo lahi, nasopo lavi te retileu isan Moli matara, panina sile na noku kilakilau sohena tamlohimatea sei Moli mo romopoia, hinau sei haeri rasua. 26 Ale na romiku na sava maurimo lo toho nake, mo ruhu vara haratumo lo toho na sava mauri, i lo toho hinia.27 Vara ko lahi moiso, o sopo rovo hinnaroum. Vara ko sopo lo lahi, mo meleruhu jea vara o sopo aleale naroum. 28Panivara ko lahi, ko sopo vai na hehe, ale varate harai matea la tapuhoroamoisomo lahi,mo sopo vai na hehe. Pani la haratu la lahila pa lavi na rani rilangi matana, na vereamatan na opoia vara a horo kamim na ranirilangi mata lahi.

29La voraiku peresi na vevoraiku, raraminoku reti mo sohen harihi: rani sei Godmo taua matan varama nike mo vejuveju

sati moiso. Ale matana, mo tapulo nake,la haratu sei naroura, la pa toho sohenamo sopo te naroura, 30 ale la haratu seila lo tangtangi la pa vaia sohena la sopotangtangi, ale la haratu sei la lo avulahi, lapa vaia sohena la sopo avulahi, ale la haratusei la lo volvoli, la pa sopo taurilati na savala volia, 31 ale la haratu la lo vai na voko hinvaramanike, la pa sopo tia hin varamanike,matan varama nike mo lo vano vara i tihai.32Na opoia vara romimim la sopo tiatia nahina tinatinapua matuvana, matan haratumo sopo lo lahi i pa eri tau na romina navavahinau non Moli vara i pa vai Moli iavulahi hinia. 33 Pani tamlohi atu mo lahimoiso, mo lo tau na romina na hinahinaumata varama matan vara i pa vai narouna iavulahi hinia, 34ale rominamo lomasanga,ale harai mo sopo lo lahi, teni harai latauhoroa moiso vara i pa lahi, enira la tauna romira na vavahinau nonMoli vara la pahahau na mauri vokevoke na epera peresina romira. Pani harai atu mo lahi moisomo lo tau na romina na hinahinau matavarama mata i vai tuana i avulahi hinia.

35 Na lo retireti sohena vara a tuenikamim, mo sopo matan vara a horo kamimhin te hinau, pani vara hinau tari isamimla pa maro tataholo, moiso vara i vai naromimim i rilangi isan Moli matan varai sopo masanga. 36 Vara tea isamim molo hase tapuhoroa vara i sopo lahi isantapalana, ale nake mo romromia vara mosopo romromi ruhu natu, ale vara rominamo rilangi vara i lahi, ha tinarihia vara ivaia sohena, ha tinarihira vara la lahi, eniamo sopo vai na hehe. 37 Pani haratu seiromina mo rilangi vara i hase tapuhoroana lahi, mo sopo matan te hinau tinapua,pani matan mo hase eri taurilatia, ale vararomina mo turu rilangi hinia, mo lo ruhupurongo vara i sopo lahi. 38 Ale matana,haratu mo lahi isan tapalana, enia mo vaina hina ruhu matea, ale isan haratu mo lohase tapuhoroana lahi,movai nahinaumomele ruhu jea.

39Harai lahi matea mo lo toho na ruhu-ruhun tuana i tikeli rani atu tuana momate. Pani vara mo mate, enia mo ma-teri vara i eri mele lahi vara mo opoia,pani isana tamlohi kalesia matea purongo.40 Pani na noku kilakilau, harai malepu atui pa mele avulahi jea vara i lo toho hasenapurongo. Ale na levosahia vara enau na lo

Page 208: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 8:1 205 1 Corinthians 9:12usuri na romin Tanumen God matana.

8Hanhani La Silea Isana Tamasi

1 Ale nakerihi na opoia vara a meleretireti makomona na hinau matea nanomim leta sei mata hanhani sei tamlohi lasilera isana tamasimoiso. Enramo isoiso ralevosahia vara: Enra ra lavi na lelevosahi.Pani ‘lelevosahi’ sei la lo verea mo lo vai natamlohi la romaulu, pani opoiamo lo vai natamlohi la ulua na posposi ruhu. 2Vara tea,romina mo romromia vara mo levosahi tehinau, tamlohi atu mo sopo lo levosahi tehinau na sava vara i pa levosahia. 3 Panivara tea mo opoi God, God mo levosahitamlohi atu.

4 Matan haratu, na romromi mata hanina hanhani sei la silea isana tamasi, ralevosahia vara tamasi la sopo mauri, alera levosahia vara mo sopo te God tina-pua, pani matelete purongo. 5Matan hinapurongo vara hinau hai na tuka teni navarama la tovira god la lo toho, vararuhugod matuvana peresi na moli matuvana lalo toho, 6 pani isara, God mo matelete eniaTamara, hinau tari la tai isana, enira moisoiso nona, ale Moli matelete enia IesuKristo, ale hinia, hinau tari la pala, alehinia, enra ra lo mauri.

7 Pani, mo sopo tamlohi tari la lavilelevosahi nike. Pani matan tamlohi kale-sia hai tiroma la lo pulutahi peresi natamasi moiso vara la hani na hanhani lasilea isana tamasi moiso, la pa romromiavara la lo vai na hehe, ale la pa rongoavara la lumiha matana. 8 Pani hanhani isopo eri vaira ra tataholo na nahon God.Ra sopo eri vejuveju hin te hinau vara rasopo hania, ale vara ra hania i pa sopoeri tuenira. 9 Pani ha lo kilau i ruhu varanomim materi sohen harihi i sopo vai tevoraimimkalesia hatea i jovimatan rominamo sopo lo rilangi hinia.

10 Matan, vara tea romina mo sopo lorilangi mo hiteho ko lo hanhani na lolotemple nona tamasi matea, ale ko sopolevosahia vara nomim materi sei i pa vaitamlohi atu mo sopo lo rilangi vara i hanihanhani atu la silea isana tamasi moisoi pa jovi? 11 Ale matan nom lelevosahisei, voraim kalesia sei romina mo sopolo rilangi, i pa jovi narihi na nona rasua,vorai sei Kristo mo mate matana. 12 Alematana, ko lo vai na hehe isan Kristo vara

ko lo rulerule te vorai kalesia tinapua hinte hinau la rasua vara mo sopo tataholo.13Matanharatu vara te hanhani na lo haniamo vai te voraiku kalesia mo jovi, a pa sopoeri mele hani mit atu vara i vai voraikukalesia atu i jovi matana.

9Mauri Nona Vaharule Tataholo Matea

1 Enau mo sopo tamlohi materi matea?Teni enau mo sopo vaharule matea? Enaumo sopo haratu sei mo hite Iesu noraMoli na mataku? Kamim mo sopo nokuvua vavahinau hin Moli? 2 Vara isanatinapua enau mo sopo vaharule matea,pani isamim, enau vaharule matea, matankamim ka mai kalesia mata noku vuavavahinau, ale mo vujangia vara enau tam-lohi vaharule non Moli.

3 Hinau sei enia noku rarami isan laharatu la lo aleau mata noku vavahinau.4 Ka romi vara mo sopo tataholo vara havahani kamam? 5 Ka romi vara mo sopotataholo vara kama lavi na naroumamsei lakalesia la usuri kamam, sohen la vaharuletinapua sei la lo vaia, ale sohen tasin Moliperesi Peter la lo vaia? 6 Teni, enia matanenau Barnabas purongo varamo sopo tata-holo vara kama isoiso nanomamvokomatamania? 7 Sava tamlohi vuro mo lo hasenavolia? Sava tamlohi isa mo lavo na isamatea, ale mo sopo hani te vuana? Teniharemo lo korohi te nani pani mo sopo inute wai susuna?

8 Ka romi vara na lo vere la hinau nikeusuri na noku romromi purongo? Ka romivara leu mo sopo verea sohena? 9Matan laulia na Leu non Moses moiso, vara ‘O sopopesihoro na jingo buluk vara mo lo varasinarihi na piri wit’. Deut 25.4Ka romi vara God mo lo romromi na bulukpurongo? 10 Ka romi vara mo sopo verereti sei matara? La ulia matara, matanharatu mo lo rule na lepa mo lo rule nanona romtau, ale haratu mo lo pete na piriwit mo lo petera na nona romtau vara i palavi na rungana hin la piri wit atu?

11 Vara kamam vaharule kama lo lavona piri ruhu mata mauri isamim, ka romivara mo sopo tataholo vara kama lavi tehinau mata i tueni na maurimam nakeisamim? 12 Vara tinapua la opoia vara lalavi na oloolo isamim, ka romi vara kamammo sopo tataholo vara kama lavia i jeu navaharule tinapua? Hina purongo, kama

Page 209: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 9:13 206 1 Corinthians 10:8sopo ngurunguru hin kamim vara ha silena oloolo isamam, pani kama hitea vara ipa mele ruhu jea vara kama sopo mele taute hinau i vai kamim ha tialahalaha hinia,ale ha rohunaRetiruhunonKristomatana.

13 Kamim ka sopo levosahia vara la prisatu la lo kilau na Temple nona Jew, la lo lavina hara hinau na hanhani mata silesileanona tamlohi? Ale ka sopo levosahia varapris sei la lo volitusi na votavota matamalamalai atu la lo asease na silesilea matamalamalai? 14 Hin malele akerihi natu,Moli mo retileu hinia vara la haratu la lovereuli na Retiruhu non Kristo la pa lavina hara hinau mata nora vavahinau naRetiruhu.

15Mo tataholo vara a usi kamim vara hatueniau, pani na sopo usia. Na sopo uliuliisamim nake vara a usia isamim. Mo vono.I pa mele ruhu isaku vara a mate i jeuavara a usi kamim mata nomim tuetueni!16Vara a lo retivujavujangi na Retiruhu,mosopo sile te masapa isaku vara a pamangisimatana. Matan God mo taua na limakuvara a pa vaia. Rani sati i pa mai isaku varaa sopo retivujavujangi na Retiruhu.

17 Vara na lo vaia usuri na masaloku apa lavi na noku otori matana, pani Godmo vironiau, ale mo sileau hin voko tapunike, ale enau, a sopo eri vai te hinautinapua. 18Sava natu enia noku otori? Eniamasapa vara a retivujavujangi purongoi naRetiruhu, ale na sopo usi na sava sei motataholo mata tamlohi retivujavujangi naRetiruhu matea i eri lavia.

19 Matan hina purongo vara enau tam-lohi materi, na sopo toho na ruhuruhuntea, pani na hase vaiau vara a volitusi isanatamlohi tari vara a pa eri lavi te vaora isarala mai isan Kristo.

20 Isana Jew, na mai sohena Jew mateamatan vara a lavi na Jew la mai isan Kristo.Isan la haratu la lo toho na ruhuruhu leu,na mai isara sohena tamlohi matea sei molo toho na ruhuruhu leu, pani na sopo tohona ruhuruhu leumatan vara a lavi la haratula lo toho na ruhuruhu leu la mai isana.21 Isan la haratu la sopo toho na ruhuruhunte leu, na mai sohena tamlohi matea mosopo toho na ruhuruhun te leu, mo sopovara na sopo toho na ruhuruhu leu nonGod, pani na lo toho na ruhuruhu leu nonKristo, matan vara a eri lavi la haratu lasopo toho na ruhuruhun te leu la mai isanKristo.

22 Isan la haratu la sopo lo romrilangi naretivararuhu, na mai sohera, matan varaa lavi la haratu la sopo lo romrilangi lamai. Isana tamlohi tari tinatinapua na maisohera na malelera tari matan vara a erijuri tea. 23 Na lo vai la hinau tari sei mataRetiruhu purongo, matan vara hinira enauperesira a pa eri lavi na hina ruhuruhu seiRetiruhu mo retitauhi hinira.

24 Korong ka levosahia vara na ranimaromaro matea, tamlohi maromaro tarila maro, pani tamlohi matelete purongo ipamai tiroma. Ale matana, hamaromatanvara ha eri mai tiroma. 25 Tamlohi maro-maro hatehateahi tari, la tau na romiravara la hase taurilatira na hinahinaumatu-vana. La lo vaia matan vara la eri lavi narongorongo rau vipahai purongo sei i parovo. Pani enra, ra lo vaia matan varara pa lavi na hinau i pa sopo eri rovo.26Matanhinau sei, enauna sopomaromaropurongo; na sopo tutuhi sohen tamlohimatea mo lo tutuhi purongoi na masapa.27 Pani na lo taurilati na epeku, ale naaulu hinia matan vara i vono, hitahu nanoku retivujavujangi isana tinapua, enauhaseku purongo na mele tau narihiau nanoku vujangi.

10Rongorongo Vono Nona Tavtavuin Israel

Tuai1 La voraiku peresi na vevoraiku, na

opoia vara ha levosahia vara tamara la lotoho na ruhuruhun telangi atu, ale eniramo isoiso la hahau roto na tasi hin masapaatu God mo vaia, 2 ale enira mo isoiso lamai tamlohi usuri non Moses ale la paptijohinia hin telangi atu ale hin tasi atu, 3eniramo isoiso la hani hanhani atu Godmo silea,4 enira mo isoiso la inu hin wai atu Godmo silea. Matan la inu hin vatu mauri atusei mo lo usurira, ale vatu atu enia Kristo.5 Pani God mo sopo avulahi na sope vaoratavera, matan God mo vilimateira, ale mopla hau na tarapera na jara hasetoho atu.

6 La hinau sei la masese sohena tovongimatea isara, matan vara ra pa sopo opoi nahina sasati sohera. 7 Ha pa sopo lotulotuvono sohena tatuara la lo vaia tuai, sohenla ulia moiso vara, ‘Tamlohi la sakele varala hanhani, la inu, ale hitahu, la turu lavelu’. Exo 32.6 8 Ra pa sopousuri na posposi maji sohena tatuara sei lalo vaia tuai, rani matelete purongo vao sei

Page 210: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 10:9 207 1 Corinthians 11:4la mate, evira mo tikeli tari vaha ngavulurua mo tolu (23,000). 9 Ra sopo vaihiteMoli sohen la tatuara atu la lo vaihitea tuaisei ale mata la hati matemateira, 10 tenira sopo reti vavarihi sohen la tatuara atula lo vaia tuai, ale angelo mata mateia movilimatemateira. 11La hinau sei lamai isaratuai sohena tovongimatea isara, ale la uliramata retiroaroahai isara nake, enra sei ra lotoho na pongi hitahu.

12 Matan haratu, sava tamlohi mo loromromia vara enia mo lo turu rilangi, i lokilau mamahunia vara i sopo jovi sohera.13 Mo sopo te vaihite hatea vara ko jovihiniamo tinapuahin la haratu la lo tikeli natamlohi tari. God mo lo turu rilangi tarea,ale i pa sopo tinarihia vara te hinau hateai vaihite kamim i jeu na vaihite sei ha erihorora, pani hin vaihite atu God i pa sile temalele mata rovo hinia matan vara ha paeri jelu hinia.

Leruhu Non Moli Na Hanhani Tapu14Matan hinau sei, la voraiku ruhuruhu,

ha rovo na lotulotu vono. 15 Noku retimo lo vano isana tamlohi la tamlohitapurongo, ha ari na sava na lo vereaisamim. 16 Paniken mata leruhu non Godsei ra lo vere meje isana matana, eniamatan vara enra mo isoiso ra eri lavi naleruhu na raen Kristo hinia. Ale pereti atura lo topea, enia matan vara enra mo isoisora eri lavi na leruhu na epen Kristo hinia.17 Matan pereti atu enia pereti mateletepurongo, enra sei ra vao matuvana, ra maiepe matelete, matan enra mo isoiso rahani na pereti matelete purongo. 18 Ha toromromi na tavtavuin Israel. Ka hitea varala haratu sei la lo hani na malamalai, lasopo mai matelete matana?

19 Ka romi vara na lo vere na sava? Nasopo verea vara tamasi teni te hanhani seila silea isara enira hinau purongo. 20 Movono! Na lo verea vara malamalai atutamlohi roroha la lo silea, la lo silea isanatanume sasati, mo sopo isan God. Nasopo opoia vara kamim hamatavuhi peresina tanume sasati. 21 Ha sopo eri inu napaniken non Moli, ale ha inu na panikennona tanume sasati! 22 Mo toma? Motataholo vara ra vaivai Moli i lolokoru? Karomi vara enra ra rilangi ra jeu Moli?

Materi Nona Kalesia23 Tamlohi hai la lo verea lara, “A eri vai

na hinau tari na opoia!” Mo ruhu pani

hinau tari la pa sopo ruhu hiniho ale hailara, “A eri vai na hinau tari na opoia!” Moruhu pani hinau tari la pa sopo tuenihovara o ulua. 24 I pa sopo tea i romromi nasava mo ruhu isana purongo. Ha romromina tinapua, ale sava i pa ruhu isara.

25 Ha hani na mit la arehira na jaramaket, i sopo te retiusia vara la silea isanatamasi moiso teni mo vono matan vararomimim i sopo romkaka hinia. 26 MatanRetitapu mo verea vara, ‘Varama enia nonMoli, ale hinau tari la lo toho hinia eniranona’. Psa 24.1

27 Ale vara te tamlohi roroha mo tovikamim vara ha hanhani peresia, ale kaavulahi vara ha vano, ha hani na sava hinaula taua na nahomim, i sopo te retiusiahinira vara la tataholo vara ha eri hanirateni mo vono. 28 Pani vara tea mo vereaisamim vara, “Hinau sei la silea sohenmalamalai moiso!” vara mo sohena, hasopo hania matan enia mo vere kamimhinia, ale matan vara i sopo komo te rom-ina. 29 Pani na sopo vere na romimim,pani romin tamlohi atu. Matan mata savanatu, nokumateri i pa isoisomata romrominon te tinapua? 30 Vara na lavia peresi navere meje isan God, mata sava natu, tea laeri tuvaiau matan hinau sei na vere mejematana moiso?

31Ale matana, sava ka hania teni ka inuateni ka vaira, ha vairamatan vara hasohasoi pa vano isan God matana. 32 Ha sopovai te hinau mata vaivai na Jew, teni natamlohi roroha teni isana vao kalesia nonGod, 33 sohen enau sei na vaihitea vara a vaina tamlohi tari la avulahi na hinau tari seina lo vaira. Na sopo vaia mata i pa ruhuisaku, pani na lo alea vara a vaia i tueni natamlohi matuvana matan la pa eri juri.

11Vujangi Mata Tamlohi Peresi Na Harai

1 Ha usuri na noku tovongi sohen enauna lo usuri na tovongi non Kristo.

2 Ale nakerihi, na lo hasohaso kamimmatan ka lo romromiau na hinau tari,matana ka lo tauri mamahuni na maurikalesia, sohen enau na lo vujangi kamimhinia. 3 Pani na opoia vara ha pa levosahiavara patu harai lahi matea enia tuana, patulamane tari enia Kristo, ale patun Kristoenia God. 4 Lamane tari sei la ropoi napatura, ale vara la lo usiusi teni la lo re-timangovi, enira la lo vai mahanuhanu na

Page 211: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 11:5 208 1 Corinthians 11:33patura sei, enia Kristo. 5 Pani harai lahitari sei, vara la sopo ropoi na patura alela lo usiusi teni la lo retimangovi, enirala lo vai mahanuhanu na patura sei tuara,mo sohena vara la hiripilopiloia.* 6 Varaharai lahi matea mo rohu vara i ropoi napatuna, mo ruhu vara i tai na vuluna i ve-juveju. Pani matan enia hina mahanuhanumatea vara te harai lahi i tai na vulunateni la hiripilopilo na patuna, mo ruhuvara i ropoi na patuna. 7 Matan mo sopotataholo vara lamane matea i ropoi napatuna, matan enia niniun God, enia molo vujangi na ruhuruhun God, pani haraienira la vujangi na ruhuruhunona tamlohi.8 Matan God mo sopo vai na lamane naharai, pani mo vai na harai na lamane.9 Ale mo sohena purongo, God mo sopovai na lamane mata harai, pani harai matalamane. 10 Matan haratu natu, mo ruhuvara harai la ropoi na patura sohena mata-mata matea mo vujangia vara la lo toho naruhuruhu suiha tinapua, matan angelo lalo kilau matana.

11Pani na vao kalesia nonMoli, harai mosopo matan i toho hasena, teni tamlohi itoho hasena, 12matan God mo vai na haraina lamane, ale nake lamane mo vora isanharai, ale hinau tari la tai isan God.

13 Kamim hasemim ka hitea vara motataholo vara harai matea i usiusi isan God,ale i sopo ropoi na patuna? 14 Mauri mosopo vujangi kamim moiso i mera varalamanematea vulunamoperavu, enia hinamahanuhanu isana? 15Pani vara vulu haraimo peravu, enia hina ruhuruhun harai atuteni mo vono? Matan God mo sile navuluna mata ropoi na patuna. 16 Vara tearomina mo sopo opoi hinau sei, pani mosohen haratu natu isamam peresi na lolovao kalesia non God.

Posposi Tataholo Mata Hanhani Tapu17 Pani sava a pa verea nakerihi, na sopo

hasohaso kamimmatara, matan ka lo pulu-tahi jara matea, enia mo sopo matan ha pavai te hinau i mele ruhu, pani ka vaia momele sati jea sivo. 18 Matan tiroma hinauna rongoa, enia vara ka lo pulutahi matalotu ale patumasa mo lo toho isamim. Alena rongoa vara mo vararuhu, 19 matan ralevosahia vara patumasa la pa vora isamim,

matan vara i memera vara hare nakonakoisamim la jea na mauri rasua.

20 Matan ka lo pulutahi jara matea,mo sopo hanhani tapu sei ka lo hania.21 Matan, na nomim hanhani, tamlohihatehateahi la hasera hani na hara hinau.Mateamomarohati, ale tinapuamo drong!22 Mo toma? Mo sopo te imamim vara haeri hanhani teni ha inu hinira? Teni ka lohitelehilehi na vao kalesia non God, matanka vai la haratu mo sopo te nora hinau lamahanuhanu? Na sopo levosahia vara a pavere na sava isamim! Ka romi vara a pahasohaso kamim matana? Mo vono!

Isoiso Hanhani(Mt 26.26–29; Mk 14.22–25; Lk 22.14–20)

23 Matan sava na silea isamim na laviaisan Moli. Hin vutepongi atu sei Judas moturuposi hinia, Moli Iesu mo lavi na pereti,24alemoveremejematanamoisomo topeamo verea mara, “Harihi enia epeku sei nasilea matamim. Ha vai harihi romromi nasava na vaia matamim.” 25 Mo mele vaiasohena purongo na isoison hanhani atu,enia mo lavi paniken atu, mo verea mara,“Harihi enia retitauhi paro na raeku. Varaha inua, ha vai harihi romromi na sava navaia matamim.” 26 Matan sava rani ka lohani pereti atu, ale ka inu hin paniken atu,ka lo vujangi na mateia non Moli, ale ha lovaia sohena i tikeli na rani i melemai hinia.

27 Sava tamlohi vara mo hani pereti atuteni mo inu hin paniken atu non Moli namalele matea mo sopo tataholo, enia mo lovai na hehe matan mo lo kilau purongoi naepenMoli peresi na raena. 28Tamlohi hate-hateahi hasera la pa kilau usurira matan tehehe na maurira la pa vahari hinia, moisola pa eri hani pereti atu, ale la inu hinpaniken atu. 29 Matan, vara tea mo haniteni mo inu, pani mo sopo romromi nakalesia tinapua, enia mo hase hani teni moinunanona talai.† 30Hinau sei natu,movaikamim matuvana mo sopo te suihamim,ale ka rojo, ale hai la mate.

31 Pani vara ra hasera kilau usurimamahunira, God i pa sopo arira matana.32 Pani vara Moli i arira, mo vaia matanvara i vai tataholoira matan vara ra pasopo lavi na talai peresi na tamlohi tinapuana varama na pongi hitahu. 33 Matana,la voraiku peresi na vevoraiku, vara hapulutahi mata hanhani tapu, ha saovi

* 11:5: La lo hiripilopiloi na harai sohena tuai matan la tope na nora retitauhi mata lahi. † 11:29: Mt 5.23–26

Page 212: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 11:34 209 1 Corinthians 12:28kamim hatehateahi. 34 Vara tea momarohati, i pa hanhani na ima purongo,matan vara ka pulutahi, i sopomata lavi natalai. Ale mata hinau tinatinapua a pa verena malelera tataholo isamim vara a mai.

12Silesilea Non Tanume Tapu

1Ale nakerihi, la vorai peresi na vevorai,enau na opoia vara ha mera na hinau seiTanumen God mo lo silera. 2 Ka levosahiavara hin pongi atu ka lo toho na roroha,suihan Tiapolomo lo tikauleji kamim usurinamalelemo tiromankamimka vano isanatamasi mengo. 3 Matan haratu, na opoivara ha levosahia vara mo sopo te tam-lohi mo lo reti na suihan Tanumen God, ieri verea hin te rani vara, “Na lesati hinKristo!” Moiso i sopo tea i eri verea, i vara“Iesu enia Moli!” vara Tanume Tapu mosopo toho isana.

4 Ale, otori tinatinapua matuvana lalo toho, pani pulora matelete purongo,enia Tanume Tapu. 5 Ale vavahinaumata tuetueni tinatinapua matuvana, paniMoli matelete purongo; 6 ale malele matavavahinau tinatinapua mo matuvana, paniGod matelete purongo sei mo lo vokohinira hatehateahi. 7 Tanume Tapu movuhesi na suihana isara hatehateahi matatueni na tinapua.

8 Isana tamlohi matea, Tanume Tapu mosilea na retireti mata lelevosahi, ale isanatinapua mo sile na retireti mata levosahimatan te hinau. 9 Isana tinapua pa TanumeTapu atu mo sile na rasua, ale isana tina-pua mo sile na otori mata na vai rojoa itihai, 10 isana tinapua suiha mata vai nahinau marurahi, isana tinapua retiman-govi, isana tinapua eriamata eri hitevosahina sava tanume enia pulo retireti matea,isana tinapua i eri retireti na leo tinatina-pua, isana tinapua i eri rongovosahi na leotinatinapua.

11 Enia pa Tanume Tapu atu sei eniahasena mo lo aseasehi la otori sei. Eniahasena mo hatihia vara sava tamlohi i palavi na sava otori.

12 Matan epe tamlohi matea eniamatelete, ale tavtavaluna matuvana, aletavtavaluna matuvana pani la vai na epematelete, mo sohen harihi peresi Kristo.13 Matan hin Tanume Tapu mateletepurongo, enra mo isoiso ra paptijo na epe

matelete, vara tamlohi roroha teni Jew,slev teni tamlohi materi, mo vaira enramo isoiso vara ra inu isana Tanume Tapumatelete purongo.

14Matan epe tamlohi, tavaluna mo sopomatelete purongo, pani matuvana. 15Varapalona i verea vara, “Enau na sopo tavaluepe matea matan enau na sopo limana!”romromi sohena haratu mo sopo vaia varaenia mo sopo tavalu epe matea. 16 Varaperona i verea vara, “Enau na sopo tavaluepe matea, matan enau na sopo matana!”romromi sohen haratu mo sopo vaia varaenia mo sopo tavalu epe matea. 17 Varatavalu epe tari enira matana matea i parongo te hinau na savana? Vara tavalu epetari enira perona matea, i pa ngusahi tehinau na savana?

18 Pani mo sohen haratu natu, God motau mamahuni na tavalu epe tari na jararausuri na masalona. 19Vara enira mo isoisotavaluna matelete purongo, epena i patoho epu? 20 Pani mo sohen haratu natu,tavtavaluna matuvana, pani epe matelete.21Matam i sopo eri verea isana limam vara,“Ko sopo ruhu matan te hinau!” teni varapatum i verea isana palom vara, “Ko soporuhu matan te hinau.”

22 Vararuhu, la tavalu epe atu sei ka lohitera vara la sopo rilangi teni la soporuhu, pani nora vavahinau la aulu jea matatueni na epe, 23 ale la tavalu epe atu kalo rompurongo hinira, enira pa la haratusei ka lo ru mamahunira matan vara tea ipa sopo eri hitera, 24 pani tatua tavalu epera sopo romromia vara ra rurura sohera.Pani God mo vai na epe na malele mateavara ra sile na oloolo isana tavalu epe sei rahitera vara la sopo eri lavi te oloolo. 25Movaia matan vara la sopo patumasa na epe,pani vara tavtavalu epe tari atu la kilaumamahuni na tatuara tinatinapua. 26Varate tavalu epe hatea mo rongohaji, enira moisoiso la rongohaji. Vara tavalu epe mateamo lavi na oloolo, enira isoiso la avulahimatana.

27 Ale kamim epen Kristo, ale kamimhatehateahi ka tavtavaluna. 28 Ale God movironi na tamlohi mata vavahinau na lolovao kalesia sohen harihi:

tiromara enia vaharule,haruana enia provet,hatoluna enia tamlohi vujangi mata reti

non God,

Page 213: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 12:29 210 1 Corinthians 14:4moiso la haratu la lo vai na hinau maru-

rahi tavera,moiso la haratu la lo vai na rojoa la tihai,moiso tamlohi tueni,moiso tamlohi tiroma na vavahinau,moiso mata retireti na leo tinatinapua.29 Enira mo isoiso la vaharule teni mo

vono? Enira mo isoiso la provet teni movono? Enira mo isoiso la tamlohi vujangiteni mo vono? Enira mo isoiso la eri vaina hina marurahi tavera teni mo vono?30 Enira mo isoiso la eri vai na rojoa itihai teni mo vono? Enira mo isoiso la eriretireti na leo tinatinapua teni mo vono?Enira mo isoiso la eri vereuli na rarami leotinatinapua teni mo vono? Mo vono!

Opoia Mo Aulu Na Hinahinau Tari31 Pani ha tau na romimim mata otori

la mele aulu hinira. Ale enau a pa melevujangi kamim na malele tinapua mateamo ruhuruhu jea.

13Opoia Mo Aulu Jea

1 Vara a eri reti na leo nona tamlohitinatinapua, teni na leo nona angelo natuka, pani vara mo sopo te opoia isaku,enau na lo vaore purongo sohena belosei mo lo tangi teni mo lo kolekole roropurongo. 2 Vara a lavi na suiha mata reti-mangovi, ale a levosahi na hina luhu tariperesi na lelevosahi tari, ale vara noku ra-sua mo rilangi vara a eri juhati te vutivuti,pani varamo sopo te opoia isaku, enauhinapurongo matea. 3 Vara a lo sile na nokuhinau tari isana tinapua, teni vara a sile naepeku vara la sulimateia, pani vara i sopote opoia isaku, enau na sopo ruhu hin tehinau.

Opoia4Opoia na maurira mo sohen harihi:Opoia enia romperavu, ale enia romruhu.Opoia mo sopo mereimerei,teni mo sopo retihapahapa.5 Opoia enia mo sopo vai na hina ma-

hanuhanu na naho tamlohi.Opoia enia mo sopo opoi na masalona

purongo.Opoia enia mo sopo lolokoru vila.Opoia enia mo sopo evi na hehe nona tina-

pua isana.6 Opoia enia mo sopo avulahi na posposi

hehe,pani mo avulahi na retivararuhu.

7Opoia eniamo tatamahumatahina rilangitari.

Opoia enia mo lo kilau mata hina ruhupurongo.

Opoia enia romrilangimata hina ruhu la pamai.

Opoia enia turu rilangi tarea.8 Opoia, i pa sopo te isoisona hin te rani

pani retimangovi la pa tihai, leo tinatina-pua la pa isoiso, ale lelevosahi la pa tihai.

9 Matan enra ra levosahi makomonapurongo, ale ra lo retimangovi makomonapurongo, 10 pani vara haratu sei mo sopovejuveju hin te suiha hatea i pala, ra pasopo mele opoi la hinau sei ra lo vejuvejuhinira nake, matan la pa tihai.

11Hin pongi atu na lo natirihi, na retiretisohena natirihi. Na lo romromi sohenanatirihi, noku kilakilaumo sohena natirihi.Hin pongi atu namai tamlohi, na tau narihina posposi nona natuvarihi. 12Matan nakenora kilakilau mo pa lo vusovusoha, panina pongi hitahu nora kilakilau i pa mera iruhu. Nake na lo levosahi na makomonapurongo, pani hitahu a pa levosahi vevuhiatataholo sohena God mo pete levosahi ve-vuhiau moiso.

13 La hinau akerihi mo tolu natu, la pa lotoho jejeu:

rasua, romtoho, peresi na opoia,pani hinau aulu hinira, enia opoia.

14Otori Sei Tanume Tapu Mo Lo Silera

1 Ha tau na opoia hina tiroma na mau-rimim, ale ha tau na romimim i rilangimata lavi la otori ruhuruhu sei TanumeTapu i eri silea isamim, ale hinau atu moruhu jea hinira, eniamatan vara ha eri verena retimangovi sohena God mo mangovikamim hinia. 2 Matan haratu mo lo re-tireti na leo tinapua matea Tanume Tapumo silea, mo sopo retireti isana tamlohi,pani isan God, matan mo sopo tea i ron-govosahia, matan enia mo lo vere na hinaluhu hin Tanume Tapu. 3 Pani haratu molo retimangovi sohen God mo mangoviahinia, enia mo lo tueni na tamlohi vara laeri ulua hin Moli, ale mo lo retituetuenira,ale mo lo retinanauhira. 4 Haratu mo loretireti hin te leo matea Tanume Tapu mosilea isana, enia mo lo tuenia hasena vara iulua, pani haratu mo lo retimangovi sohen

Page 214: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 14:5 211 1 Corinthians 14:25

God mo mangovia hinia, enia mo lo tuenina vao kalesia vara la ulua.

5Ale, a pa avulahi vara kamim mo isoisoha eri retireti hin la leo tinatinapua atu seiTanume Tapu mo lo silea, pani i pa meleruhu jea vara ha eri retimangovi sohenaGod mo mangovi kamim hinia. Retiman-govi enia mo mele aulu jea na retireti naleo tinapua matea sei Tanume Tapu mo losilera, i pa mele ruhu jea vara tea i eriposi leo atu matan vara vao kalesia la erilevosahi na raramina, ale la pa eri uluamatana.

6Ale la voraiku peresi na vevoraiku, varaa mai isamim, ale a retireti isamim hinte leo tinapua hatea sei Tanume Tapu molo silera, i pa tueni kamim sohena sava?Pani vara a lavi te reti hin te hinau Godmo vuhesia isaku, teni te hina lelevosahi,teni te retimangovi matea God mo man-govia isaku, teni te vujangi matea, aleharatu io, i pa tueni kamim. 7 Mo so-hena pue tangtangi teni te potikevumatea,mo sopo te mauri hinira, enira sohena,vara tea mo sopo soro tataholoi te vetehinira, hare i pa rongovosahi vete atu molo soro hinia? 8 Ale vara tea mo tiv natrumpet, ale roroana mo sopo tataholo,hare i pa tatamahunia hasena mata vuro?9 Ale mo sohena isamim, vara mememimmo lo retireti na leo matea tea i sopo erirongovosahia, tea i pa eri levosahi na savaka lo verea sohena sava? Matan ka lo vaorepurongo.

10Vararuhu, leo tinatinapua la lo tohonavarama, ale mo sopo tea vara mo sopo teraramina. 11 Pani vara na sopo levosahi nararamin te reti hatea a pa sohena vinanoisan haratu mo lo verea, ale haratu mo loretireti enia i pa sohena vinano isaku. 12Alematan ka lo opoia jea vara ha lavi te otoriisan Tanume Tapu, mo ruhu vara ha usiGod matan la haratu sei la eri tueni na vaokalesia tari vara la ulua.

13Matan haratu, haratu mo lo retireti naleo tinapua matea Tanume Tapu mo sileaisana, mo tataholo vara i usiusi vara i erilavi na suiha mata i vereuli na raraminla retireti atu. 14 Matan vara na lo usiusina leo tinapua matea Tanume Tapu mosilea isaku, mapuku mo lo usiusi usuri nasuihan otori atu, pani romiku mo soporongovosahi na sava na lo verea.

15Varamo sohenharatu a pa vai na sava?A pa usiusi usuri na suihan otori atu na

mapuku, ale a pa usiusi usuri na sava molo toho na romiku sohena; a pa lalaveteusuri na suihan otori atu na mapuku, alea pa lalavete usuri na reti enau na lev-osahi na raramira. 16 Matan vara ko lohasohaso God usuri na suihan otori atu namapum, sohena sava natu, te tamlohi mosopo tahisam i eri vere ‘amen’ varamo soporongovosahi na sava ko lo verea na nomvere meje isan God? 17Matan korong, nomvere meje mo tataholo purongo, pani i pasopo eri tueni pa tamlohi atu vara i ulua.

18Na vere meje isan God matan enau nalo retireti hin leo atuTanumeTapumo sileaisaku mo tavera, mo jeu kamim mo isoiso.19 Pani na naho vao kalesia, i pa mele ruhujea vara a vere te reti i lima isara vara laeri rongovosahira matan vara i eri tuenira,mo jeua vara a vere na reti mo tari vahasangavulu (10,000) na leo tinapua matea lasopo rongovosahia.

20 La voraiku peresi na vevoraiku, rom-romi nona natuvarihi i sopo toho isamim.Ha pipi mata vai na hehe, pani ha tamlohina nomim romromi. 21 La ulia na Leu lara,Moli mo verea vara:

‘A pa retireti isan noku tamlohina leo tinatinapua,ale na jingo vinano.Pani isoisona,la pa sopo tapurongo isaku.’

Isa 28.11–1222 Ale matan reti atu, retireti na leo

tinatinapua, enira matamata matea mosopo nona tamlohi rasua, pani nona tam-lohi la sopo rasu. Ale retimangovi seiGod mo mangovira enia matamata mateamo sopo nona tamlohi la sopo rasua, paninona tamlohi la rasua. 23 Ale vara tamlohikalesia tari la lo pulutahi jara matea, alela lo retireti na leo tinatinapua TanumeTapu mo silea isara, ale vara te vinanoteni te tamlohi la sopo rasu la unu atu,ra levosahia vara la pa verea vara kamimka putu. 24 Pani vara kamim mo isoiso kalo retimangovi, ale vara te vinano teni tetamlohi mo sopo rasu mo unu atu, i palevosahia vara enia tamlohi hehe mateamatan God i pa pisuhi na hehe na maurina,ale i pa rongovosahia na mapuna vara mopete tia moiso mata talai non God. 25Hinaluhu na mapuna la mavuhesi, ale i pa jovipopovitoho, ale i pa lotu God i pa verea

Page 215: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 14:26 212 1 Corinthians 15:11vara, “Vararuhu purongo! God mo lo tohona livuhamim.”

Posposi Tataholo Mata Lotu26 La voraiku peresi na vevoraiku, i pa

sohena sava natu? Vara ha pulutahi jaramatea, te hatea i pa lavi te vete, te tinapuai vujangi, te tinapua i vereuli te hinauparo God mo vujangia isana, te tinapua ipa retireti na leo tinapua matea TanumeTapu mo silea isana, ale te tinapua i paposposi reti atu matan vara vao kalesia laeri levosahia. Hinau tari ka lo vaira, ha pavairamatanvara tamlohi la pauluamatara.27 Vara tea la eri retireti na leo tinapuamatea Tanume Tapu mo silea isana, hasopo tinarihia vara i jeu i rua teni i tolu laretireti, ale te hatea i retireti moiso, ale tetinapua i pa pete retireti, ale te hatea i pavere na rarami nora retireti. 28 Pani varamo sopo tea vara i eri posi na nora retireti,la pa sakele malum purongo, ale la retiretiisara hasera peresi God.

29 Ha tinarihia vara te provet i rua tenii tolu la retireti, ale tatua provet la patapurongo usuri na sava la lo verea. 30VaraGod i vuhesi te hinau isan te tinapua molo sakele atu, haratu mo lo reti tiroma i pasopo reve na nona retireti i peravu, panii sile na masapa isana vara i eri retireti.31Matan kamimmo isoiso ha eri sile te retiGod mo mangovia isamim, matea i retiretimoiso ale matea, matan vara kamim moisoiso ha eri lavi te lelevosahi atu, ale haulua na nomim rasua. 32Ha levosahia varala haratu la lo vere na retimangovi Godmo silea isara, enira la eri hase taurilatira,la sasaovi mata masapa vara la eri retiretihinia, 33 matan God enia mo sopo Godmata kojokojohi, mo vono, enia God matatamata, ale posposi tataholo akerihi sei lalo vaia na vao kalesia mata tapuhi tari nonGod.

34 Harai la pa toho malum na lolo imalotu, matan mo tapu isara vara la eri re-tireti ea, ale la pa tapurongo sohena leumo verea. 35Vara la opoia vara la levosahimamahuni te hinau, la pa usi na tuara hiniana imara, matan mo sopo tataholo vara teharai i retireti na naho vao kalesia.

36 Ka romi vara lelevosahi mata reti nonGod mo tapulo isamim, ale ka romi varamo isoiso isamim purongo? 37Vara tea molo romromia vara enia provet matea, tenieniamo tapu, enia i pa romromimamahuni

na sava na lo ulia isamim vara enira retileunon Moli. 38 Vara tea mo lo kilau puron-goi hinau nike, tamlohi atu mo sopo ruhumatan te hinau.

39 Ale matan hinau tari atu la voraikuperesi na vevoraiku, ha opoia jea varaha eri vere na retimangovi God mo sileaisamim. Ale ha sopo horo na retireti naleo tinapua sei Tanume Tapu mo silera.40Pani ha vai na hinau tari usuri na pospositataholo na malelera tataholo.

15Vujangi Mata Sauteterahi Non Kristo

1 Ale la voraiku peresi na vevoraiku, naopoia vara ha mele romromi pa Retiruhusei na lo retivujavujangi kamim hinia seika lavia moiso, ale mo tikeli nake, ka palo turu rilangi hinia. 2 Ale ka lo juri hinianake, vara ha lo taurilati rilangi reti atusei na retivujavujangia isamim, vara i vono,korong nomim rasua enia hina purongo.

3 Matan na pete sile kamim hin vujangiaulu atu hin la haratu Moli mo lo sileraisakumoiso, enia varaKristomomatematanora hehe, sohena Retitapu mo verea, 4 aleusuri na noku vujangi, enia la tavunia, alena hatolu rani Godmo sauteterahia sohenaRetitapu mo verea. 5 Ale hin rani atu eniamo pala isan Peter, moiso isan la nonatamlohi usuri atu tupu sangavulu romanamo rua. 6 Moiso, mo mele pala isana vaovorai kalesiamatea na ranimatea, eviramojeu mo ngav sangavulu lima, (500)vao tavera hinira la pa lo mauri mo tikelinake, pani tatuara la mate moiso. 7 Alemoiso mo pala isan James, moiso mo paisana vaharule tari. 8Hitahumo pala isaku,mo sohena vara na sopo vora na nokurani vora tataholo. 9 Matan na nona vaovaharule enau na atano jea, ale mo sopotataholo vara la toviau vara a vaharulematea, matan na lo levuti na vao kalesianon God.

10 Pani romruhu non God mo vaiau namai sava tamlohi nake, ale nona romruhuisaku mo sopo vano hina purongo. Movono, matan enau na voko rilangi mo jeuna vaharule tari, panimo sopo enauhasekuna lo voko, pani romruhu non God sei molo toho hiniau. 11 Mo sopo te hinau hiniavara hare natumo retivujavujangia isamimvara enau teni enira, hina aulu hinia eniamatan ka rasu na sava kama retivujavujan-gia isamim.

Page 216: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 15:12 213 1 Corinthians 15:41Mele Turu Na Mateia

12 Ale ha to verea isaku, mata sava natu,tatuamim la lo verea vara i pa sopo tesauteterahi na mateia? Na lo usia sohenamatan kama lo retivujavujangia vara Kristomo turu na mateia. 13 Matan, vara i sopote sauteterahi na mateia, mo verea varaKristo mo sopo mele turu na mateia. 14Alevara Kristo mo sopo turu na mateia, no-mam retivujavujangi enira la vano hinapurongo, ale nomim rasua mo vano hinapurongo. 15 Ale vara sohena, kamam nonavaharule kama lo retihalu hin God matankama lo verea vara God mo sauteterahiKristo na mateia, pani vara reti atu movararuhu, mo verea vara God i pa soposauteterahi na tamlohi. 16 Matan, vara laharatu lamate la sopomele turu namateia,Kristo sohena mo sopo turu na mateia.17 Ale vara Kristo mo sopo mele turu namateia, nomim rasua enia hina purongo,ale kamim ka pa lo toho na nomim hehe.18 Ale la haratu la mate hin Kristo la tihaijejeu. 19Vara nora romtoho hin Kristo eniamatan mauri nike nake purongo, tamlohitinapua la pa romromia vara enra ra ron-gorongo vono.

20 Pani mo vono! Enia hina vararuhumatea vara Kristo mo turu na mateia, eniavua tiroma hin la haratu la mate moiso.

21 Matan sohen mateia mo mai na tam-lohi matea, ale mele turu na mateia momai na tamlohi matea. 22Matan hin Adam,tamlohi tari la mate, ale tamlohi tari hinKristo la pa mele mauri. 23 Pani usuri namalele tataholo mata sauteterahi, Kristomo tiroma, moiso la haratu nona na nonamele mai.

24Moiso pongi hitahu i pa pala hin raniatu vara Kristo i komo na suiha meresahitari sei la aulu teni la lo tauri na suihaperesi na rilangi, moiso i pa sile na nonasuiha mata aulu na hinau tari isan GodTama. 25 Matan enia i pa tauri na suiha itikeli rani atu vara mo tau vevuhi na nonameresahi tari na ruhuruhupalona. 26 Isoisomeresahi vara i pa komoa, enia mateia.27Matan Retitapu mo verea vara, ‘God motau vevuhi na hinau tari vara la pa toho naruhuruhu palona’. Psa 8.6Reti atu mo verea vara, ‘hinau tari vara lapa toho na ruhuruhu palona’ mo memerapurongo vara God Tama i pa sopo toho naruhuruhuna. 28 Hin rani atu hinau tari lamai na ruhuruhun Natuna, ale Natun Godsohena i pa hase taua i toho na ruhuruhun

God Tama sei mo tau na hinau tari naruhuruhuna, ale God i pa aulu na hinau tarina jara tari.

29 Vara tamlohi la pa sopo turu namateia, sava natu mo lo toho na romin laharatu la lo lavi na paptijo matan la haratula mate moiso? Vara tamlohi la pa sopoturu na mateia, mata sava natu tamlohi lalo lavi na paptijo matara?

30 Sava natu mo ruhu na nomamvavahinau nike, matanmo lo tau namateiana nahomam tarea? 31 Matan na lo veretataholoia isamim la voraiku peresi navevoraiku, noku hapahapa hin Kristo eniakamim sei, matan rani mo visa moiso,mariviti a lo mate matamim. 32 Sava hinaruhu i pa malue na noku valum peresi majijala sei, la tamlohi atu Ephesus, vara i pasopo te sauteterahi na mateia? Vara mosopo te sauteterahi, mo ruhu vara ra vaiausuri retireti nike vara,‘Ra vai na hanhani tavera,

ale ra inu, matan pavuho ra pa mate.’Isa 22.13

33 Ha sopo tinarihia vara tea i halukamim hin haratu la lo verea lara, “Posposinona tamlohi sasati i eri posi na pospositataholo nona tamlohi ruhu.”34Ha rovo na nomim posposi sasaruhu, aleha isoiso na hehe, matan tatuamim la sopolevosahi te hinau hin God. Na verea matanvara a vai kamim ha mahanuhanu.

Epe Tuai Peresi Na Epe Paro35 Pani tea i pa usia vara, ‘Tamlohi mate

la pa mele turu sohena sava? Ale eperala pa sohena sava?’ 36 Kamim tamlohirongorongo vono! Sava ka lavoa i pa sopoeri mauri vara i sopo mate tiroma. 37 Alesava ka lavoa, mo sopo enia natu mo meletuvu, matan enia piri matea purongo, hinapurongo vara piri wit teni te piri vipahaitinapua. 38 Ale God mo silea na epenausuri na masalona, ale mo sile na piri hate-hateahi na epe tinatinapua. 39 Matan epetari la sopo sohesohera, pani epe tamlohienira la sohesohera, epe maji palo vatila tinatinapua, epe maji avuavu mo meletinapua, ale epe maji tasi mo tinapua.

40 Epe hinau na tuka la tinapua na epehinau na varama, panimemera epe na tukala tinapua, ale memera epe na varama latinapua. 41Memera alo enia hinau matea,

Page 217: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 15:42 214 1 Corinthians 16:11

memera vitu enia mo tinapua, memera vi-tusarasara la mele tinapua, matanmemeravitusarasara matea matea la tinatinapua.

42 Ale mo sohena natu na sauteterahinonamateia. Sava la tavunia enia i pa rovo,sava mo mele turu enia i sopo eri rovo.43 Sava la tavunia enia hina purongo, alesava mo turu enia mo ruhuruhu jea. Savala tavunia enia mo talekoleko, ale sava moturu eniamo rilangi. 44Sava la tavunia eniaepe mata varama, ale sava mo turu eniaepe matan na tuka. Vara epe matea matanvarama nike, i pa epemateamatan na tuka.

45 Sohen la ulia lara, ‘Tamlohi tiromaatu Adam mo mai tamlohi mo lo mauri’.Gen 2.7 Harua Adam atu mo pa mai hitahu,enia mo sile na mauri mata Tanumen God.46 Sava mo mai tiroma, mo sopo haratumatan na tuka, pani haratu mata varama,haratu matan na tuka mo pa usuria hitahu.47 Tamlohi tiroma, enia mo tai na varama,mo malue na lepa, pani harua tamlohienia mo tai na tuka. 48 Tamlohi tari navarama la lavi na epe varama sohen Adam,pani epera matan na tuka i pa sohen epenKristo. 49 Nake ra sohen Adam, tamlohimata varama, ale hitahu ra pa sohen Kristosei mo tai na tuka.

50 La voraiku peresi na vevoraiku, naverea isamim, vara epe peresi na raematanvarama nike la pa sopo eri unu hin mauriatu na tuka, teni haratu i pa rovo i pa sopoeri unu hin mauri atu i sopo eri rovo.

51 Ha tapurongo, a pa vere kamim nahina luhu matea. Enra mo isoiso ra pasopo mate, pani enra mo isoiso ra pa posi,52vahatea purongo na isoiso roroa trumpetnon God. Matan roroan trumpet atu i paroroa, ale la haratu la mate la pa turu lasopo eri mele rovo. Enra mo isoiso ra paposi. 53Matan epe mata rovo nike, i pa ruepe atu i sopo eri rovo, ale epe mata matenike, i pa ru na epe i sopo eri mate.

54Hin rani atu vara hinau mata rovo moru na hinau i sopo eri rovo, ale epe matamate i ru na epe i sopo eri mate, ha palevosahia vara sava la ulia tuai moiso i pamasese natu vara,‘Suiha mata mauri mo rolomi na mateia.’

Isa 25.855 ‘Eh mateia! Suiham enia epu?

Eh mateia! Suiham mata sile na ron-gohaji enia epu?’ Hos13.14

56 Suiha mata sile na rongohaji nonmateia enia hehe, ale suihamata hehe enialeu non God. 57 Pani ra vere meje isan Godsei mo lo silera na suiha matan vara ra jeuna nora meresahi tari hin nora Moli IesuKristo.

58 Matan hinau sei, la voraiku kalesiaruhuruhu, ha turu rilangi, ale ha sopohisuhisu, tarea ha vai na vavahinau nonMoli matan ka levosahia vara hin Molinomim vavahinau i sopo eri vano hinapurongo.

16Silesilea Mata Kalesia Jerusalem

1Ale usuri na hinau na nomim leta matasilesilea mata mania nona tapuhi, sava naverea isana mara Galatia, kamim sohena,ha pa vaia sohera. 2 Na tiroma rani nawik hatehateahi, kamim hatehateahi ha patauhasehi te mania na volimim, ale ha taumamahunia, sohen ka hitea mo tataholoisamim, matan vara hin pongi atu vara amai isamim, ka pete tatamahunia moisovara a lavia. 3 Ale hin rani atu vara a pala,a pa rule la haratu ka vironira moiso peresina leta vara i vereulia vara enira la tai epuperesi na nomim silesilea i sivo Jerusalem.4 Vara ka hitea vara mo tataholo vara asivo peresira, mo lo ruhu purongo, la pausuriau.

Romromi Mata Rorohi Corinth5 A pa rohi kamim vara a hahau roto

Macedonia, matan na lo romromia varaa pa hahau roto Macedonia. 6 Korong apa toho isamim makomona, vara i vono, apa toho isamim na pongi hamariri, matanvara ha eri tueniau na maleleku na savajara vara a vano ea. 7 Matan na sopoopoia vara a hite kamimmatamakomo ranipurongo. Na lo romtoho vara a pa tohoperesi kamim i peravu makomona varaMoli mo avulahi. 8Pani a pa toho Ephesus itikeli na pongin Pentecost, 9matanmasapamata vavahinau matea mo roi isaku vara aeri vai te vavahinaunonMoli nike, ale nokumeresahi enira matuvana.

10 Vara Timothy i mai isamim, ha kilaumamahunia, enia mo lo vai na vavahinaunon Moli soheku. 11Ha sopo tinarihia varatea i hitelehilehia. Ha rulea na malelenaperesi na nomim leruhu vara i mai isaku.Na lo kilau vara a pa hitea peresi na tatuavorai kalesia tinapua i sopo tuai.

Page 218: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Corinthians 16:12 215 1 Corinthians 16:2412 Ale voraira atu Apollos, na lo usia

rilangi isana vara i rohi kamim tolu navoraira kalesia tinapua nike. Pani mo sopoopoia vara i mai nake, i pa mai hitahu varai hite te masapana.

13Ha lo kilau, ha lo turu rilangi na rasua,ha romrilangi, ha rilarilangi. 14 Na hinautari ka lo vaira, ha vaira na opoia.

15 Ka levosahi Stephanas peresi na vaoimana enira la mai kalesia tiroma nikeGreece, ale la sile na maurira matan vara lavavahinau la tueni na kalesia tinapua. Nalo usia rilangi isamim la voraiku peresi navevoraiku, 16 vara ha sile na oloolo isaraperesi la haratu sei mapura la lo toho nanora vavahinau sohera. 17 Na lo avulahitavera na mai non tahisamim Stephanas,Fortunatus peresi Achaicas, matan enira lalavi na jaramim nike peresiau. 18Matan lavai na romiku mo mele ruhu sohen la lovaia na maurimim. Ha sile na oloolo isanatamlohi sohen harihi.

Isoiso Retioloolo Non Paul19Vao kalesia nike Asia, la sohai na nora

retioloolo isamim. Aquila enia Priscillaperesi na vao kalesia na imara la sohai naretioloolo ruhuruhu isamim hinMoli. 20 Lavorai kalesia tari nike, la sohai na nora re-tioloolo isamim. Ha tapatapai kamim hate-hateahi na posposi tataholo nona tapuhinon God.

21 Enau Paul na uli la retioloolo nike nalimaku. 22 Vara tea mo sopo te opoia nonMoli isana, lesati i pa toho isana. NoraMoli,o mai. 23 Romruhu non Moli Iesu i pa tohoisamim. 24Noku opoia i pa toho isamimmoisoiso, hin Kristo Iesu. Amen.

Page 219: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 1:1 216 2 Corinthians 1:14

2 CorinthiansHarua LetaPaul Mo Ulia Isana MaraCorinthLeta NikePaul mo rarami na retiusia nona kalesiaCorinth, vara Paul i pa pala sohenmo vereaisara moiso teni mo vono. Mo sopo opoiavara i rohira matan mo levosahia vara ipa arira mata nora hehe (1.23). Paul moopoia vara i sile na masapa isara vara i erihitea vara la pa hahau usuri namauri rasuasohena sava (2.5–11).

Paul mo verea isara mara posin God moruhu isan la haratu la vejveju, ale mo lokilau vara la pa tueni na kalesia la tilavonoJerusalem peresi Judea (8.1–9.15).

Paul mo verea mara enia volitusi mataretitauhi paro non God (3.1–17). Mo lo tururilangi mata lavi na tamlohi la mai isanGod, hina purongo vara mo lo lavi na ranirilangi matana. (4.1–6.13; 10.1–12.10).

‘La hinau tari nike la tai isan God sei mosara tamata peresi na tamlohi na varamahin Kristo, ale enia natu mo sile kamamna vavahinau mata tau na tamata.Matan ra eri verea vara hin Kristo, Godmo sari tamata non varama vara i meletapala peresia. Mo sopo mele evi nahehe nona tamlohi, ale mo sile kamamna retisohai mata sari tamata.’ (5.18–19)

Hin Leta Nike1. Paul mo vere meje isan God (1.1–11)2. Vavahinau nona vaharule non God

(1.12–2.17)3. Opoia non Kristo mo haloa (3.1–7.16)4. Otori nona tilavono (8.1–9.15)5. Vaharule vararuhu (10.1–13.10)6. Isoiso Retioloolo (13.11–13)

Retioloolo Non Paul1Enau Paul na uli leta nike peresi voraira

Timothy, enau vaharule non Kristo Iesumatea usuri namasalonGod. Kama lo uliulimo vano isana vao kalesia non God Corinthperesi na tapuhi sei la lo toho ralihi na jaratavera matan Achaia. 2 Romruhu peresina tamata la mai isamim la tai isan GodTamara peresi Moli Iesu Kristo.

God Mo Tahe Na Romi Nona Tamlohi3 Hasohaso tavera i vano isan God sei

Taman nora Moli Iesu Kristo, enia God molo romopoi na tamlohi, ale God mata tahe

la haratu romira la jovi. 4 Enia mo lo tahena romimam na nomam rani rilangi tarimatan vara kama eri tahe na romin tinapuana nora rani rilangi hin nanauhi sei Godmosilea isamam. 5Ale sohena kamam kama lolavi na rani rilangimatuvanamatan Kristo,ale hin Kristo sohena nomam nanauhi momarivi savulevule. 6 Pani vara kama lo lavina mauri rilangi, ka levosahia vara kamalavira mata i tahe na romimim ale matamaurimim la juri; ale vara God mo tahe naromimam, enia matan vara kama eri tahena romimim na nomim rani rilangi. Alematana, ha eri rom peravu ha turu rilangina rani rilangi sei sohen kama lo lavira.7Kama levosahimamahunia vara ka lavi narani rilangi peresi kamam, God i pa tahe naromimim sohen mo lo vaia isamam.

8Matan, la vorai peresi na vevorai, kamaopoia vara ha levosahi mamahuni na ranirilangi sei kama lavira na jara taveramatanAsia. La lo puhoni kamam la jeu na sui-hamam tari, ale kama rom vara kama pamate. 9 Vararuhu, kama rom vara talaimata mateia mo jovi isamam moiso hinla rani rilangi atu, ale matana, kama sopomele rasu na suihamam pani kama tau nanomam rasua hin God sei mo sauteterahila haratu la mate. 10God mo sau narihi ka-mam na liman mateia, ale i pa juri kamam,ale kama tau na nomam romtoho isanavara i pa mele juri kamam. 11 Kamim so-hena, ha pa tueni kamam na nomim usiusimatamam, ale vuana, tamlohi matuvanala pa vere meje isan God matamam mataneniamo juri kamamna usiusi nona tamlohimatuvana.

Paul Mo Posi Na Romina12 Kama lo retihapahapa sohena matan

kama eri vere tataholoia vara romimamla sopo pisuhi kamam hin te nomamvavahinau mo sati kama lo vaira na nahotamlohi tari teni isamim. Kamam kamalo turu na romruhu non God, mo sopo nalelevosahi nona tamlohi, kama romatanokama lo hahau sohena natirihi na nahotamlohi, ale kama lo vaia nike isamim mojeu na jara tinatinapua. 13 Matan kama louli na savamo lo toho na romimamhin letanike matan vara ha eri levosahi mamahu-nia, ale na lo romtau vara ha pa levosahimamahuni kamam, 14 hina purongo varanake ka sopo lo levosahi mamahuni ka-mam. Hin rani atu vara nora Moli Iesu i

Page 220: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 1:15 217 2 Corinthians 2:17mele pala, kamim ha pa hapahapa mata-mam sohen nake kamam kama lo hapa-hapa matamim.

15Ale matan na levosahi hinau atu, na loverea isamim tiroma vara a pa rohi kamimmata a sile na leruhu vaha rua isamimvara a toho peresi kamim. 16 Hin rani atuna romi vara a pa toho peresi kamim namaleleku na lo vano Macedonia, ale varaa lo mele mule ha pa tueniau na malelekuvara a sivo Judea.

17 Korong ka romromia vara na posi naromiku vara a pa rohi kamim matan nasopo mele pala isamim sohen na vereamoiso. Korong kara na lo halu sohena tam-lohi varama sei lara “io” pani rarami noraretireti tataholo enia “mo vono”. 18 SohenGod mo lo vararuhu tarea, nomam retiso-hai isamim mo sopo “io” ale hitahu “movono”. 19 Matan Natun God, Iesu Kristo,haratu sei enau, Silas peresi Timothy, kamalo retivujavujangia isamim enia mo sopo“io” ale hitahu “mo vono”, pani hin Iesuenia “io” tarea. 20Matan retitauhi tari nonGodhin Iesu eniramo isoiso “io”, alematanharatu natu ra lo vere “amen” na rani ralo hasohaso God hin Kristo. 21 Pani Godnatu mo vai kamam kama rilangi peresikamim na rasua hin Kristo, ale enia natumo vironira mata nona vavahinau, 22 aleenia mo tapuhira, ale mo tau na Tanumenana mapura mo sohena vara mo tau nasope volira tiroma na hinau tari la pa maihitahu.

23 Ale na nahon God, na sopo halu, nasopo mele mai isamim Corinth matan nasopo opoia vara a vere komokomo kamim.24Na sopo opoia vara kama aulu na nomimrasua, pani vara kama tapala peresi kamimna vavahinau matan vara nomim avulahi ipamarivi na nomim turu rilangi na nomimrasua.

21 Ale mo vaia na tau na romiku vara a

pa sopo rohi kamim ale ha mele rongo isati matana. 2Matan, vara a vai kamim harongo i sati, hare natu i pa vaiau a avulahipani la haratu sei na lo vaira la rongo mosati? 3 Ale na uli hinau akerihi isamimmatan vara a mai, a pa sopo rongo i satihin la haratu sei mo tataholo vara la vai nanoku avulahi i tavera jea. Ka sopo levosahiavara noku avulahi mo lo turu na nomimavulahi? 4 Na rongo mo sati hajavua hinrani atu na uli leta atu isamim, romiku mo

jovi tavera ale na tangi matana. Na sopoopoia vara a vai kamim ha rom sasati, panina opoia vara ha levosahia sohena sava nalo opoi kamim.

God Mo Romi Na Tamlohi Hehe5Vara tamlohi atumo vaiau na rongomo

sati, mo sopo vaiau haseku vara a rongo isati, pani na malele tinapua mo vai kamimmo isoiso ka rongo mo sati. 6 Enia mo lavina rani rilangi tavera mata talai atu sei kalo silea isana moiso hin rani atu kamimmo isoiso ka pulutahi jaramateamata aria.7Alenakemo tataholo varaha romia, ale hamele tahe na romina, vara i vono, romina ipa sati jea ale i jovi narihi na nona rasuavevuhi. 8Ale nakerihi, i pa ruhu jea vara havujangia vara ka pa lo opoia.

9Hin rani atu na lo uliuli sohena isamimmatan vara a pa hitea vara ha pa oloolohiniau i tikeli epu. 10Vara ha romi tamlohiakerihi hin te hinau, enau sohena a paromia vara te hinaumata romiamo lo tohomo tikeli nake, ale na vaia na suihan Kristomatamim, 11 matan vara Setan i pa sopojeura, matan enra ra levosahi mamahunina malelen Setan.

Volitusi Mata Retitauhi Paro12 Hin rani atu nara na pala Troas vara

a retivujavujangi na Retiruhu hin Kristo,hina purongo vara Moli mo sileau na mas-apa taveramatea, 13 romikumo sopo sakelematan na sopo lo hite voraiku Titus eamatan vara i vereau vara kamim ka lo tohosohena sava. Ale matana, na enra vuho is-ara Troas ale namalue na vanoMacedonia.

Vavahinau Nona Vaharule14 Pani ra vere meje tavera isan God sei

hin Kristo, mo lo tiromara ra lo jeu na norameresahi tarea. Ale na sava jara ra lo vanohinira, enia mo vaira ra lo vere na tinapuahinMoli, ale ra lo sohai na Retiruhu sohenahasori ponaha ruhu matea. 15Matan enrara hasori ponaha ruhu non Kristo isan Godisan la haratu sei God mo lo jurira, ale isanla haratu sei la pa tihai — 16 enra hasoriponaha ranga matea mata i sile na mateisara, pani isan vao atu la rasua enra hasoriponaha ruhu matea mata i sile na mauri.Ale hare natu mo tataholo mata i vai lavavahinau nike? 17 Matan kamam kamasopo sohen la vao tamlohi vujangi tinapuasei la lo vere na reti non God na nora halumata lavi namania. Movono, kamamkamalo retivujavujangi na retisohai non Godmo

Page 221: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 3:1 218 2 Corinthians 4:7

sopo te halu hinia na nahon God, ale peresina suihan Kristo usuri na posposi tataholonona vaharule non God.

31Ka romi vara kama lo mele tapulo tahe

kamam hasemam teni mo vono? Korongka lo romromia vara kama pa lavi te letaisamim teni i mai isamim vara i vereavara kamam sava tamlohi, sohena tamlohitinapua la lo lavira matan tamlohi la sopolevosahira? 2 Kamim ka nomam leta seiGod mo ulia na mapumam, tamlohi tarila levosahia ale la eri evia, 3 mo vujangiavara kamim ka leta matea non Kristo seikamam kama lo lavia momai isana, tea mosopo ulia na pepa na limara pani TanumenGod sei mo mauri mo ulia, mo sopo sohenaleu mo ulia na tavalu vatu, pani na maputamlohi.

4Kama levosahimamahuni la hinau nikenomamrasuahinGodhinKristomo tavera.5 Enia mo sopo vara kama romromia varakama eri vai te hinau kamam hasemam,pani nomamerieri mo tai isan God, 6 seimovaira ra tataholo mata eri vai na vavahinaunon retitauhi paro mata mauri sei mo sopousuri na leu la ulia na pepa, pani na Tanu-mena, matan leu mo sile na mateia, paniTanumena mo sile na mauri.

Ruhuruhu Retitauhi Paro7 Pani, vara vavahinau atu tuai mata

leu la ulia na tavalu vatu mo sile namateia, hina purongo mo pala peresi namera tavera ale mo vaia tavtavuin Israelatu la sopo eri kilau tataholo na nahonMoses mata meran God mo mera na na-hona pani mera atu mo lo majara, 8 ralevosahi mamahunia vara mera vavahinaunon Tanumena i pamele ruhu jea! 9Matan,vara mera ruhuruhu mo lo toho hin reti-tauhi tuai atu mata leu sei mo sile na talai,ra levosahia vara retitauhi paro sei mo lovai na tamlohi la tataholo nanahonGodmomele ruhu jea. 10 Vararuhu, sava retitauhituai mata leu mo verea vara mo mera moruhu tiroma, nake mo sopo mele mera iruhu matan retitauhi paro mo pete lavi najarana moiso, ale mo mera mo ruhuruhujea. 11 Matan, vara sava mo lo majaratiroma mo mai peresi na mera ruhuruhu,meran retitauhi paro i pa toho jejeu i pamele ruhuruhu jea.

12 Ale matan retitauhi paro nike mo vaina romira mo rilangi, mo sopo te matahuna nomamvavahinau, 13alemo sopo sohen

Moses sei tuai mo lo ropoi na nahona natavalu ruru matea matan vara tavtavuinIsrael la sopo eri varoi mera atu mo lomajara na nahona. Exo 34.30–35

14 Pani romira mo pelati, ale mo kakaunake, tavalu ruru atu mo pa lo toho varala rongo tea mo evi retitauhi tuai atu. Teai sopo eri lavi narihia hasena matan hinKristo hasena tavalu ruru atu i eri malue.15 Pani romira mo pa lo pelati mo kakaunake vara la tapurongo na sava Moses moulia tuai, tavalu ruru atu mo pa lo ropoi naromira.

16 Pani vara tea mo posi mo mai isanMoli, Moli mo lanarihi tavalu ruru atu.17 Ale Moli enia Tanumen God, ale na savajara Tanumen Moli mo lo toho hinia, tam-lohi la pa materi. 18 Ale enra mo isoisonahora mo lo toho na jara tavera, ale lamera na meran Moli, ale mo lo posira ramai sohena nameranamakomakomona nasuihan Moli sei enia Tanumen God.

4Hina Ruhuruhu Na Lolora

1 Matan haratu, matan kama lavivavahinau nike usuri na romopoia nonGod, romimam la sopo eri jovi. 2Pani kamarohu na hina luhu mata mahanuhanu, alekama sopo vaihitea vara kama halu tea tenikama sopo posileji na reti non God. Panikama lo retivujavujangi na retivararuhuna jara tavera matan vara tamlohi la pahitevosahia vara kama lo vararuhu nanahon God. 3 Pani hina purongo varaGod mo tavuhoro na nora Retiruhu, motavuhoro purongo isan la haratu sei la patihai sei, 4 Setan, god matan varama nike,mo vusohi na romin la haratu sei la soporasu, ale la pa sopo eri hitevosahi nameranRetiruhu sei non Kristo — enia niniun Godtataholo.

5 Kama sopo retivujavujangi hin kamamhasemam, pani hin Iesu Kristo sei eniaMoli, ale kama verea vara kamam nomimslev mata sava Iesu mo vaia matamam.6Matan God sei mo verea mara,‘Malarani i mera na roroha.’ Gen 1.3enia haratu sei mo lo mera na mapuramatan vara i silera nameramata lelevosahiruhuruhu non God ra hitea na maurin IesuKristo.

Hasohaso Tavera Mo Lo Mai7Pani kama lo lavi la hina ruhuruhu nike

na jilivi lepa purongo, matan vara suiha

Page 222: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 4:8 219 2 Corinthians 5:13tavera sei tamlohi la eri hitea mo lo maluehin kamam mo sopo nomam pani non Godhasena.

8 Kama lo lavi na rani rilangi na maleletari, pani la sopo lomolomo kamam. Kamasopo levosahia vara kama pa vai na sava,pani kama sopo hilu atu, 9 la tipahi kamam,pani God mo sopo rovo hin kamam, la vilisati kamam, pani kama mele turu. 10Kamalo lavi na rani rilangi tarea na epemam hinmauri nike, ale la lo lavi na rungara matamateia non Iesu matan vara tamlohi la paeri hite na maurin Iesu na epemam.

11 Vararuhu kama lo toho tarea namatarua mateia matan kama lo volitusiisan Iesu matan vara maurin Iesu i pa merana jara tavera na epemam sei mata mate.12 Matana, kama lo nahoi na mateia, panivuana enia nomim mauri tui tui.

13Pani kama pa lo retivujavujangimatannomamrasuamo tataholo na sava la ulia napsalm mara,‘Na rasua, ale matana, na pa retireti.’

Psa 116.10Ale kamam sohena, kama rasua, alematana, kama pa retireti.

14 Kama pa vaia sohena matan kamalevosahia vara God sei mo sauteterahi Iesu,i pa lavi kamam peresi kamim ra turu nanahona. 15 Hinau rilangi kama lo lavirana maurimam nake enira mata la tuenikamim. Ale sohen romruhu non God molo lavi na tamlohi matuvana la lo mai isanKristo, tamlohi la pa mele hasohaso God itavera jea.

16 Enia matan haratu natu mo vaia kamasopo hilu taleu. Hina purongo vara suihaepemam mo lo majara, pani maurimamla lo ulua na rani hatehateahi. 17 Hinapurongo vara ra hite na nora rani ri-langi matan nake sohena hina tavera, panienira la varihi purongo matan enira matamakomo rani purongo. Ra levosahia varanora rani rilangi nake la pa silera na haso-haso tavera sei i pa toho jejeu hinmauri atumo lo mai. 18Ale ra sopo romromi na norarani rilangi matan nake, mo vono, pani ralo kilau toho mata hinau ra sopo eri hitera.Matan sava sei ra eri hitera, enira la pa tohomata makomo rani purongo, pani sava rasopo eri hitera la pa toho jejeu.

5Epe Paro Matan Tui Tui

1Matan ra levosahia vara epera nike navarama ra lo toho hinia mo rovo — varara mate ra pa malue hinia — ra levosahiavara jarara matea mo lo toho na tuka naepemateamatan tui tui sei tamlohi la sopovoroa na limara, pani God hasena mo vaiamatara. 2 Ra lo malokoloko hin epera nikenake, ale ra lo kilau toho matan rani atusei God i pa ru na epe matan tuka hinirasohena ruru paro. 3Matan ra pa sopo tohosohena tanume mo sopo te epera, pani rapa ru na epe paro matan tuka. 4 Epera nikenake la lo mate, la vaira ra rongohaji alela puhonira, pani mo sopo matan vara raopoia vara ra mate ale ra sopo lavi te epehatea. Ra opoia vara ra unu na epera paromatan vara mauri tui atu i rolomi eperatuai nike. 5 God hasena mo tatamahuniramatan la hinau akerihi, ale mo silera naTanumena sohena sope volira tiroma nahinau tari i pa silera hitahu.

6Alematana, tarea ra lo romrilangi, hinapurongo vara ra levosahia vara ra lo tohonike na varama na epera nakerihi, ra sopolo toho peresi Moli, 7 matan nake, ra lomauri na rasua, mo sopo na sava ra lohitera. 8 Vararuhu ra romrilangi, ale ralevosahia vara i pa mele ruhu vara ra erimalue hin la epe nike matan vara ra patoho na jarara na tuka peresi Moli. 9 Hinapurongo vara ra lo mauri hin epe nike tenivara ra mate ra malue hinia, ra lo tau naromira hinia mata i lo vai Moli i avulahitarea. 10 Matana enra tari ra pa turu nanahon Kristo na nona jara sakele mata ariavara i arira. Ra pa lavi na sava mo tataholoisana usuri na sava ra vaiamo ruhu tenimosati hin epera nike na varama.

Vaharule Non Retitauhi Paro11 Matan kama levosahi matahu tavera

akerihi mata aria non Kristo, enia mo vaikamam kama voko rilangi vara kama revena tinapua isana. God mo levosahia varakama lo vararuhu, ale na lo romtoho varakamim sohena ka levosahia. 12 Kamamkama sopo mele vaihitea vara kama hasetahe kamam, mo vono. Kama lo verekamim hin la hinau nike matan vara haeri hapahapa hin kamam, ale matan varaha eri rarami la tamlohi vujangi haluhaluatu sei la lo reti mangisi na nora vavahinaupurongo, pani la sopo verea vararuhu varaenira la sava tamlohi. 13 Matan vara teala hitea vara kama rongorongo vono, enia

Page 223: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 5:14 220 2 Corinthians 6:15matan vara kama pa sile na hasohaso isanGod hinira. Ale vara kama lo vai na hinautataholo, enia matan vara i tueni kamim.14 Matan opoia non Kristo mo lo halo ka-mam, matan kama levosahi mamahuniavara Kristo mo mate mata tamlohi tari: alematan hinia tamlohi tari la mate. 15 Aleeniamomatemata tamlohi tarimatan varala haratu la lo mauri la pa sopo mauri norahasera, pani la pa mauri non haratu sei momate matara, ale God mo sauteterahia namateia.

16 Matan haratu nake, kama sopo melekilau na tamlohi usuri na rom tamlohi.Tuai na lo romromia sohenahinKristo varaenia tamlohi matea purongo. Pani nakenoku kilakilaumo sopomele sohena. 17Moraramia vara la haratu la mai kalesia hinKristo la mai tamlohi paro. La sopo melesohen tuai, matan mauri tuai mo tihai, alemauri paro mo tapulo moiso.

18La hinau tari nike la tai isan God seimosari tamata peresi na tamlohi na varamahin Kristo, ale enia natu mo sile kamam navavahinau mata tau na tamata. 19 Matanra eri verea vara hin Kristo, God mo saritamata non varama vara i mele tapalaperesia. Mo sopo mele evi na hehe nonatamlohi, ale mo sile kamam na retisohaimata sari tamata. 20Matan haratu, kamamkama vaharule non Kristo, ale hin kamam,God mo lo usi kamim rilangi sohen Kristohasena mo lo usia vara ha sari tamataperesi God! 21 Matan God mo vai Kristosei mo sopo hehe hin te rani, mo mai noramalamalai mata hehe, matan vara hinia, rapa eri mai ra tataholo na nahon God.

61Ale matan enra ra tapala na vavahinau

non Moli, kama lo usi kamim mo rilangivara ha sopo romromi purongo na reti-sohai ruhuruhu mata romruhu non God.2Matan God mo verea mara,‘Na ranina tataholo na rongoho,

Na rani mata juri na tueniho.’ Isa 49.8Vararuhu, Godmo lo tatamahumata i tuenikamim nakerihi. Nakerihi enia rani matajuri.

Rani Rilangi Non Paul3 Kama sopo sile na masapa vara tea i

pa rohu hin Moli na sava kama lo vaia,matan vara tea i sopo eri hite te hina satina nomam vavahinau. 4 Matan hinau tarikamam vaharule kama lo vaira, kama vai-hitea vara tamlohi la hitea vara vararuhu

kamam vaharule vararuhu non God. Kamalo romperavu tarea na rongohaji peresi narani rilangi peresi na rani sasati tinatina-pua, 5 ale na rani tamlohi la tamaji kamam,teni vara la pulahi kamam na lolo imarilangi, teni vara vao tamlohi la meresahihin kamam, teni vara kama voko mate, alekama kilau rani vaha visa, ale kama maro-hati. 6Kama lo hahau na posposi vokevoke,kama lo vujangi na nomam lelevosahi hinKristo, ale na nomam romperavu, na no-mam romruhu, na nomam opoia vararuhu,ale na suihan Tanume Tapu. 7 Kama loturu rilangi na retivujavujangi mata reti-vararuhu. Suihan God mo lo voko hin ka-mam. Nomam posposi tataholo mo sohenasita vuromateamata i taijovjovi na hehenamatua limamam, ale tingting matea mata ituruhoro na meresahi na marau limamam.8 Kama lo volitusi isan God, hina purongovara tamlohi la sile na oloolo isamam tenivara la rohu hin kamam, hina purongovara la vereresresi kamam teni la hasohasokamam. Kama lo vararuhu, pani hai laverea lara kama tamlohi halu! 9 Tamlohila levosahi mamahuni kamam, pani la vaikamam sohena la sopo levosahi kamam.Kama lo toho na matarua mateia, pani kahitea kama pa lo mauri nahai! La hamajikomokomo kamam pani kama sopo mate,10 ale romimam la sati, pani kama avulahi,kama sohena tilavono, pani kama vai namauri tamlohi matuvana la mele ruhu jea,ale sohena mo sopo te nomam hinahinau,pani hinau tari enira nomam.

11 La tapala ruhuruhu matan Corinth,kama lo retireti tataholo peresi kamim,kama avulahi tarea mata kama tuenikamim. 12Mo sopo te hinau i turuhoro nanomam opoia isamim, pani matan kamimpurongo ka horo na nomim opoia isamam.13 Ale ka levosahia vara na lo retiretiisamim na opoia sohena natuku tataholo,ale kamim sohena, ha avulahi vara ra meletapala.

Temple Non God Mo Mauri14Ha sopo turu jara matea na vavahinau

non la haratu la sopo usuri na mauri ra-sua, matan i pa sohena sava vara tea i vaina posposi tataholo i eri tapala peresi laharatu la lo tope na leu? Teni sohenasava natu malarani i eri tapala peresi naroroha? 15 Kristo enia Tiapolo la eri turu

Page 224: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 6:16 221 2 Corinthians 7:15

jara matea hin te hinau teni mo vono? Kalevosahia vara la haratu la rasu God la lolotua, pani la haratu la sopo rasua la lolotulotu vono. 16 Ale sohena sava natuhinau mata lotulotu vono i eri turu jaramatea na lolo Temple non God? Matanenra ra temple non God sei mo lo mauri,mo sohen God mo retitauhi hinira moisomara,‘A pa toho hinira

ale a pa lo hahau na livuhara.Enau a pa nora God,ale enira la pa noku tamlohi.’

Lev 26.12; Ezek 37.2717 ‘Matana, ha malue hinira

ale ha turu hasemim hinira,Moli mo verea.Ha sopo tikeli na nora hina lumiha,ale a pa avulahi hin kamim.’

Isa 52.11; Ezek 20.3418 ‘A pa Tamamim,

ale kamim ha pa natuku,peresi na venatuku,Moli God Suiha mo verea.’ 2 Sam 7.14

71 La tapala ruhuruhu, matan ra lavi la

retitauhi nike, ra tau narihi na posposi tarisei la eri vai na epera peresi na maurira lalumiha,matan vara ra eri lavimauri atumotapu matan ra lo lotu God na nora matahu.

Paul Mo Avulahi2 Ha avulahi vara ra mele tapala! Kama

sopo vai te hinau i sati isan tea, kamasopo tikauleji tea, kama sopo haluhalu tea.3 Na sopo vere harihi matan vara i vaina romimim i sati, matan na pete vereaisamim moiso vara kamim ka lo toho namapumam, ale vara ra mate jara matea,ra pa mauri jara matea. 4 Enau na rasukamim, ale noku hapahapa matamim motavera jea. Ka tahe na romiku, ale ka vaiauna avulahi hina purongo na nomam ranirilangi nake.

5 Na rani kama kakau Macedonia, kamasopo mapu matan ralihi hin kamam ranirilangi la lo mai na jara tari, ale na lolo-mam, matahu mo lo malue matana. 6 PaniGod atu sei mo lo tahe na romin la haraturomira la jovi mo tahe na romimam narani Titus mo pala. 7 Kama sopo avulahipurongo na nona pala pani na retisohairuhuruhu sei ka silea isana. Noku avu-lahi mo tavera na nona pala matan movereau hinia sohena sava ka lo kilau toho

matan rani atu vara a pa mele rohi kamimhinia, ale sohena sava romimim mo sati,ale sohena sava romimim mo sati matanhehe atu, ale vara nomim opoia hiniau mosohena sava.

8 Romiku mo sopo mele sati matan letaatu na sohaia, hina purongo vara romikumo sati mata makomo rani, matan na lev-osahia vara ka rongo mo sati matana matamakomo rani. 9 Nake na lo avulahi matanna sohaia, mo sopo matan mo vai kamimka rongo mo sati, pani matan nomim romisati mo vai kamim ka posi na nomim hehe.Romi sati atu natu God mo lo opoi na nonatamlohi vara la lavia, ale na isoisona, kamasopo komo kamim hin te hinau matana.10 Matan God i eri vai na romi sati matahehe na maurira i tuenira, mata i vaira raposi na nora hehe, ale vuana enia ra pajuri. Ale maurira i sopo eri sati na romi satisohen harihi. Pani romi sati sei mo sopo teposi matana mata hehe, enia pa haratu seivuana enia mateia.

11 Ka hite na sava romi sati ruhuruhunike mo vaia na maurimim? Mo vujangiavara ka tatamahu vararuhu mata oloolosohena sava, ale mata vai na hijamim lavokevoke, ale vara lolokoru matan heheakerihi sei mo vai na matamim mo lo roimatana, ale sohena ka lo kilau toho mataha mele hiteau, ale sohena ka romjea varaha sile na talai isan tamlohi atumo lo hehe.1Co 5.1–2

Ka lo vujangia vara ka vaihitea vara havai na hinau tari ka eri vaira mata vai nahinau la tataholo. 12 Ale matana, hinapurongo vara na uliuli isamim, pani mosopo matan haratu mo lo vai na hehe, teniisan haratu sei hehe atu mo vai na rominamo sati, pani matan vara a vujangi kamimsohena sava ka lo tatamahu mata usuri nanomam reti na nahon God. 13 Ale kamaavulahi tavera matana, mo sopo matanharatu purongo, pani matan kama avulahitavera matan kama hite na avulahi nonTitusmata nomimposposi ruhu sei ka laviahinia, ale sohena sava ka vai na rominamo sakele matan hinau akerihi. 14 Enau naverea isana sohena sava na hapahapa hinkamim, ale kamim ka sopo vai na romikui jovi. Tarea na lo reti vararuhu isamim,ale nakerihi na levosahia vara noku reti ha-pahapa isan Titus matamim mo vararuhu.15 Ale nake mo lo opoi kamim mo taverajea vara mo lo romromi na nomim oloolo,ale sohena sava ka lavia na oloolo tavera.

Page 225: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 7:16 222 2 Corinthians 8:2316Nake na avulahi taveramatan noku rasuamo rilangi hin kamim.

8Ra Pa Hansohai Tarea

1 Ale nakerihi na opoia vara a vereaisamim la vorai peresi na vevorai, nasava God na nona romruhu mo vaia nanona vao kalesia tari Macedonia. 2 Hinapurongo vara nora rani rilangi peresi narani sasati mo matuvana, nora avulahiruhuruhu peresi na mauri tilavono movaira la avulahi jea mata tueni na tinapuana nora hansohai. 3 Matan a eri vereavara la sopo sile purongoi na sava la erisilea pani mo jeu haratu, matan la sileana nora romavulahi purongo. 4 La usiavaha visa moiso vara la eri sorotahi peresina tinapua mata la sile te tuetueni mata itueni na kalesia tilavono Jerusalem ale najara tavera matan Judea. 5 Ale aulu hinharatu, la vai na hinau mo jeu na nomamromtau, matan la hase silera isan Molitiroma,moiso la tatamahumata vai na savakama verea usuri na masalon God.

6 Ale kamim vao kalesia sei Corinth, kalevosahia vara kama mele usi Titus sei molo verea isamim tiroma moiso vara i pamele vano isamim, ale i usi kamim varaha vai marivisi na nomim silesilea. 7 Alematan usuri na posimim ka lo vaia moruhuruhu jea na hinau tari — nomim rasuamo tavera jea, nomim tamlohi hai la eriretireti mo ruhu, ka lelevosahi, romimimmo rilangimata ha vai na hinau, ale nomimopoia hin kamam mo tavera jea — paninake na opoia vara ha marivisi na nomimvavahinau mata sile na silesilea sohen kalo vaia na hinau tinatinapua mo ruhu. 8Nasopo verea vara ha pa sile na silesilea nikesohena retileu matea, pani na lo vaihite nanomim opoia. Matan na opoia vara a hiteavara i pa sohena opoia nona vao kalesiatinapua Macedonia teni mo vono.

9 Matan kamim ka levosahi na rom-ruhu non nora Moli Iesu Kristo, vara hinapurongo vara enia mo tavtav sohen Godmo tavtav, enia mo mai tamlohi tilavonomatamim, matan vara na nona tilavonokamim ha pa tavtav na mauri.

10Alemo ruhu vara ha vai vevuhi na sile-silea sei ka tapulona na tauni sei mo vanomoiso, matan kamim natu ka verea rom-romi sei, ale kamim natu ka tapulomata havaia. 11 Mo tataholo mata ha vai vevuhiasohen ka romjea hinia na tapulona. Ha sile

na sava ha eri silea. 12 Vara ka avulahi jeamata ha sile na silesilea, mo sopo te hinauhinia vara ha eri sile i visa. God mo opoiavara ha sile na sava ha eri silea, mo sopousi na hinau mo sopo te nomim. 13Na sopoverea vara ha pa silea hajavua matan vara ivai kamim ha vejuveju. Na lo verea matanna sopo opoia vara tea i eri verea vara kamalo tametame te tatua vao kalesia purongo.14Nake nomim tavtav momarivi, ale ha erituenira Judea na nora vejuveju. Ale hin terani vara ka vejuveju, enira sohena la paeri tueni kamim. Hin malele akerihi natuvao kalesia tari la pa sopo eri vejuveju hinte hinau hinia. 15 Mo sohen la ulia tuaina Retitapu vara, ‘Haratu mo takonahi namana mo marivi, nona mo sopo marivi ha-javua, ale haratu mo takonahi makomona,nona mo sopo makomona hajavua’. Exo16.18

Titus Tolu Na Tapalana16 Pani na lo vere meje isan God sei mo

tau na romromi matea hin Titus sohenmo taua hiniau mata kama kilau kamim.17Kamausia vara imele rohi kamim, alemoavulahi matana, aulu hin haratu, enia molo tatamahu moiso vara i mele vano i hitekamim. 18 Kama pa rule na vorai tinapuamatea vara i usuri Titus. Vao kalesia tarila majinga vara vorai sei enia tamlohi ruhumatea mata retivujavujangi na Retiruhu.19 Aulu hin haratu vao kalesia nike Mace-donia la vironi vorai sei vara i pa usurikamam na rani kama sivo Jerusalem matasile silesilea nike isana kalesia tilavono ea— enia vavahinau matea i pa sile na haso-haso isan Moli, ale mo vujangia vara kamatatamahumata tuetueni. 20Kamapa hahaujara matea matan vara i pa sopo sile temasapa vara tea la romromia vara kamalo roro hin silesilea avulahi nike. 21 Alematana, kama lo vaihitea tarea vara kamavai na hina tataholo na nahon God peresina naho tamlohi.

22 Ale kama lo mele rule na vorai kale-sia tinapua matea peresira Corinth, eniamo jeu na nomam hina vaihite moiso,ale mo mera purongo vara mo avulahi nahinau matuvana, pani nake mo mele jeutiroma matan mo rasu kamim mo taverajea. 23 Vara te retiusia matan Titus, haverea isara vara enia tapalakumata i vai navavahinau non Moli matamim. Ale la voraitinapua sei la lo usuria enira vaharule ruhunona vao kalesia nike, ale nora tovongi mo

Page 226: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 8:24 223 2 Corinthians 10:6vai na tamlohi la hasohaso Kristo matara.24Ale matana, ha turu peresira matan varavao kalesia la pa eri hitevosahi na nomimopoia, ale vara i vujangia vara nomam retihapahapa matamim mo vararuhu.

9Silesilea Nona Kalesia Jerusalem

1 Na levosahia vara mo sopo te hinauhinia vara a sopo uliuli matan silesileanike nona tapuhi Jerusalem, 2 matan nalevosahia vara ka lo tatamahu mata hatuenira moiso. Ale na reti hapahapa moisoisan tapalara nike Macedonia vara kamimkalesia Corinth ka tatamahu hin tauni seimo vano moiso vara ha sohai na silesileamatea, ale nomim avulahi mo vai na vaokalesia tinapua romira mo rilangi matala tapulo na tuetueni. 3 Pani na lo rulela vorai kalesia nike vara la hitea varavararuhu ka tatamahu sohen na verea isaravara ha pa tatamahuni na mania moiso.Na sopo opoia vara la pa hitea vara nokureti hapahapa nike hin kamim i vano hinapurongo. 4Matan, vara te mara Macedoniai mai peresiau ale vara i hitea vara kasopo tatamahu, kama pa mahanuhanu alekamim sohena, matan kama verea moisovara kama lo rasu kamim. 5Matan na sopoopoia vara a mahanuhanu, na romromiavara a usi la vorai kalesia nike vara lamai isamim tiroma mata la tatamahuni nanomim silesilea tavera sei ka lo retitauhihinia moiso. Ale mo sopo hinau mateamata ngurunguru matana, pani enia sile-silea matea usuri na nomim romavulahi.

Ha Hansohai Matan God Mo HansohaiTiroma

6Ha lo levosahia vara tamlohi isa mateavara mo lavo na piri mo visalete, i pavua makomona purongo. Pani haratu molavo na piri matuvana, i pa lavi na vuanamatuvana. 7 Kamim hatehateahi ha pasilesile usuri na romimim hasemim, mosopomatan ka sopo romavulahi tenimatanteamongurunguruhin kamim, panimatanGod mo opoi haratu sei mo sile na nonasilesilea na avulahi. 8 Ale God i eri silekamim na hinau tari ka opoira, matan varaha sopo eri vejuveju hin te hinau ka opoia,ale matana, ha eri mele tueni na tinapuana sopena. 9Mo sohena Retitapu mo vereavara,‘Haratu la tataholo na nahon God,

la lo hansohai tarea isana tilavono.

Ale God i pa sopo romalihona nora vavahinau ruhu sei hin te

rani.’ Psa 112.910 Matan God enia haratu sei mo lo sile

na piri wit isana tamlohi isa, moiso mo vaina pereti mata hanhani hinia. Hin maleleakerihi natu God i pa sile na masapa matu-vana isamim mata ha vai na vavahinauruhu, ale enia i pa vai na nomim hansohaii vua tavera isamim.

11Enjora, ha pamarivi savulevule matanvara ha eri hansohai i jeu tiroma. Ale narani vara kama lavi na nomim silesilea ivano isan la haratu la vejuveju, la pa ulo navere meje isan God matana. 12 Hinau morua vahatea la pa masese matan silesileaatu, i pa marivisi na vejuveju nona tapuhiJerusalem, ale la pa hasohaso God na noravere meje matana. 13Kamim ha pa tahe nahijan God na nomim silesilea na avulahi.Matan nomim hansohai isara i pa vujangiavara kamim ka lo oloolo na Retiruhu nonKristo, ale la kalesia atu la pa hasohaso Godmatamim. 14 Ale la pa usiusi matamim naopoia tavera mata romruhu ruhuruhu nonGod sei mo lo malue hin kamim.

15 Ha vere meje isan God matan Natuna—matan nona otori ruhuruhu sei mo sopote reti i eri verea varamo ruhu sohena sava.

10Suiha Nona Vaharule Vararuhu Non God

1 Enau Paul haseku, na lo usia rilangiisamim vara ha tapurongo isaku. Na lovaia usuri na rommalum peresi na posposimalum non Kristo, enau sei tamlohi haiCorinth la lo verea vara enau na malumvara na lo toho isamim pani vara na maluena lo rilangi isamim na noku leta! 2 Na loromtau vara i pa sopo sohena, pani korongvara na mai a pa rilangi isan la haratu seila rom vara kama lo vavahinau usuri naposposi tamlohi purongo. 3 Hina purongokamam kama tamlohi varama, pani kamasopo vai na vuro usuri na romromi nonatamlohi, 4 matan nomam hinahinau matavai na vuro mo sopo matan varama nike,pani God mo vai na retivararuhu mo suihamata vilijovjovi na romromi rilangi nonTiapolo sei la lo taurilati na tamlohi. Alela suiha mata la vilijovjovi na romromi5 peresi na romaulu tari sei la lo turuhorona tamlohi na lelevosahi hin God. Ale kamataurilati na romromi tari na retivararuhu,ale kama vaira la oloolo hin Kristo. 6 Ale

Page 227: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 10:7 224 2 Corinthians 11:9kama lo tatamahu mata kama sile na talaiisana tamlohi lejileji tari sei atu, ale kamapa vaia hin rani atu vara kamim mo isoisoka lo oloolo hin Kristo moiso.

7 Kamim ka lo kilau na huri tamlohipurongo. Kamim ka hitevosahia moisovara kamam kama tamlohi non Kristo, so-hen la haratu sei la lo reti hapahapa laraenira non Kristo. 8 Korong, ha pa hiteavara na lo pohapoha na suiha sei Moli mosilea isamam. Pani suiha nike enia matanvara i turuhi kamim, mo sopo matan vara ivilijovjovi kamim. Ale a pa sopo tinarihiavara tea i vaiau a mahanuhanu, vara ivai na noku vavahinau isamim i mai hinapurongo.

9 Na sopo opoia vara tea i romromiavara na lo rilangi na noku leta purongoale i vai na tamlohi la matahuniau matana,10 matan hai la lo verea lara, “Paul eniahare? Nona leta la rilangi pani enia mosopo te suihana, ale mo sopo tamlohimatea mata retireti i ruhu.” 11 La haratu lalo retireti sohen harihi, la levosahia moisovara kamam kama lo rilangi na nahomimsohen kama lo rilangi na nomam leta.

12 Matan kamam kama sopo romromiavara kama pa verea vara kama tamlohiruhu i tikeli la tamlohi sei la lo verea varaenira io. Pani ka hitea, enira la lo hase kilauusurira na tatuara purongo vara hare natumo ruhu sohena sava. Hinau akerihi eniarongorongo vono purongo!

13 Pani kama pa sopo reti hapahapa hinte hinau sei mo sopo nomam. Mata kamatau na romimam mata vai na vavahinausei God mo taua na limamam purongo,ale mo taua vara kama pa vavahinau najaramim mara Corinth. 14 Matan mo tata-holo purongovara kama lo verea vara kamaaulu hin kamim na mauri rasua, matankamam natu, kama tiroma tamlohi seimata lavi na Retiruhu non Kristo isamim.15 Ale kama sopo lavi na hasohaso matavavahinau nona tinapua, mo vono, kamalo romtau vara nomim rasua i pa ulua,ale vara nomam vavahinau isamam i paulua i mele tavera jea, 16matan vara kamapa retivujavujangi na jara tinapua sei televano na jaramim. Ale kama pa sopo retihapahapa hin te vavahinau tamlohi tina-pua la vaira hin la jara tinapua atu. 17 PaniRetitapu mo verea vara,‘Vara tea mo opoia vara i reti hapahapa,

i pa reti hapahapa na sava Moli movaia purongo.’ Jer 9.24

18Matan hina aulu mo sopo haratu sei mohase verea hasena, pani haratu Moli moverea vara mo vaia mo ruhu.

11Vaharule Haluhalu

1 Na opoia vara ha romperavu matamakomo rani peresiau, ale a pa retiretisohena tamlohi rongorongo vono mateamo lo retireti, pani na levosahia varavararuhu ka lo romperavu isaku. 2 Enau namereimerei matamim na mereimerei nonGod. Matan na retitauhi vara kamim hapa sohena harai lahi vokevokematea tuanamatelete, enia Kristo. 3 Pani na lo matahuvara sohen tuai mata sasati atu Tiapolo mohalu Evenanonahaluhalu, ale vara tinapuasohena i posi na romimim ale i tiromahin kamim ha malue na malele mata lotuKristo na mapumim tari sei mo vararuhu.4 Matan vara te tamlohi vujangi tinapuamo mai ale mo retivujavujangi na vujangitinapua matea hin Iesu hin haratu kamalo vujangi kamim hinia moiso, teni hin tetanume tinapua hin Tanume Tapu atu kalo lavia moiso, teni te Retiruhu tinapua hinharatu ka lo rasua, ale mo mera purongovara kamim ka hitea mo ruhu purongo.5Matanna sopo romromia vara enauna ve-juveju hin la haratu Corinth sei la lo vereavara la vaharule aulu jea, enira la jeuau.6 Hina purongo vara na sopo levosahi namalelemata retireti sohera, pani enau a eriverea vara na sopo vejuveju na lelevosahi.Vararuhu kamim ka levosahia vara kamalo vujangi na lelevosahi mo mera isamimmoiso na malele tinatinapua matuvana.

7 Ka rom vara na vai te hehe hin haratuna hase tauau atano matan vara a tahekamim na oloolo matan na lo retivujavu-jangi na Retiruhu non God isamim, ale nasopo usi te hinau hatea matana? 8 Korongka rom vara na lo vanaho na vao kalesiatinapua matan na avulahi mata a lavi nanora mania matan vara a eri mai a lovolitusi purongo isamim. 9 Ale na rani nalo toho peresi kamim, na noku vejuvejuna sopo usi te tuetueni isan te vonamimhatelete, matan la vorai kalesia atu sei latai Macedonia, la lavi na tuetueni tinapuamatea mo marivisi vevuhi na noku veju-veju. Noku retihapahapa sei enia matan

Page 228: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 11:10 225 2 Corinthians 11:33na hase taurilatiau vara a pa sopo tau tetetehi puhoni hatea isamim hin te malele,ale a pa sopo eri vaia hin te rani. 10 Sohenretivararuhu non Kristo mo lo toho hiniau,a pa sopo eri isoiso na noku retihapahapamatan hinau atu na jara tari matan Achaia.11A pa reti hapahapa mata sava? Matan nasopo opoi kamim teni mo vono? God molevosahia vara na opoia kamim.

12 Ale sava na lo retihapahapa hinia, apa lo retihapahapa hinia, matan vara alanarihi na masapa tari mata retihapahapaisan la haratu sei la lo verea lara enirala sohemam na nomam vavahinau tari.13Matan, la tamlohi nike enira la vaharulehaluhalu, la tamlohi haluhalu, ale la lo vaiasohena vara enira la vaharule nonKristo nanora halu. 14 Pani enau na sopo marurahihinira matan Setan i eri hase vaia i maisohena angelo mata malarani. 15 Matanharatu, mo sopo hinau marurahi mateavara volitusi non Setan la lo hase vairasohen la volitusi tataholo non God, pani naisoisona, nora talai i pa tataholo i ruhu nanora vavahinau.

Paul Mo Sopo Avulahi Hinira16 A mele verea vara ha sopo romromia

vara enau na rongorongo vono matan nalo retireti sohen harihi, pani hina purongovara na lo vaia, ha lo tapurongo takomatana pa mele retihapahapa makomona. 17 Ralevosahia vara Moli mo sopo avulahi naretihapahapa sohen harihi, pani na lo vaiasohena vara enau na tamlohi rongorongovono matea. 18Matan tamlohi tinatinapuala lo retihapahapa usuri na vavahinau nonatamlohi, enau sohena a pa vaia. 19 Karom vara nomim lelevosahi sei mo taverajea, i pa tataholo vara ha tapurongo isanatamlohi rongorongo vono teni mo vono!20 Avei, nomim lelevosahi mo sohena savamatan mo sopo te hinau hinia vara tevonara mo vai kamim ka slev, teni vara kalevosahia varamo lo haluhalu kamimmatanomim tavtav, teni vara la lo hani na ma-sumasumim, teni vara la lo romaulu hinirahasera, teni vara la lo varasi na patumim.21 Na hitea mo sati matan kamam kamasopo eri vaia sohera!

Paul Mo Lo RetihapahapaPani vara tea mo romrilangi vara i reti-

hapahapa na nona rongorongo vono, enausohena a eri vaia. 22 La tamlohi halunike, la lo retihapahapa lara enira hasera

la Hebrew, pani enau na Hebrew. Enira, larom vara enira hasera la tavtavuin Israel,pani enau sohera. Enira, la rom vara enirahasera la mahapin Abraham, pani enausohera. 23 Na levosahia vara na lo retiretisohen na tamlohi rongorongo vono matea,pani na levosahia vara ka lo romromia varaenira la lo volitusi non Kristo, pani enau najeura, noku vavahinau mo jeura, la tauriauna vano na ima rilangi vaha visa, la rupilejilejiau na asi maja vaha visa, marivitivara a mate vaha visa. 24Vaha lima moiso,Jew la rupiau mo vaha ngavulu tolu molimaravati (39). Deut 25.1–3

25Vaha tolu, la hamajiau na vipahai. Narani matea la paruau vara a mate. Na putena lanis vaha tolu. Na ranimatea, na lo salena pahai matea na tasi masapa mata ranimatea ale pongi matea. 26 Na hahau ralihimata jara la asau rove vaha visa, ale nalavi na rani sasati na wai tavei, rani sasatimata tamlohi sei la lo vili na tamlohi matamania, ale rani sasati isana Jew, rani sasatiisana tamlohi roroha, rani sasati na lolotaon tavera, rani sasati na rani na lo tohona jara hasetoho, rani sasati na tasi, ranisasati isana vorai kalesia haluhalu. 27 Nalo mauri peresi na noku malokoloko, nokurongohaji, ale na sopo eri juruvi vaha visamoiso mata marohati peresi na marohu,ale vaha visamoisomo sopo te haku hinau.Vaha visamoiso na lo toho na jara hamaririsati pani mo sopo te noku ruru hamariri.

28 Ale aulu hin la hinau sei, na ranihatehateahi, romiku mo lo puhoni matanna sopo levosahia vara vao kalesia tari lalo toho sohena sava. 29Hare natu vara morongoa vara mo sopo te suihana, vara enausohena na sopo rongoa, enjora. Hare natuvara i malue na malele rasua matan teamo tikaulejia pani enau a pa sopo lolokorumatana, enjora.

30 Vara a eri retihapahapa hin te hinau,a pa retihapahapa na hinau sei na sopo erivaia haseku. 31 God, Taman Moli Iesu, eniai pa lavi na hasohasomata rani tui tui. Eniamo levosahia vara enau na sopo halu, 32 alehin rani atu na lo toho Damascus, tamlohiaulu na ruhuruhun Supe Aretas, mo sile naretileu matea isana tamlohi la lo kilau namatarua tavera matan taon tavera atu varala pa taurilatiau, 33 pani kalesia hai atu latuhuau na windoa na sivo atano na tangatavera matea na ropen taon atu, matanvara a eri malue a rovo!

Page 229: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 12:1 226 2 Corinthians 12:2012

Paul Mo Hite Na Tuka Na MamavuhoMatea

1 Na levosahia vara noku reti hapahapanike mo rongorongo vono, pani a pa melevere te makomona hin te hinau sei Molimo vujangia isaku mo sohena mamavuhomatea. 2 God mo sauau na sahe aulu nahatolu tuka na rani matea tauni mo san-gavulu romana mo vati la vano moiso, nasopo levosahia vara na lo toho na epekuteni mo vono, pani God mo levosahia. 3Alena levosahia vara enau vara na epeku tenimo vono na sopo levosahia pani God molevosahia, 4 na sahe aulu na toho Paradisena tuka, ale na rongo te hinau la tapujea vara tea i eri mele verera isan tea navarama. 5 Matan la hinau atu natu Godmo vujangira isaku a eri retihapahapa. Apa sopo eri retihapahapa hin na sava navaia, pani hin haratu purongo sei na sopoeri vaia haseku. 6 Matan, vara a opoiavara a retihapahapa, a pa sopo tamlohirongorongo vono matea matan na lo reti-vararuhu. Pani a pa sopo vaia matan nasopo opoia vara tea i romaulu hiniau i jeuna hinau mo eri hitea hiniau moiso tenina sava mo rongora isaku, 7 hina purongovara God mo vujangiau na hinau ruhuruhujea. Matan haratu, God mo tinarihia varaa lavi na rani rilangi na lima angelo mateanon Setan, alemo vailejleji na epekumatanvara a pa sopo retihapahapa hin la hinausei God mo vujangiau hinira.

8 Na usi Moli vaha tolu vara i lanarihiaisaku. 9 Pani mo verea isaku mara, “Nokuromruhu enia mo tataholo matam. Matasuihaku mo lo voko na hinau ko sopo erihasem vaia.”Ale matana, nake na avulahi purongo varaa reti hapahapa na hinau na sopo eri vairahaseku vara suihan Kristo i sopo lo tohohiniau. 10 Matan haratu, enau na avulahivara na sopo eri vai te hinau haseku, alematan haratu a eri lavi na retisasati nonatinapua peresi na rani rilangi, teni varatamlohi la tipahiau, peresi na hina puhonina lo lavia matan Kristo. Matan hin raniatu natu na sopo eri vai te hinau haseku,suihan Kristo mo lo tueniau.

Paul Mo Romromi Na Kalesia Corinth11 Kamim ka vaiau na vaia sohena tam-

lohi rongorongo vono matea, matan na loretihapahapa sohen harihi. I pa tataholo

vara ha verea tataholo isara vara enautamlohi matea tamlohi la eri rasua. Matanenauna sopo vejuvejuhin te hinauhateletesohen la ‘vaharule aulu jea’ sevano, hinapurongo vara enau hina purongo matea.12 Vararuhu na vai na matamata tataholonona vaharule vararuhu. Na noku romper-avu na vai na matamata tavera peresi nahinau marurahi peresi na vavahinau matasuiha na nahomim. 13 Ale, hinau mateapurongo sei na sopo vaia na lo vaia isanavao kalesia tinapua, enia vara na sopo usite tuetueni isamim. Ha romiau matan nasopo usia!

14 Ka hitea, na tatamahu moiso vara amele rohi kamim na hatolu noku hahau.Ale na sopo opoia vara a mai tetehi puhonimatea isamim. Na sopo opoia vara a lavite nomim hinau, na opoi kamim purongo!Matan natuvarihi varihi la sopo sile namania isana tamara peresi na tinara matahara hinau, pani tamara peresi na tinarala vaia mata natura. 15 Ale a pa avulahijea vara a hase jalahi na mauriku peresi nanoku hinau tari mata maurimim. Ka romvara mo tataholo vara hina purongo varanoku opoiamo taveramatamim, kamim hapa opoiau makomona purongo?

16Vara mo sohen haratu, na sopo lo taute tetehi puhoni isamim. Pani hai la pa loverea vara enau na mai luhu isamim vara atikauleji kamim na noku haluhalu. 17 Panivara mo sohena, a pa halu kamim sohenasava? Mo toma, na vaia hin te vonan latamlohi atu sei na lo rulera la vano isamim?18 Na rani na usi Titus vara i rohi kamimale na mele rule na vorai tinapua mateavara i usuria, korong Titus mo haluhalukamim? Mo vono! Matan kamam ruakama hahau na posposi matelete purongo.Korong ka hitea vara kamam rua kamasopo vaia sohena teni mo vono?

19 Korong ka lo romromia vara tareakama lo vere la hinau nike enira, matanvara kama hase verea vara kama tataholomata vaira, pani mo vono. Kamam volitusinon Kristo, ale kama lo vere la hinau nikeisamim na nahon God, ale na hinau tarikama lo vaira, enira matan vara la tuenikamim ha ulua. 20Matan na levosahia varaa mai isamim, a pa sopo avulahi na savaa pa hitea isamim, ale ha pa sopo opoi nasava a pa verea matana. Na levosahia varaa pa vileia vara kamim ka lo vasvas, ka lomereimerei, ka lo lolokoru patumim, kalo hanmarua, ka lo verelejleji na tinapua,

Page 230: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Corinthians 12:21 227 2 Corinthians 13:13ka lo sorasora tamlohi, ka lo mangisi alemo sopo te oloolo isamim. 21 Enjora, nalevosahia vara a mai isamim God i pa vaiaua mahanuhanu mata nomim posposi natu-varihi, ale romiku i pa satimatanmatuvanaisamim sei la hehe tiroma moiso, la sopolo vahari na nora posposi lumiha, teni nanora posposi maji peresi na nora marohatimata posposi sohen haratu.

13Isoiso Retituetueni Non Paul

1 Harihi enia noku hatolu mai vara arohi kamim. Ale sohena Retitapu mo vereavara, ‘Ha pa turu na retireti non te tuprarua teni te tupu tolumatan te hinau teamovaia mo sati’. Deut 19.15

2 Na pete retiroaroahai la haratu la lohehe na harua noku rohi sei moiso. Alenakerihi, na lo mele retiroaroahaira peresina tamlohi tari, sohen na pete vaia tiromamoiso, vara hin harakerihi, a pa sopo romtea vara i sopo lavi na talai mata nonahehe, 3matan ka lo opoia vara ha levosahiavara vararuhu, Kristo mo lo retireti hiniau.Kristo mo sopo kilau purongoi na sava kalo vaira, pani hin kamam, enia suiha taverajea matea na livuhamim. 4 Hina purongovara mo mate na talopeilopei sohena mosopo te suihana, pani nake mo lo maurimata suihan God. Ale, kamam sohenamo sopo te suihamam, pani kama pa tohoperesi kamim na suihan God. Suiha atu seikama lo vavahinau hinia matamim.

5 Ha hase vaihite kamim hasemim varavararuhu nomim rasua mo vararuhu. Hahase kilau usuri kamim hasemim! Vara hasopo eri hitevosahia vara Iesu Kristo mo lomauri hin kamim, mo raramia vara ka jovina nomim vaihite. 6 Ale na lo romtau varakamim ka hitevosahia vara kamam kamajeu vaihite nike moiso.

7 Ale kama lo usiusi isan God vara ha pasopo vai te hinau sasati. Mo sopo matanvara tamlohi la pa hitea vara kama jeu vai-hite atu moiso, pani matan vara ha pa vaina hinau tataholo, hina purongo vara kalo romromia vara kama sopo lo jeu vaihiteatu. 8 Matan kama sopo eri vai te hinauvara i turuleji na retivararuhu, pani kamapa lo turu rilangi mata retivararuhu tarea.9 Matan enia hina purongo vara mo sopomele te suihamam, pani kama pa avulahivara kamim ka rilangi vararuhu. Nomam

usiusi enia vara ha jea i ruhu na maurirasua.

10 Matan haratu, na lo uli la hinau nikeMacedonia isamim vara ha lo vai tatalohoina maurimim, matan vara na rani varaa pala, a pa sopo vai na posposi rilangihajavua na noku suiha sei Moli mo sileauhinia mata vai na kalesia la ulua, pani mosopo mata vilijovjovira.

Isoiso Retireti11 Ale isoiso hinau la vorai peresi na

vevorai, enia vara ha avulahi, ha mele vaimamahuni na maurimim la tataholo, haromrilangi, ha turu jaramatea na romimimhatehateahi, ha toho na tamata, ale Godmata opoia peresi na tamata i pa tohoperesi kamim.

12 Ha tapatapai kamim na posposi motataholo mata kalesia. Tapuhi tari nike lasile na nora retioloolo isamim.

13 Romruhu non Moli Iesu Kristo peresina opoia non God peresi na tapala ruhunona Tanume Tapu i pa toho peresi kamimmo isoiso. Amen.

Page 231: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 1:1 228 Galatians 1:14

GalatiansLetaPaul Mo Ulia Isana MaraGalatiaLeta NikeNa rani tiroma leta nike mo vano isanakalesia hin jara atu Galatia, Paul mo lovereamomemera isaramoiso vara eniamosilera hin Retiruhu tataholo atu sei Iesumolo silea isana tiroma. Retiruhu sei hasena,enia hina vararuhu (1.1–10). Haranike eniahina aulu matan te tamlohi la lo verea varareti non Paul mo halu na Retiruhu non Godmatan enia tamlohi halu.

Paul enia vaharule vararuhu non Iesu.Iesu mo rulea isana tamlohi la sopo lev-osahi God. Patu tamlohi na vao kalesiamatan Jerusalem la lo avulahi hin Paulperesi na nona Retiruhu (1.18–2.10). Paulmo reti isan Peter na rani matea Antioch,matan mo vaileji na vujangi non Retiruhu,matan mo lo tametame na tavtavuin Israella lo toho peresia (2.1–18).

Paul mo vujangia vara rasua hin Kristo,enia hasena malele tataholo vara tamlohila lavi na mauri mo materi hinia. Eniamalele sei God mo silea isan Abraham tuai(3.1–4.31).

‘Matan hin leu atu na lo usuria, na matematan leu atu,matan vara a pamauri hinGod, enau namate peresi Kristo na nonatalopeilopei. Nake mo sopo enau sei nalo mauri, pani Kristo enia mo lo maurihiniau.’ (2.19–20)

Hin Puku Nike1. Vaharule Vararuhu, Retiruhu

Vararuhu (1.1–10)2. God mo vironi Paul vara i nona va-

harule (1.11–24)3. Paul mo mele tahe na Retiruhu (2.1–

21)4. Rasua enia malele vararuhu mata

tamlohi la juri (3.1–4.31)5. Tanumen God mo revera na opoia

(5.1–6.10)6. Isoiso retireti (6.11–18)

Retireti Tiroma Non Paul Isara1 Leta nike, enau Paul na ulia, enau

vaharule matea, pani mo sopo na rom-romi tamlohi teni tea la vironiau vara avaharule, mo vono. Iesu Kristo hasenaperesi God Tama la toviau, God sei mo losauteterahi Iesu na mateia.

2 Ale la vorai nike peresiau, kama sohaina nomam retioloolo isamim kamim vaokalesia na jara tari Galatia. 3 Na lo usiusivara God Tamara enia Moli Iesu Kristo varala sile na nora romruhu peresi na noratamata isamim. 4 Iesu mo hase silea vara imatemata nora hehe vara i jurira ramaterina suihan sasati na varama nake, usurina masalon nora God Tamara, 5 hasohasotavera enia nona, mata rani tui tui tarea.Amen.

Retiruhu Enia Matelete6 Na marurahi jea, matan vila ruhu

purongo, ka rovo isan haratu mo tovikamim na nona romruhu non Kristo, ale kalo posi vano na retiruhu tinapua, 7mo sopomele te retiruhu tinapua, pani na levosahiavara tamlohi hai la vai na romimim la lokaka. La opoia vara la vai na retiruhu nonKristo i mele tinapua.

8Pani vara kamam teni te angelo na tukai lo retivujavujangi na retiruhu matea mosopo tataholo hin haratu kama lo retivu-javujangi kamim hinia moiso, talai taveranon God i pa toho isana. 9 Sohena kamapete verea tiromamoiso, ale na mele vereavara, tea mo lo retivujavujangi na retiruhutinapua isamim, ale mo sopo na retiruhusei ka lavia tiroma moiso, talai tavera nonGod i pa toho isana.

10 Ka rom vara na lo reti sohena matanvara tamlohi, teni God la avulahi hiniaumatana? Teni ka hitea vara na lo vaihiteavara a vai na tamlohi la avulahi hiniau?Vara a lo vaihitea vara a vai na tamlohi laavulahi hiniau, i pa vujangia vara enau nasopo slev vararuhu matea non Kristo.

Vujangi Non Paul Mo Tai Isan Kristo11 La vorai peresi na vevorai, na opoia

vara ha levosahia vara Retiruhu atu nalo retivujavujangi hinia, enia mo sopo taiisana tamlohi. 12 Matan na sopo laviaisan te tamlohi teni tea mo sopo vujangiauhinia, pani na lavia matan Iesu Kristo movujangia isaku.

13 Matan ka rongoa moiso, vara mau-riku mo sohena sava tiroma, na lo usurina posposi rasua nona Jew. Ale sohenasava hin pongi atu na lo tipahi rilangi navao kalesia non God, ale na vaihitea varaa komora. 14 Hin pongi atu, na lo saheaulu jea na posposi rasua nona Jew, mojeu na tamlohi tinapua la tautauniku na

Page 232: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 1:15 229 Galatians 2:15tahisamam, matan na lo turu rilangi naposposi nona tamamam.

15 Pani na rani na sopo lo vora, God motapuhiau moiso, ale mo toviau na nonaromruhu, 16 ale enia mo avulahi vara i vu-jangi Natuna isaku, matan vara a pa retivu-javujangi Iesu isana tamlohi roroha. Ale nasopo vano vahatea vara a usi rongorongoaisan tea, 17 teni vara a sahe Jerusalem isanla haratu la vaharule tiromahiniau, pani navano Arabia, moiso namele mai Damascus.

18 Ale tauni mo tolu la vano moiso nasahe Jerusalem vara a hite Peter, ale na lotoho isanamata ranimo sangavulu romanamo lima (15).

19Hin rani atu, na sopo hite te vaharuletinapua, pani James purongo, tasin noraMoli. 20 La hinau sei na lo ulia isamim nanahon God na sopo halu hinira.

21 Moiso na vano na lolon la jara taverasei mo rua, Syria enia Cilicia. 22 Hin raniatu, vao kalesia hin Kristo la lo toho navao kalesia tari Judea, la sopo lo levosahiaui ruhu. 23 Pani la lo rongo purongoi nasorasora la lo verea lara, “Tamlohi nikenatu, tiroma mo lo tipahira, pani nake molo retivujavujangi pa rasua sei, tiroma movaihitea vara i komoa.” 24 Matan hinauatu, la lo sile na hasohaso tavera isan Godmataku.

2Vaharule Jerusalem La Avulahi Hin Paul

1Moiso, tauni mo sangavulu romana movati mo vano moiso, enau Barnabas peresiTitus, kama sahe Jerusalem. 2 Na sahematan God mo vujangia isaku vara a sahe.Enau tolu na tamlohi tatavera mata ra-sua kama hasemam sorasora matavuhi atumatan na opoia vara la levosahi mamahunina sava na lo retivujavujangi hinia isanatamlohi roroha, matan vara a levosahitataholoia vara la majinga hinia vara ivono, noku vavahinau i pa vano hinapurongo.

3 Pani hina purongo vara la levosahiavara Titus enia mara Greek matea, la sopongurunguruhinia vara i tairalihi, 4mo sopomatan vara romromi atu i pa malue, panimatan hin matavuhi atu, matea mo lavi navorai hai la sopo vorai vararuhu na norarasua, la mai sohena tanume luhu, matanvara la eri levosahia vara nomam materihin Kristo Iesu mo sohena sava, matanvara la eri tau kamam sohena nora slev na

ruhuruhunnora posposi rasua, 5pani kamasopo usuri na romira, hina purongo varaenia mata makomo rani purongo, matanvara hina vararuhumataRetiruhu i pa tohojejeu matamim.

6 Ale patu tamlohi mata vao kalesia atu,la sopo vere te hinau aulu na sava na lo re-tivujavujangi hinia. Ale na vere tataholoiavara na sopo romromi na nora hija taverasohena patu tamlohi, matan God mo sopotametame tea. 7 Pani la hitevosahia varaGod mo tauau vara a pa retivujavujangi naRetiruhu, isan la haratu la sopo Jew, so-henamo tau Peter vara i pa retivujavujangina Retiruhu isana Jew. 8Matan haratu molo voko hin Peter mata nona vavahinausohena vaharule isana Jew, enia haratu seimo lo voko hiniau na nona vavahinaumatatamlohi roroha. 9 Ale hin rani atu James,Peter, John, enira la lo kilaura sohenavira mata vao kalesia, enira la hitevosahiavara God mo tau na vavahinau ruhu nalimaku usuri na nona romruhu. La tulahienauBarnabas vara kamavokomatea pere-sira, ale lara kama pa vano isana tamlohiroroha, ale enira, isana Jew. 10Hinaumateapurongo la usia lara kama pa lo romromina tamlohi tilavono, hinau atu natu na loopoia mo tavera jea vara a vaia.

Paul Mo Vujangi Peter11 Pani na rani Peter mo mai Antioch,

na reti isana na naho vao. Na reti rilangiisana mata sava mo lo vaia, matan savamo lo vaia mo sopo tataholo. 12 Matan,tiroma moiso tamlohi hai Jerusalem, la papala la tai isan James, enia mo lo hanhanitolu na voraira la tamlohi roroha, pani narani la pala, Peter mo turujuha hinira motoho asau, matan mo matahuni la haratula lo reti na tairalihi. 13 Ale tamlohi rasuaJew tari tinapua atu, la usuri na pospositapnetano non Peter, ale Barnabas sohena,la tikaulejia mo usurira na nora tapnetano.

14 Pani nara na hitea vara la sopo usuritataholoi na retivararuhu mata Retiruhu,na verea isan Peter na nahora enira moisoiso nara, “Vara engko ko vora Jewmatea,ale ko sopo mele usuri na posposi nonaJew, ale nake ko lo toho sohen na tamlohiroroha, mata sava natu, ko lo vaihitea varao vai la tamlohi roroha nike vara la oloolona posposi nona Jew sei, engko ko tinari-hira moiso?” 15 Enra ra vora ra Jew, rasopo tai isana ‘tamlohi hehe’ sei la tamlohi

Page 233: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 2:16 230 Galatians 3:17roroha, 16 pani enra ra levosahia vara tam-lohimo sopo tataholo na nahon Godmatanvara mo lo oloolo na Leu non Moses, panimatan nona rasua hin Iesu Kristo purongo.Ale enra sohena, ra rasu Kristo Iesu matanvara ra pa tataholo na nahon God matannora rasua, mo sopomatan ra lo vai na Leu.Matan tea i sopo eri tataholo na nahon Godvara mo lo vai na leu.

17 Pani i pa sohena sava, vara ra lo alealemalele vara ra tataholo na nahon Godmatarasua hin Kristo, ale ra vileiulia vara enrara pa lo tamlohi hehe? Korong Kristo movaira ra mai sohena ‘tamlohi hehe’? Movono! 18Matan, vara a mele turuhi na savana vilijovjovia moiso, i pa vujangiau varaenau tamlohi tope leu matea. 19Matan hinleu atu na lo usuria, na mate matan leuatu, matan vara a pa mauri hin God, enaunamate peresi Kristo na nona talopeilopei.20Nake mo sopo enau sei na lo mauri, paniKristo enia mo lo mauri hiniau. Ale nakena mauriku na lo toho hinia na epeku, nalo mauri usuri na rasua hin Natun God seimo opoiau, ale mo hasena silea mataku.21 Enau na sopo vonavonan la haratu sei, lalo vai na romruhu non God sohena hinaupurongo matea. Matan vara ra eri juri varara oloolo na leu, mo raramia vara mateianon Kristo, enia mo sopo te hinau hinia!

3La Jalio Na Malele Mata Rasua

1 Kamim mara Galatia, ka rongorongovono! Sava tamlohi natu, mo mahuhikamim? Na levosahia vara na vujangimamahuni na rarami mateia non IesuKristo na nona talopeilopei, mo memeraisamim moiso. 2 Na opoia vara a usi naretiusia matea isamim tiroma. Ka lavi naTanumen God matan ka vai na vavahinaumata leu, teni matan ka rongo na Retiruhu,ale ka rasua? 3 Vararuhu, ka rongorongovono sohen haratu natu? Ka tapulo namauri rasua na Tanumen God, pani nakeka romromia vara ha pa tataholo na nahonGod na nomim vavahinau? 4Ka lavi na ranirilangi tavera moiso mata retiruhu, mosopo matan vara i pa vano hina purongoteni ka lo romromi purongo hinia?

5 Ale, haratu sei mo lo sile kamim naTanumena, mo vai na hinau marurahimatuvana na nahomim matan ka lo vai navavahinau mata leu, teni matan ka lo rasuna retiruhu sei ka rongoa?

6 Hin malele nike Abraham sohena mo‘rasu God, ale God mo verea vara enia motataholo na nahona’. Gen 15.67Ha levosahi mamahunia vara la haratu larasu God, enira natun Abraham tataholo.8Ale Retiulia mo retitauhi hinia tuai mara,God i pa vai na tamlohi roroha la tataholona nahona mata rasua. Retitapu sei moretivujavujangi na Retiruhu tuai isan Abra-hammara, ‘Hiniho a pa leruhu namara jaratinatinapua tari’. Gen 12.3; 18.18; 22.18 9Alemo sohena natu, la haratu la rasu Kristo,la lavi na leruhu peresi Abraham, tamlohirasua sei tuai.

10Matan tamlohi tari sei la lo turu rilangina nora vavahinau mata leu, la lo tohona ruhuruhu lesati moiso, matan Retiuliamara, ‘Lesati i pa toho isana tamlohi tari seila sopo usuri vevuhi na hinau tari na loloPuku mata Leu la ulia’. Deut 27.2611 Nake mo memera purongo, vara tea isopo eri mai tataholo na nahon God, matanvara mo lo oloolo na Leu, matan ‘Tamlohisei la tataholo na nahon God, la pa maurina rasua’. Hab 2.4

12 Pani malele leu mo sopo sohenamalele mata rasua, matan Retiulia moverea mara, ‘Vara tea mo opoia vara i tapaina mauri matan mo lo usuri na leu, i paoloolo vevuhi na leu tari na maurina’. Lev18.5 13 Kristo mo volituhura hin lesati atuleu mo lo silea, ale enia mo mai lesatimatara, sohena Retiulia mo verea mara,‘Lesatimo lo tohona tamlohi tari sei la tauamo sevu aulu na vipahai mata talai’. Deut21.23 14 Matan vara hin Kristo Iesu leruhuGod mo retitauhi hinia isan Abraham, ipa pala isana tamlohi roroha, matan varara eri lavi na Tanume Tapu sei God moretitauhi hinia na rasua.

Retitauhi Mo Lo Toho Tiroma Na Leu15 La vorai peresi na vevorai, a pa vai na

tovongi matea na posposi tamlohi. Varate tamlohi la retitauhi hin te hinau moiso,mo sopo tea i eri topea teni i mele tau tehinau aulu hinia. 16Ale la retitauhi atu Godmo verea, mo verea isan Abraham peresina mahapina. Mo sopo verea vara, ‘peresite mahapina tinapua’ sei mo lo rarami navao matuvana, mo vono, mo lo raramimatea purongo mo verea mara ‘peresi namahapim’ enia Kristo. Gen 12.7

17 Rarami noku reti sei mo sohen harihi:Leu sei, mo pa pala tauni mo ngavulu san-gavulu vati mo sangavulu tolu (430)mo usuri la retitauhi sei, i sopo eri tope

Page 234: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 3:18 231 Galatians 4:18la retitauhi sei God mo vaia tiroma moisoisan Abraham vara la mai hina purongo.18 Matan, vara ra eri lavi na vua retitauhinon God mata ra lo usuri na leu, ale vuaretitauhimo sopomelemaimata retitauhi,pani God mo silea isan Abraham na maleleretitauhi matea.

19Vara sohena, God mo sile na Leu matasava? Godmopa tauna leumata hehe, varai toho i tikeli rani atumahapin Abraham seiGod mo retitauhi hinia i pala. Ale God mosile na leu isana angelo vara la pa silea isanMoses, enia haratu mo lo turu na livuhanGod peresi na tamlohi. 20 Ale ra levosahiavara tamlohi matea i pa turu na livuhatamlohi mo rua sei la opoia vara la vai naretitauhi matea, pani nike, God hasena movai na retitauhi isan Abraham.

Vavahinau Mata Leu21Vara sohena leu mo horo na retitauhi

non God? Mo vono, matan vara te leuhatea la silea vara i eri sile na mauri, aletamlohi la pa eri mai tataholo na nahonGod matan vara la lo oloolo hin leu atu.22 Pani Retitapu mo vereulia vara, enra moisoiso, ra lo toho na ruhuruhu suiha hehe,matan vara vua retitauhi mata rasua hinIesu Kristo, i pa mai isan la haratu la rasua.

23 Ale rasua mo pa mai isara sei, leumo lo taurilatira moiso, mo tapovira motikeli rani atu God mo vujangi na malelemata rasua. 24 Ale matana, leu atu mo lokilaura mo sinai mo tikeli rani atu Kristomo mai, matan vara ra eri mai tataholo nanahon God na rasua. 25 Pani nake, matanrasua mo mai moiso, ra sopo mele toho naruhuruhun tea, 26 matan hin Kristo Iesu,kamimmo isoiso ka natun Godmata rasua.27 Matan kamim matuvana ka paptijo hinKristo, ka ru Kristo namaurimim. 28Matanharatu, mo sopo te Jew teni te tamlohiroroha, teni slev, teni te tamlohi purongoteni te lamane teni te harai, matan kamimmo isoiso ka matea hin Kristo Iesu. 29 Alevara kamimnonKristo, kamim kamahapinAbraham, la haratu sei la pa lavi na vuaretitauhi.

4Enra Ra Natun God

1 Rarami noku reti enia vara natun tam-lohi matea enia i pa lavi na korun tamana,enia mo sopo tinapua na slev matea, hinapurongo vara hinau tari enia nona. 2 Paninatirihi atu, i pa lo toho na ruhuruhu limatamlohi matea mata i pa kilaua peresi na

volitusi non tamana i tikeli rani atu tamanamo taua moiso.

3 Mo sohen haratu isara, na rani ra palo natuvarihi, nora romromi mo lo toho naruhuruhu liman vui varama nike.

4Pani rani tataholomopala, Godmo ruleNatuna, mo vora isana harai matea, movora na ruhuruhu leu, 5 vara i volituhu laharatu la lo toho na ruhuruhu leu, matanvara God i pa korohira ra mai natuna tata-holo. 6 Ale matan ka natun God, enia morule na Tanumen Natuna mo mai na lolomapura, mo vaira ra eri tovi God sohena,“Tata, Tamaku”. 7 Matan haratu, ko sopomele slev, pani ko natun God, ale varanatun God, o pa lavi na vua retitauhi nonGod.

Paul Mo Romi Na Mara Galatia8Tuai ka sopo lo levosahi God, ka lo toho

na ruhuruhu lima vui varama sei tamlohihai la verea vara enira god, pani enira lasopo god. 9 Pani nake, matan ka levosahiGod, pani vara a reti tataholo, God molevosahi kamim tiroma, ale mata sava kaopoia vara ha mele slev nona vui varamasei, la sopo eri vai te hinau, ale la sopo ruhuhin te hinau hatelete? 10Ka lo oloolo hin terani tapu, teni te vitu tapu, teni te taro, tenite tauni mata sava?

11Enau na lo romromia vara korong varai vono, na lo kalvono purongo matamim.12La vorai peresi na vevorai, na usia isamimvara ha materi soheku, matan na sohemimkamim mo sopo Jew, ka materi na leu. Hinrani atu na lo toho peresi kamim, ka sopovai te hinau i sati isaku. 13Ka levosahia varahin rani atu, na pa tapulo retivujavujangina retiruhu isamim, na rojo makomona.14Hina purongo vara epekumo sati sohenavaihite matea isamim, pani kamim ka sopohitelehilehiau teni tipahiau. Ka kilauausohena enau angelo non God matea tenisohen Kristo Iesu. 15Pani nake nomim avu-lahi mo haipu? Na levosahi mamahuniavara hin rani atu, vara ha eri vaia, korongka julai narihi na matamim moiso vara hasilera isaku vara i tueniau na noku rojoa.16 Korong na mai sohena nomim meresahimatan na lo vere na retivararuhu isamim?

17 La tamlohi vujangi haluhalu atu sei lalo vaihitea vara ha usurira, mo sopo matanvara la pa tueni kamim. La vaihitea varaha rohu hiniau matan vara ha tapurongoisara purongo. 18 Tarea mo ruhu vara haturu rilangi mata vai na vavahinau ruhu,

Page 235: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 4:19 232 Galatians 5:15mo mele ruhu jea na rani na sopo tohoperesi kamim. 19Lanatuku ruhuruhu, enauna sohena harai matea mo rongohaji varai mele lavilavi, ale i pa lo sohena isaku itikeli rani atu, maurin Kristo i jea isamim.20Vara a pa lo toho peresi kamim nakerihi,a pa retireti malum peresi kamim, matanna sopo levosahia vara a pamele vai na savaisamim.

Hagar Enia Sarah21 Ha to verea isaku kamim sei ka opoia

vara ha lo toho na ruhuruhu leu, ka lev-osahi na sava leu mo lo verea? 22 Matanla ulia na Retiulia, vara Abraham natunalamane mo rua, matea isana harai slevmatea, moiso matea isana harai materimatea, narouna. 23 Pani natun harai slevatu, mo vora na masalo tamlohi purongo,ale natun narouna, mo vora usuri na reti-tauhi non God.

24 Ale la harai atu mo rua la tovongila retitauhi atu mo rua sei God mo vaira.Harai sei Hagar, mo sohena retitauhi seiGodmo vaia na vutivutin Sinai, hin jara atunatu, tamlohi la tapulo mai slev mata leuea. 25 Ale Hagar enia vutivutin Sinai atuArabia; eniamo sohen Jerusalem sei matannona tamlohi la lo toho na ruhuruhu leu, lasohena slev mo kakau nake.

26Pani Sarah, harai materi atu mo sohenJerusalem aulu na tuka, enia tinara. 27 AleIsaiah mo ulia na Retiulia mo verea mara,‘Harai aroaro, o avulahi,

o avulahi tavera, o ulo aulu,hina purongo ko sopo vasusui te na-

tum,matan nake, haratu mo aroaro mo vasusui

mo jeua na harai lahi tinapua.’ Isa54.1

28 Ale nake la vorai peresi na vevorai,kamim ka sohen Isaac, ka natuvarihi mataretitauhi. 29Pani nake, mo pa lo sohen raniatu, haratu sei mo vora usuri na masalotamlohi, mo lo tipahi haratu sei mo vorausuri na Tanumen God.

30 Pani Retitapu mo vere na sava? Moverea mara, ‘O tipahi narihi na harai slevenia natuna, matan natuna i sopo lavi nakorum, matan korum enia non natun haraimateri purongo.’ Gen 21.10 31Ale la vorai,mo sohena natu, enra ra sopo natun haraislev atu, pani enra natun harai materi atu.

5Ka Materi Na Leu

1 Kristo mo terira vara ra materi jejeu.Ale ha turu rilangi hinia, ha sopo tinarihiavara ha mele mai slev nona leu.

2 Ka hitea, enau Paul na verea isamim,vara ha lavi na tairalihi matan vara karomromia vara i pa vai kamim ha tataholona nahon God, vavahinau non Kristo i sopoeri tueni kamim. 3 A mele vereulia isamimtari sei ka lavi na tairalihi vara kamimhapaoloolo vevuhi na leu tari matana. 4 Kamimsei ka lo opoia vara ha oloolo na leu, matanvara i vai kamim ha tataholo na nahonGod, ka lo hase langahi narihi kamim isanKristo, ale ka jovi narihi na romruhu nonGod.

5 Matan enra sei Tanume Tapu mo lomauri isara mata rasua, ra lo kilau tohomata retitauhi sei vara God i pa vaira ratataholo na nahona. 6 Matan hin KristoIesu, tairalihi teni tea vara mo sopo tairal-ihi, enia hina purongo. Pani hina aulumata rasua, enia vara opoia i vujangi navavahinau tari.

7Tiroma ka lo vanomo ruhumoiso. Haremo posi na romimim, mo vai kamim kasopo mele usuri na retivararuhu? 8God seimo tovi kamim, mo sopo posi na romimimsohena. 9 Ha levosahi retireti sei la verealara, ‘Wai vahona makomona purongo, i paeri vai na mit tari la hohona’. 1Co5.6 10 Hin Moli, na levosahi mo ruhu vara,romira i pa matea na hinau tari, ale varaha levosahia vara sava tamlohi natu mo lotikauleji kamim, i pa lavi na talai non God.

11 La vorai peresi na vevorai, vara a pa loretivujavujangi vara ha pa tairalihi sohenahai la verea vara na lo vaia, mata sava natuJew la lo tipahiau? Matan la lo rohu hiniau,mo vujangia vara na lo retivujavujangi natalopeilopei non Kristo. 12Na opoia vara laharatu sei la lo vai na romimim la lo kaka,la lo opoi jea vara ha tairalihi, mo ruhu varala hase votaira.

13La vorai peresi na vevorai, Godmo tovikamim moiso vara ha materi, pani ha lokilaua, ha sopo usuri na masalo varama,pani na nomim opoia, ha lo kilau matamasapa vara ha tueni na tamlohi rasuatinapua. 14Matan leu tari ra eri verera varala vere na leu matea purongo,‘O opoi na tinapua sohen ko lo hasem

opoiho.’ Lev 19.1815Pani vara ka lo hatihati kamim hasemim,ale ka lo rolomi kamim hasemim, ha lo ki-

Page 236: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 5:16 233 Galatians 6:17laumatanposposi sei i pa eri vaikomokomokamim hasemim.

Masalo Tamlohi Mo Rohu Hin TanumeTapu

16 Pani na verea vara ha hahau usuri naTanume Tapu matan vara ha sopo meleusuri na masalo varama. 17 Matan masalovarama mo rohu hin la hinau atu TanumeTapu mo opoia. Ale Tanume Tapu so-hena, mo rohu hin la hinau atu, masalovarama mo opoia, matan enira la meresahiisara hatehateahi, ale matana, mo vaiamo rilangi vara ha vai na sava ka opoia.18Pani vara Tanume Tapumo lo tiroma hinkamim, kamim ka sopo toho na ruhuruhuleu.

19 Vavahinau mata masalo varama lamemera purongo sohen harihi: maurimaji, romromi hina lumiha, posposi mo lu-miha jea, 20 lotulotu vono,majaputu, valumlolokoru, vasvas, mereimerei, lolokorupatum, romromi hasem na hinau tari,patumasa, romromia vara vaom hasenapurongo la tataholo, 21 romusuri, putu nawai rilangi, la matavuhi mata lavilavi natinapua, ale mele hinau tinatinapua so-hera. Na lo mele retiroaroahai kamim so-hen na retiroaroahai kamim tiroma moiso,vara haratu mo lo vai la hinau sei, enia i pasopo unu hin mauri atu God mo aulu hinia.

22Pani, vua Tanume Tapumo sohen har-ihi: opoia, avulahi jea, tamata, romperavu,romruhu, posposi mo ruhu, o vai na savako retitauhi hinia, 23posposimalum, o hasetaurilatiho i ruhu. Mo sopo te leu mata ipisuhi na posposi sohera.

24 Ale la haratu la tamlohi rasu nonKristo Iesu, la vosae na masalo varamaperesi na nona opoia sasati, peresi na nonaromromi lumiha na talopeilopei. 25Vara ralavi na Tanume Tapu, ra pa hahau usuri naTanume Tapu. 26 Ra sopo pohapoha, teni ralo vaivaira teni ra lo mereimerei hinira.

6Tuenira Tarea

1 La vorai peresi na vevorai, vara teamo jovi hin te hehe, kamim sei ka lousuri Tanume Tapu, na posposi malum, hatuenia vara i mele turu. Ha hase kilaumamahuni kamim, vara tea i sopo jovi hinhehe atu tamlohi atumovaia. 2Ha tuetuenikamim tarea na nomim rani rilangi, alevara ha lo vaia sohena, ka lo vai marivisi naleu non Kristo. 3 Matan vara te vonamim

mo romromia vara enia te hinau hinia,pani mo sopo te hinau hinia, mo lo hasenahalua.

4 Pani mo ruhu vara o hasem vaihite nanom vavahinau, ale vara mo ruhu, o paeri mangisi matana, pani mo sopo matavavahinau nona tinapua. 5 Matan enrahatehateahi ra pa hase lavi na nora tetehi.

6 Mo ruhu vara haratu la lo lavi na vu-jangi mata reti non God, la voli la haratu lalo vujangira.

7Ha sopo tinarihia vara tea i halu kamim.Ha sopo romromia vara God mo lo kilaupurongoi na sava ka lo vaia, sava ka lolavoa, ha pa hani na vuana. 8 Matanharatu mo lavo na masalo varama, hinmasalo varama atu i pa lavi na vua matakomokomo. Pani haratu sei mo lavo isanTanume Tapu, i pa lavi na vua mauri tui.9 Ale mo ruhu vara ra sopo maloko matavai na posposi ruhu, matan na ponginatataholo vara ra sopo maloko, ra pa lavi navuana. 10 Ale, nake matan masapara, moruhu vara ra vai na hina ruhu isana tamlohitari, ale i pa mele ruhu jea vara ra vaia isanla haratu la rasua.

Isoiso Reti11Hahitevosahia varana lo uliuli hin leta

nike na leta hatehateahi tatavera isamim.12La haratu la lo vaihitea vara la vai kamimha tairalihi, la lo vaia mata hinau mateletepurongo, la matahu vara tea la pa tipahiramatan vujangi sei vara talopeilopei nonKristo hasena, i eri juri na tamlohi. 13 Alela haratu sei la lo vere na tairalihi, la sopooloolo tataholo na leu tari. Pani la opoiapurongo vara ha tairalihi matan la pa eriretipohapoha matana, ale la pa verea varakamim nora tamlohi.

14 Pani enau, mo sopo te hinau varaa eri mangisi matana, pani talopeilopeinon nora Moli Iesu Kristo purongo. Nonatalopeilopei mo vai na masalo varama lamate hiniau, ale mo vaiau na sopo meleromromi na masalo varama. 15 Mo sopote hinau hinia vara te tamlohi mo tairalihiteni i vono. Pani hina aulu enia vara mauriparo sei mo posi na mauri tamlohi. 16 Nalo usiusi vara romopoia non God peresina nona tamata, la toho isan la haratu lalo usuri mauri nike. Enira natu, Israelvararuhu non God.

17 Ale mo tapulo nake mo vano, na sopoopoia vara te tamlohi i vai na rani rilangiisaku, matan na lavi na matara maja na

Page 237: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Galatians 6:18 234 Galatians 6:18epeku mo vujangia vara enau tamlohi nonIesu.

18 La vorai peresi na vevorai, noku usiusivara romruhu non nora Moli Iesu Kristo itoho isamim tarea. Amen.

Page 238: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 1:1 235 Ephesians 1:13

EphesiansLetaPaul Mo Ulia Isana MaraEphesus

Leta Nike‘Ra hasohaso God sei enia Taman Moli IesuKristo, matan enia mo leruhu hinira naleruhu tari matan tuka sei la tai isan Tanu-mena matan Kristo.’ (1.3). Paul mo tapulouli na hina aulu hin nona retisohai sei, varaKristo momate na talopeilopei mo vaira ramateri ra mai natun God (1.7–8). Ale nakemo lo sakele aulu na tuka na matuan God,mo aulu na hinau tari nake i pa aulu tui tui(1.20–21).

Kristo mo vilijojovi vora tavera sei molo turu na livuhara sei mo lo vaira ra lomeresahi (2.14) mo vaira ra mai matea naTanume Tapu (2.22) usuri na masalon God(3.11).

Moli matalete, Tanume Tapu matalete,God matalete mo aulu na hinau tari (4.4–5). Mo verea mara kalesia la pa hahau natamata usuri na Tanumen God (4.3).

Ephesus mo lo toho mariviti na pahisatasi Asia Minor (nake la tovia Turkey). Hinrani atu enia havati taon tavera hin jara atuna ruhuruhun Rome. Enia jaran Artemis,god harai atu tamlohi roroha la lo lotua ea(Acts 19).

Paul mo vujangia vara na natun God lapa hahau hin mauri paro nike sohena sava(4.17–5.20). Tamlohi usuri non Moli la lotoho na opoia non God, ale la pa usuri namasalona (5.1). La malue na roroha, lapa hahau na malarani, ale maurira la pamerasahi na tinapua (5.8–9).

Paul mo vujangia vara tamlohi, harailahi peresi na natura, ale slev peresi nanora tamlohi tavera la pa hahau sohena namaurira hin Kristo (5.21–6.9).

Paul mo levosahi mamahuni na ro-mopoia non God:

‘Pani God, na nona romopoia tavera jea,mo opoira mo tavera jea, mo sorotahiraperesi Kristo alemo silera namauri paro,hina purongo vara enra ra pa lo tohona mate mata nora lejileji – God mo jurikamim usuri na nona romruhu – Matankamim ka lo juri usuri na nona romruhuna rasua, kamim hasemim ka sopo vaia,enia otori non God isara.’ (2.4–5, 8)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–2)2. Otori non Kristo hin Tanume Tapu

(1.3–3.21)3. Mauri paro hin Kristo (4.1–6.20)4. Isoiso Retioloolo (6.21–24)Retioloolo Non Paul Isana Mara Ephesus

1 Enau Paul, enau vaharule matea nonKristo Iesu usuri na masalon God. Na lo ulileta nike isana tapuhi Ephesus, la haratu lalo turu rilangi hin Kristo Iesu.

2 Na lo usiusi vara God Tamara peresinora Moli Iesu Kristo la sohai na noraromruhu peresi na tamata isamim.

God Mo Leruhu Hinira Hin Kristo3 Ra hasohaso God sei enia Taman Moli

Iesu Kristo, matan enia mo leruhu hinirana leruhu tari matan tuka sei la tai isanTanumena matan Kristo. 4 Matan God nanona opoia mo vironira hin Kristo tiromamoisomo pa vai na varama, vara ra pa tapuale ra vokevoke na nahona. 5 God mo tauatiroma moiso vara i pa lavira sohena nonakorohi ra mai natuna tataholo hin IesuKristo, usuri na nona romavulahi peresi namasalona.

6Matan haratu, ra hasohaso God matannona romruhu tavera sei mo sureia hinira,matan enra non Natuna sei mo opoia motavera jea. 7Kristomo volituhura na raena,ale God mo romira mata nora hehe usurina ruhuruhu mata nona romruhu, 8 ale mosurei tavunira na nona romruhu usuri nanona lelevosahi.

9 God mo vaia hin haratu mo vuhesia najara tavera. Mo vuhesi na nona hina luhumata masalona usuri na nona romavulahisei mo taua hin Kristo, 10 ale romromitavera atu non God sei mo taua moiso i pamasese na ranina tataholo sei vara Kristoi pa aulu na hinau tari na tuka peresi navarama. 11 Ale God mo vai na hinau tari lamasese usuri na masalona, mo taua tiromamoiso vara i pa vironira nona vara ra pavaomatea hinKristo. 12Matan vara kamamJew sei kama lo tau na nomam romtohotiroma hin Kristo, God i pa lavi na hasohasotavera matana. 13 Ale kamim sohena, kasorotahi peresi na vaon Kristo hin raniatu ka rongo na reti mata vararuhu seiRetiruhu mata nomim juri. Kamim ka tauna nomim rasua hin Kristo ale ka lo soro-tahi peresia, ale matan ka sorotahi peresiKristo, Godmo sile kamimnaTanumeTapusei mo retitauhi hinia tiroma moiso isananona tamlohi. God mo vujangia vara ka

Page 239: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 1:14 236 Ephesians 2:16nona matan mo sile kamim na TanumenaTapu. 14 Tanume Tapu sei mo sohena reti-tauhi matea sei mo vujangia vara God i pasilera na hina ruhuruhu sei mo retitauhihinira moiso, vavano i tikeli rani atu God imarivisi na nona vavahinau mata volituhuna nona tamlohi tari, ale matan haratu, rapa hasohaso nora God.

Usiusi Mata Lelevosahi Vararuhu15 Matan hinau akerihi natu, mo tapulo

hin rani atu nara na rongo na nomim ra-sua hin Moli Iesu peresi na nomim opoiaisana tapuhi tari, 16 na sopo lo isoiso nanoku vere meje isan God matamim narani na lo usiusi vara na romromi kamim.17 Na lo usiusi vara God non nora MoliIesu Kristo sei memerana ruhuruhu motavera jea, vara Tanumena i sile kamim nanona lelevosahi peresi na hitevosahimatanvara ha eri ulua na nomim levosahi hinGod, 18 matan enia mo vai na mapumimmo marivi na memera, matan vara ha erihitevosahi na romtoho ruhuruhu sei motovi kamim matana, ale matan vara ha erihitevosahia vara nona leruhu ruhuruhu seila ruhuruhu jea la sohena sava isana nonatamlohi.

19 Ale na lo usiusi vara ha pa tapulohitevosahi na tavera suihana ruhuruhu seienia nora, enra sei ra rasua. Suiha nike eniapa suiha tavera jea atu 20 seimo sauteterahiKristo na mateia ale mo sakelehia na jaraoloolo tavera na matuan God na tuka auluhinia, 21 God mo tahea mo aulu jea mojeu la haratu la aulu, teni la haratu la lotauri na suiha, teni la haratu la lo rilangi,teni la haratu la lo tiroma hin tea, teni nahija tari sei la lo toho, mo sopo hin pongiakerihi purongo pani hin pongi atu mo lomai sohena. 22 Ale God mo tau na hinautari na ruhuruhu palon Kristo, ale mo vaiKristo sei mo aulu na hinau tari vara i patunona kalesia tari, 23 ale nona vao kalesiatari enira epena, alemaurin Kristo natumolo marivisi na hinau tari.

2Mauri Paro Hin Kristo

1 Tiroma ka mate mata nomim lejilejiperesi na hehe sei 2 ka lo toho hinira usurina malelen varama nike nake, usuri namasalon Setan, enia supe rihirihi rilangiatu sei mo aulu na masapa, natu mo lovoko namapun la haratu sei la rohu vara laoloolo hin God. 3 Enra ra sohera tiroma, ralo hahau usuri namasalora, ale ra loloso na

masalora sei mata epera peresi na romira,ale ra vora ra natu talai lolokoru non Godmata hehe sohena tamlohi tari tinapua.

4Pani God, na nona romopoia tavera jea,mo opoira mo tavera jea, 5 mo sorotahiraperesi Kristo ale mo silera na mauri paro,hina purongo vara enra ra pa lo toho namate mata nora lejileji — God mo jurikamim usuri na nona romruhu. 6 MatanGod mo sauteterahira na mateia peresiKristo, ale mo sakelehira peresia na tukamatan enra ra matea peresi Kristo Iesu,7mo vaia matan vara hin la pongi sei la pamai, i pa vujangia vara nona romruhu motavera jea sohena sava isara usuri na nonaromruhu tari hinira hin Kristo Iesu.

8Matan kamim ka lo juri usuri na nonaromruhu na rasua, kamim hasemim kasopo vaia, God sei mo sile purongoi otorinike isara; 9 mo sopo juri kamim matanomim vavahinau, mo vono matan varatea i sopo eri mangisi matana. 10 Matanenra vavahinau non God, mo vaira ra maihina paromatea hin Kristo Iesumatan varara pa vai na vavahinau ruhu sei God motatamahunira tiroma moiso matan vara rapa hahau hinira.

Enra Ra Matea Hin Kristo11 Matan haratu, na opoia vara kamim

sei ka vora tamlohi roroha, ha to romromiasohena sava ka lo toho tiroma, ale Jew lalo verea vara kamim ka sopo tatuaramatanka sopo tairalihi sohera, hinau sei tamlohila lo vaia na epera purongo pani mo sopotueni na mapura, 12 ale ha sopo romalihovara hin la rani atu ka lo toho panimo sopote nomim Kristo, ka lo toho ka sopo tatuavao tavtavuin Israel, ale ka vinano na noraretitauhimata leruhunonGod, alemo sopote nomim romtoho, ka lo toho na varamapani ka sopo levosahi God. 13Pani nake hinKristo Iesu, kamim sei tiroma ka lo tohoasau rove isan God, God mo lavi kamimka mai mariviti isana na raen Kristo Iesu.14 Matan Kristo natu, mo tau na tamataisamam Jew peresi kamim tamlohi roroha,mo vaira ra mai vao matea. Nona mateiamo vilijojovi vora taveramata hitesatihi natinapua sei mo lo turu na livuhara, ale molo vaira ra lo meresahi, 15 na nona mateiamo vai na leu tari nona Jew la isoiso. Movaia matan vara i vai na vao tamlohi paromatea i malue hin la haratu mo rua matanona sari tamata, 16 ale Kristo mo vaira laepe matea, mo sorotahira jara matea isan

Page 240: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 2:17 237 Ephesians 4:2Godna nonamateia, ale hinia, mo vilimateina nora hitesatisatihira. 17 Ale mo mai alemo retivujavujangi na tamata isamim seitiroma ka lo toho asau rove hin God, aletamata isan la haratu la lo toho mariviti,18matan vara hin Kristo enra tolu ra pa erimai isan God Tama na Tanumena sei momatelete purongo.

Ra Mai Iman God Paro19 Ale nake ka sopo mele vinano teni

tamlohi mata jara tinapua. Pani ka tam-lohi hin jara atu tolu na nona tapuhi, katamlohi lolo iman God. 20 Enra ra imana,ra lo turu na pulon ima sei God mo vaiana nona vaharule peresi na provet matannake, ale Kristo Iesu natu enia pulo vatumatan ima atu. 21 Hinia, ima tari la losorotahi mamahu mo ruhu, la ulua la maitemple tapu matea hin Moli sei 22 kamimsohena, God mo lo voro kamim ka mai jaramatea vara ha mai jara toho matea nonTanumen God.

3Romromi Luhu Non God

1Matan romruhu non God sei natu, enauPaul na lo toho na ima rilangi matan nokuvavahinau non Kristo Iesu matamim latamlohi roroha. 2 Na levosahia vara kalevosahi moiso sohena sava God mo sileauhin vavahinau ruhu nike mata vereuli nasava hinau ruhu mo vaia mata juri kamim.3 Sohena na ulia makomona tiroma moisohin leta nike vara God hasena mo vuhesina nona romromi luhu isaku moiso. 4Varaha lo evia, ha pa eri hitevosahi na savana levosahia moiso hin hina luhu atu hinKristo. 5 Hina luhu nike, God mo sopovuhesi isan te pina tamlohi na varama tuaisohena Tanumena mo vuhesia nake isananona vaharule tapu peresi na provet.

6 Hina luhu atu enia harihi: enia varatamlohi roroha tolu na Jew tari enira la palavi na hina ruhuruhu sei God i pa sileaisana natuna. Enira tupra rua la pa jurimatan la rasu na Retiruhu, ale la sopesopetavalu epe matea purongo, ale enira tuprarua la pa lavi na vua retitauhi hin KristoIesu. 7 Enau na mai volitusi matea non Re-tiruhu nike usuri na otori ruhuruhu mataromruhu non God sei mo silea isaku usurina nona vavahinau na suihana.

8 Hina purongo vara enau na atano jeana tapuhi non God, enia mo romruhu isakuvara a pa retivujavujangi na ruhuruhunKristo isana tamlohi roroha na sava tea i

sopo eri levosahi te hinau matana, 9 alevara a vai na tamlohi tari la memera naromromi luhu non God sei mo vai na hinautari sei mo jarohia tuai moiso.

10 Romromi tavera non God enia matavujangi na nona lelevosahi na maleletinatinapua tari na lima nona tamlohiisana vui varama sei la lo aulu peresi laharatu la lo tauri na suiha namasapa peresina tuka. 11 Haratu natu mo usuri na nonaromromi sei mo taua matan tuai tiromamoiso vara Kristo Iesu nora Moli i pa vaimarivisia.

12 Matan hin Kristo ra eri turu rilangi,ale enia mo vaira ra eri romrilangi na norarasua ra sopomatahu vara ra mai na nahonGod. 13 Matan haratu, na lo usi kamimvara mapumim la sopo jovi mata nokurani rilangi matamim, ha lavia sohena hinaruhu matea isamim.

Usiusi Non Paul14Matan hinau nike, na lo papaohi atano

na nahon God Tama, 15 enia haratu seimo tau na hija vao tari na tuka peresina varama. 16 Na lo usiusi vara God nanona leruhu ruhuruhu matuvana, i tinari-hia vara i vai na lolomim la suiha hinsuiha atu Tanume Tapu mo lo silea. 17 Nalo usiusi vara Kristo i pa toho na lolomapumim na nomim rasua, na lo usiusivara na nomim wariha i rilangi na opoiaruhuruhu non God, 18 na lo usiusi varaha pa eri hitevosahia peresi na tapuhi tarivara nona opoiamo tavera sohena sava, moperavu sohena sava, mo aulu sohena sava,alemopuaha sohena sava, 19alematana, nalo usiusi vara ra eri levosahi na opoia nonKristo sei mo jeu na lelevosahi, matan varaha pamarivi savulevule namauri peresi nasuiha tari sei la lo tai isan God.

20Na lo usiusi isanGod sei suihana taverajea mo lo voko hinira sei i eri vai na hinaula jeu na sava ra lo usia teni ra lo romromia,21vara i lavi hasohaso tavera na vao kalesiatari, ale hin Kristo Iesu na rani tari, tui tui,amen.

4Enra Epe Matea Hin Kristo

1 Matan haratu, enau prisoner mateanon Moli, na lo usia rilangi vara ha hahauna malele mo tataholo na nahon God usurimauri atu mo tovi kamim matana. 2 Haromatano, ha ruhu isana tinapua, ha rom-peravu isamim hatehateahi, na opoia ha

Page 241: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 4:3 238 Ephesians 4:32

romromi purongo na hinau sei tinapua lajovi hinira. 3 Tanume Tapu mo sorotahikamim moiso, ale ha hahau na tamatamatan vara ha pa matea.

4 Enra mo isoiso ra epe matea, ale enramo isoiso ra lavi na Tanume Tapumateletepurongo, ale enra mo isoiso God mo toviramatan mauri ruhuruhu atu na rani mo lomai. 5 Moli enia matelete purongo, rasuamatea, paptijo matea, 6 ale God mateletepurongo, enia Tamara sei enia mo auluhinira mo isoiso, ale mo lo toho hiniramo isoiso, ale mo lo vavahinau hinira moisoiso.

7 Pani Kristo mo silera hatehateahina vavahinau ruhu usuri na masalonaruhuruhu. 8Matan Retitapu mo verea tuaimoiso vara,‘Rani atu mo sahe aulu na tuka,

mo tiroma na vao matea mo terira,ale mo sile na otori isana nona tam-

lohi.’ Psa68.18

9Reti sei ‘mo sahe aulu’ mo lo rarami nasava? Mo raramia vara eniamo sivo na lolovarama tiroma. 10 Haratu sei mo lo sivoatano na lolo varama enia haratu sei mosahe aulu vara i aulu na hinau tari na tuka.

11 Enia haratu sei mo sile na tamlohihai isana vao kalesia sohena vaharule, haisohena provet, hai la evangelist, hai latavui kalesia, ale hai la tamlohi vujangi.12 Nora vavahinau enia matan vara la paeri vujangi mamahuni na tapuhi, matanvara la eri vai na vavahinau non God, aleenia vara la vai na epen Kristo sei enrakalesia tari, la ulua i rilangi, 13 vavano itikeli na rani enra mo isoiso ra matea narasua peresi na lelevosahi hin Natun God.Ale ra mai tamlohi jea na romromi, ale raulua ra sohen Kristo vevuhi.

14 Moiso ra pa sopo mele sohena natu-varihi sei tarea romira la sopo levosahimamahuni na sava la lo rasua. Ale laromkaka matan tea mo vere te hinautinapua isara teni te reti nona tamlohivujangi haluhalu sei mo vai halu atu larongoa sohena retivararuhu matea isara.15 Ra pa sopo sohera pani ra lo taurilatina retivararuhu na opoia, ale na hinautari ra pa ulua hin Kristo sei enia patuepena. 16 Epena tari la lo ulua na limanapurongo, la lo sorotahi mo ruhu matanmanmanina tari la lo taurilatira jaramatea.Vara kalesia hatehateahi la vai na rungaravavahinau, pa epena mo ulua na opoia.

Mauri Paro Hin Kristo17 Ale na lo verea rilangi isamim na hi-

jan Moli vara ha sopo mele hahau sohenatamlohi roroha sei nora romromi mo ron-gorongo vono. 18 Nora romromi roroha,mo lo toho asau rove namaurin Godmatanmapura mo rilangi ale mo horora vara lasopo eri lelevosahi. 19 Matan la sopo erimele mahanuhanu hin te nora hehe, lapute na nora mauri maji, ale la lo romrom-jea vara la vai na posposi lumiha sasati tari.

20 Pani hin rani atu ka tau na nomimrasua hin Kristo, la sopo vujangia vara hamauri sohena, 21 na levosahia mo ruhuvara ka pete rongo te hinau matana moiso,ale ka sorotahi peresi Iesu usuri na re-tivararuhu sei la vujangia isamim moiso.22La vujangia isamim tiromamoiso vara hatau narihi na nomimmauri tuai mata hehesei la posposi lumiha sasati sei mata halu lavaiamo lo ranga jea, 23ale ha tinarihia varaTanumen God i posi na romimim peresi nanomim kilakilau la paro. 24 La vujangiaisamim vara ha ru na mauri paro sei Godmo vaia usuri na masalona, mo tataholo,mo tapu ale mo vararuhu.

25Matan haratu, ha isoiso na halu sohenprovet matea mo verea mara, ‘kamimhatehateahi ha retireti tataholo isanatahisamim’ Zec 8.16matan enra ra norahatehateahi. 26 ‘Vara ka lolokoru, ha sopohehe!’ Psa 4.4 Hasopo tinarihia vara pulo nomim lolokoru iaulu hin kamim i peravu, 27 vara i vono, hapa sile na masapa isan Tiapolo vara i auluhin kamim.

28 Vara engko tamlohi vavanaho matea,o isoiso na vavanaho. O tapulo hani namasumasum, ale o hansohai isan la haratula vejuveju. 29Ha sopo tinarihia vara te retisasati hatea i malue na jingomim, pani hapa lo vere na reti ruhu purongomatan varala eri tueni la haratu la lo rongora.

30 Ale ha sopo vai na Tanume Tapu nonGod i rongo i sati na sava ka lo vaia, matanenia natu mo tapuhi kamim moiso matanrani atu God i pa juri kamim hinia.

31 Ha pulahi narihi na nomim posposihohona, lolokoru sati, lolokoru, ngaruhi natinapua, retireresi na tinapua, ale hapulahinarihi na posposi sasati tari la sopo toho namaurimim.

32 Pani ha vai na posposi ruhu isamimhatehateahi, ha romopoi, ha romi kamim

Page 242: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 5:1 239 Ephesians 5:31hatehateahi sohen God hin Kristo mo romikamim.

5Ha Hahau Na Malarani

1 Matan haratu, ha usuri na tovonginon God na hinau tari ka lo vaira sohenanatuna tataholo sei mo opoira mo taverajea, 2 ale ha toho na opoia sohen Kristomo opoira sei mo sile na maurina matarasohenamalamalai matea asunamo ponahamo ruhu isan God.

3 Ha sopo tinarihia vara te mauri majiteni te romromi lumiha, teni te hanmaruai toho isamim. Matan la hinau nike lasopo eri toho isana tapuhi non God. 4 Hasopo vere na hina lumiha teni retireti ron-gorongo vono, teni sorahi sati na haraiteni tamlohi — la hinau tari sei enira lasopo tataholo isamim. Pani na jarara, havere meje isan God. 5 Matan ha levosahimamahunia vara haratumo lo vai namaurimaji, teni romina mo lumiha, teni mo han-marua matan tamlohi hanmarua mateaenia tamlohi lotulotu vonomatea, i pa sopoeri unu hin mauri atu Kristo enia God lasupe hinia. 6 Ha sopo tinarihia vara tea ihalu kamim i verea vara sava na lo vereaakerihi la retireti purongo, matan talailolokoru non God mata hehe i pa jovi isanatamlohi lejileji tari. 7 Ha sopo vai la hinausei la lo vaira, 8 matan na pongi mateakamim ka lo toho na roroha, pani nakekamim ka lo toho na malarani matan Moli.Ha hahau sohena natu malarani, 9 matanvuamalarani eniamovai na hina ruhuruhutari sei la tataholo ale la vararuhu la pala.

10 Ha vaihitea vara ha levosahi na savaGod mo avulahi hinia. 11Ha sopo sorotahiperesi tea mata vai na hina sasati mataroroha, pani na jarara ha vai na tamlohi lalevosahia vara la hinau atu la sati. 12Matanenia hina mahanuhanu matea vara ha loeri sorahi na hinau tamlohi lejileji la lo vailuhu hinira. 13 Pani hinau tari, malaranimo merasahira la mera mo ruhu vara lasasati sohena sava. 14Matan hinau tari seila pala na jara tavera malarani mo vaira lamemera, ale Retitapu mo verea vara,‘O turu o kilau na nom rommate!

O turu na mateia,ale Kristo i pa merasahiho,ale ha pa lelevosahi.’

Isa 26.19; 51.17; 52.1; 60.1Ha Mauri Na Suihan Tanume Tapu

15 Matan haratu, ha lo kilau mamahu-nia vara ka lo hahau sohena sava, i soposohena tamlohi rongorongo vono pani so-hena tamlohi lelevosahi. 16 Ha sopo tohopurongo pani ha vai na hina ruhu matan larani nike hehe mo marivi hinira. 17Matanharatu ha sopo rongorongo vono, pani hatamlohi lelevosahi mata levosahi na masa-lon Moli. 18 Ale ha sopo drong na wairilangi sei i pa komo namaurimim, pani hatinarihi na Tanumen God imarivisi kamim,19 ale ha lalavete na psalm, na hymn peresina vete Tanume Tapu mo silera, ale hasohai na vete sei la lo toho na mapumim lasahe isan God. 20 Tarea ha vere meje isanGod Tama matamim hatehateahi na hijannora Moli, Iesu Kristo.

Reti Mata Lahi Nona Kalesia21Amele verea vara ha oloolo hin kamim

hatehateahi matan ka lo lotu Kristo naoloolo. 22 Kamim harai lahi, ha oloolona tuamim sohena ka lo oloolo hin Moli.23 Matan tamlohi lahi matea enia patunnarouna, mo sohen Kristo enia patu epenasei vao kalesia tari, enia hasena mo sile namaurina vara i jurira. 24Sohena vao kalesiatari la lo oloolo hin Kristo, ale kamim harailahi sohena ha pa oloolo na tuamim nahinau tari.

Tamlohi Lahi La Sohen Kristo25Tamlohi lahi ha opoi na naroumim so-

hen Kristo mo opoi na nona vao kalesia alemo hase sile na maurina matana, 26matanvara i tapuhia ale Tanumena mo vaia movokevoke na paptijo peresi na nona reti.27Mo vaia matan vara i tatamahuni na vaokalesia vara i nona hasena seimo ruhuruhujea, mo sopo te hina lumiha hinia, tenite hehe teni te hina sasati tinapua hatea,pani mo tapu mo sopo te hinau vara teai eri tuvaia hinia. 28 Mo sohena purongo,tamlohi lahi la pa opoi na naroura sohenla lo opoi na epera hasera. Matan tamlohilahi sei mo lo opoi narouna, mo lo hasenaopoia. 29 Matan tea mo sopo hasena rohuna epena, pani mo vahania na nona reti alemo kilau mamahunia, sohen Kristo mo lovaia isana vao kalesia. 30 Ale enra ra sope-sope epena. 31 Sohena Retitapu mo vereavara, ‘Matan hinau atu, tamlohi matea i patinarihi tamana enia tinana, ale i sorotahiisan narouna, ale enira tupra rua la maimatea’. Gen 2.24

Page 243: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Ephesians 5:32 240 Ephesians 6:2432Hinaunike enia vujangi puhonimatea,

matan enia mo lo vujangia sohena savaKristo mo lo sorotahi isana vao kalesia,ale la matea. 33 Matana, a mele vereavara tamlohi hatehateahi i pa opoi narounasohen mo lo hase opoia, ale narouna i pasile na oloolo isan tuana.

6Reti Mata Natuvarihi Peresi Na Tamara

1Natuvarihi tari, ha oloolo na tamamimperesi na tinamim, matan enia mo tata-holo. 2 ‘Ha oloolo hin tamamim peresi natinamim’ — matan harihi enia tiroma leusei retitauhi matea mo lo toho hinia, 3 alesopena mo lo verea mara vara ha oloolohinira — ‘maurim i pa peravu, ale i pamarivi na leruhu’. Deut 5.16

4 Tama, ha sopo vaivai na natumim varala lolokoru, pani ha vaira la ulua na olooloperesi na vujangi hin Moli.

Reti Mata Slev Peresi Na Nora TamlohiTavera

5 Kamim slev, hin mauri nike hatatamahu tarea vara ha oloolo na nomimtamlohi tavera, ha lo oloolo hinira namapumim tari mo sopo te halu hinia,sohen ka lo vaia isan Kristo. 6 Ha soposohen la haratu sei la lo voko matantamlohi la lo kilaura — sohen la haratula opoia vara tamlohi la pa avulahi hinirapurongo — pani ha sohena slev non Kristosei la lo vai na masalon God na mapura,7 ale ha avulahi hinia ha vaia sohen ka lovolitusi isan Moli mo sopo isana tamlohi.8 Kamim ha lo levosahia vara Moli i pa silena volira hatehateahi usuri na hina ruhu ralo vaira, hina purongo vara enra ra materiteni ra lo slev.

9 Ale usuri posposi nike, kamim tamlohitavera ha pa vaia isana nomim slev sohena,ha isoiso na nomim reti rilangi isara matanha lo levosahia vara kamim rua nomimtamlohi tavera matea purongo na tuka, aleenia mo sopo tametame tea.

Ruru Mata Vuro Non God10 Isoiso noku reti nahai: ha rilarilangi

hin Moli na rilangi nona suihana. 11 Haru na ruru mata vuro tari non God matanvara ha eri turu rilangi mata turuhoro navavahinau non Tiapolo sei la lo mai la lohaluhalu na tamlohi na malele matuvana.12 Matan nora vuro mo sopo peresi natamlohi sei ra eri hitera, pani peresi naangelo sasati sei la aulu, peresi la haratu

la rilangi, peresi la haratu sei la aulu naroroha hin varamanike, peresi na suiha vuisasati na masapa.

13Matan haratu, ha ru na ruru vuro tarinon Godmatan vara ha eri turu na jaramimhin rani sasati nike, ale ha vai na hinau tariha eri vaira, ale ha turu rilangi. 14Ha tururilangi ha sopo juha, ha otioti na oti mataretivararuhu, ale ha ru na rumamim naruru vuro mata posposi tataholo non God.15Ale sohena nomim sabat mata palomim,ha ru na Retiruhu sei mo lo sile na tamatamatan vara ha pa tatamahu tarea mataha hahau peresia. 16 Ha tauri rilangi nanomim rasua sohena tingting matea sei ieri tinghoro na evine hani non Tiapolo.17 Ha ru na hati vuro mata juri sei mo lomatahi na maurimim, ale ha taurilati nasita vuro non Tanume Tapu sei enia retinon God. 18 Ha usiusi ale ha usi God varai tueni kamim tarea. Tarea ha usiusi usurina Tanumen God, ale matana, tarea ha lokilau i ruhu, ale ha tau na romimim matausiusi mata tapuhi tari non God.

19 Ha usiusi mataku matan vara God ipa sileau na retisohai sei mo opoia vara averea, ale vara a sopo matahu mata veremamahuni na hina luhu mata Retiruhu imemera i ruhu vara eniamata tamlohi tari.20Enau na lo toho na jen nakerihi matan nalo retivujavujangi retisohai nike sohen Godmo ruleau matana.

Isoiso Reti Non Paul21 Tychicus, vorai ruhuruhu sei mo lo

turu rilangi mata volitusi na vavahinaunon Moli, enia i pa vere kamim na hinautari vara ha levosahira, matan ha pa lev-osahia vara na lo toho sohena sava. 22 Nalo rulea mai isamim matan haratu natu,vara ha pa eri levosahia vara kamam kamalo toho sohena sava nike, ale vara i eriretituetueni na mapumim.

23Noku usiusi vara tamata, opoia peresina rasua la tai isan God Tama peresi MoliIesu Kristo, la pa toho isamim la voraiperesi na vevorai. 24 Na lo usiusi vararomruhu non God i pa toho isan la haratusei la opoi nora Moli Iesu Kristo na opoiasei mo sopo te isoisona.

Page 244: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philippians 1:1 241 Philippians 1:14

LetaPaul Mo Ulia Isana MaraPhilippiLeta Nike

Paul mo uli leta nike na ima rilangi (1.7)vara i vere meje isana kalesia Philippi matanora otori peresi nora usiusi matana (1.5;4.10–19). Mo lo kilau toho vara i pa materimatan vara i eri mele retivujavujangi naRetiruhu (3.17–19). Pani mo levosahia varakorong la pa vilimateia hin ima rilangi atu(1.21; 2.17; 3.10).

Philippi mo lo toho auta Greece hin jaraatu la tovia Macedonia. Paul mo tapulona vao kalesia atu Philippi usuri na nonaretivujavujangi ea (Acts 16). Ale mo re-tiroaroahaira vara la pa lavi na rani rilangisohen Paul mo lo lavia moiso. Pani moverea isara mara vara i sohena, leruhu nonGod i pa toho isara matana (1.28–30).

Paul mo verea isara mara la pa lo kilaumatan la tamlohi atu la lo posi na vujangitataholo non Kristo (3.2–11). Paul mo avu-lahi tavera, hina purongo mo lo toho naima rilangi matan Kristo. Paul mo vereamara la pa hahau jara matea (2.2; 4.2–3) alevara la pa usuri na romromi nonKristo Iesusohen harihi:‘Romimim i pa sohena romin Kristo Iesu,

hina purongo vara tiroma enia Godtataholo,

enia mo sopo romromia vara i taurilatiromromi atu vara enia God,

pani mo hasena taua sivo atanomo mai sohena volitusi matea tataholo,

ale mo vora mo mai mo sohena tam-lohi purongo,

ale mo hasena taua sivo atano,ale mo oloolo mo kakau na nona

mateia,mateia atu enia mateia sasati

mata talai na talopeilopei matea.’(2.6–8)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–11)2. Maurin Paul (1.12–30)3. Maurin Iesu (2.1–18)4. Retisohai Hin Te Tapalan Paul (2.19–

30)5. God Mo Lavira (3.1–4.9)6. Paul Mo Vere Meje Isara (4.10–20)7. Isoiso Reti (4.21–23)

1 Enau Paul peresi Timothy, kamamkama slev non Kristo Iesu, kama uli letanike isana tamlohi vironi non God hinKristo Iesu la lo toho Philippi, peresi laharatu la lo tiroma na tamlohi peresi laharatu la lo deacon ea. 2 Romruhu peresina tamata nonGodTamara peresiMoli IesuKristo i pa toho isamim.

Usiusi Non Paul3 Vara na lo romromi kamim, tarea na

lo vere meje isan God matamim. 4 Ale narani na lo usiusi matamim sohena, na lousiusi na noku romavulahi, 5matan kamimka tapala na vavahinau mata Retiruhu,mo tapulo na tiroma rani mo tikeli nake,6 Na levosahia mo ruhu vara haratu mo lotapulo na vavahinau ruhu na maurimim, ipa lo vaia i tikeli rani atu Iesu i mele mai,ale i pa mai na isoisona.

7 Mo tataholo vara a romromia sohenamatamim matan noku opoia matamim motavera jea, hina purongo vara na lo tohonike na ima rilangi teni vara a lo matahina Retiruhu sei ka lavia, teni vara a lo vu-jangia vara enia mo retivararuhu, ale mataromruhu non God, enra mo isoiso ra tapalamatana. 8Godmo levosahia vara na lo opoikamim, mo tataholo na opoia non KristoIesu isamim. 9 ale harihi enia noku usiusi:vara nomim opoia i pa lo ulua i taveratarea, na lo usiusi vara ha ulua na nomimlevosahi ruhu tari peresi na rongovosahina hinau mo vararuhu, 10matan vara ha paeri rongovosahi na sava natu, mo tataholovara ha vaia, ale matan haratu, ha pa eritoho vokevoke i pa sopo tea i tuvai kamimi tikeli rani atu Kristo i mele mai, 11 ale hapa marivi na vua mata mauri tataholo seimo tai isan Iesu Kristo, i pa vai na tamlohila tahe na hijana, ale la pa sile na hasohasoisan God.

Retivujavujangi Hin Kristo12Ale la vorai peresi na vevorai, na opoia

vara ha pa levosahia vara sava rani rilangimo mai isaku nike, mo mai matan varatamlohi matuvana la eri rasu na Retiruhu.13Ale matan haratu, tamlohi vuro tari nonSupen Rome sei la lo kilauau nike, peresina tamlohi tari la levosahia vara enau na lotoho na ima rilangi matan Kristo. 14Matanna lo toho na ima rilangi nike, Moli movai na romromi nona vorai kalesia nike laromrilangi vara la pa vereuli na Reti nonGod la sopo matahu matana.

Page 245: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philippians 1:15 242 Philippians 2:1315Vararuhu tamlohi hai la lo retivujavu-

jangi hin Kristo na nora mereimerei, nanora romaulu, pani hai la lo vaia na pospositataholo. 16 La haratu hitahu, la lo vaia nanora opoia matan la levosahia vara enauna lo toho na ima rilangi matan na lomatahi na Retiruhu. 17 La haratu tiroma lalo retivujavujangi hin Kristo na romaulu,romira la sopo tataholo, la lo romtau varala pa mele vai na noku rongohaji i meletavera nike na ima rilangi matana. 18 Panimo sopo te hinau hinia. Hinau aulu hinia,enia vara tamlohi la retivujavujangi Kristo,hina purongo vara la lo vaia na nora tap-netano teni la vararuhu. Matan haratuna avulahi, ale a pa lo avulahi, 19 matanna levosahia vara nomim usiusi peresi natuetueni sei Tanumen Iesu Kristo mo silea,sava mo masese isaku, isoisona God i pajuriau.

Paul Mo Mauri Matan Iesu20 Na levosahia mo ruhu, ale na lo rom-

toho vara a pa sopo vai te hinau vara i erivaiau amahanuhanumatana, pani na nokuromrilangi nake sohena tarea, a pa lo silena oloolo isan Kristo na hinau tari na lovaira, vara a mauri teni a mate. 21 Matanisaku, mauri enia matan Kristo, ale mate,i pa mele ruhu. 22 Vara a lo mauri hinepe nike, eniamasapa vara noku vavahinauruhu la pa vuaha. Pani na sopo levosahiavara sahara mo mele ruhu, 23 romiku moopoira enira rua. Na opoia vara a malue atoho peresi Kristo matan haratu mo ruhujea, 24 pani i pa mele ruhu jea isamim varaa lo mauri.

25 Matan na levosahia mo ruhu vara alo mauri, a eri tueni kamim mo isoiso, aleha pa ulua na avulahi na nomim rasua,26 matan vara ha pa hasohaso Kristo Iesumata mo tinarihia vara a mele toho peresikamim.

Ra Pa Tamlohin Tuka27Hinau aulu enia harihi: vara ha hahau

na malele mo tataholo na Retiruhu nonKristo, matan vara a mai a hite kamimteni vara a rongo te sorasorahimim, a palevosahia vara ka lo turu rilangi jara mateasohena tamlohi matelete, mata matahi nasava Retiruhu mo vujangia, 28 ale ha sopomatahuni la haratu sei la nomim mere-sahi, matan nomim rasua enia i pa mata-matameramatea isaramata vujangira varamaurira la pa sopo juri, pani kamim ha pajuri, harihi God i pa vaia. 29Matan God mo

taua vara ha pa sopo rasu Kristo purongo,pani vara ha pa lavi na rani rilangi matanKristo, 30matan na levosahia vara ka lo lavina rani rilangi sohen ka hitea isaku hin raniatu na lo toho peresi kamim, ale nakerihisohena na lo lavia na ima rilangi.

2Tarea Ra Pa Usuri Na Posin Kristo

1 Matan ka lo sorotahi hin Kristo, varate nomim retituetueni, teni ka nanaumatan nona opoia mo lo toho isamim,teni ka tapala peresi na Tanumena, tenite opoia na mapumim teni te romopoia,2 ha marivisi na noku avulahi sohen har-ihi: romimim i matea, ha opoiopoi kamim,mapumim peresi na romimim i matea nasava ha pa vaia, 3 ha sopo vai te hinaumatan ka opoia vara ha pa jeu na tinapua,teni ha vai na hinau na romaulu, pani naposposi romatano, ha romromi na tinapuai jeu kamim. 4 Kamim hatehateahi, hasopo romromi kamim hasemim purongo,pani na hinau i pa ruhu isana tinapua.5 Romimim i pa sohena romin Kristo Iesu,6 hina purongo vara tiroma enia God tata-holo, enia mo sopo romromia vara i tau-rilati romromi atu vara enia God, 7 panimo hasena taua sivo atano mo mai sohenavolitusi matea tataholo, ale mo vora momai mo sohena tamlohi purongo, 8 ale mohasena taua sivo atano, ale mo oloolo mokakau na nona mateia, mateia atu eniamateia sasati mata talai na talopeilopeimatea. 9Matan haratu, God mo tahea hinjara atu mata lavi na oloolo tavera jea, mosilea hin hija atumo aulu jeamo jeu na hijatari, 10 matan vara na hijan Iesu, tamlohitari la pa papaohi, la haratu la lo toho natuka, na varama peresi na jaran la haratu lamate na lolo varama, 11 ale meme tari la pataviti vara Iesu Kristo enia Moli, hasohasotari i pa sahe isan God Tamara matana.

Kamim Ka Malarani Na Varama12 Matana, la tapalaku ruhuruhu hin

rani atu na lo toho peresi kamim ka looloolo tarea, ale nake, matan na sopo tohoperesi kamim, i pa mele ruhu vara ha lokilau mamahu vara ha vai na vavahinaunona tamlohi sei God mo jurira na posposimatahu peresi na savaravara, 13matan Godhasena sei mo lo vavahinau hin kamim,mo vai kamim vara ha avulahi vara havavahinau i usuri na sava mo opoia.

Page 246: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philippians 2:14 243 Philippians 3:1114Na vavahinau tari ka lo vaira, ha sopo

ngutungutu teni ha vasvas, 15 matan varai pa sopo te hinau vara tamlohi tinapua laeri tuvai kamim hinia. Ha toho na maurivokevoke, i sohena natun God na livuhanpina haluhalu sei mo hehe, ale kamim kalo mera sohena majou na varama. 16 Hataurilati reti atu mo sile na mauri, matanvara a pa eri retihapahapa hin pongi atunon Kristo, vara noku vavahinau isamimla sopo vano hina purongo, 17 pani hinapurongo vara mauriku i sohena wai mala-malai matea, ale i vano peresi na nomimrasua isan God, enau na avulahi vara a sileavara enra tolu ra pa avulahi jara matea.18 Ale mo ruhu vara ha avulahi matanasohena, ale ha avulahi peresiau.

Paul I Pa Rule Timothy Isara19Na lo romtoho vara a pa rule Timothy

i vano isamim i pa sopo tuai, vara MoliIesu i tinarihia, matan vara enau sohenaa pa rongo i ruhu vara a rongo te sora-sorahimim. 20 Matan mo sopo tea nike,romina i tavera matamim sohen Timothy,matan eniamoopoia vara ha lo toho i ruhu.21 Matan tamlohi tinapua mo isoiso la loale namasalora purongo, mo sopomasalonIesu Kristo. 22 Pani kamim ka levosahimamahuni na posposi ruhu non Timothymoiso, matan enia mo lo tueniau sohennatuku matea tataholo na vavahinau mataRetiruhu. 23 Matana, na lo romtoho varaa pa rulea nohorihi, pani a pa hitea vara ipa sohena sava isaku tako. 24 Ale hin Moli,na levosahia mo ruhu vara i sopo tuai enausohena a pa mai.

Paul Mo Rule Epaphroditus25 Pani na lo romromia vara a pa mele

rule Epaphroditus vano isamim. Enia vo-raiku, tapalaku na vavahinau, ale tapalatamlohi vuromateamata rasua, ale nomimvaharule, haratu ka lo rulea isaku vara itueniau nike. 26Matan enia mo opoia varai mele hite kamim, ale mo rongo mo satimatan ka rongoa vara enia mo rojo, 27 vararuhu enia mo rojo, mariviti vara i mate,pani God mo romopoia, mo sopo isanahasena, pani enau sohena, mo sopo opoiavara i vaiau a rongo i sati aulu na nokurongo sati. 28 Matan haratu, na avulahivara a mele rulea vano isamim, matan varaha pa avulahi vara ha mele hitea, ale enau

romiku i sopo mele kaka hajavua hinia.29 Ale, ha mele lavia mai isamim na hijanMoli na avulahi tavera. Ale mo tataholovara ha sile na oloolo isana tamlohi sohena,30 matan mariviti i mate mata vavahinaunon Kristo, matan mo harehi na maurinavara i vai vevuhi na nomim vavahinau seika sopo eri vaia isaku.

3Vara A Levosahi Kristo Peresi Na Suihana

1 Mele hina tinapua la vorai peresi navevorai, ha avulahi tavera matan Moli. Mosopo te hinau hinia vara a mele uli la hinausei na pete verea isamim tiroma moisomatan la pa turuhoro kamim.

2Ha lo kilau la viriu sei, la tamlohi sasatiatu la lo tai komokomo na epe tamlohina tairalihi.* 3 Matan enra natu, tairalihivararuhu, ra lo lotu na suihan TanumenGod, ale ra lo retihasohaso Kristo Iesu nasava mo vaia matara, ale ra sopo mele tauna rasua nanora vavahinau, 4hina purongovara enau a eri tau na noku rasua na nokuvavahinau sohera. Vara tea mo romro-mia vara i eri tau na nona rasua na nonavavahinau, enau na jeua, 5 enau na tairal-ihi na rani mo limaravtolu na noku pongivora, enau na tavtavuin Israel, tavtavuinBenjamin, enau Jew tataholo, usuri na Leu,enau Pharisee matea. 6 Ale na rilarilangina noku rasua, na tipahi na vao kalesianon Iesu. Ale usuri na leu tataholo ruhu,tea i sopo eri tuvaiau hin te hinau matana,7pani na noku kilakilau mata hinau vara lapa tueniau tiroma, nake matan hin Kristo,na hitera sohen hina purongo. 8 Aulu hinharatu, na levosahia vara hinau tari enirahina purongo na rani na lo kilau usuriraperesi na hinau mo mele ruhu jea, eniavara a levosahi Kristo Iesu noku Moli, alematan Kristo, na sopo mele tau na nokurasua na noku vavahinau tari, na hiterasohena utauta matan vara a lavi Kristo,9 ale vara a pa toho isana, mo sopo matanna vai te hinau mo tataholo matan na lousuri na Leu, pani vara a mai a tataholo nanahona mata noku rasua hin Kristo, hinausei, God hasena mo verea vara enau natataholo mata noku rasua hinia, 10 matanvara a levosahi Kristo peresi na suiha nonasauteterahi, ale na opoia vara a sorotahiperesia na nona rani rilangi, ale a sohenana nona mateia, 11 ale, matan la hinau

* 3:2: viriu: Paul mo lo vere vara Jew enira viriu, enira haratu sei la rilangi vara la tairalihi na tamlohi.

Page 247: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philippians 3:12 244 Philippians 4:18tari sei vara enau sohena, a pa lavi nasauteterahi na mateia.

12 Na sopo verea vara na pete lavi lahinau tari atu moiso, teni vara God movaiau na tataholo vevuhi moiso, pani na lotutunguia vara a lavi la haratu sei KristoIesu mo vironiau matara. 13 La vorai peresina vevorai, na sopo verea vara na laviranokumoiso, pani hina aulumatea na lo tauna romiku vara a vaia enia harihi: na sopomele tauri na hinaun tuai, pani na lo kilauna hinau mo lo mai, 14 ale na lo tutunguiavara a kakau na isoisona, matan vara a laviotori atuna tukaGodmo toviaumatanahinKristo Iesu.

15Mo ruhu vara enra sei ra jea na malelerasua, ra lo romromi sohena. Pani varakilakilau non tea mo sopo sohena, God i pavujangia vara sava na lo verea mo tataholoisamim. 16 Hina aulu hin la hinau sei ralavira moiso enia vara ra usuri na sava rapete levosahia moiso vara la tataholo.

Tunguhi Na Palon Paul17 La vorai peresi na vevorai, ha pulu-

tahi ha tutungui na paloku, ale ha kilaumamahuni la haratu la lo hahau usuritovongi sei kama lo sile kamim hinia.18 Matan sohen na pete verea isamimmoiso, ale nake na lo mele verea isamimna romsati, vara tamlohi matuvana la lohahau sohena meresahi na sava Kristo movaia na nona talopeilopei. 19 Isoisona eniala pa hase komora, nora god eniamasalora,la retihapahapa na nora vavahinau matamahanuhanu, la lo tau na romira na hinaumata varama purongo. 20 Pani enra tamlo-hin tuka, ale ra lo kilau matan nora Jujuri ipa tai ea, enia Moli Iesu Kristo, 21 enia i paposi na epera la mai la tataholo na epenasei mo ruhuruhu jea, i pa vaia hin suihaatu sei mo lo vai na hinau tari la toho naruhuruhuna.

41Matan haratu, la vorai peresi na vevo-

rai, na lo opoi kamim, ale na opoia varaa mele hite kamim, matan ka vaiau naavulahi, kamim sohena noku otori, ha tururilangi hin Moli, la tapalaku ruhuruhu.

Romin Paul2Na usia rilangi vara Euodia enia Synty-

che la avulahi hinira rua hin Moli. 3 Io, alena lo usiho tapalaku ruhuruhu, o tueni laharai atu, enira la lo voko jara matea pere-siau hin rani atu na lo vavahinau atu mata

Retiruhu peresi Clement peresi la tatuatapalaku atu mata vavahinau, la haratu seihijara la lo toho na Puku mata Mauri.

4Ha avulahi hinMoli tarea, amele verea,ha avulahi jea! 5 Ha vujangi na nomimposposi ruhu isana tamlohi tari. Moli molo mai mariviti.

6 Ha sopo romkaka hin te hinau hatea,pani na hinau tari na nomim usiusi isanGodmatan te hinau, ha veremeje isana, aleha vere na nomim opoia. 7 Ale vara ha lovaia sohena, tamata non God atu tamlohila sopo levosahia, i pamatahi namapumimperesi na romimim hin Kristo Iesu. 8 Isoisohinau la vorai peresi na vevorai, sava movararuhu, sava la tataholo mata sile naoloolo hinira, sava mo tataholo, sava movokevoke, sava mo ruhu, sava mo tataholovara ra opoia, vara te posposi ruhu teni tehinau mata hasohasoa, ha tau na romimimhinira. 9 Ale sava hinau, ka levosahia, kalavia, ka rongoa, ale ka hitea hiniau, hahahau hinira, ale God mata tamata i patoho peresi kamim.

Paul Mo Vere Meje10Na avulahi tavera hinMolimatan nake

ka lo mele romromiau. Na levosahia varaka romromiau, pani mo sopo te masapavara ha eri vujangia. 11 Na sopo vereaharanike matan te noku opoia, matan nalevosahi na malele vara a avulahi na savamo masese na mauriku. 12 Na levosahina mauri tilavono, na levosahi na mauritavtav, na levosahi na hina luhu mata avu-lahi na hinau tari la mai na mauriku, varaa masu teni a marohati, vara tanga mo lomasurere, teni te rani na vejuveju. 13 Aeri vai na hinau tari matan Kristo mo lotueniau. 14 Pani ka meje tavera isamimmatan ka lo tueniau na noku rani rilangi.

15 Kamim mara Philippi ka levosahiavara na pongi tiroma ka rongo na Retiruhu,ale na rani na malue Macedonia, mo sopote vao kalesia tinapua vara i tueniau nasilesilea, pani kamim hasemim purongo.16 Matan na rani na lo toho Thessalonica,ka sohai na hinau vaha visa vara i tueniau.17 Na sopo verea matan na lo kilau matasilesilea, pani na opoia vara hamele lavi navua ruhuruhu mata nomim posposi ruhu.

18 Pani na lavi la otori sei ka sohaira momai isaku peresi Epaphroditus, ale hinautari sei la marivi savulevule la jeu na nokuopoia. Hinau sei ka vaia isaku mo sohenamalamalai matea ponana mo ruhu, mo

Page 248: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philippians 4:19 245 Philippians 4:23tataholo na nahon God, ale mo avulahihinia. 19 Ale noku God, i pa sile kamimna hinau tari ka opoia i usuri na nonatavtav ruhuruhu hin Kristo Iesu. 20 IsanGod Tamara, hasohaso i sahe isana matarani tui tui, amen. 21 Ha sile na reti-oloolo i vano isana tapuhi tari non Godhin Kristo Iesu. La vorai kalesia nike, la lotoho peresiau, la sohai na nora retiolooloisamim. 22Tapuhi tari nike, la sohai nanoraretioloolo isamim, la haratu la lo vavahinauna lolo iman supe matan Rome sohena laopoia mo tavera vara ha levosahi na noraretioloolo isamim. 23 Romruhu non noraMoli Iesu Kristo i pa lo toho na maurimim.

Page 249: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Colossians 1:1 246 Colossians 1:19

ColossiansLetaPaul Mo Ulia Isana MaraColossaeLeta NikeColossae enia taon tavera mo aulu na

jara matan Asia Minor, mo lo toho Opaena vanuan Ephesus ale la asa asau. Paulmo sopo lo vano ea hin te rani, pani moavulahi matan mo levosahia vara rasuanona kalesia ea hinKristomo lomauri (1.3–7; 2.6–7). Epaphrasmo vujangi na Retiruhuisara tiroma, enia mara Colossae, pani eniamopa lo toho na ima rilangi peresi Paul hinrani atu Paul mo uli leta nike. (1.14;4.3, 10,18).

Tamlohi roroha la marivi hin jara atu(1.27), ale hai la lo lavi na romromi tinapuala sopo vararuhu (2.16–23). La jalio naretivararuhu, la lo romromia lara tamlohi ipa mai i tataholo na nahon God vara i horona masalo epena. La lo hasohaso na angeloperesi na suiha tinapua na tuka, pani Paulmo opoia vara la levosahi mamahunia varaKristo mo aulu jea na suiha tari na jaratari, mo lo toho na tuka peresi God Tamana(3.1). Moiso matan vara la pa haso IesuKristo purongo.Hite Leta Nike

1. Reti Tiroma (1.1–2)2. Usiusi Mata Vere Meje (1.3–8)3. Kristo Peresi NaNonaVavahinau (1.9–

2.19)4. Mauri Paro Hin Kristo (2.20–4.6)5. Isoiso Retireti (4.7–18)1 Enau Paul, enau vaharule matea non

Kristo Iesu na masalon God, peresi Timo-thy, enia voraira, 2 enau na lo uli leta nikeisana tapuhi non God la vorai kalesia seila romturu rilangi hin Kristo atu Colossae,romruhu isamim peresi na tamata mo taiisan God Tamara.

Usiusi Non Paul3 Tarea kama lo vere meje isan God,

Taman nora Moli Iesu Kristo na rani kamalo usiusi matamim, 4 mo tapulo na ranikama rongo na sorasoramata nomim rasuahin Kristo Iesu peresi na nomim opoiaisana tapuhi non God, 5 ka lo vaia sohenamatan ka romtoho na hinau God mo tauana tukamatamim, hara sei ka rongoamoiso

na retivararuhu na Retiruhu, 6 Retiruhusei mo mai isamim, enia mo vano ralihina varama, mo lo vua mo posi na tam-lohi, ale mo talulu, sohen mo vaia isamimmo tapulo hin rani atu ka rongoa, ale kalevosahi mamahuni na romruhu non God,7 sohen ka hitevosahia moiso isan Epa-phras, voraira volitusi tinapua sei na nonavujangi na Retiruhu isamim, enia mo loromturu rilangi na vavahinau non Kristomatamim, 8 ale mo verea isamam sohenasava opoia non Tanumen God mo lo tohoisamim.

9 Ale matana, mo tapulo hin raniatu kama rongoa, kama lo usiusi tareamatamim, kama lo usia vara,

TanumenGod i sile kamim, na lelevosahiperesi na levosahi tari, matan vara hapa levosahi mamahuni na masalon God,10matan vara ha pa hahau na mauri ruhu,sohena God mo avulahi hinia, ale ha vuana nomim vavahinau ruhu tari, moisomatana, ha pa levosahi God imele ruhu jea.

11 Kama lo usiusi vara ha pa rilangi nasuiha tari na nona suiha tavera ruhuruhujeamatan vara ha pa turu rilangi na nomimromperavu peresi na nomim rani rilangi,ale na posposi mo avulahi ruhu, 12 ha veremeje isan Tama matan enia mo vai kamimka tataholo vara ha lavi hinau atu God motaua moiso mata nona tapuhi, haratu lamauri hin malarani atu retivararuhu molo silea, 13 God enia mo jurira na suihanroroha, ale mo lavira ra mai hin mauri atunon Natuna sei God mo aulu hinia,

Kristo Enia God Tataholo14Ale hinia, Godmo volituhura, mo romi

na nora hina sasati.15Natun God enia niniun God, haratu ra

sopo eri hitea, enia mo vora tiroma nonGod, ale mo aulu na vavahinau tari nonGod, 16matan Kristomo vai na hinau tari lapala, hinau tari na tukaperesi na varama, laharatu ra eri hitera peresi la haratu ra sopoeri hitera, suihan supe aulu teni suihanmoli, teni tamlohi aulu, teni la haratu lalo tauri na suiha, hin Natuna, hinau tarila pala na nona suiha matan vara la oloolohinia, 17 ale enia mo tiroma na hinau tari,ale hinia, hinau tari la lo toho la sorotahimo ruhu.

18 Enia patu epena, epena enia vao kale-sia tari, enia mo tiroma, enia mo tiromahin la haratu la pa turu na mateia, matanvara enia i pa tiroma i aulu na hinau tari,19matan Godmo avulahi vara enia i lo toho

Page 250: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Colossians 1:20 247 Colossians 2:16vevuhi hin Natuna, 20 ale hinia, God mosari tamata na hinau tari na tuka peresina varama na raena na nona talopeilopeimatan vara la pa toho na ruhuruhuna.21 Ale tiroma moiso kamim ka vinano isanGod, ale ka nona meresahi mata romimimla vai kamim ka vai na vavahinau sasati,22 ale nake natu, mo sari tamata na epenana nona mateia, ale mo vai kamim katapu ka vokevoke, ale tea i sopo eri tuvaikamim na nahon God, 23 vara tarea ha lotauri rilangi na nomim rasua, vara ha sopotinarihi na nomim romtoho na retitauhimata Retiruhu sei ka rongoa moiso, harasei la lo retivujavujangia isana tamlohi tarina varama, hara sei enau namai na volitusimatana.

Vavahinau Non Paul24 Nake na lo avulahi matan vara na

epeku a lavi na rani rilangi matamim, nalo marivisi na sava mo vejuveju na ron-gohaji non Kristo na noku vavahinau nalo vaia mata epena, epena enia vao kale-sia tari, 25 hara sei God mo tauau varaa mai nona volitusi matana, mo vironiaumatamim vara a vereuli vevuhi na Reti nonGod isamim, 26 ale romromi luhu atu Godmo jarohia tuai tuai isana mahapi tamlohi,pani nake mo vujangia isana nona tapuhi,27 isana tapuhi natu, God mo hatihia vara ivujangi na nona romromi luhu mata nonaromruhu i malue na jara taveramatan varatamlohi roroha la pa levosahia vara moruhuruhu jea sohena sava, romromi luhusei enia harihi: Kristo mo lo toho hinkamim, enia pulo romtoho atu mo vereavara ha pa lavi na oloolo tavera jea peresia,28 na lelevosahi atu Tanumena mo lo silea,kama lo retivujavujangi hin Kristo, alekama lo retiroaroahai isana tamlohi tari,ale kama lo vujangi na tamlohi tari, matankama opoia vara kama pa sile na tamlohitari isan God la jea hin Kristo. 29Matan har-ihi, enau na lo vavahinau rilangi na maleletari a eri vaia, pani na lo vaia na suihanKristo mo lo vavahinau rilangi hiniau.

2Hasohason Kristo

1 Na opoia vara ha levosahi na nokukalvono tavera vara a matahi na romimimperesi la haratu la lo toho Laodicea, moisola haratu la sopo lo hite na nahoku hinte rani, 2 matan vara a eri retituetueni namapura vara la mai na vao matea na nora

opoia, matan vara la pa marivi na levosahiruhu sei mo tai na levosahi mata hina luhunon God sei, enia natu, Kristo, 3 ale Godmo jarohi na nona tavtav mata lelevosahiperesi na levosahi tari hin Kristo hasena.

4 Na lo vere reti sei isamim matan varatea i sopo halu kamim na nora retimemeji.5 Hina purongo vara na sopo toho peresikamim, pani romiku mo lo toho isamim,ale na avulahi matan na hitea vara ka lohase kilau kamim, ale ka lo turu rilangi nanomim rasua hin Kristo.

Kristo Mo Vaira Ra Materi6 Matan haratu, sohen ka lavi Kristo

Iesu sohena nomimMoli, ha hahau sohenanona tamlohi la lo hahau, 7 ha tau nawarimim hinia, ha ulua hinia vara ha patoho jejeu na nomim rasua usuri vujangisei ka lo lavia moiso, ale tarea ha tatamahumata vere meje isan God matana. 8 Halo kilau, mo sopo ruhu vara tea i tikaulejikamim na nora romromi purongo teni nanora retireti halu usuri na posposi tamlohiperesi na posposi mata tau na rasua na vuivarama, pani la sopo usuri na vujangi hinKristo, 9matan hin Kristo, God mo lo tohovevuhi na epen tamlohi purongo, 10 alemo vai kamim ka marivi hinia, enia haratumo patun la haratu la aulu tari peresi laharatu la lo tauri na suiha. 11Ale hin Kristo,kamim ka tairalihi, pani mo sopo tairalihiatu na epemim, pani haratu Tanumena movaia sei mo tai narihi na nomim hehe namaurimim, 12hinau atumomasese hin raniatu ka paptijo hin Kristo, mo sohen Godmotavuni kamim peresia, ale ka mele turu namauri paro peresia matan ka rasu na suihatavera non God, haratu mo lo sauteterahiKristo namateia. 13Tiromaka lomatematanomim hehe matan mo sopo lo tai narihina masalo varama na maurimim, moisonake God mo vai kamim ka mauri peresiKristo matan enia mo romi na nora hehetari, 14 Ale mo sohen nora hehe la lo tohona pepa matea la lo tuvaira mo usuri naleu non Moses, pani God mo jarai narihiramo lavi pepa atumovosaea na talopeilopei,15 vararuhu, Kristo mo lavi narihi na suihaisan la haratu la lo aulu tari peresi la haratula lo tauri na suiha na varama, ale mo vairala mahanuhanu na naho tamlohi hin raniatu na nona talopeilopei.

16Matan hinau sei ha sopo majinga varatea i ari kamim mata hanhani teni na savaka lo inua, teni matan te rani tavera, tenimatan te rani tavera mata vitu paro teni

Page 251: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Colossians 2:17 248 Colossians 3:17te rani tapu hatea, 17 matan la hinau seienira roro hinau purongo mata hinau i papala, pani hinau atu mo mai moiso, eniaKristo. 18 Ha sopo majinga vara tea moopoia vara i tau narihi kamim na nomimrasua, matan enia mo lo verea vara kasopo hase tauhoro kamim hin te hinau, alevara ka sopo lotu na angelo mo lo vereavara mo hitera na nona mavuho, matanenia mo lo mangisi mata nona romromivarama purongo, 19 ale mo sopo sorotahihin Kristo, enia natu, patu epena tari, panienramanmanina rilangi peresi na sorosoroepena, ra ulua ra sorotahi hinia matan ralavi na ulua mo tai hin suiha atu God mo losilea.

Mauri Paro Hin Kristo20 Ale matan hin Kristo ka mate moiso,

ale mo vai kamim ka materi na suiha vuisasati mata varama, ale mata sava ka palo romromi sohena tamlohi varama, aleka lo oloolo na leu sohen harihi: 21 “Hasopo eri tauri hinau sei! Ha sopo erihani hinau sei! Ha sopo tikeli hinau sei!”22 La retileu sei enira vujangi nona tamlohipurongo, ale i pa sopo tuai la hinau sei lapa tihai. 23 Vararuhu, tamlohi la pa hiteavara la retileu sei enira la hina lelevosahina malele rasua tataholo, na posposi ro-matano, peresi na hase tauhoro, pani lahinau sei la pa sopo eri tueni tea vara i horona nona romromi hehe teni masalona.

3Ha Kilau Matan Tuka

1 Matan God mo pete sau kamim namauri paro peresi Kristo moiso, ha tau naromimim hin mauri atu na tuka, hin jaraatu Kristo mo lo sakele na jara suiha taveraatu na matuan God, Psa 110.1.2 ha tau na romimim na hinau matan tuka,pani i sopo na hinau mata varama, 3matankamim ka mate moiso, ale maurimim la lojarohi peresi Kristo hin God. 4Maurimim lalo toho hin Kristo, ale hin rani atu i pa mai,kamim sohena, ha pa pala peresia na nonahasohaso tavera.

5Ale matan haratu, ha vilimatei na hinahehe mata varama na lolomim sohen har-ihi: mauri maji, posposi lumiha, romusuriharai, masalo sasati, ale posposi hanmaruasei enia pulo hinau mata lotulotu vono,

6matan talai lolokoru non God mata hehemo lo mai isan la haratu la lo vai la hinauatu. 7 Kamim sohena, ka lo vaira namaurimim tuai hin rani atu ka pa lo tohona mauri varama. 8 Pani nake, ha taunarihi la hinau sei na verea moiso, ale lahinau sohen harihi: lolokoru, lolokoru pa-tumim, vaisatihi na tinapua, retisasati hinGod, teni vara jingomim la retisasati tenivarikali. 9Ha sopo haluhalu kamim matanka pete tau narihi mauri tuai atu moisoperesi na nona posposi hehe namaurimim,10 ale ka pete lavi na mauri paro moiso seitarea mo lo mele ulua na levosahi, ale molo mele posi mai tataholo na niniun haratumo vai mauri paro sei. Gen 1.26.11 Nake, mo sopo te hinau vara tamlohiroroha, teni Jew, teni haratu mo tairalihi,teni haratu mo sopo tairalihi, teni tamlohiroroha, teni tamlohi sasati mara Scythia,*teni slev, teni tamlohi teri, pani Kristo eniapatu hinau tari, ale eniamo lomauri hiniramo isoiso.

Posposi Tamlohi Rasu12Alematankamimkaharatu sei Godmo

opoira, God mo vironira, God mo tapuhira,ha ruru na romopoia, romruhu na tamlohitinapua, romatano, rommalum, romper-avu, 13 Ale vara te vorai tinapua mo vaite hinau mo hehe isamim, ha romperavuisana, ale vara tea mo vai te retireti matante vonamim, ha romia, matan Moli moromi kamimmoiso, kamimha pa hase romikamim. 14 Ale aulu hin la hinau nike, haruru na opoia matan enia mo lo sorotahina hinau tari, ale ha pa eri turu jara matea.15 Ale ha tutungui na tamata non Kristoi aulu na mapumim, matan God mo vaikamim ka vao epe matea, ale mo tovikamim vara ha toho na tamata, ale varatarea ha lo vere meje. 16Ha lavi vevuhi nareti non Kristo na lolo mapumim, matanvara tarea ha eri tau na romimim hinira.Ale ha vujangira isamim hasemim, ale havaitataholoi kamim hatehateahi na malelelelevosahi tari, ale na lolo mapumim haavulahi vara ha lalavete na vete matapsalm, ale vete la sile na hasohaso isanGod peresi na vete Tanumena mo silera naromimim. 17 Ale vara sava ka lo vaia tenika lo verea, ha sopo romaliho vara kamim

* 3:11: teni tamlohi roroha, teni tamlohi sasati mara Scythia: Tamlohi roroha la tamlohi sei la sopo levosahi na leonmara Greek, ale mara Scythia la lavi na hija mata vilimatei na tamlohi.

Page 252: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Colossians 3:18 249 Colossians 4:18ka tamlohi non Moli Iesu, ale tarea ha veremeje isan God Tama hinia.

Retireti Mata Posposi Oloolo18Harai lahi, ha oloolo na tuamimmatan

eniamo tataholo na nahonMoli, 19 tamlohilahi, ha opoi na naroumim, ale ha sopovai na hinau rilangi isara. 20 Natuvarihi,ha oloolo na tamamim peresi na tinamimna hinau tari, matan haratu enia God moavulahi hinia. 21 Tama, ha sopo plele nanatumim, vara i vono, la pa maloko vara latapurongo isamim.

22 Kamim slev, tarea ha lo oloolo nanomim tamlohi tavera nike na varama, hasopo vaia mata tamlohi purongo, teni havaia mata rom tamlohi tinapua i avulahihin kamim, pani, ha vaia vararuhu na ma-pumim matan ka lo sile na oloolo taveraisan Moli. 23 Sava vavahinau ka lo vaia,ha vaia na mapumim sohena vara nonGod, mo sopo nona tamlohi, 24 matan kalevosahia vara Moli i pa sile na korumimsohena nomim otori. Ka lo volitusi isanMoli Kristo, 25 matan ka levosahia varaharatu mo lo vai na hina sasati i pa lavina voli hina sasati mo vaia, matan God mosopo tametame tea.

Deut 10.17; Eph 6.94

1 Kamim la tamlohi tavera, ha kilaumamahuni na nomim slev na posposi ruhu,matan kamim sohena, ka levosahia varanomim tamlohi tavera sei,Moli na tuka,molo kilau kamim.

Usiusi Matan Paul2 Ha turu rilangi na nomim usiusi, ha

romromi mamahuni na sava ka lo usiusimatana, ale ha vere meje na mapumim ivano isana, 3 ha usiusi matamam sohena,ha usiusi vara God i sile te masapa matanvara kama pa vereuli na nona retisohaisei mo lo vujangi na nona romromi luhuhin Kristo, haratu natu, na lo toho na imarilangi matana, 4 ha usiusi mataku vara apa vereulia i pa memera i ruhu na maleleGod mo opoia. 5 Ale mo ruhu vara ha sopotoho purongo na nahon tamlohi atu la soporasua, pani ha lo usuri na posposi tataholonon Moli. 6Mo ruhu vara tarea na nomimretireti, ha retiholoholo, ha romromi nasava reti ka verea, ale ha pa tatamahuvara ha pa rarami mamahuni na tamlohihatehateahi sohena sava.

Retioloolo Isan Tapalan Paul

7Tychicus voraira atu enra ra opoia, eniatapalaku volitusi matea non Moli, tareamo lo romturu rilangi na vavahinau nonMoli, enia i pa sorahi na sava na lo vaiaisamim, 8 ale na lo rule Tychicus isamimmatan haratu, vara ha pa levosahia varakama lo toho sohena sava, ale vara i eriretituetueni na mapumim, 9 moiso Ones-imus mo lo usuri Tychicus, enia vorairamatea, ra opoia mo romturu rilangi, eniavonamim matea, ale la pa sorahi na savahinau kama lo vaira nike.

10 Aristarchus, enia mo lo toho peresiauna ima rilangi nike, mo sile na nona re-tioloolo isamim, moiso Mark atu vorainBarnabas, korong ka lavi te reti moiso varai pala isamim, ale ha pa lavia, 11 peresina tamlohi matea hijan Iesu la lo toviaJastas. La harihi tupu visalete purongona Jew tari la lo vavahinau matan mauriatu God mo aulu hinia peresiau nike, alena avulahi tavera mata enira la lo tueniau.12 Epaphras, enia vonamim matea, eniavolitusi non Kristo Iesu, mo sile na reti-oloolo isamim, mo lo usiusi rilangi tareamatamim na nona usiusi matan vara ha pamai ha pa jea, ale ha levosahi mamahunina masalon God. 13 Enau a eri vereaisamim vara enia mo lo vavahinau rilangimatamim peresi la haratu Laodicea peresila haratu Hierapolis. 14Doctor Luke vorairasei ra opoia, peresi Demas, enira la sile nanora retioloolo isamim. 15Ha sile na nokuretioloolo isana vorai kalesia atu Laodicea,ale isan harai atu Nympha peresi na vaokalesia la lo matavuhi na imana. 16 Alevara ka evi leta nike isamim mo isoiso, hamele evia isana vao kalesia la lo matavuhiLaodicea. Ale mo ruhu vara ha evi leta atuna pete sohaia tiroma moiso isan la haratuLaodicea. 17 Ale ha verea isan Archippusvara, “O vaihitea vara o vai marivisi navavahinau non Moli sei mo lo silea isam.”18 Enau Paul na lo uli la retioloolo nike nalimaku haseku.

Ha sopo romaliho vara enau na lo tohona ima rilangi, ale romruhu non God i patoho isamim.

Page 253: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Thessalonians 1:1 250 1 Thessalonians 2:4

1 ThessaloniansTiroma LetaPaul Mo Ulia Isana MaraThessalonicaLeta NikePaulmo tapulo na vao kalesia Thessalonica(2.13–14), ale mo sopo kilau matan te ma-nia, pani mo lo hani na masumasuna (2.9).Tiroma, la kalesia atu la lo lotulotu vono(1.9), pani nake la turu rilangi hin Moli, alemata nora oloolo, Retiruhu mo vano ralihihin jara atu (1.8).

Tamlohi hai atu, la turuleji hin Paul, alemo rovo mo vano Athens, pani mo ruleTimothy mo vano vara i rohira Thessa-lonica (3.1–5). Timothymaramomele hilu,mo verea isan Paul mara la lo turu rilangiale vara la lo hahau na opoia (3.6–10).

Kalesia hai Thessalonica la sopo voko,la lo toho purongo matan la lo romromiavara i pa sopo tuai Moli i pa mele pala navarama (4.11–12). Hai la lo romkaka matante vonara la mate moiso pani Kristo mosopo lo pala, la pa mele turu teni mo vono?(4.13–15), Paulmo retinanauhira, mo vereamara la lo hahau usuri na masalon Godtarea (5.1–11).

Mo ruhu vara tarea ra lo romromi nasava Paul mo verea akerihi:

‘Ha avulahi tarea, ha lo tatamahu matausiusi tarea, ha vere meje mata hinautari, matan harihi enia masalon God hinKristo Iesu matamim.’ (5.16–18)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–3)2. Tovongi mata rasua nona Kalesia

Thessalonica (1.4–3.13)3. Mauri atu God mo avulahi hinia (4.1–

12)4. Vara Moli i mele pala (4.13–5.11)5. Isoiso Retioloolo (5.12–28)1 Enau Paul na uli leta nike isamim vao

kalesia sei Thessalonica, na hijanGodTamaperesi Moli Iesu Kristo, Silas peresi Timo-thy la lo toho peresiau nike.

Romruhu peresi na tamata i pa tohoisamim.

Nora Rasua2 Kama lo vere meje isan God tarea

matamim mo isoiso na nomam usiusi,3 kama lo vere kamim isan nora GodTamara, mata nomim voko sei ka lo

vaira mata nomim rasua, ale mata nomimvavahinau sei ka lo vaira mata nomimopoia, peresi na nomim turu rilangi tareasei ka lo vaia matan ka lo romtoho matannora Moli Iesu Kristo.

4 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, God mo opoi kamim, ale kamalevosahia mo ruhu vara God mo vironikamim, 5 matan nomam Retiruhu mo maiisamim, mo sopo mai na retireti purongo,panimomai peresi na suihamatanTanumeTapu mo tueni kamim matan vara ha palevosahia i ruhu vara Retiruhu enia movararuhu. Kamim ka levosahia mo ruhuvara posimam hin rani atu kama lo tohoisamim mo sohena sava matamim, 6 aleka lo tovongi kamam peresi Moli matankamim ka lavi na Retiruhu, hina purongovara ka lavi na rongohaji sasati matana,pani ka avulahi na avulahi non TanumeTapu, 7matan kamai sohena tovongimateaisana tamlohi rasua tari Macedonia peresiAchaia. 8 Mata reti non Moli sei mo lomalue isamim mo roroa Macedonia peresiAchaia, ale nomim rasua hin God mo roroana jara tari, ale mo vaia kama sopo eri melevere te hinau mata nomim rasua isara.9Matan enira hasera la lo mele verea varaka lavi kamam na posposi ruhu sohenasava na nomam hahau. La verea sohenasava ka vahari na tamasi, ale ka posi kavano isan Moli matan vara ha volitusi isanGod vararuhu sei mo lo mauri, 10 ale ka losaovimatanNatuna sei i pa tai na tuka, Godmo sauteterahia na mateia, Iesu, enia mojurira na talai lolokoru non God mata hehesei mo lo mai.

21 Kamim ka levosahia mo ruhu la vo-

raiku peresi na vevoraiku ruhuruhu, varanomam mai isamim mo sopo vano hinapurongo. 2 Pani hina purongo vara kamalavi na rongohaji moiso na nora vailejlejihin kamam Philippi, sohen ka levosahia,pani kama lo turu rilangi hin nora Godvara kama lo vereuli na Retiruhu non Godisamim na livuha rani rilangi. 3 Matannomam ngurunguru matamim, mo sopomalue na hinau mo sopo tataholo teni nahina lumiha, teni vara kama vaihitea varakama halu, 4 pani matan kama lo retiretisohena vaharule sei God mo majinga hinkamam vara kama lavi na Retiruhu. Kamasopo vaia matan vara tamlohi la pa avulahihin kamam, pani vara God i avulahi, enia

Page 254: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Thessalonians 2:5 251 1 Thessalonians 3:7natu, haratu mo lo arira vara ra lo vai tevavahinau mata sava. 5 Matan kama sopomai isamim mata haruharu sohen ka lev-osahia, teni vara kama tapala peresi kamimmatamania, haratu Godmo levosahia, 6alekama sopo ale na hasohaso nona tamlohi,mo sopo isamim teni isan te tinapua, 7hinapurongo vara mo tataholo vara kama usite hinau isamim matan kamam kama va-harule non Kristo. Pani kama mai isamimna posposi malum sohena harai vasusumatea mo lo susui na natuna, ale mo lokilaura. 8 Ale matan kama opoi kamim motavera, mo vai kamam kama avulahi varakama sile kamim na Retiruhu non God,alemaurimam sohena, kama silera isamim,matan ka mai ka vorai ruhuruhu isamam.

9Matan ka levosahia la voraiku peresi navevoraiku ruhuruhu, vara na rani kama loretivujavujangi isamim, kama voko rilangina rani peresi na vutepongi mata maniamatan vara kama sopo tau te tetehi isan tevonamim. 10 Kamim ka levosahia, ale Godmo levosahia vara nomamposposimo tapuisamim sei ka rasua, ale mo tataholo so-hena sava, ale mo sopo te hinau i sati varatea i pa eri pisuhi kamamhinia. 11Matan kalevosahia vara mo sohena sava isana tatamatea peresi natuna, 12 kama lo ngurun-guru hin kamim, ale kama lo retituetuenikamim, ale kama lo verea rilangi vara hahahau na mauri sei God i pa avulahi hinkamim hinia, enia natu, mo tovi kamimvara ha mai hin nona mauri atu enia mosupe hinia peresi na hasohasona.

13 Ale kama lo vere meje isan God tareamatan hin rani atu ka lavi na reti nonGod isamam, ka sopo lavia sohena retiretinona tamlohi purongo, pani reti non Godvararuhu, ale mo lo vai na nona vavahinauhin kamim sei ka rasua.

14 Matan kamim ka vorai kalesiaruhuruhu, ka tovongi na vao kalesiatinatinapu hin Kristo Iesu non God hinJudea, matan ka lavi na rani rilangi isanatahisamimmo sohena tamlohi rasua Judeala lo lavia isana Jew.

15 Enira la haratu sei la vilimatei MoliIesu peresi na provet, la levuti narihi ka-mam, ale God mo sopo avulahi hinira, aleenira la lo turuleji na tamlohi tari, 16matanla turuhoro kamamvara kama sopo retiretiisana tamlohi roroha matan vara la pa juri.Hin posposi akerihi tarea la lo takonahina nora hehe mo sahe vara i marivi, pani

talai lolokoru non God mata hehe i pa jovivevuhi isara.

Romromi Non Paul17 Pani la vorai peresi na vevorai

ruhuruhu, mo tapulo hin rani atu la lavinarihi kamam isamim mata makomo rani— ka sopo mele hite na nahomam, panimapumam la lo toho isamim. Ale matankama opoia mo tavera vara kama eri melemai isamim, kama vaihitea mo rilangimatan vara kama mele mai. 18 Matankamam kama opoia vara kama mele maiisamim, vararuhu enau, Paul na opoia vahavisa, pani Setan mo lo turuhoro kamam.19 Matan sava natu, enia nomam romtohoteni avulahi teni rongorongo nona supekama pa avulahi tavera hinia na nahonMoli Iesu hin rani atu vara i pala? Eniakamim. 20 Vararuhu, kamim ka nomamhasohaso peresi na nomam avulahi.

31 Matan haratu, kama sopo eri mele

taurilatia i peravu, ale kama hatihia varakamam hasemam, kama pa lo toho Athens,2 Ale hitahu kama rule Timothy voraimameniamo tapala na vavahinau non Godmatasohai na Retiruhu non Kristo, vara i vaikamim ha rilangi i retituetueni kamim nanomim rasua, 3matan vara i pa sopo tea iromkaka na rani mata vaihite. Ka levosahimamahunia vara God mo vironi na ranimata vaihite vara la pa vaihitera. 4 Ka lev-osahia, na rani kama lo toho peresi kamim,kama lo verea isamimmoiso vara ra pa lavina nora tipahi, ale ka levosahia vara la pala.

5 Matan haratu, na sopo eri mele tau-rilatiau i peravu, ale na lo rulea vara ipa to hitea vara nomim rasua mo lo so-hena sava. Na matahu vara korong hinte malele Tiapolo mo halu kamim moiso,ale nomam kalvono korong la vano hinapurongo. 6 Pani Timothy mo pa palaisamam nakerihi, mo tai isamim, ale molavi na retiruhu mo verea mara, nomimrasua peresi na nomim opoia la lo rilangi.Mo vere kamam hinia vara tarea ka lo rom-romi na nora rani ruhu, ale vara kamim kaopoia jea vara ha mele hite kamam, sohenkamam kama opoia vara kama mele hitekamim. 7 Matan haratu la voraiku peresina vevoraiku ruhuruhu, hina purongo varakama lo lavi na rani rilangi tavera peresina rongohaji, nomim rasua mo vai kamam

Page 255: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Thessalonians 3:8 252 1 Thessalonians 5:3kama avulahi. 8 Ale nake, mauri mo meleruhu isamam matan kama levosahia varakamim ka lo turu rilangi hin Moli.

9 Kama pa vere meje isan God i tata-holo sohena sava matamim, matan ka vaikamam kama avulahi na nahon nora Godmatamim. 10 Tarea kama lo usiusi rilangivara kama pa eri mele hite kamim, alekama sile kamim na sava ka vejuveju hiniana nomim rasua. 11 Nake nomam usiusivara nora God Tamara hasena, peresi noraMoli Iesu i vai na malele tataholo varakama mai isamim. 12 Kama lo usiusi varaMoli i vai na nomim opoia i ulua, ale imarivi savulevule matamim hatehateahiperesi na tamlohi tari tinapua, sohen no-mam opoia mo vaia matamim. 13 God i pavai na mapumim la rilangi matan vara tea ipa sopo eri tuvai kamimhin te hinau, ale hatapu na nahon nora God enia Tamara hinrani atu nora Moli Iesu i pa mai peresi nanona tamlohi tapu.

4Posposi Atu God Mo Opoia

1 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, mele hinau matea, hin rani atukama lo toho peresi kamim, kama vujangikamim vara ha pa hahau sohena sava namaurimim vara ha vai God i avulahi, ale kalo usuria sohena. Ale nake na hijan MoliIesu, kama vere kamim vara ha lo ulua itavera hinia. 2 Matan ka levosahi vujangiatu kama lo taua na limamim moiso nasuiha non Moli Iesu. 3 Matan masalonGod mo sohen harihi, vara maurimim lavokevoke, ale ha toho asau na mauri maji,4 ale vara kamim hatehateahi ha levosahina malele mata hase kilau mamahuni naepemim na malele tapu vara tamlohi lapa hasohaso kamim matana, 5mo sopo namasalo epemim sohena tamlohi roroha lalo vaia.

6Ha sopo vai te hehe sei isan te voraimimkalesia hatea, teni ha halua hin maleleakerihi, matan God i pa sile na talai isanatamlohi sohena, vara la lo vai na hina satisohen harihi, sohen kama pete sile na no-mam retireti rilangi isamimmatara moiso.7 Matan God mo sopo tovira mata maurimo lumiha, pani vara ra hahau na maurivokevoke ruhu. 8 Matan haratu, vara teamo rohu hin la vujangi nike, mo sopo rohuna tamlohi, panimo lo rohu hin God sei molo silera na nona Tanume Tapu.

9 Nake, na posposi vorai la opoiopoira,kama sopo opoia vara kama mele uli tehinau isamim matana, matan kamim Godmo vujangi kamimmoiso vara ha opoiopoikamim. 10 Ale vararuhu, kamim ka opoina vorai kalesia tari ralihi Macedonia. Alela voraiku peresi na vevoraiku ruhuruhu,sava ka lo vaia mo ruhu, pani ha mele uluai tavera hinia. 11 Ha tau na romimim varaha usuri na mauri malum, ha sopo sohai nangalsumim na hinau non tinapua, ha hanina masmasumim hasemim sohena kamaverea isamim, 12 matan vara la haratu lasopo rasua la pa hitevosahia na nomim ha-hau, ale la hasohaso kamimmatana, matanvara ha pa sopo romtoho na tinapua.

Rani Sei Moli I Pa Mele Mai Hinia13 La voraiku peresi na vevoraiku

ruhuruhu, kama sopo opoia vara ha sopolevosahia vara i pa sohena sava isan laharatu la mate moiso teni vara ha tangisohen la haratu sei mo sopo te noraromtoho. 14 Ra rasua vara Iesu mo mate,ale momele turu, ale ra rasua vara God i pavai la haratu la mate moiso hin Iesu, la pamai peresi Iesu.

15SohenMolimo hase verea, kama vereaisamim vara enra sei ra pa lomauri, vara rapa toho i tikeli rani atu Moli i mele mai, rapa sopo tiroma hin la haratu lamatemoiso,16matanMoli hasena, i pa tai na tuka i sinaii ulo na retileu, peresi na leo supe nonaangelo matea, ale peresi na roroa trumpetnon God, ale la haratu la mate hin Kristola pa turu tiroma. 17 Ale hitahun haratu,enra sei ra pa lo mauri, ale ra pa lo toho,ra pa sahe peresira aulu na telangi varara pulutahi peresi Moli na masapa, ale rapa toho peresi Moli tui tui. 18 Matana, haretituetueni kamim hatehateahi hin la retinike.

5Isoiso Rani

1Ale nake, la voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, kama sopo opoia vara kama uli-uli isamim matan la rani sei, 2 matan kalevosahiamo ruhumoiso vara rani atu varaMoli i pa mele mai hinia i pa sohena tam-lohi vavanahomateamomai na vutepongi.3 Vara tamlohi la lo verea lara, ‘Tamatamo lo toho, ale ra tatamahu!’ Vahateapurongo, komokomo i pa jovi isara, sohenahari varihaji isana harai mata lavilavi. Lapa sopo eri rovo.

Page 256: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Thessalonians 5:4 253 1 Thessalonians 5:284 Pani kamim la voraiku peresi na vevo-

raiku ruhuruhu, ka sopo toho na rorohamatan vara rani atu i vai kamim ha pahutu kamim sohena ka hutu kamim natamlohi vavanaho matea. 5 Kamim moisoiso ka natun malarani, ale nomim ha-hau enia mata rani. Enra ra sopo matavutepongi teni mata roroha. 6 ale matana,ra sopo sohena tatuara sei la lo juruvi,pani ra tatamahu, ale ra hase taurilatira.7Matan la haratu la lo juruvi, la juruvi navutepongi, ale la haratu la lo putu na wairilangi, la putu hinia na vutepongi. 8 Panimatan enra ra tamlohi mata malarani rahase taurilatira tarea, ra ru na rasua peresina opoia sohena rurumata tingting matea,ale nomim romtoho mata juri i pa sohenahatmateamata vuro. 9Matan Godmo sopovironira vara i pa sile na nona talai lolokorumata hehe isara, pani matan vara ra lavina juri hin nora Moli Iesu Kristo. 10 Eniamo mate matara matan vara hina purongovara ra lo kilau teni ra juruvi, ra pa tohoperesia. 11 Matan haratu, ha retituetueni,ale ha tueni kamim hatehateahi sohen kalo vaia nake.

Isoiso Retireti12Nake kama lo usi kamim la vorai peresi

na vevorai ruhuruhu vara ha sile na olooloisan la haratu la lo voko rilangi isamim,haratu la aulu hin kamim hin Moli, alela lo retiroaroahai kamim. 13 Matan savala lo vaia ha silera na oloolo tavera naopoia mata nora voko. Ale ha sopo vasvasperesi na tinapua. 14 Ale kama lo usiarilangi isamim la voraiku peresi na vevo-raiku ruhuruhu vara ha retiroaroahai laharatu la maloko, ha retituetueni la haratula matahu, ha tueni la haratu la sopo suiha,ha romperavu isan tamlohi tari. 15 Ha lokilau matan tea i sopo kele na hehe peresina hehe, pani tarea ha vaihite vara ha vaina posposi ruhu isamim hatehateahi, aleisana tamlohi la sopo rasua.

16 Ha avulahi tarea, 17 ha lo tatamahumata usiusi tarea, 18 ha vere meje matahinau tari, matan harihi enia masalon Godhin Kristo Iesu matamim.

19 Ha sopo vuni na hapu Tanumen God,20 ha sopo hitelehilehi na sava tamlohirasua tinapua mo verea vara Tanumen Godmo vujangia isana. 21 Pani ha tapurongohinia, ale ha vaihite na sava mo verea vara

la vararuhu teni, ale ha taurilati na savamoruhu. 22Ha toho asaunahinau tari la sasati.

Usiusi Non Paul23 Nake God mata tamata, enia hasena i

pa vai kamim ha tapu vevuhi, God i pa vaimamahuni na tanumemim, na maurimimperesi na epemim matan vara la pa tohovokevoke, ale tea i sopo eri tuvai kamimhin te hinau na mele mai nona nora MoliIesu Kristo. 24 Haratu sei mo tovi kamimenia i pa sopo eri tope na nona retitauhi,vararuhu enia i pa vaia.

25 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, ha usiusi matamam.

26Ha sile na retioloolo mata opoia isanavorai peresi na vevorai ruhuruhu tari.

27 Na lo retileu isamim na nahon Molivara ha evi leta nike isana vorai kalesia moisoiso.

28 Romruhu non nora Moli Iesu Kristo ipa lo toho isamim.

Page 257: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Thessalonians 1:1 254 2 Thessalonians 2:4

2 ThessaloniansHarua LetaPaul Mo Ulia Isana MaraThessalonicaLeta NikeHin leta nike Paul mo lo veremeje isan Godmatan nora rasua mo lo ulua (1.3), hinapurongo vara la lo lavi na rani rilangi, paniPaul mo verea mara God mo lo vaihite nanora rasua (1.4–5).

Kalesia hai Thessalonica la lo romromialara Paulmo sohai na leta isaramoisomaraMoli mo mele pala moiso (2.2). Pani movono, Paul mo retiroaroahaira vara la sopotinarihia vara tea i halura sohena matanIesu i pa sopo pala matan te hinau la pamasese tako (2.3–12).

Paul sohena mo lo retiroaroahairamatan vara la sopo toho purongo (3.6–10),ale vara la lo kilau vara tea i rohu vara ioloolo na nona reti hin leta nike.

Paul mo verea mara God i pa sile na talaitavera isan la haratu sei la rohu vara la rasuna nona reti hin pongi atu mo lo mai:

‘Ale matana, God i pa sohai na hinahaluhalu isara, matan vara la pa rasu lahinau haluhalu atu. Matan vara eniramo isoiso la pa lavi na talaimatan la soporasuna retivararuhu,matan la lo avulahina hehe la lo vaira.’ (3.11–12)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–2)2. Moli i pa ari na varama (1.3–12)3. Moli mo sopo mele pala (2.1–12)4. Turu rilangi tarea (2.13–17)5. Ha usiusi, ha voko (3.1–15)6. Isoiso usiusi (3.16–18)

Tiroma Reti1 Enau Paul na uli leta nike isamim

vao kalesia Thessalonica hin God Tamaraperesi Moli Iesu Kristo, Silas peresi Timo-thy la lo toho peresiau nike.

2 Romruhu peresi na tamata mo tai isanGod Tama peresi Moli Iesu Kristo i pa tohoisamim.

Paul Mo Vere Meje3 La vorai peresi na vevorai, tarea mo

tataholo vara kama vere meje isan Godmatamim, ale mo tataholo matan nomimrasua mo lo ulua mo tavera, ale nomimopoia isamim hatehateahi mo lo taverajea. 4Mo vai kamam kama lo retihapahapa

matamim isana vao kalesia tinapua sei larasu God mata nomim turu rilangi peresina nomim rasua na rani tipahi tari peresina rani rilangi ka lo lavira. 5 Harihi movujangi na aria tataholo non God, matanvara i vai kamim ha tataholo mata ha lavimauri atu God mo aulu hinia, sei ka lolavi na rani rilangi matana. 6 Matan motataholo vara God i sile na rani rilangiisan la haratu sei la lo sile na rani rilangiisamim, 7 ale God i pa sile na mapu isamimsei ka lo lavi na rani rilangi sohemam hinrani atu Moli Iesu i pala na tuka. Enia i pamai peresi na nona angelo suiha jea, 8 napepe hapu tavera jea vara i lavi na talaitavera i silea isan la haratu la sopo levosahiGod peresi la haratu sei la lo rohu varala oloolo na Retiruhu non nora Moli Iesu.9 Nora talai i pa vaikomokomora i sopo teisoisona, la pa tohomata rani tui tui haseraasau na nahon God peresi na mera suihanatavera jea, Isa 2.10 10hin rani atu vara Iesu imelemai vara i lavi na hasohaso isana nonatapuhi sei la tau na nora rasua hinia, la pamarurahi tavera matana, matan ka lo rasuna nomam retisohai isamim.

11Matanharatu kama lo usiusi tarea varanora God i pa vai kamim ha tataholo matalavi mauri atu mo tovi kamim matana,ale matan vara i tueni kamim na suihanamata vai vevuhi na nomim hinau ruhu tariperesi na vavahinau ka lo vaira mata rasua,12matan vara hijan nora Moli Iesu i pa lavina hasohaso hin kamim, ale kamim hinia,i usuri na romruhu non nora God peresiMoli Iesu Kristo.

2Tamlohi Enia Meresahi Nona Leu

1Ale nake, mata mele mai non nora MoliIesu Kristo peresi na nora pulutahi isana, lavorai peresi na vevorai, kama lo usi kamim2 vara ha sopo hisuhisu na romimim teniha matahu matan ka rongo te reti non tetanume, teni te sorasora, teni te leta laverea vara mo tai isamam, mo lo vereavara rani non Moli mo mai moiso. 3 Hasopo tinarihira vara tea i halu kamim hinte malele, matan rani atu i pa sopo eri mai,i tiroma hin rani tavera atu tamlohi la pavahari hin God hinia, ale rani pala nonatamlohi vaivaileu atu i pa usuria. Tamlohiatu, God i pa vaikomokomoa. 4 Enia i pahase tahea aulu, ale i pa turuleji isanahinau tari sei tamlohi la tovira vara God

Page 258: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Thessalonians 2:5 255 2 Thessalonians 3:14teni te hinau mata lotu. Enia i pa sakele nalolo Temple, ale i verea vara enia God. Dan11.36; Ezek 28.2

5Ka romaliho vara na vere kamim hin lahinau atu hin rani atu na pa lo toho peresikamim? 6 Ale nake natu, ka levosahi nasava mo lo turuhoroa matan i pa sopo erimalue na jara tavera i tikeli rani atu Godmovironiamatana. 7Matan, suiha luhu atumata vaivaileu mo pete voko moiso, panii pa lo luhu i tikeli rani atu God i pa lavinarihi haratu sei mo lo turuhoroa nake.*8 Ale nake natu, haratu sei mo lo vaivaileui pa pala, ale Moli Iesu i pa vilimateia namaromarona purongo, ale i pa vaikomoko-moa na sasarami tavera hin rani atu vara imele mai. Isa 11.4 9Rani non tamlohivaivaileu atu i pa pala na vavahinau nonSetan, i pa pala na suiha tavera peresina matamata halu tavera peresi na hinamarurahi, 10 ale enia i pa vai na hina halusasati tari matan vara i eri halu la haratula lo vano na nora komokomo matan larohu vara la rasu na retivararuhu sei i erijurira. 11 Matana, God i pa sohai na hinahaluhalu isara, matan vara la pa rasu lahinau haluhalu atu. 12Matan vara eniramoisoiso la pa lavi na talai matan la sopo rasuna retivararuhu, pani matan la lo avulahina hehe la lo vaira.

Kamim Ha Turu Rilangi Tarea13 Pani mo tataholo vara tarea kama lo

vere meje isan God matamim vorai peresina vevorai sei Moli mo opoi kamim, matanGod mo vironi kamim vara kamim ha pajuri tiroma hinmalele sei Tanume Tapumolo vaira ra tapu hinia, ale matan ka lo rasuna retivararuhu. 14Godmo tovi kamim hinna nomam Retiruhu matan vara ha pa lavina hasohason nora Moli Iesu Kristo.

15Ale matana, la vorai peresi na vevorai,ha turu rilangi, ale ha taurilati vujangi seikama lo vujangi kamim hinia moiso, naretireti teni hin te nomam leta. 16 Alenora Moli Iesu Kristo hasena, God Tamarasei mo opoira, ale na nona romruhu mosilera na nanau matan tui tui peresi naromtoho ruhu, 17 i pa nanau na mapumim,ale i turuhi rilangi kamim na vavahinautari peresi na retireti ruhu.

3Paul Mo Usia Vara La Lo Usiusi Matana

1Ale isoiso hinau la vorai peresi na vevo-rai, ha usiusi matamam, vara reti non Molii pa vano i vila na jara tari, ale vara tamlohila pa hasohasoa sohen ka lo hasohasoa,2 ale matan vara God i pa jurira isana tam-lohi lejileji la sasati, matan mo sopo tam-lohi tari la rasua. 3Pani Moli i pa sopo topena nona retitauhi, enia i pa turuhi kamim,ale i pa lo matahi kamim matan tamlohisasati atu Tiapolo. 4 Ale nomam romromimo rilangi hin Moli matamim vara ka lovai na sava kama retileu hinira isamimmoiso, ale vara ha pa lo vaira. 5 Kama usiavara Moli i vujangi kamim vara nona opoiaisamim vara mo sohena sava, ale ha tururilangi hin Kristo.

Retiroaroahai Mata Maloko6La vorai peresi na vevorai, na hijanMoli

Iesu Kristo na retileu isamim vara ha tohoasau isan te vorai tinapua sei mo tamlohimaloko, mo sopo hani namasmasuna usurina posposi sei kama lo verea isamimmoiso.7 Matan kamim ka levosahia vara ha pausuri nanomamtovongi ruhu,matan kamasopo toho purongo hin rani atu kama lotoho peresi kamim. 8 Ale kama sopo hanite pereti sei vara kama sopo volia, alekama lo voko mo rilangi tarea, matan varakama sopo tau te tetehi isan te vonamimhatea. 9Mo sopo matan mo sopo tataholovara kama usia isamim, pani matan kamaopoia vara kama pa sile kamim na tovongiruhu matea mata usuria. 10 Matan hinrani atu kama lo toho peresi kamim, kamasile retileu akerihi, mara vara tea mo sopoavulahi vara i vai na voko, ha sopo vahania.

11 Matan kama lo rongoa vara tamlohihai isamim la lo toho purongo, la sopohahau i tataholo, pani la lo sanga hau.12 Ale nake, kama lo retileu, ale kama loretituetueni na tamlohi sohen harihi hinMoli Iesu Kristo vara la pa vai na nora vokona posposi malum matan vara la pa hanina masmasura purongo. 13 Pani isamim lavorai peresi na vevorai, ha pa sopo mal-okoloko mata vai na hina ruhu. 14 Varatea mo rohu vara i oloolo na sava kama loverea hin leta nike, ha lavi na hijana, aleha sopo mele pulutahi peresia matan vara

* 2:7: God i lavi narihia: Tamlohi vujangi la sopo levosahia vara Paul mo lo verea hare mo lavi narihia teni hare molo turuhoroa, romromi enia vara Paul mo lo verea God mo turuhoroa hin te malele.

Page 259: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Thessalonians 3:15 256 2 Thessalonians 3:18i pa vaia i mahanuhanu. 15 Ale, pani, hasopo kilaua vara eniameresahimatea, paniha retiroaroahaia sohena vorai vonamimmatea.

Isoiso Reti16 Nake, kama lo usiusi vara Moli mata

tamata hasena, i pa sile na tamata tareaisamim na malele tari. Moli i pa tohoperesi kamim mo isoiso. 17 Enau Paul, nalo uli retioloolo nike na limaku haseku. Navaia sohenamatamata vararuhu vara ha pahitevosahia vara enau na lo uli na noku letasohena.

18 RomruhunonMoli IesuKristo i lo tohoisamim mo isoiso.

Page 260: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 1:1 257 1 Timothy 1:17

Tiroma LetaPaul Mo Ulia IsanTimothyLeta Nike

Timothy mo lo usuri Paul na nona voko(Rom 16.21; 1Co 16.10; Php 2.19) matanora rasua hin Iesu. Paul mo hitea sohenanatuna matea (1.2). Timothy mo mai patutamlohi na nona rani peresi Paul, eniatapalan Paul. Paul mo sohai leta sei isanTimothy, pani vujangi hinia mo tueni namauri vao kalesia non God. Mo vujangina malele tataholo vara ra vironi na patutamlohi hinia, deacon la vai na vavahinaunon God (3.1–7; 8–13; 5.17–20).

Reti non Paul akerihi ra eri rasua tarea:‘Reti nike, o eri rasua ale mo tataholovara o lavi vevuhia, vara, ‘Kristo Iesu momai na varama vara i juri na tamlohihehe.’ Enauna sasati jea hinira. Pani Godmo romopoiau matan hinau sei, matanenau na sasati jea hinira, ale Iesu Kristomo tauau vara a mai tovongi matea varai vujangi na nona romperavu isan laharatu la pa rasuamatamauri tui.’ (1.15–16)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–2)2. Retivujangi mata mauri kalesia (1.3–

3.13)3. Hina aulu na nora lotu (3.14–4.5)4. Paul mo retituetueni Timothy (4.6–

6.21)

Reti Tiroma1 Enau Paul, vaharule matea non Kristo

Iesu God mo vironiau na nona suiha,Kristo Iesu nora Jujuri enia nora romtoho.2 Timothy, natuku hin nora mauri rasua,na lo usiusi matam vara God Tamara eniaKristo IesunoraMoli, la silehona romruhu,na romopoia peresi na tamata.

Retiroaroahai Mata Vujangi Haluhalu3Sohenna verea rilangi isamhin rani atu

na tauho Ephesus vara a vano Macedonia,na verea vara o pa toho vara o sile na retiisan la tamlohi atu vara la sopo vujangi tevujangi tinapua, 4 teni vara la sopo usuri tesorasora halu teni te sorasora vono matasava pina tuai la tataholo hinira, vuanaenia romromi vono purongo, la hinau sei lasopo tueni te tamlohi na mauri mata rasua

hin God. 5Pani nora romromi tavera hinia,enia opoia, opoia mo tai isana mapu voke-voke peresi na rongovosahi na hinau tata-holo, peresi na rasua vararuhu. 6 Tamlohihai, la jalio, la posi la usuri na sorasoravono, 7 la opoia vara la mai tamlohi vujangimata leu, pani la sopo levosahi na sava lalo verea teni na hinau sei la verea vara lalevosahira mo ruhu vara la tataholo tenimo vono.

8 Ale ra levosahia vara Leu mo ruhu,pani vara tea mo lavia na posposi tataholopurongo, 9ha levosahi harihi: Godmo soposile na leumata tamlohi tataholo, pani isanla haratu la lo vaivaileu, la haratu la sopooloolo hin te tamlohi hatea, la haratu lalo usuri na posposi varama, la haratu lalo hehe, la haratu la sopo sile na olooloisan te hinau mata oloolo, la haratu la lovilimatei na tamara teni tinara, la haratula lo vilimatei na tamlohi tinapua, 10 ale laharatu la lo vai na posposi lumiha, tamlohila vaivaileu peresi na tamlohi, harai lavaivaileu peresi na harai, la haratu la lotauri vanaho na tamlohi mata la harehira,ale la haratu la lo retihalu tarea, la haratula lo taviti halu na lolo court, ale na posposilejileji tari sei la lo turuleji na vujangi ruhusei, 11 mo lo usuri na Retiruhu ruhuruhunon God sei enia avulahi tavera, ale Re-tiruhu sei mo taua isaku.

12 Na vere meje isan Kristo Iesu noraMoli, mo sile na rilarilangi isaku, matanmo hitea sohena vara a eri vai na masa-lona, ale mo vironiau vara a volitusi isana,13 hina purongo vara tiroma na lo verele-jleji Kristo, na lo unuhi na nona tamlohivara a komora, ale na kerekerera, pani Godmo romopoiau mata na sopo lo levosahina sava na lo vaia matan na sopo rasua,14 Ale romruhu non nora Moli mo marivisavulevulematakuna rasuaperesi na opoiahin Kristo Iesu. 15 Reti nike, o eri rasua motataholo vara o lavi vevuhia vara: KristoIesu mo mai na varama vara i juri na tam-lohi hehe. Enau na sasati jea hinira. 16PaniGodmo romopoiaumatan hinau sei, matanenau na sasati jea hinira, ale Iesu Kristomo tauau vara a mai tovongi matea vara ivujangi na nona romperavu isan la haratula pa rasua mata mauri tui. 17 Nake, isanSupe mata tauni tari, i sopo eri tihai, teai sopo eri hitea, enia God matelete, ra pasilea na oloolo tavera peresi nahasohasonarani tui tui tarea. Amen.

Page 261: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 1:18 258 1 Timothy 3:9Vavahinau Non Timothy

18 Timothy natuku, reti nike na lo vereaisam, mo lo usuri na retimangovi sei laverea matam moiso, la pa tueniho vara oeri vai na vuro ruhu, 19 tarea o tauri rilangina nom rasua peresi na nom rongovosahina hinaumo tataholo, ale tamlohi hai la taunarihira, la komonanora rasua sohena botimo vujahi kosahia na paranga. 20 Tatuarasei, Hymenaeus enia Alexander, enau nataura la vano na liman Setan vara i pavujangira vara la pa sopo mele turuleji hinGod na nora vujangi haluhalu.

2Vujangi Mata Lotu

1Tiroma, na lo verea rilangi vara tamlohina nora usiusi mata tamlohi tari, la usi Godmata tuetueni, la usiusi mata tinapua, alevara la vere meje isan God. 2 Mata supeperesi la haratu sei la lo tauri na suiha,matan vara ra pa eri mauri na mauri motamata, ale mo malum vara ra eri usurina mauri tataholo, ale ra sile na olooloisan God. 3 Usiusi sohena, mo ruhu nanahon God, nora Jujuri, ale mo avulahihinia, 4 matan God mo opoia vara i jurina tamlohi tari, ale vara la pa levosahi naretivararuhu.

5 Matan God enia matelete purongo,ale tamlohi tuetueni matelete purongo seienia mo malele tamlohi la mai isan God,tamlohi atu enia Kristo Iesu, 6 mo hasesilea sohena volituhu mata tamlohi tari,reti sei enia vereulia sei God mo silea narani tataholo.

7 Matana, God mo vironiau vara a maivaharule matea, ale vara a mai tam-lohi retivujavujangi matea, na lo vere navararuhu na sopo halu, God mo ruleauvara a vujangi na tamlohi roroha namalelerasua peresi na retivararuhu.

Posposi Mata Harai8 Moiso, na opoia vara tamlohi na jara

tari la usiusi, ale la tahe na limara tapuisan God, i pa sopo te lolokoru teni vasvashinira. 9 Sohena, na opoia vara tarea haraila ruru na ruru na romromi ruhu i tataholona naho tamlohi. Mo ruhu vara la sopo perina vulura na malele tinatinapua peresi nahinau mata gold teni hurutavila teni ruruvolina mo sahe aulu jea, 10 pani hin haratu

purongo, mo tataholo mata harai sei molo verea vara enia mo lo usuri posposi atuGod mo opoia, peresi na vavahinau ruhu.11 Harai la pa toho malum la tapurongo,ale la tatamahu vara la oloolo matan varala eri lelevosahi. 12 Tarea, enau na sopomajinga vara harai la vujangi teni la maipatu tamlohi la tiroma la aulu na tamlohi.Mo vono, enira la pa toho malum purongo,13 matan God mo vai Adam tiroma moisomo pa vai Eve. Gen 2.7, 21–2214Ale Tiapolomo sopo halu Adam, mo haluna harai, ale mo tope na retileu non God.Gen 3.1–615 Pani God i pa juri na harai na tapetape,vara la lo turu rilangi na rasua, opoia, la ha-hau na mauri vokevoke peresi na posposihasera taurilatira.

3Patu Tamlohi Na Vao Kalesia

1Reti nike o eri rasua, vara teamo tau naromina vara i pa patu tamlohi rasua mateamata tamlohi rasua, mo opoi na vavahinauruhu matea.* 2 Ale matana, o kilau varamo sopo te hinau na maurina, mo lahi naharai matelete, mo hase taurilatia, eniatamlohi romromi, o hitea vara tamlohi la losile na oloolo isana moiso, enia mo avulahivara i lavi na tamlohi tinapua na imana,ale enia mo levosahi na posposi mata vu-jangi mo ruhu, 3Ale, enia mo sopo tamlohiinu hajavua, mo sopo tamlohi valum, paniromina mo malum, mo sopo tamlohi vas-vas, ale mo sopo tamlohi romjea na mania,4 ale mo lo kilau mamahuni na lolo imana,ale natuna la sile na oloolo isana, ale laoloolo hinia. 5 Matan vara tea mo sopoeri kilau mamahuni na imana, i pa kilaumamahuni na vao kalesia non God sohenasava? 6 Enia i pa sopo tamlohi matea mopa mai purongo na mauri kalesia, matanpatuna i pa sosohi na mangisi tavera, alei jovi sivo na talai non Tiapolo. 7 Moisoaulu hin haratu, tamlohi na jingoima laverea varamaurinamo tataholo, alematani sopo eri jovi hin te vuna non Tiapolo, alei mahanuhanu matana.

Malele Vironi Na Deacon8Deacon sohena, o hitea vara tamlohi la

lo sile na oloolo isara moiso, ale enira lasopo meme masanga, la sopo tamlohi inuhajavua, la sopo romtutuni na mania. 9Ale

* 3:1: patu tamlohi rasua: raramin reti sei, patu tamlohi enia tamlohi atumo lo kilau na tamlohi rasua na jaramatea.

Page 262: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 3:10 259 1 Timothy 4:16

la tauri rilangi na hinau luhu mata rasuana posposi sei tarea romira la tataholo nanahon God. 10 Ale o vaihitera tiroma varako sopo hite te hinau na maurira, ale opa majinga hinira vara la volitusi sohenadeacon.

Harai Deacon11 Harai sohena, vara la deacon, o hitea

vara tamlohi la lo sile na oloolo isaramoiso,la sopo sorasora tamlohi, la lo hase tauri-latira, tarea la lo usuri na masalon God nahinau tari la lo vaira.†

12 Deacon la lahi na harai matelete, lalo kilau mamahuni na natura peresi naimara.‡ 13 Matan la haratu la lo volitusiruhu sohena deacon la pa lavi na hija ruhunora, ale la pa lavi na romrilangi na norarasua hin Kristo Iesu.

Posposi Tataholo Na Vao Kalesia14 La hinau sei na lo ulia isam, na lo rom-

toho vara a pa vano isam vila, 15 pani varate hinau mo tauriau, leta nike i pa tuenihovara o levosahi na posposi mo tataholo navaon God. Vaona enia vao kalesia non Godmauri, vao kalesia enia peri, ale enia lapitiretivararuhu. 16 Hina tavera matea kamataviti hinia, pulo nora rasua enia hina luhumatea:Kristo, mo pala mo mai tamlohi,

Tanume Tapu mo vujangia vara enianatu Kristo,

angelo la hitea,ale tamlohi la vereulia na mara jara

tinatinapua tari,moiso tamlohi na varama la rasua,

ale Godmo lavia mo sahe aulu na hasohasona tuka.’

4Vujangi Nona Tanume Sasati

1 Pani, Tanumen God mo vere mamahu-nia vara na pongi hitahu tamlohi hai lapa vahari na malele rasua matan la patapurongo isana tanume haluhalu peresina vujangi non tanume sasati, 2 ale reti-haluhalu sei la pa tai isana tamlohi tap-netano, romira la sulimateira, ale la sopomele levosahia vara sava mo tataholo, 3 aleenira la tapuhoro na lahi, moiso la horona tatua hanhani sei God mo vaira matan

vara la haratu la rasua la levosahi na reti-vararuhu la pa lavira na vere meje, 4matanhinau tari God mo vaira la ruhu, ale mosopo te hinau vara tamlohi la rohu hiniavara la lavia la vere meje matana moiso,5 matan reti non God peresi na usiusi molo vai na hanhani la ruhu na nahon God.

Paul Mo Retituetueni Timothy6 Vara o vujangi la hinau sei isana vorai

peresi na vevorai, o pa volitusi ruhu nonKristo Iesu, matan ko hase vahaniho naRetiruhu peresi na vujangi ruhu sei ko lousuria. 7Pani o toho asau na sorasora vonola rongorongo vono, ale o hase vujangihona posposi sei God mo opoia, 8 matanra levosahia vara, vara ko vai na epemmo rilangi, haratu mo ruhu makomonapurongo, pani vara tarea o lo usuri naposposi God mo opoia, i pa ruhu jea namaurim tari, mo ruhu mata maurin nakeperesi na mauri atu i pa mai hitahu. 9 Retinike o eri rasua, ale mo tataholo vara tam-lohi la pa usuri vevuhia. 10Matan harihi, ralo tau na romira mo rilangi na vavahinaumatana, ra romtoho hin God sei mo mauri,enia Jujuri nona tamlohi tari, pani isan laharatu la rasua enia mo Jujuri vararuhu.*

11 O retileu, ale vujangi na hinau nike.12 O sopo tinarihia vara tamlohi la hite-satihiho matan ko uluvou purongo, panitarea o vai na tovongi ruhu isana tamlohirasua na nom retireti, na nom vavahinau,na nom opoia, na nom rasua peresi na nomposposi vokevoke. 13 Ale i pa tikeli na rania mai isam, o lo tau na romim vara tareao lo evievi na Retitapu na naho tamlohirasua, o lo vere mamahunira na maleletari mata mauri rasua, ale o lo vujangina retivararuhu. 14 O sopo rompurongohin nom silesilea atu God mo silea isamna retimangovi atu hin rani atu la patutamlohi rasua na vao kalesia la usiusi latau na limara na patum.† 15 Tarea o lohahau usuri la vujangi atu, o tau vevuhina romim hinira matan vara tamlohi la pahitea vara ko lo ulua na mauri rasua. 16 Ohase kilauho, o kilau mamahuni sava ko lovujangia. O turu rilangi hin la hinau sei

† 3:11: harai: hai la verea vara harai mo opoia vara i mai deacon, teni narou deacon. ‡ 3:12: harai matea: mosopo tipahi na narouna hin te rani. * 4:10: reti sei: God enia Jujuri nona tamlohi tari mata enia hasena i pa eri jurina tamlohi, pani i pa sopo tamlohi tari la pa mauri matan la pa sopo rasua, pani isan la haratu la rasu God nora Jujuri,enira la pa mauri. † 4:14: patu tamlohi rasua: la posia mo tinapua sohen harihi: patu tamlohi, elda teni bishop.O hite: 5.17, 19

Page 263: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 5:1 260 1 Timothy 5:21matan vara o vaia o pa eri juriho peresi laharatu la lo tapurongo isam.

5Vavahinau Nona Patu Tamlohi Rasua

1 O sopo hapuhi na tamlohi taunina mojeu na taunim, pani o usia i rilangi isanasohen ko lo vaia isan tamam, ale o retiretiisan la haratu taunira mo sopo lo jeu nataunim sohena tasim. 2 Isana harai taunirala jeu na taunim, o retireti isara sohen kolo retireti i ruhu isan tinam, ale o retiretii ruhu isana harai taunira la sopo jeu nataunim sohena vetasim, ale o sopo silena masapa isam hasem mata o romlumihahinira.

Ha Lo Kilau Na Harai Malepu3 O sile na oloolo isana harai malepu la

haratu la harai malepu vararuhu, haraseimo sopo te tinapua vara la pa lo kilaura.4 Pani vara te harai malepu te natura teninona vajiaha mo lo toho, mo ruhu varaenira la vujangi na nora rasu na vavahinaumata la kilaua sohen harai atu mo lo tapnakilaura tiroma, matan God mo avulahi hinposposi sei. 5 Harai malepu vararuhu mosohen harihi, mo lo toho hasena, ale eniamateamo tau na romina isan God tarea, aleposina enia mata usiusi mata tuetueni narani teni na vutepongi, 6 pani vara te haraimalepu mo lo romromia enia hasena, molo mauri, pani mo mate moiso. 7 O retileuhin la hinau nike isara matan i pa sopo temasapa vara tamlohi la pa pisuhira. 8 Panivara teamo sopo kilau na tahisana, ale auluhin haratu, mo sopo kilau la haratu na loloimana, mo vahari na posposi rasua, posinasei mo sati mo jeu la haratu la sopo rasuGod.

9 O tau na hija harai matea na pepa seimo verea vara sava harai malepu natu, vaokalesia i pa tuenira, hijan haratu purongomo lahi vahatelete, ale taunina mo jeu mongavulu limarave. 10 Harai atu tamlohi lalo verea tarea vara enia harai matea mo lovai na vavahinau ruhu, ale vara te natuna,mo kilau mamahunira la mai la tavera, aletarea mo avulahi vara i lo lavi na vinanola mai na imana, ale posina mo lo sile naoloolo isana tapuhi tinatinapua non God,mo avulahi vara i hoje na palora, ale mo

tau na romina vara i vai na vavahinau ruhutari.* 11 O sopo uli na hija harai malepula sopo vajiaha matan masalora mata lahimo jeu na romira vara la usuri Kristo, ale lapa rovo hinia matana. 12Matana, talai i pamai isara matan la tope na nora retitauhiisan Kristo vara la pa sopo mele lahi. 13Mosopo haratu purongo, pani la harai malokovari purongo, la lo hahau ralihi na jara lavavano na ima tinatinapua matan vara laaleale retireti. Enira la sopo vai na posposimata maloko vari purongo, la lo sorasoratamlohi, ale la lo tau na ngalsura hin tehinau mo sopo te nora hinau hinia, alela lo verea te hinau la sopo tataholo varala verera. 14 Ale na lo verea vara i pamele ruhu jea vara harai malepu la sopovajiaha la mele lahi, la mele vasusu moiso,la kilau mamahuni na imara, ale la soposile na masapa isan nora meresahi teni temasapa vara tea i retireren hinira matara.15Matan hai la vano la posi moiso, la usuriSetan. 16 Pani vara te harai rasua te haraimalepu la lo toho na vaona, i pa lo kilaumamahunira vara la sopo tau na tetehiisana vao kalesia atu, matan vao kalesiala pa lo kilau la haratu la harai malepuvararuhu.

Volin Patu Tamlohi Rasu17 Na tavaluna, patu tamlohi rasua la

ruhu mata tiroma na vao kalesia, mo tata-holo vara ha volira i vaha rua, sohen laharatu la lo voko rilangi na nora retivu-javujangi peresi na vujangi. 18 Matan,Retitapu mo verea vara, ‘Na rani bulukmo lo savahi na patu wit, ha sopo lasi najingona vara i sopo eri hani te wit makomoatu’. Deut 25.4 Ale mo meleverea vara ‘Mo tataholo vara tamlohi vokoi lavi na volina’. Lk10.7 19Ale, o sopo tapurongo tiroma isan teavaramo tuvai na patu tamlohi rasuamatea,pani vara tamlohi mo rua teni mo tolu,la levosahia mo ruhu vara tuvai atu motataholo, ale nake o eri tapurongo hinira.20 Vara te patu tamlohi rasua hatea mo lousuri na nona hehe, o hapuhia na nahotamlohi rasua tari matan vara enira moisoiso la pa matahu matana. 21 Na nahonGod peresi na nahon Kristo Iesu peresi naangeloGodmovironira, na lo sile na retileu

* 5:10: Leon Greek mo verea sohen harihi: vara mo hoje na palo tamlohi vironi. Mo verea matan tuai la lo tau noraSabbath na jingoima, ale posposi tataholo enia vara engko teni nom volitusi i pa hoje na palora.

Page 264: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 5:22 261 1 Timothy 6:18isam vara o taurilati la retileu tari sei nalo verea isam vara o sopo opoi na tatuarapurongo, ale o sopo vai te hinau na pospositametame! 22 Ale o sopo vilavila vara otau na limam hin te tamlohi matan vara otahea vara i vai na vavahinau non Moli, opa levosahimamahuni na posina tako, varai vono engko o pa hase komoho na nonahehe. O lo toho na mauri vokevoke. 23 Aleo sopo inu na wai purongo, pani o lo inuna waen makomona matan pangem peresina nom rojoa sei la lo toho isam. 24 Hehenona tamlohi hai la malue na jara taverala tiromara na rani mata aria, pani te hehenona tamlohi tinapua, la pa pala hitahu.25 Mo sohen haratu isana vavahinau ruhunona tamlohi, la memera purongo, panivara la sopo pala tako, pani la pa palahitahu.

6Vavahinau Nona Slev

1 Haratu la rasua, pani la lo slev, motataholo vara la sile na oloolo isana noratamlohi tatavera tarea matan vara tea isopo eri retisatihi na hijan God teni navujangi ruhu. 2 Vara slev te nora tamlohitatavera la vorai rasua, la pa sile na olooloisara,matan enira la vorai rasua sohera,moruhu vara la vai na vavahinau ruhu isara,i jeu na tamlohi tatavera tinapua matan,enira la vorai rasua, ale God mo opoira.

Reti Haluhalu Peresi Na Tavtav VararuhuTimothy o vujangi la hinau sei isana

tamlohi, o verea rilangi vara la pa oloolohinira. 3 Vara tea mo lo vujangi te vu-jangi tinapua, ale mo sopo majinga na retitataholo non nora Moli Iesu Kristo, peresina vujangi sei mo lo usuri na mauri Godmo opoia, 4 tamlohi sohena, mo mangisijea, mo sopo levosahi te hinau hatea. Moopoia hajavua vara i lo sorasora hin tehinau tamlohi la sopo levosahia vara movararuhu teni mo vono, ale mo lo retiretina hinau matuvana mata vasi purongo.Posposi atu mo lo vaia mo vai na tamlohila lo mereimerei, la patumasa, la retireren,la romromi sati hinira, 5 ale tarea la vasvasperesi haratu romira la lejileji, mo sopo teretivararuhu hinira, ale la romromia varaposposi mata mauri rasua mo sile na mas-apa isara vara la tavtav, 6vararuhu, posposimata mauri rasua i pa vai na maurim itavtav, pani isan la haratu purongo sei

tarea la sopo romusuri te hinau tinatina-pua, 7 matan ra vora lekoleko na varama,ale vara ra mate, ra pa malue lekoleko.8 Pani vara te hara hanhani teni te noraruru, ra pa avulahi matara, 9pani la haratula opoia vara la tavtav, la pa jovi na hinavaihite, ale masalora mo lihora na hinaurongorongo vono peresi na hinau matakomora purongo, ale hinau sei mo putehina tamlohi na komokomo tavera. 10Matan,opoia mata mania enia pulo hinau matahina sasati tari. Matan masalo sohena, moreve narihi na tamlohi hai na malele rasuamoiso, ale la hase sarihira hin te rongosatimatuvana.

Isoiso Reti Non Paul Isan Timothy11 Pani isam, tamlohi non God, o rovo

hin la hinau sei. O tutungui na malelematamauri tataholo, o tutungui na posposiatu Godmo opoia, rasua, opoia, romperavuperesi na rommalum. 12 O vai na valumruhu mata rasua, o taurilati mauri tui atuGod mo toviho hinia, peresi taviti ruhu atuko vaia na naho tamlohi matuvana. 13Na loverea na nahon God sei mo lo sile na mauriisana hinau tari la mauri, peresi nahonKristo Iesu sei mo vere na taviti ruhu mataretivararuhu na nahon Pontius Pilate, alena lo verea vara 14 engko o pa taurilatiretileu nike, o sopo malue narihi hinia itikeli rani atu Iesu Kristo nora Moli i melepala:15na nona rani tataholo,

enia haratu mo avulahi mo tavera jea,ale enia hasena mo aulu na hinau tari,

enia Supe nona supe,enia Moli nona moli.16 Enia hasena, mo lo toho jejeu,mo lo toho hin memera tavera atu

tamlohi la sopo eri mai mariviti hinia,mo sopo lo tea i hitea,

teni tea i eri hitea.Isana, ra pa sile na oloolo,

ale enia i pa lo tauri na suiha tui tuitarea. Amen.

Haratu La Tavtav17 Isan la haratu la tavtav nake na

varama, o verea isara vara la sopo tau naromira i sahe aulu teni vara la romtoho nanora tavtav, matan ra sopo levosahia varala pa toho i tikeli pangisa. Pani o verea isaravara la lo romtoho hin God hasena, matanenia mo lo sile na hinau tari isara matanvara ra avulahi hinira. 18O verea isara varala lo vai na hinau la ruhu, o verea isaravara la tavtav na nora vavahinau ruhu, la

Page 265: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Timothy 6:19 262 1 Timothy 6:21pa hansohai, ale na nora romavulahi latatamahu vara la asease na nora hinau.19 Hin malele sei, la lo takonahi na tavtavtavera matara hasera, sohena pulo ruhumatea matan mauri atu mo lo mai, ale overea isaramatan vara la eri taurilatimauriatu, enia mauri vararuhu.

Isoiso Reti Non Paul20 Timothy o matahi la hinau sei God

mo lo silea isam moiso. O sopo usuri nasorasora vono teni te romromi sei la vereavara enia ‘hina lelevosahi’ 21matan tamlohihai la lo turu hinia la lo vano malue namalele rasua moiso.

Noku usiusi vara romruhu non God i patoho isamim isoiso.

Page 266: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Timothy 1:1 263 2 Timothy 1:13

Harua LetaPaul Mo Ulia IsanTimothyLeta Nike

Harua leta nike isan Timothy, mo lo retisohena vara enia taman Timothy, mo loromromia na nona usiusi (1.2–3) matanmoopoia vara Timothy i mai tamlohi vuroruhumatea non Kristo ale i tatamahumatalavi na rani rilangi (2.1, 3).

Paul mo verea mara tamlohi rasua hai lajovi nahehe, alematana, Tiapolomo lo tau-rilatira na nona vuna, ale mo retiroaroahaiTimothy vara i rovo na vaihite sei uluvoula lo tia hinira (2.20–26; 3.1–9). Mo vereavara i retivujavujangi na retisohai nonGod,hina purongo vara tamlohi la opoia tenimo vono (4.2). I pa lo kilau mata tamlohivujangi haluhalu.

Paul mo levosahia vara i pa sopo tuai ipa mate, mo levosahia vara i pa lavi otorimata mauri sei God i pa silea mata nonaturu rilangi (4.6–8), ale momele verea varaTimothy i levosahi retivararuhu akerihi:

Harihi enia retivararuhu:Vara ra mate peresia,ra pa mauri peresia;vara ra turu rilangi,ra pa tauri na suiha peresia;vara ra vunvunia,i pa vunvunira,vara hina purongo vara ra sopo romtururilangi,enia mo lo romturu rilangi,matan enia i sopo eri posi na romina.(2.11–13)

Hin Leta Nike1. Retioloolo (1.1–2)2. Ha sopo mahanuhanu hin Moli (1.3–

18)3. Mauri tamlohi vuro ruhu (2.1–26)4. Posi tamlohi na pongi hitahu (3.1–9)5. Ha turu rilangi tarea (3.10–4.8)6. Retituetueni peresi na isoiso reti-

oloolo (4.9–22)

Reti Tiroma1 Enau Paul, vaharule non Kristo Iesu

usuri namasalonGodmousuri na retitauhimata mauri sei mo lo toho hin Kristo Iesu.

2 Na lo uliuli isam Timothy natukuruhuruhu; God Tama peresi Kristo Iesunora Moli la sile na nora romruhu, ro-mopoia peresi na tamata isam tarea.

Paul Mo Vere Meje Isan God3Timothy, na veremeje isan Godmatam.

Enia God sei na lo volitusi isana sohen pikutuai la lo vaia, na vaia, ale romiku mosopo tuvaiau hin te hinau, ale tarea na loromromihonanokuusiusi vara na rani tenina vutepongi. 4 Na opoia mo tavera varaa mele hiteho, matan na lo romromi raniatu ko lo tangisiau, ale a pa avulahi taverahin rani atu vara ra mele tapatapaira. 5Nalevosahi na nom rasua vararuhu, mo lousuri na rasua non nom pua Lois peresinon nom nana Eunice. 6 Matan haratu,na lo mele vereho hin pa silesilea atu Godmo lo silea isam hin rani atu na tau nalimaku hiniho* na lo verea vara o iriiriavara i lo pepe, 7 matan tanume atu Godmo silera hinia mo sopo mata matahu,pani mata suiha, opoia peresi na posposimata hase taurilatiho. 8 Ale matana, osopo mahanuhanu na vereulia non noraMoli, teni hiniau, matan na lo toho na imarilangi, pani o pa tatamahu vara o lavi narani rilangi mata Retiruhu hin suiha atuGod mo silea.

9 Enia mo jurira moiso, mo vironira varara hahau na mauri tapu tarea. Mo sopomata nora vavahinau, pani mata masalonaperesi na nona romruhu mo silea isara hinKristo Iesu tiroma moiso, varama mo patapulo, 10 pani nake masalon God atu, momera na maurin nora Jujuri, Kristo Iesu,enia mo komo na suihan mateia, ale movuhesi mauri atu i pa sopo eri tihai hinte rani, sohena Retiruhu mo verea, 11 Godmo vironiau matan vara a mai tamlohiretivujavujangi matea, a vaharule, ale atamlohi vujangi matan Retiruhu atu.

12 Matana, na lo lavi na rani rilanginike na ima rilangi. Pani enau nasopo mahanuhanu matana, matan nalevosahi haratu na lo rasua, ale nalevosahi mamahunia vara enia i pa eri taumamahuni na sava mo retitauhi vara a palavia, i tikeli rani tavera atu a pa lavia. 13Ousuri mamahuni tovongi ruhu atu matanoku vujangi sei ko lo rongora isaku, mousuri na tovongimata rasuaperesi na opoia

* 1:6: hin rani atu na tau na limaku hiniho: Patu tamlohi mata vao kalesia, la tau na limara hin la haratu la pa lavite vavahinau non Moli matea. Hite 1 Tim 4.14.

Page 267: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Timothy 1:14 264 2 Timothy 2:24hin Kristo Iesu. 14 na suihan Tanume Tapuatu mo lo toho hinira, o matahi mamahuniretivararuhu ruhuruhu atu God mo sileaisam.

15Timothy ko levosahia moiso vara tam-lohi tari nike na province matan Asia lavahari hiniau, ale Phygelus peresi Hermo-genes enira tatuara. 16 Na lo usi God varai pa romopoi na vao iman Onesiphorus,matan tarea mo lo vai na romiku mo avu-lahi, ale matan mo sopo matahu vara i maiisaku na ima rilangi, 17 ale hin rani atu mopala Rome mo lo aleau vavano mo pa tapa-iau, 18 na lo usi Moli vara i romopoia hinrani tavera atu. Ale ko levosahi mamahunina nona vavahinau tari sei mo lo vairamataku sei Ephesus.

2Tamlohi Vuro Non Iesu Kristo

1 Natuku Timothy, romruhu sei mo lotoho isan Kristo Iesu, i pa tueniho na nonasuiha, 2 ale sava vujangi ko rongoa isakumoiso na naho tamlohi matuvana, o melesilea isana tamlohi sei, la taurilati na noraretitauhi tarea, ale la eri vujangi mamahu-nia na tinapuahinia, 3o tatamahumata lavina nom rani rilangi sohena tamlohi vuroruhu matea non Kristo Iesu. 4 Mo sopo tetamlohi vuro i lo usuri na mauri tamlohipurongo matan nona romromi enia vara ivai haratu mo vironia i avulahi. 5 Tamlohiroro matea i pa sopo eri lavi na otori mataroro vara mo sopo usuri na leu mata roro.6Mo tataholo vara tamlohi rilarilangi matavoko na isa i lavi na vua asitauni tiroma. 7Olo romromi na sava na lo verea, matanMolii pa sileho na lelevosahimatan la hinau tariatu.

8O tau na romim hin Iesu Kristo, tahisanSupe David tuai, enia mo mele turu namateia sohenna lo retivujavujangi hinia nanoku Retiruhu, 9 matan na lo retivujavu-jangi hin Retiruhu sei, na lo lavi na ranirilangi, la pesiau na jen sohena tamlohisasati matea. Pani tea i sopo eri taurilatina reti non God! 10 Ale matana, na loturu rilangi hin la hinau atu matan vara laharatu God mo vironira la pa eri juri, alela lavi mauri atu hin Kristo Iesu peresi nahasohasona tavera sei mo sopo te isoisona.11Harihi enia retivararuhu:Vara ra mate peresia,

ra pa mauri peresia;12 vara ra turu rilangi,

ra pa tauri na suiha peresia;vara ra vunvunia,

i pa vunvunira;13 vara hina purongo vara ra sopo romturu

rilangi,enia mo lo romturu rilangi,matan enia i sopo eri posi na romina.

Tamlohi Ruhu Mata Voko14 O mele verera hin la hinau nike, ale

o retileu isara na nahon God vara la sopovauriuri mata retireti, matan posposi seimo sopo vai te hinau i ruhu, pani i pa komona rasua non la haratu la lo tapurongohinira. 15 O lo kilau mamahu vara o lo ha-hau tataholo na nahon God na posposi moopoia, sohena tamlohi vokomateamo sopote hinau vara i pamahanuhanumatan eniamo vujangi mamahuni na retivararuhu.16 Pani o toho asau na retireti vono nonatamlohi varama purongo, matan enia ipa vai la haratu la lo usuria la mele satijea na posposi varama, 17 ale nora retiretila pa varhasahi sohena ranga sola sohenHymenaeus peresi Philetus, 18 enira la lojalio na malele mata retivararuhu la vujan-gia lara rani sauteterahi mo pete masesemoiso, retireti sohena mo komo na rasuanona tamlohi hai.

19Pani retivararuhu non Godmo sohenapulo vatu matea mo lo turu rilangi, ale uli-uli hinia mo verea vara, ‘Moli mo levosahina nona tamlohi’ ale ‘la haratu la lo verealara enira la tamlohi non Moli, la pa vaharina posposi sasati tari’. Num 16.5

20 Na iman tamlohi tavera matea, o pasopo hite na pesin la vaia na gold teni silverpurongo, pani o pa hite te pesin la vaia napahai teni lepa. Hai la tauhasehira matahanhani tavera purongo, hai mata hanhanipurongo.

21 Matana, vara tea mo lo toho asauna posposi sasati, i pa sohena pesin latauhasehia mata vavahinau ruhu purongo,la tapuhia mata vavahinau ruhu non tam-lohi tavera matan ima atu, mo lo tatamahumata vavahinau ruhu tari. 22 Ale matana,o rovo na masalo uluvou, ale o tutunguina posposi tataholo, rasua, opoia peresi natamata peresi la haratu sei la lo tovi Moli laharatu mapura la vokevoke.

23 O toho asau na romromi sei la ron-gorongo vono, ale sorasora vono, ko lev-osahia vara vuan hinau atu enia vasvaspurongo. 24Ale volitusi non Moli i pa sopotamlohi vasvas, pani posina i pa ruhu na

Page 268: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Timothy 2:25 265 2 Timothy 4:7tamlohi tari, i pa eri vujangi, i pa rom-peravu, 25 i pa vaitataholoi la haratu laturuposi hinia na rommalum. Korong Godi pa silera na masapa teni i vono vara laeri vahari na nora hehe, ale la levosahina retivararuhu, 26 ale vara romira la melemai, la eri rovo na vunanonTiapolo,matantiroma eniamo taurilatiramatan vara la pavai na masalona.

3Na Pongi Hitahu

1 Pani o lo levosahi harihi: na pongi hi-tahu, rani rilangi sasati la pa mai. 2Matantamlohi la pa hase opoira, la pa opoi namania, la pa hase taura aulu, la pa hapa-hapa, la pa retiretileji, la pa sopo oloolo natamara teni tinara, la pa sopo vere mejematan te hinau, la pa sopo sile na olooloisan te hinau mata oloolo, 3 mo sopo teromopoia hinira, romira la pa sopo jovimatan te hina ruhu tea mo vaia isara, lapa verelejileji na hija tamlohi tinapua, lapa usuri na masalora purongo, la pa rom-purongo namauri, la pa rohu na hina ruhu,4 la pa tamlohi turuposi, la rongorongovono, la romvono, la romaulu, la pa opoiavara la rongo i ruhu purongo, pani la parohu vara la opoi God, 5 o pa hitera lavaia sohena la lo usuri na posposi Godmo opoia, pani la pa sopo levosahi nasuiha matan mauri sei God mo lo silea.Ale o sopo tapala peresi na tamlohi so-hen haratu, 6 matan vonara hai la lo ununa ima tamlohi vara la haluhalu na harairongorongo vono sei hehe nona harai lapuhonira, ale masalora sasati tinatinapuala lo revera, 7 tarea la harai atu la opoiavara la lavi na lelevosahi, pani la pa sopoeri tikeli na levosahi mata retivararuhu.8 Mo sohen Jannes enia Jambres sei la tu-ruleji hin Moses tuai, ale la tamlohi nikesohena la turuposi na retivararuhu, ale lalo vaikomokomo na romira, ale na maurirasua, God mo tipahira. Exo 7.11 9 Panila pa sopo eri turu i tuai, matan tamlohi lapa hitevosahia vara nora rongorongo vonomo sohen la tamlohi tupra rua atu tuai.

10 Pani engko, ko lo usuri na noku vu-jangi, posiku, romikumatamauri, noku ra-sua, noku romperavu, noku opoia, posikumata turu rilangi, 11 ale ko levosahia so-hena sava tamlohi la pa tipahiau, ale rani

rilangi sei tamlohi la lo silea isaku hin lajara sei Antioch, Iconium peresi Lystra,la rani tipahi atu la sati jea, pani nokuMoli mo juriau hin la hinau tari atu!12Vararuhu, na lo verea vara tamlohi la patipahi na tamlohi tari sei la opoia vara lausuri mauri atu God mo opoia hin KristoIesu. 13 Pani tamlohi sasati peresi na tam-lohi halu la pa mai la mele sasati jea, la palo halu, ale tamlohi la pa halura.

14 Pani engko o lo turu rilangi na hinautari ko lavira moiso, ale ko levosahia moruhu vara enira retivararuhu, matan kolevosahi hare mo vujangiho hinira, 15 alemo tapulo na rani engko ko pa lo natirihiko pa levosahi na Retiulia tapu, enira natupurongo la eri vaiho o lelevosahi mata jurina malele rasua hin Kristo Iesu. 16 Godmomangovi na Retitapu tari, enira la ruhumata vujangi, mo ruhu mata i vaitataholoina romromi mo sopo tataholo, mo ruhumata i mele vaitataholoi na posposi tam-lohi, ale mo ruhu mata vujangi na malelematan mauri atu mo tataholo, 17 matanvara tamlohi non God i mai tamlohi erierimatea matan mo tatamahu moiso matavavahinau ruhu tari.

41 Na nahon God peresi Kristo Iesu, enia

haratu sei i pa ari la haratu la lo mauriperesi la haratu la mate hin rani tavera atui pa pala, ale i pa Supe na varama, enau nalo vere harihi isam, 2 o retivujavujangi naReti non God; o tatamahu tarea vara o vaia,hina purongo vara tamlohi la opoia teni larohu hinia, o pisuhi na hehe nona tamlohi,o vere mamahunia na posposi lejileji, oretituetueni, ale o romromi peravu hin lahinau sei.

3Matan ranimo lomai vara tamlohi la pasopo tapurongo na vujangi ruhu, pani la patakonahi la tija atu sei la lo vujangi la hinausei mo lo usuri na masalora purongo. La pausuri na vujangi purongo sei mo memejena perora. 4La pa pelati na perora la vaharina retivararuhu, ale la pa usuri na sorasorahalu mata hinau matan tuai.

5 Pani engko, tarea romim i lo mera,o turu rilangi na rani rilangi, o vai navavahinau nona evangelist, o vai vevuhi nanom vavahinau. 6 Matan nake mauriku lasureia mo sohena wai silesilea matea isanGod, noku rani mate mo mai moiso. 7 Na

Page 269: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Timothy 4:8 266 2 Timothy 4:22pete vai na valum ruhu peresi na maro-maro moiso, matan na turu rilangi hinretivararuhu atu na lo vujangia mo tikelinake. 8Ale nake, God mo tau mamahuni narongorongo nona supe mataku mata nokumauri tataholo. Moli sei enia haratu mo loari tataholo, i pa silea isaku hin rani taveraatu, ale mo sopo isaku haseku, pani isan laharatu romira mo tavera la lo kilau matanona mele pala na varama.

Retireti Mata Tueni Timothy9 Timothy, o vaihitea vara o mai isaku

vila. 10Matan Demas mo opoi varama nike,ale mo rovo hiniau mo vano Thessalonica,ale Crescens mo vano Galatia, ale Titus movano Dalmatia. 11 Luke hasena mo lo tohoperesiau.

Mo ruhu vara o lavi Mark i mai matani pa eri tueniau tavera na vavahinau nonMoli. 12Na rule Tychicusmo vano Ephesus.13Vara komai, o lavi na noku ruru hamaririsei na taua na iman Carpus na vanua Troas.O lo romromia vara o pa lavi na pukuatu, ale o sopo romaliho na viriviri pepa.*14Alexander tamlohi atumo lo voko na aenkopa, enia mo vaisatihiau, pani Moli i pavolia i tataholo na sava mo vaia. 15 O lo ki-lauho hasemmatan Alexander, matan eniamo lo turuleji rilangi na nora retisohai.16 Tiroma na noku vaihite na nahon Supematan Rome, tea mo sopo turu peresiau,pani enira mo isoiso la rovo hiniau, i paruhu vara God i romira matana. 17 PaniMoli mo lo turu na pahisaku, mo sileauna suiha matan vara a eri retivujavujangivevuhi na nona retisohai isana tamlohiroroha, matan vara la eri rongovosahia.Pani Moli mo juriau, vara i vono, la viliaumoiso. 18 Moli i pa juriau na vavahinausasati tari vara la pa sopo komoau, ale i palaviau a unu hin mauri atu mo supe hiniana tuka. Isana, hasohaso tavera i vanomatarani tui tui, tarea. Amen.

Isoiso Reti19O sile na noku retioloolo isan Priscilla

enia Aquila peresi na vao iman Onesipho-rus. 20 Erastus mo lo toho Corinth,Trophimus na taua mo rojo na taon Mile-tus. 21 O to vaihitea vara o mai tiromamoiso i pa taro hamariri. Eubulus, Pudens,Linus, Claudia peresi na vorai tari na rasuala sohai na nora retioloolo isam.

22 Noku usiusi vara Moli i pa lo tohona maurim, nona romruhu i pa lo tohoisamim.

* 4:13: viriviri pepa: Hijan hinau sei tuai la lo uli na Retiulia non God hinia la vaia na huri nani, teni pepa.

Page 270: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Titus 1:1 267 Titus 1:14

TitusLetaPaul Mo Ulia IsanTitusPuku NikePaul mo lo vere na hijan Titus na nonaleta mara mo lo usuria hin rani atu mo lovavahinau Asia Minor peresi Greece (2Co2.13; 7.6, 13; 8.6, 16, 23; 12.18; Gal 2.3). Paulmo verea vara i pa vironi na patu tamlohinona kalesia atu na Uren Crete.

Pani Paul mo vere Titus vara te hinaula pa tataholo tiroma sohen harihi: hijarala pa ruhu (1.5–9) ale i pa tataholo vara lasopo hase vaira la lumiha na posposi sei lasopo tataholo nona tamlohi non Godmoiso(1.10–2.9).

Paul mo verea vara mauri paro nikemo mai matan sava God mo vaia hin IesuKristo: God mo jurira, mo hojera na nonareti na suihan Tanume Tapu matan vara lapa tau na nora romtoho na mauri tui:

‘Mo jurira, pani mo sopo matan teposposi tataholo ra vaia, pani mata nonaromopoia, mo jurira na malele voraparo, ale mo hoje narihi na nora hehe,mo vaira ra turu na mauri paro, la hinausei mo vaira na suihan Tanume Tapu.God mo sile purongoi na Tanume Tapuisara hin Iesu Kristo nora Jujuri.’ (3.5–6)

Hin leta nike1. Retioloolo peresi na usiusi matan

Titus (1.1–4)2. Retileu mata patu tamlohi kalesia

(1.5–16)3. Retileu mata tamlohi kalesia (2.1–

3.11)4. Retituetueni peresi na isoiso reti-

oloolo (3.12–15)Retioloolo Isan Titus

1 Leta nike, enau Paul na ulia, enauvolitusi matea non God, ale vaharule nonIesu Kristo, matan vara a tueni na rasuanon la haratu God mo vironira, vara la palevosahi na hina vararuhu mo lo tueniravara la pa hahau na malele God mo avulahihinia, 2 i usuri romtoho atu mata mauritui, haratu God mo sopo halu mo retitauhihinia na pongi tiroma. 3 Na rani tataholoGodmo tauamoiso, mo vuhesi na nona retinamalele retivujavujangi, haratu God nora

Jujuri mo silea isaku usuri na nona retileu.4 Leta nike, mo vano isam Titus, natukutataholo na nora rasua, romruhu peresi natamata non God Tamara peresi Kristo Iesunora Jujuri la mai isam.

Vavahinau Non Titus5 Hin rani atu na malue na ureuren

Crete, na tauho matan vara o pa vai vevuhitataholoi na sava na sopo isoiso hinia, alevara o pa vironi na patu tamlohi matavao kalesia na taon tari atu, sohen naverea isam. 6 Patu tamlohi matea mosopo te hinau na maurina vara tea i eripisuhia matana, narouna matea purongo,natuna la rasu Moli, ale la sopo lavi nahija sati mata lejileji teni matan la sopooloolo. 7 Patu tamlohi atu mata kilau navavahinau non God, i pa sopo tea i eripisuhia hin te hinau na maurina, enia i pasopo tamlohi matea mo lo rompurongo natinapua, i pa sopo tamlohi lolokoru vila,i pa sopo tamlohi inu hajavua matea, isopo tamlohi valvalum matea, moiso eniai pa sopo tamlohi haluhalu matea matamania.* 8 Pani i pa tamlohi matea imanamo roi isana tamlohi tari, mo opoia vara itueni na hinaumo ruhu, romromi ruhumolo toho isana, nona aria mo tataholo, movokevoke, moiso romina mo rilangi varai taurilati na masalona. 9 Enia i pa tauririlangi reti atu ra eri rasua sei haratu lavujangia moiso matan vara i eri tueni natinapua na vujangi tataholo, ale i turuhorola haratu la lo turuleji hinia.

Ha Lo Kilau Mata Vujangi Haluhalu10Matan, tamlohimatuvana la rohu vara

la oloolo na tamlohi la lo tauri na suiha,la lo verevere vono, ale la tamlohi halu,na lo vere la haratu na vao tairalihi. 11 Osopo tinarihia vara la vujangi matan la lokomo na vao ima matan la lo vujangi nahinau mo sopo tataholo vara la vujangia,la lo vaia matan vara la pa lavi na mania.12 Tuai, vonara matea nora provet mateamara Crete, mo verea vara,‘Mara Cretela lo retihalu tarea,

la tamlohi sasati,la maloko vari,

la lo sohena poi.’13 Retivuhesi sei mo lo verea mo vararuhu.Matan haratu, o hapuhira i rilangi matanvara nora rasua i mauri i ruhu, 14 ale la

* 1:7: tamlohi mo kilau na tamlohi rasua: Greek mara bishop – patu tamlohi mata tamlohi rasua.

Page 271: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Titus 1:15 268 Titus 3:7pa sopo mele tapurongo na sorasora vononona Jew teni na retileu non la haratu lalo rohu na retivararuhu. 15 Isana tamlohiromira la vokevoke, hinau tari la ruhu, paniisana tamlohi romira la hehe, ale la soporasua, hinau tari la vaia mo sopo ruhu.Tarea hehe mo tavuni na romira, la sopomele levosahia vara sava mo tataholo tenisava mo sati. 16 La lo verea vara la levosahiGod, pani nora vavahinau mo lo vujangiamo memera vara enira la sopo levosahia,la sasati, la sopo oloolo hin God, ale la soporuhu matan vara la vai te hinau i ruhu.

2Vujangi Tataholo

1 Pani engko, o pa vujangi na sava hinaumo usuri na retivararuhu purongo. 2O vu-jangi na vajiaha vara la pa hase taurilatira,ale posira i tataholo matan vara la lavi naoloolo matana, na nora vavahinau tari, lapa vaira i usuri na posposi lelevosahi, alenora rasua i rilangi vararuhuperesi nanoraopoia, ale nora turu rilangi tarea. 3 Haraijea sohena, o vujangira vara la vai na posirai tataholo matan vara la pa lavi na oloolomatana, la sopo sorasora tamlohi, moisola sopo slev nona wai rilangi, pani la pavujangi na sava hinau mo ruhu, 4 moisola pa tatamahu vara la vujangi na harailahi vara la pa opoi na tuara peresi nanatura i ruhu, 5 vara nora vavahinau tari lapa vaira i usuri na posposi lelevosahi, aleromina i rilangi hin tuana purongo, ale lapa harai ruhu na posposi kilau mamahunina lolo imara tarea, la romruhu, tarea laoloolo hin tuara, matan vara i pa sopo silete masapa vara te tamlohi i veresatihi nareti non God matara. 6 Uluvou sohena opa retituetueni isara vara la vai na posirai tataholo matan vara la lavi na oloolomatana, 7 na vavahinau tari la lo vaira,engko o pa vujangira na tovongi ruhu nanom vavahinau vara la eri usurira, ale nanom vujangi o sopo vaia mata masalom,pani mata masalon God na posposi tata-holo, 8 ale nom reti i pa tataholo vararuhumatan vara i pa sopo sile na masapa varanommeresahi la pa veresatiho matan varala haratu la meresahi isam, la pa ma-hanuhanu matan mo sopo te hinau sasativara la pa verea matara. 9O vujangi na slevvara la oloolo hin nora moli na hinau tari,la pa vaihitea vara la vaira la avulahi tarea,

la sopo talai vara nora moli, 10 ale la sopovavanaho isara, pani la vujangia isana noramoli vara la eri rasura, matan posira i pavai na tamlohi la opoia vara la tapurongona retisohai non God nora Jujuri.

11 Matan God mo vujangi na nona rom-ruhu mata juri isana tamlohi tari. 12 Movujangira vara ra isoiso na posposi heheperesi na nora masalo varama, ale nake navarama ra lo toho na mauri ra hase tauri-latira, ra tataholo, ale ra usuri posposi atuGod mo opoia, 13 enra ra pa usuri la hinauatu nake ra lo sasaovi matan nora romtohoatu, rani atu nora God sei nora Jujuri IesuKristo i pa mele pala na hasohasona taverahinia, 14 enia sei mo hasena silea mataravara i volituhura na suiha vaivaileu tari, alevara i onehiramatan vara ramai nona tam-lohi, ale matan vara ra romjea tarea matara vai na vavahinau ruhu. Psa 130.8; Exo 19.515Enira natu, la hinau atu o pa vujangira. Oretituetueni, ale o retitataholoira na nomsuiha mata aulu. O sopo tinarihia vara teai hitelehilehi na nom reti.

3Mauri Tataholo

1 O mele vere na tamlohi rasua vara lasile na oloolo isana tamlohi aulu peresila haratu la lo tauri na suiha, ale vara lapa oloolo hinira, la tatamahu vara la vaina hina ruhu tarea. 2 O vujangira varala sopo veresatihi na tinapua, la vaharina vasvas, ale la romruhu, ale posira lavujangi na rommalum isana tamlohi tari,3matan tiroma moiso enra sohera, ra ron-gorongo vono, ra lejileji, tamlohi la halura,ra slev namasalo varamaperesi nahinau raopoira jea, ra lo usuri na posposi vaisatihina tinapua peresi na posposi mereimereimoiso tamlohi la rohu hinira, ale ra rohuhinira. 4 Pani na rani God nora Jujurimo vujangi na nona romruhu peresi nonaopoia isara, 5 mo jurira, pani mo sopomatan te posposi tataholo ra vaia, panimata nona romopoia, mo jurira na malelevora paro, alemo hoje narihi na nora hehe,mo vaira ra turu na mauri paro, la hinausei mo vaira na suihan Tanume Tapu. 6Godmo sile purongoi na TanumeTapu isara hinIesu Kristo nora Jujuri, 7matan vara ra paeri mai natuna, ale matan vara ra levosahimamahunia vara ra pa mauri jejeu, matannona romruhu mo vaira ra tataholo nanahona.

Page 272: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Titus 3:8 269 Titus 3:158Reti nike, ha eri rasua, ale na opoia vara

o vere mamahuni la reti nike, matan varala haratu la tau na nora rasua hin God la patatamahu vara la tau na romira vara la vaina sava mo ruhu. La reti nike, la ruhumatatuetueni isana tamlohi tari. 9 Pani o vaharina sorasora vono peresi na sorasora matamahapira, ale o vahari na vasvas peresina vauriuri mata Leu, matan la sopo eritueni tea, ale enira la sopo ruhu hin tehinau. 10 Isana tamlohi mo patumasa, o paretiroaroahai vaha rua, pani vara mo sopotapurongo, o tipahia, 11 o pa eri levosahimamahunia vara tamlohi sohena, enia movahari na retivararuhu, mo hehe, mo hasetau na talai isana.

Isoiso Reti12 Titus, vara a rule Artemas teni Tychi-

cus isam, na opoia vara o vaihitea vara omai isaku Nicopolis matan enau a pa tohoatu na taro hamariri. 13O tueni Zenas tam-lohi lelevosahi mata leu atu peresi Apollosna malelera, o silera na sava la opoia matamalelera. 14 Mo ruhu vara nora tamlohila levosahia vara la tau romira mata tuenina tinapua, isan la haratu la vejuveju, aleo verea isara vara la sopo toho purongo.15 Tamlohi tari nike peresiau, la sohai naretioloolo isam. O sile retioloolo sei isan laharatu la opoi kamam na rasua. Romruhunon God i toho isamim mo isoiso.

Page 273: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philemon 1 270 Philemon 25

PhilemonLetaPaul Mo Ulia IsanPhilemonLeta NikePhilemon enia tamlohi tavtavu matea,nona slev la lo kilau na nona ima tavera, alekalesia matuvana la lo matavuhi ea (1.2).Korong mo lo toho Colossae, matan letaPaul mo ulia isana mara Colossae mo verena hijan nona slev sei Onesimus (Col 4.9,17).

Paul mo lo uliuli na ima rilangi, mouliuli matan Onesimus mo rovo na imanPhilemon. Onesimusmomai kalesia mateana rani mo tapai Paul, ale Paul mo uliuliisan Philemon vara imele lavi Onesimus naimana sohena tapala matea hin Moli.Hin leta nike

1. Retioloolo isan Philemon (1–3)2. Paul mo vere Philemon hin Onesimus

(4–22)3. Isoiso retioloolo peresi na nona usiusi

(23–25)Tapulo Reti Isan Philemon

1Enau, Paul peresi voraira Timothy nike,kama uli leta nike isam Philemon. NikeRome, na lo toho na lolo ima rilangi, matanoku vavahinau na lo vaia matan KristoIesu. Ale engko tapalamam, kama lo hitehosohena voraimammatea na vavahinau nonMoli. 2 Ale leta nike, mo vano isanvevoraira Apphia sohena, ale isan Archip-pus tamlohi vuro matea mata rasua sohe-mam hin Iesu, ale isana vao kalesia la lomatavuhi na imam. 3 Romruhu peresi natamata non God Tamara peresi Moli IesuKristo i pa toho isamim.

Opoia Rasua Non Philemon4 Tarea na noku usiusi na lo vere meje

isan noku God matam, 5 mata na rongoavara nomrasuahinMoli Iesu peresi nanomopoia isan la haratu la tapuhi non God, morilangi. 6 Enau na lo usiusi vara nommaurirasua sei ko lo vujangia isana tamlohi rasuatinapua, i pa ulua, matan vara o pa lev-osahi mamahuni na hina ruhu matuvanana maurira matan Kristo. 7 Voraiku, nomopoia mata tamlohi tinapua mo vaiau naavulahi mo tavera jea, ale mo tahe naromiku matan ko lo tueni na rom tapuhinon God la mele rilangi.

Paul Mo Usi Philemon Matan Onesimus8-9Ale matan ko opoi na tapuhi non God,

enra rua ra levosahia vara i pa tataholovara a vereho vara o vai na hinau tataholopurongo, pani na posposi opoia, na lo usihovara o vai na hinau matea. Enau Paul navajiaha nake, ale na lo toho na ima ri-langi matan Kristo Iesu, 10 ale na lo retiretimatan nom slev sei Onesimus, enia momainatuku na rani sei mo lo rohiau nike na imarilangi. 11 Tiroma mo sopo ruhu matan tehinau hatea isam, pani nakemo ruhu isara,enra rua. 12 Hina purongo vara na opoiamo tavera jea, na lo rulea vara i mele hilumai isam. 13 Na pa lo opoia vara i lo tohoperesiau matan vara i lavi na jaram nike,vara i tueniau na noku rani rilangi mataRetiruhu na ima rilangi. 14 Pani na sopoopoia vara a vai te hinau ko sopo avulahihinia, teni matan vara te hina ruhu o pavaia, o pa vaia i usuri namasalom purongo,pani mo sopo matan na lo ngurunguruhinia. 15 Korong Onesimus mo rovo hinihomata makomo rani purongo, matan vara imele mai isam i pa toho jejeu, 16pani nake,enia mo sopo slev purongo, pani mo jeu naslev, isaku enia vorai ruhuruhu matea, alevararuhu enia i pa sohena isam, i pa melehilu isam sohena tamlohi tuetueni matea,ale vorai matea hin Moli. 17 Ale vara kolo romromia vara enra ra tapala, o melelavi Onesimus i mai isam sohena ko laviau.18Vara Onesimusmo lejiho teni mo ave hinte hinau isam, enia i pa noku ave. 19 EnauPaul, na lo hase uliuli isam, na sopo halu,enau a pa voli na nona ave, ale a pa sopomele verea vara maurim enia noku, matanko pa lavi na mauri paro mata Retiruhuisaku. 20 Ale voraiku, mo ruhu vara, o pavai te hina ruhu hatea isaku matan Moli, ovaiau a avulahi, 21 na lo uliuli isam, na lolevosahia mo ruhu, vara o pa vai na savana lo verea. 22 Moiso, mele hinau matea,o tatamahuni te jaraku hatea, matan na loromtoho vara a pa malue na ima rilanginike, a pamele mai isammatan ko lo usiusimatana.

Isoiso Reti Non Paul Isan Philemon23 Epaphras enia soheku mo lo toho na

ima rilangi matan Kristo Iesu, enia mosohai na retioloolo isam. 24 Ale, Mark,Aristarchus, Demas peresi Luke, la haratula lo vavahinauperesiau sohena, la sohai nanora retioloolo isam, 25 Ale romruhu non

Page 274: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Philemon 25 271 Philemon 25Moli Iesu Kristo i pa toho na mapumimmoisoiso.

Page 275: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 1:1 272 Hebrews 2:3

HebrewsLeta Mo VanoIsana Tavtavuin IsraelLeta NikeLeta nike, enia mo vano isana tavtavuin

Israel sei la tau nora rasua hin Iesu Kristo.Hija sei Hebrew enia hija atu Israel la hasetovira hasera hinia. Tatuara la lo romkakavara la pa usuri Iesu teni vara la meleusuri na leu non Moses. Puku akerihi movujangia vara Iesu mo jeu na hinau tarisohena angelo, Moses, provet tari tuai, tenite pris aulu tuai, vao pris matan Israel. Aleeniamomarivisi na hinau tari na RetitauhiTuai (Old Testament). Mo verea vara enrara pa sopo romkaka na mauri rasua matan,Iesu enia nora tovongi ruhu (Heb 12.2–3).Hin puku nike

1. Natun God mo aulu jea (1.1–4)2. Iesu mo jeu na angelo (1.5–2.18)3. Iesu mo jeu Moses (3.1–4.13)4. Iesu enia Pris Aulu (4.14–7.28)5. Retitauhi ruhu mo mai (8.1–9.22)6. Momate vahatea mata rani tari (9.23–

10.31)7. Tovongi ruhu mata rasua (11.1–40)8. Tovongi ruhu non Iesu (12.1–13.19)9. Isoiso usiusi (13.20–25)

Iesu Kristo Enia Natun God1 Tuai tiroma, God mo retireti vaha visa

moiso, ale na malele matuvana isana norapua na nona provet, 2 pani hin la pongihitahu nike, enia mo pete retireti moisoisara hin Natuna tataholo, God mo vironiavara hinau tari enira koruna, ale hinia seiGod mo vai na varama. 3 Natuna eniasasarami meran God, ale enia tovonginatataholo ra eri hitea, ale enia suiha sei movai na hinau tari la lo toho na nona retisuiha. Ale hin rani atu mo isoiso na nonavavahinaumata vaira ra vokevoke na hehe,mo sahe mo sakele na tavalu liman Godmata suiha tavera jea aulu na tuka.

Kristo Enia Mo Jeu Na Angelo4 Harihi mo vujangia vara Natun God

enia mo aulu mo jeu na angelo, sohen hijaatu sei Godmo silea isana seimo aulu jea nahijara. 5Matan God mo sopo verea isan teangelo na savamo verea isan Iesu sei mara:‘Engko natu, natuku.

Nahapani enau na mai Tamam.’Psa 2.7

Ale God mo mele verea mara,‘Enau a pa tamana,

ale enia i pa natuku.’ 2 Sam 7.146 Ale hin rani atu mara mo lavi Natuna

vora tiroma mo unu na varama mo vereamara,‘Angelo tari la pa lotua!’ Deut 32.43

7Ale mo retireti mata angelo mara,‘Mo vai na nona angelo la sohena langi,

ale enira la volitusi purongo seimo vaira na pepe hapu.’ Psa 104.4

8Pani isan natuna mo vere na reti mateamo aulu jea matana mara,‘God, nom jara sakele mata suiha,

enia i pa toho tui tui tarea.Nom suiha mata Supe Aulu

mo pala na hinau mo tataholo.9 Engko ko opoi na sava mo tataholo,

ale ko rohu na sava mo sasati.Matan haratu God, enau nom God na

vironiho,na surei na wel mata noku avulahi

isam mo jeu na angelo.’ Psa 45.6–710Ale mo mele verea mara,

‘Moli, na tapulo vavahinau na varama,engko ko tau na pulon varama nike,

ale tuka enira vua nom vavahinau.11Hina purongo vara enira la pa tihai,

pani engko o pa toho jejeu.Enira la pa rovo sohena ruru tuai.12O pa virivirira sohena tavalu ruru tuai,

enira la pa posi,pani engko o pa lo sohena tarea,

o pa sopo eri vajiaha.’ Psa 102.25–2713 Ale God mo sopo retireti isana angelo

sohen mo verea isan Natuna mara,‘O sakele na jara suiha na matuaku

vavano a vai na nom meresahila toho na ruhuruhu palom!’ Psa 110.1

14 Pani mo verea mata angelo vara eniravolitusi purongo sei mo lo rulera vara la lomatahi la haratu sei God i pa jurira.

2Retiroaroahai Mata Vahari Hin God

1Matanharatu ra pa tapurongomamahuna Retiruhu sei ra pete rongoa moisomatan vara ra pa sopo sale narihi hinia.2 Retisohai matan leu atu God mo lo sileana lima angelo isan Moses mata tamlohienia mo lo vararuhu tarea, ale mo vai natamlohi la lavi talai atu mo tataholo matanora tope na leu peresi na nora lejileji.3 Ra pa sopo eri rovo na talai tavera varara lo romromi purongo na vavahinau God

Page 276: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 2:4 273 Hebrews 3:7sei mo vaia mata i jurira hinia. Retisohaimata jurira seiMolimo vereulia isana nonatamlohi usuri tiroma, moiso enira la pavereulia isara. 4 God mo tueni na noraretisohai sei na matamata tatavera, peresina hinau tamlohi la hutura hinira, peresina hinau marurahi tinatinapua peresi naotori sei Tanume Tapu mo asera usuri namasalona isana nona tamlohi.

Iesu Mo Mai Tamlohi5 Matan sava kama lo vereulia nakerihi

matan varama paro sei i pa mai, i pa sopotoho na lima angelo. 6Matan hin te jara naRetitapu, tamlohimateamo verea isan Godmara:‘Tamlohi enia sava hinau

vara o lo romromia,ale Natun Tamlohi

vara o lo kilaua?7Matan ko vaia mo atano

mo jeu na angelomata makomo rani,

ale ko mele tahea aulu na hasohasotavera

mata lavi na oloolo tavera.8Ko tau na hinau tari na limana.’

Psa 8.4Ale reti seimo verea varamo aulu ’na hinautari’ mo raramia vara mo sopo te hinauhatea vara mo sopo toho na ruhuruhu li-mana, pani nakerihi ra sopo lo hitera varala lo toho na ruhuruhu limana enira moisoiso.

9 Pani ra lo hite Iesu sei God, ‘mo vaiamoatano jea na angelomatamakomo rani’.Nake mo mele, ‘tahea aulu na hasohasotavera mata lavi na oloolo tavera’ matanenia mo vano na mateia matara, matanvara na romruhu non God enia i pa lavina mateia mata tamlohi tari. 10Matan motataholo vara God sei mo lo vai na hinautari, ale hinau tari enira nona, mo tataholomata i lavi na natuna matuvana la unu nahasohasona. Hin la rani rilangi atu Iesumo lavira, God mo vaia mo tataholo moruhumata tiromana tamlohi, enia natumotataholo vara i jurira.

11 Ale nakerihi Iesu peresi la haratumo vaira la tapu, enira Tamara matelete.Matan hinau atu natu, Iesu mo sopo ma-hanuhanuvara i tovira tasina teni vetasina,12 ale mo verea isan God mara:‘A pa vereulia vara hijam

mo ruhuruhu jea sohena savaisana tasiku peresi na vetasiku.’

Psa 22.22Ale mo mele verea mara,

‘A pa hasohasoho na livuha vao nom tam-lohi.’

13Mo mele verea mara,‘A pa rasu God!’ Isa 8.17

ale usuri haratu mara,‘Enau nahai peresi la natuvarihi atu

sei God mo lo silera isaku.’ Isa 8.1814 Matan haratu, matan natuna la vora

tamlohi, enia sohena mo mai tamlohi tata-holo, matan vara na nonamateia i pa komona suihan Tiapolo sei mo lo tauri na suihamata mateia, 15 ale i teri la haratu sei tareala lo slev isana nora matahu mata mateia.

16 Ra levosahi mamahunia vara Iesu mosopomai vara i tueni na angelo, panimatanvara i tueni namahapinAbraham. 17Matanharatu, God mo vai Iesu mo mai soheratasina peresi na vetasina na malele tari,matan vara i eri mai nora Pris Aulu naromopoia, ale mo turu rilangi vara i vai navavahinau isan God mata i voli narihi nahehe nona tamlohi. 18 Matan enia sohenamo lavi na rani rilangi na vaihite sei la lomai isana tamlohi tari, ale nake enia i erituenira na nora vaihite.

3Iesu Mo Aulu Mo Jeu Moses

1Matan kamim ka vorai peresi na vevo-rai sei God mo tapuhira matan na tuka, hato romromi Iesu, enia Vaharule, ale PrisAulu sei ra lo tau na nora rasua hinia.2 Enia mo lo turu rilangi na hinau tari Godmo vironia matana, sohen Moses mo loturu rilangi mata vao iman God. 3 Matanmo tataholo vara Iesu i lavi na hasohasotavera i jeu Moses, sohena tamlohi voroima matea i pa lavi na hasohaso tavera ijeu ima atu mo lo voroa. 4Matan ima taritamlohi matea mo vorora, pani God eniaharatu sei mo voro na hinau tari.

5Mosesmo turu rilangi nahinau tari Godmo taua na limana vara i pa kilaura, panienia volitusi matea purongo, ale savamo lovaira enira tovongi matea mata vujangi nahinau sei God i pa vuhesia hitahu. 6 PaniKristo mo lo turu rilangi jea na hinau tariGod mo taua na limana vara i pa vaira,matan enia Natuna tataholo sei mo auluna iman God. Ale enra ra vao iman God,vara vararuhu vara ra lo turu rilangi naromrilangi peresi na nora romtoho hinKristo.

Mapu Tataholo Non God7 Matan hinau atu natu, Tanume Tapu

mo verea matana mara:

Page 277: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 3:8 274 Hebrews 4:12‘Nohorihi vara ha rongo na leoku,8 ha sopo vai na mapumim i rilangi isaku

sohen Israel la lo vaia hin rani atula turuleji hiniau,

hin rani atu la lo vaihite na noku romper-avu na tano koru.

9 Hin jara atu tamamim la vaivaiau la vai-hiteau,

hina purongo vara la lo hitena noku hinau marurahi tavera

mata tauni mo ngavulu vati moiso(40).

10 Ale matana na lolokoru hinira, ale naverea nara:

Tarea mapura mo lo kaka,ale la sopo levosahi na masaloku.

11 Ale na noku lolokoru tavera mata norahehe,

na vai na retitauhi matea nara:La pa sopo eri unu na noku mapu hin te

rani.’ Psa 95.7–1112 Ale matana, la vorai peresi na vevorai

ruhuruhu, ha lo kilau mamahu vara tevonamim i sopo lavi te romromi sati matavai na mapuna i sopo mele rasu God seimo mauri. 13 Pani ha retituetueni kamimhatehateahi na rani hatehateahi tari sei ralo tovira ’nohorihi’, matan vara i pa sopotea isamim i jovi na hehe, ale mapuna imai i rilangi isan God. 14 Matan ra maira tapala peresi Kristo na nona vavahinau,vara vararuhu ra lo turu rilangi hin norarasua atu tiroma i tikeli na isoisona. 15Paniha sopo romaliho hin retiroaroahai nikehin te rani:‘Ha tapurongo na sava mo lo verea naker-

ihi!Ha sopo vai namapumim i rilangi isan

God sohen Israel mo vaia hin raniatu la turuleji

hinia na jara tano koru.’ Psa 95.7–816Ale la tamlohi atu sei la lo turuleji hin

God enira hare, hina purongo vara la rongona leona? Enjora, enira pa la tamlohi atusei Mosesmo tiroma hinira la malue Egypt.17 Ale hare natu mo vai God mo lolokorumata tauni mo ngavulu vati? Enjora, enirapa la tamlohi atu sei la lo hehe ale la matena tano koru. 18 Ale God mo retitauhi isanhare natu vara la pa sopo eri unu na nonamapu hin te rani? Mo lo retireti isan laharatu la sopo oloolo hinia. 19 Ale matana,ra levosahia vara la sopo eri unu na nonamapu matan la sopo rasua.

4Mapu Nona Tamlohi Non God

1 Matan haratu, ra lo kilau mamahu iruhu matan, vara i vono, ha pa sopo erilavi na vua nona retitauhimata nonamapusei mo lo turu. 2 Matan la retivujavujangina Retiruhu isara sohen la vaia isan Israeltiroma moiso. Pani retisohai atu sei larongoa mo sopo tuenira matan la sopo lavina vuana peresi la haratu la rasu na savala lo rongora. 3Matan enra purongo sei rarasua ra lo toho na nonamapu. Pani isan laharatu la sopo rasua, God mo verea mara,‘Matan na noku lolokoru tavera na vere na

retitauhi matea nara:La pa sopo eri unu na noku mapu!’

Psa 95.11Hina purongo vara nona mapu motatamahunia moiso mo tapulo hin rani atumo pa vai na varama. 4 Ra levosahia varamo tatamahu moiso matan Retitapu moretireti na halimaravrua rani sohen harihivara, ‘Ale God mo mapu na halimaravruarani na nona vavahinau tari’. Gen 2.2

5 Pani hin pa reti atu tiroma sei God molo verea mara, ‘La pa sopo eri unu na nokumapu’. Psa 95.11

6 Matan haratu mapu non God atu eniamo lo turu vara tamlohi la unu hinia. Panila haratu la lo rongo na Retiruhu tiroma lasopo unu hinia matan la sopo oloolo. 7 Alematana, God mo mele tau na rani tinapuamatea mata unu na nona mapu, ale raniatu enia nakerihi. God mo mele vere ranimapu tinapua atu na sava David mo vereahin rani atu hitahu hin reti atu na vereaisamim moiso sei nara:‘Ha tapurongo nakerihi na sava mo lo

verea.Ha sopo vai namapumim i rilangi isan

God.’ Psa 95.7–88 Mapu paro nike la sopo lo lavia hin

rani atu sei Joshua mo tiromara la lo tohoCanaan, matan God mo pa vere nona mapuparo nike hitahu. 9 Ale matana, rani maputataholo matea mata tamlohi non God molo turu. 10Matan tamlohi tari sei la unu hinSabbath nike sei rani mapu non God atu, lapa mapu na nora vavahinau sohen God movaia na nona vavahinau. 11 Ale matana, ravaihitea vara ra unu hin mapu atu. Matanvara tea i usuri na tovongi mata lejileji atunona tavtavuin Israel tuai, i pa jovi sohera.

12 Matan reti non God mo lo mauri, aleenia mo suiha. Enia mo voro mo jeu te sita

Page 278: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 4:13 275 Hebrews 6:8

vuro tavalu rua, mo unu na lolora mo asena romira na masalora, mo arira ale movujangira vara enra ra sava tamlohi. 13Mosopo te hinamauri hatea i eri luhu hin God.Enia mo lo hite na hinau tari. Ale enramo isoiso ra pa turu na nahona, ale ra pavereuli na sava ra lo vaira isana.

Kristo Enia Nora Pris Aulu14 Matana, ra lo taurilati na nora rasua

hin nora pris aulu sei Iesu, Natun God seimo sahe na tuka moiso. 15Matan nora prisaulu nikemo levosahi na nora vejuveju, alena varama enia mo lavi na vaihite tari seira lo lavira, pani mo sopo hehe. 16 Matanharatu, ra romrilangi mata mai na nahojara sakele non nora God ruhuruhu jea.Atu ra pa lavi na nona romopoia, ale i patuenira usuri na nona romruhu mata noravejuveju na maurira.

51Matan pris aulu tari la vironira na vao

tamlohi matan vara la pa turu na nahonGod mata tamlohi, enia i pa lo sile na norasilesile isan God, peresi na malamalai matahehe. 2Enia i eri romopoia la haratu la sopolelevosahi teni la jalio na retivararuhu,matan enia sohena mo sohera. 3Ale matanharatu, enia i pa sile na silesile mata hehenona tamlohi peresi na nona hehe. 4 Aletea i sopo eri mai pris aulu matea usuri namasalona hasena, pani vara God mo toviapurongo sohen mo tovi Aaron tuai. 5 AleKristo sohena, mo sopo hase tahea auluvara i mai Pris Aulu, pani God natu motahea aulu, sohen reti nike sei mo lo vereaisana mara,‘Engko natuku,

nahapani na mai Tamam.’ Psa 2.76Ale na jara tinapua matea na Retiulia Godmo mele verea isana mara,‘Engko pris matea usuri na pin

Melchizedek sei i pa toho jejeu.’Psa 110.4

7 Hin rani atu Kristo mo pa lo tohona varama, mo lo sohai na usiusi peresina nona tangi na romina peresi na tangitavera, ale wai matana la lo jovi, ale nonausiusi mo sahe isan haratu sei i eri juriana mateia. Ale God mo lo rongoa matanKristo mo tau na romina mata lotua naoloolo. 8 Hina purongo vara enia natunGod, enia mo pa levosahi na oloolo namalele rani rilangi. 9Ale hinmalele sei Godmo vaitataholoia mo mai Pris Aulu matea,

ale mo mai pulon juri atu mata rani tuitui isana nona tamlohi tari sei la lo oloolohinia. 10 Ale God mo taua vara i Pris Auluusuri na pin Melchizedek.

Ha Ulua Na Mauri Rasua11 Hinau mo marivi mo pa lo toho sei

kama opoia vara kamamele vereulira, panikama hitea vara peromim la sopo rongo,ale mo rilangi vara kama eri vai kamim halelevosahi. 12 Kamim ka kalesia mo tuaimoiso, ale i pa tataholo vara kamim halo vujangi na tinapua moiso, pani kamahitea vara kama lo mele vujangi kamimsohen la haratu la pa tapulo purongo nalevosahimata Retitapu. Kamele sivo leji kaopoi na wai susu, mo sopo hanhani rilangi.13Matan tamlohi tari sei la lo mauri na waisusu, la sopo lo levosahi na vujangi mataposposi tataholo matan enira la pa lo pipi.14 Pani hanhani rilangi enia hani la haratula jea sei la lo hasera vujangira vara la erihitevosahi na savamo tataholo ale savamosasati.

61Matana haratu, ra ulua i jeu vujangi atu

ra lavia na nora mai paroparo na tapulomauri rasua, ale ra vano ra jea, mo sopomatan vara ra pa mele vano na vujangimata posi na vaivai vono, teni mata tauna rasua hin God, 2 teni na vujangi matapaptijo, teni tau na limara mata usiusi natamlohi, teni mata sauteterahi nona mate,ale mata aria tavera non God. 3Ale vara namasalon God, ra pa mele ulua ra vano nalelevosahi mata hinau tinatinapua.

4Matan mo sopo mele te malele tinapuahatea vara tea i eri mele posi na nona hehehinia, la haratu sei tiroma moiso la lavina levosahi hin God, teni la hatiroro naotori ruhu sei God mo lo silera, teni latapala peresi na Tanume Tapu moiso, 5 alela hatiroro moiso na reti ruhu non Godperesi na hinau marurahi matan pongi atumo lo mai, 6 ale na isoisona la vahari hinGod. Mo sopo te malele hatea isara varala eri mele posi na nora hehe, matan la lomele vosae Natun God na talopeilopei nanora tipahia, ale la lo vaia na naho tamlohi.

7Ha lo levosahi harihi: vara lepa sei molo himi na wai usa mo lo jovi hinia, mo silena vuana ruhu isan tamlohi isa matea, lepaatu mo lavi na leruhu isan God. 8 Pani varalepa atu mo vua na pahai ngarngariha tenipiko, mo sopo ruhu matan te hinau, ale

Page 279: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 6:9 276 Hebrews 7:10tamlohi isa atu i pa rohu hin isa atu ale ipa sulia.

9 Pani isamim la tapala ruhuruhu, hinapurongo vara ra lo retireti sohen harihi,kama sopo rasua vara reti sei mo lo pisuhikamim sohen lepa sati atu. Kama levosahiavara kamim ka lo tohomata hina ruhuruhusei la lo mai peresi na nomim juri. 10MatanGod mo sopo tametame tea. I pa soporomaliho sohena sava ka lo voko rilanginona, ale sohena sava ka lo vujangi nanomim opoia isana na nomim kilau ruhuna kalesia tinapua, sohen ka pa lo vaianake. 11 Kama opoia mo tavera vara ha loopoi na tinapua i tikeli na isoisomaurimim,matan vara sava ka lo romtoho hinia i pamasese nomim. 12 Ale kama sopo opoiavara romimim la mate, pani ha pa usurina tovongi non la haratu sei la pa lavi naretitauhi non God mata nora rasua peresina nora romperavu.

Romtoho Mo Tai Na Retitauhi Non God13 Sohen rani atu God mo retitauhi

isan Abraham, God mo retitauhi na hijanapurongo matan mo sopo te hija tinapuavara i mele aulu jea hinia mara:14 ‘Vararuhu a pa leruhu hiniho i tavera jea,

ale a pa vai na mahapim la marivisavulevule.’

Gen 22.1715 Ale Abraham mo lo sasaovi peresi na

romperavu, ale mo lavi na sava God moretitauhi hinia.

16Vara tamlohi la vai na retitauhimatea,la pa verea na hijan tea sei mo mele aulujea hinira, hija atu mo lihora vano hin reti-tauhi atumo sopo te retiusia hinia vara i paturu teni i vono. 17God sohena,mo lihoa naretitauhi matea matan vara la haratu sei lalavi retitauhi atu la pa levosahimamahuniavara i pa sopo eri posi na romina. 18 AleGod mo silera na nona retitauhi ale motau na hijana hinia. La hinau atu mo ruala sopo eri posi matan God enia i sopoeri halu. Matan haratu, enra sei ra rovovano isana mata luhu, ra eri mele lavi naromrilangi paro, matan ra eri taurilati nanona retitauhi mata nora rasua hinia.

19 Nora rasua hin retitauhi nike mo so-hena matalalavo matea sei mo puhoni alera eri rasua mata maurira. Rasua nike natumo vaira ra eri unu hin jara tapu sei nonGodna tuka. 20 Iesumopete unu atu tiroma

moiso matara. Enia mo mai nora Pris Aulumatan tui tui usuri na pin Melchizedek.

7Melchizedek Peresi Abraham

1Melchizedek nike enia supe mata taontavera matan Salem, ale enia Pris Aulu nonGod sei mo aulu jea. Hin rani atu Abrahammo lo mele mule na vuro tavera matea movaia peresi na supe matuvana, ale matanmo jeua, Melchizedek mo malue mo vanovara i tapaia ale mo leruhu hinia. 2 AleAbraham mo sile na sangavulu hinau tarisei mo lavira na vuro isan Melchizedek.Rarami hijana enia ‘Supe Mata Ari Tata-holo’. Ale enia sohena mo supe matatamatamatan raramin Salemenia ’tamata’.3 Tea mo sopo levosahi tamana teni tinanateni te tahisana, mo sopo te tapulo teniisoiso maurina. Enia mo lo toho jejeusohena pris matea, mo sohen Natun God.

Melchizedek Mo Aulu Hin Abraham4 Ha to romromia vara Melchizedek mo

aulu sohena sava, matan Abraham hinapurongo vara enia mo pulo vaon Israel, mohitevosahia sohena sava Melchizedek momele aulu hinia, ale Abraham mo silea nasangavulu hinahinau sei mo lavira na vuroisan Melchizedek. 5Ale pris matan Israel latai na vaon Levi, Leu non Moses mo retileuvara la pa lavi na sangavulu hinau isanatahisara, hina purongo vara la mahapinAbraham sohera. 6 Pani Melchizedek, hinapurongo mo sopo tahisan Levi, mo lavi nasangavulu hinahinau isan Abraham. AleMelchizedek mo tau na leruhu matea isanAbraham, Abraham mo pete lavi na reti-tauhi isan God moiso. 7 Ale mo sopo teretiusia hatea vara hare mo mele aulu:haratu mo lo sile na leruhu enia mo aulumo jeu haratu mo lo lavi na leruhu.

8 Ra levosahia vara tamlohi la lo silena sangavulu hinahinau isana pris nonatavtavuin Israel sei la tamlohi purongo alela pa mate hin te pongi. Pani Melchizedekmo mele aulu mo jeura matan ra rasuavara mo pa lo mauri. 9 Ale aulu hinharatu ra eri verea vara mahapin Levi,la haratu sei la lo lavi na sangavulu hi-nahinau, la lo sile na sangavulu nora hi-nahinau isan Melchizedek hin nora puaAbraham. 10 Hina purongo vara Levi mosopo lo vora hin rani atu, enia mo lo tohona epen Abraham moiso hin rani atu sei

Page 280: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 7:11 277 Hebrews 8:5Melchizedek mo lo lavi na sangavulu hi-nahinau isan Abraham.

Kristo Mo Sohen Melchizedek Tuai11 Ale vara pris na vaon Levi la eri vai

vevuhi na masalon God, ale enira la prisusuri na leu, mata sava natu God mo melesohai na pris tinapua matea mo sohenMelchizedek, ale mo sopo lavia isana ma-hapin Levi sohen Aaron sei tasin Moses?

12 Ale vara la haratu la lo tauri navavahinau nona pris la sopo mele tauriamatan God mo mele vironi na tinapua,leu sohena i pa posi matan vara i majingahinia. 13 Matan haratu sei ra lo retiretihinia, enia mo malue na tavtavui tinapuamatea, mo sopo isan Levi sei la lo volitusina votavota na lolo Temple.

Kristo Enia Pris Aulu14 Ale mo memera vara nora Moli Iesu

enia tavtavuin Judah matea, pani ra lev-osahia vara Moses mo sopo verea vara tetavtavuin Judahmatea i eri mai pris matea.

15 Ale nakerihi mo memera vara Kristoenia natu pris tinapua atu i pa pala mosohen Melchizedek. 16 Mo mai pris mateamo sopo tai na tavtavuin Levi usuri na Leu,panimo usuri na suihanmauri atu nonGodsei i pa sopo eri mate hin te rani. 17 AleDavid sei mo lo uli na psalmmo pisuhia hinrani atu Godmo lo retireti hin Kristo mara,‘Engko o pa pris matea tui tui,

sohen Melchizedek.’ Psa 110.418 Enjora, leu atu matan tuai mata pris,

God mo tau pahipahia matan i sopo erimele vai te hinau matan mo sopo meleruhu matan te hinau hatelete. 19 Matanleu mo sopo eri vai tea i mai i tataholo nanahon God, ale nake romtoho matea momele ruhu jeamopete lavi na jaranamoiso,matan hin Kristo ra eri mai mariviti isanGod.

20 God mo retitauhi na hijana hasenavara Kristo i pa pris jejeu, pani mo sopoverea isan te pris tinapua. 21 Pani isan Iesuhasena purongo God mo verea mara,‘Moli God mo vai na retitauhi matea na

hijana hasena,ale i pa sopo eri tope na nona retitauhi

nike:Engko o pa pris matea matan tui tui.’

Psa 110.422 Matan God mo vai retitauhi atu na

hijana hasena, ale matan Iesu mo lo tohohinia, retitauhi ruhu nike mo mele ruhu

mo jeu retitauhi tuai atu mata Leu, matan ipa vai na sava God mo taua matana.

23 Ale mele hinau tinapua matea hinhinau nike, enia vara tuai pris mo marivi,ale vara matea mo mate nona vavahinaumo hilu atu, ale tinapua i pa mele lavi najarana. 24 Pani Iesu i pa lo toho sohenapris jejeu; matan nona vavahinau matapris i pa sopo isoiso hin te rani. 25 Matanharatu enia i eri juri na tamlohi tari sei la lomai isan God mo vaia vahatelete purongomatan tui tui. Enia mo lo mauri jejeumatan vara i pa lo turu na nahon God matai usiusi matara.

26 Iesu enia Pris Aulu tataholo sei raopoia matan enia mo tapu ale tea i sopo erituvaia hin te hinau, mo sopo te hehe isana.Nake God mo tauhasehia isana tamlohihehe, ale mo silea na jara aulu mata oloolomo jeu na tinapua na tuka. 27 Ale enia i pasopo sile na malamalai na rani hatehateahisohena pris aulu tinapua la lo vaia. Enirala vaia mata nora hehe tiroma moiso la pavaiamata hehe nona tamlohi tinapua. PaniIesu mo vaia vahatelete purongomatan tuitui hin rani sei mo hasena silea sohenamalamalai na talopeilopei. 28 La haratu lalo pris aulu na ruhuruhu leu non Moses, lasopo eri vai na tatua hinau tinapua, matanenira la tamlohi purongo. Pani hitahu hinrani atu haratu sei God mo sile na leu, Godmo vironi Natuna na retitauhi na hijanahasena, ale Godmo vai natunamo tataholotui tui.

8Kristo Enia Nora Pris Aulu

1Ale romromi tavera kama lo verea enianahai:

Nora Pris Aulu mo sakele na jara aulumata oloolo mo jeu na tinapua na tuka natavalu liman God. 2 Hin jara atu nora PrisAulu Iesumo lo vavahinau na lolo jara tapusei Tabernacle vararuhuna tukaGod seimovoroa, mo sopo tamlohi.

3Alematan pris aulu tari la lo sile na sile-silea peresi na malamalai isan God, matanharatu mo tataholo vara nora Pris Aulusohera i pa sile te hinau sohera. 4 Varaenia i pa lo toho hin varama nike, i pa sopopris matea, matan pris la pete toho moisomata sile na silesilea sei leu non Moses moverea. 5 La lo volitusi na tent sei la toviaTabernacle nike na varama, ale enia tovon-gin haratu na tuka purongo, hina vararuhu

Page 281: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 8:6 278 Hebrews 9:10

mo lo toho na tuka. Matan hin rani atuMoses mo tatamahu vara i voro Tabernacleatu, God mo sile retiroaroahai nike isanMoses mara, ‘O lo kilau mamahunia varako lo voroa, o voroa usuri tovongi atu navujangia isam nike na vutivuti’.

Exo 25.40; 26.306 Pani nora Pris Aulu mo lavi na

vavahinau matea mo aulu mo jeu la haratula lo volitusi usuri na leu tuai. Ale matanenia natu mo lo toho hinia, retitauhi seiGod mo silea mo mele ruhu jea matan moturu na retitauhi ruhu mo jeu la haratu molo silera tiroma.

7 Ra levosahia vara retitauhi atu tiromausuri na leu mo sopo ruhu, matan God momele vai na harua retitauhi tinapua mateavara i lavi na jarana. 8God hasenamo hiteavara tiroma retitauhi atumo sopo ruhu hinharatu mo verea akerihi mara:‘Rani matea i pa mai, Moli God mo lo verea

vara:A pa vai na retitauhi paro matea

peresi na tavtavuin Israel peresi la haratuJudah.

9Retitauhi paro nike i pa sopo sohenharatuna vaia tiromaperesi na nomimpua

hin rani atu na lo tauri na limaraale na tiroma hinira la malue Egypt.

La sopo usuri tataholoi na noku retitauhiale na vahari hinira, Moli God moverea.

10 Pani matan harihi natu, a pa vai naretitauhi paro sei

peresi na tavtavuin Israel hin rani atumo lo mai,

enau Moli God na verea nara:A pa tau na noku leu na romira,

matan vara la eri rongovosahira,ale a pa ulira na mapura,

matan vara la eri oloolo hinira.Enau a pa nora God,

ale la pa noku tamlohi.11Ale la pa sopomele vujangi na tavtavuira

tinapuateni na voraira hatehateahi lara,“Ha levosahi Moli God!”

Matan tamlohi tari, mo tapulo na tamlohipurongo

mo tikeli na tamlohi aulu, enira moisoiso la pa levosahiau.

12Ale a pa romi na nora hehe,ale a pa sopo mele romromi na nora

hehe.’ Jer 31.31–34

13 Ale hin rani atu God mo retireti hinretitauhi paro nike, mo raramia vara reti-tauhi tuai atu mo vaia tiroma mo peteisoiso moiso. Enia mo pete vajiaha moisoale mariviti i tihai.

9Posposi Lotu Tuai Nona Jew

1 Ale hin retitauhi atu tiroma God movaia peresi Israel, mo tau na retileu matalotu peresi na nona tent tapu mata lotumatea na varama. 2Vara la turuhi tent atu,la pa viliroto na jara mo rua na lolon tentatu. Na tiroma jara, peri lamu matea, aletep matea sei la lo tau na pereti tapu hinia.Tiroma jara nike la tovia Jara Tapu. 3 Aletavalu ruru matea mo kehohoro na haruajara sei la tovia Jara Tapu Jea. 4 Hin jaraatu, la tau na votavota mata suli na hasorimatea la vaia na gold, peresi na puhoromatea la evea na gold la tovia ’PuhoroMata Retitauhi’. Ale na lolon puhoro atu,potele matea la vaia na gold, manna molo toho na lolona, tihonin Aaron sei mo lojuliha, peresi la vatu atu Moses mo lo ulila retileu atu mo sangavulu hinira. 5 La vaina tovongi angelo mo rua na gold la toviracherubim na pusan puhoro atu. La rirahina hapara vara la tavuni na pusan puhoroatu, jara tataholo atu natu pris aulu mo loturusi na rae mata malamalai hinia. Paninakerihi kama sopo eri vereuli vevuhi lahinau nike.

6 Vara la tau mamahuni la hinau atumata lotu moiso, pris la eri tapulo unu alela lo malue mata vai na nora vavahinau hinJara Tapu atu. 7 Pani pris aulu hasena i eriunu hin jara atumo tapu jea, ale vahateletepurongona taunimatea, ale tarea peresi narae sei mo lo silea isan God matan vara itavuni na nona hehe peresi na hehe nonatamlohi tinapua sei la lo vaira pani la sopolevosahira. 8 Tanume Tapu mo vaia momemera isara nake vara malele atu sei Godmo lo tinarihia vara tamlohi purongo la erimai mariviti isana hin jara atu sei mo tapujeamo sopo lo pala hin rani atu tent atumolo turu.

9 Hinau nike enia tovongi matea molo pisuhi rani nike nahapani. Matan laotori atu peresi na malamalai sei pris la losilera, la sopo eri vai na romi tamlohi seila lo lavira la mai mata lotua la vokevoke.10 Matan retileu matan tuai usuri na leu,enia mata hanhani peresi na wai, ale hoje

Page 282: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 9:11 279 Hebrews 10:2na hinau tinatinapua peresi la hinau seitamlohi la lo vaira na limara purongo, enirala lo toho vavano malele paro mata maimariviti isan God mo pala.

Kristo Enia Malamalai Tataholo11 Pani nakerihi Kristo mo mai Pris Aulu

mo aulu na hinahinau ruhu tari sei la maimoiso, alemounuhin JaraTapu atuna tukasei mo tataholo jea, hara sei lima tamlohila sopo vaia, mo sopo sopesopen varamanike, 12 ale mo unu hin Jara Tapu Jea atuvahatea mata rani tari, pani mo sopo unuperesi na rae nani teni natu buluk, pani mounu peresi na raena hasena. Ale na raenamo vai tataholoi na malele mata nora jurimatan tui tui.

13 Matan vara posposi tuai mata turusina rae nani peresi na rae buluk peresi napatmakovi mata natu buluk mo eri vai naepe tamlohi la vokevokemata nora posposimata tope na leu sei mo vaira la lumiha,14 ale ha to romromia sohena sava raenKristo i eri onehi na mapura na nora rasuana nora vavahinau purongo, matan vara ivaira ra eri lotu God sei mo mauri usuri namasalona. Kristo na suihan Tanumen Godsei mata tui tui, mo hasena silea isan Godsohena malamalai tataholo matea matahehe. 15 Ale matan haratu, enia natu movai namalelematan vara retitauhi paro atui eri mai, matan vara la haratu sei God molo tovira la eri lavi na koruna sei la sopo eritihai Godmo retitauhi hinira. Matan Kristomomate vara i vaira lamateri na talaimatahehe sei la vaira na ruhuruhun retitauhiatu tiroma.

Mateia Non Iesu Mo Vai Na Retitauhi ParoMo Mauri

16Ale vara teamo sile na nona retimatante koruna ale hitahu i pa mate, i pa sopotea i eri lavi te koruna i tikeli rani atu lalevosahia mo ruhu vara mo mate. 17 Nonareti atumata koruna i pa lo turu i tikeli raniatu tamlohi atu mo lo ulia mo mate. Varamo pa lomauri, tea i sopo eri lavi te korunasei mo retitauhi hinia isara.

18 Matan hinau atu natu, retitauhi atutuai mo tapulo peresi na rae. 19 MatanMoses mara mo sile na retileu isana tam-lohi tari usuri na hinau tari na leu, molavi na rae natu buluk peresi na nani, alewai peresi na vulu sipsip hahara peresi nabras rihirihi matea la vaia na ranga hyssopvipahai matea, ale mo turusi na puku leuperesi na tamlohi tari na rae, 20 ale mo lo

verea mara, ‘Harihi enia rae mata retitauhisei God mo retileu hinia vara ha lo turuhinia’. Exo 24.821Ale hin malele atu purongo mo turusi natent peresi na hinau tari sei la lo vavahinauperesira mata lotu God. 22 Vararuhu, raeri verea usuri na leu non Moses, marivitihinau tari la mai la vokevoke na maleleturusi na rae, ale God i pa sopo romi nahehe vara rae i sopo roro.

23 Ale la hinau atu la lo masese na lolotent, la lo tovongi na hinau na tuka, alepris mo vaira la vokevoke na rae majipurongo. Pani hinau atu na tuka, God movaira la vokevoke na malamalai ruhuruhujea matea, mo jeu na rae maji.

24Matan Kristo mo unu na tuka tataholovara i turu na nahon God sohena noratuetueni. Enia mo sopo unu na tent matalotu nona tamlohi varamamatan haratu navarama enia tovongi matea hin Temple atuna tuka. 25Mo sopo ununa tukamatan varai mele hasena silea tarea sohena pris aulumatea mo lo vaia hin rani atu mo lo ununa Jara Tapu Jea na tent hin varama nikena tauni hatehateahi vara i lo sile na raemaji. 26 Vara i sohena Kristo i pa lo matevaha visa, i tapulo hin rani atu varama motapulo, pani mo vono. Mo mai vahateamata rani tari hin rani hitahu nike varai lavi narihi na suiha hehe jejeu na nonamalamalai sei mo mate matara.

27 Ale God mo taua vara tamlohi hate-hateahi la pa mate vahatea, ale hitahuna lapa turu na aria, 28 ale mo sohena purongo,Kristomomate vahatelete purongo sohenamalamalai matea mata lavi narihi na hehenona tamlohi matuvana. I pa mele mai,pani mo sopomata nora hehe. Hin rani atui pa lavi na juri non la haratu sei la lo kilaumatana.

10Malamalai Non Kristo

1 Posposi tuai mata leu non Moses eniaroroa hinau purongo mata hinau ruhu seila pa mai, hina vararuhu sei Kristo mo vaiamatara. Malamalai na posposi tuai mataleu, la lo vaia tarea na tauni hatehateahi,la sopo eri vai la haratu sei la lo mai matalotu vara la vokevoke vevuhi. 2 Vara la palo eri vai na tamlohi la vokevoke vevuhi,malamalai korong mo isoiso moiso. Matanla haratu la lo lotu la pa vokevoke vahateamata rani tari, ale puhoni nora hehe mo

Page 283: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 10:3 280 Hebrews 10:29

pete tihai isara moiso. 3 Pani la malamalaiatu la lo vai na tamlohi la lo mele rom-romi na nora hehe na tauni hatehateahi.4Matan rae buluk peresi na rae nani la sopoeri lavi narihi na hehe. 5Matan hinau atu,na rani Kristomo sinai na varamamo vereaisan God mara,‘Ko sopo opoi na malamalai

la lo vaia na maji teni na hanhani.Pani ko sileau na epe matea

vara a mai nom malamalai tataholo.6Vararuhu ko sopo avulahi

na maji la lo sulira na votavotateni na silesile mata hehe.7Ale na mele verea nara:

Ko hiteau, enau nahai na sinaivara a vai na masalom God

vara a usuri na sava la ulia moisona Retitapu mataku.’ Psa 40.6–88 Sohen Kristo mo verea moiso mara, ‘Kosopo opoi na malamalai la vaira na majiteni na hanhani teni na maji la sulira navotavota teni te silesile tinapuamata hehe,ko sopo avulahi hinira.’

(Ko hitea, Iesu mo lo verea sohen harihi,hina purongo vara leu nonMosesmo vereavara tamlohi la pa vaira.)

9 Ale Kristo mo mele verea mara, ‘Kohitea, enau na lo mai vara a vai na masa-lom.’ Iesumovai na retitauhimatan tiromavara i isoiso matan vara harua retitauhinike i eri turu. 10Ale usuri na masalon Godenia mo vaira ra tapu na malamalai mataepen Iesu Kristo vahatea mata rani tari.

11 Usuri na retitauhi tuai, pris la turuna naho votavota na rani hatehateahimatasile na malamalai sei la sopo eri lavi narihite hehe hin te rani. 12 Pani nora Pris Aulumo hasena silea isan God sohena mala-malai matea mata hehe sei mo ruhu matarani tari. Ale nake mo lo sakele na jaraoloolo tavera mo aulu mo jeu na tinapuana tavalu liman God. 13 I pa lo sasaovi atuvavano i tikeli rani atu God i vai na nonameresahi la toho na ruhuruhu palona.

14 Matan hin silesile atu mateletepurongo, Kristo mo vai tataholoi na nonatamlohi sei mo lo vaira la tapu mata ranitui tui. 15 Ale Tanume Tapu sohena movereulia vara enia mo sohena; matan molo verea na reti non Jeremiah mara,16 ‘Moli Godmo verea mara: Retitauhi paro

akerihi natu,a pa mele vaia peresi na noku tamlohi

hin rani atu.A pa tau na noku leu na mapura,

matan vara la pa levosahira,ale a pa ulira na romira, matan vara la pa

eri oloolo hinira.’ Jer 31.3317Ale mo mele verea mara,‘A pa sopo mele romromi na nora hehe

peresi na nora tope na leu.’ Jer 31.3418 Ale vara God mo romi na hehe moiso,

mata savanatu teamoopoia vara imele silete malamalai mata hehe?

Ra Turu Rilangi Hin Kristo19 Ale la vorai peresi na vevorai

ruhuruhu, nake romira i eri rilangi mataunu hin Jara Tapu Jea atu na tuka mataraen Iesu. 20 Mateia non Kristo mo vai namalele paro sei mo lo sile na mauri, ale moroia vara ra eri jeu tavalu ruru tapu atu ramai mariviti isan God.

21 Ale matan Iesu nora Pris Aulu jea molo kilau na iman God, 22 mo ruhu varara mai mariviti isan God, romira i soporomkaka, nora rasua i rilangi, matan noraromromi sasati God mo turusira moiso naraen Kristo, matan vara i vai na romira lavokevoke, ale mo paptijo na epera na wainiro.

23 Ha sopo romkaka, pani ra lo taurilatiromtoho nike sei ra lo verea vara ra laviamoiso, matan ra eri rasua vara God i pasopo tope nona retitauhi paro nike.

24 Ha aleale malele vara ha eri tuenikamim hatehateahi hinia mata vujangi nanomim opoia isana tinapua. 25 Ale ra soporomromi purongo na nora pulutahi jaramatea sohena tamlohi hai la lo romromia,pani ra retituetueni ale ra retiroaroahairahatehateahi, ra tau na romira mata norapulutahi tarea matan nona mele mai mo lomai mariviti.

26 La tapala ruhuruhu, vara ra lo opoiavara ra lo hehe, hina purongo vara ra lavivevuhi na lelevosahi mata retivararuhumoiso, mo sopo te mele malamalai tinapuavara i eri tavuhoro la hehe atu. 27 Pani halo levosahia vara ra pa sopo eri kilaumatante hina ruhu pani ra pa lo kilau purongomata lolokoru sasati sei mata aria non Godsei i pa mai sohena hapu rilangi jea mateamatan vara i suli narihi na nona meresahi.28Tuai vara teamo rohu vara i oloolo na leunon Moses, la pa sopo romopoia, ale la pavilimateia usuri na vereulia nona tamlohimo rua teni mo tolu mata nona hehe. 29Halo levosahia vara i pa sati jea isan la haratusei la rasua moiso ale la mele jovi na hehe,matan la lo varasi Natun God, ale la lo vaina raemata retitauhi sei mo tapuhira hinia

Page 284: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 10:30 281 Hebrews 11:12mo sohena hina purongo matea. Tamlohisohena, la lo vaivai na TanumenGod seimolo lavi na romruhu non God mo mai isara.

30Matan ra levosahia vara haratu sei molo verea mara,‘Enau a pa kele.

Enau a pa mele sile na volirai tataholo na sava la vaira.’ Deut 32.35Ale mo mele verea mara,‘Moli i pa ari na nona tamlohi.’

Deut 32.36; Psa 135.1431 Enia hina sasati tavera mata matahu

matea vara ko jovi sivo na liman God seimolo mauri.

32 Ha sopo romaliho hin la rani atutiroma sei ka lavi na lelevosahi hin Kristohinira. Ha mele romromia sohena savaka lo turu rilangi, hina purongo vara kalevosahia vara ha pa lavi na rani rilangitavera matana.

33 Hin la rani atu tamlohi la verelejilejikamim na naho tamlohi, ale la tamajikamim, ale hin rani atu ka lo tueni na tina-pua sei la lo lavi na rani rilangi sohemim.34Ka lo lavi na rani rilangi peresi la haratusei la pulahira na ima rilangi, ale hin larani atu la lavi narihi na nomim hinahinautari, ka tinarihia, ale romimimmo sopo satimatana, matan ka levosahia moiso varahina ruhuruhu jea hai matan tui tui la losaovi kamim na pongi hitahu.

35 Ha sopo tinarihi na nomim rasua ri-langi hin Moli, hina purongo vara sava i pamasese. Ha romromia vara voli nomim ra-sua sei i pamaimo tavera jeamatana. 36Alenakerihi ha romperavu! Ha turu rilangimata vai na masalon God, matan hitahu hapa lavi vevuhi na sava mo retitauhi hiniramoiso.37Ale God mo verea vara,

‘I pa sopo tuai haratu sei mo lo mai ipa pala,

ale i pa sopo vai malum.38Ale tamlohi sei la tataholo na nahoku

la pa hahau na nora rasua.Pani a pa sopo avulahi hin la haratu sei la

vahari hiniau.’ Hab 2.3–439Pani enra ra sopo sohen la haratu sei la

vahari hin God, ale la pelati na nora malelemauri tui. Nora rasua nike mo vaira ralevosahi mamahunia vara God i pa jurira.

11Tovongi Ruhu Mata Rasua

1 Rasua enia sava? Enia levosahimamahuni sei vara sava ra lo romtoho

matana i pa masese. Enia nora levosahimamahuni na hinau sei ra sopo lo erihitera nake. 2-3Na rasua, ra levosahia varavarama nike mo pa pala usuri na reti nonGod, ale na rasua ra levosahia vara hinautari ra lo hitera la tai na hinau ra sopo erihitera.

God mo avulahi na tamlohi matan tuaimata nora rasua.

4 Enia mata rasua sei, Abel mo sile namalamalai mo jeu Cain, ale God avulahihinia ale hinau nike mo vujangia vara Abelmo tataholo na nahon God. Ale hinapurongo vara Abel mo mate tuai ruhumoiso, tovongi mata nona rasua mo pa loretireti isara nake.

5 Enia mata rasua sei, Enoch mo sahena tuka mo sopo mate — ‘vahatea purongomo tihai matan Godmo lavi narihia, matanGod mo avulahi hinia mata nona rasua’.Gen 5.24 6 Ale ka hitea, o sopo eri vai Godi avulahi vara mo sopo te nom rasua. Teavara mo opoia vara i mai isana, i pa rasuavara God mo lo toho ale enia i pa voli laharatu sei la lo alea vararuhu.

7 Enia mata rasu sei, Noah mo voro naaka matea vara i pa juri na vao imanahin wai tatave tavera atu. Matan mo lolotu God na matahu, mo lo oloolo na nonaretiroaroahaimata hinaumateamo sopo lomasese hin te pongi. Sava mo vaia usuri nanona rasua mo sile na talai isana tamlohitari na varamahin rani atu, alematan nonarasua sei mo mai mo tataholo na nahonGod.

8Eniamata rasua sei Abrahammo oloolohin God hin rani atu mo tovia vara i maluena jarana vara i vanona jara tinapuamatea,jara atu God i pa silea sohena koruna isana.Abraham mo vano pani mo sopo levosahiavara i pa vano tataholo epu. 9 Ale maramo kakau hin jara atu God mo retitauhihinia isana, mo lo toho atu na rasua matanenia mo sohena vinano matea, ale mo lojuruvi na tent matea. Ale Isaac enia Jacobla juruvi na tent sohena. Retitauhi atu Godmo silea isan Abraham enia nora sohena.10 Abraham mo pa vaia sohena matan molo kilau toho matan taon tavera atu seimo puloha, ale God sei mo voroa usuri naromina.

11 Enia mata rasua sei Sarah enia Abra-ham la eri tape na natirihi matea, hinapurongo vara la vajiaha sasati moiso aleSarah enia mo aroaro. Abraham mo rasuavara God i pa vai na nona retitauhi isanSarah. 12 Ale vao tavera sei la malue hin

Page 285: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 11:13 282 Hebrews 11:35tamlohi nike matelete purongo sei mo va-jiaha sasati moiso vara i eri vasusu, ma-hapina la vao vao sohena vitusarasara namasapa, ale mo sohena piri oneone napahisa tasi sei tea i sopo eri evira.

13 La tamlohi tari nike la mate, pani lasopo lo lavi na sava God mo retitauhi hiniaisara, pani na nora rasua la kilau vano lahitea mo lo toho asau, ale la avulahi naretitauhi non God. La majinga vara enirala vinano purongo ale mata hahau ralihipurongo na varama. 14 Matan tamlohi seila lo retireti sohen haratu na varama, lalo vujangia mo memera vara enira la lokilau toho mata jarara tataholo. 15 Varala lo romromi na jara sei la malue hinia,korong la mele mule moiso. 16 Pani enirala lo ale na jara ruhu matea aulu na tuka.Matan haratu, Godmo avulahi vara la tovianora Godmatan enia mo tatamahu na taontavera matea na tuka matara.

17 Enia mata rasua sei Abraham mo sileIsaac sohena malamalai matea hin rani atuGod mo vaihitea aulu hin vutivuti atu. PaAbrahamatu seimo lo lavi na retitauhi nonGod mo tatamahu vara i vilimatei natunavorahese Isaac sohena malamalai. 18 Godmo retitauhi isan Abraham mara, ‘Hin na-tum Isaac natu mahapim la pa lo tauri nahijam’. Gen 21.12 19Abrahammo romromia mara vara Isaac i mate, God ieri mele vaia i mauri. Ale na malele matea,vararuhu Abrahammo pamele lavi natunana mateia.

20 Enia mata rasua sei Isaac mo leruhuhin la natuna atu mo rua, Jacob enia Esau.Enia mo levosahi mamahuni na sava God ipa vaia na pongi mo lo mai.

21 Enia mata rasua sei Jacob hin rani atumo vajiaha ale mariviti vara i mate, moleruhu na natun Joseph hatehateahi, aleJacobmopopovitohomata lotuGod, alemolo tauri na tihonina.

22 Ale enia mata rasua sei Joseph hinrani atu mariviti vara i mate, mo retiretisohen mo levosahi mamahunia vara God ipa lavi narihi na tamlohin Israel la malueEgypt vara la sahe Canaan. Mo levosahimamahunia hin rani atu sei mo retileuisara mara vara la malue la pa lavi na suinaperesira.

23 Enia mata rasua sei taman Moses eniatinana la jarohia mata vitu mo tolu. Lahitevosahia vara God mo silera na natirihimateamo tinapua, ale la sopomatahuni nasava supe nona mara Egypt i eri vaia isara.

24 Enia mata rasu sei Moses hin raniatu mo ulua, mo rohu vara la kilaua so-hena natun venatun supe nonamara Egyptmatea. 25 Moses mo tau na romina vara ipa usuri na malele mata rani rilangi peresina tamlohi non God. Mo sopo opoia vara iavulahi na hehe sei avulahina mo lo tohomata makomo rani purongo. 26 Enia molevosahia vara i pa mele ruhu jea vara i lavina rani rilangi matan Kristo, mo jeu haratuvara i lavi vevuhi na tavtav matan Egypt,matan mo lo kilau toho mata nona otoritavera atu sei God i pa silea isana. 27 Eniamata rasua sei Moses mo malue na lepanEgypt hina purongo vara supe nona maraEgypt mo lolokoru hinia. Enia mo turu molo vanomatanmo lo kilaumatan haratu seitea i sopo eri hitea. 28 Hitahu enia matarasua sei Moses mo retileu isana tamlohinIsrael vara la taurilati na Passover, ale varala turusi na rae na perimataruamatan varaangelo mata mateia i pa sopo vilimatei nanatura vora tiroma.

29 Enia mata rasua sei tamlohin Israella hahau roto tasi sei la tovia Tasi Haharasohena vara la lo hahau na lepa mamasapurongo. Pani hin rani atumara Egypt larala usurira, enira mo isoiso la pute la mate.

30 Enia mata rasua sei, tamlohin Israel lahahau ralihi na taon tavera matan Jerichomata rani mo limaravrua, ale rorona lamaroe la jovi.

31 Enia mata rasua sei, Rahab haraimalele atumo sopomate peresi na tamlohitari hin nona taon tavera atu Jericho seila rohu vara la oloolo hin God. Mo sopomate matan enia mo avulahi vara i jarohila tamlohin Israel atu sei la luhu na imana.32Vara mo sohen haratu a pa mele vere nasava? I pa mele lavi na rani peravu jea varaa vere vevuhi na sorasora mata rasua nonGideon, Barak, Samson, Jephthah, David,Samuel peresi na provet tari.

33 Enia mata rasua sei la tamlohi nike lapulahi na jara nona supe tinatinapua, laaulu na jarara usuri na posposi tataholo,ale la lavi na sava God mo retitauhi hiniaisara. La pelati na jingo lion, 34 la vuni napepe hapu, la rovo na mateia na voro sitavuro. Epera malokoloko, mo posi mai eperilangi. La mai la rilangi jea na vuro ale lalevuti na vao tamlohi vuro tinatinapua lamaro. 35 Harai la mele lavi la haratu sei laopoira na mateia.

Page 286: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 11:36 283 Hebrews 12:13Pani hai la rasu God, tamlohi la vailejle-

jira, la romromia vara mate i pa mele ruhu,i jeua vara la vahari hin God vara la materina ima rilangi.

La tau na nora romtoho na sauteter-ahi mata mauri ruhu jea tinapua matea.36 Tamlohi la kerehi hai, ale la rupikotkotira na asi maja. Ale hai la lihorana jen na jara roroha na lolo ima rilangi.37 Hai la mate matan la parura, ale hai lasoara sopera mo rua; hai la vilira na sitavuro, ale hai la pa lo hahau la ru na hurisipsip peresi na nani purongo, la marohati,la lavi na rani rilangi jea ale tamlohi lavailejlejira. 38 Enira la ruhu hajavua matatoho hin varama nike. La hahau roto natano koru peresi na vutivuti, la luhu napapa vatu ale na koko lepa.

39 La tamlohi tari nike sei kama vereramoiso, God mo avulahi hinira enira moisoiso mata nora rasua, pani te vonarahatea mo sopo lo lavi na hinau tari sei Godmo lo retitauhi hinira. 40 Matan God motatamahuni na hinau ruhuruhu hai mataramatan vara God i eri vaira la tataholo ruhuperesira nake vahatea.

12Aria Non God Mo Vujangi Na Nona Opoia

1 Ale matan ra eri hite vao tavera atumatan tuai sei la tovongi ruhu mata rasua,la lo turu ralihira mata vujangi mauri atumata rasua isara nake. Ale matana, moruhu vara ra pulahi narihi na hinau tari seila lo puhonira ale la vaira ra sopo eri marorilangi, ra pulahi narihira peresi na hehesei la lo kaluti hinira, matan vara ra erimaro peravu hin maro matan mauri nikemo lo toho na nahora. 2 Ale ra eri vaiavara ra lo kilau isan Iesu sei enia pulo norarasua na tapulona mo tikeli na isoisona.Matan eniamo avulahi vara i lavi namateiamata mahanuhanu na talopeilopei, matanmo levosahia vara hitahunia i pa avulahitavera matana. Nake mo lo sakele na jaraoloolo tavera mo jeu na tinapua na pahisajara sakelemata supe nonGod na tuka. 3Hato romromi na rani rilangi tari mo lavirasei hin rani atu tamlohi hehe la vai na hinasasati jea isana, ha romromia matan varaha sopo malokoloko, ale ha tinarihi taleuna nomim rasua hinia. 4Ale kamim ka sopolo tikeli jara atu vara ha pa mate matan

ka lo valum peresi na hehe na nomim tururilangi mata turuhoroa.

5 Ale ka pete romaliho moiso naretituetueni non God isamim, la natuna?Mo verea mara,‘Natuku, o sopo kilau purongoi

vara Moli mo vujangihomatan te hinau ko vaia

mo sopo ruhu.Teni romim i sopo sati matana,6 matan Moli mo lo vujangi la haratu mo

opoira,ale mo lo reti tataholo isana natuna tari sei

mo lavira.’Prov 3.11–12

7 Vara God mo lo vujangi kamim matante hinau ka vaia mo sati, ha lo romro-mia vara God mo lo vaia sohena matankamim ka natuna tataholo. Sava natirihimo vai na hina sati matea, pani la sopovujangia matana? 8 Vara God mo sopovujangi kamim matan te hinau ka vaia mosati sohen mo lo vaia isana natuna tari,mo raramia vara kamim natu malele, alekamim ka sopo natuna tataholo. 9 Varatarea ra lo oloolo na tamara mata varamasei la lo vujangira matan te hinau ra vaiamo sati, i pa mele ruhu jea vara ra avulahimata lavi na vujangi sei Tamara na tukamo lo silea matan te hinau ra vaia mo satimatan vara ra pa toho jejeu.

10Matan tamara mata varama la vujan-gira matan nora hina sati mata tauni movisalete purongo usuri na nora lelevosahi.Pani vujangi non God matan te hina satiisara, enia tarea mo tataholo, ale enia moruhu matan mo vaia matan vara ra palavi maurina atu sei mo tapu. 11 Na ranira lo lavi na vujangi matan te hinau ravaia mo sati, mo sopo rani matea mataavulahi pani ra rongomo sati matana. Panihitahu, vuana enia tamata peresi na mauritataholo isan la haratu la ulua hinia.

12 Ale matana, ha vai na limamim sei lamalokoloko sati moiso vara la mele tau-tauri i rilangi, ale ha turu tataholo i rilangina jaramim, hina purongo vara palomimla lo savaravara. 13 Ha hahau na maleletataholo, matan vara la haratu la lo usurikamim, hina purongo vara la malokoloko,teni la pakajangjang moiso, la pa sopo eritialahalaha vara la jovi, pani la pa melerilangi. Prov 4.26

Ha Tapurongo Hin God

Page 287: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 12:14 284 Hebrews 13:714 Ha vaihitea vara ha toho na tamata

peresi na tamlohi tari, ale ha alea varaha toho na mauri vokevoke sei mo tapu,matan la haratu sei la sopo tapu, la pa sopoeri hite Moli. 15Ha kilau mamahuni kamimhatehateahi, matan vara te vonamim i pasopo eri jovi narihi na romruhu non God.Ha sopo tinarihia vara te romromi sasatimata vahari na rasua i malue hin kamim,vara i vono, i pa komo na vao tavera nahonana, ale la pa jovi matana. 16 Ha sopotinarihia vara tea i vai na posposi maji,teni i usuri na posposi varama sohen Esau.Enia mo sile na korun tamana tataholoisan tasina mata peleti hanhani mateletepurongo. 17 Ale hitahuna, mara mo opoiavara i lavi na leruhu non tamana, tamanamo rohu hinia. Hina purongo vara motangisia, pani i sopo eri mele posi na savamo lo toho moiso.

Retitauhi Mata Leu Na Vutin Sinai18 Matan kamim ka sopo mai isan God

sohena tavtavuin Israel tuai la lo vaia hinrani atu la lavi na leu isan God na vutivutiSinai sei mo tapu vara la tikelia, teni napepe hapu tavera sei mo lo hani aulu hinvutivuti atu, teni na roroha tavera jea ea,teni na langi poripori tavera ea. 19 Matanla rongo na roroa trumpet tavera mateaperesi na leo matea sei mo lo sile na retiso-hai matea. Ale mo vaira la tangi vara Godi pa sopo mele retireti! 20 La rongoa varanona retileumo rilangi jeamatanmo vereamara, ‘Hina purongo vara te maji palo vatipurongo hatea, i tikeli pulon vutivuti nike,ha pa parumateia’. Exo 19.12–13 21Mosessohena, matahu tavera mo sohonia na savamo hitea ale mara, ‘Na matahu tavera, alena savaravara’. Deut 9.19

Retitauhi Paro Mo Mele Ruhu Jea22Pani kamimkamai naVutin Zion, taon

tavera non God mauri, Jerusalem matantuka, ale ka mai isana vao angelo taverasei la lo pulutahi na nora avulahi tavera.23 Kamim ka mai na pulutahi nona voratiroma non God sei hijara la ulia na tuka.Kamim ka mai isan God, hara sei i pa ari natamlohi tari. Ale ka lo mai isana tanumenla haratu na tuka sei God mo volituhuramoiso, ale mo vaira la tataholo ruhu nanahona. 24 Ka mai isan Iesu, hara sei molo turu na livuhan God peresi na tamlohimatan retitauhi paro nike, ale ka mai naraena sei la turusia mata romi na hehe, mo

sopo sohena raen Abel sei mo lo tangi isanGod vara i sile na talai matana.

25Ha lo kilau mamahunia vara ha oloolohin God, hara sei mo lo retireti isamim.Matan, vara tavtavuin Israel la sopo erirovo hin rani atu la rohu vara la tapurongohin Moses sei vaharule matea enia tamlohipurongo, i pa mele sati jea vara ra rohuhin haratu mo lo retireti isara sei mo taina tuka! 26 Hin rani atu God mo retiretiisara na vutin Sinai, leona mo hisuhi navarama. Pani nakemomele vai na retitauhitinapua matea mara, ‘Mele vahatea, a pasopo hisuhi na varama purongo, pani a pahisuhi na tuka peresia’. Hag2.6 27Haratu mo raramia vara hinau tari navarama la pa hutehutehi, matan vara hinaumatan tui tui purongo, la pa lo toho jejeu.

28Ale matan ra pa lavi mauri atu Godmoaulu hinia sei i pa sopo eri rovo, mo ruhuvara ra vere meje isana, ale ra vai God iavulahi na nora lotua na oloolo seimovairara sile na oloolo tavera jea isana. 29Matannora God enia hapu tavera jea matea matasuli vevuhi na hinau tari. Deut 4.24

13Isoiso Retireti

1 Ha pa opoiopoi kamim hasemim tareana opoia vararuhu. 2 Ha sopo romalihovara ha avulahi mata lavi na vinano naimamim, matan hai la vaia moiso isanaangelo pani la sopo levosahia. 3 Ha soporomaliho hin la haratu la lo vailejlejirana lolo ima rilangi, ha romromira sohenkamim sohena ka lo toho peresira.

4 Ha romromi i tataholo mata lahi, hasopo mele juruvi peresi te tinapua, matanGod i pa ari la haratu la lo vai na posposiviriu, peresi la haratu la lo vaivaileu peresina tinapua mo lahi moiso. 5 Ha toho asauna opoia mata mania, ha avulahi na savaenia nomim, matan God mo verea mara,‘A pa sopo tinarihiho hin te rani.

Ale a pa sopo revusehiho hin te rani.’Deut 31.6; 31.8

6Matan haratu, ra eri verea vara,‘Moli enia noku tuetueni,

ale matana, a pa sopo matahu.Vara mo sohen haratu natu,

tamlohi la pa eri vai na sava isaku?’Psa 118.6–7

7Ha mele romromi la nomim patu tam-lohi atu sei la lo vujangi kamim na reti nonGod tiroma. Ha romromi na hinau ruhu

Page 288: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Hebrews 13:8 285 Hebrews 13:25tari sei la mai isamim na maurira, ale harasu Moli sohen enira la rasua.

8 Iesu Kristo mo lo sohena nanovi, na-hapani, ale jejeu. 9 Ha sopo tinarihiavara te vujangi paro tinapua la haluhalukamim. Kamim ka lo lavi na suiha na mau-rimimmata romruhu non God, mo sopo naposposi tuai usuri na leu mata hanhani seila sopo eri tueni la haratu la lo usurira.

10 Enra nora rasua paro nike mo sohenavotavota paro matea, ale usuri romromiatu pris mata rasua tuai la sopo eri lavi nahina ruhuruhu hinia matan malelena motinapua. 11Usuri na rasua tuai na leu nonaJew, hin rani atu la lo toho na tano koru,pris aulu mo lo lavi na rae maji mo unusivo na tent na Jara Tapu sohenamalamalaimatea mata hehe, pani usuri na leu la sulina tarape maji na tavalu rope jara tamlohiatu matan vara i vai na jarara i vokevoke.12Ale rasua paro nike mo sohena purongo,Iesu mo mate na tavalu ropen taon taveraatu Jerusalem, matan vara i eri vai na nonatamlohi la tapu na raena sei mo roro. 13Alematana, mo ruhu vara ra malue ra vanoisana hin jara sati atu na tavalu ropen taontavera atumatan vara ra lavi na rani rilangisei mo lo lavia. 14 Matan varama nike mosopo jarara tataholo: Enra ra lo kilau tohomatan nora taon tavera atu na tuka sei i pamai.

15 Hin Iesu, mo ruhu vara tarea ra losile na hasohaso isan God na nora vereavara enia mo ruhu sohena sava, sohenanora malamalai ruhu matea ra lo silea isanGod. 16 Ha sopo romaliho vara ha vai navavahinau ruhu ale ha lo ase na nomim hi-nahinau peresi la haratu la vejuveju, matanmalamalai sohena, enia mo vai God moavulahi tavera.

17 Ha oloolo hin nomim patu tamlohirasua, ale ha oloolo na sava la lo vereaisamim, matan enira la lo kilau na mau-rimim, ale la levosahia vara la pa turu nanahon God mata nora vavahinau. Mo ruhuvara ha vaira la vaia na avulahi, mo sopo naromsati, matan vara i vono, i pa sopo tuenikamim hin rani atu mo lo mai.

18Ha usiusi matamam, matan kama lev-osahia vara romimam la vokevoke, alekama opoia vara kama toho na oloolo nahinau tari kama lo vaira. 19Ale nakerihi, naopoi na nomim usiusi mo tavera jea matanvara a eri mele mai isamim vila.

20-21 Ale na lo usiusi vara God matatamata sei mo mele lavi narihi nora Moli

Iesu Kristo na mateia, vara i vai kamimha tatamahu na hinau tari mata vai namasalona. Na lo usiusi vara na suihan IesuKristo i pa vai kamim ha vua na hinau tarisei i pa vai Iesu i avulahi. Iesu enia TavuiSipsip aulu mata sipsip usuri na retitauhimatea matan tui tui, enia mo ulia na raena.Ale hasohaso i pa vano isana tarea tui tui.Amen.

22 Na usia rilangi isamim la vorai peresina vevorai ruhuruhu, vara ha tapurongo iruhu na sava na pete verea moiso hin nokuleta vejuveju nike.

23 Na opoia vara ha levosahia vara vo-raira na rasua sei Timothy, mo malue naima rilangi moiso. Ale vara i pala nike vila,a pa lavia peresiau kama mai kama hitekamim.

24Ha sile na noku retioloolo i vano isananomim patu tamlohi tari na rasua, peresina kalesia tinapua sei la lo toho atu. Kalesiasei la tai Italy la sohai na nora retiolooloisamim.

25 Na lo usiusi vara romruhu non God ipa toho isamim mo isoiso.

Page 289: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

James 1:1 286 James 1:19

JamesLetaJames Mo Ulia

Leta NikeLeta nike, enia mo vano isana tavtavuin

Israel sei la tau na nora rasua hin IesuKristo. Mo vujangia mara vara te rasuavararuhu na maurim, tamlohi la pa hite navaivaina, vara i vono, nom rasua enia hinapurongo.

Mo retireti na hinau sohen harihi: varako tilavono, o sopo romatano – o tauririlangi na nom rasua na rani vaihite la maiisam. O sopo lolokoru vilavila. O sopokilau na huri tamlohi purongo. O vai nahina ruhu isana tamlohi. O vaitataholoina memem. O oloolo hin God, o turuhoroTiapolo. O sopo retihapahapa na nomvoko. Vara ko tavtav, o tueni na tilavono.Sopesopen puku nike.Hin leta nike

1. Retioloolo (1.1)2. Rasua enia hina lelevosahi na mauri

(1.2–18)3. Tapurongo moiso oloolo hin na reti

non God (1.19–27)4. Vaia i ruhu isana tamlohi tinapua

(2.1–13)5. Rasua peresi na voko (2.14–26)6. Lelevosahi peresi na retireti (3.1–18)7. Retiroaroahai isan la haratu la lo

tapala peresi na varama (4.1–5.6)8. Posi malum, romruhu peresi na usiusi

(5.7–20)1Enau James, slev nonGod eniaMoli Iesu

Kristo, na uli leta nike mo vano isamimJew ka kalesia, ka lo toho hatehateahi hinvarama nike.

Rasua Peresi Na Lelevosahi2 La voraiku peresi na vevoraiku

ruhuruhu, vara vaihite la mai isamim, haavulahi matara, 3 matan ka levosahia varate hinau mo vaihite na nomim rasua, eniai pa vai na nomim rasua i mele rilangi jea,matan vara ha pa turu rilangi tarea. 4 Alevara ha turu rilangi sohena, enia i pa eri vaina maurimim i jejea ruhu, i pa marivi nahinau ruhu tari, moiso ha pa sopo vejuvejuhin te hinau na mauri kalesia.

5 Pani vara te vonamim mo levosahiavara nona lelevosahi mo rihirihi purongo,

enia i pa usia isan God, enia haratumohan-sohai isana tamlohi tari, mo sopo hitesatihitea, ale enia i pa silea isana. 6 Pani i pausia isana na rasua moiso i sopo romkakamatana, matan vara tea mo lo romkaka,enia mo sohena suhusuhu na tasi, langi molo serea mo lo pulahia. 7 Matan tamlohiatu i pa sopo romromia vara i pa lavi tehinau isan Moli, 8matan enia tamlohi romrua matea, enia romina mo sopo matea naposina tari.

Tamlohi Tilavono Peresi NaTamlohi Tavtav9 Ale vorai atu na rasua sei mo tamlohi

purongo i pa eri retihapahapa matan Godmo tahea aulu, 10 ale haratu mo tavtav ipa eri retihapahapa matan God mo tauaatano, matan enia mo sohena vira ruvumatea, enia i pa tihai. Isa 40.6–711 Matan alo mo vele peresi na langinatutuni, ale mo vai na ruvuruvu peresina virana la mahoa, la jovi, ale majhiraruhuruhu la tihai, ale i pa sohena isanatamlohi tavtav sei la lo tutungui na noratavtav, la pa tihai.

Hinau Mo Vaihite Na Tamlohi12Avulahi isana tamlohi mo turu rilangi

tarea na rani vaihite, matan vara i jeu lavaihite atu, God i pa silea na volina sei eniamauri tui mo usuri na nona retitauhi isanla haratu la lo opoia.

13 I pa sopo teamo lo toho na vaihite i eriverea vara, “God mo lo vaihiteau!” Matanmo sopo te hina sasati hatea i eri vaihiteGod, ale God mo sopo vaihite te tamlohi.14 Pani vaihite la vora usuri na masalontamlohi hasena purongo, la lo reve narihia,ale la lo haluhalua, 15moiso, masalona atumo ulua na lolona, ale hehe mo vora hinia,ale na rani hehe atumo taveramo ruhu,movasusui na mateia.

16 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, ha sopo jalio na romimim. 17Halo levosahia vara otori ruhuruhu tari peresina otori la tataholo ruhu tari, la tai natuka, la tai isan Tamamemera aulu, la sinaiatano. Ale enia mo sopo sohera matanmo sopo posposi, ale mo sopo te rorona.18 Ale na masalona, mo vaira ra vora naretivararuhu matan vara ra pa mai sohenavora tiroma na nona vavahinau tari mo lovaira.

Ha Vaia Ha Sopo Rongoa Purongo19 La voraiku peresi na vevoraiku

ruhuruhu, ha levosahi harihi; ha tatamahu

Page 290: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

James 1:20 287 James 2:18i ruhu vara ha tapurongo, pani hasopo vilavila mata retireti teni lolokoru.20 Matan posposi tataholo atu God moopoia, mo sopo vora na lolokoru nonatamlohi. 21Matan haratu, ha pulahi narihina posposi lumiha peresi na posposi sasatitari na maurimim, ale na romatano, ha lavireti atu God mo lavoa na mapumim moisosei i eri juri na maurimim.

22 Ale nake, ha mai tamlohi mata vaina sava reti mo verea, ale ha sopo tam-lohi mata tapurongo purongo sei la lohase halura. 23 Matan vara tea eniamata tapurongo na reti purongo, ale mosopo mata vaia, enia mo sohena tamlohimatea mo lo kilau na nahona na titiro,24 matan enia mo lo kilau na niniuna, alevara mo mele malue, ale vahatea purongo,mo romaliho vara enia mo sohena sava.25 Pani haratu mo lo kilakilau usuri na Leuruhuruhu non God mo ruhu, leu atu movaia mo materi, ale vara i lo vai na sava leumo lo verea, ale i sopo romaliho na savamo rongoa, God i pa leruhu hinia na nonavavahinau.

26 Vara tea mo romromia vara mo lousuri na mauri tataholo, pani mo sopovaitataholoi na memena, enia mo lo haluna mapuna, romromi mata mauri tataholonon tamlohi nike, mo sopo ruhu hin tehinau hatea. 27 Mauri tataholo vararuhusei mo vokevoke na nahon God Tama, eniamo sohen harihi: vara o kilau mamahunina natu marua peresi na malepu na norarani rilangi, ale vara o toho asau na posposivarama.

2Ha Sopo Tametame Na Tamlohi

1La voraiku peresi na vevoraiku, ha sopotametame tea na mauri mata rasua hinnora Moli Iesu Kristo, enia Moli mata ha-sohaso tavera jea. 2Matan vara te tamlohila unu na nomimmatavuhi, ale matea eniamo tau na gold ring na limana mo ru naruru ruhu, ale tamlohi tinapua matea motilavono mo unu sohena, pani nona rurumomararari, 3ale vara ha sile na oloolo hinharatu sei mo ru na ruru ruhu, ha vereaisana vara, “Tamlohi tavera, o sakele hinjara ruhu nike!” Pani isan haratu sei motilavono ha verea vara, “O turu purongosevano, teni o sakele purongonike atanonapaloku.” 4Harakerihi, enia posposi matahiisamim hasemim, ka mai ka tamlohi aria lalo ari na romromi sasati.

5 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, ha tapurongo isaku, God movironi la haratu la tilavono na varamavara la pa tavtav na nora rasua, ale lapa lavi mauri atu God mo aulu hinia seimo retitauhi hinia moiso isan la haratula opoia. 6 Pani ka lo kilau purongoi natamlohi tilavono. Mo sopo la haratu seila tavtav natu, la lo sile na rani rilangiisamim, teni la lo reve kamim ka vanona court? 7 Mo sopo enira natu sei la loveresatihi na hijan Kristo sei ka lavia?

8 Pani vara ka lo oloolo hin Leu atu moaulu na Retitapu sei mo verea vara, ‘O opoina tamlohi la lo toho ralihiho sohen ko loopoiho hasem.’ Lev 19.18 9 Pani vara ka lotametame na tinapua, ka lo vai na hehe, aleLeu mo verea vara ka tamlohi tope na Leu.

10 Matan hare mo lo oloolo na leu tari,pani mo tope matelete purongo, enia moori na leu tari. 11 Matan haratu mo vereamara, ‘Ha sopo vaivaileu peresi na tinapuamo lahi moiso!’ Enia haratu mo vereamara, ‘Ha sopo vili na tamlohi!’ Vara kasopo vaivaileu peresi na tinapua, pani kavili na tamlohi, kamim ka mai tamlohimateamata topena Leumoiso. Exo 20.13–14;Deut 5.17–18 12 Ale ha retireti, ale ha hahausohen la haratu sei la pa lavi na aria nonLeumatamateri. 13Matan vara God i ari natamlohi, i pa sopo romopoi tea sei mo sopoeri romopoi na tinapua. Matan romopoiamo vuni na aria non God.

Rasua Peresi Na Vaivaina14 La voraiku peresi na vevoraiku, mo

ruhu sohena sava vara tea mo lo vereavara enia tamlohi rasua, pani mo sopo tevaivaina? Nona rasua i eri juria teni ivono? 15Vara te vorai teni te vevorai hateamo sopo te nora ruru teni te hara hinau,16 ale vara te vonamim matea mo vereaisana mara, “Mo ruhu, o vano, God i paleruhu hiniho, o pa sopo hamariri, o pasopo marohati!” Pani ko sopo sile te hinauhatelete isanamatan vara i tueni na epena,sava hinau mo ruhu hinia?

17 Ale rasua mo lo toho hasena vara mosopo te vaivaina, enia mo mate.

18 Pani tea i pa verea vara, “Engko nomrasua, pani enau na lo vai na hinau matu-vana!” Ale a pa verea isana vara, “O vu-jangiau na nom rasua mo sopo te vaivaina,ale a pa vujangiho na noku rasua na nokuvavahinau.”

Page 291: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

James 2:19 288 James 4:119 Ko rasua vara God enia matelete,

haratu mo tataholo, vararuhu tanumesasati sohena la rasua, ale la matahu taverala lo savaravara matana.

20 Pani ko lo opoia vara a vujangia isam,tamlohi rongorongo vono, vara rasua mosopo te vaivaina enia hina purongo.

21Ko levosahia vara Abraham tamaramotataholo na nahon God mata vaivaina, hinrani atu mo sile natuna Isaac na votavotaisan God? 22 Ko hitea vara nona rasuamo sorotahi peresi na nona vavahinau,ale nona vavahinau mo marivisi na nonarasua, 23 ale mo marivisi na Retitapu seimo verea vara, ‘Ale Abraham mo rasu God,ale God mo verea vara enia mo tataholo nanahona matana’. Gen 15.6 Ale matana, latovia tapalan God. Isa 41.8

24 Ka hitea, tamlohi mo tataholo na na-hon God na nona vavahinau, mo sopomatarasua hasena purongo.

25 Ale sohen haratu purongo Rehab,harai malele atu, mo tataholo na nahonGod na sava mo vaia, matan enia mo lavila vaharule atu na imana, moiso mo vereranamalele tinapua vara lamelemalue hinia.26Matan sohena, epe tamlohimomate varatanumena mo malue hinia, ale rasua momate vara mo sopo te vaivaina.

3Ha Lo Kilau Na Nomim Retireti

1 La voraiku peresi na vevoraiku, mosopo ruhu vara kamim vao tavera ha maiha tamlohi vujangi, matan ha lo levosahiavarana rani aria, God i pa ari rilangi kamamtamlohi vujangi i jeu na tamlohi purongo.

2Matan enra mo isoiso ra jalio na malelematuvana, ale vara tea mo sopo jalio nasava mo lo verea, enia tamlohi tataholomatan i eri taurilati na epena tari. 3 Varara tau na bit na jingo hos matan vara laoloolo hinira, ra eri posi vevuhi na eperasohena. 4 Ha romromia, lanis sohena, latavera hina purongo vara langi rilangi molo sohaira vara i vano, pani stiana rihirihiatu i eri posi lanis tavera atu i vano na savajara tamlohin lanis atu mo opoia. 5 Sohenharatu purongo, meme tamlohi enia morihirihi purongo, pani i eri retimangisi itavera jea.

Ha romromia vara te tanume hapu rihir-ihi hatea purongo i eri suli na urata tavera.6 Ale meme tamlohi enia hapu, hina sasatitari matan varama nike la marivi matana,

enia hina rihirihi purongo na epera, panimo sati mo jeu na epera tari, ale mo jilangina malele mauri mo isoiso, matan hapu seimoruhapu mo lo polopoloa.

7 Matan tamlohi la eri taurilati na majitari sohena maji jala, maji haraho, majiavuavu peresi na maji tasi, ale tamlohi lataurilatira moiso, 8 pani tea i sopo eri tau-rilati na memena. Enia hina sasati mateamo sopo eri toho malum, mo marivi napoison sei mo sile na mate. 9 Ra hasohasoGod Tamara hinia, ale hinia ra lo veresatihina tamlohi sei God mo vaira la tataholo nanahona. Gen 1.26 10Hin jingoatu matea purongo, leruhu peresi na lesatila lo malue hinia. La voraiku, hinau atu mosopo tataholo vara la sohen haratu. 11Waiperesi na tasi la eri tia vutvut hin te patuwai hatea purongo? 12 La voraiku peresi navevoraiku, pulo fig i eri vua olive teni grapei eri vua fig? Mo sohena purongo, paltungutasi matea i sopo eri sile na wai purongo.

Lelevosahi Atu God Mo Silea13 Hare isamim enia tamlohi lelevosahi

matea, ale mo levosahi mamahuni nahinau? Vara tea, na nona posposi ruhu,mo ruhu vara i vujangi na nona vavahinausei la vora mata nona posposi romatanousuri na lelevosahi vararuhu. 14 Pani varaha marivi na mereimerei sasati, ale ka loromromi kamim hasemim na mapumim,ha sopo retihapahapa, ale ha sopo turulejina retivararuhu. 15 Lelevosahi sohen har-ihi mo sopo tai na tuka, pani enia matavarama, enia nona tamlohi purongo, eniamo tai isana tanume sasati. 16Matan varasava jara mereimerei peresi na posposiromromi kamim hasemim mo lo toho ea,patumasa peresi na posposi sasati tari la patoho hinia.

17 Pani lelevosahi matan tuka, tiromahinau hinia, enia mo sopo te romsati hinia,mo usuri na posposi tamata, mo usuri naposposi romruhu, mo oloolo, momarivi naromopoia, ale vuana ruhu mo marivi, mosopo tametame tea, alemo vararuhu. 18Aletamlohi sei la lo vai na tamata, la pa lavona piri mata tamata, ale la vu na astauniruhuruhu.

4Ha Mai Mariviti Isan God

1 Sava hinau enia pulo nomim vauriuriperesi na nomim vasvas? Pulona enia

Page 292: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

James 4:2 289 James 5:10masalomim sei la lo valumna lolomim. 2Karomusuri te hinau, pani ka sopo eri lavia,ale matana, ka vilimatei na tamlohi. Karomijea hin te hinau nona tinapua, ale hasopo eri lavia, ale matana, ka valum, ale kavasvas. Ka sopo lavi te hinaumatan ka sopousia isan God. 3 Ka usia, pani ka sopo laviamatan ka lo usia na romromi sati matanvara ha pa jalahia na masalomim.

4Ka tamlohi vaivaileu! Ka sopo levosahiavara ha tapala peresi na varama i pa vaikamim ha meresahi isan God? Matana,hare mo opoia vara i tapala peresi navarama, mo hasena vaia mo meresahi isanGod. 5 Teni ka lo romromia vara Retitapumo vere purongoi vara, ‘Romin God tarimolo toho na Tanumena sei mo taua hinira?’6Pani Godmomele sile na romruhumo jeutiroma. Matan Retiulia mo verea vara,‘God mo lo turuhoro

na tamlohi hapahapapani mo sile na romruhu

isan la haratu la romatano.’ Pro 3.347Matan hinau atu, ha hase tau kamim na

ruhuruhun God. Ha turuhoro Tiapolo, aleenia i pa rovo isamim. 8 Ha mai marivitiisan God, ale enia i pa mai mariviti isamim.Ha sopo lavi na hina lumiha na maurimim,ka tamlohi hehe, ale ha onehi namapumimla vokevoke, ka tamlohi rom rua. 9 Haromsati mata nomim hehe, ha tangtangi,ale ha tangi. Ha vai na nomim mana imai tangtangi, ale nomim avulahi i mairomsati. 10 Ha hase tau kamim atano nanahon Moli, ale enia i pa tahe kamim.

Ha Sopo Ari Na Tamlohi11 La voraiku peresi na vevoraiku,

ha sopo veresatihi kamim hatehateahi.Haratu mo lo veresatihi na voraina mateateni mo lo ari na voraina, enia mo loveresatihi na Leu, ale mo lo ari na Leu.Pani vara ka lo ari na Leu kamim ka sopotamlohi vai na Leu, pani ka tamlohi ari naLeu. 12 God purongo mo sile na Leu, aleenia tamlohi aria, enia natu, i eri juri, ale ieri komo. Pani kamim hare matan vara hapa ari na tamlohi la lo toho ralihi kamim?

Ha Sopo Hapahapa13 Ha tapurongo, la haratu la lo verea

vara, “Nohorihi teni pavuho ra pa vano hinte taon tavera nike, teni atu matan te taunihatea, ale ra pa turuhi te bisnis atu matalavi te mania tavera!” Pro 27.1

14 Pani ka sopo levosahia vara sava i pamasese isamim pavuho? Maurimim eniasava? Matan ka sohena haravu na uratamo sinai mo toho makomona, ale mo meletihai. 15 I pa mele ruhu vara ha vereasohen harihi, “Vara na masalon Moli, ra pamauri, ale ra pa haranike teni harasevano.”16 Pani mo sohena natu, ka lo retimangisina sava ha pa vaira. Retihapahapa tarisohen harihi enia hina sasati.

17 Matan haratu, hare mo levosahi nahinau tataholo vara i vaia, pani mo sopovaia, enia hehe isana.

5Retiroaroahai Isana Tamlohi Tavtav

1 Ha tapurongo! Kamim tamlohi tavtav,ha tangi na tangtangi matan la rani rilangiatu la lo mai isamim. 2 Nomim tavtav larovo moiso, ale nomim ruru ruhu pepe lahatirarihira moiso. 3 Nomim gold peresina silver la raeha moiso, ale raehara la papisuhi kamim, ale la pa hani na epemimsohena hapu. Ka pete takonahi na tavtavmata pongi hitahu moiso. 4 Ka hitea,voli nomim tamlohi voko sei la lo vu naisamim, ka taurilati na sopena, mo lo tangimatamim, ale tangi nona nomim tamlohivu na isamim, mo tikeli na peron MoliSuiha Tavera Jea. Deut 24.14–15

5 Ka lo mauri hin varama nike na masa-lomim peresi na nomim posposi romromihasemim purongo. Mapumim la ravisvisna rani mata vilimatei na tamlohi. 6 Kasile na talai, ale ka vilimatei na tamlohitataholo sei la sopo turuhoro kamim.

Ha Romperavu Na Nomim Rani Rilangi7Matanharatu la voraiku peresi na vevo-

raiku, ha romperavu i tikeli rani atu Molii mele mai hinia. Ka hitea sohena savatamlohi isamo lo saovi mata vua ruhuruhumata lepa, mo romperavumatanamo tikeliusa atu mo mai tiroma mo vano mo tikeliusa atu mo pa mai hitahu. 8 Ale kamimsohena, ha romperavu. Ha vai na romimimla turu rilangimatanmelemai nonMolimolo mai mariviti.

9La voraiku peresi na vevoraiku, ha soporetireti varihi hin kamim hatehateahi,matan God i pa ari kamim matana. Kahitea! Tamlohi aria mo lo turu namatarua.

10La voraiku peresi na vevoraiku, sohenatovongi matea mata lavi na rani rilangi, alemata romperavu, ha romromi na provet

Page 293: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

James 5:11 290 James 5:20tuai sei la lo retireti na hijan Moli. 11 Kahitea, ra lo romromi la haratu God moleruhu hinira sei la turu rilangimo tikeli naisoisona. Ka pete rongoa sohena sava Jobmo turu rilangi moiso, ale ka hitevosahi naromromi non Moli hinia moiso, ale sohenasava Moli mo vujangi na nona opoia peresina nona romopoia. Job 1.21–22; 2.10; Psa103.8

Ha Retireti Vararuhu12 Pani aulu hin la hinau sei la voraiku

peresi na vevoraiku, ha sopo retitauhi hinte hinau na tuka teni na varama teni hinte hinau tinapua, pani vara ka verea vara‘io’, ale ha vaia, ale vara ka verea vara ‘movono’, ale ha sopo vaia, matan vara ha sopolavi na talai matana. Mt 5.34–37

Suiha Mata Usiusi13Te vonamimmo lo lavi na rani rilangi?

I pa usiusi matana. Te vonamim mo avu-lahi? I pa hasohaso God na vete matana.

14 Te vonamim mo rojo? I pa usi na patutamlohi na vao kalesia vara la mai la usiusiisan God matana. La pa tau surei na welhinia na hijan Moli. 15 Ale usiusi na rasuai pa juri haratumo rojo, ale Moli i pa tahea.Ale vara mo vai te hehe, God i pa romia.

16 Matan haratu, ha taviti na nomimhehe isamim hatehateahi, ale ha usiusimatamim hatehateahi matan vara ha pamele ruhu. Usiusi nona tamlohi tataholomatea, suihana mo tavera jea vara molo usiusi. 17 Elijah, enia tamlohi mateamaurina mo sohera purongo, ale mo usiusirilangi matan vara i sopo usa, ale matatauni mo tolu vitu mo limarave, usa mosopo jovi na lepa. 1Ki 17.1; 18.118 Moiso mo mele usiusi, ale usa mo melejovi na tuka, ale isa la mele lavi na vuara. 1Ki 18.42–45

Ha Tueni La Haratu La Jovi19La voraiku peresi na vevoraiku, vara te

vonamim hatea mo jalio na retivararuhu,ale tea mo mele lavia mo mai, 20 enia ipa levosahia vara hare mo lavi na tamlohihehe matea mo jalio mo mele mai, i pa jurina maurina na mateia, ale i pa tavuhoro nahehe matuvana. Pro 10.12; 1Pe 4.8

Page 294: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Peter 1:1 291 1 Peter 1:13

1 PeterTiroma LetaPeter Mo UliaLeta NikeHin leta nike Petermo sorahimauri atumolavi na rani rilangi nona kalesia hinia. Movujangia vara hin malele atu Moli mo lovaihite na rasua nona nona tamlohi hinia.Leta nike mo lo vano isana kalesia tari seila lo toho ralihi na jara matan Asia Minor.Tamlohi la sopo rasu Iesu, la sile na ranirilangi isara, ale Peter mo verea vara la patatamahu mata turu rilangi matan la pamele lavia.

Peter mo retituetuenira na nora ranirilangi, ale mo verea mara mo tataholovara la avulahi matana, matan vara la jeuaGod i pa silera na otori ruhu hin rani atuvara Iesu i mele pala na varama (1.6–7).

Peter mo verea isara mara Kristo sohenamo lavi na rani rilangi na varama, i patataholo vara nona tamlohi usuri la laviapani mata posposi tataholo purongo, mosopo mata posposi sasati (2.18–25; 4.12–17).

Matan Kristo sohena, mo lavi na rongo-haji na rani mo mate mata nora hehe va-hatea mata rani tari, enia mo sopo lo hehehin te rani, pani mo mate mata tamlohihehe matan vara i eri lavira ra mai isanGod. Epena mo mate, pani mo mele turu,mo mauri na suihan Tanumen God. (3.18)Hin leta nike

1. Retioloolo peresi na usiusi (1.1–2)2. Hinau mata romtoho (1.3–12)3. Hahau usuri na posposi tapu non God

(1.13–2.17)4. Tovongi non Kristo (2.18–25)5. Rani rilangi nona kalesia (3.1–4.19)6. Retituetueni mata patu tamlohi kale-

sia (5.1–11)7. Isoiso retioloolo (5.12–14)

1 Enau Peter, vaharule matea non IesuKristo, na lo uli leta nike, mo vano isanla haratu God mo vironira la lo toho so-hena vinano na province matan Pontus,Galatia, Cappadocia, Asia peresi Bithynia,2 God Tama mo pete vironi kamim tuaimoiso usuri na masalona, ale Tanumenamo tapuhi kamim mata mauri tapu, alematana, ka lo oloolo hin Iesu Kristo, ale

raena mo vai kamim ka vokevoke. Rom-ruhu peresi na tamata la pa marivi savule-vule hin kamim.

Mauri Tui3 Oloolo tavera isan God sei Taman nora

Moli Iesu Kristo! Na nona romopoia taveramo vaira ra mele vora, ale nora romtohomo lo mauri, mo mauri matan Iesu Kristomo sauteterahi na mateia, 4 ale God mo taumamahuni mauri atu sei mo ruhuruhu jeamatamim na tuka sei i pa sopo eri rovo, ipa sopo eri komo, ale i pa toho jejeu, 5 aleGod na nona suiha tavera mo lo matahikamim na malele mata rasua, i vano itikeli rani atu i vujangimauri ruhuruhu atumo tatamahunia moiso matamim na pongihitahu. 6 Ale harihi natu, mo vai kamimka avulahi tavera, hina purongo vara nakeGod mo opoia vara ha pa lavi te rani ri-langi matan te makomo rani, 7 rani rilangitinatinapua la pa lo vaihite nanomimrasuavara mo rilangi sohena sava. Nomim rasuaenia hina ruhumateamo jeu gold atu sei lasulia na hapumata ruhina. Ale vara nomimrasua mo lo turu, ha pa lavi na hasohasoperesi na hija ruhu peresi na oloolo taverahin pongi atu Iesu Kristo i pala hinia, 8hinapurongo vara ka sopo lo hitea hin te rani,ale ka sopo hitea nakerihi, pani ka lo opoia,ale ka lo rasua, ka lo avulahi tavera jeamatana, avulahi tavera atu na mapumimmo sopo tea i eri verea, 9mata vua nomimrasua enia maurimim la pa juri. 10 Laprovet atu tuai sei la lo retimangovi na hinaruhuruhu sei vara la pa nomim, enira laalea, ale la vaihite mamahunia, 11 la opoiavara la levosahia vara sava tamlohi natu,teni pongi tataholo natu, Tanumen Kristohinira mo lo verea, matan mo lo vereuliatuai moiso vara rani rilangi atu non Kristoi pa sohena sava, ale hasohasona matanpongi hitahu atu la pa sohena sava.

12 Ale God mo verea isara vara la hinausei la pa sopo masese isara, pani isamimnake, ale nake, God na tuka mo rule naTanume Tapu vara i tueni la haratu lalo retivujavujangi na Retiruhu isamim, lahinau sei angelo la opoia tavera vara la palevosahi mamahunira.

13 Matana, ha tatamahuni na romimimmata vavahinau, ale ha hase taurilatikamim, ha tau vevuhi na nomim romtohohin romruhu atu sei i pa mai isamim hinrani atu Iesu Kristo i pa mele pala hinia.

Page 295: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Peter 1:14 292 1 Peter 2:1214 Sohena natuvarihi la oloolo, ha soposarete vara ha mele sivo na masalomimmatan tuai, 15 pani matan God atu seimo tovi kamim enia mo tapu, ha tapu nanomim hahau. 16Matan la ulia na Retiuliamoiso vara, ‘Ha pa tapu, matan enau natapu’. Lev 11.44

17 Ale sohena ka tovia Tamamim, ha lolevosahia vara enia mo sopo tametame teana nona aria mata vavahinau nona tam-lohi hatehateahi, i pa ruhu isamim varaha hahau na nahona na oloolo tavera jeatarea matan nake ka lo vinano hin varamanike, 18 ka levosahia vara mo volituhukamim na nomim posposi romvono sei kalavia isana pimim tuai. Mo sopo volituhukamim na hinau la eri rovo sohena silverteni gold, 19 pani mo volituhu kamim naraen Kristo, volina mo aulu jea, sohenarae natu sipsip matea mo vokevoke ruhujea. 20 God mo vironia tiroma na pulovarama, pani mo pa vuhesia na isoiso ranimatamim, 21 hin Kristo kamim ka lo rasuGod, mo sauteterahi Kristo na mateia, alemo silea na hasohaso tavera matan varanomim rasua peresi na nomim romtohola pa lo toho isan God. 22 Maurimim lavokevokematan ka oloolo na retivararuhu,ale matana, ha opoiopoi kamim vararuhu,ale ha opoiopoi kamim i rilangi na mapuvokevoke, 23matan ka mele vora paro, mosopo na piri mata rovo, pani hin haratui pa sopo eri rovo matan enia reti maurinon God sei mo lo toho jejeu; 24 mo vereavara, ‘Tamlohi tari la sohena ruvuruvu,nora hasohaso mo sohena vira ruvuruvu.Ale vara ruvuruvu mo mahoa, virana la pajovi, 25 pani reti non Moli i pa toho jejeu.’Isa 40.6–8 ale reti nike enia Retiruhu atu seila lo retivujavujangia isamim.

2Vatu Atu Mo Mauri

1Matan haratu, ha tau narihi na posposivaisatihi na tinapua tari, posposi halu tari,tapnetano, romusuri peresi na retirerentari, 2 ale sohena pipi matea mo pa vora,ha pa marohu matan wai susu vararuhuatu Tanumen God mo lo silea, matan varahinia, ha pa ulua na mauri ruhu sei ka jurihinia, 3 vara vararuhu ka inu rongorongona romruhu non Moli moiso, 4 ale ka lomai isan Kristo. Enia natu, vatu atu momauri, tamlohi la tipahia, pani God mo

vironia, mo ruhuruhu jea, 5kamim sohena,ka sohena vatu sei la mauri, God mo vorokamim sohena iman Tanume Tapu matea,matan vara ha pa vao pris tapumateamatasile na silesilea sei God mo avulahi hinirahin Iesu Kristo. 6 Matan Retitapu mo loverea vara,‘Ka hitea, enau na lo tau na vatu matea hin

Zion,*enia tapulo pulo vatu sei na vironia,mo ruhuruhu jea,

ale sava tamlohi mo tau na nona rasuahinia,

romina i pa sopo eri jovi hin te pongimatana.’ Isa 28.16

7 Ale matan haratu, isamim ka lo rasua,enia mo ruhuruhu jea, pani isan la haratula sopo rasua, Retiulia mo lo verea vara,‘Vatu atu tamlohi voro ima la tipahia,

enia mo mai tapulo pulo vatu mataima.’ Psa 118.22

8Ale,‘Tamlohi la pa tialahalaha hinia,

enia vatu mata vai na tamlohi la jovihinia.’ Isa 8.14

La tialahalaha hinia matan la sopo oloolona nona reti, la jovi sohen haratu matanGod mo taua sohena matara moiso.

9Pani kamim vao tamlohi matea Godmovironi kamim isana vao tamlohi tinatina-pua, ka vao pris matea la supe, ka vao tam-lohi tapu matea, ka vao tavera matea Godmo tapuhi kamim vara nona, matan varaha pa vereuli na nona vavahinau ruhuruhumatuvana, enia mo tovi kamim ka maluena roroha, ale ka mai na nona malaraniruhuruhu.10 ‘Tiroma ka sopo nona vao tamlohimatea,

pani nake, ka tamlohi non God,tiroma ka sopo lavi te romopoia,

pani nake, ka lavi na romopoia nonGod.’ Hos 1.6, 9; 2.23

11 La tapalaku ruhuruhu, kamim ka so-hena vinano hin varama nike, ale na loretituetueni kamimhinia vara ha toho asauna masalo sasati sei mo lo vai na vuro namaurimim. 12Havai na posposi tataholo nanaho tamlohi roroha, hina purongo vara lapa verea vara kamim tamlohi sasati, matanla pa hite na nomim vavahinau ruhu, ale lapa tahenahijanGod aulumatanahin pongiatu vara mo pala.

Ha Sile Na Oloolo Isan La Haratu La Aulu* 2:6: Zion: Zion enia Jerusalem

Page 296: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Peter 2:13 293 1 Peter 3:1213 Ha vai Moli i avulahi tarea na nomim

oloolo na tamlohi tari la aulu, vara isan teSupe nona mara Rome sei mo lo tauri nasuiha, 14 teni isan te nona tamlohi tataverasei mo lo rulera vara la sile na talai isanla haratu la vai te hehe, ale vara la sile nahasohaso isan la haratu la vai te vavahinauruhu.

15 Matan enia masalon God, vara havai na vavahinau ruhu matan i pa horona romvono non la haratu la rongorongovono. 16Ha lo toho sohena tamlohi materi,pani ha sopo romromia vara enia masapamatea mata vai te hina hehe, pani ha lotoho sohena volitusi non God. 17Ha sile naoloolo isana tamlohi tari, ha opoi la haratula rasua, ale ha matahun God, ha sile naoloolo isan supe matan Rome.

Slev18 Volitusi, ha hase tau kamim na liman

nomim tamlohi tavera na nomim oloolotari, mo sopo isan la haratu la ruhu teni larommalum purongo, pani isan la haratu latamlohi rilangi sohena. 19 Matan God moavulahi hin kamimmatan nomim romromihin God mo vai kamim ka lo turu rilangina rani ka lo lavi na rani rilangi mata noraposposi rilangi sei mo sopo matan te hinauka vai mo sati. 20 Ka hite na sava hinaumo ruhu hinia vara ka lo turu rilangi narani ka lavi na talai matan te nomim hehe?Pani vara ha vai na vavahinau ruhu, ale halavi na rani rilangi matana, pani ka tururilangi hinia, haratu natu, God mo avulahihin kamim matana.

21 God mo tovi kamim matan harihi,matan Kristo sohenamo lavi na rani rilangimatamim, mo tau na tovongi matea varaha pa eri usuri na palona, 22 enia mo sopovai te hehe teni te halu i malue na jingona.23Na rani la lo veresasatia, mo sopo kelera,ale na rani la silea na rongohaji, mo sopotalaira, pani tareamo lo hase taua na limanGod sei mo lo ari tataholo tarea. 24 Enia mohasena lavi narihi na nora hehe na epenahin rani atumo sevu na talopeilopei matanvara ra pa mate na nora mauri hehe, ale ramauri na posposi tataholo. Ka mai ka ruhumatan rongohaji atu mo lo lavia na epena.25 Matan kamim ka jalio sohena sipsip,pani nake ka mele mai isan tavuimim, eniaharatu mo lo matahi na maurimim.

3Harai Lahi

1Ale sohena, harai lahi ha toho na ruhu-ruhu suihan tuamim, hina purongo vara lasopo oloolo na reti non God, la pa rasua,mo sopo matan te reti ka verea, pani hinaposimim purongo, 2 vara la hite na nomimposposi vokevoke matan ka matahun God.

3 Ha sopo romromia vara sava ka vaiana epemim purongo i pa vai kamim haruhu, vara hinau sohena peri vulu teni, tauna hinau la vaia na gold, teni ka ruru naruru ruhu, 4 pani ha romromi na sava movai kamim ka ruhu na lolo mapumim i pasopo eri rovo sohena posposi romatano,ale posposi malum, enira la ruhuruhu jeana nahon God, 5 matan tuai mo sohena,harai tapu enira la haratu la lo romtohohin God, enira la hasera vaira la ruhu nanora posposi oloolo isana tuara, 6 sohenSarah mo oloolo hin Abraham mo toviamara ‘noku tamlohi tavera’. Ale kamim kamai venatuna tataholo vara ha lo vai nahina ruhu, ale ha sopo matahu, ha tururilangi vara la ngurunguru hin kamim hinte hinau mo sopo tataholo vara ha vaia.

Tamlohi Lahi7 Tamlohi lahi, sohena, ha toho peresi

na naroumim, pani ha sopo romaliho varaenira la sopo rilangi sohemim, pani lamalummatan enira harai. Ha sile na olooloisara matan enira sohemim, la lavi mauriparo atu God mo silea moiso, vara i vono,God i pa sopo rongo na nomim usiusi.

Kalesia Tari8 Ale isoisona, kamim mo isoiso, ha

matea na romimim, ha romromi na tina-pua, ha opoiopoi kamim na romopoia, haromatano, 9 ha sopo kele na posposi sasatiteni te retileji, mo vono, pani ha leruhu,matan God mo tovi kamim vara ha pa lavina nona leruhu. 10 Matan Retitapu moverea vara,‘Vara teamo opoia vara i opoi namauri, ale

i hite na rani ruhu,i pa isoiso na nona retiretileji,ale i isoiso na nona retiretihalu;

11 i pa vahari na posposi hehe,ale i vai na vavahinau ruhu,

i pa ale na tamata, i tutunguia.12Matan, matanMoli la lo kilau la haratu la

tataholo,ale perona la lo roi na nora usiusi.

Pani Moli mo lo turuleji isan la haratu la lovai na hehe.’

Psa 34.12–16

Page 297: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Peter 3:13 294 1 Peter 4:1513 Ale hare natu, i pa komo kamim vara

ka opoia rilangi vara ha vai na posposiruhu? 14 Pani hina purongo vara ka lo lavina rani rilangi mata nomim posposi tata-holo, God i pa leruhu hin kamim matana.Ha sopo matahunira teni ha romkaka.15 Pani ha vai Kristo i Moli na maurimim,ale ha tatamahu tarea mata ha rarami teavara i usi kamim hin te retiusia vara ka loromtoho hinia mata sava. 16 Pani ha vaiana posposi malum peresi na oloolo tavera,ha turu rilangi na posposi ruhumatan varatea i veresatihi kamim matan te nomimvavahinau ruhu sei ka vaira hin Kristo,ale la pa mahanuhanu matana. 17 Varamasalon God mo sohena, mo mele ruhuvara ha lavi na rani rilangi mata nomimposposi ruhu ka lo vaira, mo jeua vara halavia mata posposi hehe.

18 Matan Kristo sohena, mo lavi na ranirilangi na rani mo mate, mata nora hehevahatea mata rani tari, enia mo sopo lohehe hin te rani, pani mo mate mata tam-lohi hehematan vara i eri lavira ra mai isanGod. Epena mo mate, pani mo mele turu,mo mauri na suihan Tanumen God.

19Ale hin suihana sei, mo sivomo retivu-javujangi isana tanume tamlohi sei Godmo lo taurilatira na varama mata mateia,20 isan la haratu sei la sopo oloolo hin Godna pongi tuai sei Godmo lo saovira hin raniatu sei Noah mo lo voro na botina. God mojuri na tamlohi mo limaravtolu purongohin wai tavei tavera atu. 21 Wai tavei atu,enia tovongi matea mata malele paptijovara i juri kamim usuri na suiha sauteter-ahi non Iesu Kristo. Paptijo enia tovongimateamo sopohoje narihi na lumi epemimpurongo, pani mo sohena romtauhi ruhumatea ka lo vaia na romimim ruhu isanGod. 22 Ale Kristo sei mo sahe na tuka, molo tauri na suiha non God na tavaluna, aleangelo peresi la haratu la lo tauri na suihaperesi la haratu la rilangi, enira mo isoisola lo toho na ruhuruhuna.

41Ale, matan Kristo mo lavi na rongohaji

na epena, ha tau na romimim vara ha lavina rongohaji sohen Kristo, matan haratumo tatamahu vara i lavi na rongohaji, moisoiso na hehe, 2 matan vara nake, i pasopo usuri na masalona, pani i pa usurina masalon God purongo i tikeli na isoisomaurina. 3 Matan tauni matuvana moiso,

ka lo vai na opoia nona masalo tamlohiroroha, sohena nora posposi viriu, la lousuri na romromi lumiha, la lo putu nawai rilangi, la lo matavuhi mata lavilavina tinapua, la lo matavuhi mata inu nawai rilangi, la lo vai na vaivaileu na noralotulotu vono, 4 hin harihi, enira la vereavara kamim ka tinapua, matan ka sopomele vano peresira na nora posposi lumihasei, mo mai sohena wai tavei, ale la loveresatihi kamim matana, 5 pani enira lapa turu na nahon haratu sei mo tatamahuvara i ari la haratu lamauri peresi la haratula mate. 6Vararuhu, matan hinau atu natu,Kristo mo retivujavujangi na Retiruhu isanla haratu lamatemoiso, hina purongo varala lavi na talai mata mate na epera, pani lapa eri mauri sohen God mo lo mauri.

7Nake, isoiso hinau tarimo lomaimariv-iti; ale matana, ha hase taurilati kamimhasemim, ale ha tatamahu mata nomimusiusi, 8hina aulu hin la hinau sei, enia varaha opoiopoi kamim i rilangi, matan opoiamo kamoti narihi na hehe matuvana. 9Haroi na imamim isamim hatehateahi, ale hasopo ngutungutu matana.

10 Ale sohen kamim hatehateahi ka lavina otori isan God moiso, ha tuetuenikamim hinira, sohena volitusi ruhu seila lo kilau na otori ruhu matuvana nonGod; 11 vara tea nona enia mata i retivu-javujangi, i pa reti sohen God mo lo re-tireti hinia, ale vara tea nona enia mata ituetueni, i pa vaia hin suiha atu God mosilea isana, matan vara na hinau tari, Godi pa lavi na hasohaso hin Iesu Kristo. IsanKristo hasohaso tavera, ale suiha i pa tohona limana mata pongi tari tui tui. Amen.

Mauri Rilangi Nona Kalesia12 La tapala ruhuruhu, ha sopo marurahi

hin te rani sasati mata vaihite kamim. Hasopo hitera sohena hina marurahi hai lapala isamim, 13 pani ha avulahi jea na ranika lo lavi na rani rilangi sohen Kristo molavia, matan vara ha pa avulahi i tavera jeasohena hin rani atu hasohasona i pala nanaho tamlohi.

14 Vara tamlohi la veresatihi kamimmatan ka lo lavi na hijan Kristo, kamimla haratu sei la pa lavi na leruhu, matanTanume mata hasohaso tavera sei eniaTanumen God, mo lo taua isamim. 15 Pani isopo tea isamim i lavi na rani rilangi matamo ori sohena tamlohi vili tamlohi mateateni te tamlohi vavanaho matea, teni te

Page 298: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 Peter 4:16 295 1 Peter 5:14tamlohi lejileji matea, teni sohena tamlohimatea mo lo sohai na ngalsuna na hinaunona tinapua. 16 Pani vara tea i lavi narani rilangi matan enia kalesia matea, i pasopo mahanuhanu matana, mo vono, panii pa tahe na hijan God aulu na hijan Kristo.17Matan nake, aria i pa tapulo na lolo vaonGod tiroma; ale vara i tapulo hinira tiroma,i pa sohena sava isan la haratu la sopooloolo na Retiruhu non God? 18Ale,‘Vara mo rilangi jea vara tamlohi tataholo

la eri juri,i pa sohena sava isan la haratu

la lo usuri na posposi varamateni la haratu la lo hehe?’ Prov 11.31

19 Ale isan la haratu la lo lavi na rani ri-langi mata masalon God, mo tataholo varana nora hahau tari la tau na maurira nalimana matan enia mo lo romturu rilangitarea.

51 Ale matan haratu, na opoia vara a sile

na retituetueni isana patu tamlohi rasuaisamim. Enaupatu tamlohi rasuamatea so-hemim, na hitea sohena sava Kristomo lavinona rongohaji, ale enau sohena a pa lavina hasohaso tavera atu God i pa vujangiai pa sopo tuai, 2 ha tavui ruhu mata sipsipnon God sei enia mo taura na limamim,ha kilaumamahunira na romavulahi sohenGod mo opoia, mo sopo matan vara tea mongurunguru hin kamim matana; mo sopomata mania, pani mata nomim romavu-lahi, 3ha sopo vaia i rilangi isan la haratu lalo toho na ruhuruhu limamim, pani ha vaina tovongi ruhu isana sipsip. 4 Ale hitahuvara Patu Tavui sipsip i pala, ha pa lavi narongorongo nona supe sei ruhuruhuna i pasopo eri tihai.

5 Ale kamim uluvou, ha oloolo hin laharatu la kalesia vajiaha. Kamim mo isoisoha ruru na posposi romatano, matan‘God mo lo turuleji hin la haratu la lo

mangisi,pani mo lo tueni la haratu la lo ro-

matano.’ Prov3.34

6 Ale matana, ha romatano, ha toho naruhuruhu suiha tavera liman God matanvara na rani tataholo i pa tahe kamim aulu.

7 Ha sile vevuhi na nomim romkaka isanamatan enia mo lo kilau kamim.

8Ha tatamahu, ha lo kilau matan nomimmeresahi Tiapolo, enia mo lo ralihi sohenapaheu matea mo lo aleale tamlohi varai hanira.* 9 Ha turuhoroa, ale ha tururilangi na nomim rasua. Ha levosahia varavoraimim ralihi na varama sohena la lo lavina rani rilangi tinatinapua sohen harihi.

10 Ale ha pa lavi na rani rilangi matamakomo rani purongo, ale hitahuna, Godmata romruhu tari, haratu sei mo tovikamim ka mai na lolo hasohaso tavera nonIesu Kristo mata rani tui tui, enia hasenai pa vai mamahuni kamim, ale i pa vaikamim ha turu rilangi na nomim rasua, alei pa vai kamim ha rilarilangi na mapumim,ale i pa vai kamim ha sopo eri juha nanomim rasua. 11 I pa tauri na suiha matarani tui tui tarea, amen.

Isoiso Retioloolo Non Peter12 Silas†, vorai sei mo sopo lo tope na

nona retitauhi hin te rani na noku kilaki-lau, mo tueniau vara a uliuli isamim varaa pa vere vujavujangi kamim, ale vara avereulia vara romruhu vararuhu non Godmo sohen harihi. Ha turu rilangi hinia.

13Ale la haratu la rasu nike Rome, hara-sei God mo vironia sohemim, enira sohenala sohai na retioloolo isamim, ale natukuMark sohena, mo sohaia isamim.‡ 14 Hatapatapai kamim hatehateahi na retioloolomata opoia.

Tamata isamim tari sei ka tamlohi nonKristo.

* 5:8: paheu: Peter mo vere na lion nike. † 5:12: Silas: hin Greek la ulia hija sei vara Silvanus, pani enia Silassei tapalan Paul. ‡ 5:13: 5.13 Rome: Peter mo lo vere Babylon, Rome enia retilulu matea matan Babylon.

Page 299: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Peter 1:1 296 2 Peter 1:12

2 PeterHarua LetaPeter Mo UliaLeta NikePeter mo ulia vara kalesia la pa hahausohena God mo opoia na maurira (1.3), alevara la pa taurilati na retivararuhu sei lalavia moiso (1.12).

Mo retiroaroahaira mara vara provetperesi na tamlohi vujangi haluhalu la ununa vao kalesia matan vara la tikaulejira naretivararuhu, pani Moli i pa sile na talaiisana tamlohi sohen haratu (2.1–22). Kale-sia la pa turu rilangi hin la rani atu, la pahahau na mauri tataholo ale la pa tovongina tovongi ruhu. La pa hase taurilatira,ale la usuri na malele lelevosahi, peresi naromperavu, ale vujangi na posposi opoiaisana tamlohi tari.

Hina purongo vara tamlohi na varama lasopo rasua, ra pa kilau tohomatan rani atuIesu i pa mele pala hinia (3.1–18)

‘La tapalaku ruhuruhu, ha sopo kilaupurongoi hinau nike, vara isan Moli,rani matea mo sohena tauni mo tarivahatea (1000) ale tauni mo tari vahateamo sohena rani matea. Moli mo sopovaimalum vara i marivisi na nona reti-tauhi sohena tamlohi hai la lo romromiavara enia mo lo vaimalum, pani mo loromperavu matamim, matan mo sopoopoia vara tea i tihai, pani vara tamlohitari la posi na nora hehe.’ (3.8–9)

Hin Leta Nike1. Reti oloolo peresi na usiusi (1.1–2)2. Kalesia la pa lo toho sohena sava (1.3–

15)3. Hasohason Kristo (1.16–21)4. Tamlohi vujangi peresi na Provet

haluhalu (2.1–22)5. Vararuhu Iesu i pa mele mai (3.1–18)

Retioloolo1 Enau Simon Peter, volitusi matea, ale

vaharule non Iesu Kristo.Na lo uliuli isan la haratu sei la lavi na

rasua ruhuruhu sohen kamam. Iesu Kristosei mo sile rasua sei isara, enia nora God,nora Jujuri, enia natu, mo vaira ra tataholona nahon God, 2 noku usiusi vara God i paleruhu hin kamim na nona romruhu peresina nona tamata vara la pa tueni kamim

vara ha ulua na nomim levosahi hin Godperesi Iesu nora Moli.

Ulua Na Lelevosahi Hin God3 Suihan God mo silera na hinau tari

mata mauri, la tuenira na nora hahau namauri sei sohen God mo opoia, la maiisara na malele levosahi hin Iesu, ale eniaharatu mo tovira matan vara ra pa lavina nona hasohaso peresi na nona posposiruhuruhu. 4Hin nona suiha tavera atu, mosilera na nona retitauhi tavera matuvana,la ruhuruhu jea. Mo retitauhi vara rapa hitevosahia vara maurin God sei mo lomauri na maurira mo sohena sava, ale rapete jelu moiso na varama peresi na nonaposposi lumiha sei mo lo komo na mauritamlohi hinia.

5Ale matana, ha vaihitea rilangi vara hasorotahi na nomim rasua peresi na posposiruhu, ale nomim posposi ruhu peresi nalevosahi, 6 ale nomim levosahi peresi naposposi mata hase taurilati kamim, alenomim posposi mata hase taurilati kamimperesi na posposi turu rilangi, ale nomimposposi turu rilangi peresi na posposi seiGod mo opoia, 7 ale nomim posposi seiGod mo opoia peresi na nomim opoiopoikamim, ale nomim opoiopoi kamim peresina romopoia vararuhu. 8 Vara ka lo uluahin la posposi akerihi, ale la lo vua ruhu jea,i pa vujangia vara ka sopo toho purongo,ale nomim vavahinau mo lo ulua matan kalo tutungui na lelevosahi isan nora MoliIesu Kristo. 9 Pani vara tea mo sopo uluahin la posposi ruhu sei, enia mo matavuso,ale mo sopo kilau vano rove, matan moromaliho vara God mo hoje narihi na nonahehe mata maurina tuai moiso.

10Ale matana, la voraiku peresi na vevo-raiku, ha vujangi mamahunia i memeravaraGodmo tovi kamim, ale varamovironikamim vararuhu, matan vara ha lo vai lahinau ruhuruhu sei ha sopo eri tialahalahahin te rani. 11 Matan hin malele sei God ipa vai na malele i roi i tavera jea vara hapa unu hinmauri atu Godmo aulu hinia seimo lo toho jejeu, enia noraMoli, nora JujuriIesu Kristo.

Ha Tapurongo Na Retitapu12 Matana, tarea enau na opoia vara

a lo vere roharohai kamim hin la hinauruhuruhu sei. Hina purongo vara ka petelevosahira moiso, ale ka lo turu rilangina retivararuhu sei ka pete lavia moiso.

Page 300: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Peter 1:13 297 2 Peter 2:1313 Pani na lo romromia vara mo tataholovara a lo vere roharohai kamim hinia nakena pa lomauri, 14matan na levosahia vara apamate i pa sopo tuai sohen nora Moli IesuKristo mo vujangi mo mera isaku. 15 Naopoia rilangi vara hitahu hin rani atu varana vano, ha pa eri mele romromi la hinausei.

16 Matan kamam kama sopo usuri tesorasora la vere mamahunia mata halusei tamlohi la opoia vara la rongora hinrani atu kama lo vere mamahuni kamimna suiha peresi na mele mai non noraMoli Iesu Kristo, ale kamam kama hitea namatamamepena seimomemera tavera hinrani atu.

17 Matan God Tama mo sile na olooloperesi na hasohaso tavera isana, ale leomatea mo tai isan God na masapa momemera tavera atu, ale leo sei mo maiisana mara, “Harihi enia Natuku na opoiamo tavera jea, ale enau na avulahi taverahinia.” 18 Kamam sohena, kama rongo leoatu mo tai na tuka, matan kamam kama lotoho peresia hin vutivuti tapu atu.

19Matana, kama eri mele romrilangi naretisohai nona provet. Ha kilau mamahunina sava la ulia matan nora reti la sohenalamu mo lo memera na jara roroha i tikelirani atu Kristo i mele pala hinia, ale sohenamajoumatea, merana rilangi i pa merasahina mapumim. 20 Tiroma hinau mo aulu,enia vara ha lo levosahia vara mo sopote retimangovi hatea i tai isana provetna romira hasera, 21 matan mo sopo teretimangovi hatea na Retitapu i malue namasalon te tamlohi, pani tamlohi la retiretisohena Godmo opoia. Ale la retireti matanTanume Tapu mo mangovira na retireti.

2Tamlohi Vujangi Haluhalu

1 Pani provet haluhalu sohena la palaisana tamlohi tuai, ale sohena, tamlohivujangi haluhalu la pa pala isamim, enirala pa lo vujangi luhu na nora halu, vujangiatu i pa komo na mauri tamlohi, enjora, lapa vunvuni na vavahinau non Moli sei movolituhura, ale matana, talai mata komo namaurira i pa mai vilavila isara. 2 Moiso,tamlohi matuvana la pa usuri na noraposposi lumiha, ale matara, tamlohi la paveresatihi na malele mauri sei mo usuri na

retivararuhu. 3 Ale mata nora romusurila pa haluhalu kamim na nora retimemeji.Ale nora talai sei God mo taua tuai tuaimoisomo sopo toho purongo, ale nora ranikomo mo sopo peka.

4Matan vara God mo sopo kilau puron-goi na angelo tuaimata nora hehe, panimopulahira la sivo Tatarus na varama matamateia, ale hin jara atu mo pesilatira namoru roroha tavera, la pa toho atu i tikelina rani aria tavera.* 5Ale vara Godmo sopokilau purongoi na tamlohi na varama tuaituai, pani mo juri Noah sei mo lo retivu-javujangi na malele mata mauri tataholo,peresi na tupu limaravrua tinapua hin waitavei tavera atu mo mai isana tamlohisasati na varama, 6 ale vara God mo posina taon tavera non Sodom enia Gomorrahla mai patmakovi, enia mo silera na talaimatan vara la tihai, movaia sohena tovongimatea vara tamlohi la pa levosahia vara i pasohena sava isana tamlohi sasati, 7 ale varaGod mo juri tamlohi tataholo atu Lot matarominamo kaka jeamata posposi sasati jeanona tamlohi sasati atu, 8 matan tamlohitataholo atu Lot, mo lo toho peresira narani hatehateahi, ale romina mo lavi narani rilangi na savamo lo rongora, alematanora vaivaileu la lo vaira na nahona.

9Ale Moli God mo levosahia sohena savavara i pa juri na tamlohi ruhu na nora ranirilangi, ale mo levosahia sohena sava vara ipa lo sile na talai isana tamlohi hehe i tikelina rani aria tavera, 10 ale, mo mele rilangijea isan la haratu la lo hahau usuri naposposi lumiha sei mo lo komo namaurira,enira la sopo opoia vara tea i aulu hinira. Langurunguru jea, ale la lo usuri na masalorapurongo, la sopo matahu vara la veresatihila angelo suiha sei la aulu jea na meraratavera na tuka, 11 ale angelo, hina purongovara la aulu jea na suiha peresi na rilangimo jeu la tamlohi nike, la sopo veresatihila angelo suiha atu, na nora aria na nahonMoli.

12 Pani la tamlohi nike, la sohena majiromira mo vono, la vora matan vara lapa taurira la vilimateira, la lo verelehilehina hinau la sopo levosahi te hinau hinira,ale nora posposi sasati i pa vano i tihaiperesira. 13 La lo lavi na rani rilangi matanora hehe. La opoia jea vara la vai na hehe

* 2:4: Tatarus: Tatarus enia hijan jara atu mo lo toho atano na pulo varama mata mateia.

Page 301: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Peter 2:14 298 2 Peter 3:14na jara tavera. La lo toho isamim sohenhapila sasati sei la komo na naho tamlohimatea, matan la lo opoia jea na rani la lohanhani matavuhi peresi kamim na norahalu, 14 la sopo kilau purongoi na harai,matan matara momarivi na vaivaileu, la lomarohati mata hehe. La lo jine na tamlohiromira mo lo rua. Mapura la levosahimamahuni na nora hanmarua pono. Godmo pete vironira moiso mata komo. 15 Lasopo mele usuri na malele tataholo, ale lajalio, la usuri na malelen provet Balaamtuai, natun Beor sei, mo opoia vara i vai nahina sati mata mania purongo. Num22.2–20 16 Pani God mo reti rilangi isanamata nona hehe; mo vai donki atu mo eriretireti, pa donki atu mo reti isana, ale mohoro Balaampa provet atu na nona posposirongorongo vono.

Num 22.22–3517 La tamlohi atu, la sohena patu wai

mamasa, ale la sohena haravu sei rorotavera la lo pulahira la lo vano, Godmo tau mamahuni na roroha puahamatara. 18Nora retireti tavera la vuruvurupurongo, la retireti matan vara la revela haratu la pa jelu purongo na masalovarama, matan vara la usuri na noraposposi lumiha sasati. 19 La retitauhi isaravara la pa materi, pani la tamlohi atu,enira la slev matan mauri atu mata komopurongo. Sava hinau mo jeu na tamlohienia mo slev hinia. 20 Matan, vara la peterovo moiso na posposi sasati mata varamamata nora levosahi hin nora Jujuri, MoliIesu Kristo, ale la mele kali na posposisasati, suihara mo isoiso, maurira la pamele sati i jeu haratu tiroma. 21 Matan ipa mele ruhu isara vara la sopo levosahina malele tataholo, mo jeu haratu vara lalevosahia moiso, pani la mele vahari naretileu tapu sei God mo silea isara tiroma.22 Sava retilelevosahi vararuhu mo vereamo masese isara mara,‘Viriu mo mele hani na luana,ale poi sei mo loloso moiso

momele hilu vano vara i vuluvului namakamaka.’ Prov 26.11

3Rani Pala Non Moli Mo Lo Mai

1 La tapalaku ruhuruhu, ka levosahiavara harihi enia harua leta na ulia isamim.Na lolon la leta nike, na lo retiroaroahaina nomim romromi ruhu, 2matan vara ha

mele romromi na reti nona provet taputuai peresi na retileu non Moli nora Jujuriatu sei nomim vaharule la silea isamim.

3Hinau tiroma vara ha pa levosahia, eniavara na pongi hitahu, tamlohi vaivai natamlohi la pa vaivai na tamlohi, moiso la pausuri na masalora sasati, 4 la pa verea vara,‘Nene nona retitauhi sei mo verea vara ipa mele mai? Hin rani atu tamamam lamate, hinau tari la pa lo toho sohena pongitiroma sei God mo vai na hinau tari motikeli nake.’

5 Matan, enira la lo kilau purongoi naretivararuhu sei vara reti non God mo vaina masapa aulu mo lo toho tuai tuai jea,ale mo vai na varama narihi na wai, ale movai na varama hin wai atu, 6 ale hin maleleatu natu wai tavei mo putehi na varamatuai, ale mo tihai. 7 Pani hin reti nonGod atu natu, nake God mo tatamahuni namasapa peresi na varama mata hapu, la patoho i tikeli rani aria tavera atu peresi nakomokomo nona tamlohi sasati.

8 La tapalaku ruhuruhu, ha sopo kilaupurongoi hinau nike, vara isan Moli, ranimatea mo sohena tauni mo tari vahatea(1000) ale tauni mo tari vahatea mo sohenaranimatea. 9Molimo sopo vaimalumvara imarivisi na nona retitauhi sohena tamlohihai la romromia vara enia mo vaimalum,pani mo lo romperavu matamim, matanmo sopo opoia vara tea i tihai, pani varatamlohi tari la posi na nora hehe. 10 Panirani non Moli i pa mai sohena tamlohi va-vanaho matea, tamlohi la pa hutura hinia,masapa i pa tihai na roroa hapu tavera, alemajou peresi na vitusarasara tari la pa korula tihai, ale varama peresi na vavahinaunona tamlohi hinia la pa toho na jaratavera.

11 Matan la hinau sei la pa tihai sohenharihi, kamim ha pa usuri na posposi motapu, ale la ruhu sohen God mo opoia namaurimim, 12 ha lo saovia, ale ha vaihiteavara rani non God atu i pala vila. MatanGod i pa jilangi na masapa na hapu, ale i patihai, ale hinau tari namasapa la pa lolo hintutuni hapu atu. 13 Pani enra ra lo usuri nanona retitauhi matan tuka paro peresi navarama paro sei mauri tataholo i pa tohohinira.

14Matana, la tapalaku ruhuruhu, matanka lo saovi la hinau sei, ha vaihitea vara i pasopo vilei te hina lumiha teni te hinau i erituvai kamim hinia, ale ha toho na tamata.

Page 302: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 Peter 3:15 299 2 Peter 3:1815 Ale ha hitevosahia vara romperavu

non nora Moli mo lo sile na masapa matanvara tamlohi la pa eri juri hinia. Mo sohenvoraira Paul mo uliuli matana moiso usurilelevosahi atu Godmo lo silea isana— 16mosohenmo lo vai nanona leta tari na ranimolo retireti hin la hinau nike. Te hinau moulira la rilangi vara tea i eri levosahira, har-ihi, tamlohi sei la sopo lelevosahi peresi laharatu la lo rom rua, la lo pori na raramira,ale la lo pori na rarami retireti na Retitapusohena — pani la pa vano na nora komomatan posposi sei.

Isoiso Reti Non Peter17 Ale matana, la tapalaku ruhuruhu,

matan ka levosahi la hinau nike moiso,ha lo kilau! Ha pa sopo majinga vara tetamlohi vaivaileu i tikauleji kamimnanonahaluhalu, vara i vono, ha pa jovi na nomimpulo turu rilangi na retivararuhu sei ka loturu hinia moiso. 18 Pani kamim ha uluana hina ruhu peresi na levosahi non noraMoli, nora Jujuri Iesu Kristo. Isana, rapa sile na hasohaso tavera nake pongi tuitarea, amen.

Page 303: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 John 1:1 300 1 John 2:9

1 JohnTiroma LetaJohn Mo UliaLeta Nike

John mo opoia vara tamlohi la rasua varaGod i pa romira hin rani atu vara la tavitina nora hehe (1.9).

Tamlohi la vujangia vara la rasuavararuhu vara la lo opoi opoira (3.11–24). Matan God enia opoia, nona tamlohivararuhu la pa sohena (4.1–21). Varatamlohi rasua la jeu na nora hehe la pahahau na malelen opoiopoira, ale la rasuavara Iesu Natun God enia Jujuri vararuhumo mai tamlohi vara i mate matara (5.1–12).‘Reti matan mauri atumo lo toho tuai tiromana pongi tiroma,… haratu kama hitea na matamam’ (1.1)Hin leta nike

1. Reti non God mo sile na mauri (1.1–4)2. God enia malarani, Kristo enia nora

tovongi (1.5–2.6)3. Retileu paro (2.7–17)4. Meresahi nonKristo peresi na tamlohi

non God (2.18–3.10)5. Opoia non God peresi na nora opoia

(3.11–4.21)6. Jeu na varama (5.1–21)

Reti Sei Mo Sile Na Mauri1 Kama lo vereuli kamim na reti mata

mauri atu mo lo toho tuai na pongi tiroma,haratu kama rongoa, haratu kama hiteana matamam, ale haratu kama kilaua, alekama tikelia na limamam tataholo, 2mauriatu mo pala, kama hitea, ale kama lovereuli na sava kama hitea moiso. Nake,kama lo vere kamim hin mauri tui atu,haratu mo lo toho peresi God Tama, alenake mo asi isara. 3Kama lo vere vararuhuna sava kamahitea, ale kama rongoamatanvara ha pa eri lavi na mauri tui sei peresikamam, moiso enra ra pa matea peresiTama enia Natuna, Iesu Kristo. 4 Kama louli na hinau tari isamim matan vara ha paavulahi jea.

God Enia Malarani5 Haranike enia Retiruhu kama rongoa

isana, ale kama lo verea isamim: God eniamalarani, ale mo sopo te roroha hinia.

6 Vara ra verea vara ra lavi na mauriperesi God, ale ra lo toho na roroha, en-ra ra lo halu, ra sopo hahau usuri naretivararuhu. 7 Pani vara ra lo hahauna malarani sohen God mo lo toho namalarani, enra ra pete pulutahi hin mauriatu moiso peresi na tatuara, ale raen IesuNatuna mo lo hoje narihi na nora sasati.8Vara ra verea vara mo sopo te nora sasati,ra lo halura hasera, ale retivararuhu mosopo toho isara. 9 Vara ra taviti na norasasati isan God, God i pa vai na hina tata-holo sohenmo verea isara moisomara, i paromi na nora hehe, ale i pa vai na nora hehetari la sopo vaira ra lumiha na nahona.

10 Pani vara ra verea vara ra sopo vaite hina sasati, ra lo verea vara God eniatamlohi halu matea, ale nona reti mo sopotoho isara.

2Kristo Mo Tuenira

1 La natuku, na lo uli la hinau sei matanvara ha sopo vai na hina sasati, pani vara havai na hina sasati, nora tuetueni matea molo toho peresi God Tama, enia Iesu Kristoharatu mo tataholo. 2 Kristo mo hase sileavara i voli narihi na nora sasati, pani mosopo matan nora hasera, pani peresi nahina sasati nona tamlohi tari na varama.

3 Ra lo levosahia vara ra levosahi God hinmalele akerihi: Ra lo levosahi God vara ralo oloolo na nona retileu. 4 Vara tea moverea vara mo levosahi God, pani mo sopooloolo na nona retileu, enia tamlohi halu,ale hina vararuhu mo sopo toho isana,5 pani haratu mo lo oloolo na nona reti,opoia non God mo jea vararuhu isana. Hinmalele nike, ra pa levosahi i ruhu vara enrara lo toho hinia: 6 haratu mo verea varaenia mo lo toho hinia, enia i pa hahausohen Kristo mo hahau.

Retileu Paro7 La tapalaku ruhuruhu, na sopo uliuli

isamim matan vara a mele sile kamim hinte retileu paro, pani enia pa haratu la losile kamim hinia tiroma moiso, ale eniaretireti atu ka pete rongoa moiso, 8 paniretileu atu na lo ulia isamim mo sohenaretileu paro matea, ale mo lo toho na mau-rin Kristo peresi na maurimim, matan kahite na roroha mo lo majara, ale malaranivararuhu mo lo sasarami moiso.

9Haratu mo lo verea vara mo lo toho namalarani, pani mo lo hitesatihi na voraina,

Page 304: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 John 2:10 301 1 John 3:6enia mo pa lo toho na roroha mo tikelinake. 10Haratumo lo opoi na vorain Kristo,enia mo lo toho na malarani, ale mo sopotea i eri jalio mata nona vavahinau. 11 Paniharatu mo lo hitesatihi na vorain Kristo,mo pa lo toho na roroha, mo lo hahau naroroha, ale mo sopo levosahi na jara molo vano ea, matan roroha mo vusohi namatana.

12 La natuku, na lo uliuli isamim matannomim sasati Godmo romira matan Kristo.13 La haratu la vajiaha, na lo uliuli isamimmatan ka levosahi haratu mo lo toho atutiroma na tapulon vavahinau. La uluvou,na lo uliuli isamim matan ka jeu Tiapoloenia pulo sasati. 14 La natuku, na lo uliuliisamimmatan ka levosahi Tama moiso, alela vajiaha, na lo uliuli isamim matan kalevosahi haratu mo lo toho tiroma moisona tapulo vavahinau. La uluvou, na lo uliuliisamim matan ka suiha, ale reti non Godmo lo toho hin kamim, ale ka jeu haratuenia pulo sasati.

15Ha sopo opoi na varama teni te hinaunon varama. Vara ha opoi na varama, ha paeri opoi Tama sohena sava? 16Matan hinauna varama mo sohen harihi: romjea namasalom sasati, romjea na hinau ko hitea,hapahapa na nom hinau, ale la hinau sei lasopo tai isan Tama, pani la tai na varamapurongo, 17 moiso varama sei mo lo vanovara i tihai peresi na masalona tari, paniharatu mo lo vai na masalon God enia i patoho jejeu.

Meresahi Non Kristo La Pala18 La natuku, nake enia isoiso rani. So-

hena ka pete rongoa moiso vara meresahinon Kristo la lo mai, ale meresahi matu-vana non Kristo la pala moiso, ale matanara levosahia vara pongi hitahu mo maimoiso. 19Hina purongo vara la tamlohi atula tai na vaora, pani enira la sopo tatuara.Vara la pa lo tatuara vararuhu, la pa lo tohoperesira. Pani la malue isara matan vara imemera vara enira la sopo tatuara.

20 Pani kamim mo isoiso ka levosahiharihi moiso, matan God Tapu mo vironikamim. 21 Na sopo uliuli isamim matanka sopo levosahi na retivararuhu, panimatan ka levosahia moiso, ka pete lev-osahia moiso vara retihaluhalu i pa sopoeri tai isana retivararuhu. 22 Hare natu,enia tamlohi halu, haratu sei mo lo vereavara Iesu enia mo sopo Kristo vararuhu sei

Godmo vironia. Vara teamo verea sohena,enia natu, meresahi non Kristo, matan morohu hin Tama peresi Natuna. 23 Haratumo rohu hin Natuna mo sopo lavi Tama.Pani haratu mo verea vara Iesu enia NatunGod, Tama mo lo toho peresia. 24 Moiso,vara ha turu rilangi tarea na sava retiretika rongoa tiromamoiso, ale ha pa lo mateana mapumim peresi Tama enia Natuna.25Mauri tui enia retitauhi sei mo retitauhihinia isara.

26 Enau na lo uliuli isamim matan laharatu la lo tikauleji kamim, 27 pani Kristomo vironi kamim na Tanume Tapu, alemo lo toho hin kamim. Ale kamim ha pasopo mele opoi te tamlohi vujangi tinapuavara i vujangi kamim. Pani mo ruhu varaha toho hin Kristo, ale ha usuri na savahinau Tanume Tapu mo vujangi kamimhinia matan hinau tari mo vujangia movararuhu, mo sopo te hina halu hinia.

La Natun God28 Natuvarihi, mo ruhu vara ha toho

jejeu hin Kristo, matan vara hin rani atui mele mai, ra pa sopo eri matahu, alera pa sopo mahanuhanu hin te hinau hinrani atu, 29matan ka levosahia vara Kristomo tataholo, ha pa levosahia sohena varaharatumo lo vai nahinaumo tataholo, eniamo vora isana.

31 Ka hite na opoia tavera non God Tama

isara mo sohena sava, matan mo toviravara enra natuna, ale mo sohen haratunatu. Pani tamlohi varama la sopo lev-osahira matan la sopo levosahi God Tama.2 La tapalaku ruhuruhu, enra natuna nake,pani mo sopo pala vara ra pa sohena savahin pongi hitahu, pani ra levosahia varahin pongi atu Kristo i mele pala hinia,enra ra pa sohen Kristo, matan enra ra pahitevosahia i ruhu vara enia mo sohenasava. 3Ale la haratu la romtoho sohen har-ihi, la hase vaira la vokevoke ruhu, sohenKristo enia mo vokevoke ruhu.

4 La haratu la lo vai na hehe tarea,enira la lo vaivaileu tarea, ale hehe eniavaivaileu. 5Ale ka levosahia vara Kristo mopala vara i lavi narihi na hehe, ale mo sopote hehe isana. 6 Haratu la lo toho isanala sopo eri vai na hehe tarea, vara tea mohehe tarea enia mo sopo levosahi Kristo,ale eniamo sopo hitevosahia teni levosahiahin te rani.

Page 305: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 John 3:7 302 1 John 4:97 Natuvarihi, ha sopo tinarihia vara tea

i halu kamim! Harepu mo vai na hinautataholo tarea enia mo tataholo mo ruhusohen Kristo mo tataholo. 8 Harepu mo lohehe tarea enia non Tiapolo. Tiapolo molo hehe tiroma na tapulo varama mo tikelinake. Pani Natun God mo mai vara i pavaikomokomo na vavahinau non Tiapolo.9Haratu la vora isan God, la sopo eri vai nahehe tareamatan suihanGodmo lo tohonamaurira, mo vaira lamai natuna, alematanharatu la pa sopo eri vai na hehe tarea.

God Enia Opoia10 Ha pa levosahi la haratu la natun

God isan la haratu la natun Tiapolo sohenharihi: haratu la sopo taura vara la vaina hinau i tataholo tarea la sopo non God,ale sohen haratu, la sopo opoi na voraira.11 Pani retisohai sei enia retisohai atu karongoa moiso na pongi tiroma vara, ra paopoiopoira, 12 moiso, vara ha sopo sohenCain atu tuai sei mo vilimatei tasina, enianon Tiapolo. Mo vilimateia mata sava? Movaia matan tarea tasina enia mo lo vai nahinau mo lo tataholo, pani enia mo lo vaina hinau mo lo hehe matan enia tamlohihehe. Gen 4.813 La voraiku peresi na vevoraikuruhuruhu, ha sopo marurahi tavera varatamlohi varama la rohu hin kamim. 14 Ralevosahia vara ra tai na mateia moiso ravano na mauri moiso matan ra opoi navoraira kalesia. Pani haratu mo sopo tenona opoia, enia mo pa lo toho na suihamateia.

15 Vara tea mo lo hitesatihi na voraina,enia tamlohi vili tamlohi matea moiso, aleka levosahia vara mo sopo te tamlohi vilitamlohi hatea vara mauri tui mo lo tohoisana. 16 Ra levosahia vara opoia vararuhuenia hin posposi sei; Iesu mo sile na mau-rina matara, ale matan haratu, mo ruhuvara ra sile na maurira mata vorai kalesiatinapua. 17Alematana, vara tea nonahinaumomatuvana, alemohite na vonanamateamo vejuveju na hinau matea, pani mo sopotuenia, opoia non God mo lo toho hiniasohena sava? 18Natuvarihi, ra sopo retiretivono purongo, pani ra pa opoi na tinapuana nora vavahinau peresi na retivararuhu.

19Vara ra opoi na tinapua ra lo vujangiavara enra non retivararuhu, ale romira lasopo tialahalaha na nahon God, 20 hinapurongo vara romira la lo arira hin tehinau, God mo aulu na romira, ale enia

mo levosahi na hinau tari la vararuhu.21 La tapalaku ruhuruhu, vara romira lasopo hase arira na nahon God, enra ra paeri romrilangi vara ra mai mariviti isana,22 moiso enia i pa silera na sava hinau rausia isana matan ra opoia vara ra oloolo nanona retileu, ale tarea ra lo vai na sava Godmo avulahi hinia. 23 Ale God mo sile nonaretileu akerihi: vara ra tau na nora rasuahin Natuna Iesu Kristo, ale ra opoiopoirasohena Iesu mo retileu hinia isara moiso.24 Ale haratu mo lo oloolo na retileu nonGod,mo lo tohohinGod, ale Godmo lo tohohinia, moiso hin malele akerihi natu, ralevosahia vara Godmo lo toho isara, matanTanumena atu mo silea mo lo toho isara.

4Ha Pa Rasu Na Sava Hinau

1 La tapalaku ruhuruhu, ha sopo rasuna tanume tari vara la verea vara la loretireti na suihan Tanume Tapu, pani havaihitera vara la tai isan God teni mo vono,matan provet haluhalu matuvana la vanona varama moiso, 2 ale kamim ha pa erilevosahia vararuhu vara sahara mo tai isanGod sohen harihi: haratu mo verea varaIesu enia Kristo, ale varamoverea vara Iesumomai tamlohi vararuhu, tanumeatunatumo tai isan God. 3 Pani haratu mo sopotaviti vara Iesu enia Kristo mo sopo tai isanGod, ha pa levosahia vara enia meresahinon Kristo sei ka rongoa moiso vara i pamai, ale nake mo pete toho na varamamoiso.

4Natuvarihi, kamim non God, ale kamimka jeu la meresahi atu moiso matan Tanu-men God mo lo toho hin kamim, ale eniamo suiha mo jeu haratu mo lo toho navarama. 5 La meresahi nike, la tai navarama, ale matana, tamlohi na varamamo tapurongo isara matan la lo retireti namasalon varama.

6 Enra non God, ale la haratu sei lalevosahi God la pa tapurongo isara, panila haratu la sopo levosahi God la pa sopotapurongo isara. Hin posposi atu natu, rapa eri levosahia i ruhu vara hare mo loretireti: Tanume Tapu atu mo vararuhuteni te tanume haluhalu.

7La tapalaku ruhuruhu, ra pa opoiopoiramata opoia mo tai isan God, ale haratu molo sile na opoia, enia mo vora isan God, alemo levosahi God. 8God enia opoia. Ale varatea mo sopo opoi na tinapua, enia mo sopolevosahi God. 9 God mo vuhesi na nonaopoia isara sohen harihi: mo rule Natuna

Page 306: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 John 4:10 303 1 John 5:19vorahese mo mai na varama matan vara rapamauri hinia. 10Pulo opoia vararuhu eniamo sohen harihi; enra ra sopo opoi Godtiroma, pani God mo opoira tiroma. Godmo rule Natuna vara i voli narihi na norasasati. 11 La tapalaku ruhuruhu, matanGodmo opoira mo tavera sohen harihi, moruhu vara ra pa opoiopoira.

12 Tea mo sopo lo hite God hin te pongi,pani vara ra opoiopoira, God mo lo tohohinira, ale nona opoia mo lo toho vararuhuna mapura.

13 Matan God mo silera na Tanumena,ra levosahia vara enra ra lo toho hinia,sohen enia mo lo toho hinira. 14 Ale kamahitea, kama lo vereulia isana tinapua varaGod mo rule Natuna vara i mai Jujuri matavarama. 15 Vara tea mo taviti vara Iesuenia Natun God, God mo lo toho isana,ale enia mo lo toho isan God. 16 Ale ralevosahi mo ruhu moiso, ra rasua varaGod mo opoira vararuhu. God enia opoia.Vara ra lo opoiopoira, enra ra pa mateana mapura peresi God, ale enia i pa tohoperesira. 17 Hin malele akerihi, opoia mojea vararuhu matan vara ra pa eri rom-rilangi hin rani aria atu, ale matana, rapa hahau sohen Kristo mo lo hahau navarama. 18 Opoia jea sohena, i pa levutinarihi namatahu. Ale haratumo lomatahuenia mo matahu mata romromi mata aria,ale mo vujangia vara nona opoia mo pa lomakire.

19 Ra opoi God matan God mo opoiratiroma. 20 Pani vara tea mo verea vara moopoi God, pani mo sopo opoi na voraina,enia tamlohi halu. Mo sopo eri hite Godnake, pani mo sohena sava natu, vara movere vara mo opoi God, pani mo sopo opoina vorainamo eri hitera? 21Retileu sei Godmo silera hinia mo sohen harihi, “Haratumo opoi God, enia i pa opoi na voraina.”

5Jeu na Varama

1La haratu la rasua vara Iesu enia Kristo,enira natun God. Ale la haratu la opoiGod Tama, la pa opoi na natuna tari. 2 Ralevosahia vara ra opoi na natuna tari hinposposi sei: matan ra opoi God, ale matanra oloolo na nona retileu. 3 Matan ra vu-jangi na nora opoia hin God na nora oloolo

na nona retileu, ale mo sopo rilangi matausurira.

4 Haratu la vora isan God la pa eri jeuna varama mata nora rasua, enia natu, movaira la jeu na varama. 5Ale haratu mo jeuna varama enia haratu mo rasua vara Iesuenia Natun God.

Iesu Enia Hare6 Iesu Kristo mo mai na malele wai

peresi na rae, mo sopo na wai hasena,pani wai peresi na rae.* Tanume Tapu movereuliamatanTanumeTapumovararuhu.7 Vararuhu, hinau mo tolu la vereulia,8Tanume Tapu, wai peresi na rae la turu najara matea purongo.

9Vara ra lo rasu na retireti nona tamlohipurongo, sava God mo vereulia hinia hinNatuna mo mele ruhu jea. Retivuhesi atumo sohen harihi: 10 Vara ra tau na norarasua isanNatunGod, ra lo vujangia vara rarasu na vereulia non God hin Natuna. Panivara ra sopo rasu na sava God mo vereuliahinia hin Natuna, ra lo verea vara God eniatamlohi halu. 11Ale vereulia atu mo sohenharihi: God mo sile na mauri tui moiso,mauri tui atumo lo toho isanNatuna. 12Alevara haratu mo lavi Natun God mo lavi namauri tui, pani haratu mo sopo lavi NatunGod, mo sopo lavi na mauri tui.

Vujangi Mata Mauri Tui13Na lo uliuli isan la haratu la rasuNatun

God, matan vara ha pa levosahia i ruhuvara kamim ka lavi na mauri tui moiso.14 Ale ra pa levosahia vara ra usiusi i usurina masalon God, enia i pa tapurongo isara.15 Ale vara ra levosahia vara God mo lotapurongo na nora usiusi, ra pa levosahiavararuhu vara ra pa lavi na sava ra usiaisana.

16Vara tea mo hite na voraina matea molo vai na hehe sei mo sopo matan vara imatematana, i pa eri usiusi vara God i sileana mauri. Pani vara hehe atu enia hehemata mate, i pa sopo eri usiusi matana.17 Lejileji tari enira hina sasati, pani hinasasati tari la pa sopo sile na mateia.

18 Ra lo levosahia i ruhu vara haratu lavora isan God la pa sopo eri vai na hehetarea. Natun God mo lo tingi horora, aleTiapolo i pa sopo eri komora.

19 Ra levosahia mo ruhu vara enra ratai isan God, pani tatuara tinapua tari navarama la lo toho na suihan Tiapolo.

* 5:6: wai peresi na raena: wai peresi raena mo roro hin rani atu tamlohi vuro matea mo urai Iesu. Hite: Jn 19.34.Johnmo ulia nike, vara ra levosahia vara Iesu mo lavi na epe tamlohi, mo sopo nunua purongo sohena hai la lo verea.

Page 307: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

1 John 5:20 304 1 John 5:2120 Ra levosahia vara Natun God mo mai

mo sile na levosahi vara ra pa eri levosahiGod vararuhu. Ale ra lo toho hin haratumo vararuhu, Natuna Iesu Kristo enia Godvararuhu, enia mauri tui.

21 Natuvarihi, ha toho asau na posposimata lotulotu vono.

Page 308: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

2 John 1 305 2 John 13

2 JohnHarua LetaJohn Mo UliaLeta Nike

John mo uli leta nike, matan vara tamlohirasua la pa eri levosahia vara opoia eniahina aulu namauri rasua. Movujangia varaopoia peresi na retivararuhu la pa toho jaramatea na mauri rasua. Mo vujangia varaIesu enia tamlohi vararuhu matea. Johnvujangia vara enra ra pa opoiopoira.Hin leta nike

1. Retioloolo (1–3)2. Opoia peresi na retivararuhu (4–11)3. Isoiso reti (12–13)1 Leta nike, enau patu tamlohi rasua

sei John, na ulia isan harai sei God movironia peresi na natuna.* Enau peresi laharatu la levosahi na retivararuhu, kamaopoi kamim mo isoiso. 2Kama opoi kamimmata retivararuhu mo lo toho na mapura,ale i pa toho atu na pongi tui. 3 Moiso nausiusi vara God Tama peresi Natuna IesuKristo vara la pa romruhu hinira, ale laromopoira, moiso vara la pa silera na noratamata, na nora retivararuhu, ale na noraopoia. 4 Enau na avulahi tavera matanna rongoa vara te natum la lo oloolo naretivararuhu sohen God Tama mo retileuhinia isara moiso.

Tamlohi Vujangi Haluhalu5Vetasiku ruhuruhu, na sopo uliuli vara

a vereho vara o pa oloolo hin te retileuparo hatea, mo vono, pani na lo uli haratumo verea tiroma moiso vara ra opoiopoira.6 Opoia vararuhu enia vara ra vai na savaGod mo retileu hinia moiso, ale haratuka rongoa moiso na tapulo rani, vara rapa hahau hinia. 7 Matan ka levosahiavara tamlohi haluhalu matuvana la vanona varama moiso. La tamlohi haluhalu atula retihalu vara Iesu Kristo mo sopo maitamlohi vararuhu. La tamlohi haluhaluatu enira meresahi non Kristo. 8 Ha lokilau matara! Mo sopo ruhu vara savakama voko rilangi matana matamim i vanohina purongo, pani ha vaihitea vara ha lavivevuhi na nomim otori isana. 9 Haratu

romina mo lo vano asau na hinau la vu-jangia hin Kristo moiso, ale mo sopo turuhinia, haratu natu, God Tama mo sopo lotoho peresia. Pani vara tea mo toho jejeuna sava hinau la vujangia moiso, God Tamaperesi Natuna la pa lo toho peresia. 10Varatea i mai, pani mo lavi na vujangi tinapua,ha sopo tinarihia vara i unu na imamim,ha sopo silea na retioloolo, 11 matan, varaharatu mo sile na retioloolo isara, enia molo tuenira na nora hehe.

Isoiso Retioloolo12 Vararuhu na opoia vara a mele vere

kamim na hinau matuvana, pani na sopoopoia vara a uli na leta purongo. I pamele ruhu vara a mai vara enra tolu ra pasorasora, ale ra pa avulahi tavera matana.13Reti oloolo mo lo mai isamimmo tai isanla natun vetasimim nike God mo vironia.

* 1:1: harai peresi na natuna: reti sei harai peresi na natuna la verea vara John mo lo raramia vara harai atu eniavao kalesia matea, ale natuna enia vao kalesia matan vao kalesia atu.

Page 309: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

3 John 1 306 3 John 15

3 JohnHatolu LetaJohn Mo UliaLeta nike

John mo uli leta nike matan vara kalesia lapa romiromi mata tueni la haratu la lo vaina vavahinau non Moli na jara tinatinapuana varama. Mo ulia isan Gaius, tamlohitavera matea na rasua ale mo lo usuriposposi akerihi moiso.Hin Leta Nike

1. Retioloolo isan Gaius (1–4)2. Kalesia la pa hase tuetuenira (5–12)3. Isoiso retioloolo (13–15)1 Leta nike, enau patu tamlohi rasua

sei John na ulia isan tapalaku ruhuruhusei Gaius, na opoiho na retivararuhu.2 Tapalaku ruhuruhu, na usiusi vara hinautari la pa ruhu isam, na lo romtoho varaepem i pa suiha sohen ko suiha na nommauri rasua. 3 Na rani vorai kalesia larohi kamam nike, la verea vara engko, kolo hahau usuri na retivararuhu, ale enauna avulahi tavera matana. 4 Mo sopo tehinau hatea i vaiau a avulahi tavera sohenharihi hin haratu na rongoa vara natuku lalo hahau usuri na retivararuhu. 5 Tapalakuruhuruhu, ko vai na hina tataholo matarasua matan ko lo tueni na vorai kalesiasei la lo mai isam, hina purongo vara enirala tamlohi tinapua, 6 enira la vere na nomopoia isan la vao kalesia nike. Ale mo ruhuvara o rulera na nora hahau na posposi motataholo na nahon God, 7matan la lo hahaumata hijan Moli, la hatihia moiso vara lapa sopo lavi te tuetueni isan te tinapuavara mo sopo levosahi God. 8 Matana,mo ruhu vara ra tueni na tamlohi sohenharihi, matan vara ra eri voko peresira naretivararuhu. 9 Na uliuli mo vano isanavao kalesia atu moiso, pani Diotrephes moopoia vara enia i pa tiroma hinira, mo rohuvara i tapurongo hin kamam. 10 Ale vara amai, a pa reti isana matanmo lo verelejilejikamam, ale mo sopo haratu purongo movaia, pani mo lo turuhoro na voraira la lomai vara la rohi na vorai rasua ea. Alemo tau narihi na tamlohi mata vao kalesiamatan la opoia vara la sile na retiolooloisara. 11 Tapalaku, o sopo tisuri na posposisasati, pani o tisuri na posposi ruhu matan

haratu la lo vai na hina ruhu enira natunGod, pani la haratu la lo lejileji tarea la pasopo levosahi God. 12 Tamlohi tari la vereavara Demetrius enia tamlohi ruhu matea,ale nona vujangi mo vararuhu matan lavujangia vara enia tamlohi ruhu. Kamamsohena, kama lo verea vara enia tamlohiruhu matea, ka levosahia vara kama loverea vararuhu.

Isoiso Retioloolo13 Vararuhu na opoia vara a mele vere

kamim na hinau matuvana, pani na sopoopoia vara a ulia hin leta nike purongo.14 Pani na lo romtoho vara a pa mainohorihi purongo, ale ra pa sorasoramatavuhi. 15 Na usiusi vara tamata nonGod i pa toho isam. Tapalam nike, la sohaina nora retioloolo isam, ale o pa sile naretioloolo isana tapalara hatehateahi atu.

Page 310: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Jude 1 307 Jude 11

JudeLetaJude Mo Ulia

Leta nikeJude mo vere na hinau matuvana matatamlohi vujangi haluhalu, enira tamlohisasati ale God i pa sile na talai tavera isara,matana, kalesia la pa lo kilaumamahu varala pa sopo tapurongo na nora vujangi.

Isoiso reti non Jude hin leta nike eniausiusi matea mo lo sile na leruhu isan God:

‘Ale nake, ra pa sile na oloolo tavera isanGod,matan enia hasena i pa eri turuhorokamim vara ha sopo jovi, ale enia i palavi kamim i tau kamim na nahona havokevoke, ale ha pa avulahi tavera jea.Mo tataholo vara God nora Jujuri hinnora Moli Iesu Kristo, i lavi na oloolotavera, auluna, suiha, ale suiha mata iaulu na hinau tari. Amen.’ (24–25)

Hin leta nike1. Retioloolo (1–2)2. Turu rilangi na rasua (3–13)3. Turuhoro na tamlohi vujangi

haluhalu (14–23)4. Isoiso usiusi (24–25)1 Leta nike, enau Jude na ulia. Enau slev

non Iesu Kristo, enau tasin James. Na uliuliisan la haratu, God Tama mo vironira, alemo taura na nona opoia, Iesu Kristo mo lomatahira.

2Na lo usiusi vara tarea, God i pa leruhuhin kamim i tavera jea, ale vara tarea, i pasilea kamim na nona romopoia peresi nanona tamata peresi na nona opoia!

Tamlohi Vujangi Haluhalu3 La tapalaku ruhuruhu, a pa verea vara,

tiroma na lo romromia vara a uliuli isamimvara God mo jurira sohena sava, pani nake,na hitea vara a pa uliuli vara a retituetuenikamim vara ha pa valum rilangi tareamatataurilati vujangi vararuhu atu, God molo silea isana nona tapuhi moiso na ranimatea mata rani tui tui. 4Te tamlohi la mailuhu, la unu matan te romira na livuhara,ale la lo verea lara, ‘Mo ruhu purongo varara vai na hehe peresi na harai teni ra vaite hina sasati matuvana, matan romruhunon God i pa vai God i romira.’ Posposisohen harihi, mo lo vujangia vara la vaharihin Moli Iesu Kristo nora Tamlohi Tavera,

enia sei mo matelete. Pani tuai jea, laulia moiso, ale Retiulia mo retiroaroahaivara God i pa ari na tamlohi sei la rohu naposposi tataholo non God sohen harihi.

Angelo Sasati Matan Tuai5 Pani nake na opoia vara a mele verea

isamim na sava ka levosahia mo ruhumoiso, vara sava mo masese isana tamlohiatu Moli God mo jurira tuai Egypt, panihitahun haratu, enia mo komo la haratu lasopo rasua. Exo 12.51; Num14.29–30 6 Ale sohena sava, God mo pesi laangelo atu tuai, haratu la sopo avulahi nasuiha sei God mo taua isara, ale la maluena jarara tataholo, ale matana, God mo lotaurilatira na jara roroha tavera matea. Lapa toho atu, i tikeli na rani tavera mataaria. 2Pe 2.4, 9 7Ale ha romromi nasava mo masese isana taon matan Sodomenia Gomorrah peresi na taon la lo tohomariviti hinira tuai, matan nora tamlohila vaia sohen la angelo atu tuai, matan lalo hahau usuri na posposi viriu matuvanaperesi la haratu la sopo tataholo isara, alesohena sava God mo komora na hapu, movaia sohena tovongi matea isara mata talaitui tui. Gen 19.1–24

Tamlohi Sasati La Mangisi8 Sohen la haratu tuai, la tamlohi nike

la unu, la vai na posposi hehe na eperamo sati, matan la vere na tamlohi vara lapa vai na sava la lo mavuho hinira. Alela tipahi na suiha tari sei la aulu hinira,ale la verelehilehi na angelo aulu. 9 PaniMichael moli nona angelo, mo sopo vaiasohena. Hin rani atu mo opoia vara i lavinarihi na tarapen Moses, enia Tiapolo lavauriuri matana, pani hina purongo hinharatu vara enia mo angelo aulu matea,mo sopo retilehilehi na hijan Tiapolo, movono, Michael mo verea purongo mara,“Moli God i pa sileho na talai!’ Dan 10.13,21; 12.1; Rev 12.7; Zec 3.210 Pani la tamlohi nike, la unu, tavaluramatea la lo kerekerehi, ale la lo kali nahinau la sopo levosahi te hinau hinira,pani mele tavalura tinapua, la lo usuri nanora rongovosahi purongo sohenamaji, aleromira mo vono, pani hitahuna posira i pakomora hasera.

Talai Tavera I Pa Jovi Isara11Rani sasati tavera i pamai isara, matan

la lo usuri na sava Cain mo vaia tuai, ale lalo vai na hehe sohen Balaam mo vaia tuai,

Page 311: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Jude 12 308 Jude 25matan la lo romromi na mania purongo.Ale sohena posposi sei non Korah tuai, lalo usuri na posposi lejileji atu, mo vaia tuaiisan God, ale la pa tihai sei matana. Gen4.3–8; Num 22.1–3512La tamlohi nike, la sohena ratarata sasatina lolo tasi, boti la lo takosa hinira, matanla lo toho na nomim hanhani matavuhikalesia, pani la sopo mahanuhanu vara lalo romromira hasera purongo. La tamlohinike, la sohena telangi langi mo lo serera,pani la sopo eri sile te usa na rani alo morilangi. La mate vevuhi sohena pahai sei,momarivu mo koru, mo sopo te vuana, mosopo te rauna. 13Nora hinau mahanuhanula pala sohena valval loloputu taverana tasilangivili. La sohena vitusarasara sei la jaliona malelera, ale la pa toho jejeu na jararoroha tavera atu God mo tau mamahuniamatara.

Enoch Mo Retimangovi Hin Moli14 Ale sohena Enoch sei, enia mo hali-

maravrua pinamo usuri Adam, ale eniamolo retireti hin la tamlohi nike moiso, moverea mara, ‘Ha hitea! Ha kilau sahe aulu,Moli God mo lo mai peresi na nona vaoangelo tapu, tea i sopo eri evira, Gen 5.18,21–24 15 matan vara i ari na tamlohi tari.I pa sile na talai isan la haratu la rohu naposposi tataholo sei God mo opoia, matannora sasati tari la vaira na nora lejileji vanoisan God. Moli i pa sile na talai isan latamlohi lejileji sei, mata nora retihehe tarisei la verea isana. 16 La tamlohi nike, lalo retireti varihi, ale la lo ngutungutu, lalo usuri na masalora purongo. La lo reti-mangisi hinira hasera, ale la lo haluhalu natinapua mata lavi te hinau isara.

Pongi Hitahu17 La tapalaku ruhuruhu, ha sopo ro-

maliho na retiroaroahai sei vaharule nonaMoli Iesu Kristo la silea isamim moiso.18 La verea isamim vara mariviti na isoisorani, tamlohi hanmarua peresi na tamlohilejileji la pa tapulo kerehi God. 19 Ale latamlohi nike, tarea enira la pulo patumasamatan enira tamlohi non varama purongo,ale Tanumen God mo sopo toho isara.20 Pani la tapalaku ruhuruhu, ha tuetuenikamim vara ha ulua na nomim rasua tapu,ale na rani vara ka lo usiusi, ha tinarihiavara Tanume Tapu i pa tiroma hin kamim.

21Ha vujangia vara ka opoi God na nomimhahau, ale ha tau na romimimna romopoianon Moli Iesu Kristo sei vuana enia mauritui. 22 Ha vujangi na nomim romopoiaisan la haratu sei, la lo romkaka mata norarasua,* 23 Ale ha juri na tinapua, ha revenarihira na hapu aria. Ale tatua tamlohi hapa romopoira, pani ha lo kilau vara ha vaia,ha pa nikei na nora ruru sohena vara norahehe mo lo kaluti hinira.

Isoiso Reti24 Ale nake, ra pa sile na oloolo tavera

isan God, matan enia hasena i pa eri tu-ruhoro kamim vara ha sopo jovi, ale eniai pa lavi kamim i tau kamim na nahonaha vokevoke, ale ha pa avulahi tavera jea.25 Mo tataholo vara God nora Jujuri hinnora Moli Iesu Kristo, i lavi na oloolotavera, auluna, suiha, ale suiha mata i auluna hinau tari. Amen.

* 1:22: vujangi: hai la verea vara ‘vaira la rongovosahi’.

Page 312: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 1:1 309 Revelation 1:4-5

RevelationPuku NikePuku nike, John mo ulia hin rani atu molo toho na Ureuren Patmos. Patmos mosohena ima rilangi matea mara Rome lalo tau na tamlohi hinia. La tau John eamatan enia mo retivujavujangi hin Kristo.John mo lo vere na hinau God mo vujangiaisana hin rani atumata vavahinau non IesuKristomatan pavuho na pongi hitahu (1.2).Retisohai sei sopena mo tolu. (1) Suihasasati la lo toho na varama, la lo rohuna tamlohi non God, ale la opoia vara lavilimateira; (2) Iesu enia Moli Aulu, enia ipa jeu na tamlohi tari peresi na suiha aulusei la lo rohu hin God; (3) God i pa sile nasilesilea ruhu jea isana nona tamlohi sei lalo turu rilangi na nora rasua hinia, ale i paleruhu tavera hin la haratu la mate matanIesu.

Retisohai sei mo tueni na tamlohi rasuasei tuai hin rani rilangi atu la mate matanora rasua. Tamlohi rasua la levosahia varahina purongo vara suiha na varama sohenanona mara Rome tuai la lo turu, pani Godmo vujangia vara Natu Sipsip non God ipa jeu vevuhira. Levosahi atu mo vaira laromrilangi na maurira.

Na tapulon puku nike, leta mo limar-avrua la vano isana vao kalesia mo limar-avrua, la lo vujangira na posposi tamlohina vao kalesia hatehateahi, haratu moruhu, haratu mo sati (2.1–3.22).

John mo uli na hinau tari mo hitea so-hen God mo vujangia isana. Mo sohenamavuho matea, pani John mo sopo juruvi.Mo hite na hinau matuvana la lo vujangina suihan God peresi na talai tavera sei ipa silea isan la haratu la lo rohu hinia. Mohite na jara sakele nona supe non God (4.1–11) peresi na viriviri pepa non Natu Sipsip(5.1–14). Natu Sipsip hasena i eri roi lapulu atu mo limaravrua hin viriviri pepaatu (6.1–8.5), angelo la tiv na trumpet nonGod (8.6–11.19), la surerei na jilivi matatalai (16.1–21) hin haratu la lo vujangi naaria tavera non God sei i pa mai.

Hitahu vara la rani rilangi atu la isoiso,tamlohi non God sei la jeua, la pa lavi naleruhu tavera non God sohen harihi:

‘Ka hitea! Nake, jaran God sei mo lotoho hinia, i pa toho peresi na tam-lohi. I pa toho peresira, ale enira lapa nona tamlohi, ale God hasena i patoho peresira, sohena nora God. I pakamoti nawaimatara tari namatara, i pasopo te mateia, romsasati teni tangi teniepe varihaji, matan hinau matan tuai latihai.’ (21.3–4)

Hin puku nike1. Reti mata hinau la pa masese (1.1–8)2. John mo hite Moli (1.9–20)3. Leta la vano isan la vao kalesia atu mo

limaravrua (2.1–3.22)4. Haratu la lo lotu na tuka (4.1–11)5. Viriviri pepa peresi la pulu atu mo

limaravrua (5.1–6.17)6. La lotu God na tuka (7.1–17)7. Trumpet mo limaravrua (8.1–11.19)8. Dragon peresi na maji jala sasati mo

rua (12.1–13.18)9. God mo vujangi na nona aria (14.1–

15.8)10. Jilivi mo limaravruamata talai (16.1–

21)11. God mo jeu na nona meresahi (17.1–

20.10)12. Aria tavera non God (20.11–15)13. Tuka Paro peresi na Varama Paro

(21.1–8)14. Jerusalem Paro (21.9–22.5)15. I pa sopo tuai Kristo i pa mele mai

(22.6–21)

Reti Mata Hinau I Pa Masese1 God mo silea vara Iesu Kristo i vu-

jangi na sava hinau mo vironia vara la pamasese, i pa sopo tuai, isana nona voli-tusi hin malele sei; Iesu mo rule na nonaangelo vara i vujangia isan nona volitusiJohn. 2 Ale enia mo vereuli na reti nonGod, peresi na sava hinau Iesu Kristo movujangia isana, hinau tari sei mo hitera.3 Ale avulahi isan haratu mo evi reti seiisana tamlohi, mata hinau la pa masesei vano isana tamlohi tinapua, ale avulahiisana tamlohi tari sei la rongoa, ale laoloolo hinia, matan pongi atu mo mariviti.4-5 Uliuli non John mo vano isan la vaokalesia atu, mo limaravrua na provincematan Asia.

Romruhu peresi na tamata la maiisamim, la tai isan God Tama, isan IesuKristo peresi la tanume ruhu atu mo

Page 313: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 1:6 310 Revelation 2:3limaravrua sei la lo toho na naho jarasakele nona supe non God. God enia molo toho nake, mo lo toho tiroma, ale enia ipa mai hitahu. Exo 3.14; Zec 4.1–10 AleIesu Kristo, haratu sei mo lo turu rilangina nona vereulia, enia vora tiroma hin laharatu la pa mele turu na mateia, enia moaulu na supe tari na varama.

IesuKristo enia haratumoopoira tavera,ale raena mo roro, ale mo volituhura nanora aria mata nora hehe. Isa55.4; Psa 89.27 6 Ale enia mo vaira ra maina vao matea mata pris, ra tauri na suihaaulu isan nona God sei Tamana, i pa lavi nahasohaso, ale suihana i lo turu rani tui tuitarea. Amen. 7 Ka hitea! Iesu mo lo maina telangi, ale tamlohi tari la pa hitea namatara, la haratu la lo rurua tuai sohena,la pa hitea, ale tavtavui tari na varama lapa tangi matana. Enia i pa sohena natu,amen. 8AleMoli Godmovereamara, “Enaupulo hinau tari, enau na isoiso hinau tari,enau na lo toho nake, ale enau na lo tohotiroma, enau a pa mai. Enau suiha aulu atumo tavera jea.”

Hinau John Mo Hitea9 Enau John, voraimim matea, ale enra

ra lo turu matea na rani rilangi hin mauriatu God mo aulu hinia, ra lo turu rilangina romperavu hin Iesu purongo, enau, latauau na ureuren Patmos matan na lo re-tivujavujangi na Reti non God, ale matanna lo sorahi Iesu. 10 Ale, na rani lotu nonMoli, Tanumen Moli mo marivisiau, ale narongo na leo matea mo tavera mo memerana hariku sohena leo trumpet matea, 11 leoatu mo verea mara, “O uli na hinau ko lohitea na lolon te puku hatea, ale o sohaiai vano isan la vao kalesia atu mo limar-avrua: isan Ephesus, isan Smyrna, isanPergamum, isan Thyatira, isan Sardis, isanPhiladelphia peresi Laodicea.” 12 Na posivara a hitea vara leon hare natu, mo loretireti isaku, ale na posi moiso, na hite naperi lamumo limaravrua la vaira na gold lalo turu atu. 13 Ale na hite matea mo sohenNatun Tamlohi* mo lo turu na livuhara.Mo ruruna rurumateamoperavumo tikelina palona atano, ale ruru matea la vaia nagold mo eve ralihi na rumana hinia. Dan7.13; Dan 10.5

14Patuna peresi na vuluna la lulu sohenakaten,matana, o hitea lamera sohena pepehapu. Dan 7.9; Dan10.6 15 Palona la lo angiangi sohena bronzeaen sei la tunia na hapu tavera, ale leonamo puhoni sohena rum tasi tavera matea.Ezek 1.24; 43.2 16Mo lo tauri na vitusarasaramo limaravrua na matuana, ale sita mateamo voro tavalu ruamo lomalue na jingona.Nahona momemera mo sohena alo tavera.17 Nara na hitea, na jovi na palona sohenatamlohi matea mo mate, pani mo tau namatua limana hiniau mo verea mara, “Osopo matahu, enau natu, Pulo Hinau Tari,ale enau Hitahu, 18ale enau sei na lomauri,namate, pani ko hitea, nake namelemauri,ale a pa mauri jejeu, ale na lavi na kiamatamate peresi na kia mata varamamatamateia.† 19 Ale matan haratu o uli na savako hitea. Haratu ko hitea moiso, ale nasava mo lo toho nake peresi na sava la pamasese hitahu. 20 A pa vereuli na raraminla vitusarasara atu mo limaravrua sei ko lohitera na matuaku peresi la peri lamu atumo limaravrua sei la vaira na gold. La vi-tusarasara atumo limaravrua, enira angelomatan la vao kalesia atumo limaravrua, alela peri lamu mo limaravrua atu, enira lavao kalesia atu mo limaravrua.”‡Leta La Vano Isana VaoKalesia

2Leta Isan Ephesus

Ale mo verea vara:1 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Ephesus:‘Harihi retisohai sei non haratumo lo taurina vitusarasara mo limaravrua na matu-ana, ale mo lo hahau na livuhan la perilamu mata gold atu mo limaravrua.’

2Mara, ‘Na levosahi na nom vavahinau,nom voko peresi na nom romperavu vara olo turu rilangi namauri rasua. Na levosahiavara ko sopo lavi te tamlohi sasati, ale kovaihite na tamlohi hai sei la verea lara enirala vaharule, pani mo vono, ale ko vileiavara enira la tamlohi halu. 3 Na levosahiavara ko lo tauri na nom romperavu na ranirilangi mata hijaku, ale ko sopo tinarihi nanom rasua.

* 1:13: Natun Tamlohi: enia natu, Iesu. † 1:18: kia matamate peresi na kia mata varamamatamateia: Kia mo lorarami na suihan Iesu matan mo jeu na suihan mate peresi na jara atu mate la lo toho hinia matan i eri vaira la meleturu. ‡ 1:20: angelo: Angelo akerihi enia angelo teni patu tamlohi, pani la sopo levosahia i ruhu vara mo lo vereaisan hare.

Page 314: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 2:4 311 Revelation 2:204Pani hinaumatea na sopo avulahi hinia

isam! Eniamo sohenharihi: Nomopoiamosopo mele rilangi sohen tiroma. 5Matana,o to romromia vara ko jovi epu na nomopoia matan tiroma, o mele posi na nomhehe, ale o vai na nom opoia sohen tiroma.Pani vara i vono, a pa mele sinai a lavinarihi na nom peri lamu vara o sopo posi.6 Pani mele hinau matea ko vaia mo tata-holo, ko rohu na sava hinau tamlohi nonNicholas* la lo vaira, ale enau sohena narohu hinira.

7 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isan lavao kalesia atu, haratu mo jeu na suihansasati, ale mo turu rilangi mo tikeli naisoiso maurina, enau a pa majinga vara ihani na vuan vipahai atu mo lo sile maurisei mo lo toho Paradise na tuka non God.’ ”

Leta Isan SmyrnaMo mele verea mara: Rev 22.2; Ezek 28.138 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Smyrna:‘Harihi retisohai sei non haratu enia pulohinau tari, enia isoiso hinau tari hitahu,momate, pani nake mo mele mauri!’

9Mara, ‘Na levosahia vara ko lavi na ranirilangi sohena sava moiso, ale na levosahiavara ko tilavono, pani engko ko tavtav, nalevosahi la retisasati sei la vereamatammotai isan la haratu la vara enira Jew, panienira la sopo Jew tataholo, mo vono eniravaon Setan.

10O sopo matahu matan la hinau rilangisei la tatamahu moiso vara la mai isam, aleko hitea, i pa sopo tuai, Tiapolo i pa taute tatuamim na ima rilangi vara i vaihitekamim, ale ha pa rongo i sati mata ranii sangavulu, pani vara o romturu rilangi,hina purongo vara o mate matana, pani apa sileho na nom rongorongo nona supemata mauri.

11 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isanla vao kalesia atu, isan haratu mo jeu nasuihan sasati, ale mo turu rilangi mo tikelina isoiso maurina, i pa sopo eri vano naharua mateia!’ ”

Leta Isan Pergamum

Mo mele verea mara:12 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Perga-mum: ‘Harihi retisohai non haratu sei molo tauri na sita voro tavalu rua mata vuro!’

13 Mara, ‘Na levosahia vara ko lo tohona jara sei Setan mo supe ea, pani ko lotaurilati na hijaku, ale ko sopo vunvuni nanom rasua hiniau, hina purongo vara lataurilati Antipas noku tuetueni sei mo loromturu rilangi, la vilia mo mate hin jaraatu sei Setan mo lo toho ea.

14 Pani na hite na hinau hai ko lo vaiamo sopo ruhu: tatuamim la lo usuri navujangi non Balaam. Tuai mo vere Balakvara i vujangi na natun Israel vara la erihani na hanhani sei la silea isana tamasimoiso, ale vara la usuri namaurimaji, 15aletatuamim sohena la lo usuri na vujangi nontamlohi non Nicholas,† 16 Ale matana, oposi! Vara i vono, nakerihi purongo varaa mai a pa valum peresi la tamlohi sei la lousuri Nicholas, ale a pa taira na sita tavalurua mata vuro na jingoku.

17 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isanla vao kalesia atu, Isan haratu mo jeu nasuihan sasati, ale mo turu rilangi mo tikelina isoiso maurina, enau a pa silea hin han-hani atu sei la tovia mana sei la jarohia.‡Moiso enau a pa sile na vatu lulu mateaisana, ale hin vatu atu hija paro matea molo toho hinia, pani haratu mo lavia eniahasena purongo i pa levosahi na raraminhija atu.’ ”

Leta Isan ThyatiraMoli mo mele mauri mo verea mara:18 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Thyatira:‘Reti nike enira retin Natun God! Matakula lo hani sohena pepe hapu, paloku la loangiangi sohena bronze aen mo tutuni.’

19Mara, ‘Na levosahi na nom vavahinau,nom opoia, nom rasua peresi na nom rom-peravu mata turu rilangi, ale na levosahiavara ko lo vai na hinau nake mo jeu haratutiroma.

20 Pani hinau matea na sopo avulahihinia isam: harai sei Jezebel sei mo lo hase

* 2:6: tamlohi non Nicholas: Tamlohi hai la lo romromia lara Iesu mo lo retireti na tamlohi non Nicholas maraAntioch (O hite: Acts 6.5). † 2:15: tamlohi non Nicholas: hite: 2.6. ‡ 2:17: mana: Hin rani atu tavtavuin Israella lo hahau na jara tano koru tuai, God mo vahanira hin hanhani sei la tovia mana. Hai la verea lara matea mo jarohina sopesopena hai na puhoro tapu, vara i toho i tikeli rani atu Messiah i pa mele mai hinia matan vara i pa vahani nanona tamlohi hinia.

Page 315: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 2:21 312 Revelation 3:11verea vara enia provet matea, ko majingavara i lo vujangi na noku volitusi na malelehalu matan vara la lo usuri na mauri maji,ale la hani na hanhani sei la silea isanatamasi moiso. 21 Na sile na masapa isanamoiso vara i posi na nona hehe, pani mosopo opoia vara i isoiso nanonamaurimaji.22 O lo levosahia vara a pa ari Jezebel narojo matea na vatana, ale la haratu la lovaivaileu peresia, la pa lavi na rongohajitavera vara la sopo isoiso hin nona posposisei, 23 ale a pa vilimatei na natuna, alevao kalesia tari la pa levosahia vara enauharatu mo lo ale na hinau tari na lolo romitamlohi peresi na lolo mapu tamlohi. Apa sile na volimim i tataholo isamim hate-hateahi i tataholo na nomim vavahinau.Psa 7.9; Jer 17.10

24 Pani isana tatuamim Thyatira laharatu la sopo lelevosahi teni la usuri navujangi non Jezebel sei hai la lo verea varaenia vujangi puhoni non Setan, ale isamima pa sopo eri mele vere te retileu tinapuahatea isamim matan vara a sopo mele taute hinau puhoni isamim, 25 pani na vereavara ha lo tauri rilangi na sava ka lo tauriamoiso i tikeli pongi atu a pamelemai hinia.

26 Isanharatumo jeuna suihan sasati, alemo lo turu rilangi na noku vavahinau motikeli na isoiso maurina, a pa silea na suihavara i aulu na mara jara tinatinapua, Psa2.8–9 27 ale i pa aulu hinira, i pa kilaura namaja aen, ale i pa viliroiroira sohena jilivilepa purongo, i pa sohen suiha atu Tamakumo sileau hinia, 28 ale a pa silera na majouralavuho.§

29 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isan lavao kalesia atu.’ ”

3Leta Isan Sardis

Mo mele verea mara:1 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Sardis:‘Harihi enia retisohai non haratumo lo lavila tanume ruhunonGod atumo limaravruaperesi la vitusarasara atu mo limaravrua.’

Mara, ‘Na levosahi na nom vavahinau,ale tamlohi tari la lo rasua vara nom rasuamo lo mauri, pani mo mate! 2 O lo kilau!Na hitea sohena vara nom rasua ko sopo

oloolo vararuhu hin God, ale o mele vai nanom rasua i mele suiha matan vara i vono,i pa tihai. 3 O mele romromi haratu sei kolavia moiso peresi haratu ko rongoamoiso,o taurilatia i rilangi, ale o posi mata nomhehe. Vara o sopo tatamahu, enau a pamaisohena tamlohi vavanahomatea, o pa sopolevosahia vara a pa mai isam pangisa.

4 Pani tatuamim Sardis nomim ruru lasopo lumiha na hehe. La pa hahau peresiauna ruru lulumatanmo tataholo vara la vaiasohena.

5 Isan haratu mo jeu na suihan sasati, alemo turu rilangimo tikeli na isoisomaurina,i pa ruruna ruru lulu sohera, a pa sopo jaraina hijana na Puku mata Mauri,* pani enaua pa vere na hijana isan Tamaku peresi nanona angelo vara enia noku. Psa 69.28; Rev20.12

6 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isan lavao kalesia atu.’ ”

Leta Isan PhiladelphiaMo mele verea vara:7 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Philadel-phia: ‘Harihi retisohai sei non haratu motapu, enia mo vararuhu, ale enia mo lo lavina kia mata suiha non Supe David, enia moroi na pelati, i pa sopo te hatea i eri melepelatia, vara enia mo pelati na matarua, ipa sopo te hatea i eri mele roia.’ Isa 22.22;Job 12.14

8Mara, ‘Na levosahi na nom vavahinau,ale ko levosahia, enau na tau na mataruamo lo roi na nahom, i pa sopo te hatea i eripelatia. Na levosahia vara engko ko sopo ri-langi, pani ko lo oloolo na noku reti, ale kosopo vunvunia vara engko noku tamlohi.9 Ale ko levosahia, a pa vai haratu la vereavara enira Jew, pani enira tamlohi haluvaon ima lotu non Setan, o pa hitea, enaua pa vaira la mai vara la papaohi na palommatan vara tamlohi la pa hitevosahia varaenau na opoiho. Isa 49.23; Isa 43.4

10 Matan ko lo taurilati na noku retivara o pa romperavu mata turu rilangi, alematana, a pa kilau mamahuniho na ranivaihite atu mo lo mai mata tamlohi moisoiso na varama vara la pa vano hinia. 11 Ipa sopo tuai a pa mai, ale o tauri rilangi na

§ 2:28: majou ralavuho: Rev 22.16 Hija atu Kristo enia ‘Majou ralavuho’. * 3:5: Puku mata Mauri: Puku atu Godmo uli na hijan nona tamlohi hinia.

Page 316: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 3:12 313 Revelation 4:8sava ko lo tauria matan vara tea i sopo erilavi narihi na nom rongorongo nona supe.

12 Isan haratu mo jeu na suihan sasati,ale mo lo turu rilangi mo tikeli na isoisomaurina, enau a pa vaia i mai peri taveramatea na ima lotu non noku God, ale i patoho jejeu atu. A pa uli na hijan noku Godperesi na hijan taon tavera atu non nokuGod hinia, jara atu enia Jerusalem Paro atunoku God i pa sohaia i sevuti na tuka i pamai na varama. Ale enau sohena a pa ulina hijaku paro hin tamlohi atu.

13 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isan lavao kalesia atu.’ ”

Leta Isan LaodiceaMo mele verea vara:14 “Hinau akerihi natu, o pa ulia i vano

isan angelo mata vao kalesia hin Laodicea:‘Harihi retisohai non haratu la lo toviaAmen! Enia haratu sei enia tuetueni atumo lo romturu rilangi enia mo vararuhu,ale enia pulo vavahinau non God.’ Prov 8.22

15Mara, ‘Na levosahi na nom vavahinau,pani ko sohena hanhani mo sopo ruhu hinte hinau, ko sopo noha, ale ko sopo koru,pani enau na opoia vara o noha teni o koru,16 ale matan ko sopo noha teni koru, paniko wai wai purongo, a pa hasorihiho najingoku, 17matan, ko verea kora, “Enau natavtav, na takonahi na hinau matuvana, nasopo mele opoi te hinau hatea.” Pani kosopo levosahia vara engko tamlohi maruamatea, engko tamlohi matea la sopo eriromromiho, engko ko tilavono, engko komatavuso, ale engko ko malamala.

18 Ale matana, na lo retituetueni vara ovoli te gold isaku, gold sei la kuku narihi nautauta hinia, ale enia i pa vaiho o tavtav, alevara o voli te ruru lulu isaku matan vara oeri tatavuhoro na nom malamala hinia. Ovoli te meresin matan vara o eri pasia namatam vara o eri kilau.

19 Isan haratu na opoira, na vereuli nanora hehe, ale na sile na talai isara. Alematana, o tuntuni namaurim, ale o posi nanom hehe. 20O kilau nike! Enau na lo turuna lo riringi na pelati; vara tea mo rongona leoku, ale mo roi na matarua, enau a paunu, ale a pa hanhani peresia, ale enia i pahanhani peresiau.

21 Isan haratu mo jeu na suihan sasati,ale mo lo turu rilangi mo tikeli na isoiso

maurina, a pa majinga vara i sakele pere-siau na noku jara sakele nona supe, sohenenau na jeu na nokumeresahimoiso, ale nalo sakele peresi Tamaku na nona jara sakelenona supe.

22 Isan haratu mo lo rongo, o tapurongona sava Tanume Tapu mo lo verea isan lavao kalesia atu.’ ”

41 Hitahun la hinau atu na kilau sahe, e!

Matarua matea mo roi na tuka. Ale leoatu tiroma seimo sohena trumpetmomeleretireti isaku mara, “O sinai nike aulu! Apa vujangiho na sava mo vironia vara la pamalue hitahu na hinau ko hitera moiso.”2Vahatea atu suihan Tanume Tapu momaiisaku, e! Jara sakele non supe matea molo turu na tuka, ale na hite haratu molo sakele hinia, 3 ale haratu mo lo sakeleatu mo lo angiangi, majhina mo sohenavatu ruhu sei jasper mo joriha roroha, alesohena vatu ruhu sei carnelian mo hahara.Nuenue matea mo ralihi jara sakele nonsupe atu, majhin nuenue atu mo sohenavatu ruhu sei emerald mo heja rau pahai.

4Moiso, jara sakele non supemongavulurua mo vati tinapua la toho ralihi jarasakele non supe atu na livuha jara. Alehin la jara sakele nona supe hatehateahiatu, tamlohi aulu mo ngavulu rua mo vatila lo sakele hinira, la ruru na ruru lulu,ale la tau na rongorongo mata gold nonasupe na patura. 5 Vaha mo vilasi, piri mororoa la lo malue hin jara sakele non supeatu na livuhan jara atu. Hapu jilangi molimaravrua la lo hani na nahon jara sakelenon supe atu, enira natu, la tanume ruhumo limaravrua atu non God. Exo 19.16; Ezek1.13; Zec 4.2 6 Ale na nahon jara sakele nonsupe atu, lepamo sohena tasi mata glas moniro sohena crystal. Ralihi na jara sakelenon supe na livuha jara, hinau mauri movati la lo turu ea, matara mo lavi vevuhi naepera na nahora peresi na harira. Ezek1.5–10, 22; 10.147Ale tiroman la hinaumauri atumo sohenaLion, haruana mo sohena natu buluk, alehatolunamo lavi nanahomateamo sohenanaho tamlohi, ale havatina mo sohenamala mo lo avu aulu. 8 La hinau mauri atuenira hatehateahi, haparamo limarave, aleepera tari la marivi na matara. Ale la lolalavete tarea na rani peresi na vutepongi

Page 317: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 4:9 314 Revelation 5:13mo sopo te isoisona lara, Ezek 1.18; 10.12; Isa6.2–3“Tapu, tapu, Moli God sei mo tapu,

enia suiha aulu atu mo tavera jea,mo lo toho moiso,

ale mo lo toho nake, ale i pa mai!”9 Ale vara la hinau mauri atu la lo sile

na hasohaso peresi na oloolo, ale la lo veremeje isan haratu sei mo lo sakele na jarasakele non supe atu mo lo mauri mata ranitui tui tarea, 10 ale la tamlohi aulu atu mongavulu rua mo vati (24) la lo sakeleralihi haratu sei mo lo sakele na jara sakelenon supe, la lo papaohi na nahona, ale lalo lotu haratu sei mo lo mauri mata ranitui tui, ale la pulahi na nora rongorongomata gold nona supe na naho jara sakelenon supe atu, ale la lo verea lara,11 “NomamMoli, nomam God,

mo tataholo vara o lavi na hasohaso,ale oloolo tavera peresi na nom suiha

tavera,matan engko ko vai na hinau tari,ale masalom ko vaira la lo toho.”

5Natu Sipsip Mo Roi Na Viriviri Pepa

1 Ale na hite na matua liman haratu seimo lo sakele na jara sakele non supe, nahitea mo lo tauri na viriviri pepa matea seila uliuli hinia tavalu rua.* ale la puluia najara mo limaravrua tinatinapua. Ezek2.9–10; Isa 29.112Na hite na angelo suiha tavera matea, alemo verea na leo tavera matea mara, “Haremo tataholo vara i roi viriviri pepa nike,ale vara i rari na puluna?” 3 Pani mo sopotea na tuka teni na varama teni na lolovarama mata mateia vara i tataholo vara iroi viriviri pepa atu teni i hite na lolona.

4Ale, na tangi tavera matan mo sopo teamo tataholo vara i roi viriviri pepa atu tenii hite na lolona. 5Ale vonan la tamlohi auluatu matea mo verea isaku mara, “O sopotangi, o to kilau vano, haratu la tovia Lionsei enia tavtavuin Judah matea,† ale eniapin David mo jeu na nona meresahi moiso,ale, enia i eri roi viriviri pepa atu peresi lapuluna atu mo limaravrua.” Gen 49.9; Isa11.1, 10

6 Ale na hite na natu sipsip matea molo turu na livuhan jara atu. Hin jara atunatu, la hinau mauri mo vati atu peresila tamlohi aulu atu mo ngavulu rua movati (24) la lo sakeleralihi na jara sakele non supe ea. Ale natusipsip atu, mo sohena la vilimateia moiso,pani mo lo turu, ale palana mo limaravrua,alematanamo limaravrua, enira la tanumeruhu atu mo limaravrua non God sei mo lorulera vara la vano na jara tari na varama.Isa 53.7; Zec 4.10

7Ale Natu Sipsipmo sinaimo lavi viriviripepa atu na matua liman haratu sei mo losakele na jara sakele non supe, 8 ale molavia moiso natu, la hinau mauri mo vatiatu peresi la tamlohi aulu atu mo ngavulurua mo vati (24) lajuruvi popovi na lepa atano na nahon NatuSipsip, enira hatehateahi la tauri na puetangtangi matematea peresi na puru matagold la marivi na hasori,‡ hasori sei natu,enia usiusi non nona tapuhi. Psa 141.29Ale la lavi na vete paro matea lara,“Engko hasem ko tataholo vara o lavi

viriviri pepa atu,o roi na puluna matan la vilimateiho,

ale raem mo volituhu na tavtavui tari, naleo tari,

ale tamlohi purongo peresi na marajara tinatinapua tari vara la mainon God,

10 ale ko vironira la mai na vao matea matapris

la tauri na suiha aulu isan nora God,ale la pa tauri na suiha na varama.”

Exo 19.6; Rev 1.611Ale na kilau vano, na rongo na leo an-

gelo matuvana la toho ralihi na jara sakelenon supe atu peresi na leon hinau mo vatiatu peresi la tamlohi aulu atu, peresi la vaotavera hajavua atu, tea i sopo eri evira. Dan7.10

12Ale la lo verea na leo taveramatea lara,“Natu Sipsip la vilimateia,

enia mo tataholo matan vara i lavi nasuiha,

tavtav, lelevosahi, rilangi, oloolo,hija aulu peresi na hasohaso.”

13Ale na rongo na hinau tari la lo maurina tuka, na varama, na lolo varama, ale

* 5:1: viriviri pepa: Scroll la vaia tuai na huri nani teni pepa, ale la tau puluna peresi wax mata kandeli. † 5:5:Lion: Lion enia puskat jalamo tavera jea la suiha. Vaon Israel enia Judah la tovia Lion, Supe Davidmo tai isan tavtavuinJudah. ‡ 5:8: hasori: Hinau sohena tobak la sulia mata, ale asuna mo hasori mo ruhu.

Page 318: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 5:14 315 Revelation 7:1na tasi, ale hinau mo isoiso sei la lo tohohinira, la lalavete isan la tupra rua atu lara,“Isan haratu sei mo lo sakele na jara sakele

non supe,peresi Natu Sipsip, la pa avulahi ruhu,

ale la pa lavi na hasohaso,peresi na hija aulu,

peresi na suiha tavera tarea mata rani tuitui tarea!”

14 La hinau atu mo vati atu la verea lara,“Amen!” Ale la tamlohi aulu atu la juruvipopovi na lepa atano, ale la lotu.

6Mo Roi Na Pulu Viriviri Pepa Atu

1 Na pa lo kilau na hite Natu Sipsip moroi na pulu matea vonan la haratu molimaravrua, ale na rongo vonara matea hinla hinau mauri mo vati atu mo ulo, aleleonamo sohena roroa piri mo vereamara,“O mai!” 2 Ale na kilau sahe, e! Hos lulumatea. Haratu mo lo sakele hinia mo lavina paka matea, ale la silea na rongorongomatea nona supe. Ale tarea enia mo lojeu na nona meresahi, ale mo malue varai mele jeu tea. Zec 1.8; 6.3, 6

3 Na hite Natu Sipsip mo roi na haruapulu, ale na rongo na haruan hinau mauriatu mo verea mara, “O mai!” 4 Ale hostinapua matea majhina mo hahara meramo malue. Ale haratu mo lo sakele hiniala majinga vara i lavi narihi na tamata navarama matan vara tamlohi la pa vilivilirana vuro, ale la silea na sita tavera mateamata valum. Zec 1.8; 6.2

5Natu Sipsipmaramo roi na hatolu pulu,na rongo na hatolun la hinaumauri atumoverea mara, “O mai!” Ale na kilau sahe,e! Hos viriha matea. Haratu mo lo sakelehiniamo lo tauri na skelemateamo lo kehona limana matea. Zec 6.2, 66 Ale na rongo na hinau matea sohena leomatea mo lo malue na livuhan la hinaumauri mo vati atu, mo verea mara, “Kilowit matea volina i pa tataholo na volvolimata rani matea. Ale kilo barley mo toluvolina i pa tataholo na volvoli mata ranimatea. Pani o sopo komo na wel mata oliveperesi na waen.”

7 Ale Natu Sipsip mara mo roi na havatipulu, na rongo na havatin la hinau mauriatu mo verea mara, “O mai!” 8 Ale nakilau vano, e! Hos matea majhina mo hejajoriha. Hijan haratu mo lo sakele hiniaenia Mateia, ale varama mata mateia mo

lo usuria. La sile na suiha isara vara la vil-imatei na tamlohi matea na tamlohi tupuvati na varama. La pa vilira sohen harihi:peresi na sita vuro, peresi na marua, peresina rojoa sati tinatinapua, ale na maji jala.Ezek 14.21

9Ale Natu Sipsip mara mo roi na halimapulu, na hite na pulo votavota na Temple,tanumen la haratu sei la vilimateira navarama mata la lo vereuli na reti non God,ale mata nora rasua. 10 La ulo rilangi naleo matea lara, “Moli Suiha, engko ko tapu,engko ko vararuhu, pangisa o pa sile natalai isara, pangisa o pa kele na raemamisan la haratu na varama?”

11 Ale la silera hatehateahi na ruru lulumatematea, ale la verea isara vara la lomapu makomona tako, i vano tikeli na ranievin la voraira volitusi tinapua peresi navoraira na rasua la mate sohera.

12Natu Sipsipmaramo roi nahalimaravepulu, ale na kilau vano, e! Mihi taveramatea, ale alo mo posi mo viriha roroha,ale vitu mo posi mo hahara sohena rae.13 Ale vitusarasara na masapa la jovi navarama sohena poroti vua pahai la jovi nalangivili. Isa34.4 14 Masapa mo marari mo tihai sohenala viriviri narihi na epa matea, ale vutivutitari peresi na ureure tari la juha la rovo najarara. Rev 16.20

15 Ale supe mata varama peresi na tam-lohi la lo lavi na hija tavera, patu tamlohimata vuro peresi haratu la tavtav peresi laharatu la suiha, ale tamlohi tari, slev peresitamlohi materi la luhu na papa peresi napatumalo na vutivuti. Isa2.19–21 16 La ulo isana vutivuti peresi na pa-tumalo lara, “Ha jovi, ha tatavuhi kamam,ale ha jarohi kamam na nahon haratu molo sakele na jara sakele non supe peresi natalai lolokoru mata hehe non Natu Sipsip,Hos 10.8 17matan rani tavera atu mata talailolokoru non God mata hehe peresi nonNatu Sipsip mo mai, ale hare natu, i pa erituru hinia?” Joel 2.11; Mal 3.2

La Lotu God Na Tuka7

144,000 Non God1 Hitahun haratu na hite la angelo atu

mo vati, la lo turu hin la pulo varama atumo vati, ale la angelo atu la lo taurilati lalangi atu mo vati na varama vara i pa sopo

Page 319: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 7:2 316 Revelation 8:8

te langi hatea i eri serena varama teni i serena tasi teni i sere te vipahai hatea. 2 Alena hite na angelo tinapuamatea mo lo veleOpae mo tauri na taipulu non God mauri,ale mo ulo tavera isan la angelo atumo vatisei la lavi na suiha vara la pa eri komo navarama peresi na tasi, Jer 49.36;Dan 7.2; Zec 6.5 3 mo verea mara, “Ha sopokomo na varama teni tasi teni te vipahaihatea tako matan ra sopo lo tau na taipuluna punghori volitusi non nora God.” Ezek9.4, 64Ale na rongo na evin la tamlohi atu la tauna taipulu hinira, mo tikeli 144,000 ale latamlohi atu la tai na tavtavui tari matanIsrael:

5 12,000 na tavtavuin Judah,12,000 na tavtavuin Reuben,12,000 na tavtavuin Gad,6 12,000 na tavtavuin Asher,12,000 na tavtavuin Naphtali,12,000 na tavtavuin Manasseh,7 12,000 na tavtavuin Simeon,12,000 na tavtavuin Levi,12,000 na tavtavuin Issachar,8 12,000 na tavtavuin Zebulun,12,000 na tavtavuin Joseph, peresi12,000 na tavtavuin Benjamin.Vao Tari Na Varama

9 Hitahun haratu na kilau vano, e! Vaotavera matea tea i sopo eri evira, la marajara tinatinapua tari, tavtavui tari, ale tam-lohi purongo tari, peresi na leo tari la loturu na naho jara sakele non supe, alena nahon Natu Sipsip. La ruru na rurululu peravu, ale la lo tauri na rau viniu nalimara, 10 ale la lo ulo lara,“Suiha mata juri na tamlohi mo lo toho na

liman nora God,mo lo sakele na jara sakele non supe

peresi Natu Sipsip.”11 Ale angelo tari sei la lo turu ralihi na

jara sakele non supe peresi la tamlohi aulutari atu peresi la hinau mauri atu mo vati,enira mo isoiso la juruvi popovi na lepaatano na naho jara sakele non supe, ale lalotu God.

12 Lara,“Amen! Avulahi isana,

hasohasona, lelevosahi,vere meje, oloolo,

suiha peresi na rilangi,enira non nora God

mata rani tui tui tarea! Amen!”13 Ale vonan la tamlohi aulu atu matea

mousia isakumara, “Ko levosahi la tamlohi

nike sei la lo ruru na ruru lulu peravu? Kolevosahia vara la tai epu?”

14 Na raramia nara, “Tapala, mo vono,pani engko ko levosahia!”

Ale mo verea isaku mara, “La haranikenatu, la jelu hin pongi rilangi tavera atu.La hoje na nora ruru peravu na raen NatuSipsip alemo vaira la lulu. 15Alematana, laeri turu na naho jara sakele nona supe nonGod vara la lotua tarea na nona Temple,ale haratu mo lo sakele na jara sakele nonasupe enia i pa lo kilaura. 16 La pa sopo erimarohati teni la marohu hin te rani, alealo i pa sopo eri vilira, teni langi tutuni ikomora, 17matan Natu Sipsip sei na livuhajaramata jara sakele nona supe i pa kilaura,ale i pa tiromara la vano na patu wai seila sile na mauri, ale God i pa kamoti nawaimata na matara.”

8Mo Roi Na Halimaravrua Pulu

1 Ale moiso Natu Sipsip mo roi na hal-imaravruan la pulu atu, ale mo sopo tevaore na tuka korongmata sope aoamatea.2 Ale na hite la angelo atu mo limaravruasei la lo turu na nahon God la silera natrumpet matematea.

3 Ale angelo tinapua matea mo lavi najilivi mata gold matea mata i suli na hasori,mo sinai mo turu na votavota atu. Alela silea na hasori matuvana matan vara isohaia peresi na usiusi nona tapuhi tari navotavota sei la vaia na gold na naho jarasakele non supe. 4Ale asu hasori peresi nausiusi nona tapuhi la tai na liman angeloatu, la sahe aulu na nahon God.

5 Moiso angelo atu mo sohoni na varahapu hani mata votavota na jilivi hasori,ale mo pulahia na varama, ale piri mororoa, vaha mo vilasi, ale mihi matea mohisu.

Trumpet La Tiv6 Ale la angelo atu mo limaravrua la lo

tauri na trumpet la tatamahu vara la tiv latrumpet atu.

7Ale tiroma angelomo tiv na nona trum-pet, ale vatu aes peresi na hapu la hoiperesi na rae la jovi na varama, ale mosuli na hatolu vipahai tari peresi na hatoluruvuruvu tari na varama.

8Harua angelo mo tiv na nona trumpet,ale hinau matea mo sohena vutivuti taveramata hapu hani, la pulahia mo sivo na lolo

Page 320: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 8:9 317 Revelation 9:20tasi, ale hatolu tasi na varama mo mai rae,9 hatolu maji tasi tari na varama la mate,ale mo komo na hatolu lanis tari sohena.

10Hatolu angelomo tiv nanona trumpet,ale vitusarasara tavera matea mo jovi namasapa mo hani mo pepe tavera mo jovina hatolu wai roro tari peresi na hatolupatu wai tari na varama. 11 Ale hijanvitusarasara atu enia Hohona, ale hatoluwai tari atu la mai la hohona, ale tamlohimatuvana la mate matan wai hohona atu.12 Havati angelo mo tiv na nona trumpet,ale hinau matea mo vili narihi na hatolumera alo, peresi na hatolu mera vitu peresina hatolu mera vitusarasara. Alo mo sopomera na hatolu rani matea, ale vitu peresina vitusarasara la sopo mera na hatoluvutepongi matea.

13 Ale na hite na mala matea mo hasenaavu roto na masapa, mo lo ulo mara, “Ranisasati, rani sasati, rani sasati isana tamlohitari sei la lo toho na varama matan laangelo atu mo tolu la tatamahu vara la tivna nora trumpet.”

91Halima angelomo tiv na nona trumpet,

ale na hite na vitusarasara matea matantuka mo jovi na varama, ale la sile vi-tusarasara atu na kia mata mataruan kokotavera jea atu sei mo sivo atano jea na lolovarama mata mateia. 2 Ale mo roi kokotavera jea atu sei mo sivo atano jea nalolo varama mata mateia, ale asuna mo lomalue sohena asu hapu tavera matea. Aloperesi na masapa la roroha na asun kokoatu. 3 Ale hatpoha la malue na asun kokoatu la tatavu na varama. La silera na suihamo tataholo na suiha novu lepa.

4 La verea isan la hatpoha atu vara lapa sopo komo na ruvu teni te hinau mo loulua teni te vipahai hatea, pani vara la pakomo la tamlohi atu purongo sei la sopolavi na matamata non God na pungorira.5Lamajinga na hatpoha vara la vailejilejiramata vitu i lima, pani la horora vara lasopo vilimateira, ale epe varihaji la sileamo sohena novu lepa mo hatira. 6 Hin larani atu tamlohi la pa opoi na mate, pani lapa sopo eri mate. La pa romtau mata mate,pani mateia i pa rovo hinira.

7 La hatpoha atu la sohena hos latatamahu mata vuro. Na patura la tau nahinau sohena rongorongo mata gold nona

supe, ale la lavi na naho tamlohi, 8 vuluramo peravu sohena vulu harai, ale hururala sohena huru lion. 9 Na rumara la ruruna ruru vuro la vaira na aen. Rum haparamo sohena rumpalo takonahi hos la lo revena kartira la maro na vuro. 10 Virira lasohena viri novu lepa, ale suiha varihajimatana, i pa tikeli na vitu i lima. 11 Norasupe enia pa angelo atu sei mo lo aulu hinkoko tavera jea atu sei mo sivo atano jeana lolo varamamatamateia, hijana na leontavtavuin Israel enia ‘Abaddon’, ale na leomara Greek enia ‘Apollyon’.*

12 Ale tiroma rani sasati mo masesemoiso, pani ka hitea, rani sasati mo rua lalo ususurira la lo mai.

13 Halimarave angelo mo tiv na nonatrumpet, ale na rongo na leo matea momalue hin la pala atu mo vati na pingovotavota atu la vaia na gold sei mo loturu na nahon God, 14 leo atu mo vereaisan angelo atu mo lo tauri na trumpetmara, “O uli narihi la angelo atu mo vatisei la pesilatira na pahisa wai roro taveraEuphrates.” 15 Ale la tatamahuni la angelosei mo vati moiso matan aoa akerihi, raniakerihi, vitu akerihi peresi tauni akerihivara la pa uli narihira matan vara la pavilimatei na hatolu tamlohi tari na varama.16Na rongoa vara evin la tamlohi vuro atula lo sakele na hos mo tikeli 200,000,000.

17Na hinau sei God mo vujangiau hinia,na hite la tamlohi atu la lo maro na hosla ruru na ruru vuro mata rumara, ma-jhira mo hahara mera, ale mo heja tasi,ale mo joriha. Patu hos la sohena patulion, hapu peresi asu hapu peresi na vatututuni mata volkeno la lomalue na jingora.18 Ale hatolu tamlohi tari na varama la pamate matan rongohaji sasati mo tolu sei,ale hapu atu peresi na asu hapu peresi navatu tutuni mata volkeno mo lo malue najingora. 19 Matan suihan la hos atu molo toho na jingora peresi na virira matanvirira la sohena mata, ale patura la sile naepe varihaji.

20 Vao tamlohi na varama la sopo matehin la rongohaji sasati atu, pani la sopoposi na nora vavahinau, ale la sopo isoisona nora lotu mata tanume sasati peresi natamasi sei la vaira na gold, silver, bronze,vatu teni laho pahai atu la sopo eri kilau,

* 9:11: Abaddon: Raramin hija sei Abaddon enia ‘Haratu mata komokomo’.

Page 321: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 9:21 318 Revelation 11:10teni tea i rorongo teni i hahau. 21 La sopoisoiso nanora vilimatei na tamlohi, na norasui, na nora mauri maji peresi na noravavanaho.

10Angelo Atu Peresi Na Viriviri Pepa Rihirihi

1 Ale na mele hite na angelo suiha tina-pua matea mo lo sevuti na tuka. Telangimatea mo leputia, ale nuenue matea mo lotoho aulu na patuna. Nahona mo sohenaalo, ale palona mo sohena peri hapu mo lohani, 2 ale na limana mo lo tauri na viriviripepa rihirihi matea sei mo roi moiso. Molo turu atu, ale matua palona na tasi, alemarau palona na lepa, 3 ale mo ulo na leomatea rumuna mo puhoni sohena ulo lion,ale na rani mo ulo na rongo la piri atu molimaravrua la roroa na leora.

4 Piri atu mo limaravrua la roroa, ale napa lo tatamahu vara a uli na sava la verea,pani leomateamo tai na tukamo ulomara,“O sopo uli na hinau la verea! O jarohiravara tea i pa sopo levosahia.”

5 Ale angelo atu na hitea mo lo turuna tasi peresi na lepa mo tahe na matualimana na tuka, 6 Ale mo vai na retitauhimatea na hijanGod atumomaurimata ranitui tui sei mo vai na tuka peresi na varamaperesi na tasi peresi na hinau tari la mauri.Angelo atu mo verea vara God i pa sopomele sasaovi, 7ale sava Godmovereamoisoisan la nona volitusi sei la provet matanona hina luhu tavera, mo vara nakerihihinau tari la pa masese hin rani atu varahalimaravruan la angelo atu i tiv na nonatrumpet.

8 Ale leo atu mo tai na tuka mo meleretireti isaku mara, “O vano o lavi viriviripepa atu mo vuhesi moiso na liman angeloatu mo lo turu na tasi peresi na lepa!”

9Ale na vano isan angelo atu na usia varai sileau hin viriviri pepa rihirihi atu. Aleangelo atu mo verea mara, “O lavi viriviripepa atu o hania! I pa vai na pangem inini, pani na jingom i pa memeje sohenawai sugabag.” 10 Ale na lavi viriviri peparihirihi atu na liman angelo atu, ale nahania. Memejina mo sohena wai sugabag,pani na pangeku mo nini.

11Hitahu la verea isaku lara, “O pa melevere na hinau la pa masese isana tamlohipurongo matuvana peresi na mara jara

tinatinapua matuvana peresi na leo matu-vana, ale peresi na supe matuvana.”

11Tuetueni Mo Rua

1Hitahun haratu la sileau na vipahai avamatea, ale la verea lara, “O turu o ava ralihina Temple non God, ale o sopo romalihona votavota peresi na evi tamlohi la lo lotuea. 2 Pani o sopo ava na jara mo ralihihin rope atu na jingoima Temple matanGod mo majinga vara i pa toho na lima vaotamlohi jara tinapua tari atu na varama seila sopo noku tamlohi vara la pa varasi taontavera tapu atu Jerusalem, i tikeli te vitui ngavulu vati i rua. 3 A pa sile na suihaisan la noku tuetueni nike mo rua sei laruru na ruru mata romsati sei mo sohenapaki niu, vara la pa retimangovi mata rani itari vahatea i ngav sangavulu rua i ngavululimarave (1,260).”

4 La tupra rua nike, enira pulo olive morua peresi na peri lamu mo rua la vairana gold sei la lo turu na nahon Moli Godnon varama. 5 Ale tea vara i vaihitea varai komora, hapu i pa malue na jingora i pakomo na nora meresahi. Ale vara tea moopoia vara i komora, enia i pa mate. 6 Hinrani atu vara la lo retimangovi, la lavi nasuiha vara na sava rani la opoia, la pa horona masapa matan i sopo sile na usa i jovi,ale la eri posi na wai tavera la mai rae,ale la pa eri vili na tamlohi na varama narongohaji tavera tinatinapu.

7 Hin rani atu vara la tamlohi tuetuenitupra rua atu la isoiso na nora vereulia,maji jala sasati atu i pa malue hin kokotavera jea atu sei mo sivo atano jea na lolovarama mata mateia vara i valum peresira,ale i pa jeura i vilimateira. 8 Tarapera laplahau hinira na malelen taon tavera atusei tuai la vosae nora Moli na talopeilopeihinia. Taon tavera atu raramina mo sohentaon sati atu Sodom teni jara tavera atuEgypt.

9 Ale ko hitea, mata rani mo tolu peresina sope ranimatea, tatua tamlohi purongo,tavtavui tamlohi, leo tari, ale mara jaratinatinapua la pa lo varoi na tarapen latamlohi tuetueni tupra rua atu. La pasopo majinga vara la taura na taptap, 10 aletamlohi tari na varama la pa vai na han-hani tavera, ale la pa avulahi moiso la pa

Page 322: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 11:11 319 Revelation 12:10silesilera na otori mata sava mo maseseisan la tamlohi tuetueni atu mo rua matanla lo sile na rani rilangi isan la haratu navarama. 11 Pani rani mo tolu sopena mateamo vanomoiso, ale Godmomongovira, alela mele mauri. La mele turu moiso tamlohisei la hitera la matahu tavera matara.

12 Ale la tamlohi tuetueni atu mo rua larongo na leo tavera matea mo tai na tukamo verea mara, “Ha mai nike!” Ale norameresahi la hitera la sahe aulu na tukana telangi matea. 13 Vahatea mihi taveramatea mo komo na sopen taon tavera atumatea hin la haratu mo sangavulu. Evitamlohi la mate hin mihi tavera atu motikeli tari vaha limaravrua (7,000). Alesope vaon taon atu la pa lo mauri, la sile nahasohaso isan God haratu mo aulu na tuka.14 Harua rani sasati atu mo masese moiso!Pani ka hitea, hatolu rani sasati mo lo maivilavila.

Halimaravruan La Trumpet Atu15 Halimaravruan la angelo atu mo tiv

na nona trumpet, leo tavera hai la retiretina tuka lara, “Suiha mata aulu hin varamanike, nake i pa vano na liman nora Godperesi nona Kristo, ale i pa tauri na suihamata rani tui tui tarea.”

16Ale la tamlohi aulu atumongavulu ruamo vati (24) sei lalo sakele na nora jara sakele nona supe nanahon God, la juruvi popovi na lepa atano,ale la lotu God, 17 lara,“Moli God engko suiha aulu atu mo tavera

jea,ko lo toho nake, ale ko toho tuai

moiso.Kama vere meje isam matan

ko tapulo vara o vavahinau na nomsuiha tavera

vara o aulu na hinau tari.18 Mara jara tinatinapua tari na varama la

lolokoru,pani nom talai lolokorumata hehemo

mai,ale nake ranimomai vara o sile na nomaria

isan la haratu la mate,ale nake rani mo mai vara o sile na

otori isana nom volitusi,haratu la provet peresi na tapuhi,

ale isan la haratu la lo oloolo na hijam,la haratu la tamlohi purongo,

peresi la haratu la tamlohi aulu jea,ale rani mo mai vara o komo la haratu la lo

komo na varama.”

19 Ale Temple non God aulu na tuka moroi, ale o eri hite na puhoro mata nonaretitauhi mo lo toho na lolo nona Temple,ale vaha mo vilasi, piri mo roroa, ale mihitavera mo hisu, ale roro vatu aes tavera lajovi.

12Harai Matea Peresi Na Dragon

1 Ale matamata marurahi tavera mateamo pala na tuka: enia harai matea moruru na alo sohena ruruna, ale vitu mo lotoho na ruhuruhu palona, ale vitusarasaramo sangavulu romana mo rua la vai narongorongo nona supe matea na patuna,2 mo pangepange, ale mo tangi aulu matarongohaji tavera, mo lo tangi matan motatamahu vara i lavilavi.

3 Ale matamata tinapua matea mo palana tuka, e! Dragon hahara tavera matea.Patuna mo limaravrua la lavi na ron-gorongo matematea, ale palana mo san-gavulu. 4 Ale virina mo haro na hatoluvitusarasara tari na tuka mo pulahira lasivo na varama. Moiso dragon atu mo turuna nahon harai atu mo tatamahu vara irolomi na natuna vara harai atu i lavilavi.

5 Harai atu mo vasusui na natirihilamane matea sei enia i pa aulu na marajara tinatinapua tari na varama, ale i patamajira na maja aenmatea. La reve narihinatirihi lamane atu mo sahe isan God, alemo sakele na nona jara sakele nona supe.6 Ale harai atu mo rovo mo vano na jarahasetoho matea sei God mo tatamahuniamatana moiso. Ale la pa kilaua atu matarani i tari vahatea i ngav sangavulu rua ingavulu limarave (1,260).

Vuro Na Tuka7 Hitahun haratu vuro mo tapulo na

tuka, ale Michael patu angelo peresi nanona angelo la valum peresi dragon atutolu na nona angelo, ale dragon atu peresina nona angelo la vai na vuro peresiMichael, 8pani enira la jeunadragonperesina nona angelo hin vuro atu, ale la titiurana tuka, 9Ale dragon tavera atu, enia matasasati atu tuai, haratu la tovia Tiapolo teniSetan, tarea enia mo lo halu na tamlohitari na varama, la pulahia peresi na nonaangelo la sivo na varama.

10 Ale na rongo na leo tavera matea natuka mo verea mara, “Nake rani mo maimoiso vara vavahinau mata juri non nora

Page 323: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 12:11 320 Revelation 13:15God la masese, nake i pa turu na nona ri-langi peresi na nona suiha mata supe, nakerani vara Kristo i tauri na nona suiha, eniasei God mo vironia vara enia i pa Jujuri.Ale matana, mo pulahi narihi meresahiatu vara i sivo na varama, enia haratu molo tuvai na voraira na nahon God tarea.11Ale la jeu Setanmata raenNatu Sipsip alemata nora vereulia na retivararuhu matanla tatamahu vara la mate mata nora rasua.12Matana, tuka aulu ha pa avulahi peresi laharatu la lo toho atu, pani varamaperesi natasi ha romsati matan la pulahi Tiapolo mosivo isamim, alemo lolokoru patunamatanmo levosahia vara nona rani mo vejuveju.”

13 Na rani dragon atu mo hitevosahiavara la titiua mo sivo na varama, mo le-vuti pa harai atu sei mo lo vasusui natunalamane atu. 14 Pani la sile na hapa malatavera mo rua isana vara i avu i rovo ivano hin jara atu God mo tatamahuniamatana, vara la pa kilaua hin jara hasetohoatu. Dragon i pa sopo eri komoa hin jaraatu mata tauni i tolu peresi na sope taunimatea.

15 Ale dragon atu mo sosoro na wai so-hena wai roro matea, mo malue na jingonamo usuri harai atu, ale mo vaihitea varai tivesi narihia hin wai tatave atu, 16 panilepa mo tuenia, lepa mo roi, ale mo rolomiwai tatave atu sei mo lo malue na jingondragon atu. 17 Ale dragon atu mo lolokorusasati hin harai atu. Ale mo malue movano vara i vai na vuro peresi te natunharai atu tinapua. Enira la tamlohi atu seila lo oloolo na retileu non God, ale la lousuri na vereulia sei Iesumovujangia isara.18Moiso dragon atu mo turu na pahisa tasina oneone.

13Maji Jala Sasati Mo Rua La Mai

1 Ale na kilau vano na hite na maji jalasasati matea mo lo malue na tasi. Palanamo sangavulu, ale patuna mo limaravrua.Ale rongorongo nona supemo sangavulu lalo toho na palana matematea. Ale la uli nahija hai na patuna hatehateahi, enira moisoiso la lo kali God. 2 Maji jala sasati atuna hitea mo lavi na epe leopard, palonamosohena palo bear, ale jingona mo sohenajingo lion. Dragon atu mo silea na nonarilangi peresi na nona jara sakele nonasupe vara i tauri na nona suiha tavera.3 Sola matea mata mate mo lo toho na

patuna matea, mo sohena vara i pa matematana, pani mo mele mavo, ale tamlohitari na varama la usuria matan la marurahihin maji jala sasati atu, 4 ale la lotu dragonatu sei mo lo sile na nona suiha isan majijala sasati atu, ale la lotumaji jala sasati atulara, “Mo sopo tea i sohena maji jala sasatinike! Tea i pa sopo eri valum peresia!”5God mo majinga vara maji jala sasati atu iretihapahapa, ale i kalia moiso mo silea navitu mo ngavulu vati mo rua (42)matan vara i vaihite na suihana. 6Maji jalasasati atu mo kali God, ale mo kali na hijanGod, ale mo kali jara atu God mo lo toho eaperesi na tamlohi sei la lo toho atu peresiana tuka. 7 Ale God mo majinga vara i vaina vuro peresi na nona tapuhi, ale vara ijeura. God mo silea na suiha vara i auluna tavtavui tari, tamlohi purongo, leo tariperesi na mara jara tinatinapua tari, 8 alela haratu la lo toho na varama la pa lotumaji jala sasati atu, enira mo isoiso hijarala sopo ulira na Pukumata Mauri sei la uliatuai tiroma na vavahinau mata varama.9Haratu mo lo rongo, i tapurongo!10Vara engko mata la pa taurilatiho,

la pa taurilatiho,vara engko mata la pa vilimateiho na sita

vuro,la pa vilimateiho na sita vuro.

Raramina mo sohen harihi: tapuhi nonGod la pa tatamahu mata turu rilangi naromromi matea na nora hahaumata rasua.

11 Ale na mele hite na maji jala sasatitinapua matea mo malue na lepa. Palanamo rua mo sohena natu sipsip, ale mo re-tireti sohena dragon. 12Mo lavi na suihanmaji jala sasati atu tiroma sei solana momavo moiso. Ale mo vai na varama peresina tamlohi hinia la lotu maji jala sasati atutiroma. 13 Ale mo vai na hina marurahitatavera tinatinapua, sohenmovai nahapumo tai na masapa mo sinai na varama nanaho tamlohi, 14 ale hin la hinau marurahiatu God mo majinga hinira vara i vaira nanahon maji jala sasati tiroma atu, mo haluna tamlohi tari la lo toho na varama, alemovereamara la vai na tamasinmaji jala sasatiatu tiroma sei la vilia na sita vuro, pani mopa lo mauri, 15 ale God mo majinga varaharua maji jala sasati atu i mangovi tamasiatu vara i mauri matan vara i eri retireti,ale matan vara tamasin maji jala sasati atui pa vilimatei la haratu la sopo lotu tamasin

Page 324: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 13:16 321 Revelation 14:18maji jala sasati atu, 16 ale enia mo sile naretileumatea vara tamlohi tari la pa lavi nataipulu namatua limara teni na pungorira.Hina purongo vara la aulu, teni la tamlohipurongo, teni la tavtav, teni la tilavono,teni la tamlohimateri, teni la slev, 17matanvara tea i sopo lavi taipulu atu, enia i sopoeri volvoli teni i harehi te hinau hatea.Taipulu atu raramina enia hijan maji jalasasati atu peresi na evi hijana.

18 Hinau nike, mo opoi na lelevosahi.Vara ko opoia vara o levosahi na evin majijala sasati atu, enia evi hija tamlohi matea,ale evina enia 666.

14Natu Sipsip Peresi Na Vaona 144,000

1 Ale na kilau vano, e! Natu Sipsip molo turu na vutin Zion,* ale tamlohi mo144,000 la lo turu peresia. Hijana peresi nahijan Tamana la ulia na pungorira. 2Ale narongo na vaore matea na tuka, mo sohenarum tasi tavera, ale mo sohena roroa piritavera. Leo atu na lo rongoa mo sohenaleo pue tangtangi sei tamlohi mata rorona pue tangtangi la lo roro hinira, 3 la lolalavete na vete paro matea na naho jarasakele nona supe non God peresi la hinaumauri mo vati atu peresi la tamlohi auluatu. Tea i sopo eri levosahi vete atu, pani latamlohi atu purongo evira 144,000 sei Godmo volituhura na varama. 4Eniramo isoisola lamane, la sopo lo juruvi peresi te haraihin te rani, ale vara Natu Sipsip mo haipu,la lo usuria. God mo volituhura na varamamatan vara la mai sohena asitauni matavarama isan God enia Natu Sipsip. 5 Enirala sopo eri halu, ale la vokevoke.

Retisohai Nona Angelo Tupu Tolu6Hitahun haratu na hite na angelo tina-

pua matea mo lo avu aulu na livuha mas-apa. Mo lo lavi na Retiruhu matan tuitui matan vara i verea isana mara jaratinatinapua tari, tavtavui tari, leo tari, aletamlohi purongo tari la lo toho na varama,7angelo atumo ulomara, “Ha sile na olooloisan God, ale ha tahe na hijana aulu, matanrani mo masese moiso matan vara i ari natamlohi. Ha lotuamatan enia haratu seimovai na tuka peresi na varama peresi na tasiperesi na patu wai.”

8 Harua angelo mo usuria mo ulo mara,“Babylon mo tavera mo jovi, mo jovi. Moreve namara jara tinatinapua tari la inu nawaen nona mauri maji tinatinapua.”

9Hatolu angelo mo lo usuri la haratu morua tiroma mo pala mo ulo mara, “Hinaunike natu, i pa pala isamim vara tea i lotumaji jala sasati atu teni tamasina teni ilavi na nona taipulu na limana teni napungorina, 10 ale enia sohena i pa inu waenatu mata talai lolokoru non Godmata hehesei mo sureia na nona paniken mata nonalolokoru, ale i pa rongohaji na hapu peresina vatu tutunimata volkeno, pani i pa sopoeri mate. La pa vaia na naho angelo tapuperesi Natu Sipsip. 11 Ale vara tea i lotumaji jala sasati atu peresi na tamasina tenii lavi na nona taipulu mata hijana, ale i pasopo eri isoiso na nona rongohaji na hapumata rani tui tui.”

12 Haranike enia reti matea mo vanoisana tamlohi vironi non God vara la tururilangi, la haratu la lo taurilati na retileunon God peresi na nora rasua hin Iesu.

13Ale na rongo na leo matea na tuka movere mara, “O uli harihi: mo tapulo nake,avulahi tavera isan la haratu nonMoli la pamate.”

Ale TanumeTapumo raramiamara, “En-jora! Avulahi ruhu isara matan la pa mapuna nora vavahinau la lo kalvono hinira,ale vua nora vavahinau ruhu la pa laviahitahu.”

Angelo Atu Mo Lo Sakele Na Telangi14 Ale na kilau sahe, e! Telangi lulu

matea. Na hite matea mo lo sakele hiniasohen Natun Tamlohi. Rongorongo mateala vaia na goldmo lo tohonapatuna, alemolo tauri na sita kole voro matea na limana.15 Ale angelo tinapua matea mo malue naTemple mo ulo isan haratu mo lo sakele natelangi mara, “O tapulo taitai na nom sitakole. Rani mata lavi na asitauni na varamala mena.” 16Moiso haratu mo lo sakele natelangi mo vurahi na nona sita kole, ale molavi na asitauni na varama.

17Hitahun haratu angelo tinapua mateamomalue na Temple, ale enia sohenamo lotauri na sita kole voro matea. 18Ale angelotinapua matea mo malue na jara votavotaenia mo lo kilau na hapuna, ale mo ulo naleo tavera matea mo vano isan angelo atu

* 14:1: Zion: Zion enia Jerusalem.

Page 325: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 14:19 322 Revelation 16:10mo lo tauri na sita kole voro mara, “Vuagrape tari na varama la mena! O vuvu navurungina na nom sita kole voro.” 19 Aleangelo atu mo vurahi na nona sita kolena varama, ale mo vu na vua grape mopulahira la sivo na koko varavarasi matatalai lolokoru non God mata hehe. 20 Alela varasihira na koko varavarasi sei mo lotoho na jingoiman taon tavera, ale raera laroro la malue hin koko varavarasi atu movanomo tikeli 296 kilometre asau hinia, alepuahana mariviti vara i lovi te hos.

15Isoiso Talai Tavera La Lo Mai

1 Hitahun haratu na kilau sahe na tuka,na mele hite na matamata tinapua matea,enia hina marurahi tavera matea, ale an-gelo mo limaravrua la lo lavi la isoiso ron-gohaji sasati tavera atu mo limaravrua, aleeniramo isoiso talai lolokorunonGodmatahehe.

2 Ale na hite na hinau matea mo sohenatasi mata glas mo hoi peresi na hapu, alela tamlohi atu sei la jeu na suihan majijala sasati atu peresi na tamasina peresi naevi hijana, la lo turu na pahisan tasi mataglas atu. La lo tauri na pue tangtangi nonGod, 3 ale la lo lalavete na vete non Mosesvolitusi non God peresi na vete non NatuSipsip lara,“Moli God engko suiha aulu atu mo tavera

jea,nom vavahinau la tavera jea,

ale la ruhuruhu jea,nom vavahinau la tataholo,

ale la vararuhu,engko ko Supe nona vao tamlohi jara

tinatinapua tari na varama!4 Moli, hare natu, i sopo eri sile na oloolo

tavera isam,teni i tahe na hijam aulu?

Matan engko hasem ko tapu,ale mara jara tinatinapua tari

la pa mai la pa lotuhomatan ko vujangi nom aria sei,mo tataholo mo ruhu.”

5 Hitahun haratu, na mele kilau, ale nahite na jara tapu na lolo Temple na tukamoroi. 6 Ale na hite na angelo mo limaravruasei la lo tauri na jilivi talai mata rongohajisasati atu mo limaravrua la malue na loloTemple. La ru na ruru lulu peravu, la evena rumara na oti la vaia na gold. 7 Alevonan pa la hinau mauri atu matea mo

sile na jilivi talai mo limaravrua la vairana gold matematea isan la angelo atu molimaravrua, jilivi talai atu la lavi na talailolokoru non God mata hehe sei mo maurimata rani tui tui, 8 ale Temple mo marivina asu memeran God mata suihana, ale teai sopo eri unu na Temple vavano la hinaurongohaji sasati tavera sei la angelo atumolimaravrua la lo lavira, la pa vaira i isoiso.

16Jilivi Talai Mata Lolokoru Tavera Non God

1Hitahun haratu na rongo na leo taveramatea mo malue na Temple mo vereaisan la angelo atu mo limaravrua mara,“Ha vano ha surei la jilivi talai mata talailolokoru non God mata hehe atu mo limar-avrua na varama!”

2 Ale tiroma angelo mo vano mo sureina nona jilivi na varama, vahatea vosavosaranga la pala isan la tamlohi atu sei la lavina taipulu non maji jala sasati atu peresi laharatu la lo lotu na tamasina.

3Harua angelo mo surei na nona jilivi natasi, vahatea tasi mo posi mo mai sohenarae tarape moiso hinau tari na lolo tasi lamate matana.

4 Hatolu angelo mo surei na nona jilivina wai roro peresi na patu waimoiso lamairae.

5 Ale na rongo angelo atu sei wai la lotoho na ruhuruhu suihana, mo verea isanGod mara, “God, talai ko silea mo tataholo,matan engko hasem ko tapu, ko lo tohonake, ale ko lo toho tuai moiso. 6 Motataholo vara tamlohi la inu rae sei kosilera hiniamatan la vili na tapuhi non Godperesi na nom provet matan raera la rorona varama.”

7 Ale na rongo na leo matea mo tai navotavota mara, “Io, Moli God engko suihaaulu atu mo tavera jea, nom talai tari lavokevoke, ale la vararuhu.”

8 Ale havati angelo mo surei na nonajilivi na alo, ale alo mo tapulo suli natamlohi na hapuna. 9 Tamlohi tari tutunialomo sulira, ale la kali na hijan Godmatanmo lo vai la rongohaji sasati tavera sei, panitea mo sopo posi i vano isan God teni i sileana oloolo.

10 Halima angelo mo surei na nonajilivi na jara sakele nona supe non majijala sasati atu, vahatea roroha mo tavunijara atu mo lo tauri na suiha hinia, alenona tamlohi la tapulo hatihati namemera

Page 326: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 16:11 323 Revelation 17:11matan la lo rongohaji. 11 Ale matan la lorongohaji tavera peresi la nora vosavosaranga atu la hajira, la kali God na tuka, panila rohu vara la posi na nora hehe.

12 Halimarave angelo mo surei na nonajilivi hin wai tavera atu Euphrates, ale waiatu mo mamasa matan vara la supe atula tai Opae, la eri hahau rotoa. 13 Ale nahite na tanume sasati mo tolu la sohenapuroko, matea mo malue na jingon dragonatu,matea na jingonmaji jala sasati atu, alematea isan nona provet haluhalu. 14Matanla tanume sasati atu la lavi na suiha matanvara la vai na hinau marurahi, ale la vanoisana supe tari na varama vara la takon-ahira matan vara la pa vai na vuro peresiGod, enia suiha aulu atu mo tavera jea nanona rani tavera.

15AleMolimara, “Ha levosahia! A pamaisohena tamlohi vavanaho matea, avulahitavera isan haratu mo sopo juruvi, panimo lo kilau moiso mo tatamahu na nonaruru matan vara i vono i pa hahau ralihi imalamala, ale i mahanuhanu matana.”

16Ale la tanume sasati atu la takonahirana jara matea la lo tovia Armageddon naleon tavtavuin Israel.

17 Ale halimaravruan la angelo atu mosurei na nona jilivi na masapa, ale leotavera matea mo tai na jara sakele nonasupe aulu na lolo Temple mara, “Moisoiso!” 18Moiso piri mo roroa, ale vahamovilasi, ale mihi taveramateamo sopo lo teai sohenana varama i jeu haratu,matan eniamo tavera jea. 19Mihi atumo vuhai na taontavera matan Babylon tavaluna mo tolu,ale mo sohena isana taon tavera tari nonamara jara tinatinapua tari la jovi. God momele romromi na hehe tari non Babylontaon tavera atu, ale mo vaia mo inu vevuhinawaenmata nona lolokoru sasati na nonatalai lolokoru mata hehe sei mo marivi hinpaniken atu. 20 Ale ureure tari la tihai, alevutivuti tari la tihai. 21Vatu aes tatavera natuka la jojovi sivo isana tamlohi, puhoniramatematea la tikeli na kilo mo ngavuluvati (40). Pani tamlohi la kali God matanrongohaji sasati atu mo tavera jea.

17Harai Malele Peresi Pa Maji Jala Sasati Atu

1 Ale vonan la angelo atu matea hin laharatumo limaravrua sei la lo tauri na norajilivi, mo mai isaku mara, “O mai, a pavujangiho na talai non harai malele atu sei

mo lo sakele na wai matuvana, 2 ale supemata varama la vai na mauri maji peresia,ale tamlohi na varama la drong na nonamauri maji tinatinapua.” 3 Ale angelo atumo laviau na vano na suihan Tanume Tapuna jara hasetoho matea. Hin jara atu nahite na harai matea mo lo sakele na majijala sasati hahara roroha matea, ale majijala sasati atu mo lavi na hija matuvana naepena la lo kali God, ale na hite na patunamo limaravrua, ale palana mo sangavulu.4Harai atumo ruruna ruruperavumajhinamo perpel, ale mo hahara roroha, ale moruru na gold peresi na vatu vilasi ruhuruhuperesi na hurutavila. Na limanamo lo taurina paniken waen matea la vaia na gold momarivi na nona posposi lumiha peresi nanona posposi viriu. 5 La uli na hija mateana pungorina raramina mo vara:

Enau Taon TaveraMatan Babylon

Tina Ha Rai MalelePeresi Na Posposi Lumiha

Mata Varama6Ale na hite harai sati atu mo drong na raetapuhi non God peresi na rae tuetueni nonIesu. Na hitea na marurahi tavera hinia.

7 Pani angelo atu mo vereau hinia mara,“Ko marurahi mata sava? A pa vereulihona raraminharai nike peresimaji jala sasatiatu mo lo sakele hinia sei patuna mo li-maravrua, ale palana mo sangavulu. 8Majijala sasati atu ko lo hitea mo lo toho, paninake mo tihai, ale i sopo tuai i pa maluehin koko tavera jea atu sei mo sivo atanojea na lolo varama mata mateia i mai, alei pa vano na nona komo. Ale tamlohi tarina varama sei God mo sopo uli na hijarana Puku mata Mauri tiroma moiso mo patapulo vai na varama, la haratu natu, lapa marurahi tavera hin maji jala sasati atumatan mo lo toho tiroma moiso, ale motihai, ale i pa mele pala.

9 Ale tea vara i tamlohi lelevosahi, i palevosahi hinau nike. La patuna sei molimaravrua enira vutivuti atu mo limar-avrua sei harai atu mo lo sakele hinira. Lavutivuti atu la rarami na supe mo limar-avrua. 10 Supe mo lima hin la haratu lajovi moiso, ale matea mo lo toho nake, alematea mo sopo lo mai, ale i pa mai, paniGod i pa majinga hinia mata makomo ranipurongo. 11 Ale maji jala sasati atu sei mo

Page 327: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 17:12 324 Revelation 18:16lo toho tiroma moiso, pani nake mo tihai,enia i pa halimaravtolura, pani enia vonanla haratu mo limaravrua atu, ale enia i pavano na nona komo. 12Ale la palana atumosangavulu ko lo hitera enira supe mo san-gavulu sei la sopo lo lavi na suihara, pani lapa tauri na suiha sohena supe peresi majijala sasati atu mata makomo rani purongo.13 La supe atu romira mo matea, ale la silena nora suiha isan maji jala sasati atu varai tauri na suiha. 14 La pa vai na vuro peresiNatu Sipsip, pani Natu Sipsip i pa jeuramatan enia Moli nona Moli, ale Supe nonaSupe, ale la haratu la lo toho peresia, eniamo tovira, ale mo vironira, ale romira laromturu rilangi.”

15 Ale angelo atu mo verea isaku mara,“Wai matuvana atu ko lo hitera sei haraimalele atu mo lo sakele hinira, enira tam-lohi purongo peresi na vao matuvana,peresi na mara jara tinatinapua peresi naleo tinatinapua. 16 Ale la palana mo san-gavulu atu ko lo hitera peresi maji jalasasati atu, la pa rohu hin harai malele atu,ale la pa komoa, ale la pa vaia i malamala,ale la pa hania moiso la pa sulia na hapu.17MatanGodmo taua namapura vara la vaina masalona vara la mai matea na romira,ale la pa sile na nora suiha isan maji jalasasati atu vara i tauri na suiha, vavano retinon God la masese.

18 Ale harai atu ko lo hitea, enia taontavera sei suihana mo aulu na supe tari navarama.”

18Babylon Mo Jovi

1Hitahun harihi, na mele hite na angelotinapua matea mo lo sevuti na tuka. Eniamo lavi na suiha tavera jea, ale sasaraminamo vai na varama mo mera, 2 ale enia moulo na leo tavera matea mara, “Babylontavera, mo jovi, mo jovi! Enia mo maijara luhu nona tanume sasati, jara luhunona tanume lumiha tari, tau maji avuavulumiha tari, ale jara luhu nona maji jalasasati sei la lumiha, tamlohi la nikehira.3 Matan mara jara tinatinapua la inu nawaen mata opoia rilangi mata nona maurimaji, supe tari na varama la vai na heheperesia, ale tamlohi arearehi, la tavtavmata nona mauri maji.”

4Ale namele rongo na leo tinapuamateamo tai na tuka mara, “Noku tamlohi, ha

rovo hinia! Ha sopo pulutahi peresia nanona hehematan vara ha pa sopo lavi nonarongohaji sasati peresia, 5 matan nonahehe la takonahia mo sahe vara la tikeli natuka, ale Godmo tatamahu vara i aria matanona hehe. 6O vaia isana sohen haratu movaia isana nom tamlohi. O mele kelea auluvaha rua hin haratu mo silea isara. O vaiai inu na mana wai mata rongohaji i vaharua hin haratu mo lo silea isara. 7 Haraiatumo romaulu hinia hasena na nona hinatavtav matuvana, ale o vailejilejia, o vai naromina i sati matan enia mo verea mara,‘Na sakele sohena vesupe matea, enau a pasopo malepu hin te rani teni a pa romsati’.8 Matan hinau atu nona rongohaji sasatila pa mai isana na rani matelete purongo,mateia, romsati, alemarua, hapu i pa komona tarapena, matan Moli God suiha, eniaharatu mo aria.”

9 Ale supe mata varama sei la vai namauri maji peresia, ale la lavi na tavtavmatana, la pa tangisia hin rani atu vara lahite na asu tarapena i lo koru. 10 Ale lalo turu asau hinia matan la matahuni nanona rongohaji, ale lara, “Rani sasati, ranisasati mo mai isam taon tavera, ko taonsuiha, Babylon! Matan, vila ruhu purongo,nom talai mo mai isam.” 11 Tamlohiarearehi na varama la pa tangi, ale la tang-tangi matana, matan tea mo sopo voli nanora hinahinau, 12 nora gold, silver, vaturuhuruhu, hurutavila, ruru ruhu, ruru per-pel, silk, ruru hahara roroha, vipahai ponaruhu tinatinapua, hinau la tai narihira nahuru elephant, hinau la vaira na vipahairuhuruhu jea, bronze, aen peresi na vatusei marble, 13 cinnamon peresi na spaes seitamlohi la lo hanhani peresira, hasori, ha-sori sohena myrrh peresi na frankincense,waen, wel mata olive, flaua ruhu, wit, bu-luk, sipsip, hos, kart mata vuro peresi naslev, enira tamlohi mauri.

14 Ale leo atu mo mele verea mara, “Lavua atu sei mapum mo lo opoira la rovohinihomoiso peresi na nomhina ruhuruhuperesi na nom lakolako ruhuruhu la tihaiisam, ale o pa sopo eri mele hitera hin terani.”

15 Tamlohi arearehi matan la hinau sei,la tavtav matana, la pa turu asau matanla matahuni na nona rongohaji, la tangi latangtangi, 16 lara, “Rani sasati, rani sasatiisan taon tavera, haratu sei mo lo ru naruru ruhu, ale mo lo ru na ruru perpel, ale

Page 328: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 18:17 325 Revelation 19:12ruru hahara roroha. Mo ru na gold peresina vatu ruhuruhu, peresi na hurutavila,17 pani vila ruhu purongo, nona tavtav latihai!”

Captainmata lanis tari peresi na tamlohivoko na lanis peresi na tamlohi la lo lingiraperesi la haratu la lo vai na mania na tasila turu asau, 18 ale la tangi aulu matan lahite na asuna mo lo koru lara, “Sava taonmo sohen taon tavera akerihi!”

19Ale la lo tangi aulu, ale na nora romsatila pulahi na tangotango na patura, ale lara,“Rani sasati rani sasati isan taon tavera!Haratu sei la lo maro na lanis na tasi latavtav matan nona tavtav, pani vila ruhupurongo, mo maroe, 20 ale matana, tuka oavulahi peresi na tapuhi non God peresi navaharule peresi na provet, matan God mosile na talai isana matamim.”

21 Ale angelo rilangi matea mo lavi navatumatea sohena vatu taveramateamatapete na piri wit, ale mo pulahia mo sivona lolo tasi, ale mo ulo mara, “Hin malelerilangi akerihi natu, taon tavera matanBabylon i pa jovi hinia, ale la pa sopoeri mele hitea hin te rani, 22 ale Baby-lon, roroan la haratu la lo roro na puetangtangi, ale tamlohi roro, ale haratu lalo roro na flute, ale haratu la lo tiv natrumpet la pa sopo eri mele rongora nalolom, ale tamlohi erieri la lo vai na noravavahinau hiniho, la pa sopo mele hiterahiniho hin te rani, ale roroa mata petena wit la pa sopo mele rongoa hiniho hinte rani, 23 lamu la sopo eri mele memerahiniho hin te rani, ale leo tamlohi i palahi peresi na nona harai la pa sopo erimele rongora hiniho hin te rani, matannom tamlohi arearehi tiroma enira tam-lohi tataveramata varama, pani nake sava?Ale nommahumo halu namara jara tinati-napua tari, 24 ale rae provet peresi na raetapuhi non God peresi na raen la haratu kovilimateira na varama mo lo toho hiniho.”

19La Lalavete Na Tuka

1 Hitahun haratu na rongo na hinaumatea mo sohena leo vao tavera matea natuka mo ulo mara, “Hasohaso God! Godenia Jujuri! Hasohasona tavera peresi nasuiha, enira non nora God, 2 matan nonaaria la tataholo, ale la vokevokematan eniamo ari tina harai malele atu sei mo lo komona varama na nona posposi viriu, ale God

mo kele na rae nona volitusi sei la lo tohona liman harai malele atu.” 3Ale vao taveraatu la mele ulo lara, “Hasohaso God! Asunharai malele atu i pa sahe aulu, rani tui tuitarea.”

4Ale la tamlohi aulu atu mo ngavulu ruamo vati (24) peresila hinau mauri atu mo vati la juruvi popoviatano na lepa, ale la lotu God mo lo sakelena nona jara sakele nona supe. La ulo aululara, “Amen! Hasohaso God!”

5Ale leomateamo tai na jara sakele nonasupemara, “Hasohaso nora God kamimmoisoiso nona volitusi sei ka lo sile na olooloisana, haratu la aulu peresi la haratu sei laatano.”

6 Ale na rongo na vavaore nona vaotavera matea mo sohena rum tasi tavera,mo sohena roroa piri matuvana, mo ulomara, “HasohasoMoli nora God, enia suihaaulu atu mo tavera jea mo lo sakele nanona suiha. 7 Ra avulahi ra avulahi tavera,ale ra sile na hasohaso tavera isana matanlahi non Natu Sipsip mo masese, ale nonaharai mo hase tatamahunia. 8 God mosilea vara i ruru na ruru lulu mera movokevoke.” Matan ruru lulu atu, mo lorarami na vavahinau ruhu nona tapuhi.

9 Ale angelo atu mo verea isaku mara,“O uli harihi: Avulahi isan la haratu lausira vara la pa mai na hanhani lahi nonNatu Sipsip.” Ale mo mele verea mara,“Retivararuhu sei la tai isan God.”

10 Ale na jovi na juruvi popovi atano napalona vara a lotua, pani mo verea isakumara, “O pa sopo vai hinau atu! Enau voli-tusi matea sohem peresi na vorai peresi navevorai, la haratu la lo taurilati na vujanginon Iesu. O lotu God.” Vara tamlohi lalo vereuli Iesu enira la lo retimangovi nasuihan Tanume Tapu.

Reti Non God Mo Vai Na Vuro11 Ale na hite tuka mo roi, e! Hos lulu

matea, ale haratu mo lo sakele na hos latovia:

Romturu Rilangiale

Vara Ruhuale nona aria mo tataholo, ale mo vai navuro. 12 Ale matana mo sohena pepe hapumatea, ale rongorongo matuvana nonasupe aulu jea la lo toho na patuna, ale hijamatea mo lo toho hinia, pani enia hasenapurongo mo levosahia.

Page 329: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 19:13 326 Revelation 20:12

13 Mo ruru na ruru peravu matea larurunia na rae, ale hija sei la tovia hiniaenia:

Reti Non God14Ale vao tamlohi vuro tavera na tuka la

lo usuria hin hos lulu atu, la ruru na rurululu ruhu la vokevoke. 15 Na jingona, sitavoro tavalu rua matea mo lo malue hiniavara i vilijovjovi na mara jara tinatinapua.I pa kilaura peresi na maja aen mata tama-jira hinia, mo varasi na koko varavarasimata lolokoru sasati mata talai lolokorunon God mata hehe sei enia suiha aulu atumo tavera jea. 16 Ale hija matea la ulia nanona ruru peresi na vosena mara:

Supe nona SupeMoli nona Moli

17Moiso, na hite na angelo matea mo loturu na alo, ale mo ulo na leo tavera mateaisana maji avuavu tari sei la lo avuavu auluna masapa mara, “Ha sinai! Ha pulutahimata hanhani tavera non God, 18 matanvara ha pa hani na visihon la haratu lasupe, peresi la haratu la patu tamlohi matavuro, peresi la haratu la lo tauri na suiha,peresi na hos peresi na tamlohira, peresila haratu la materi, haratu la slev, tamlohiaulu peresi na tamlohi purongo.”

19Alenahite pamaji jala sasati atu peresina supe tari na varama peresi na nora vaotamlohi vuro la mai jara matea vara la vaina vuro peresi haratu mo lo sakele na hostolu na nona vao tamlohi vuro. 20 Alela tauri maji jala sasati atu peresi provethaluhalu atu, enia haratu mo lo vai namatamata tavera na nahon maji jala sasatiatu sei mo lo halu la haratu la lo lavi nanona taipulu, ale la lo lotu na tamasina.La pulahi maji jala sasati atu peresi provethaluhalu atu la pa lo mauri, la sivo hin tasihapu sei mo lo hani na vatu tutuni matavolkeno. 21Ale isoisora, la mate hin pa sitatavalu rua atu sei mo lo malue na jingonharatumo lo sakele hin pa hos atu, ale majiavuavu tari la masu marari na visihora.

20Tauni 1000

1Moiso, na hite na angelo matea mo taina tukamo lo lavi na kiamatan koko taverajea atu sei mo sivo atano jea na lolo varamamata mateia na limana, ale mo lo tauri najen tavera matea. 2 Mo taurilati dragonatu, enia mata sasati atu matan tuai sei latovia Tiapolo teni Setan, 3 ale angelo atumo pulahia mo sivo hin koko tavera jea atu

sei mo sivo atano jea na lolo varama matamateia, ale mo pelati horoa, ale mo ringeavara dragon atu i pa sopo eri mele haluna mara jara tinatinapua vavano i tikeli natauni i tari vahatea (1000)i vano, ale hitahuna i pa mele materi matamakomo rani purongo.

4 Ale na hite te jara sakele nona supeperesi haratu la lo sakele hinira sei la silerana suiha vara la ari, ale na hite namaurin latamlohi atu sei la tai roto na patura matanla lo vereuli Iesu, ale mata reti non God.Enira la sopo lotu maji jala sasati atu tenitamasina teni la lavi na nona taipulu napungorira teni na limara. Enira purongola mele mauri vara la tauri na suiha vara laaulu peresi Kristo mata tauni i tari vahatea(1000).

5 Haranike enia tiroma sauteterahi.Haratu la sopo mauri la pa sopo eri melemauri i tikeli na isoison tauni atu mo tarivahatea (1000). 6Avulahi tavera isanla haratu la tapuhi non God sei la turu natiroma sauteterahi, matan harua mateia ipa sopo eri taurira na suihana. Enira la papris non God peresi Kristo, ale la pa auluperesira mata tauni i tari vahatea (1000).

Isoison Setan7 Ale na isoison tauni atu mo tari va-

hatea (1000), la pa teri Setanna nona ima rilangi, 8 ale i pa malue varai halu na mara jara tinatinapua la toviraGog peresi Magog vara i pulutahira na jaramatea vara la vai na vuro; evira mo sohenaevi oneone na tasi. 9 Ale enira la hahaurotona jara tari na varamavara la ralihi vaotapuhi tavera atu la lo toho ralihi hin taontavera atu God mo opoia, pani hapu mo taina tuka mo jovi isan la haratu la lo mai mohani tihaira. 10Ale la pulahi Tiapolo haratumo lo halura peresi pa maji jala sasati atuperesi pa provet haluhalu atu, la sivo hintasi atu sei mo lo hani na vatu tutuni matavolkeno, ale la pa vailejlejira na rani napongi ea mata rani tui tui tarea.

Aria Tavera Non God11Ale na hite na jara sakele mo lulu non

God, ale enia mo lo sakele hinia. Varamaperesi na tuka la rovo na nahona, la tihaijejeu. 12 Ale na hite la haratu la mate,haratu la tamlohi aulu peresi la haratu latamlohi purongo, la lo turu na naho jarasakele nona supe, ale puku la roi, ale pukutinapua matea mo roi enia — Puku mata

Page 330: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 20:13 327 Revelation 21:20Mauri. La ari la haratu la mate na sava laulia hin la puku atu, mo tataholo na hinautari la lo vaira na maurira.

13 Tasi mo sile la haratu la mate hinia,ale mateia peresi na varama mata mateiala sile la haratu la mate hinira. Ale laarira enira hatehateahi usuri na sava lalo vaira na maurira. 14 Moiso, la pulahimateia peresi na varama mata mateia natasi hapu. Nipu hapu atu la tovia HaruaMateia. 15Vara tea hijana la sopo hitea naPuku mata Mauri, enia, la pulahia mo sivona tasi hapu.

21Tuka Paro Peresi Na Varama Paro

1 Hitahuna, na hite na tuka paro mateaperesi na varama paro matea. Tuka tuaiperesi na varama tuai la tihai moiso, alemo sopo te tasi hinia. 2 Ale na hite taontapu atu — Jerusalem Paro, mo lo tai auluna tuka isan God. Mo sohena harai mateamo ruru na ruru lahi mo tatamahu matantuana.

3Ale na rongo na leo taveramateamo taina jara sakele nona supe, mo verea mara,“Ka hitea! Nake, jaran God sei mo lo tohohinia, i pa toho peresi na tamlohi. I pa tohoperesira, ale enira la pa nona tamlohi, aleGod hasena i pa toho peresira, sohena noraGod. 4 I pa kamoti na wai matara tari namatara, i pa sopo te mateia, romsasati tenitangi teni epe varihaji, matan hinaumatantuai la tihai.”

5 Ale haratu mo lo sakele na jara sakelenona supe mo verea mara, “Ale ha lev-osahia! Na lo vai na hinau tari la paro.”Ale mo verea isakumara, “O uli hinau nike,matan la reti nike, o pa eri rasura, ale lavararuhu.” 6Alemomele verea isakumara,“Mo isoiso! Enau pulo hinau tari! Enauisoisona! Enau tapulo hinau tari! Enauhitahu hinau tari! Isan haratu momarohu,a pa silea hin patu wai mauri atu, mosopo te volina. 7 Haratu mo jeu na nonameresahi i pa lavi la hinau atu. Enau a panona God, ale enia i pa natuku.

8 Pani isan la haratu romira mo soporilangi; teni haratu la lo vahari na norarasua; haratu posira la lumiha; teni haratula lo vilimatei na tamlohi; teni haratu lalo vai na posposi viriu; teni haratu la lomahumahu na suiha tanume; teni haratula lo lotu na hinau mo sopo God, ale haratula lo halu, jarara enia tasi hapu atu sei mo

lo hani na vatu tutuni mata volkeno, eniaHarua Mateia.”

Jerusalem Paro Mo Tai Na Tuka9 Ale na hite na angelo matea mo mai

isaku, enia vonan la angelo atu mo limar-avrua sei, tiroma la lo lavi na jilivi molimaravrua sei lamarivi na rongohaji sasatimo limaravrua, ale mo verea isaku mara,“O mai, a pa vujangiho hin harai atu i palahi, enia naroun Natu Sipsip.” 10 Ale an-gelo atu mo laviau na suihan Tanume Tapuna sahe aulu na patu vutivuti taveramatea.Angelo atu mo vujangiau hin taon tapuatu Jerusalem, mo lo tai aulu na tuka isanGod, 11 sasaramin God mo lo malue hinia,mo mera ruhu sohen vatu vilasi ruhuruhumatea, sohen vatu atu jasper majhina moheja rau, ale mo hahara, mo niro ruhusohena crystal glas. 12 Taon tavera aturopena mo tavera mo aulu, ale mataruanamo sangavulu romana mo rua, ale angelomo sangavulu romana mo rua la lo turuhin la matarua atu. Hin la matarua atula uli la hija tavtavuin Israel atu mo san-gavulu romana mo rua na 13 tavaluna vanoOpae mataruana mo tolu, tavaluna saheAuta mataruana mo tolu, tavaluna sivoTahuna mataruana mo tolu, ale tavalunasivo Marino mo tolu. 14 Ropen taon taveraatu, pulona mo sangavulu romana mo rua,ale hija vaharulemo sangavulu romanamorua non Natu Sipsip la lo toho hinira.

15 Haratu mo lo retireti isaku mo taurina ava matea la vaia na gold vara i ava nataveran taon tavera atu tolu na mataruanaperesi na ropena. 16 Ale avana mo sohenharihi: taverana peresi na peravuna la so-hesohera purongo, ale taverana peresi naperavuna peresi na auluna avara mo tikeli12,000 stadia (2,220 km) enirahatehatea. 17Moiso mo ava na aulun ropeatu mo tikeli 144 cubit (66 m) angelo seimo ava harihi mo tataholo na tamlohi la loava hin pongi atu.

18 Ropena la voroa na vatu ruhuruhu seijasper, ale taon tavera atu la vaia na goldvokevoke mo niro sohena glas. 19 La puloropen taon tavera atu la lakolakora na vatuvilasi ruhuruhu sei majhira la tinatinapua.Tiroma vatu enia jasper, haruana enia sap-phire, hatolura enia agate, havatira eniaemerald, 20 halimara enia onyx, halimar-avera enia carnelian, halimaravruara enia

Page 331: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 21:21 328 Revelation 22:16chrysolite, halimaravtolura enia beryl, hal-imaravatira enia topaz, sangavulura eniachrysoprase, sangavulu romana matearaenia jacinth, sangavulu romana mo ruaraenia amethyst. 21 La vai la matarua atu mosangavulu romana mo rua na hurutavilatavera mo sangavulu romana mo rua, alemalele na lolon taon tavera atu la vaia nagold mo niro sohena glas.

22 Na sopo hite te Temple na lolon taontavera atu, matan Moli God enia suiha atumo tavera jea peresi Natu Sipsip enira natu,nona Temple. 23 Ale taon tavera atu mosopo opoi na alo peresi na vitu vara lasasarami hinia matan memeran God molo sasarami hin taon tavera atu, ale NatuSipsip enia nona lamu.

24 Mara jara tinatinapua la pa hahauna memerana, ale supe tari na varamala pa lavi na nora tavtav la sivo hinia,25 Ale mataruana la pa sopo pelati hin terani hatea matan mo sopo te roroha matavutepongi.

26 Mara jara tinatinapua la pa lavi nanora tavtav peresi nora na nora oloolo launu na lolona. 27 Pani i pa sopo te hinalumiha hatea i eri unu hinia teni haratuposira mo lumiha teni haratu la halu, panila haratu purongo sei la lo uli na hijara nalolo Puku mata Mauri non Natu Sipsip.

221 Ale angelo atu mo vujangiau hin wai

roro mata mauri atu sei mo niro sohenaglas sei crystal, ale mo lo roro mo lo maluena jara sakele nona supe nonGod enia NatuSipsip. 2Alemo roro usuri na livuhamaleletavera hin taon tavera atu. Na tavalun wairoro atu hatehateahi vipahai sei mo lo silena mauri peresi na vuana mo sangavuluromana mo rua tinatinapua, la mena navitu hatehateahi na tauni matea, ale raurala pa vai mamahuni na rojoa nona marajara tinatinapua. Gen 2.9

3 I pa sopo te hinau hatea God i pa rohuhinia atu, matan jara sakele nona supe nonGod peresi Natu Sipsip i pa lo toho ea, alenona volitusi la pa lotua. Zec 14.11;Gen 3.17 4 Ale la pa lo hite na nahona, alehijana i pa toho na pungorira. 5Vutepongii sopo eri mele pala, ale la haratu la lo tohoea, la pa sopo eri opoi namemera lamu tenialomatanMoli God enia i pa sasarami isara

moiso, enira la pa tauri na suiha mata ranitui tui tarea. Isa 60.19; Dan 7.18

I Pa Sopo Tuai Kristo I Pa Mai6Ale angelo atumoverea isakumara, “La

reti atu o pa eri rasura, ale la vararuhu. AleMoli eniaGodmata tanumeprovet, ale enianatu, mo rule na nona angelo vara i vujangina sava God mo vironia vara i pa masese ipa sopo tuai isana nona volitusi.”

7 Iesu mo verea mara, “Ha lo levosahia!A pa mele mai i sopo tuai! Avulahi isan laharatu la lo taurilati la reti hin puku mataretimangovi nike.”

8 Enau John, enau natu na hitea, ale narongo la hinau nike, nara na rongora, alena hitera, na juruvi popovi atano na palonangelo atu mo lo vujangiau hin la hinau seivara a lotua, 9 pani angelo atu mo vereaisaku mara, “O sopo vaia sohena! Enauvolitusi matea sohem peresi na voraim laprovet tolu la haratu la oloolo na reti hinpuku nike. O lotu God!”

10 Ale mo verea isaku mara, “O sopojarohi na reti mata retimangovi hin pukunike, matan i pa sopo tuai la pa masese.11 Haratu mo lo vai na hehe, i pa lo vai nahehe; haratu romina mo lumiha, romina ipa lo lumiha; ale tamlohi tataholo i pa lovai na hina tataholo, ale haratu mo tapu ipa lo tapu.”

12Ale Moli mara, “Ka levosahia! Enau nalo mai vila, ale a pa sile na voli tamlohi tarii tataholo na sava la vaia moiso. 13 Enau natiroma na hinau tari, enau na isoiso hinautari, enau pulo hinau tari, enau na hitahu,enau tapulo hinau tari, enau isoiso hinautari.”

14 Avulahi isana tamlohi tari sei la lohoje na nora ruru peravu matan vara la patataholo vara la hani na vuan vipahai atusei mo lo sile namauri, ale la pa eri unu hintaon tavera atu na mataruana. Gen 2.9;3.22 15Pani na jingoima hin taon tavera atu,viriu sei haratu la lumiha peresi na tam-lohi mahumahu na suiha tanume peresiharatu posira la lumiha peresi na tamlohivilimatei na tamlohi peresi la haratu la lolotulotu vono, ale tamlohi tari sei tarea laopoia vara la lo halu.

16 “Enau Iesu, enau na rule na nokuangelo vara i vereuli la hinau tari seiisamimmata vao kalesia tari. Enau tahisanmahapin Supe David, ale enau na majouralavuho sei mo memera.”

Page 332: World English Bible · 2021. 1. 9. · Contents Matthew . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Mark ...

Revelation 22:17 329 Revelation 22:21Isa 11.1, 10

17 Ale, Tanume Tapu peresi harai atui pa lahi lara, “O mai!” Ale isan haratumo eri rongo, o verea vara “O mai!” Aleisan haratu mo marohu, “O mai!” Ale isanharatu mo opoia, o lavi na wai mata maurimo sopo te volina.

18 Haranike enia noku retiroaroahaiisana tamlohi tari sei la rongo la reti mataretimangovi hin puku nike. Deut 4.2; 12.32

Vara tea i mele tau te reti tinapua nasava la ulia moiso, God i pa tau la rongohaji

sasati atu puku nike, mo lo verea isana.19 Ale vara tea i lavi narihi te reti hinretimangovi nike, God i pa lavi narihi narungana hin vipahai atumata mauri peresitaon tapu atu sei la uliuli matana hin pukunike.

20Ale haratu mo lo vereuli la hinau nikemara,

“Io, enau na lo mai vila!”Amen! O mai Moli Iesu!21 Romruhu non Moli Iesu i toho isamim

mo isoiso. Amen.