Wągrowiec 2016

Carl Hermann Busse (1872-1918)

Wiersze

Carl Hermann Busse (1872-1918)

Wiersze

T³umaczenia: Danuta Chosiñska, Karol Kruœ.Biogram poety: Sebastian Chosiñski, Danuta Chosiñska.

Wiersze pochodz¹ z tomików:• „Gedichte“, A. G. Liebeskind, Stuttgart 1892,• „Neue Gedichte“, J. G. Cotta‘schen Buchhandlung,

Stuttgart 1896,• „Vagabunden. Neue Lieder und Gedichte“, J. G. Cotta‘schen

Buchhandlung, Stuttgart und Berlin 1901.Zdjêcia:• na stronie tytu³owej: Carl Busse (Ÿród³o: „Vollendete und Rin-

gende. Dichter und Dichtungen der Neuzeit”, Richard MariaWerner, Lipsk 1900),

• strona 8: Carl Busse jako ¿o³nierz w czasie I wojny œwiatowej(Ÿród³o: obraz nieznanego malarza rosyjskiego - Muzeum Hi-storyczne w Hannowerze, fotografia w posiadaniu prawnukapisarza Andreasa Burhardta),

• strona 15: Carl Busse w Kopenhadze, wrzesieñ 1892 roku (Ÿród³o:Hochschul- und Landesbibliothek Rhein Main in Wiesbaden,Hs. 396, Nr 566.),

• strona 64: nagrobek Pauli i Carla Busse na cmentarzu w Berlinie-Zehlendorf - stan obecny (Ÿród³o: Archiwum Sebastiana i Da-nuty Chosiñskich).

Przedsiêwziêcie realizowane w ramach projektu„W¹growiec: czas odnaleziony”

przezW¹growieckie Stowarzyszenie Spo³eczno-Kulturalne

im. Stanis³awa Przybyszewskiego,Ognisko Pracy Pozaszkolnej w W¹growcu

orazI Liceum Ogólnokszta³c¹ce im. Powstañców Wielkopolskich

i Gimnazjum nr 1 Gminy W¹growiec im. Marii Konopnickiej;

wspó³finansowane przez Urz¹d Gminy W¹growiec.

Spis treœci

Wstêp ................................................................................... 7

Za bia³ymi firankami ........................................................... 10Hinter den weißen Gardinen ............................................... 11¯ycie ................................................................................... 12Das Leben ........................................................................... 13Pocieszenie .......................................................................... 16Ermunterung ........................................................................ 17Tajemnica duszy .................................................................. 18Seelengeheimnis .................................................................. 19Niepokój .............................................................................. 20In Unrast .............................................................................. 21G³os têsknoty ....................................................................... 22Stimme der Sehnsucht ......................................................... 23Jutta ...................................................................................... 24Jutta ..................................................................................... 26Z powrotem w ojczyŸnie ..................................................... 28Wieder in der Heimat .......................................................... 29Zgubiona .............................................................................. 30Perdita ................................................................................. 32Graj¹c w 66 ......................................................................... 34Beim Sechsundsechzig ........................................................ 35Po balu................................................................................. 36Nach dem Balle ................................................................... 37Wyœniony obraz ................................................................... 38Traumbild ............................................................................ 40Motyl ................................................................................... 42Der Schmetterling ............................................................... 43

6

Ty! ....................................................................................... 44Du! ...................................................................................... 45Przysz³oœæ ........................................................................... 46Zukunft ............................................................................... 47Opuszczona ........................................................................ 48Die Verlassene .................................................................... 49Na schodach ........................................................................ 50Auf der Treppe .................................................................... 51Huœtawka ............................................................................ 52Die Schaukel ....................................................................... 54My trzej .............................................................................. 57Wir drei ............................................................................... 58O Carlu Hermannie Bussem s³ów kilka… .......................... 60Notki o autorach .................................................................. 63

7

Wybór wierszy Carla Bussego, umieszczony w tym zbiorze,to próby t³umaczeñ niewielkich fragmentów twórczoœci tego nie-mieckiego pisarza, który w XIX stuleciu by³ uczniem Królew-skiego Gimnazjum Klasycznego, czyli dzisiejszego I LiceumOgólnokszta³c¹cego w W¹growcu. Wiersze te charakteryzujesilna ekspresja liryczna (w wiêkszoœci s¹ to wiersze mi³osne),która ³¹czy siê z g³êbok¹ zadum¹ nad przemijaniem, zmienno-œci¹ natury ludzkiej, czy wreszcie – w³asnym, g³êboko ludzkimniespe³nieniem.

Busse to przenikliwy obserwator ¿ycia, poeta operuj¹cy suge-stywnymi obrazami („¯ycie”), odwo³uj¹cy siê do wra¿liwoœcii wyobraŸni czytelnika, czêsto wracaj¹cy do zdarzeñ z czasówswej m³odoœci, a wiêc – choæ nie pisze o tym wprost – w¹gro-wieckich inspiracji tej twórczoœci.

Warto pochyliæ siê nad jego poezj¹, tak¿e dlatego ¿e nie by³aona t³umaczona na jêzyk polski. Wœród nietuzinkowych osóbw przesz³oœci zwi¹zanych z naszym miastem, które staramy siêprzypomnieæ w ramach projektu: „W¹growiec – czas odnaleziony”,Busse na pewno siê wyró¿nia.

Karol Kruœ

8

Carl Busse jako ¿o³nierz w czasie I wojny œwiatowej - Muzeum Historyczne w Hannowerze

9

Die Auswahl der Gedichte von Carl Hermann Busse in die-sem Heft, ist eine Probeübersetzung von einem kleinen Teil se-ines Schaffens. Der, in den Anfängen des 20. Jahrhunderts, be-kannte Schriftsteller, Lyriker und Literaturkritiker, war ein Schülerdes Königlichen Gymnasiums zu Wongrowitz (das heutige I Li-ceum Ogólnokszta³c¹ce im. Powstañców Wielkopolskich).

Seine Gedichte - vor allem sind das Liebesgedichte - zeich-nen sich aus durch starken lyrischen Ausdruck, tiefes Nachden-ken über die Vergänglichkeit und den menschlichen Zwiespalt.

Busse ist ein scharfsinniger Beobachter, er schafft betörendesuggestive Bilder (z.B. „Das Leben“), greift auf die Feinfühlig-keit und das Vorstellungsvermögen des Lesers zurück. Aus derWongrowitzer Jugendzeit schöpft er Inspirationen für sein dich-terisches Werk. Seine Gedichte wurden nie ins Polnische über-setzt, deshalb lohnt es sich, etwas Zeit der Lektüre dieses Heftszu widmen.

Im Rahmen des Projekts „W¹growiec: die gefundene Zeit“versuchen wir den außergewöhnlichen Persönlichkeiten, die mitder Stadt verbunden waren, ein neues Leben zu schenken. Damitsoll auch Carl Hermann Busse aus der Vergessenheit geholt wer-den.

Karol Kruœ(t³umaczenie Danuta Chosiñska)

10

Za bia³ymi firankami

Za bia³ymi firankamisiedzieliœmy obojei rój pszczó³ przez otwarte oknomkn¹c oplata³ nas dwoje.

Wiatr zasn¹³ nad traw¹,œwiat ca³y by³ we œniei ruch traw gdzieœ w wazonie,jakby wazon mia³ wznieœæ siê.

I obrazy na œcianach,nie widzia³em ich w koñcu,tylko d³onie twe bia³e,przeœwietlone przez s³oñce.

11

Hinter den weißen Gardinen

Hinter den weißen GardinenSaßen wir beide allein,Es zogen summende BienenDurchs offene Fenster herein.

Der Wind schlief über dem Rasen,Es stand die Welt im Traum,Es schwankten in den VasenDie bunten Gräser kaum.

Die Bilder an den Wänden,Die Bilder sah ich nicht...Auf deinen weißen HändenSpielte das Sonnenlicht.

„Gedichte“ (1892)

12

¯ycie

To cudny korowód ¿ycia,nasz jak¿e niezwyk³y œwiat,ilu pnie siê bezwzglêdnie ku górzepo grzbiecie tego, co spad³.

I tak p³ynê w podró¿y po kraju,widzê studnie, a w studniach mu³,stare wiadro schodz¹ce wci¹¿ ni¿ej,potem w górê i znów cicho w dó³.

¯uraw ramiê drewniane podnosi,d³ugie ramiê pod niebo siê wzbi³o,wiadro tylko westchnê³o boleœnie,milcz¹c posz³o na dno i wróci³o.

Potem dumnie siê wspiê³o ku górze,w stronê œwiat³a pod niebo sz³o,¿eby spojrzeæ smutno przez chwilê,zg³êbiæ studni zm¹cone dno.

To zupe³nie jak w ¿yciu naszym,ruch przemienny dzielony na pó³,w ci¹g³ej zmianie wznoszenie, spadanie,ruch ¿urawia raz w górê, raz w dó³.

I ten obraz mnie nagle zbudzi³,tak jak wiosna, na któr¹ siê czeka,mo¿e w bólu, który noszê w sobie,jest nadzieja dla drugiego cz³owieka.

13

Das Leben

Es ist ein toller ReigenUnd ein tolle Welt,Der eine kann nur steigen,Wenn schon der andre fällt.

Im Land auf einer ReiseSah ich viel Brunnen stehn,Den alten Eimer leiseDrin auf- und niedergehn

Und fuhr die BrunnenstangeEmpor ein gutes Stück -Der Eimer seufzte bangeUnd ging zum Grund zurück.

Und ward er stolz nach drobenZum Licht zurückgelenkt,Hat traurig sich von obenDer Brunnenschaft gesenkt ...

Das ist so ganz das Leben,Der wechselvolle Lauf,In stetem Wandel schwebenAuch wir hinab, hinauf.

Das Steigen und das FallenZeigt, wie zu jeder Frist,Der Wechsel nur von allemAllein beständig ist.

14

Doch hat trotz aller SchauerDas Gleichnis mich erfrischt:In seine trübe TrauerIst auch ein Trost gemischt.

Der Trost, der mir im HerzenWie Ostersonne glüht:Daß oft aus meinen SchmerzenDes andern Glück erblüht.

„Gedichte“ (1892)

15

Carl Busse w Kopenhadze,wrzesieñ 1892 roku

16

Pocieszenie

Wysoko g³owa, a potok ³ezod³ó¿my mo¿e na jutro,bo przecie¿ wszystko przeminie wnet,z czasem troski te¿ umkn¹.

W walce o Teraz i co ma byæ,prê¿ymy musku³ów k³êby,wiêc jeœli ¿ycie ci¹gnie nas w dó³,zaœmiejmy mu siê przez zêby.

Lecz szczêœcie mo¿e oddaliæ siêz kawa³kiem twojego serca,wtedy na dobre przyczepi siêdo ciebie ból, ten szyderca.

I nie pomo¿e koœcielny œpiew,nie wyprze troski, co wszêdzie,wiêc mo¿e zanuæ tê star¹ pieœñ:„ przecie¿ tak wiecznie nie bêdzie“.

Rok siê zaczyna i koñczy znów,zrêczne masz d³onie, nie znikniesz,szczêœcie zapuka do twoich drzwi,ca³e twe ¿ycie przeniknie.

17

Ermunterung

Nun hoch den Kopf, und den Thränenfluß,Den laß nur fort bis morgen,Wie alles hier vorüber muß,So auch die Zeit der Sorgen.

Im Kampf um die Zukunft und Gegenwart,Da spannt sich Muskel und Sehne,Und packt dich das Leben auch noch so hart,Zeig ihm nur lachend die Zähne!

Wenn dir ein Glück ins Weite ging,Mit ihm ein Stück vom Herzen,Und wenn sich klammernd an dich hingDie Zentnerlast der Schmerzen –

Dann bete du nur kein Kirchenlied,Das wird den Schmerz nicht vertreiben,Dann sing’ beim Wandern das alte Lied:Es kann ja nicht immer so bleiben.

Das Jahr geht ein und das Jahr geht ausUnd schaffst du mit rüstigen Händen,So schleicht sich das Glück von selbst ins HausAn allen Ecken und Enden.

„Gedichte“ (1892)

18

Tajemnica duszy

Co g³êboko w naszych duszach sekretnie siê chowa,tego nikt nie wie i nikt nie odkryje.Coœ tajemnie pulsuje, ka¿dy chcia³by to zg³êbiæ,ale TO siê rozrasta i ¿yje.

I ty sam nieœwiadomie œledzisz to, co ukryte,sam nie wiedz¹c, co dalej siê stanie.A¿ wybije godzina, gdy g³êboko w twej piersizabrzmi dzwon, œwiêto i zmartwychwstanie.

TO przychodzi tak lekko i ostro¿nie jak z³odzieji tak mocno siê wznosi ku ¿yciu.Czujesz jak o pó³nocy zagadkowo siê snuje,ale zawsze, zawsze w ukryciu.

I zrozumiesz, ¿e ty obcy sobie na zawszei to wszystko, co w tobie siê miota.Wnet wyp³ynie na wierzch ¿ycia ca³a potwornoœæ,ca³a twoja wewnêtrzna istota.

Bo coœ w tobie ¿yje i ukrywa siê w ciszyi zasad¹ siê staje powoli:¯aden œlad zostawiony tu samodzielnieprzecie¿ nie jest przypadkiem,wszystko jest z bo¿ej woli.

19

Seelengeheimnis

Was tief im Grund sich birgt,Keiner kann’s künden,Was heimlich Großes wirkt,Wer will’s ergründen?

Dir selber unbewußtLiegt es verschleiert,Bis es in tiefster BrustAuferstehen feiert.

Kommt wie der Dieb so sacht,Hebt sich zum Leben.Fühlst es um MitternachtRätselvoll weben.

Dann wird voll Graun dir klarDein innres Wesen,Daß fremd du immerdarDir selbst gewesen.

Daß etwas in dir istUnd lebt im stillen,Was einzig Richtschnur istFür deinen Willen,

Daß frei wir keine SpurHier ziehn auf Erden,Daß wir doch alle nurGeleitet werden.

„Gedichte“ (1892)

20

Niepokój

Tyle sta³o siê od kiedy rozesz³y siê nasze drogi,wiêc siêgn¹³em po stary sposób na troski:Wci¹¿ d³oñ ma na kieliszku i pieœñ sproœna na ustach,w towarzystwie hulaków radosnych.

Ale to nie pomog³o, wiêc rzuci³em kompaniêi boso ruszy³em na pla¿ê.Morze znów niespokojne, œlady stóp mych na piasku,przyp³yw chytrze zmy³ moje œlady.

Wiêc do cichych ogrodów z wyblak³¹ zieleni¹wszed³em, a kielichy kwiatów mnie nios³y.Nieuchronne, jak ¿ycie, nieustanne kwitnienie,serce puste – puls – czerwieni goŸdzik.

Las wysoki znów szumi we œnie moim dziwnym,a bluszcz sunie po pniach swoim biegiem.Ponad nimi gór dziko wygiête grzbiety,chmura gasi t³o ciemnym brzegiem.

A ja stojê i pytam, po co tu jestem,miêdzy pla¿¹ a gór mrocznych mow¹.Czy zostanie mi tylko wielka têsknotaza t¹ wiosn¹ minion¹ i tob¹, i tob¹.

21

In Unrast

Was that ich nicht, seit unser Weg sich schied!Ich griff in Gier zum alten Sorgenbrecher,Die Hand am Glas, mit manchem frechen LiedStahl ich mich ein ins Herz berauschter Zecher.

Es half mir nichts. Da ging ich ohne GrußUnd hob den Stab und kam zum Nordseestrande,Unstete Spuren ließ mein müder Fuß,Die Flut brach ein - sie löschten aus im Sande.

Windstille Gärten mit erschlafftem GrünBetrat ich dann; gezackte Kelche trugenBlutroter Nelken unbewegtes Blühn -Mein Herz bleib leer und meine Pulse schlugen.

Nun rauscht der Hochwald hier in meinen Traum,Moosflechten kriechen über schlanke Stämme,Darüber fort, um kühle Bergeskämme,Schleift eine Wolke ihren dunklen Saum.Ich aber steh’ und frag’: was soll ich hier?

Ob heller Strand; ob finstre Bergeslehnen, -O ewig bleibt mir dieses wilde SehnenNach meinem Frühling und nach dir, nach dir!

„Neue Gedichte“ (1896)

22

G³os têsknoty

W tê noc bezsenn¹ szepczê przy twoim ³ó¿ku,a ty pewnie znu¿ona t¹ mow¹.Bo czym by³em, a czym jestem dzisiaj dla ciebie,gdy œwiat ci¹gle odp³ywa, potem kwitnie na nowo?

Jestem tylko snem ciemnym, jak¹œ senn¹ mar¹,twoim pierwszym poca³unkiem pod drzewem jab³oni.Jestem tylko twego serca nieustannym zmartwieniem,wo³am ciê o œwicie i gdy zmierzch nas dogoni.

A ty p³yniesz dalej w purpurowe bezkresy,a ja frunê naprzeciw twojego istnienia.Twoje stopy zmêczone, usta piek¹ boleœnie,usta twoje usychaj¹ z pragnienia.

I twój g³os s³yszê, który wo³a do mnie,aby spe³niæ siê jak b³ysk, oœwiecenie.Przecie¿ widzê jak marzniesz i jak stajesz siê g³odna,ale ja to nie twoje spe³nienie.

Jestem tylko dŸwiêkiem, jestem tylko tchnieniem,twoje serce zamilknie zmêczone.I ja te¿ widz¹c, ¿e nasz œwiat wnet siê skoñczy,cicho odejdê w tê sam¹ stronê.

23

Stimme der Sehnsucht

Ich raun’ dir am Bette in schlafloser Nacht,Ich hab’ deine Tage so müde gemacht.Und was ich gewesen, und was ich dir bin.Das flutet in ewigem Wechsel dahin.

Ich bin ein dunkler, verworrener Klang,Der weit aus Thule herüberdrang,Ich bin deiner Jugend verblühender Traum,Dein erster Kuß unterm Apfelbaum.Ich bin deine heilige Herzensnot,Ich rufdich in Morgen- und Abendrot -Deine Felder verkommen, dein Pflug bleibt stehn.Es treibt dich in purpurne Fernen zu gehn,Und ich flieg dir voraus, und dein Fuß wird wund,Und immer verdürsteter brennt dein Mund.Und du schreist nach mir, nach Erfüllung und Licht,Wie du hungerst und frierst! und du findestmich nicht.Ich bin nur ein Klingen, ich bin nur ein Hauch,Dein Herz wird schweigen; dann schweig’ ich auch.

„Neue Gedichte“ (1896)

24

Jutta

Coœ za coœ, moda, która trwa,po œwiêcie znów wielkie sprz¹tanie,lecz piêkno nadal b³yszczy w nas,potem ju¿ tylko umieranie.

Gdy dziœ twych oczu ciemny blaskpowróci³ do mnie nag³ym ruchem,czu³em, ¿e jesteœ obok mniei Bóg modlitwy mej wys³ucha³.

I jak¿e jasny jest mój cel,gdy czas przyspiesza bez wytchnienia,a bliski planet naszych ruchbezwiednie pl¹cze czu³e tchnienia.

Bo promieñ kiedyœ z³amie siê,wychodz¹c z oczu Twoich g³êbi,i naszych pragnieñ ciemny splotprzemknie do œwiat³a, chc¹c siê spe³niæ.

Potem œwiat zniknie i my te¿,zapomnisz siê w moich ramionach.O jak¿e dziwny jest twój lot,ty ze mn¹ lotu tak spragniona.

A w³osy twe wzrusz¹ siê wnetmoimi poca³unkami,a¿ wszystko baœni¹ stanie siêi sny umrzeæ bêd¹ musia³y.

25

Wygiêta czerwieñ twoich ustdrogê do kresu sobie moœci,ka¿dego piêkna drugie dnoopada wolno ku nicoœci.

A kto do ognia zbli¿y siê,by szukaæ w szczêœciu ukojenia,do koñca drogi dotrze wnetwpadaj¹c w studniê zapomnienia.

A wiêc do œwiat³a niczym æma,choæ wiem, ¿e zniknê, zmierzaæ muszê.I ciebie spotka ten sam los,ogieñ przyci¹ga nasze dusze.

A jednak trudno poddaæ siê,bo nie skoñczona jeszcze bitwa,wiêc mo¿e w miejscu stanie czas,gdy ogieñ zdmuchn¹ nasze skrzyd³a.

26

Jutta

Die alte Regel: Tausch um Tausch,Nach jedem Fest nur Schutt und Scherben,Ein süßer, wilder SchönheitsrauschUnd langsam dann ein qualvoll Sterben. -

Als heut dein dunkles Auge sichMit schnellem Aufschlag nach mir wandte,Da kam es mächtig über mich:Ich weiß, daß dich mein Schicksal sandte.

Ich weiß, daß mir mein Ziel gesetztUnd kurz nur meine Zeit umschrieben,Daß meines Lebens Flugbahn jetztMit Macht in deinen Kreis getrieben.

Ich weiß auch, daß ein Strahl einst brichtAus deiner Augen tiefster Tiefe,Als ob ein dunkler Zug zum LichtDrin qualvoll um Erfüllung riefe.

Dann wirst du ein paar Stunden langIn meinem Arm dich selbst vergessen,Und wirst in rätselhaftem DrangDich wild und durstig an mich pressen.

Dann wird dein kühles FrauenhaarErschauern unter meinen Küssen,Bis dann auch dies ein Märchen warUnd all die Träume sterben müssen.

27

Wohl wölbt sich wild dein roter Mund,Er lockt und lacht, doch nur zum Sterben,Denn jeder Schönheit tiefster GrundBirgt immerdar nur Schutt und Scherben.

Und wer zu kühn der Flamme naht,Um wild nach Glanz und Glück zu ringen,Der endet seinen ErdenpfadIm jähen Sturz verlohter Schwingen.

So muß bethört und lichtverwirrtDem Falter gleich auch ich verbluten,Auch der fühlt, daß er elend wirdUnd taumelt dennoch in die Gluten.

Ich aber weiß: er endet nichtGanz ohne Kampf und ohne Streiten,Und oft verschwelt dann auch das LichtIm Flügelschlag des Totgeweihten.

„Neue Gedichte“ (1896)

28

Z powrotem w ojczyŸnie

Jestem tu, inaczej sk³ada³em to w g³owie:Ró¿a musi kwitn¹æ z godnoœci¹.A ponad tym œwiatem, s³oneczn¹ krain¹,tylko jaœmin, bia³a wst¹¿ka na wietrze,niechaj syci powietrze mi³oœci¹.

W koñcu tu jestem, inaczej dziœ patrzê.S³yszê jak leniwie wiatr wieje.Widzê liœcie ¿egnaj¹ce ukochane drzewa,nie wiem czego Bóg chce jeszcze ode mnie.Astry chwiej¹ siê, wiatr wschodni odbiera nadziejê.

Nie wiem czemu rozpaczasz i co duszê tw¹ gnêbi:¿e ró¿ czerwieñ zmiot³a wichura tak sobie?Czy ich szept, ¿e dziœ wszystko tak inne,¿e upad³y marzenia, ja sam te¿ odmieniony,jeszcze bardziej ni¿ myœlisz, i w sercu, i w g³owie.

W naszych piersiach umar³o to, co szczêœciem by³o,znik³a gwiazda i noc ciemna siê s³ania.Tak minê³o lato i wygas³o twe serce,wiatr przygania znów jesieñ.Kwitnie aster przy miedzy naszego rozstania.

29

Wieder in der HeimatIch hab’ mir’s anders vorgestellt:Die Rosen sollten blühend seinUnd über dieser weiten WeltEin voller, warmer Sonnenschein,Es mußte wirrend der Jasmin,Ein winkend-weißes Liebesband,Wildsüß mit seinem Hauch durchziehnDie ganze Luft das ganze LandNun bin ich hier und seh mich um,Und höre müde Winde wehn,Und seh die Blätter schwer und stummVon all den lieben Bäumen gehn.Die Astern schwanken hin und her,Der Ostwind wandert auf und ab,Behüt dich Gott - was willst du mehr?Auf alles Leben folgt ein Grab.

So weiß ich nicht, weshalb du weinstUnd was die Seele dir bedrückt,Daß rote Rosen raunten einst?Daß Rosen sich der Sturm gepflückt?Daß alles hier so anders ist,Als du geträumt, als du geglaubt?Und daß du selbst verwandelt bist,Mehr als du ahnst, an Herz und Haupt?

Auch starb in einer Mädchenbrust,Was überglücklich dich gemacht.Zugleich mit Blatt und BlütenblustVersank ein Stern - nun ist es Nacht.Der Sommer ist auch dir verglühtAuf deines Herzens stiller Flur,Im Herbstwind der Erinnrung blühtDie Aster der Entsagung nur.

„Gedichte“ (1892)

30

Zgubiona

Znowu noc i taniec, i w tañcu omdlenia,blask œwiec, twoje ramiê, pierœ zakryta ró¿ami.Szampan w szkle ponad brzegi pieni¹c siê wylewa,a ja p³onê, policzków czerwony aksamit.

Czemu wino iskrzy tak ogniœcie i jasno,czemu tr¹bki i skrzypce krzycz¹ tak przeraŸliwie.Moje serce pulsuje, obok obcy mê¿czyzna,nie zap³aczê, choæ ból moje serce rozrywa.

Znów ca³uje mnie ten, przytula ktoœ inny,a mnie wcale nie jest do œmiechu.Œwiat³a iskrz¹ mi w oczach, p³omieñ g³owê ogarnia,coraz bli¿ej, coraz bli¿ej do grzechu.

W³óczê siê po zau³kach, ja kobieta upad³a,bo byæ mo¿e za bardzo kocha³amtego, co mnie odtr¹ci³, w dó³ poci¹gn¹³ za sob¹,nie chcê s³uchaæ narzekañ swej mamy.

Ona mówi, ¿em dziwka, bo uwiod³o mnie wino,które migocze w promieniach s³oñca.Tylko mnie nie porzucaj , ta noc bêdzie dla ciebie,nie zostawiaj mnie, bo chcê ¿yæ, ¿yæ do koñca.

Szk³o wibruje i szydzi tak przeraŸliwiei tak drgaj¹c na oœlep znów leci w noc ciemn¹,a w tym mroku p³omienie œwiec siê b³¹kaj¹,cudne noce, gdy ty by³eœ ze mn¹.

31

Noc z gwiazdami znów w górê usz³a leniwie,hej tam Bo¿e, tak spokojnie tkwisz we œnie?Czujê jak umieram i bielej¹ me d³onie,Panie, mo¿e zesz³am na dno nazbyt wczeœnie.

Bo tu skrzypce, jak krew, boleœnie tn¹ w dusznej sali,a wiêc pieœæ mnie dopóki mam na to ochotê.To nasz taniec ostatni, p³yn¹ „Fale Dunaju”,nasze ¿ycie tak kruche, niewa¿ne, co potem.

32

Perdita

Die Nächte durchtollt in berauschendem Tanz,Es leuchtet mir flackernder Kerzenglanz.Ein Männerarm hält mich umfangen.Mit weißen Rosen die Brust bedeckt,In den Kelchen schäumt und prickelt der Sekt,Und es glühn mir die Wangen... die Wangen.

Was schimmert der Wein auch so feurig und hell,Was schrein die Trompeten und Geigen so gellIn lüstern-betäubenden Tönen!Den Mann mir zur Seite - ich kenne ihn nicht...Mein Herz, mein Herz, wie das brennt, wie das sticht,Doch ich darf ja nicht klagen und stöhnen!

Bald küßt mich dieser, bald küßt mich der,Und das Lächeln, das Lächeln, es fällt mir so schwerMein Kopf!... O die Flammen, die Flammen.Sie brennen und fressen, sie stechen und glühn...Wie die Lichter zuckend ins Auge mir sprühn,Und sie lodern im Haupte zusammen!

Und es schleicht mir näher... Mutter, vergieb!Ich hatt’ ihn zu lieb, ich hatt’ ihn zu lieb,Er hat mich verstoßen, verlassen.Mutter, geh fort... zurück in dein Grab,Du weißt es... du weißt es, er zog mich hinab,Nun schleich ich in Winkeln und Gassen.

33

Die Tochter ist Dirne!... der Wein... der Wein...Ich will vergessen, heut Nacht bin ich dein..Schatz weißt du... Nein, laß mich!... Sie gebenMir jetzt viel rotes funkelndes Gold,Und es blitzt und es leuchtet.. das Gold, du das Gold!Ich muß ja leben, ja leben...

Das Spitzglas flimmert, es höhnt so graus,Und klirrend fliegts in die Nacht hinaus,In die Nacht... Irr flammen die Kerzen.Und ich denke der Nacht, verflucht sei die Nacht!Der schönsten Nacht, der einzigen Nacht,Wo du mir ruhtest am Herzen.

Mit Sternen war sie emporgeflackt,Wie es brennt, wie es sticht, wie es schauernd mich packtMit Totenhänden!... Nur sterben!Könnt’ ich noch beten! He, schläfst du Gott?Ich kenne dich nicht! Mein Gott, mein Gott,Was ließest du mich so verderben!

Und es quillt und es rauscht die tönende FlutDer „Donauwellen”, es schwimmt wie BlutMir vor den Augen... Die Geige,Sie schrillt so bang durch den dunstigen Saal,...Da... nimm mich denn hin... das Leben ist schaal,Und ich so feige, so feige!

„Gedichte“ (1892)

34

Graj¹c w 66

Plotki, gaduchy, kart tasowanie, nad nami zamglony lampy blask.Stare ciotki podmalowane,naprzeciw kochana twoja twarz.

Nasze dusze wesel¹ siê i ko³ysz¹,a oko wêdruje tu i tam.¯ycie nadal s³u¿y do ¿ycia,kiepsko widzê siê w nim ja.

Czujê mrowienie w obu stopach,serce przyspiesza, sto³u blat.Tu gramy w karty, tam nasze nogi –ciekawiej pod sto³em jest ni¿ nad.

35

Beim Sechsundsechzig

Blappern, Plaudern, Kartenmischen,Lieblich-leises Lampenlicht,Alte Tanten und dazwischenJung dein ros’ges Angesicht.

Unsre Seelen jauchzen, schweben,Blicke wandern hin und her,Leben findet sich zu Leben,Ach, ich kenn mich selbst nicht mehr!

Wie ein Rausch in jedem BeineUnd das Herz so köstlich frisch.Und ich glaub’, schon sitzt der kleineSchelm, der Amor, unterm Tisch.

Drückt erst dir den Fuß, den schlanken,Drückt dann heimlich meinen Schuh,Rosenranken, Liebesranken -Kleiner Amor, lächelst du?

„Gedichte“ (1892)

36

Po balu

Choæ koronki twej sukni jeszcze sun¹ leniwie,ga³¹Ÿ kwitn¹c przeplata twe w³osyi przez ³zy coœ do mnie próbujesz powiedzieæ,usta dr¿¹, ale nie s³yszê g³osu.

Delikatnie i cicho poruszy³aœ sw¹ g³ow¹,jakby znak twego podziêkowania,gdy podajê ci p³aszcz, tu¿ przed naszym odejœciem,gor¹cymi, dr¿¹cymi rêkami.

Œwiat³o skrzy przy powozie, konie tak niecierpliwe,g³owa lgnie do poduszki po balu.Ruszy³ zaprzêg, stuk kopyt jeszcze s³uchaæ przez chwilêi odje¿d¿asz, pogr¹¿aj¹c siê w ¿alu.

A ja wracam raz jeszcze do tych pustych pokoi,widzê bukiet gdzieœ w k¹cie zdeptany.Wiêdnie szczêœcie i koñcz¹ siê nasze marzenia...jeœli jeszcze naprawdê je mamy.

37

Nach dem Balle

Es bog sich ein blühender Zweig dir im Haar,Schwer rauschten des Kleides Falten,Und mühsam, mit zuckendem Lippenpaar,Hast du dir die Thränen verhalten.

Kaum daß du leise den Kopf bewegt,Ein dankendes Wort mir zu spenden,Als ich den Mantel dir umgelegtMit heißen, zitternden Händen.

Das Licht am Wagen brannte so fahl,Die Rosse stampften und zogen,Es hat ein Kopf in heimlicher QualSich tief in die Kissen gebogen.

Mich aber zog es noch einmal zurückIn die verlassenen Räume,Ein Strauß am Boden.. ein welkes Glück..Zertretne Blumen und Träume.

„Gedichte“ (1892)

38

Wyœniony obraz

Z najg³êbszych otch³ani mej duszy,gdzie pamiêæ o tych, co ich ju¿ nie ma,twój obraz mnie nagle poruszy³,twe oczy tak ciemne,biel czo³a, czerñ loków,ust czerwieñ gotowa do wzruszeñ.

Odda³aœ mi siebie, sw¹ m³odoœæ i duszêi cia³o, co pulsuje w zachwycie.Spe³ni³aœ to wszystko o czym œniæ tylko mog³em,odda³aœ mi m³ode swe ¿ycie.

A dzieñ skry³ siê wolno poza widnokres,gdy noc duszn¹ i ciemn¹ siê sta³a.Tylko puls twego serca,oddech twój coraz bli¿szyi to cia³o, na wprost mego cia³a.

Odnalaz³y siê cia³a odurzone rozkosz¹,czy to grzech? – szepcz¹ cicho twe usta.Wielki wóz gdzieœ chy³kiem nagle sp³yn¹³ po niebie,w blasku gwiazd twoja twarz – bia³a chusta.

Odgarn¹³em twe w³osy i spojrza³em wzruszonygdy mówi³aœ, ¿e kwiat opad³ zbyt wczeœnie.Bia³e gwiazdy, wci¹¿ milcz¹c, migota³y na niebiei noc otuli³a nas we œnie.

39

Dziœ widzê twój obraz, choæ odp³ywa co chwilêw to miejsce, gdzie wci¹¿ s¹ nasi zmarli.W najg³êbszej g³êbinie cz³owieczej rozpaczy,do której, odchodz¹c, dotarli.

40

Traumbild

Aus jenen tiefsten Tiefen meiner Seele,Wo längst begraben meine Toten ruhn,Hob sich dein Bild. Es kam ein dunkles Auge,Ein roter Mund und eine hohe Stirn,Auf die, sich wirrend schwarze Locken fielen.

Du warst sehr jung, und deine junge SeeleUnd deinen jungen, blutdurchpulsten Leib,Du gabst sie mir, du gabst mir alles - alles.

Einst schwand der Tag und sank am letzten Himmel,Und es ward Nacht, und es ward schwarz und dunkel,Kein Mensch war um uns. Wie in banger FurchtDrängte dein Leib sich dicht an mich heran.Er zitterte ... die schwüle Stille ringsDurchtönte, kaum vernehmbar meinem Ohre,Dein Atmen und das Klopfen deiner Pulse.

Du gabst dich hin in taumelndem Genuß,Und: „That ich Sünde?” fragten deine Lippen,Die sündhaft schönen, die blutrotgeküßten,„Sag, that ich Sünde?” ... Sieben Sterne gingenIn hohem Glanze durch den Himmel hin,Weiß wie die Sterne war dein Mädchenantlitz.

Ich strich die dunklen Locken aus der StirnUnd sah dich an. Ich mußte plötzlich weinen,Wie man um Blumen weint, die früh gebrochen,Ich schluchzte auf - um dich und nur um dich!

41

„Sag, that ich Sünde?” fragtest du noch einmalMit wehem Laut ... Die Nacht war schwer und stillUnd weiße Sterne schimmerten am HimmelWie totenbleiche, frühgebrochne Blumen.

Heut stieg dein Bild auf und es sank zurückLangsam und weinend in die tiefsten Tiefen,In jene Tiefen, wo die Toten ruhn.

„Gedichte“ (1892)

42

Motyl

Twój wzrok za ogromnym motylem pod¹¿y³,który bij¹c skrzyd³ami szybko, z nawyku,rozdziela³ powietrze tak parne i ciê¿kie,jak zapach z koron wonnych, nocnych goŸdzików.

Lecz motyl odfrun¹³ i znik³o twe szczêœcie,by rozp³yn¹æ siê powoli w ciemnoœci.Twoja dusza, znudzona w tym ob³êdnym locie,w górê mknie, chc¹c w krainie snów znów zagoœciæ.

Znikn¹³ motyl i ten, którego kocha³aœ,te¿ m³odoœæ, zosta³a têsknoty zawi³oœæ,cichy krzyk, ból nieznoœny naszego rozstania.Tak koñczy siê ostatnia prawdziwa mi³oœæ.

43

Der Schmetterling

Sie sah ihm nach: es war ein großer Falter,Der Flügelschlagend und in kurzen StößenDie Luft zerteilte, die so schwül und drückendWie aus den Kronen nächtiger Nelken rann.

Gleich jenem Falter schwand ihr junges GlückUnd es verstob allmählich so im DunkelDer weiten Ferne, wie zur SommernachtDie müde Seele sich mit irrem FlugIns Blaue schwingt, zur Heimat ihrer Träume.

Gleich jenem Falter schwand aus ihren BlickenIns Weite fort und ohne WiederkehrDer, den sie liebte. Unvernommen bliebDer stumme Schrei, drin all die tiefe SehnsuchtUnd eines Jugendglücks UnendlichkeitUnd wilder Schmerz und letzte Liebe lag. (…)

„Neue Gedichte“ (1896)

44

Ty!

Gdy me ¿ycie kiedyœ zbli¿y siê do koñca,a usta i serce zamilkn¹ zmêczone,kiedy gorzka koniecznoœæ uciszy mój oddech,mo¿e anio³ swe skrzyd³a rozwinie w m¹ stronê.

Wtedy ¿yczê ci tylko, ¿eby si³a mi³oœci,która dot¹d wype³nia m¹ duszê,potrafi³a ci oddaæ, co dosta³em od ciebie,tê czêœæ mnie, któr¹ oddaæ ci muszê.

45

Du!

Wenn sich mein Leben einst zu Ende neigt,Wenn längst mein Mund und bald mein Herze schweigt,Wenn bittre Not mir jäh den Atem raubtUnd Glied um Glied mir still wird und erkaltet,Bis über mich und mein verloren HauptDer ernste Engel seine Flügel faltet -

Dann wünscht’ ich nur, daß jene Liebeskraft,Die mich durchdringt, sich noch Erlösung schafft.Daß sie vermöchte dir zurückzugebenIn einem Wort, das Erd’ und Himmel faßt,Was du an mich in einem reichen LebenAn Lieb’ und Güte je verschwendet hast!

„Vagabunden. Neue Lieder und Gedichte“ (1901)

46

Przysz³oœæ

Oczy, których dziœ nie ma, spojrz¹ na m¹ mogi³ê,stopy, ucz¹c siê chodziæ, bêd¹ j¹ omijaæ.Usta, jeszcze zupe³nie nienawyk³e do œmiechu,otworz¹ siê w blasku s³oñca, serca bêd¹ im sprzyjaæ.

Te serca dziœ uœpione zaczn¹ biæ radoœnie,ofiaruj¹ siê ¿yciu i tej b³ogiej godzinie.Bo tych, którzy odeszli, wspomina siê rzadko,a i ja wiem przecie¿, ¿e kiedyœ na pewno przeminê.

47

Zukunft

Augen, die noch nicht sehen,werden mein Grab einst blühen sehn;Füße, die noch nicht gehen,werden daran vorübergehn.

Lippen, die noch nicht lachen,werden sich öffnen im Sonnenschein,Herzen, die noch nicht wachen,werden schlagen und fröhlich sein;

werden dem Leben sich schenken,schenken der seligen Stunde sich,und werden der Toten so wenig gedenkenwie einstmals ich!

48

Opuszczona

Powiesi³ mi krzy¿yk niewielki na szyi,gdy prys³y naszych nocy letnich omamy,a Ÿród³a dŸwiêcz¹c opad³y wnet cicho,jak me oczy smutne pod spojrzeniem mamy.

Gdy dotkn¹³ mej piersi, to ja, w bia³ej sukni,dr¿a³am pe³na obaw, zdziwienia.Ró¿a , któr¹ mi da³, k³uje serce i p³onie,sp³ywa krwi¹, oczy me pe³ne cierpienia.

Ach, có¿ czyni z nami taka noc lipcowa,woñ hiacyntów i cia³o pe³ne obawy.Przecie¿ tyle siê sta³o, a on nie chce pamiêtaæ,choæ na ³¹ce wci¹¿ kwitn¹ trawy.

Jego krok s³yszê czasem na œcie¿ce w ogrodzie,pañskie dzieciê, opuœci³ mnie wczeœnie.Chcia³abym znów jego w³osy ca³owaæ,gdyby czasem pojawi³ siê we œnie.

Teraz patrzê na krzy¿yk, wêdruj¹c po kraju,b³yszczy jasno na ciemnej tasiemce.Têsknym okiem go muskam, dotykam stroskana,na tej mojej ostatniej sukience.

49

Die VerlasseneDie Mutter hat mich oft gefragt,Der Mutter hab’ ich nichts gesagt,Die Sommernächte sanken,Die Quellen fielen leisen Schalls,Er hing das Kreuz mir um den Hals,Das mußt’ ich ihm doch danken.

Es lag so schwer mir auf der Brust,Ich stand voll Angst, ich stand voll LustIm weißen Sonntagskleide;Die Rose stach, die er mir bot,Und wie die Rose sind nun rotDie Augen mir vom Leide.

Die Gräser blühn auf jeder Au.Ich werde nimmer seine Frau,Und hat mich doch besessen,Das that die schwüle Julinacht,Die Hyazinthe stand in Pracht,Er hat die Pracht vergessen.

Ich kenn ein weißes Grafenkind,Dem flatterte das Haar im Wind,Das Haar mocht’ er wohl küssen...Ach daß er mich so bald verließ,Sein Schritt klang auf dem Gartenkies,Das hab’ ich hören müssen.

Das Grafenkind, das lieb’ ich nicht,Es macht, daß jetzt mein AugenlichtSo trüb von all dem Leide...Nun muß ich wandern über Land,Das Kreuz blitzt hell am dunklen BandAuf meinem letzten Kleide.

„Gedichte“ (1892)

50

Na schodach

Gdy ciemnoœæ zesz³a na schodyobj¹³em twe dr¿¹ce cia³o,unios³em ciê nad powietrze,czasu mieliœmy ma³o.Có¿ wiernoœæ znaczy, gdy cichochylê siê w twoj¹ stronêi znajdujê wœród mrokutwe usta tak spragnione.

W koñcu ty w mych objêciach,czule do koñca dni naszych,chocia¿ ból wci¹¿ jest we mnie,z bólem jakoœ ¿yæ da siê.I znów krew ma siê burzy,strumieñ têtni marcowo,pulsuje twe m³ode serce.Jak mam Bogu dziêkowaæ.

51

Auf der Treppe

Und hatten wir beide die Zeit verpaßt,Daß dunkel die Treppen lagen,Ich hab’ deinen zitternden Leib umfaßtUnd hab’ dich emporgetragen.Kein Sterbenswörtchen von Liebe und Glück,Kein stammelndes Wörtchen von Treue,Bog dir nur leise das Haupt zurückUnd küßte dich immer aufs neue.

So hab’ ich dich nun und halte dich nunGanz fest bis ans Ende der Tage,Laß drohen den Schmerz! - was kann er mir thun?Ich lach’ und halt’ ihm die Wage!Mein Blut, das schäumt wie der Wildbach im März,Schäumt über alle Schranken,O du mein junges, glückseliges Herz, -Mein Gott, wie soll ich dir danken!

„Gedichte“ (1892)

52

Huœtawka

Gdy ciep³e dni nasta³yw górê unosi³a nashuœtawka, ta w ogrodzie,letni, szczêœliwy czas.

Podniebnie p³ynêliœmy,wysoko poœród drzewi z nami siê ko³ysa³beztroski, dzieciêcy œpiew.

£apa³em tw¹ sukienkê,w³osy, we w³osach wiatr,choæ mieliœmy obojeledwie szesnaœcie lat.

A woñ pierwiosnków czulespowi³a g³owê tw¹i p³yn¹³ napowietrzniewarkocza jasny splot.

„Mama nie mo¿e widzieæ“ –mówi³aœ œmiej¹c siê,a letni wiatr po³udniarozpl¹ta³ w³osy twe.

P³onê³y twe policzki,wysoko lecia³y dusze,tak p³ynêliœmy razemku konarom gruszy.

Ugi¹³ siê konar lekko,bo ruch huœtawki taki,¿e z budek, tych na drzewie,zerwa³y siê senne szpaki.

53

Wróci³em tu po latach,ktoœ obcy wyci¹³ gruszê,têsknota mnie ogarniai ¿al ogarnia duszê.

Lecz otworzy³em furtkê,bo mo¿e znaleŸæ da siêto miejsce, w którym œmiech twójrozbrzmiewa³ w tamtym czasie.

Trzy wiosny od roz³¹kiminê³y – ptaki w górze –mo¿e to tamte szpakii ogród ptakom wtórzy...

Mówili wszyscy ludzie:dzieñ piêkny, mówili do mnie,ja czujê tylko pustkêwœród obola³ych wspomnieñ.

Widzê jak s³oñce œwieci,boleœnie k³uje w oczyi ³za znów po policzkuku sercu gdzieœ siê toczy.

¯ycie zadrwi³o ze mnie,dziœ s³yszê tylko ciszê,w tej pustce, która we mnie,huœtawka siê ko³ysze.

Spróchnia³o stare drzewo,wyciêli je, boli strata,och, ¿eby znów ktoœ, jak my,nie znikn¹³ z tego œwiata.

54

Die Schaukel

Es hat in SommertagenWeit über Strauch und LandDie Schaukel uns getragen,Die tief im Garten stand.

Wie wir uns jauchzend schwangen In blaue Höhn hinein!Wir neckten und wir sangenIn tollsten Kinderein.

Ich zupfte dich am Kleide,Ich griff nach deinem Haar,Und waren doch schon beideFast volle sechzehn Jahr.

Und die Aurikeldüfte Umflossen deinen Kopf,Es flog durch alle LüfteDein blonder Mädchenzopf.

Der Sommersüdwind brachteMir deines Haares Wehn, Dein roter Mund, der lachte:Die Mutter darfs nicht sehn!

Dein Antlitz stand in FlammenUnd höher! jauchztest du,So flogen wir zusammenDen Birnbaumzweigen zu,

55

Daß einer von den ÄstenSich schwer zu biegen schien,Und aus den kleinen KästenErschrockne Staare schrien.

Ich kam von langem Wandern,Und unser GartenplanGehörte längst schon andern,Das hat mir wehgethan.

Doch ging ich durch die Pforte,An Buchs und Beet entlang,Und steh’ nun vor dem Orte,Wo einst dein Lachen klang.

Es rannen kaum drei Jahre,Die Vögel schrein im Wind -Ob das die alten StaareVon jenem Sommer sind?

Mir sagten alle Leute,Es wär’ ein schöner Tag, -Ich weiß nicht, was ich heuteSo gar nicht schaukeln mag?

Ich seh’ die Sonne scheinen,Ihr Licht, das macht mir Schmerz,Mir ist so recht zum Weinen,So sonderbar ums Herz.

56

Ich glaub’, mich hat das LebenUm Glück und Gunst genarrt,Ich seh’ die Schaukel schweben,Die alte Schaukel knarrt.

Das war in Sommerstunden,Wo ich sie fliegen sah -Der Birnbaum ist verschwunden,Und du bist auch nicht da.

Der Baum ward alt und mürbe, Man hat ihn längst gefällt, -Ach daß noch einer stürbeUnd ginge von der Welt.

„Gedichte“ (1892)

57

My trzej

Trzech ch³opaków weso³ych, moi bracia i ja,marynarski ko³nierz i i bia³e rajtuzy.Nawet czapki te same i ciekawoœæ, by znówszybko siê utaplaæ w najg³êbszej ka³u¿y.

Potem wspólny skok przez p³ot na œliwki s¹siada,mocno bi³y serca, ¿e coœ siê wydarzy.Dwóch nas ³upy dzieli³o, sprawiedliwie, na trzy,a jeden w tym czasie sta³ czujnie na stra¿y.

W koñcu powrót do domu – po³udnie wybi³o,podarte kurtki i te gêby zdrapane.W progu czeka³ ojciec, niech b³ogos³awi go Bóg,tato chwyta³ za ko³nierz, có¿... by³o lanie!

Co siê sta³o z nami – dwóch nas prosto siê trzyma,a o trzecim pamiêæ powoli zatraca.I tak czasem myœlê: jak¿e piêknie ¿yliœmyw krainie dzieciñstwa, ja i moi bracia.

58

Wir drei

Wir drei, wir waren so fröhliche Jungen,Meine Brüder und ich,Sind gesprungen, gefallen und wieder gesprungen,Meine Brüder und ich.Matrosenkragen und gleiche Mützen,Die weißen Strümpfe bis über die Knie -Und damit hinein in die tiefsten Pfützen!Wir mußten sie messen und maßen sie.

Wie haben am Zaun wir die Planken gerütteltUnd locker gemacht!Zwei haben dem Nachbar die Pflaumen geschüttelt,Der dritte hielt Wacht.Hat uns auch manchmal das Herz geschlagen,Wenn wir in fremden Revieren geweilt -Wir haben den Raub von dannen getragenUnd redlich geteilt!

Und hatten wir glücklich den Heimweg gefundenDes Mittags dann,Die Jacken zerplatzt, die Gesichter zerschunden,So traten wir an!Oft hat uns der Vater beim Kragen genommen- Gott segne ihn! -Und wir haben gemeinsam Prügel bekommenUnd gemeinsam geschrien!

59

Nun wandert der eine verirrt und verloren,Wer hat ihn gesehn?Wir beiden andern, wir steiften die Ohren,So mußt’; es halt gehn!Doch hat mir der Kummer das Herz mal bezwungenUnd fröstelt’s mich,Dann denk ich: Was waren wir fröhliche Jungen,Meine Brüder - und ich.

„Vagabunden. Neue Lieder und Gedichte“ (1901)

60

O Carlu Hermannie Bussem s³ów kilka…

Uczniem Królewskiego Gimnazjum Klasycznego w W¹growcuby³ w tym samym czasie co Stanis³aw Przybyszewski. W przeci-wieñstwie do polskiego pisarza, szko³y w mieœcie nad Nielb¹i We³n¹ nie ukoñczy³. Nie stanê³o mu to jednak na drodze dowielkiej kariery. Na pocz¹tku XX wieku by³ jednym z najpo-czytniejszych niemieckich pisarzy i jednym z najbardziej cenio-nych krytyków literackich. Jak zatem dosz³o do tego, ¿e dzisiajo Carlu Hermannie Bussem pamiêtaj¹ tylko nieliczni?

„Jestem poznañskim dzieckiem”.Carl Hermann Busse – niemiecki patriota Wielkopolski

Ojciec Carla Hermanna Bussego, Hermann August, uro-dzi³ siê 23 maja 1830 roku w Skwierzynie w dzisiejszym woje-wództwie lubuskim; jego matka, Maria Franziska z domu Beil,przysz³a natomiast na œwiat 2 lutego 1854 roku we wsi Œredni-ca pod Miêdzychodem. Œlub wziêli w paŸdzierniku 1871 roku.Pocz¹tkowo mieszkali w Lipowicach pod Miêdzychodem (dzi-siaj jest to ju¿ jedna z dzielnic miasta); on pracowa³ w kancelariimiêdzychodzkiego s¹du powiatowego, ona prowadzi³a dom.Rodzina szybko zaczê³a siê powiêkszaæ: 12 listopada 1872 rokuurodzi³ siê Carl Hermann, dwa lata póŸniej na œwiecie pojawi³siê Otto Max, a po kolejnych dwóch – Paul Georg. W efekcieHermann zacz¹³ rozgl¹daæ siê za lepiej p³atn¹ posad¹ i ostateczniew 1882 rokuprzeniós³ siê do W¹growca, gdzie podj¹³ pracêw miejscowym s¹dzie. W koñcu lipca 1888 roku przeniesionogo „w stan spoczynku”, co mia³o zwi¹zek z pogarszaj¹cym siêju¿ od kilkunastu miesiêcy stanem zdrowia Hermanna, który zmar³1 lutego 1889 roku w Zak³adzie Psychiatrycznym w Owiñskachpod Poznaniem.

61

Œmieræ ojca by³a wielkim ciosem dla ca³ej rodziny i zawa¿y³ana dalszym jej losie, zw³aszcza zaœ na ¿yciu Carla, który w tymczasie uczêszcza³ do w¹growieckiego Królewskiego Gimna-zjum Klasycznego. Na jego korytarzach spotyka³ siê miêdzyinnymi ze Stanis³awem Przybyszewskim. Istniej¹ce od 1872roku Gimnazjum by³o szko³¹ „klasyczno-humanistyczn¹”, którejprzyœwieca³o has³o „Nauce – Odwadze – Ludzkoœci”. Naciskk³adziono na naukê jêzyków, literatury i historii. Wielu uczniówpodejmowa³o próby literackie; niektórym w przysz³oœci dane by³ozostaæ cenionymi pisarzami. Wœród nich by³ nastoletni, zafascy-nowany niemieck¹ poezj¹ romantyczn¹, Carl Busse. Z okresuw¹growieckiego pochodz¹ jego najwczeœniejsze liryki, jeszczebardzo niedoskona³e, jak chocia¿by cykl piêciu krótkich wierszyochrzczonych wspólnym mianem „Polskie pieœni w³óczêgów”,które drukiem ukaza³y siê kilka lat póŸniej, w wydanym w 1892roku debiutanckim tomiku „Wiersze”. Okres ten nie by³ naj³a-twiejszym w ¿yciu przysz³ego pisarza. Rodzina boryka³a siêz permanentnymi k³opotami finansowymi. Mimo to Carl znajdo-wa³ czas, aby pisaæ.

Do okresu w¹growieckiego wraca³ bardzo czêsto, bêd¹c ju¿doros³ym mê¿czyzn¹. Swoje prze¿ycia z tych lat zawar³ w licz-nych opowiadaniach i powieœciach: „Jadwiga” (1899), „Ucznio-wie z Po³ajewa” (1901), „Gimnazjum w £êgowie” (1907) czy– opublikowanej ju¿ poœmiertnie – „Idze” (1919). Szczególnieinteresuj¹cy wydaje siê byæ ostatni z tekstów, opisuj¹cy relacjepomiêdzy polskimi i niemieckimi uczniami w¹growieckiego Gim-nazjum, chocia¿ nazwa miasta w opowiadaniu nie pada. Dowia-dujemy siê z niego najprawdopodobniej tak¿e, dlaczego Carl nieukoñczy³ szko³y, co zreszt¹ potwierdza wnuk pisarza Peter Dau-elsberg, który z opowieœci rodzinnych zapamiêta³, ¿e dziadkawyrzucono z Gimnazjum, poniewa¿ anga¿owa³ siê w spory poli-tyczne (z polskimi uczniami). 9 grudnia 1891 roku zmar³a mat-ka; Carl mia³ wówczas lat dziewiêtnaœcie. Jako ¿e nic ju¿ niewi¹za³o go z W¹growcem, zdecydowa³ siê na wyjazd do Berlina.Wst¹pi³ tam do szko³y wojskowej, ale nie zagrza³ w niej d³ugo

62

miejsca; na jakiœ czas wyjecha³ do Augsburga, gdzie pracowa³jako dziennikarz, po czym wróci³ do stolicy, co zbieg³o siê z wyda-niem pierwszego tomiku wierszy. Zosta³ on bardzo pozytywnieprzyjêty przez krytykê.

Dziêki temu sukcesowi umo¿liwiono Carlowi zdanie matury,a nastêpnie wstêp na studia. W1894 roku zosta³ przyjêty na Uni-wersytet Berliñski, po czym przeniós³ siê do Rostocku, gdziew 1898 roku obroni³ pracê doktorsk¹ poœwiêcon¹ poezji Novalisa(Georga von Hardenberga), jednego z najwa¿niejszych przedsta-wicieli niemieckiej literatury wczesnoromantycznej. Przez ca³yten czas publikowa³ równie¿ w³asne utwory poetyckie i proza-torskie; utrzymywa³ siê z honorariów. Po zakoñczeniu nauki po-stanowi³ ustatkowaæ siê, zak³adaj¹c rodzinê; 2 paŸdziernika 1899roku o¿eni³ siê z dwudziestotrzyletni¹ Paul¹ Johann¹ z domuJacobsen. Piêæ lat póŸniej zamieszkali w podberliñskim Frie-drichshagen (dzisiaj jest to ju¿ dzielnica Berlina), gdzie przy-sz³y na œwiat córki Carla i Pauli: Ute Maria (1904) oraz Christi-ne Hildegard Charlotte (1908). Ich ojciec by³ ju¿ wtedy nietylko uznanym pisarzem, ale równie¿ wydawc¹ i promotorempocz¹tkuj¹cych autorów. Wœród twórców, którzy szukali u niegowsparcia, znaleŸæ mo¿na postaci tego formatu, co przyszli laure-aci literackiej Nagrody Nobla Gerhart Hauptmann (1912) i Her-mann Hesse (1946), ale pojawiaj¹ siê równie¿ Stefan Zweig,Rainer Maria Rilke i Theodor Heuss (póŸniejszy pierwszy pre-zydent Republiki Federalnej Niemiec).

Kolejne jego ksi¹¿ki by³y wielokrotnie wznawiane, nierzad-ko osi¹ga³y milionowe nak³ady; znani kompozytorzy uk³adalimuzykê do jego wierszy. Wiod³o mu siê na tyle dobrze, ¿e wewrzeœniu 1916 roku kupi³ ogromn¹ willê przy Heidestraße 25/26(obecna Busseallee). Nie przebywa³ tam zbyt czêsto, poniewa¿trwa³a w³aœnie wojna œwiatowa, a on – jako patriota – postanowi³zaci¹gn¹æ siê do armii. Wys³ano go na front wschodni. W ostatnichtygodniach konfliktu zachorowa³ na grypê; przez œwiat przetacza-³a siê wtedy w³aœnie druga fala „hiszpanki”. Zd¹¿y³ jeszcze wró-ciæ do domu, gdzie zmar³ 3 grudnia 1918 roku, maj¹c zaledwie

63

czterdzieœci szeœæ lat. Pochowany zosta³ na lokalnym cmentarzuzaledwie kilkaset metrów od ostatniego miejsca zamieszkania.Czterdzieœci dwa lata póŸniej w tym samym grobie spoczê³a Paula.Na prze³omie XIX i XX wieków by³ jednym z najwa¿niejszychpisarzy i krytyków literackich w Niemczech; nie zapomina³ jednako swoich wielkopolskich korzeniach. W 1907 roku, pisz¹c swójbiogram do jednej z poznañskich gazet, stwierdzi³ bowiem:„Jestem (…) poznañskim dzieckiem”.

Wiêcej o Carlu Hermannie Bussem przeczytaæ mo¿na nablogu historycznym „W¹growiec 1381”: https://wagro-wiec1381.wordpress.com/.

Danuta ChosiñskaSebastian Chosiñski

Notki o autorach:Danuta Chosiñska – nauczyciel jêzyka niemieckiego w Gim-

nazjum nr 1 Gminy W¹growiec; stypendystka Instytutu Goethe-go i Bawarskiego Ministerstwa Oœwiaty.

Sebastian Chosiñski – nauczyciel historii w I Liceum Ogól-nokszta³c¹cym w W¹growcu; cz³onek zarz¹du W¹growieckiegoStowarzyszenia Spo³eczno-Kulturalnego im. Stanis³awa Przyby-szewskiego, redaktor Magazynu Kultury Popularnej „Esensja”oraz radia internetowego RockSerwis.fm.

Autor wersji poetyckich przek³adów:Karol Kruœ – dyrektor Ogniska Pracy Pozaszkolnej w W¹grow-

cu, animator kultury, twórca w¹growieckich teatrów amatorskich,za³o¿yciel oraz kompozytor zespo³ów: eksperymentalnegoTeraz,folkowego White Garden oraz wykonuj¹cego poezjê œpiewan¹Sekret Franciszka, z którym w 2016 roku wyda³ p³ytê „Noc bez-senna wed³ug Leœmiana” (z okazji przypadaj¹cych w 2017 roku140. rocznicy urodzin i 80. rocznicy œmierci poety).

Nagrobek Pauli i Carla Bussena cmentarzu w Berlinie-Zehlendorf