Πρόλογος « Η Ι σ τ ο ρ ί α δ ε ν γ ρ ά φ ε τ α ι μ ε α ν » . Α υ τ ό ς ε ί ν α ι ο π ρ ώ τ ο ς , ο θ ε μ ε λ ι ώ δ η ς κ α ν ό ν α ς π ο υ ε π ι κ ρ έ μ α τ α ι σ α ν

δ α μ ό κ λ ε ι ο ς σ π ά θ η πάνω από κ ά θ ε ι σ τ ο ρ ι κ ό ε ρ ε υ ν η τ ή κ α τ ά τ η σ υ γ γ ρ α φ ή τ ω ν μ ε λ ε τ ώ ν τ ο υ . «Τα

σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α τ η ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς έ ρ ε υ ν α ς ο φ ε ί λ ο υ ν ν α σ τ η ρ ί ζ ο ν τ α ι σ ε α κ λ ό ν η τ α δ ε δ ο μ έ ν α κ α ι τ ε κ μ ή ρ ι α , ε ά ν

π ρ ό κ ε ι τ α ι ν α φ έ ρ ο υ ν τ η σ φ ρ α γ ί δ α τ η ς ε γ κ υ ρ ό τ η τ α ς » . Μ ε δ ά σ η α υ τ ό τ ο θ ε ώ ρ η μ α έ χ ο υ ν γ ρ α φ ε ί

ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς ι σ τ ο ρ ι κ έ ς μ ε λ έ τ ε ς μ έ χ ρ ι σ ή μ ε ρ α σ υ μ β ά λ λ ο ν τ α ς κ α τ ά π ο ι κ ί λ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς σ τ η ν κ α λ ύ τ ε ρ η

γ ν ώ σ η τ ο υ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς κ α ι σ υ χ ν ά α ν α τ ρ έ π ο ν τ α ς π α γ ι ω μ έ ν ε ς γ ν ώ μ ε ς κ α ι α ν τ ι λ ή ψ ε ι ς . Από τ η ν ά λ λ η

π λ ε υ ρ ά , ό μ ω ς , α κ ό μ η κ α ι ο ι πιο έ γ κ υ ρ ο ι ε ρ ε υ ν η τ έ ς δ ύ σ κ ο λ α μ π ο ρ ο ύ ν ν α α ρ ν η θ ο ύ ν ό τ ι δ ε ν τ ο υ ς έ χ ε ι

π ε ρ ά σ ε ι π ο τ έ από τ ο μ υ α λ ό τ ο γ α ρ γ α λ ι σ τ ι κ ό ε ρ ώ τ η μ α " τ ι θ α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί αν" κ ά π ο ι ο γ ε γ ο ν ό ς ε ί χ ε ε ξ ε λ ι χ θ ε ί

δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά ή α ν κ ά π ο ι ο πρόσωπο ( ό χ ι α π α ρ α ί τ η τ α από τ ο υ ς π ρ ω τ α γ ω ν ι σ τ έ ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς , α λ λ ά π ά ν τ ω ς

"πρόσωπο-κλειδί") ε ί χ ε δ ρ ά σ ε ι μ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό τ ρ ό π ο σ ε κ ά π ο ι α δ ε δ ο μ έ ν η σ τ ι γ μ ή η ο π ο ί α κ α θ ό ρ ι σ ε τ η ν

ε ξ έ λ ι ξ η ε ν ό ς δ ρ α μ α τ ι κ ο ύ γ ε γ ο ν ό τ ο ς . Π.χ, τ ι θ α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί ε ά ν ο Ε φ ι ά λ τ η ς δ ε ν ε ί χ ε π ρ ο δ ώ σ ε ι τ η ν ύ π α ρ ξ η

τ η ς Ανοπαίας Α τ ρ α π ο ύ σ τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς κ α ι δ ε ν τ ο υ ς ε ί χ ε ο δ η γ ή σ ε ι σ τ α μ ε τ ό π ι σ θ ε ν τ ω ν Σ π α ρ τ ι α τ ώ ν τ ο υ

Λ ε ω ν ί δ α ; Ή , π ο ι ά θ α ή τ α ν η π ο ρ ε ί α τ η ς Γ α λ λ ι κ ή ς Ε π α ν ά σ τ α σ η ς ε ά ν , τ η ν π α ρ α μ ο ν ή τ η ς α ν α τ ρ ο π ή ς τ ο υ , ο

Ρ ο β ε σ π ι έ ρ ο ς , ε ν γ ν ώ σ ε ι τ ο υ ό τ ι ο ι ε χ θ ρ ο ί τ ο υ ε ί χ α ν α ρ χ ί σ ε ι ν α σ υ σ π ε ι ρ ώ ν ο ν τ α ι γ ι α ν α τ ο ν α ν α τ ρ έ ψ ο υ ν , ε ί χ ε

κ ι ν η θ ε ί π ρ ώ τ ο ς ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ ς μ ε α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό τ ρ ό π ο , α ν τ ί ν α π ε ρ ι μ έ ν ε ι μ ο ι ρ ο λ α τ ρ ι κ ά τ η ρ ο ή τ ω ν

ε ξ ε λ ί ξ ε ω ν ;

Π α ρ ό μ ο ι ο ι π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ί έ χ ο υ ν σ υ μ β ά λ ε ι σ τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η ε ν ό ς ν έ ο υ κ ι ν ή μ α τ ο ς σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό ,

α υ τ ο ύ τ η ς " ε ν α λ λ α κ τ ι κ ή ς Ι σ τ ο ρ ί α ς " , τ ο ο π ο ί ο γ ν ω ρ ί ζ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ή ά ν θ η σ η κ α τ ά τ α τ ε λ ε υ τ α ί α χ ρ ό ν ι α ,

ι δ ι α ί τ ε ρ α μ ά λ ι σ τ α σ τ ι ς α γ γ λ ο σ α ξ ω ν ι κ έ ς χ ώ ρ ε ς . Ε ξ έ χ ο ν τ ε ς ι σ τ ο ρ ι κ ο ί , κ υ ρ ί ω ς ν ε ώ τ ε ρ ο ι , έ χ ο υ ν δ ι α τ υ π ώ σ ε ι

π ο ι κ ί λ α σ ε ν ά ρ ι α ε ν α λ λ α κ τ ι κ ή ς Ι σ τ ο ρ ί α ς γ ι α δ ι ά φ ο ρ α γ ε γ ο ν ό τ α κ α ι ι σ τ ο ρ ι κ ά ζ η τ ή μ α τ α κ α τ α θ έ τ ο ν τ α ς τ ι ς

α π ό ψ ε ι ς τ ο υ ς σ ε σ υ λ λ ο γ ι κ ά έ ρ γ α τ α ο π ο ί α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν ε υ ρ ε ί α κ υ κ λ ο φ ο ρ ί α . Φ υ σ ι κ ά , τ ο γ ε γ ο ν ό ς ό τ ι π α ρ ό μ ο ι α

έ ρ γ α κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν μ ε ε π ι τ υ χ ί α σ τ ο ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό δ ε ν π ρ ο ϋ π ο θ έ τ ε ι τ η ν α ν α γ κ α ι ό τ η τ α έ κ δ ο σ η ς π α ρ ό μ ο ι ω ν

έ ρ γ ω ν κ α ι σ τ η χ ώ ρ α μ α ς . Α λ λ ω σ τ ε , γ ι α κ ά θ ε ι σ τ ο ρ ι κ ό σ ε ν ά ρ ι ο μ π ο ρ ο ύ ν ν α δ ι α τ υ π ω θ ο ύ ν π ο ι κ ί λ ε ς

α ν τ ι ρ ρ ή σ ε ι ς κ α ι ε ν σ τ ά σ ε ι ς . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ ό τ ι κ α ν έ ν α ι σ τ ο ρ ι κ ό σ υ μ π έ ρ α σ μ α δ ε ν α π ο δ ε ι κ ν ύ ε τ α ι π ε ι ρ α μ α τ ι κ ά ,

σ χ ε δ ό ν κ ά θ ε σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό ς μ π ο ρ ε ί θ ε ω ρ η τ ι κ ά ν α κ α τ α ρ ρ ι φ θ ε ί από κ ά π ο ι ο α ν τ ε π ι χ ε ί ρ η μ α . Α υ τ ή α κ ρ ι β ώ ς ,

ό μ ω ς , ε ί ν α ι η γ ο η τ ε ί α τ ω ν ι σ τ ο ρ ι κ ώ ν σ ε ν α ρ ί ω ν , τ ο γ ε γ ο ν ό ς δ η λ α δ ή ό τ ι , χωρίς τ η ν π α ρ ε μ β ο λ ή φ α ν τ α σ τ ι κ ώ ν

προσώπων (όπως γ ί ν ε τ α ι σ τ α ι σ τ ο ρ ι κ ά μ υ θ ι σ τ ο ρ ή μ α τ α ) , α λ λ ά μ ε μ ό ν η τ η γ ν ώ σ η τ ω ν ι σ τ ο ρ ι κ ώ ν σ υ γ κ υ ρ ι ώ ν ,

ε π ι τ ρ έ π ο υ ν τ η δ ι α τ ύ π ω σ η ε υ λ ο γ ο φ α ν ώ ν υ π ο θ έ σ ε ω ν ο ι ο π ο ί ε ς ω θ ο ύ ν τ ο ν α ν α γ ν ώ σ τ η ν α π ρ ο β λ η μ α τ ι σ θ ε ί

μ έ σ α από έ ν α π ν ε υ μ α τ ι κ ό π α ι χ ν ί δ ι .

Σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ο ι κ α τ α ξ ι ω μ έ ν ο ι ι σ τ ο ρ ι κ ο ί , ιδ ίως ο ι π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ο ί , έ χ ο υ ν ε π ι δ ε ί ξ ε ι α δ ι α φ ο ρ ί α μ έ χ ρ ι

σ ή μ ε ρ α ω ς π ρ ο ς τ η δ ι α τ ύ π ω σ η π α ρ ό μ ο ι ω ν ε ν α λ λ α κ τ ι κ ώ ν σ ε ν α ρ ί ω ν Ι σ τ ο ρ ί α ς , π ρ ο φ α ν ώ ς θ ε ω ρ ώ ν τ α ς τ α

α ν τ ι ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή α π α σ χ ό λ η σ η , α ν ά ξ ι α λ ό γ ο υ . Θ α π ρ έ π ε ι ν α τ ο υ ς σ υ γ χ ω ρ ή σ ο υ μ ε , α φ ο ύ α υ τ ή δ ε ν ε ί ν α ι η

μ ό ν η π ε ρ ί π τ ω σ η κ α τ ά τ η ν ο π ο ί α ε π ι δ ε ι κ ν ύ ο υ ν α π ρ ο θ υ μ ί α ν α β γ ο υ ν α π ό τ ο ν " γ υ ά λ ι ν ο π ύ ρ γ ο " τ ο υ ς . Π ά ν τ ω ς ,

π α ρ ά τ η ν α δ ι α φ ο ρ ί α τ ο υ ς , υ π ά ρ χ ο υ ν α ρ κ ε τ ο ί α ξ ι ό λ ο γ ο ι κ α ι κ α τ α ξ ι ω μ έ ν ο ι ε ρ ε υ ν η τ έ ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς σ τ η χ ώ ρ α

μ α ς , π τ υ χ ι ο ύ χ ο ι π α ν ε π ι σ τ η μ ι α κ ώ ν τ μ η μ ά τ ω ν Ι σ τ ο ρ ί α ς κ α ι μ η , ο ι ο π ο ί ο ι δ ι α θ έ τ ο υ ν ε π α ρ κ ε ί ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς

κ α ι δ ε δ η λ ω μ έ ν ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν γ ι α ν α ε μ π λ α κ ο ύ ν σ ε έ ν α τ έ τ ο ι ο π ν ε υ μ α τ ι κ ό π α ι χ ν ί δ ι . Ο ρ ι σ μ έ ν ο ι δ ί ν ο υ ν τ ο

π α ρ ό ν σ ε α υ τ ό τ ο β ι β λ ί ο . Ε υ ε λ π ι σ τ ο ύ μ ε ό τ ι σ τ α ε π ό μ ε ν α β ι β λ ί α α υ τ ή ς τ η ς ν έ α ς σ ε ι ρ ά ς θ α κ α τ α γ ρ ά ψ ο υ ν

τ η ν π α ρ ο υ σ ί α τ ο υ ς κ α ι ά λ λ ο ι , μ ε ε ξ ί σ ο υ ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ α σ ε ν ά ρ ι α , ώ σ τ ε τ ο ε λ λ η ν ι κ ό α ν α γ ν ω σ τ ι κ ό κ ο ι ν ό ν α

μ π ο ρ έ σ ε ι ν α σ υ μ μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ ι ς π ν ε υ μ α τ ι κ έ ς ζ υ μ ώ σ ε ι ς π ο υ δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ο υ ν δ ι ε θ ν ώ ς τ ο ε υ ρ ύ τ ε ρ ο "τοπίο τ η ς

Ι σ τ ο ρ ί α ς " .

Νίκος Νικολούδης Διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

Οι Πέρσες νικούν στη ναυμαχία της Σαλαμίνας Δημήτριος Γιδεών Υποστράτηγος ε.α.

Επί 2.500χρόνια η Λύση εορτάζει το θαύμα της

ελληνικής νίκης στη Σαλαμίνα τόσο ως σωτηρία τον

πολιτισμού της, όσο και ως καταλύτη για τη μετέπειτα

άνθηση της λογοτεχνίας, των καλών τεχνών και της

φιλοσοφίας υπό την αιγίδα της Αθηναϊκής

δημοκρατίας. Τι θα συνέβαινε όμως αν οι Πέρσες

νικούσαν σ' αυτή τη ναυμαχία;

ΟΑ γ γ λ ο ς ι σ τ ο ρ ι κ ό ς σ ε ρ Μ π έ η ζ ι λ

Λ ί ν τ ε λ Χ α ρ τ , σ τ ο έ ρ γ ο τ ο υ

« Γ ι α τ ί δ ε ν δ ι δ α σ κ ό μ α σ τ ε από

τ η ν Ι σ τ ο ρ ί α » , γ ρ ά φ ε ι σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η

σ η μ α σ ί α τ ω ν μαχών γ ι α τ η δ ι α μ ό ρ φ ω σ η

τ η ς ί δ ι α ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς : « Π ο ι ο ς μ π ο ρ ε ί

ν α π ι σ τ έ ψ ε ι ό τ ι η ρ ο ή τ η ς ι σ τ ο ρ ί α ς θ α

ή τ α ν η ί δ ι α α ν ο ι Π έ ρ σ ε ς ε ί χ α ν

κ α τ α κ τ ή σ ε ι τ η ν Ε λ λ ά δ α , α ν ο Ι ο ύ λ ι ο ς

Κ α ί σ α ρ δ ε ν ε ί χ ε δ ι α β ε ί τ ο ν Ρ ο υ β ί κ ω ν α ,

α ν ο Α ν ν ί β α ς ε ί χ ε κ α τ α λ ά β ε ι τ η Ρώμη,

α ν ο Ν α π ο λ έ ω ν ε ί χ ε σ κ ο τ ω θ ε ί σ τ η ν

Στρατιώτες της

επίλεκτης φρουράς των

Αθανάτων η οποία ήταν

επιφορτισμένη με τη

φύλαξη του Πέρση

ηγεμόνα (ανάγλυφο

από τα ανάκτορα της

Περσέπολης).

Ανάγλυφη παράσταση

του Ξέρξη από τα

ανάκτορα της

Περσέπολης.

Μαρμάρινη

ενεπίγραφη πλάκα

στην οποία

μνημονεύεται η

γενναιότητα των

Κορινθίων που

φονεύθηκαν στη

ναυμαχία της

Σαλαμίνας (Α9ήνα,

Επιγραφικό Μουσείο).

Τ ο υ λ ό ν κ α ι α ν ο Χ ί τ λ ε ρ δ ε ν ε ί χ ε

σ τ α μ α τ ή σ ε ι σ τ η Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ; » . Ε κ

π ρ ώ τ η ς ό ψ ε ω ς φ α ί ν ε τ α ι μ ά λ λ ο ν σ α ν

έ ν α « π α ι χ ν ί δ ι σ κ έ ψ η ς » τ ο ν α ε ξ ε τ ά ζ ε ι

κ α ν ε ί ς τ ι θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί

αν η έ κ β α σ η μ ι α ς μ ά χ η ς , μ ι α ς

ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς ή ε ν ό ς π ο λ έ μ ο υ ή τ α ν

δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή . Ο μ ω ς , κ α ν ε ί ς δ ε ν

α μ φ ι σ β η τ ε ί ό τ ι τ ο « τ υ χ α ί ο γ ε γ ο ν ό ς »

έ χ ε ι π α ί ξ ε ι σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η

δ ι α μ ό ρ φ ω σ η τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς . Ο θ ά ν α τ ο ς

τ ο υ Τ ζ έ ν γ κ ι ς Χ α ν τ ο 1241 α ν ά γ κ α σ ε τ ο ν

ν ι κ η τ ή σ τ ρ α τ ό τ ω ν Μ ο γ γ ό λ ω ν ν α

α ν α χ ω ρ ή σ ε ι γ ι α τ ο Κ α ρ α κ ο ρ ο ύ μ , ό π ο υ ,

σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ι ς μ ο γ γ ο λ ι κ έ ς σ υ ν ή θ ε ι ε ς ,

έ π ρ ε π ε ν α π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί η ε κ λ ο γ ή

τ ο υ ν έ ο υ Χαν. Β α σ ι κ ά , η ι σ τ ο ρ ί α

α π ο τ ε λ ε ί τ η φ ι λ ο λ ο γ ί α τ ο υ τ ι σ υ ν έ β η ,

ό μ ω ς δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ε τ α ι η

σ η μ α σ ί α τ ο υ τ ι δ ε ν σ υ ν έ β η ή τ ο υ τ ι θ α

μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί - τ ο υ

ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ι κ ο ύ . Τα «αν» σ τ η ν

π ε ρ ί π τ ω σ η α υ τ ή μ π ο ρ ο ύ ν ν α

κ α θ ο ρ ί σ ο υ ν τ α π ρ α γ μ α τ ι κ ά σ η μ ε ί α

κ α μ π ή ς σ τ η ν ι σ τ ο ρ ί α τ ω ν πολέμων.

Μ π ο ρ ο ύ ν ν α μ α ς δ ε ί ξ ο υ ν ό τ ι μ ι κ ρ ά

α τ υ χ ή μ α τ α κ α ι α π ο φ ά σ ε ι ς τ η ς σ τ ι γ μ ή ς

μ π ο ρ ε ί ν α ε ί ν α ι ε ξ ί σ ο υ α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά

όπως κ α ι τ α μ ε γ ά λ α . Επίσης, μ π ο ρ ε ί ν α

σ υ μ β ά λ ο υ ν ν α ε κ λ ε ί ψ ε ι ε κ ε ί ν ο που

α π ο κ α λ ε ί τ α ι « μ ε ρ ο λ η ψ ί α τ η ς ε κ τ ω ν

υ σ τ έ ρ ω ν γ ν ώ σ η ς » .

Ο δ ι α π ρ ε π ή ς Β ρ ε τ α ν ό ς ι σ τ ο ρ ι κ ό ς

Α ρ ν ο λ ν τ Τόυνμπυ τ ε λ ε ι ώ ν ε ι τ ο β ι β λ ί ο

τ ο υ « Μ ε ρ ι κ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α τ η ς

ε λ λ η ν ι κ ή ς Ι σ τ ο ρ ί α ς » , κ ά ν ο ν τ α ς δ υ ο

«παιχν ίδ ια σ κ έ ψ η ς » . Σ τ ο έ ν α α ν α λ ύ ε ι τ ι

θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί α ν ο

Φίλιππος Β' τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς κ α ι ο

α ν τ ί π ο δ α ς τ ο υ σ τ η ν Π ε ρ σ ί α , Ω χ ο ς ,

ε ί χ α ν ε π ι β ι ώ σ ε ι από τ ι ς ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ ς

δ ο λ ο φ ο ν ι κ έ ς α π ό π ε ι ρ ε ς - που σ τ η ν

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ε ί χ α ν ε π ι τ ύ χ ε ι . Σ τ ο

δ ε ύ τ ε ρ ο , τ ο μ α κ ρ ο σ κ ε λ έ σ τ ε ρ ο , α ν α λ ύ ε ι

τ ι θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί α ν ο

Μ έ γ α ς Α λ έ ξ α ν δ ρ ο ς δ ε ν π έ θ α ι ν ε ν έ ο ς

α λ λ ά σ υ ν έ χ ι ζ ε ν α ζ ε ι . Π ρ ό κ ε ι τ α ι γ ι α μ ι α

ε κ π λ η κ τ ι κ ή α ν ά λ υ σ η που έ δ ω σ ε λ α β ή

σ ε π ο λ λ ο ύ ς ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ ς ν α α σ χ ο λ η θ ο ύ ν

μ ε π ο λ λ ά ι σ τ ο ρ ι κ ά «αν». Λ έ γ ε τ α ι ό τ ι γ ι α

τ ο ν π ρ α γ μ α τ ι κ ό ι σ τ ο ρ ι κ ό « τ α ν τ ό μ ι ν ο

π έ φ τ ο υ ν π ρ ο ς τ α πίσω», ε ν ώ ο

ι σ τ ο ρ ι κ ό ς π ο υ α σ χ ο λ ε ί τ α ι μ ε τ ο «αν»

π ρ ο σ π α θ ε ί ν α τ α κ ά ν ε ι ν α « π έ σ ο υ ν

π ρ ο ς τ α ε μ π ρ ό ς » .

Τ ο σ ύ ν ο λ ο τ ω ν ι σ τ ο ρ ι κ ώ ν σ υ μ φ ω ν ε ί

ό τ ι η τ ύ χ η τ ο υ Δ υ τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

κ ρ ί θ η κ ε σ ε μ ια μ ό ν ο η μ έ ρ α , τ η ν η μ έ ρ α

που έ γ ι ν ε η ν α υ μ α χ ί α τ η ς Σ α λ α μ ί ν α ς .

Ομως, η ι σ τ ο ρ ι κ ό ς Μ π ά ρ μ π α ρ α Π ό ρ τ ε ρ

π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε ι τ ο ν σ υ λ λ ο γ ι σ μ ό π ρ ο ς τ α

πίσω κ α ι α π ο δ ί δ ε ι τ η σ ω τ η ρ ί α τ ο υ

Δ υ τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ σ τ ο ό ν ε ι ρ ο π ο υ

ε ί δ ε ο β α σ ι λ ι ά ς τ η ς Λ υ δ ί α ς Γύγης ό τ α ν

α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε μ ια ε π ι δ ρ ο μ ή τ ω ν

Κ ιμμερίων. Σ ύ μ φ ω ν α μ ε α υ τ ό τ ο ό ν ε ι ρ ο ,

ο θ ε ό ς σ υ μ β ο ύ λ ε υ σ ε τ ο ν Γύγη ν α

σ υ ν ά ψ ε ι σ υ μ μ α χ ί α μ ε τ η ν α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α

τ ω ν Α σ σ υ ρ ί ω ν π ε ρ ί τ ο 652 π.Χ. μ ε

σ υ ν έ π ε ι α ν α α π α λ λ α γ ε ί η Μ ι κ ρ ά Α σ ί α

από τ ο υ ς ν ο μ ά δ ε ς Κ ι μ μ ε ρ ί ο υ ς κ α ι ν α

α ν α π τ υ χ θ ε ί ο π ο λ ι τ ι σ μ ό ς τ η ς Λ υ δ ί α ς .

Α ν ο ι Κ ι μ μ έ ρ ι ο ι ε ί χ α ν κ α τ α λ ά β ε ι τ ι ς

π α ρ α λ ι α κ έ ς ε λ λ η ν ι κ έ ς π ό λ ε ι ς τ η ς

Ιων ίας, θ α ε ί χ α ν π ε ρ ά σ ε ι ε ύ κ ο λ α σ τ η

ν η σ ι ω τ ι κ ή κ α ι τ η ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ή Ε λ λ ά δ α

ο π ό τ ε , κ α τ ά τ η ν Π ό ρ τ ε ρ , ο Η ρ ό δ ο τ ο ς

μ π ο ρ ε ί ν α έ γ ρ α φ ε π ρ α γ μ α τ ε ί ε ς γ ι α τ η ν

ε κ π α ί δ ε υ σ η α λ ό γ ω ν α ν τ ί ν α κ α τ α σ τ ε ί ο

π α τ έ ρ α ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς .

Η ν α υ μ α χ ί α τ η ς Σ α λ α μ ί ν α ς δ ί κ α ι α

χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε τ α ι ω ς μ ια από τ ι ς

α π ο φ α σ ι σ τ ι κ έ ς μ ά χ ε ς τ η ς ι σ τ ο ρ ί α ς .

Ομως, π ο λ λ ο ί ι σ τ ο ρ ι κ ο ί δ ε ν

π α ρ α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν τ η σ η μ α σ ί α τ η ς μ ά χ η ς

σ τ ο ν Μ α ρ α θ ώ ν α π α ρ ά τ η μ ε γ ά λ η

δ ι α φ ο ρ ά σ τ ο ε ί δ ο ς τ η ς π ο λ ε μ ι κ ή ς

ε π ι χ ε ί ρ η σ η ς . Η ε ι σ β ο λ ή τ ω ν Π ε ρ σ ώ ν τ ο

490 π.Χ. π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή θ η κ ε με μ ια

σ χ ε τ ι κ ά μ ι κ ρ ή δ ύ ν α μ η σ τ α π λ α ί σ ι α μ ι α ς

ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς τ ι μ ω ρ ί α ς τ η ς Α θ ή ν α ς κ α ι

τ η ς Ε ρ έ τ ρ ι α ς κ α ι δ ε ν ε ί χ ε τ η ν έ ν ν ο ι α

ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς μ ε τ ε ρ ά σ τ ι α δ ύ ν α μ η ,

χ ε ρ σ α ί α κ α ι θ α λ ά σ σ ι α , τ η ς ο π ο ί α ς

η γ ή θ η κ ε ο ί δ ι ο ς ο Μ ε γ ά λ ο ς Β α σ ι λ ι ά ς ,

Ξ έ ρ ξ η ς , δ έ κ α χ ρ ό ν ι α α ρ γ ό τ ε ρ α .

Π ρ ο φ α ν ώ ς , ο Μ ε γ ά λ ο ς Β α σ ι λ ι ά ς δ ε ν

ε ί χ ε π ρ ό θ ε σ η ν α α ρ χ ί σ ε ι π ό λ ε μ ο μ ε τ ι ς

ε λ λ η ν ι κ έ ς π ό λ ε ι ς - κ ρ ά τ η ε κ τ ό ς από τ η ν

Α θ ή ν α κ α ι τ η ν Ε ρ έ τ ρ ι α . Σ τ η ν

ε κ σ τ ρ α τ ε ί α δ ε ν ε ί χ ε λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς ο τ ό τ ε

β α σ ι λ ι ά ς τ η ς Π ε ρ σ ί α ς , Δ α ρ ε ί ο ς Α', α λ λ ά

δ ύ ο σ τ ρ α τ η γ ο ί , ο ι Δ ά τ ι ς κ α ι

Α ρ τ α φ έ ρ ν η ς . Α ν ν ι κ ο ύ σ α ν , ε ί ν α ι π ι θ α ν ό

ό τ ι θ α ε γ κ α θ ι σ τ ο ύ σ α ν σ τ η ν Α θ ή ν α έ ν α

ε ί δ ο ς " τ υ ρ α ν ν ί α ς - σ α τ ρ α π ε ί α ς " υπό

τ ο ν Ιππία, γ ι ο τ ο υ Π ε ι σ ί σ τ ρ α τ ο υ που

ε ί χ ε κ α τ α φ ύ γ ε ι σ τ η ν Α υ λ ή τ ω ν Περσών.

Ο μ ω ς ο Ιππίας ή τ α ν τ ό τ ε 8 0 ετών. Τ ο τ ι

θ α σ υ ν έ β α ι ν ε μ ε τ ά ε ί ν α ι θ έ μ α

υ π ο θ έ σ ε ω ν : θ α ε ί χ ε π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί

τ ε λ ι κ ά η ν α υ μ α χ ί α τ η ς Σ α λ α μ ί ν α ς κ α ι ,

τ ο κ υ ρ ι ό τ ε ρ ο , θ α ε ί χ ε φ θ ά σ ε ι η Α θ ή ν α

σ τ ο ν Χ ρ υ σ ό Α ι ώ ν α τ η ς ; Ο μ ω ς , γ ε γ ο ν ό ς

ε ί ν α ι ό τ ι σ τ η μ ά χ η ε κ ε ί ν η ο ι Α θ η ν α ί ο ι

« Ε λ λ ή ν ω ν π ρ ο μ α χ ο ύ ν τ ε ς » ν ί κ η σ α ν γ ι α

π ρ ώ τ η φ ο ρ ά τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς σ τ ο σ τ ο ι χ ε ί ο

τ ο υ ς , σ ε μ ά χ η κ α τ ά ξηράν. Μ ε τ ο ν

τ ρ ό π ο α υ τ ό α π έ κ τ η σ α ν μ ια

α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η τ η ν ο π ο ί α δ ι α τ ή ρ η σ α ν

κ α τ ά τ ο υ ς τ ρ ε ι ς ε π ό μ ε ν ο υ ς α ι ώ ν ε ς .

Α υ τ ή η α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η δ ε ν θ α ε ί χ ε

δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί α ν ε ί χ α ν η τ τ η θ ε ί σ τ ο ν

Μ α ρ α θ ώ ν α . Ο Α γ γ λ ο ς ι σ τ ο ρ ι κ ό ς

Φ ο ύ λ ε ρ χ α ρ α κ τ η ρ ί ζ ε ι π ο λ ύ

ε π ι γ ρ α μ μ α τ ι κ ά τ ο ν Μ α ρ α θ ώ ν α ω ς

«Birth-cry of Europe», δ η λ α δ ή ως το

π ρ ώ τ ο κ λ ά μ α τ ο υ μ ω ρ ο ύ μ ό λ ι ς β λ έ π ε ι

τ ο ν κ ό σ μ ο . Σ τ η σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν η

π ε ρ ί π τ ω σ η , «μωρό» ε ί ν α ι η Δ υ τ ι κ ή

Ε υ ρ ώ π η .

Προετοιμασίες για τις

συγκρούσεις του 480 π.Χ. Η κ α τ α σ τ ο λ ή τ η ς ε ξ έ γ ε ρ σ η ς τ η ς

Α ι γ ύ π τ ο υ α π α σ χ ό λ η σ ε τ ο ν Δ α ρ ε ί ο κ α ι ,

μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ τ ο 486 π.Χ., τ ο ν

δ ι ά δ ο χ ο τ ο υ , Ξ έ ρ ξ η , επί τ έ σ σ ε ρ α

Αναπαράσταση της

κατάληψης και της

καταστροφής της

Ακρόπολης από τους

Πέρσες το 480 π.Χ.

(σχεδιασμός Η.Μ.

Herget/NGS).

Η προέλαση

προς τη Δύση

ήταν ένα

μακροχρόνιο

επεκτατικό

όνειρο των

Περσών.

π ε ρ ί π ο υ χ ρ ό ν ι α . Μ ε τ ά α π ο φ α σ ί σ θ η κ ε η

π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί α τ η ς ε κ σ τ ρ α τ ε ί α ς σ τ η ν

Ε λ λ ά δ α - ο υ σ ι α σ τ ι κ ά σ τ η ν Ευρώπη -

π α ρ ά τ ι ς κ ά π ο ι ε ς α ν τ ί θ ε τ ε ς γ ν ώ μ ε ς που

δ ι α τ υ π ώ θ η κ α ν . Η π ρ ο έ λ α σ η π ρ ο ς τ η

Δ ύ σ η ή τ α ν έ ν α μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι ο

ε π ε κ τ α τ ι κ ό ό ν ε ι ρ ο τ ω ν Περσών. Τ ο υ ς

ή τ α ν α δ ύ ν α τ ο ν α ε π ε κ τ α θ ο ύ ν π ρ ο ς τ η ν

Α ν α τ ο λ ή (προς τ η ν Ινδ ία), ή π έ ρ α από

τ η ν Α ί γ υ π τ ο (λόγω τ η ς Λ ι β υ κ ή ς

Ε ρ ή μ ο υ ) ή π ρ ο ς τ η ν α φ ι λ ό ξ ε ν η χ ώ ρ α

τ ω ν Σ κ υ θ ώ ν (προς τ α β ό ρ ε ι α ) , από τ η ν

ο π ο ί α τ ό σ ο π ι κ ρ έ ς μ ν ή μ ε ς ε ί χ ε ο

Δ α ρ ε ί ο ς . Ε τ σ ι , η μ ό ν η ε π ι λ ο γ ή τ ο υ ς

ή τ α ν ν α ε π ε κ τ α θ ο ύ ν π ρ ο ς τ α δ υ τ ι κ ά ,

π ρ ο ς τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ή π ε ι ρ ο . Η Ε λ λ ά δ α

ή τ α ν τ ο κ ύ ρ ι ο ε μ π ό δ ι ο που έ π ρ ε π ε ν α

ξ ε π ε ρ ά σ ο υ ν γ ι α ν α ε π ι τ ύ χ ο υ ν τ ο ν

α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό σ κ ο π ό τ ο υ ς κ α ι η Α θ ή ν α

ή τ α ν ο πιο α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό ς τ ο υ ς

α ν τ ί π α λ ο ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Σ τ α δ έ κ α

χ ρ ό ν ι α που μ ε σ ο λ ά β η σ α ν μ έ χ ρ ι τ ι ς

μ ά χ ε ς τ ο υ 480 π.Χ. π ο λ λ ά σ υ ν έ β η σ α ν

σ τ α δ ύ ο σ τ ρ α τ ό π ε δ α . Σ τ η ν Α θ ή ν α , η

δ η μ ο κ ρ α τ ί α ( η ο π ο ί α τ η ν ε π ο χ ή τ ο υ

Μ α ρ α θ ώ ν α δ ι ή ν υ ε τ η β ρ ε φ ι κ ή τ η ς

η λ ι κ ί α ) ά ρ χ ι σ ε ν α « ε ν η λ ι κ ι ώ ν ε τ α ι » . Ο λ ο ι

ο ι Α θ η ν α ί ο ι π ο λ ί τ ε ς ε ί χ α ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν

ι σ ο ν ο μ ί α . Β έ β α ι α , δ ε ν έ π α υ α ν ν α

υ π ά ρ χ ο υ ν α ν τ ι π α λ ό τ η τ ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν

π ο λ ι τ ι κ ώ ν α ν δ ρ ώ ν , α λ λ ά ο π ω σ δ ή π ο τ ε η

κ α τ ά σ τ α σ η ή τ α ν π ο λ ύ κ α λ ύ τ ε ρ η . Εδώ

ε μ φ α ν ί ζ ε τ α ι τ ο π ρ ώ τ ο «αν»,

σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α τ ί θ α σ υ ν έ β α ι ν ε α ν η

Α θ ή ν α δ ε ν π α ρ ο υ σ ί α ζ ε έ ν α ν ά ν δ ρ α τ η ς

δ υ ν α μ ι κ ό τ η τ α ς τ ο υ Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή , που

έ θ ε σ ε ω ς σ τ ό χ ο ν α κ α τ α σ τ ή σ ε ι τ η ν

π ό λ η τ ο υ μ ε γ ά λ η ν α υ τ ι κ ή δ ύ ν α μ η ;

Σ τ η Σ π ά ρ τ η , ό π ο υ η δ ι α μ ά χ η μ ε τ α ξ ύ

τ ω ν α ρ χ ό ν τ ω ν δ ε ν δ ι έ φ ε ρ ε από τ η ά λ λ η

Ε λ λ ά δ α , ο β α σ ι λ ι ά ς Δ η μ ά ρ α τ ο ς

α ν α γ κ ά σ θ η κ ε ν α ε γ κ α τ α λ ε ί ψ ε ι τ ο ν

θ ρ ό ν ο τ ο υ κ α ι , α κ ο λ ο υ θ ώ ν τ α ς τ ο

π α ρ ά δ ε ι γ μ α π ο λ λ ώ ν ά λ λ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , ν α

κ α τ α φ ύ γ ε ι σ τ η ν Α υ λ ή τ ο υ Δ α ρ ε ί ο υ .

Εκε ί , κ έ ρ δ ι σ ε τ η ν ε ύ ν ο ι α τ ο υ Ξ έ ρ ξ η

ό τ α ν - κ α τ ά τ ο ν Η ρ ό δ ο τ ο - β ο ή θ η σ ε

σ τ η ν α ν α κ ή ρ υ ξ η τ ο υ ω ς δ ι ά δ ο χ ο τ ο υ

Δ α ρ ε ί ο υ , θ υ μ ί ζ ο ν τ α ς σ τ ο ν τ ε λ ε υ τ α ί ο

(που α μ φ ι τ α λ α ν τ ε υ ό τ α ν α ν έ π ρ ε π ε ν α

ο ρ ί σ ε ι δ ι ά δ ο χ ο τ ο ν π ρ ω τ ό τ ο κ ο γ ι ο τ ο υ )

έ ν α ν ν ό μ ο τ η ς Σ π ά ρ τ η ς που έ λ ε γ ε ό τ ι

ν ό μ ι μ ο ς δ ι ά δ ο χ ο ς ή τ α ν ο γ ι ο ς που

γ ε ν ν ι ό τ α ν α φ ο ύ ο π α τ έ ρ α ς ε ί χ ε α ν έ λ θ ε ι

σ τ ο ν θ ρ ό ν ο . Ν α δ ι α τ υ π ώ σ ο υ μ ε κ α ι ε δ ώ

έ ν α «αν» - αν ο Δ α ρ ε ί ο ς δ ε ν

ε π η ρ ε α ζ ό τ α ν κ α ι δ ε ν ό ρ ι ζ ε δ ι ά δ ο χ ο τ ο ν

Ξ έ ρ ξ η ; Δ ε ν ν ο μ ί ζ ω ό τ ι α υ τ ό τ ο «αν» θ α

ε ί χ ε κ ά π ο ι α σ η μ α σ ί α , ε π ε ι δ ή η ε ι σ β ο λ ή

σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ( κ α ι σ τ η ν Ευρώπη) ή τ α ν

π ρ ο ε ι λ η μ μ έ ν η α π ό φ α σ η .

Ο ι π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί ε ς τ ο υ Ξ έ ρ ξ η ε ί χ α ν

α ν η σ υ χ ή σ ε ι σ ο β α ρ ά τ ο υ ς Α θ η ν α ί ο υ ς . Ο

Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς (που ε ί χ ε φ ρ ο ν τ ί σ ε ι ό τ α ν

ή τ α ν ά ρ χ ο ν τ α ς ν α ο χ υ ρ ώ σ ε ι τ ο λ ι μ ά ν ι

τ ο υ Π ε ι ρ α ι ά ) ε ί χ ε ή δ η α ρ χ ί σ ε ι ν α

σ κ έ π τ ε τ α ι σ ο β α ρ ά τ α « ξ ύ λ ι ν α τ ε ί χ η » ,

γ ι α τ α ο π ο ί α σ υ ν ά ν τ η σ ε σ φ ο δ ρ ή

α ν τ ί σ τ α σ η από τ ο υ ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς

α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ο υ . Τ ό τ ε , τ ο 483-482 π.Χ.

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο από τ α

π ο λ λ ά «αν» α υ τ ή ς τ η ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς

σ τ ι γ μ ή ς .

Το 483 π.Χ. ο ι Α θ η ν α ί ο ι α ν α κ ά λ υ ψ α ν

μ ια σ η μ α ν τ ι κ ή φ λ έ β α α ρ γ ύ ρ ο υ σ τ α

ο ρ υ χ ε ί α τ ο υ Λ α υ ρ ί ο υ . Ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς

ζ ή τ η σ ε ν α δ ι α τ ε θ ο ύ ν τ α κ έ ρ δ η γ ι α τ η

ν α υ π ή γ η σ η 200 τ ρ ι ή ρ ε ω ν . Τ ι τ ι ς ή θ ε λ ε ;

Δ ε ν α ν α φ έ ρ θ η κ ε ά μ ε σ α σ τ ο ν π ε ρ σ ι κ ό

κ ί ν δ υ ν ο α λ λ ά σ τ η δ ι α μ ά χ η μ ε τ η

γ ε ι τ ο ν ι κ ή Α ί γ ι ν α . Η Ε κ κ λ η σ ί α τ ο υ Δ ή μ ο υ

ε ν έ κ ρ ι ν ε τη ν α υ π ή γ η σ η 100 τ ρ ι ή ρ ε ω ν . Ο

Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς ή τ α ν α ν υ π ο χ ώ ρ η τ ο ς , τ ο

ί δ ι ο ό μ ω ς κ α ι ο α ν τ ί π α λ ο ς τ ο υ

Α ρ ι σ τ ε ί δ η ς που υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε ό τ ι ,

σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο έ θ ι μ ο , έ π ρ ε π ε ν α

μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ι σ τ ο ν λ α ό τ α κ έ ρ δ η από

κ ά θ ε π λ ο ύ σ ι α φ λ έ β α τ ω ν ο ρ υ χ ε ί ω ν . Σ τ ι ς

α ρ χ έ ς τ ο υ ε π ό μ ε ν ο υ χ ρ ό ν ο υ

α π ο φ α σ ί σ θ η κ ε ν α π ρ α γ μ α τ ο π ο ι η θ ε ί ο

ε τ ή σ ι ο ς ο σ τ ρ α κ ι σ μ ό ς τ η ν ά ν ο ι ξ η . Α υ τ ό

ή τ α ν κ ά τ ι σ υ ν η θ ι σ μ έ ν ο , α λ λ ά σ τ η ν

π ρ ο κ ε ι μ έ ν η π ε ρ ί π τ ω σ η ε ί χ ε τ ε ρ ά σ τ ι α

σ η μ α σ ί α , κ α θ ώ ς από τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α

τ ο υ ε ξ α ρ τ ά τ ο ό χ ι μ ό ν ο η τ ύ χ η τ η ς

Α θ ή ν α ς , α λ λ ά κ α ι η α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ η ς

Ε λ λ ά δ α ς . Τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ό .

Ο δ ί κ α ι ο ς Α ρ ι σ τ ε ί δ η ς ε ξ ο σ τ ρ α κ ί σ θ η κ ε

κ α ι ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς α π έ κ τ η σ ε τ α π λ ο ί α

που ή θ ε λ ε . Ε ί ν α ι φ α ν ε ρ ή ε δ ώ η

ε φ ι α λ τ ι κ ή σ η μ α σ ί α τ ο υ «αν». Α ν

ε ξ ο σ τ ρ α κ ι ζ ό τ α ν ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς , ε ί ν α ι

α π ί θ α ν ο ν α α π ο κ τ ο ύ σ ε η Α θ ή ν α ό χ ι 100,

α λ λ ά α κ ό μ η κ α ι π ο λ ύ λ ι γ ό τ ε ρ ε ς

τ ρ ι ή ρ ε ι ς . Δ ε ν θ α δ ι έ θ ε τ ε σ υ ν τ ρ ι π τ ι κ ή

υ π ε ρ ο χ ή σ ε π λ ο ί α έ ν α ν τ ι τ ω ν ά λ λ ω ν

Ε λ λ ή ν ω ν , κ α ν ε ί ς Α θ η ν α ί ο ς ν α ύ α ρ χ ο ς

δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ή σ ε ι

α υ τ ό τ ο " χ α ρ τ ί " έ ν α ν τ ι τ ω ν δ ι σ τ α κ τ ι κ ώ ν

λ έ γ ο ν τ α ς ό τ ι « π α ί ρ ν ε ι τ ι ς 200 τ ρ ι ή ρ ε ι ς

κ α ι α ν α ζ η τ ά ά λ λ η π α τ ρ ί δ α » , κ α ι φ υ σ ι κ ά

θ α ή τ α ν π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ η έ ω ς α δ ύ ν α τ η η

α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η τ ο υ τ ε ρ ά σ τ ι ο υ σ τ ό λ ο υ

τ ω ν Περσών.

Φ α ί ν ε τ α ι ό τ ι σ τ η ν Α θ ή ν α ο ι π ο λ ί τ ε ς

ε ί χ α ν α φ ο μ ο ι ώ σ ε ι τ η ν ι δ έ α τ ο υ μ ε γ ά λ ο υ

σ τ ό λ ο υ . Η π ό λ η ε π ι δ ό θ η κ ε σ ε μ ι α

φ ρ ε ν ί τ ι δ α ν α υ π η γ ι κ ή ς . Ο μ ω ς ο ι

τ ρ ι ή ρ ε ι ς , τ έ λ ε ι ε ς π ο λ ε μ ι κ έ ς μ η χ α ν έ ς

π ρ ο ο ρ ι σ μ έ ν ε ς ν α α υ ξ ή σ ο υ ν τ η ν

τ α χ ύ τ η τ α κ α ι ι κ α ν ό τ η τ α τ ω ν ε λ ι γ μ ώ ν ,

όπως α ν α φ έ ρ ε ι ο Π λ ο ύ τ α ρ χ ο ς σ τ ο ν

«Κίμωνα», έ π ρ ε π ε ν α ε π α ν δ ρ ω θ ο ύ ν μ ε

ε κ π α ι δ ε υ μ έ ν ο π ρ ο σ ω π ι κ ό . Ετσ ι , ο ι

π ο λ ί τ ε ς τ η ς Α θ ή ν α ς ε γ κ α τ έ λ ε ι ψ α ν τ η ν

α ρ μ α τ ω σ ι ά τ ο υ ο π λ ί τ η κ α ι κ ά θ ι σ α ν

σ τ ο υ ς π ά γ κ ο υ ς τ ω ν κ ω π η λ α τ ώ ν , ε ν ώ

α ρ γ ά α λ λ ά σ τ α θ ε ρ ά γ ι ν ό τ α ν π ε π ο ί θ η σ η

σ ε ό λ ο υ ς ό τ ι ο ι Π έ ρ σ ε ς κ α ι ό χ ι ο ι

Α ι γ ι ν ή τ ε ς θ α ή τ α ν ο μ ε λ λ ο ν τ ι κ ό ς τ ο υ ς

α ν τ ί π α λ ο ς .

Σ τ η ν Α ν α τ ο λ ή , ο Ξ έ ρ ξ η ς ε τ ο ί μ α ζ ε

μ ια ε κ σ τ ρ α τ ε ί α χωρίς π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο . Η

δ ύ ν α μ η που σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ ε ή τ α ν

π ρ ω τ ο φ α ν ή ς γ ι α τ α δ ε δ ο μ έ ν α τ η ς

ε π ο χ ή ς . Ο ι ι σ τ ο ρ ι κ ο ί α μ φ ι σ β η τ ο ύ ν τ ο υ ς

α ρ ι θ μ ο ύ ς π ο υ δ ί ν ε ι ο Η ρ ό δ ο τ ο ς κ α ι

σ υ μ φ ω ν ο ύ ν ό τ ι α ν ε ρ χ ό τ α ν σ ε 250.000

ά ν δ ρ ε ς . Σ υ μ φ ω ν ο ύ ν ε π ί σ η ς ό τ ι α υ τ ό ς

δ ε ν έ π α υ ε ν α ε ί ν α ι έ ν α ς ε κ π λ η κ τ ι κ ό ς

α ρ ι θ μ ό ς μ ε τ α δ ε δ ο μ έ ν α ε κ ε ί ν η ς τ η ς

ε π ο χ ή ς . Ε ξ ί σ ο υ τ ε ρ ά σ τ ι ο ς ή τ α ν κ α ι ο

σ τ ό λ ο ς τ ο υ , π ο υ α π ο τ ε λ ε ί τ ο από 1.200

πλοία, μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν από φ ο ι ν ι κ ι κ ά ,

α ι γ υ π τ ι α κ ά κ α ι ε λ λ η ν ι κ ά από τ η ν Ιωνία.

Ο ι α ρ ι θ μ ο ί π ο υ δ ί ν ε ι ο Η ρ ό δ ο τ ο ς

Η μέγιστη έκταση της

αυτοκρατορίας των

Αχαιμενιδών τον

5ο αι. π.Χ.

"Οι νικητές της

Σαλαμίνας", παλαιά

ρομαντική

παράσταση.

α μ φ ι σ β η τ ο ύ ν τ α ι , α λ λ ά ε ί ν α ι π ι θ α ν ό ό τ ι

ο ι Π έ ρ σ ε ς , δ ι ε ξ ά γ ο ν τ α ς έ ν α ε ί δ ο ς

ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν , ά φ η σ α ν ν α

δ ι α ρ ρ ε ύ σ ο υ ν α υ τ ο ί ο ι α ρ ι θ μ ο ί . Ε ί ν α ι

γ ν ω σ τ ό ά λ λ ω σ τ ε ό τ ι ο Ξ έ ρ ξ η ς ό χ ι μ ό ν ο

χ ά ρ ι σ ε τ η ζωή σ τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς

κ α τ α σ κ ό π ο υ ς , α λ λ ά τ ο υ ς ά φ η σ ε ν α

φ ύ γ ο υ ν α φ ο ύ ε ί δ α ν τ ι ς π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί ε ς

τ ο υ . Ε ι σ β ο λ ή π α ρ ό μ ο ι α ς έ κ τ α σ η ς σ τ η ν

Ευρώπη έ γ ι ν ε μ ό ν ο σ τ ι ς 6 Ι ο υ ν ί ο υ 1944,

σ τ η Ν ο ρ μ α ν δ ί α . Π έ ρ α α π ό τ η

σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η α υ τ ώ ν τ ω ν χ ε ρ σ α ί ω ν κ α ι

ν α υ τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , ο Ξ έ ρ ξ η ς π ρ ο έ β η

σ ε μ ια σ ε ι ρ ά ε ξ ί σ ο υ ε κ π λ η κ τ ι κ ώ ν έ ρ γ ω ν

γ ι α τ η ν ε π ο χ ή , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν τ η

γ ε φ ύ ρ ω σ η τ ο υ Ε λ λ η σ π ό ν τ ο υ κ α ι τ η ν

ε κ σ κ α φ ή τ η ς δ ι ώ ρ υ γ α ς τ ο υ Α θ ω ν α . Τ ο

δ έ ο ς που π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τ ο μ έ γ ε θ ο ς τ η ς

δ ύ ν α μ η ς τ ο υ ώ θ η σ ε π ο λ λ ο ύ ς Ε λ λ η ν ε ς

να μη δ ίσο υ ν.

Η προέλαση του Ξέρξη Τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 481 π.Χ., ο Ξ έ ρ ξ η ς

κ α ι ο σ τ ρ α τ ό ς τ ο υ ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ν ν α

ξ ε κ ι ν ή σ ο υ ν από τ α Σ ο ύ σ α . Ο ι Π έ ρ σ ε ς

φ α ί ν ε τ α ι πως φ ρ ό ν τ ι σ α ν ν α σ τ ε ί λ ο υ ν

έ ν α σ α φ έ ς μ ή ν υ μ α . Μ ι α ά γ ρ α φ η

δ ί π τ υ χ η ξ ύ λ ι ν η π λ ά κ α έ φ θ α σ ε σ τ η

Σ π ά ρ τ η . Η σ ύ ζ υ γ ο ς τ ο υ β α σ ι λ ι ά

Λ ε ω ν ί δ α , Γοργώ, π ρ ό τ ε ι ν ε ν α ξ ύ σ ο υ ν τ ο

κ ε ρ ί . Από κ ά τ ω υ π ή ρ χ ε έ ν α μ ή ν υ μ α τ ο υ

Δ η μ ά ρ α τ ο υ που π ρ ο ε ι δ ο π ο ι ο ύ σ ε γ ι α τ α

σ χ έ δ ι α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Β α σ ι λ ι ά .

Π α ρ ά λ λ η λ α , α π ε σ τ α λ μ έ ν ο ι τ ο υ

ε π ι σ κ έ φ θ η κ α ν π ο λ λ έ ς π ό λ ε ι ς - ε κ τ ό ς

από τ η ν Α θ ή ν α κ α ι τ η Σ π ά ρ τ η -

ζ η τ ώ ν τ α ς « γ η ν κ α ι ύ δ ω ρ » . Π ο λ λ έ ς

π ό λ ε ι ς έ σ π ε υ σ α ν ν α σ υ μ μ ο ρ φ ω θ ο ύ ν ,

ε ν ώ α κ ό μ η κ α ι σ ε ε κ ε ί ν ε ς που δ ε ν

π ρ ο σ έ φ ε ρ α ν γ η κ α ι ύ δ ω ρ υ π ή ρ χ α ν

φ ι λ ο π ε ρ σ ι κ έ ς φ α τ ρ ί ε ς . Ο ι Ε λ λ η ν ε ς π ο υ

δ ε ν μ ή δ ι σ α ν ά ρ χ ι σ α ν ν α σ κ έ π τ ο ν τ α ι

σ ο β α ρ ά τ ο ν τ ρ ό π ο μ ε τ ο ν ο π ο ί ο θ α

α ν τ ι δ ρ ο ύ σ α ν . Ενα α κ ό μ η «αν»

π ρ ο σ τ ί θ ε τ α ι ε δ ώ σ τ η μ ε γ ά λ η σ ε ι ρ ά τ ω ν

π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ν . Κ ά π ο ι ο ι Θ ε σ σ α λ ο ί π ο υ

ε μ φ α ν ί σ θ η κ α ν α π ρ ό σ κ λ η τ ο ι σ τ α

σ υ μ β ο ύ λ ι α τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , π ρ ό τ ε ι ν α ν ν α

σ τ α λ ε ί σ τ ρ α τ ό ς ν α κ α τ α λ ά β ε ι τ α Τέμπη,

τ ο μ ό ν ο π έ ρ α σ μ α π ρ ο ς τ ο ν ν ό τ ο α π ό

ό π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α π ε ρ ά σ ε ι ο Π ε ρ σ ι κ ό ς

Σ τ ρ α τ ό ς . Ο ι Ε λ λ η ν ε ς δ έ χ θ η κ α ν , α κ ό μ η

κ α ι ο ι Σ π α ρ τ ι ά τ ε ς . Ετσ ι ,

σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ θ η κ ε μ ι α δ ύ ν α μ η 10.000

α ν δ ρ ώ ν - ό σ ο ι κ α ι σ τ ο ν Μ α ρ α θ ώ ν α - με

ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ο ν Σ π α ρ τ ι ά τ η Ε υ α ί ν ε τ ο κ α ι

μ ε τ ο ν Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ω ς η γ έ τ η τ ο υ

α θ η ν α ϊ κ ο ύ τ μ ή μ α τ ο ς . Ε ί ν α ι ά γ ν ω σ τ ο α ν

ε π ρ ό κ ε ι τ ο γ ι α π α γ ί δ α . Ο μ ω ς , ο

Ε υ α ί ν ε τ ο ς κ α ι ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς δ ε ν

ά ρ γ η σ α ν ν α δ ι α π ι σ τ ώ σ ο υ ν ό τ ι έ ν α

μ ε γ ά λ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν Θ ε σ σ α λ ώ ν ε ί χ ε ή δ η

μ η δ ί σ ε ι , ό τ ι τ α Τέμπη δ ε ν ή τ α ν τ ο

μ ο ν α δ ι κ ό π έ ρ α σ μ α κ α ι ό τ ι , α ν τ ί ν α

ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν μ ι α α π ό ρ θ η τ η θ έ σ η ,

ε ί χ α ν π έ σ ε ι σ ε π α γ ί δ α . Α ν χ ά ν ο ν τ α ν ο ι

10.000 ά ν δ ρ ε ς , όπως ή τ α ν β έ β α ι ο , ο ι

σ υ ν έ π ε ι ε ς θ α ή τ α ν α ν υ π ο λ ό γ ι σ τ ε ς .

Α υ τ ό τ ο α ν τ ι λ ή φ θ η κ α ν γ ρ ή γ ο ρ α ο ι δ υ ο

η γ ή τ ο ρ ε ς κ α ι υ π ο χ ώ ρ η σ α ν α μ έ σ ω ς από

τ α Τέμπη πριν κ α ν ο χ υ ρ ω θ ο ύ ν ε κ ε ί .

Α σ φ α λ ώ ς ε π ρ ό κ ε ι τ ο γ ι α ο ρ θ ή α π ό φ α σ η ,

α ν κ α ι η ι δ έ α τ η ς υ π ο χ ώ ρ η σ η ς

π ρ ο κ ά λ ε σ ε π α ν ι κ ό κ α ι δ ι σ τ α κ τ ι κ ό τ η τ α

σ ε ό σ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς δ ε ν ε ί χ α ν μ η δ ί σ ε ι .

Η πορεία του περσικού στρατού και στόλου κατά το 480 π.Χ.

Τον Σεπτέμβριο

του 480 π.Χ., η

Αθήνα δεν

απειλείτο απλά:

είχε καταληφθεί

και καταστραφεί

και ο πληθυσμός

της είχε

εκκενωθεί.

Τ έ λ ο ς , τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 480 π.Χ. ά ρ χ ι σ ε η

π ρ ο έ λ α σ η τ ο υ μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο υ μ έ χ ρ ι τ ό τ ε

σ τ ρ α τ ο ύ π ρ ο ς τ η ν Ε υ ρ ώ π η .

Σ τ η ν Α θ ή ν α , η ε ί δ η σ η ό τ ι ο Ξ έ ρ ξ η ς

ε ί χ ε π ε ρ ά σ ε ι σ τ η ν Ευρώπη π ρ ο κ ά λ ε σ ε

α ν α σ τ ά τ ω σ η . Ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ο ί ο ι χ ρ η σ μ ο ί

τ ο υ Μ α ν τ ε ί ο υ τ ω ν Δ ε λ φ ώ ν γ ι α τ ο

« ξ ύ λ ι ν ο τ ε ί χ ο ς » κ α ι η ε ρ μ η ν ε ί α που

έ δ ω σ ε ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς σ τ ο π ο ι ο ή τ α ν τ ο

« ξ ύ λ ι ν ο τ ε ί χ ο ς » . Φ υ σ ι κ ά , ο ι Α θ η ν α ί ο ι

σ τ η ρ ί χ θ η κ α ν σ ε α υ τ ό ν . Εδώ γ ί ν ε τ α ι

σ α φ έ ς τ ί θ α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί σ τ η ν Α θ ή ν α α ν

δ ε ν υ π ή ρ χ ε ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς .

Α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν ο ι μ ά χ ε ς σ τ ι ς

Θ ε ρ μ ο π ύ λ ε ς κ α ι τ ο Α ρ τ ε μ ί σ ι ο . Σ τ η

σ υ ν έ χ ε ι α , ο κ ί ν δ υ ν ο ς έ γ ι ν ε ε φ ι α λ τ ι κ ό ς

γ ι α τ ο υ ς Α θ η ν α ί ο υ ς . Ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς

ε κ κ έ ν ω σ ε τ η ν Α τ τ ι κ ή , μ ε ε ξ α ί ρ ε σ η τ ο υ ς

λ ί γ ο υ ς υ π ε ρ α σ π ι σ τ έ ς τ ο υ ξ ύ λ ι ν ο υ

τ ε ί χ ο υ ς π ο υ έ ζ ω ν ε τ η ν Α κ ρ ό π ο λ η . Τ ο ν

Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 480 π.Χ., η Α θ ή ν α δ ε ν

α π ε ι λ ε ί τ ο απλά: ε ί χ ε κ α τ α λ η φ θ ε ί κ α ι

κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί κ α ι ο π λ η θ υ σ μ ό ς τ η ς ε ί χ ε

ε κ κ ε ν ω θ ε ί . Ε ί ν α ι ε π ι τ υ χ ή ς , σ ε ό , τ ι

α φ ο ρ ά τ ο «αν», ο π α ρ α λ λ η λ ι σ μ ό ς που

κ ά ν ε ι ο Β ί κ τ ω ρ Ν τ έ η β ι ς Χ ά ν σ ο ν σ τ ο

β ι β λ ί ο «What lf?». Φ α ν τ α σ θ ε ί τ ε μ ια

η τ τ η μ έ ν η κ α ι κ α τ ε ι λ η μ μ έ ν η Γαλλία

χ ω ρ ί ς σ υ μ μ ά χ ο υ ς , μ ε τ ο Π α ρ ί σ ι

κ α τ α σ τ ρ α μ μ έ ν ο , τ ο ν Π ύ ρ γ ο τ ο υ Α ϊ φ ε λ

σ ε ε ρ ε ί π ι α , τ η ν ύ π α ι θ ρ ο ε ρ η μ ω μ έ ν η κ α ι

τ ο ν π λ η θ υ σ μ ό που α π έ μ ε ν ε ν α φ ε ύ γ ε ι

σ τ η ν Α γ γ λ ί α κ α ι σ τ ι ς γ α λ λ ι κ έ ς α π ο ι κ ί ε ς

τ η ς Α φ ρ ι κ ή ς . Φ α ν τ α σ θ ε ί τ ε ε π ί σ η ς τ η

Γαλλία ν α σ τ η ρ ί ζ ε ι τ η σ ω τ η ρ ί α τ η ς σ ε

έ ν α ν α ρ ι θ μ η τ ι κ ά κ α τ ώ τ ε ρ ο σ τ ό λ ο . Μ ε τ ά

υ π ο θ έ σ τ ε ό τ ι α υ τ ό ς ο σ τ ό λ ο ς ν ι κ ά ,

β υ θ ί ζ ε ι τ α μ ι σ ά π λ ο ί α τ ο υ α ν τ ι π ά λ ο υ κ α ι

σ τ έ λ ν ε ι τ ο ν Χ ί τ λ ε ρ ν τ ρ ο π ι α σ μ έ ν ο σ τ ο

Β ε ρ ο λ ί ν ο !

Η σύγκρουση στη Σαλαμίνα Κάπως έ τ σ ι ή τ α ν η κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η ν

Α θ ή ν α . Ο Κ ο ρ ί ν θ ι ο ς ν α ύ α ρ χ ο ς

Α δ ε ί μ α ν τ ο ς χ α ρ α κ τ ή ρ ι σ ε μ ά λ ι σ τ α τ ο ν

Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή « ά ν δ ρ α ά π ο λ ι » ( δ η λ α δ ή

χ ω ρ ί ς π ό λ η , α φ ο ύ η π ό λ η τ ο υ , η Α θ ή ν α ,

ε ί χ ε κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί ) σ τ α σ υ μ β ο ύ λ ι α που

γ ί ν ο ν τ α ν γ ι α τ ο ν τ ρ ό π ο α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η ς

τ ο υ α ρ ι θ μ η τ ι κ ά υ π έ ρ τ ε ρ ο υ α ν τ ι π ά λ ο υ .

Μ ε τ ά τ ι ς Θ ε ρ μ ο π ύ λ ε ς κ α ι τ ο Α ρ τ ε μ ί σ ι ο ,

η Σ α λ α μ ί ν α α π έ μ ε ν ε ω ς ε π ό μ ε ν η κ α ι

τ ε λ ε υ τ α ί α ε υ κ α ι ρ ί α ν α α ν α κ ο π ε ί η

π ε ρ σ ι κ ή π ρ ο έ λ α σ η . Τ ό τ ε υ ψ ώ θ η κ ε τ ο

γ ι γ α ν τ ι α ί ο α ν ά σ τ η μ α τ ο υ Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ,

σ τ ο ν ο π ο ί ο ο φ ε ί λ ε τ α ι κ α τ ά μ ε γ ά λ ο

μ έ ρ ο ς η ν ί κ η σ τ η Σ α λ α μ ί ν α . Η

σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ο υ σ τ ό λ ο υ τ ω ν Α θ η ν α ί ω ν

ε ί χ ε γ ί ν ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ ε δ ι κ ή τ ο υ

ε π ι μ ο ν ή . Ε κ τ ό ς από τ η Σ α λ α μ ί ν α , δ ε ν

υ π ή ρ χ α ν ά λ λ α ν α υ τ ι κ ά θ έ α τ ρ α μ ε τ α ξ ύ

τ η ς Α θ ή ν α ς κ α ι τ η ς Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ο υ π ο υ

θ α ε υ ν ο ο ύ σ α ν τ ο ν α ρ ι θ μ η τ ι κ ά

μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ό λ ο . Ο τ α ν

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή θ η κ ε η π ε ρ σ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή ,

ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς έ π ε ι σ ε τ ο υ ς Α θ η ν α ί ο υ ς

ν α σ τ η ρ ί ξ ο υ ν τ η ν ά μ υ ν α τ ο υ ς σ τ α π λ ο ί α

κ α ι ό χ ι σ τ ο υ ς ο π λ ί τ ε ς , ε κ κ έ ν ω σ ε τ η ν

Α τ τ ι κ ή κ α ι μ ε τ ά έ π ε ι σ ε τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς

ν α υ ά ρ χ ο υ ς ν α ρ ι σ κ ά ρ ο υ ν τ α π ά ν τ α σ ε

μ ια γ ε ν ι κ ή ν α υ μ α χ ί α σ τ α ν ε ρ ά κ ο ν τ ά

σ τ η ν Α θ ή ν α , ό π ο υ ε κ ε ί κ α ι μ ό ν ο ε ί χ α ν

π ι θ α ν ό τ η τ α ν ί κ η ς . Α σ χ ε τ α μ ε τ ο τ ί

α ν ά γ κ α σ ε τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς ν α π ο λ ε μ ή σ ο υ ν

ε κ ε ί π ο υ ή θ ε λ α ν ο ι Ε λ λ η ν ε ς , γ ε ν ι κ ά

π ι σ τ ε ύ ε τ α ι ό τ ι ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς

ε ξ α π ά τ η σ ε τ ο ν Ξ έ ρ ξ η ε ξ ω θ ώ ν τ α ς τ ο ν

ν α ε μ π λ έ ξ ε ι ά μ ε σ α τ ο ν σ τ ό λ ο τ ο υ σ τ α

σ τ ε ν ά . Τ έ λ ο ς , σ τ ο κ ρ ί σ ι μ ο σ η μ ε ί ο τ η ς

ν α υ μ α χ ί α ς , ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς ο δ ή γ η σ ε τ ο ν

α θ η ν α ϊ κ ό σ τ ό λ ο σ τ α π λ ε υ ρ ά τ ο υ

ε χ θ ρ ο ύ κ α ι τ ο ν έ τ ρ ε ψ ε σ ε φ υ γ ή . Ε τ σ ι , η

ν ί κ η ή τ α ν α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ω ν

π ρ ο σ π α θ ε ι ώ ν - έ ν α ν τ ι μ ά λ ι σ τ α γ ε ν ι κ ή ς

δ ι α φ ω ν ί α ς - ε ν ό ς μ ό ν ο Α θ η ν α ί ο υ

π ο λ ι τ ι κ ο ύ . Α ν α υ τ ό ς ε ί χ ε κ λ ο ν ι σ θ ε ί , α ν

ε ί χ ε σ κ ο τ ω θ ε ί ή α ν δ ε ν δ ι έ θ ε τ ε τ ι ς

η θ ι κ έ ς κ α ι δ ι α ν ο η τ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς γ ι α ν α

υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι τ α ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α τ ο υ , ε ί ν α ι

π ι θ α ν ό ν ό τ ι η Ε λ λ ά δ α θ α ε ί χ ε γ ί ν ε ι μ ια

α κ ό μ η σ α τ ρ α π ε ί α τ η ς Π ε ρ σ ί α ς .

Τα «αν» της Σαλαμίνας Α ς σ υ ν ο ψ ί σ ο υ μ ε τ α «αν» σ τ η ν

π ε ρ ί π τ ω σ η α υ τ ή :

• Α ν δ ε ν ε ί χ ε η Α θ ή ν α α υ τ ό τ ο ν σ τ ό λ ο ,

δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ι σ χ υ ρ ι σ θ ε ί ( κ α ι ν α

π ε ί σ ε ι ) ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς , ό τ α ν τ ο ν

χ λ ε ύ α σ α ν ό τ ι « δ ε ν ε ί χ ε π ό λ η » , ό τ ι

δ ι έ θ ε τ ε 200 π λ ο ί α μ ε τ α ο π ο ί α θ α

μ ε τ έ φ ε ρ ε τ η ν π ό λ η τ ο υ σ τ η ν Ι τ α λ ί α .

• Α ν δ ε ν ε ί χ ε ε π ι μ ε ί ν ε ι κ α ι δ ε ν ε ί χ ε

π ε ί σ ε ι ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς να γ ί ν ε ι η

ν α υ μ α χ ί α σ τ ο σ τ ε ν ό π έ ρ α σ μ α , α ν τ ί σ τ η ν

α ν ο ι κ τ ή θ ά λ α σ σ α . . .

• Α ν δ ε ν ε ί χ ε σ κ ε φ θ ε ί τ ο τ έ χ ν α σ μ α ν α

σ τ ε ί λ ε ι τ ο ν δ ο ύ λ ο τ ο υ Σ ί κ ι ν ο ν α

« π ρ ο δ ώ σ ε ι » τ ι ς π ρ ο θ έ σ ε ι ς τ ω ν

Ε λ λ ή ν ω ν σ τ ο ν Ξ έ ρ ξ η . . .

• Αν ο Ξ έ ρ ξ η ς δ ε ν π ί σ τ ε υ ε τ ι ς

« π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς » τ ο υ Σ ίκ ινου. . . Οπως

σ υ μ β α ί ν ε ι σ υ χ ν ά σ τ η ν Ι σ τ ο ρ ί α , μ ε ρ ι κ ο ί

α μ φ ι σ β η τ ο ύ ν α υ τ ό τ ο τ έ χ ν α σ μ α τ ο υ

Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή . Ομως, ε ί ν α ι λ ο γ ι κ ό ν α

σ κ ε φ θ ε ί κ α ν ε ί ς ό τ ι ο Ξ έ ρ ξ η ς δ ε ν ε ί χ ε

λ ό γ ο υ ς ν α μ η ν τ ο ν π ι σ τ έ ψ ε ι . Α λ λ ω σ τ ε ,

μήπως σ τ ι ς Θ ε ρ μ ο π ύ λ ε ς ΕΝΑΣ μ ό ν ο

Ε λ λ η ν α ς π ρ ο δ ό τ η ς , ο Ε φ ι ά λ τ η ς , δ ε ν

τ ο ν ε ί χ ε β ο η θ ή σ ε ι ν α ν ι κ ή σ ε ι ;

• Αν, τ έ λ ο ς , δ ε ν ε ί χ ε σ τ ε ί λ ε ι τ α

α ι γ υ π τ ι α κ ά π λ ο ί α ν α α π ο κ ό ψ ο υ ν τ η ν

ε ν δ ε χ ό μ ε ν η υ π ο χ ώ ρ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν

π ρ ο ς τ ο ν Ι σ θ μ ό τ η ς Κ ο ρ ί ν θ ο υ ( μ ι α

υ π ο χ ώ ρ η σ η που δ ε ν σ υ ν έ β η π ο τ έ ) , τ α

π λ ο ί α που α π ο υ σ ί α ζ α ν από τ η ν α υ μ α χ ί α

μ π ο ρ ε ί ν α ε ί χ α ν ε π ι δ ρ ά σ ε ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά

σ τ η ν έ κ β α σ η τ η ς .

Αν, λο ιπόν, ο Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς δ ε ν

υ π ή ρ χ ε , ή α ν ε ί χ ε υ π ο κ ύ ψ ε ι σ τ ι ς π ι έ σ ε ι ς

τ ω ν σ υ μ μ ά χ ω ν τ ο υ κ α ι ε ί χ ε λ ά β ε ι

κ ά π ο ι α ά λ λ η α π ό φ α σ η , ο ι Ε λ λ η ν ε ς ε ί τ ε

δ ε ν θ α ε ί χ α ν ν α υ μ α χ ή σ ε ι μ ε τ ο υ ς

Π έ ρ σ ε ς , ε ί τ ε θ α ε ί χ α ν η τ τ η θ ε ί . Λ ί γ ο

α ρ γ ό τ ε ρ α , ο ι Π έ ρ σ ε ς θ α ε ί χ α ν β γ ε ι

ν ι κ η τ έ ς από τ ο υ ς Π ε ρ σ ι κ ο ύ ς Π ο λ έ μ ο υ ς

κ α ι ο Δ υ τ ι κ ό ς π ο λ ι τ ι σ μ ό ς θ α ε ί χ ε

π ε θ ά ν ε ι σ τ η β ρ ε φ ι κ ή τ ο υ η λ ι κ ί α .

Α λ ή θ ε ι α , τ ι μ π ο ρ ε ί ν α ε ί χ ε σ υ μ β ε ί μ ε τ ά

από μ ια ή τ τ α σ τ η Σ α λ α μ ί ν α ; Ή μ ε τ ά από

φ υ γ ο μ α χ ί α σ τ η Σ α λ α μ ί ν α κ α ι υ λ ο π ο ί η σ η

τ η ς α π ε ι λ ή ς τ ο υ Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ν α φ ύ γ ε ι

σ τ η ν Ι τ α λ ί α ;

Ο,τ ι θ α ε ί χ ε α π ο μ ε ί ν ε ι από τ ο ν

ε λ λ η ν ι κ ό σ τ ό λ ο ( κ α ι ε φ ό σ ο ν θ α

δ ι α τ η ρ ε ί τ ο ε ν ω μ έ ν ο ς ) , θ α μ ε τ α κ ι ν ε ί τ ο

σ τ ο ν Ι σ θ μ ό τ η ς Κ ο ρ ί ν θ ο υ ό π ο υ , μαζί μ ε

τ ο ν σ τ ρ α τ ό ξ η ρ ά ς , θ α έ κ α ν ε μ ι α

δ ε ύ τ ε ρ η π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ύ π ο υ

Θ ε ρ μ ο π υ λ ώ ν - Α ρ τ ε μ ι σ ί ο υ . Ο μ ω ς μ ε τ η

β ό ρ ε ι α κ α ι κ ε ν τ ρ ι κ ή Ε λ λ ά δ α

κ α τ α κ τ η μ έ ν η , χωρίς τ ο ν α θ η ν α ϊ κ ό

σ τ ό λ ο , μ ε τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς μ ε υ ψ η λ ό η θ ι κ ό

από τ ι ς σ υ ν ε χ ε ί ς ν ί κ ε ς κ α ι κ α τ α κ τ ή σ ε ι ς ,

μ ι κ ρ ή μ ό ν ο α μ φ ι β ο λ ί α υ π ά ρ χ ε ι ό τ ι ο

σ τ ρ α τ ό ς τ ο υ (500.000 ά ν δ ρ ε ς κ α τ ά τ ι ς

πιο σ υ ν τ η ρ η τ ι κ έ ς ε κ τ ι μ ή σ ε ι ς ) , α σ φ α λ ώ ς

ε ν ι σ χ υ μ έ ν ο ς μ ε α κ ό μ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς

« μ η δ ί ζ ο υ σ ε ς » π ό λ ε ι ς - κ ρ ά τ η τ η ς

Ε λ λ ά δ α ς κ α ι μ ε τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ο υ

τ ε ρ ά σ τ ι ο υ σ τ ό λ ο υ , δ ε ν θ α

δ υ σ κ ο λ ε υ ό τ α ν ν α δ ι α σ χ ί σ ε ι τ ο ν Ι σ θ μ ό

κ α ι ν α ξ ε χ υ θ ε ί σ τ η ν Κ ο ρ ι ν θ ί α γ ι α ν α

κ α τ ε υ θ υ ν θ ε ί σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α ν ό τ ι α κ α ι

δ υ τ ι κ ά . Ο ι ε ι σ β ο λ ε ί ς θ α ε ν ι σ χ ύ ο ν τ α ν

από τ ο ν σ τ ό λ ο που θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

α π ο β ι β ά σ ε ι ε φ ό δ ι α κ α ι έ μ ψ υ χ ο

δ υ ν α μ ι κ ό ό π ο υ χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν , σ τ α ν ώ τ α

τ ω ν υ π ε ρ α σ π ι σ τ ώ ν τ η ς Π ε λ ο π ο ν ν ή σ ο υ .

Οπως α π έ δ ε ι ξ ε ε π α ν ε ι λ η μ μ έ ν α σ τ η

δ ε κ α ε τ ί α τ ο υ 360 π.Χ. ο

Ε π α μ ε ι ν ώ ν δ α ς (χωρίς ν α υ τ ι κ ή

υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η μ ά λ ι σ τ α ) , η

ά μ υ ν α σ τ ο ν Ι σ θ μ ό δ ε ν

μ π ό ρ ε σ ε ν α σ υ γ κ ρ α τ ή σ ε ι

τ η ν π ρ ο έ λ α σ η τ ο υ μ α κ ρ ι ά

από τ η ν Π ε λ ο π ό ν ν η σ ο .

Ο ι Π ε ρ σ ι κ ο ί Π ό λ ε μ ο ι

ε ί ν α ι έ ν α ο ρ ό σ η μ ο σ τ η ν

π α γ κ ό σ μ ι α ι σ τ ο ρ ί α . Η τ α ν η

τ ε λ ε υ τ α ί α ε υ κ α ι ρ ί α τ η ς

Α ν α τ ο λ ή ς ν α ε λ έ γ ξ ε ι τ ο ν

Δ υ τ ι κ ό π ο λ ι τ ι σ μ ό σ τ η ν

α φ ε τ η ρ ί α τ ο υ . Επιπλέον, η

Σ α λ α μ ί ν α ε ί ν α ι έ ν α

ο ρ ό σ η μ ο τ ω ν

Π ε ρ σ ι κ ώ ν Πολέμων.

Οπως π α ρ α τ η ρ ε ί ο

Χ ά ν σ ο ν , αν η

Σ α λ α μ ί ν α

α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ε ι

μ ια δ ρ α μ α τ ι κ ή

σ τ ρ ο φ ή σ τ η ν

α ν τ ί σ τ α σ η τ η ς

Ε λ λ ά δ α ς σ τ ο υ ς

Προτομή του

Θεμιστοκλή

(Μουσείο Οστιας).

Αποσπασματική

πλευρική παράσταση

τριήρους με τους

κωπηλάτες της, έργο

του 5ου αι. π.Χ.

(Α9ήνα, Μουσείο

Ακρόπολης).

Π έ ρ σ ε ς , τ ό τ ε ο ρ ό λ ο ς τ ο υ Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή

κ α ι λ ί γ ω ν χ ι λ ι ά δ ω ν Α θ η ν α ί ω ν ε ξ η γ ε ί τ η

θ α υ μ ά σ ι α ε λ λ η ν ι κ ή ν ί κ η π έ ρ α από κ ά θ ε

λ ο γ ι κ ή . Ε τ σ ι , ε κ ε ί ν α π ο υ έ κ α ν α ν λ ί γ ο ι

ά ν δ ρ ε ς σ τ α τ έ λ η Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ τ ο υ 480

π.Χ. ε ξ η γ ο ύ ν π ο λ λ ά α π ό ε κ ε ί ν α π ο υ η

Δ ύ σ η θ ε ω ρ ε ί δ ε δ ο μ έ ν α σ ή μ ε ρ α . Α ν ο

Μ α ρ α θ ώ ν α ς κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε τ η ν ε λ π ί δ α

τ η ς Π ε ρ σ ί α ς ν α κ α τ α κ τ ή σ ε ι τ η ν Ε λ λ ά δ α

κ α ι ο ι Π λ α τ α ι έ ς τ η ν μ α τ α ί ω σ α ν , η

Σ α λ α μ ί ν α τ η ν έ κ α ν ε α δ ύ ν α τ η .

Γ ια ν α γ ί ν ε ι α ν τ ι λ η π τ ό τ ι

δ ι α κ υ β ε ύ θ η κ ε , π ρ έ π ε ι ν α τ ο ν ι σ θ ο ύ ν τ α

ε ξ ή ς σ η μ ε ί α :

• Η Ε λ λ ά δ α ή τ α ν μ ε σ ο γ ε ι α κ ή χ ώ ρ α μ ό ν ο

ω ς π ρ ο ς τ η θ έ σ η κ α ι τ ο κ λ ί μ α κ α ι

τ ε λ ε ί ω ς α ν τ ι μ ε σ ο γ ε ι α κ ή σ ε σ ύ γ κ ρ ι σ η

μ ε τ ο υ ς γ ε ί τ ο ν ε ς τ η ς ω ς π ρ ο ς τ ο

π ν ε ύ μ α κ α ι τ ι ς α ξ ί ε ς . Ο ι υ π ό λ ο ι π ο ι

μ ε σ ο γ ε ι α κ ο ί π ο λ ι τ ι σ μ ο ί ή τ α ν ε ί τ ε

μ ο ν α ρ χ ί ε ς , ε ί τ ε θ ε ο κ ρ α τ ί ε ς . Ο ι λ έ ξ ε ι ς

ε λ ε υ θ ε ρ ί α κ α ι π ο λ ί τ η ς δ ε ν υ π ή ρ χ α ν

σ τ ο λ ε ξ ι λ ό γ ι ο τ ο υ ς ο ύ τ ε δ ι α ν ο ο ύ ν τ ο ν α

υ ι ο θ ε τ ή σ ο υ ν τ ο έ ν τ ο ν ο π ν ε ύ μ α

α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α ς τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν π ό λ ε ω ν -

κρατών.

• Μ ε τ ά τ ο υ ς Π ε ρ σ ι κ ο ύ ς Π ο λ έ μ ο υ ς η

Α θ η ν α ϊ κ ή δ η μ ο κ ρ α τ ί α α ν α γ ε ν ν ή θ η κ ε .

Οπως α ν α φ έ ρ ε ι χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά ο Κων.

Π α π α ρ η γ ό π ο υ λ ο ς , ο ι Π ε ρ σ ι κ ο ί Π ό λ ε μ ο ι ,

π α ρ ά τ η ν ι κ η φ ό ρ α έ κ β α σ η τ ο υ ς , δ ε ν θ α

ε ί χ α ν α π ο β ε ί τ ό σ ο σ η μ α ν τ ι κ ο ί γ ι α τ η ν

ι σ τ ο ρ ί α τ η ς α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς , α ν α μ έ σ ω ς

μ ε τ ά ο ι Α θ η ν α ί ο ι δ ε ν ε π ι χ ε ι ρ ο ύ σ α ν τ η ν

ί δ ρ υ σ η τ η ς Α θ η ν α ϊ κ ή ς Η γ ε μ ο ν ί α ς σ τ ο

π λ α ί σ ι ο τ η ς ο π ο ί α ς δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ α ν

κ υ ρ ί ω ς τ α π ο λ ι τ ι κ ά , τ α δ ι α ν ο η τ ι κ ά , τ α

τ ε χ ν ι κ ά α ρ ι σ τ ο υ ρ γ ή μ α τ α μ ε τ α ο π ο ί α

κ ο ρ υ φ ώ θ η κ ε ο α ρ χ α ί ο ς ε λ λ η ν ι κ ό ς

π ο λ ι τ ι σ μ ό ς . Σ η μ α ν τ ι κ ό μ έ ρ ο ς σ τ η ν

ε π ι τ υ χ ί α τ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς τ η ς

η γ ε μ ο ν ί α ς τ η ς η Α θ ή ν α τ ο ο φ ε ί λ ε ι σ τ η

θ α λ ά σ σ ι α ισχύ τ η ς . Γ ι α τ ί ε ν ώ σ τ ο ν

Μ α ρ α θ ώ ν α α ν α δ ε ί χ θ η κ ε ο σ τ ρ α τ ό ς

τ η ς , σ τ η Σ α λ α μ ί ν α α ν α δ ε ί χ θ η κ ε τ ο

ν α υ τ ι κ ό τ η ς , π ο υ α π ο τ έ λ ε σ ε κ α ι τ η ν

κ ύ ρ ι α δ ύ ν α μ η τ η ς .

Συμπεράσματα Ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ό ό τ ι π α ρ ά λ λ η λ α τ η ν

ί δ ι α π ε ρ ί ο δ ο δ ι ε ξ ή χ θ η κ α ι έ ν α ς ά λ λ ο ς

ν ι κ η φ ό ρ ο ς γ ι α τ ο υ ς Ε λ λ η ν ε ς π ό λ ε μ ο ς

σ τ η Μ ε γ ά λ η Ε λ λ ά δ α , ό π ο υ

α π ο κ ρ ο ύ σ θ η κ ε μ ια ε ι σ β ο λ ή τ ω ν

Κ α ρ χ η δ ο ν ί ω ν ( π ο λ λ ο ί ι σ τ ο ρ ι κ ο ί

υ π ο σ τ η ρ ί ζ ο υ ν ό τ ι η ε π ι χ ε ί ρ η σ η ε κ ε ί ν η

έ γ ι ν ε σ ε σ υ ν ε ν ν ό η σ η μ ε τ ο υ ς Π έ ρ σ ε ς ) .

Για ν α π α ρ α π έ μ ψ ο υ μ ε γ ι α α κ ό μ η μ ι α

φ ο ρ ά σ τ ο ν Π α π α ρ η γ ό π ο υ λ ο , α ν ο

Ε λ λ η ν ι σ μ ό ς κ α τ α β α λ λ ό τ α ν σ τ η Σ ι κ ε λ ί α

α λ λ ά υ π ε ρ ί σ χ υ ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , θ α

κ ό β ο ν τ α ν κ α ι θ α μ α ρ α ί ν ο ν τ α ν μ ό ν ο

μ ε ρ ι κ ά κ λ α δ ι ά τ ο υ ε λ λ η ν ι κ ο ύ δ έ ν τ ρ ο υ ,

α λ λ ά ο κ ο ρ μ ό ς θ α π α ρ έ μ ε ν ε ά θ ι κ τ ο ς

γ ι α ν α π α ρ ά γ ε ι τ ο υ ς π ε ρ ι κ α λ λ ε ί ς

κ α ρ π ο ύ ς . Αν, ό μ ω ς , ο Ε λ λ η ν ι σ μ ό ς

κ α τ α β α λ λ ό τ α ν σ τ η ν Ε λ λ ά δ α κ α ι

υ π ε ρ ί σ χ υ ε σ τ η Σ ι κ ε λ ί α , τ ό τ ε θ α

κ α τ α κ ε ρ α υ ν ω ν ό τ α ν κ α ι θ α ν ε κ ρ ω ν ό τ α ν

ο ί δ ι ο ς ο κ ο ρ μ ό ς .

Α ν η Ε λ λ ά δ α ε ί χ ε κ α τ α κ τ η θ ε ί , θ α

γ ι ν ό τ α ν η δ υ τ ι κ ό τ ε ρ η σ α τ ρ α π ε ί α τ η ς

Π ε ρ σ ι κ ή ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Τ α

α γ ρ ο κ τ ή μ α τ α τ ω ν ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν

θ α γ ί ν ο ν τ α ν κ τ ή μ α τ α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ

Β α σ ι λ ι ά . Τ α δ η μ ό σ ι α κ τ ή ρ ι α τ η ς Α γ ο ρ ά ς

θ α μ ε τ α τ ρ έ π ο ν τ α ν σ ε κ λ ε ι σ τ ά

κ α τ α σ τ ή μ α τ α π α ζ α ρ ι ο ύ . Ο ι ν έ ο ι α γ ρ ό τ ε ς

θ α α π ο τ ε λ ο ύ σ α ν τ μ ή μ α τ α ε φ ό δ ο υ

δ ί π λ α σ τ ο υ ς Α θ α ν ά τ ο υ ς τ ο υ Ξ έ ρ ξ η . Α ν τ ί

γ ι α τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή φ ι λ ο σ ο φ ί α κ α ι

ε π ι σ τ ή μ η , θ α ά ν θ ι ζ α ν ο ι ε π ι δ ο τ ο ύ μ ε ν ε ς

τ έ χ ν ε ς τ η ς α σ τ ρ ο λ ο γ ί α ς κ α ι τ η ς

μ α ν τ ε ί α ς , ό ρ γ α ν α τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ή ς

ή θ ρ η σ κ ε υ τ ι κ ή ς γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ς . Σ τ η

σ α τ ρ α π ε ί α τ η ς Ε λ λ ά δ α ς , ο ι τ ο π ι κ έ ς

δ ι ο ι κ ή σ ε ι ς θ α ή τ α ν α ν δ ρ ε ί κ ε λ α π ο υ θ α

δ ι ε υ κ ό λ υ ν α ν τ η ν α π ο σ τ ο λ ή χ ρ η μ ά τ ω ν

κ α ι α ν δ ρ ώ ν σ τ η ν Π ε ρ σ έ π ο λ η κ α ι θ α

κ α τ έ γ ρ α φ α ν τ α η μ ε ρ ο λ ό γ ι α κ α ι τ α

δ ι α τ ά γ μ α τ α τ ο υ Μ ε γ ά λ ο υ Β α σ ι λ έ α .

Μ ε μ ι α ε λ ε ύ θ ε ρ η Ε λ λ ά δ α δ ό θ η κ ε

ώ θ η σ η σ ε α ξ ί ε ς όπως η δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή

δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η , η ι δ ι ω τ ι κ ή π ε ρ ι ο υ σ ί α , ο

έ λ ε γ χ ο ς τ ω ν ε ν ό π λ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν από

τ η ν π ο λ ι τ ε ί α , η ε λ ε ύ θ ε ρ η ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ή

έ ρ ε υ ν α , ο ο ρ θ ο λ ο γ ι σ μ ό ς κ α ι ο

δ ι α χ ω ρ ι σ μ ό ς τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ι τ η ς

ι ε ρ α τ ι κ ή ς α ρ χ ή ς . Α ν ο ι Π έ ρ σ ε ς ε ί χ α ν

ν ι κ ή σ ε ι σ τ η Σ α λ α μ ί ν α , ο ι α ρ χ έ ς α υ τ έ ς

δ ε ν θ α δ ι α χ έ ο ν τ α ν σ τ η ν Ι τ α λ ί α κ α ι ,

μ έ σ ω τ η ς Ρώμης, σ τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο

μ έ ρ ο ς τ η ς β ό ρ ε ι α ς Ε υ ρ ώ π η ς κ α ι τ η ς

δ υ τ ι κ ή ς Μ ε σ ο γ ε ί ο υ .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. Α', μέρος β;

Εκδοτικός Οίκος Ελευθερουδάκη, Α&ήναι 1930.

(2) Τομ Χόλλαντ: Η ΠΕΡΣΙΚΗ ΦΛΟΓΑ, εκδόσεις

Ωκεανίδα, Α9ήνα 2004.

(3) Robert Cowley (επιμ.): WHAT IF? MILITARY

HISTORIANS IMAGINE WHAT MIGHT HAVE BEEN,

Pan Books, Λονδίνο 2001.

(4) J. F. C. Fuller: DECISIVE BATTLES OF THE

WESTERN WORLD AND THEIR INFLUENCE

UPON HISTORY, τ. A', Spa Books,

Χέρτφοντσιρ 1993.

(5) Σερ Μπέηζιλ Λίντελ Χαρτ: ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ

ΔΙΔΑΣΚΟΜΑΣΤΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ;, ελλ.

μετάφραση στο περιοδικό ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ, Απρίλιος - Μάιος 1980.

Χάλκινο έμβολο

τριήρους (Πειραιάς,

Ναυτικό Μουσείο).

Ο Φίλιππος της Μακεδονίας εκστρατεύει εναντίον των Περσών

Σπύρος Συρόπουλος Επίκουρος Κα&ηγητής Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας Πανεπιστημίου του Αιγαίου

(Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών)

Τι θα γινόταν εάν η δολοφονική απόπειρα υπό τον Παυσανία εναντίον της ζωής του

Φιλίππου Β' της Μακεδονίας δεν είχε αποβεί μοιραία; Ποια θα ήταν η συνέχεια για τον

Φίλιππο, τον Αλέξανδρο αλλά και την ίδια τη Μακεδονία; Η ιστορία δεν γράφεται με

υποθέσεις, αλλά κάποιες φορές η γνώση των ιστορικών δεδομένων καθιστά γοητευτική και

εποικοδομητική την εναλλακτική θεώρηση του ιστορικού γίγνεσθαι - θεώρηση όχι φαντασιακή,

αλλά βασισμένη στα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας μέχρι ένα δεδομένο σημείο

αναφοράς, μετά από το οποίο η εξέλιξη θα μπορούσε να ήταν διαφορετική *

Ο Φίλιππος γ ε ν ν ή θ η κ ε τ ο 382 π.Χ. κ α ι τ ω ν Θ ρ α κ ώ ν ) ο ι ο π ο ί ε ς α ν α ζ η τ ώ ν τ α ς

κ α τ έ λ α β ε τ ο ν μ α κ ε δ ό ν ι κ ο θ ρ ό ν ο σ ε δ ι έ ξ ο δ ο , ά ρ χ ι σ α ν ν α π ρ ο ω θ ο ύ ν τ α ι

η λ ι κ ί α 2 3 ε τ ώ ν , σ τ η ν α ρ χ ή ω ς α π ε ι λ η τ ι κ ά π ρ ο ς τ ο ν ν ό τ ο . Κ α τ ά τ ο δ ε ύ τ ε ρ ο

ε π ί τ ρ ο π ο ς τ ο υ α ν ή λ ι κ ο υ Α μ ύ ν τ α Δ'. Π ο λ ύ ε ξ ά μ η ν ο τ ο υ 360 π.Χ. ο ι Μ α κ ε δ ό ν ε ς ε ί χ α ν

σ ύ ν τ ο μ α ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ θ η κ ε τ ι ς π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς η τ τ η θ ε ί από τ ο ν Β ά ρ δ υ λ ι κ α ι τ ο υ ς

κ α ι σ φ ε τ ε ρ ί σ θ η κ ε τ ο ν θ ρ ό ν ο . Σ τ η σ υ ν έ χ ε ι α , Ι λ λ υ ρ ι ο ύ ς χ ά ν ο ν τ α ς 4.000 ά ν δ ρ ε ς κ α ι τ ο ν

η π ο ρ ε ί α τ ο υ χ α ρ α κ τ η ρ ί σ θ η κ ε από τ η ν β α σ ι λ ι ά τ ο υ ς . Μ ε τ α ξ ύ όσων ε π έ ζ η σ α ν ,

τ α χ ύ τ η τ α τ η ς δ ρ ά σ η ς τ ο υ κ α ι τ η ν ε π ι τ υ χ ή ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε έ ν τ ο ν ο ς φ ό β ο ς γ ι α μ ια ν έ α

έ κ β α σ η τ ω ν α γ ώ ν ω ν τ ο υ . Σ ε δ ι ά σ τ η μ α ε π ί θ ε σ η από τ ο υ ς Ι λ λ υ ρ ι ο ύ ς . Τ ο ά κ ο υ σ μ α

σ χ ε δ ό ν 2 3 ε τ ώ ν , ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε α υ τ ή ς τ η ς ε ί δ η σ η ς ι κ α ν ο π ο ί η σ ε τ ο υ ς

τ ο κ ρ ά τ ο ς τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς . ε χ θ ρ ο ύ ς τ η ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς κ α ι ι δ ι α ί τ ε ρ α τ ι ς

Τ η ν ε π ο χ ή που α ν ή λ θ ε σ τ ο ν θ ρ ό ν ο ο π ό λ ε ι ς - κ ρ ά τ η τ η ς ν ό τ ι α ς Ε λ λ ά δ α ς .

Φίλ ιππος Β', η Μ α κ ε δ ο ν ί α ή τ α ν έ ν α κ ρ ά τ ο ς Από τ η ν ά λ λ η π λ ε υ ρ ά , ο ι Π α ί ο ν ε ς

μ ε π ο λ λ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α . Ο κ ί ν δ υ ν ο ς ά ρ χ ι σ α ν ε π ί σ η ς ν α π ρ ο ω θ ο ύ ν τ α ι π ρ ο ς ν ό τ ο ,

π ρ ο ε ρ χ ό τ α ν από π ο λ λ ο ύ ς ε χ θ ρ ο ύ ς κ α ι κ α τ ά μ ή κ ο ς τ η ς κ ο ι λ ά δ α ς τ ο υ Α ξ ι ο ύ , π ρ ο ς

ε π ι δ ρ ο μ ε ί ς . Σ τ α β ό ρ ε ι α , α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε τ η ν τ ο υ ς ο ι κ ι σ μ ο ύ ς κ α ι τ ο υ ς σ ι τ ο β ο λ ώ ν ε ς τ η ς

α π ε ι λ ή δ ι α φ ό ρ ω ν β α ρ β α ρ ι κ ώ ν φ υ λ ώ ν (των κ ε ν τ ρ ι κ ή ς Μ α κ ε δ ο ν ί α ς . Π α ρ ά λ λ η λ α , ο ι

Ι λ λ υ ρ ι ώ ν , τ ω ν Π α ι ά ν ω ν , τ ω ν Λ υ γ κ η σ τ ώ ν κ α ι Θ ρ ά κ ε ς κ α ι ο β α σ ι λ ι ά ς τ ο υ ς Κ ό τ υ ς

* Τα γεγονότα που επιβεβαιώνονται από ιστορικές πηγές ακολου&ούνται από την παράθεση της πηγής μέσα σε

παρένθεση.

Αργυρό νόμισμα του Φιλίππου από το 344 π.Χ. Στη μία όψη απεικονίζεται ο Δίας της Ολυμπίας ενώ στην άλλη έφιππος νέος που κρατά κλαδί, αναφορά στην επικράτηση του άρματος του Φιλίππου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 356 π.Χ. (Α9ήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

διέβλεψαν επίσης πιθανά

οφέλη και αναζήτησαν

τρόπους για να πετύχουν

τον στόχο τους. Τέλος, οι

Αθηναίοι άρχισαν

ταυτόχρονα να

φιλοδοξούν για την

ανακατάληψη της

Αμφίπολης η οποία

παλαιότερα αποτελούσε

την πιο αξιοζήλευτη

αποικία τους.

Μέσα σε αυτό το χάος των

εξωτερικών κινδύνων που

αντιμετώπιζε η Μακεδονία, ήλθε

να προστεθεί ένα πλήθος

εσωτερικών προβλημάτων.

Πρώτο και σημαντικότερο

ήταν αυτό της διαδοχής.

Πολλοί ήταν οι ντόπιοι

μνηστήρες που

διεκδικούσαν τον

μακεδόνικο θρόνο αλλά

και πολλοί οι διεκδικητές

που υποστηρίζονταν από

ξένες δυνάμεις.

Στο εσωτερικό της

Μακεδονίας, η έλλειψη

συνοχής αποτελούσε τροχοπέδη

στην αποτελεσματική λειτουργία του

κράτους. Η κύρια αιτία αυτού του

προβλήματος πρέπει να αναζητηθεί

στην αποτυχία του βασιλικού οίκου

κατά το παρελθόν να επιβληθεί μόνιμα

στα έθνη της ορεινής άνω Μακεδονίας,

περιοχής με διαφορετική οικονομία,

κοινωνική και πολιτική οργάνωση σε

σχέση με αυτήν των συγγενικών φύλων

της κεντρικής μακεδόνικης πεδιάδας.

Κατά τους πρώτους μήνες της

βασιλείας του, ο Φίλιππος

ευθυγραμμίσθηκε προσεκτικά με τα

συμφέροντα των Αθηναίων και

συνομολόγησε συνθήκη μαζί τους.

Αυτό του επέτρεψε να συγκεντρώσει

την προσοχή του στους αμεσότερους

κινδύνους που διέτρεχαν ο θρόνος και

τα σύνορα του κράτους του, καθώς το

κύρος της Αθήνας (που διήνυε την

τελευταία φάση του ηγεμονικού της

μεγαλείου), του παρείχε κάποια

προστασία. Λίγο αργότερα όμως, περί

το 357 π.Χ., έπαψε πλέον να βασίζεται

στους Αθηναίους, αφού η Β' Αθηναϊκή

Συμμαχία κατέρρευσε μετά την

εξέγερση των συμμάχων και τη

σύμπραξη των Περσών με αυτούς.

Αφού αποκατέστησε εγκαίρως την

ενότητα στο εσωτερικό του κράτους

του και κάλυψε τα νώτα του, ο Φίλιππος

ασχολήθηκε με την αντιμετώπιση των

εξωτερικών του εχθρών. Το επόμενο

βήμα του ήταν να εξαγοράσει τους

Παίονες (οι οποίοι προς στιγμή είχαν

ησυχάσει) με ένα μεγάλο ποσό

χρημάτων. Την ίδια περίοδο, οι Ιλλυριοί

βρίσκονταν ακόμη στη χώρα του,

απειλώντας τις μακεδόνικες πόλεις.

Ηταν απαραίτητο λοιπόν να

ξεκαθαρίσει οριστικά τους

λογαριασμούς του με αυτούς τους

εχθρούς και στη συνέχεια,

ανενόχλητος πλέον, να ενισχύσει και να

σταθεροποιήσει τη στρατιωτική δύναμη

της Μακεδονίας. Στράφηκε λοιπόν

εναντίον των Ιλλυριών και το 359/358

π.Χ., ύστερα από μια επιτυχημένη

στρατιωτική επιχείρηση, κατάφερε να

κατατροπώσει τον βασιλιά Βάρδυλι και

τα στρατεύματα του (Διόδωρος, XVI 4.4-

6), εξασφαλίζοντας την απελευθέρωση

των μακεδόνικων περιοχών και φυσικά

την επέκταση του βασιλείου του. Τους

Θράκες τους απομάκρυνε προσωρινά

δωροδοκώντας τον βασιλιά τους, τον

Κότυ. Μετά τον θάνατο του Κότυ,

όμως, ακολούθησε μια περίοδος

αστάθειας στη Θράκη που ήταν

χωρισμένη σε τρεις ηγεμονίες και

υπέφερε από συχνές εναλλαγές

ηγεμόνων. Τα στοιχεία αυτά δεν

ευνοούσαν έναν πολιτικό διακανονισμό

ο οποίος θα ενίσχυε τη μακεδόνικη

επιρροή και επικυριαρχία στη Θράκη.

Μετά τις πρώτες επιτυχίες του

εναντίον των Ιλλυριών και των Θρακών

εισβολέων, ο Φίλιππος προχώρησε στην

εξουδετέρωση πολλών άλλων

διεκδικητών του θρόνου του. Αφού

λοιπόν εδραίωσε την κυριαρχία του και

εξόντωσε τους πολιτικούς αντιπάλους

του, με το κύρος του νικητή

ανακηρύχθηκε βασιλιάς από τη

συνέλευση του στρατού.

Στη συνέχεια, στράφηκε προς τη

Θράκη, αναζητώντας χρυσάφι το οποίο

ήταν απαραίτητο για την ανάπτυξη της

Μακεδονίας και την πραγματοποίηση

των στρατιωτικών του σχεδίων.

Κατέλαβε και την Αμφίπολη και ήλθε σε

σύγκρουση με τους Αθηναίους. Με

συνεχείς εκστρατείες, τις οποίες

σχεδίαζε και συντόνιζε ο ίδιος, καθώς

και με ανάλογες ενέργειες στον

διπλωματικό τομέα, κατόρθωσε να

επεκτείνει τα σύνορα του μακεδόνικου

κράτους προς όλες τις κατευθύνσεις

αποβλέποντας στη σταθερότητα του

Βασιλείου του αλλά και στην κάλυψη

των δαπανών του νέου στρατού και της

μεγάλης Αυλής του, αφού δεν

επαρκούσαν πλέον μόνο οι εγχώριοι

πόροι ή η πολεμική λεία.

Στο εσωτερικό, ο φίλιππος

αντιμετώπισε τα κοινωνικά προβλήματα

(ιδιαίτερα αυτά που σχετίζονταν με την

κοινωνική συνοχή) εφαρμόζοντας μια

μέθοδο που είχε ήδη εφαρμοσθεί και

δοκιμασθεί σε διάφορα μέρη, όπως στη

Σικελία. Η μέθοδος αυτή ήταν η

μετακίνηση πληθυσμιακών ομάδων σε

νέες περιοχές (κυρίως σε όσες είχαν

κατακτηθεί πρόσφατα) ώστε να

διασπούν τυχόν εχθρικές ομάδες, να

απορροφούν μικρότερες και

διεσπαρμένες κοινότητες και να

συμβάλλουν στην εδραίωση των

ασαφών συνόρων και στην ενίσχυση της

άμυνας των αντίστοιχων περιοχών. Με

τα μέτρα αυτά φιλοδοξούσε να δώσει τη

συνοχή που απουσίαζε από το

μακεδόνικο κράτος.

Ελλειψη συνοχής, όμως,

παρατηρείτο ακόμη και ανάμεσα στα

μέλη των παλαιών μεγάλων

αριστοκρατικών οίκων, ιδιαίτερα

εκείνων της άνω Μακεδονίας. Μέχρι

τότε οι εξουσίες του βασιλιά

περιορίζονταν από την ισχύ των

υπόλοιπων αριστοκρατών, πολλοί από

τους οποίους έφεραν και οι ίδιοι τίτλους

παρόμοιους με του βασιλιά. Το γεγονός

αυτό καθιστούσε τον τελευταίο απλώς

"πρώτο μεταξύ ίσων". Βέβαια, αυτή η

αντίληψη επρόκειτο να αλλάξει ριζικά

την εποχή του Φιλίππου Β'.

Ο Φίλιππος, προκειμένου να προβεί

στον μετασχηματισμό της

αριστοκρατίας, διεύρυνε την τάξη των

αριστοκρατών συμπεριλαμβάνοντας

στο σώμα των Εταίρων Μακεδόνες

ταπεινότερης προέλευσης, άνδρες από

τις γειτονικές κατακτημένες περιοχές

(όπως Θεσσαλούς), διάσημους ξένους

με εξαιρετικές ικανότητες, Ελληνες

αλλά και Πέρσες, προσφέροντας τους

γαίες, αφού η μεγάλη γαιοκτησία

αποτελούσε τη βάση της ισχύος των

Εταίρων. Στους παλαιούς αριστοκράτες

προσέφερε επιπλέον προνόμια και

γαίες (συνήθως από τα κατακτημένα

μακεδόνικα εδάφη). Με τη διεύρυνση

της τάξης των Εταίρων, ήλπιζε να

περιορίσει την επιρροή και τη

συγκέντρωση μεγάλης δύναμης στα

χέρια των μελών των παραδοσιακών

οίκων και να ελέγξει τη δύναμη των

αριστοκρατών. Ετσι, θα εξασφάλιζε την

ισορροπία μεταξύ του βασιλιά και της

παραδοσιακής αριστοκρατίας,

εξασθενίζοντας τη δύναμη της

τελευταίας. Ο αριθμός, πλέον, των

ισχυρών ανδρών που θα είχαν δικαίωμα

να αναλάβουν υψηλά αξιώματα θα ήταν

μεγάλος. Η εξουσία θα κατανεμόταν σε

μεγαλύτερο αριθμό αριστοκρατών,

οπότε δεν θα επιτρεπόταν σε μια μικρή

ομάδα να αποκτήσει μεγάλη

στρατιωτική ή πολιτική εξουσία ικανή

να απειλήσει την εξουσία του βασιλιά.

Αντίθετα, η δύναμη του βασιλιά

διευρυνόταν ακόμη περισσότερο. Ο

Φίλιππος κατάφερε δηλαδή,

διαμορφώνοντας την πολιτική του σε

διάφορα επίπεδα, να επιβάλει μια

απόλυτη μοναρχία, μετασχηματίζοντας

Μετά τις πρώτες

επιτυχίες του

εναντίον των

Ιλλυριών και των

Θρακών εισβολέων,

ο Φίλιππος

προχώρησε στην

εξουδετέρωση

πολλών άλλων

διεκδικητών του

θρόνου τ

Κεφαλή Αχαιμενίδη πρίγκιπα από λαζουρίτη λί9ο η οποία ανακαλύφθηκε στα Εκβάτανα (5ος αι, π.Χ., Τεχεράνη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

την αριστοκρατία και περιορίζοντας

την ισχύ των μεγάλων αριστοκρατικών

οίκων που ήταν προσκολλημένοι στα

προνόμια τους.

Βέβαια, ο Φίλιππος γνώριζε πολύ

καλά τη σημασία και την αναγκαιότητα

της υποστήριξης των αριστοκρατών

προκειμένου να φέρει σε πέρας την

επεκτατική πολιτική του. Επιπλέον,

ήξερε ότι για να εξασφαλίσει μια

αποτελεσματική διοίκηση αλλά και

υπακοή προς το πρόσωπο του, έπρεπε

να υπάρχουν εγκάρδιες σχέσεις

ανάμεσα σε αυτόν και τους Εταίρους.

Π' αυτό οργάνωνε επίσημες

εκδηλώσεις στις οποίες συμμετείχε και

ο ίδιος. Προέτρεπε τους Εταίρους να

ανταγωνίζονται μεταξύ τους με

κίνητρο την ανταμοιβή για τις

υπηρεσίες τους, προσφέροντας τους

κυρίως εισοδήματα από κτήματα τα

οποία αρκετές φορές υπερέβαιναν σε

αξία αυτά που κατείχαν οι πλούσιοι

πολίτες των υπόλοιπων πόλεων-

κρατών. Με αυτόν τον τρόπο,

κατάφερε να δημιουργήσει ένα κλίμα

ενότητας και ομοιομορφίας στους

κόλπους της αριστοκρατίας, αφού

σχεδόν όλα τα μέλη της αισθάνονταν

ικανοποιημένα.

Η διαμάχη Φιλίππου

και Αλεξάνδρου

Ο Φίλιππος είχε νυμφευθεί αρκετές

φορές, στα πλαίσια μιας συνηθισμένης

διπλωματικής τακτικής που του επέτρεπε

να διατηρεί καλές σχέσεις με μη

Μακεδόνες. Επίσης, αποφεύγοντας να

νυμφευθεί συζύγους από τη στενή

επικράτεια της Μακεδονίας, απέτρεπε

τους αριστοκρατικούς κύκλους της

Μακεδονίας να αποκτούν ιδιαίτερο

κύρος, εξασφαλίζοντας την ισορροπία και

την έλλειψη ανταγωνισμού ανάμεσα τους,

αφού καμία οικογένεια δεν εξομοιωνόταν

με τον βασιλικό οίκο. Μέχρι τις αρχές του

337 π.Χ., είχε νυμφευθεί τέσσερις

ελληνόφωνες και δύο ή τρεις

αλλόγλωσσες συζύγους. Αυτές ήταν η

Φίλα (από τη βασιλική οικογένεια της

Ελίμειας), η Ολυμπιάδα (από τη βασιλική

οικογένεια των Μολοσσών της Ηπείρου),

η Φιλίννα (Θεσσαλή από τη Λάρισα, ίσως

από τους Αλευάδες) και η Νηκισίπολη

(Θεσσαλή από τις Φερές, ανιψιά του

τυράννου Ιάσονα). Οι αλλόγλωσσες

σύζυγοι του ήταν η Αυδάτα, από την

οικογένεια του Βάρδυλι (του Δάρδανου

βασιλιά τον οποίο ο Καλλισθένης

περιγράφει ως Ιλλυριό ληστή), η Μέδα

(γετικής καταγωγής, κόρη του Κοθέλα)

και πιθανόν η κόρη του βασιλέα Αθέα,

σκυθικής καταγωγής (Χάμμοντ, 1995, σελ.

381). Από τους γάμους αυτούς είχε

αποκτήσει πολλούς γιους (Ιουστίνος

9.8.3), οι οποίοι, όμως, δεν επέζησαν,

καθώς οι διάδοχοι υπόκειντο σε όλες τις

δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι γόνοι και

των άλλων οικογενειών και μάλιστα

συμμετείχαν ενεργά σε εκστρατείες και

πολέμους. Μέχρι το 337 π.Χ. μόνο δύο

άρρενες απόγονοι του Φιλίππου

παρέμεναν ζωντανοί με αξιώσεις

διαδοχής: ο Αλέξανδρος, γιος της

Ολυμπιάδας, και ο Αρριδαίος, γιος της

Φιλίννας, για τον οποίο οι πηγές

συμφωνούν ότι ήταν είτε άνους, είτε

επιληπτικός, άρα ανίκανος να καταλάβει

τον θρόνο.

Ο Αλέξανδρος φαινόταν ότι είχε

ήδη ξεχωρίσει στα μάτια του Φιλίππου.

Είχε αποκτήσει αρκετή στρατιωτική

εμπειρία, καθώς ο Φίλιππος του είχε

εμπιστευθεί το ιππικό του στην

αποφασιστική μάχη της Χαιρώνειας,

στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. Το 335

π.Χ. του εμπιστεύθηκε για ακόμη μια

φορά τον στρατό του και ο Αλέξανδρος

διεξήγαγε νικηφόρες επιχειρήσεις στη

Χερσόνησο του Αίμου εναντίον των

Τριβαλλών, των Γετών, των Ιλλυριών και

τέλος των Θηβαίων. Οσο για τις

διπλωματικές ικανότητες που έπρεπε

να έχει ένας βασιλιάς, ο Αλέξανδρος

είχε αποδείξει την αξία του και σε

αυτόν τον τομέα, καθώς δεχόταν ήδη

πρεσβείες από την Αθήνα και άλλες

πόλεις από την ηλικία των 14 ετών,

εντυπωσιάζοντας τους πρέσβεις,

σύμφωνα με τον Πλούταρχο, με την

ωριμότητα των ερωτήσεων του. Ο

Αλέξανδρος παρουσιαζόταν ολοένα και

πιο έμπειρος και ολοένα πιο

διψασμένος για διάκριση και εξουσία.

Τότε, το 337 π.Χ., ο Φίλιππος

διέπραξε ένα διπλωματικό λάθος που

έμελλε να αποβεί μοιραίο για τον

αντιπροσωπευτικό οίκο της

Μακεδονίας: νυμφεύθηκε την

Ο Δαρείος στη Μάχη

της Ισσού. Ψηφιδωτή

παράσταση από την

Πομπηία (1ος αι. μ.Χ.).

Η αγωνία του

Αλεξάνδρου να

καθιερωθεί στη

σειρά διαδοχής του

θρόνου οδήγησε σε

μια έντονη

αντιπαράθεση

πατέρα και γιου στο

περίφημο

επεισόδιο του

Πιξόδωρου.

Κλεοπάτρα, μία κοπέλα από

αριστοκρατικό οίκο της Μακεδονίας,

κηδεμόνας της οποίας ήταν ο Ατταλος,

ένα από τα σημαντικότερα άτομα στη

Μακεδονία το οποίο, μαζί με τον

Παρμενίωνα και τον Φίλιππο, είχαν

δημιουργήσει ουσιαστικά τη

Μακεδονία. Μάλιστα, την εποχή της

δολοφονικής απόπειρας εναντίον του

Φιλίππου, ο Ατταλος και ο Παρμενίων

είχαν ήδη σταλεί από τον Φίλιππο,

επικεφαλής ενός δυνατού στρατού, για

να διεξάγουν τις πρώτες

εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Ασία.

Ο Ατταλος και ο Παρμενίων είχαν

συγγενική σχέση, καθώς η ανιψιά του

Παρμενίωνα ήταν σύζυγος του

Αττάλου. Ετσι, μία ήδη ισχυρή

αριστοκρατική φατρία αποκτούσε

περισσότερη δύναμη, καθώς συγγένευε

με τα ανάκτορα.

Ο Πλούταρχος περιγράφει πώς ο

Ατταλος, μεθυσμένος στην εορτή για

τον γάμο του Φιλίππου με την

Κλεοπάτρα, ευχήθηκε «αυτή τη φορά

να αποκτήσει η Μακεδονία έναν γνήσιο

διάδοχο». Προσβεβλημένος ο

Αλέξανδρος απόρησε: «Εμείς σου

φαινόμαστε νόθοι, κακέ άνθρωπε;». Ο

Φίλιππος θύμωσε με τη στάση του

Αλεξάνδρου και όρμησε να τον

κτυπήσει με το σπαθί του. Σκόνταψε,

όμως, σε ένα σκαμνί και έπεσε. Ο

Αλέξανδρος τότε κοίταξε γύρω του και

είπε: «Ορίστε, αυτός που ετοιμάζεται

να περάσει τον Ελλήσποντο, σκόνταψε

πάνω σε ένα σκαμνί» (Πλούταρχος,

Αλέξανδρος 9: «Επί κλίνη ν από κλίνης

διαβαίνων ανατέτραπται»). Η

Ολυμπιάδα θύμωσε όταν

πληροφορήθηκε το επεισόδιο,

ιδιαίτερα όταν άκουσε ότι ο Φίλιππος

επιτέθηκε με σπαθί στον Αλέξανδρο.

Φαίνεται ότι η ένταση ήταν μεγάλη.

Ετσι ο Φίλιππος έστειλε τη σύζυγο και

τον γιο του στη Μολοσσία, στον

αδελφό της Ολυμπιάδας, Αλέξανδρο. Η

σχέση πατέρα και γιου ήταν πλέον

φανερά ανταγωνιστική. Ο Φίλιππος είχε

δείξει στον Αλέξανδρο σαφώς ότι δεν

ήταν πλέον ο αδιαμφισβήτητος

διάδοχος του θρόνου. Εάν η

Κλεοπάτρα - που ήταν ήδη έγκυος -

αποκτούσε γιο, τότε αυτός θα είχε ένα

πρόσθετο πλεονέκτημα σε σχέση με

τον Αλέξανδρο: θα ήταν Μακεδόνας και

από τους δύο γονείς, και μάλιστα θα

διέθετε την υποστήριξη όχι μόνο της

ισχυρής φατρίας του Αττάλου, αλλά και

του Παρμενίωνα. Την υποστήριξη

αυτών των δύο φατριών ο Φίλιππος

ίσως να επιδίωξε εσκεμμένα με αυτόν

τον γάμο, αφού ο βασιλικός οίκος θα

ισχυροποιείτο μέσω της διαδοχής

γνήσιων Μακεδόνων αριστοκρατών.

Βέβαια, θα μπορούσε να ισχυρισθεί

κανείς ότι, εάν ο Φίλιππος σκοτωνόταν

στην επιχείρηση της Ασίας, ο γιος του

με την Κλεοπάτρα θα ήταν πολύ μικρός

και άπειρος για να αναλάβει τη

βασιλεία. Ομως, οι ανήλικοι βασιλείς

δεν ήταν άγνωστοι στη Μακεδονία. Ο

Αμύντας «κυβέρνησε» ως ανήλικος

βασιλιάς από το 359 έως το 357 π.Χ.

Ετσι, ο Φίλιππος θα μπορούσε να είναι

ήσυχος ότι ο γιος του, με την

καθοδήγηση του Αττάλου και του

Παρμενίωνα, ή ακόμη και του

Αντιπάτρου, θα ήταν σε θέση να

συνεχίσει τον οίκο των Τημενιδών.

Η αγωνία του Αλεξάνδρου να

καθιερωθεί στη σειρά διαδοχής του

θρόνου οδήγησε σε μια έντονη

αντιπαράθεση πατέρα και γιου στο

περίφημο επεισόδιο του Πιξόδωρου

(Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 10.1-5): ο

Φίλιππος είχε ήδη καταστήσει φανερές

τις προθέσεις του για την Ασία. Ενας

σατράπης της Καρίας, ονόματι

Πιξόδωρος (ή Πιξόδαρος) πρότεινε

στον Φίλιππο να του δώσει την κόρη

του ως σύζυγο του Αρριδαίου - που

ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία από τον

Αλέξανδρο - προφανώς για να

εξασφαλίσει τη συμμαχία του Φιλίππου.

Ο Αλέξανδρος και η Ολυμπιάδα

ανησύχησαν ότι με τον τρόπο αυτό θα

προωθείτο ο Αρριδαίος ως κύριος

διάδοχος. 0 Αλέξανδρος έστειλε,

λοιπόν, έναν πρεσβευτή στον

Πιξόδωρο, εξηγώντας του την

ανικανότητα του Αρριδαίου και

προτείνοντας του να νυμφευθεί ο ίδιος

την κόρη του. Οταν ο Φίλιππος το

πληροφορήθηκε, κατηγόρησε με

σκληρές εκφράσεις τον Αλέξανδρο ότι

επιθυμούσε να γίνει συγγενής κάποιου

που ήταν ήδη δούλος του Δαρείου. Το

επεισόδιο αυτό που καταγράφεται στις

ρωμαϊκές πηγές, είναι αναμφίβολα

ψευδές, καθώς ο Φίλιππος δεν θα

κατηγορούσε ποτέ τον Αλέξανδρο για

κάτι που πραγματοποίησε τόσες φορές

ο ίδιος - δηλαδή έναν γάμο με βάρβαρη

πριγκίπισσα για διπλωματικούς λόγους.

Ο Χάμμοντ θεώρησε ότι μια τέτοια

συμφωνία θα πρέπει να ήταν μυστική,

καθώς ο Πιξόδωρος δεν θα

διακινδύνευε να προκαλέσει την οργή

του Δαρείου εάν πληροφορείτο τις

δοσοληψίες του με τον Φίλιππο. Μια

τέτοια είδηση, λοιπόν, δεν θα έφθανε

ποτέ στην Ηπειρο, όπου βρίσκονταν η

Ολυμπιάδα και ο Αλέξανδρος. Ο

Χάμμοντ, ωστόσο, υποτιμά τη δύναμη

της κατασκοπείας και κυρίως τη

δύναμη της Ολυμπιάδας, που φαίνεται

ότι ήταν πάντα δικτυωμένη και καλά

πληροφορημένη για την παραμικρή

εξέλιξη στον πολιτικό χώρο εντός και

εκτός Μακεδονίας, τόσο ώστε

αργότερα, όταν ο Φίλιππος έλειπε στην

Ασία, να τρομάξει και τον ίδιο τον

αντιβασιλέα Αντίπατρο.

Η απόπειρα εναντίον του

Φιλίππου και το τέλος του

Αλεξάνδρου Ο Φίλιππος βρισκόταν σε μία πάρα

πολύ καλή στιγμή της σταδιοδρομίας

του. Εχοντας εξασφαλίσει τα

βορειοανατολικά και τα νότια σύνορα

του και την πλήρη υποταγή των

υπόλοιπων πόλεων-κρατών της νότιας

Ελλάδας, τόλμησε την πρώτη

αιφνιδιαστική εκστρατεία στα ενδότερα

της Περσίας. Την άνοιξη του 336 π.Χ.,

ένα τμήμα 10.000 ανδρών, των οποίων

ηγούντο ο Παρμενίων και ο Ατταλος,

πέρασε τον Ελλήσποντο χωρίς να

συναντήσει αντίσταση και έφθασε

μέχρι τον ποταμό Μαίανδρο στη

Μαγνησία. Αναθαρρημένες, ορισμένες

ελληνικές πόλεις προσέφεραν ανοικτά

τη συμμαχία τους. Η Χίος, η Εφεσος και

η Κύζικος, που τελούσαν υπό την

κυριαρχία της Περσίας, πέρασαν τώρα

στο μακεδόνικο στρατόπεδο. Φαίνεται

ότι η συνεργασία του Παρμενίωνα και

Ο Λέων της Χαιρώνειας, χαρακτηριστική υπόμνηση της επικράτησης του Φιλίππου στη νότια Ελλάδα.

Πομπή Αθανάτων,

μελών της επίλεκτης

σωματοφυλακής του

Πέρση ηγεμόνα

(ανάγλυφο από τα

ανάκτορα της

Περσέπολης).

του Αττάλου απέδιδε (Συρόπουλος,

2003, κεφ. 2). Οι συνθήκες ήταν καλές.

Ωστόσο, ορισμένες πηγές

αναφέρονται σε επικείμενο πόλεμο με

τον Αλέξανδρο των Μολοσσών, ίσως

υποκινούμενο από την Ολυμπιάδα. Ενα

τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν

καταστροφικό για τον Φίλιππο, που θα

αναγκαζόταν να ανακαλέσει τον Ατταλο

και τον Παρμενίωνα. Ο Φίλιππος έδειξε

και πάλι τη διπλωματική του δεινότητα,

προσφέροντας στον Αλέξανδρο των

Μολοσσών ως σύζυγο την κόρη του με

την Ολυμπιάδα, την Κλεοπάτρα.

Συμφιλιώθηκε, μάλιστα, με την

Ολυμπιάδα και τον Αλέξανδρο και τους

κάλεσε στον γάμο. Ο γάμος επρόκειτο

να τελεσθεί με τη μεγαλοπρέπεια που

άρμοζε στην ένωση δύο τόσο ισχυρών

οικογενειών.

Τον Οκτώβριο του 336 π.Χ.,

οργανώθηκε στην Πέλλα μια τελετή για

τον επικείμενο γάμο του Αλεξάνδρου,

του βασιλιά των Μολοσσών, με την

Κλεοπάτρα, την κόρη του Φιλίππου και

της Ολυμπιάδας. Ο Φίλιππος θα

συμμετείχε στις εορταστικές τελετές

οδηγώντας την εναρκτήρια πομπή, που

θα μετέφερε στο θέατρο τα αγάλματα

των 12 θεών, ανάμεσα στα οποία θα

ήταν και το άγαλμα του ίδιου του

βασιλιά. Την καθορισμένη ημέρα, η

πομπή άρχισε όπως είχε καθορισθεί.

Τότε, από το πλήθος που επευφημούσε

πετάχτηκε ένας από τους βασιλικούς

εταίρους, ο Παυσανίας, και τραυμάτισε

τον Φίλιππο, που βάδιζε ανάμεσα

στους δύο Αλεξάνδρους, τον γιο και

τον γαμπρό του (για περισσότερες

λεπτομέρειες βλ. J. Fears Rufus,

Athenaeum 1975, σσ. 111-35).

Ο Παυσανίας σκοτώθηκε αμέσως

από τους σωματοφύλακες του

Φιλίππου, με τον Αντίπατρο να δίνει το

τελειωτικό κτύπημα. Φαίνεται ότι ο

Παυσανίας είχε τουλάχιστον έναν

ακόμη συνεργό, αν και κάτι τέτοιο δεν

επιβεβαιώθηκε ποτέ. Σ' αυτό το σημείο

τερματίστηκε και η ζωή του Φιλίππου.

Τα όσα ακολουθούν αποτελούν ένα

ελκυστικό σενάριο. Τι θα συνέβαινε αν

ο Φίπιππος επιζούσε της απόπειρας

δολοφονίας;

Πολλές υποψίες στρέφονταν προς

τον Αλέξανδρο και ακόμη

περισσότερες προς την Ολυμπιάδα. Ο

γιος του Φιλίππου από την Κλεοπάτρα

είχε περισσότερες πιθανότητες να

αναλάβει τον θρόνο. Σε αυτή την

περίπτωση, η Ολυμπιάδα δεν θα ήταν

παρά μία από τις επτά βασιλικές

συζύγους. Πιο σημαντική θα ήταν ως

μητέρα του βασιλιά - ρόλος που

φαίνεται ότι προοριζόταν για την

Κλεοπάτρα του Αττάλου, καθώς ο

Φίλιππος της είχε ήδη δώσει και το

όνομα της μητέρας του, Ευρυδίκης

(Αρριανός, Ανάβασις, 3.6.5). Η

Ολυμπιάδα είχε πολλά να χάσει εάν ο

Φίλιππος αποκτούσε γιο. Οσο για τον

ίδιο τον Αλέξανδρο, τα επεισόδια με

τον Πιξόδωρο και τον Ατταλο

αρκούσαν για να δημιουργήσουν

υποψίες στον Φίλιππο. Παρά τις

ενδείξεις, που όλες έκλιναν προς τον

Αλέξανδρο και την Ολυμπιάδα, ο

Φίλιππος δεν τόλμησε να διατάξει την

εκτέλεση του γιου του. Ωστόσο, ο

κίνδυνος ήταν ορατός και ο Φίλιππος

είχε ήδη δείξει ότι δεν δίσταζε να

φανεί αμείλικτος όταν έπρεπε, αλλά

και προσεκτικός όταν χρειαζόταν.

Περίπου έναν μήνα αργότερα, στα τέλη

Νοεμβρίου, ο Αλέξανδρος με τον

Ηφαιστίωνα, τον Φιλώτα, τον Νέαρχο

τον Ερίγυιο και άλλους βασιλικούς

παίδες, συμμετείχαν σε ένα κυνήγι,

συνηθισμένη διασκέδαση για τον

διάδοχο του θρόνου. Τα γεγονότα

εκείνης της ημέρας δεν είναι σαφή. Οι

πηγές μιλούν απλά για ένα «κυνηγετικό

ατύχημα» που στοίχισε τη ζωή του

Αλεξάνδρου. Ο ρόλος του Φιλώτα, γιου

του Παρμενίωνα, είναι σκοτεινός,

καθώς αυτός κυνηγούσε δίπλα στον

βασιλιά. Βέβαια, οι άμεσες πηγές δεν

έχουν διασωθεί. Αν το «ατύχημα» ήταν

αποτέλεσμα εντολής του Φιλίππου,

καμία από τις σύγχρονες πηγές δεν θα

τολμούσε να το καταγράψει. Οι

μεταγενέστερες ρωμαϊκές πηγές

(Ιουστίνος, Διόδωρος, Κούρτιος

Ρούφος, Πλούταρχος, Σάτιρος) είναι

πολύ πρόθυμες να υιοθετήσουν

θεωρίες συνωμοσίας, συναφείς με όσα

ακριβώς συνέβαιναν και στις Αυλές της

εποχής τους. Γεγονός παραμένει ότι

στο τέλος του 336 π.Χ. ο Αλέξανδρος,

έχοντας ήδη αρχίσει να αποτελεί

απειλή για τον Φίλιππο και την ενότητα

των αριστοκρατικών οικογενειών της

Μακεδονίας, δεν υπήρχε πια. Ο

Φίλιππος έπρεπε να συνεχίσει τα

σχέδια του στηριζόμενος στον Ατταλο,

τον Παρμενίωνα και τον Αλέξανδρο,

τον γιο που απέκτησε από την

Κλεοπάτρα τον Φεβρουάριο του

336 π.Χ.

Η διαμόρφωση της

εξωτερικής πολιτικής

του Φιλίππου Με τον θάνατο του Αλεξάνδρου και

την επιβολή του Φιλίππου στη νότια

Ελλάδα, ο Φίλιππος ήταν ο

αδιαμφισβήτητος «αυτοκράτορας» της

Ελλάδας, ο ηγεμόνας του «Κοινού των

Ελλήνων» (Δημοσθένης, 17). Από αυτή

τη θέση το 337 π.Χ. κατόρθωσε να

πείσει τους Ελληνες να συνδράμουν

την εκστρατεία εναντίον των Περσών

την οποία είχε ήδη αρχίσει (Ιουστίνος

9.6.1). Ηδη γνωστοί ρήτορες, όπως ο

Γοργίας το 408 π.Χ., ο Λυσίας το 388

Προτομή της Ολυμπιάδας σε χρυσό μετάλλιο των ρωμαϊκών χρόνων που κυκλοφόρησε επ' ευκαιρία των αγώνων που τελούντο στη Βέροια προς τιμήν του Μεγάλου Αλεξάνδρου (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

έχρι το τέλος

του 334 π.Χ., ο

Φίλιππος είχε

καταφέρει να

απελευθερώσει

όλες τις πόλεις

των ιωνικών

παραλίων και να

φθάσει μέχρι την

Καρία.

π.Χ. και ο Ισοκράτης στον

«Πανηγυρικό» του 380 π.Χ., καλούσαν

τους Ελληνες να ενωθούν και να

στραφούν εναντίον της Περσίας,

επιλύοντας έτσι τα οικονομικά τους

προβλήματα αλλά και

απελευθερώνοντας τις ελληνικές

πόλεις των παραλίων της Ιωνίας τις

οποίες τόσο η Αθήνα, όσο και η Σπάρτη

και η Θήβα είχαν θυσιάσει πρόθυμα στο

παρελθόν για χάρη της ειρήνευσης

στην κυρίως Ελλάδα.

Ο Φίλιππος είχε συναίσθηση δύο

σημαντικών παραγόντων: α) ότι διέθετε

τον καλύτερα εκπαιδευμένο και

εξοπλισμένο στρατό στην ανατολική

Ευρώπη και - όπως σύντομα θα

διαπίστωνε - και στην Ανατολή, και 6)

ότι η Περσία δεν είχε πλέον βλέψεις

στην Ελλάδα. Οι Πέρσες διέθεταν

αρκετή γη και μεταλλεύματα ώστε να

μη χρειάζονται αυτά της φτωχής

Ελλάδας. Το ναυτικό τους προερχόταν

από την Αίγυπτο, την Κύπρο, τη

Φοινίκη, την Κιλικία και την Καρία.

Εξάλλου, μετά την αποτυχημένη

εξέγερση των Ιωνικών πόλεων, είχαν

εξασφαλίσει το πολυπόθητο άνοιγμα

στο Αιγαίο. Δεν επρόκειτο να

διακινδυνεύσουν μια τρίτη εισβολή

στην Ελλάδα. Είχαν, άλλωστε, πολλά

προβλήματα να λύσουν στην ίδια τους

την αυτοκρατορία. Πολλές δυτικές

σατραπείες τους είχαν εξεγερθεί. «Η

Αίγυπτος προσέλαβε τον Σπαρτιάτη

βασιλιά Αγησίλαο να διοικήσει Ελληνες

μισθοφόρους και τον Αθηναίο Χαβρία

να διοικεί τον στόλο. Επίσης

εξεγέρθηκαν η Καρία, η Λυδία, η

Αρμενία, η κατ' Ελλήσποντον Φρυγία

και η Καππαδοκία. Οι σατραπείες στη

νότια ακτή του Ευξείνου δεν

ανακτήθηκαν ποτέ πλήρως από την

Περσία» (Χάμμοντ, 1995, σελ. 371).

Οταν το 358 ο Αρταξέρξης Ωχος

ανήλθε στον θρόνο, ο σατράπης της

κατ' Ελλήσποντον Φρυγίας και ο

Ορόντης, σατράπης της Αρμενίας,

ενώθηκαν με την Αίγυπτο του βασιλιά

Νεκτανεβώ και κατόρθωσαν να

διαλύσουν τον στρατό του Ωχου. Ο

Αρταξέρξης αντεπιτέθηκε και έφθασε

μέχρι την Αίγυπτο, όπου πέθανε από

φυσικό θάνατο το 338 π.Χ. Ολο αυτό το

διάστημα, ο στρατός του Φιλίππου

διεξήγαγε σχεδόν ανενόχλητος

εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στα

παράλια. Ο Φίλιππος ήξερε ότι εάν

ήθελε να φθάσει μέχρι την καρδιά της

Μεσοποταμίας και του Ιράν, στις τρεις

πρωτεύουσες των Περσών, έπρεπε

πρώτα να εξασφαλίσει τα ιωνικά

παράλια, καταστρέφοντας τις ναυτικές

βάσεις των Περσών και εξασφαλίζοντας

τα νώτα του. Είχε αρκετή εμπειρία από

την εκστρατεία του Αγησιλάου στην

Ασία το 396-394 π.Χ. ώστε να γνωρίζει

πόσο σημαντικό ήταν να διαθέτει

κανείς ναυτικές βάσεις για τη

μεταφορά του στρατού και τον

ανεφοδιασμό του. Τον Απρίλιο/Μάιο

του 336 π.Χ. στον θρόνο της Περσίας

ανήλθε ο Δαρείος Κοδομανός, υπό

συνθήκες που φάνηκε να αδυνατίζουν

την κεντρική εξουσία.

Το γεγονός αυτό έδωσε στον

στρατό του Φιλίππου την ευκαιρία να

προελάσει σχεδόν επί έναν χρόνο χωρίς

σοβαρές αντιδράσεις από την κεντρική

διοίκηση. Επικεφαλής των

επιχειρήσεων ήταν ο Παρμενίων, υπό

τις διαταγές του Φιλίππου που είχε

αφήσει τον Αντίπατρο και την

Κλεοπάτρα να διοικούν τη Μακεδονία

ως επίτροποι του ανήλικου γιου του. Ο

γιος του Παρμενίωνα, ο Φιλώτας, ήταν

επικεφαλής του ιππικού των Εταίρων. Ο

Ατταλος διοικούσε το μακεδόνικο

πεζικό και ο Αμύντας τους Ελληνες

συμμάχους και μισθοφόρους.

Μέχρι το τέλος του 334 π.Χ., ο

Φίλιππος είχε καταφέρει να

απελευθερώσει όλες τις πόλεις των

ιωνικών παραλίων και να φθάσει μέχρι

την Καρία. Από εκεί ήταν εύκολο να

προχωρήσει στην καρδιά της Μικράς

Ασίας κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Παρόλο που επέτρεψε στις παραλιακές

ελληνικές πόλεις να κυβερνώνται με

δημοκρατικά πολιτεύματα προφανώς

θέλοντας να έχει στα νώτα του

ευχαριστημένους συμμάχους και όχι

καταπιεσμένους υποτελείς, οι

συνθήκες ειρήνης που υπέγραψε με

την Κύζικο και τη Μήθυμνα

αναφέρονταν σε συμφωνία μεταξύ

αυτών των πόλεων και «του

Φιλίππου», τονίζοντας ότι ο

χαρακτήρας της εκστρατείας ήταν

πλέον περισσότερο μακεδόνικος και

λιγότερο σύμφωνος με το πνεύμα της

εκστρατείας του «Κοινού των

Ελλήνων».

Από το 334 π.Χ. και εξής η

νικηφόρα πορεία του Φιλίππου ήταν

αποτέλεσμα της αυτοπεποίθησης του

στρατού και της μεγάλης εμπειρίας

των τριών στρατηγών του, Αμύντα,

Αττάλου και Παρμενίωνα. Το 333 π.Χ., η

μάχη στα Γαυγάμηλα σχεδόν διέλυσε

τον περσικό στρατό. Ακολούθησε η

Βαβυλώνα, που παραδόθηκε αμαχητί

στον Φίλιππο. Εναν χρόνο μετά, τα

Εκβάτανα και τα Σούσα αποδείχθηκαν

ανίκανα να αντισταθούν στις στρατιές

του Φιλίππου. Η αποφασιστική μάχη

δόθηκε ανάμεσα στο Ισφαχάν και στις

Πασαργάδες στα τέλη του 332 π.Χ.

Αποδυναμωμένος ο στρατός του

Δαρείου υποχώρησε στην Περσέπολη.

Οι Πέρσες κατάφεραν να αντισταθούν

στην πολιορκία του Φιλίππου σχεδόν επί

έξι μήνες. Ομως, οι πολιορκητικές

μηχανές του Αριστάρχου και η επιμονή

του Φιλίππου τους έκαμψαν. Οι πηγές

αναφέρουν ότι ο Δαρείος είδε ένα

όνειρο, στο οποίο ένας αετός που

κρατούσε ένα φίδι μπήκε στο δωμάτιο

του. Το φίδι ξέφυγε από τον αετό, τον

δάγκωσε και τον σκότωσε και στη

συνέχεια στράφηκε εναντίον του ίδιου

του βασιλιά. Ο Δαρείος, επηρεασμένος

και από τις δυσοίωνες προβλέψεις των

Μάγων, πρότεινε στον Φίλιππο

συνθηκολόγηση. Ο Φίλιππος αρνήθηκε.

Η πόλη ήταν πλέον αδύναμη. Στις αρχές

του 330 π.Χ. ο στρατός του Φιλίππου

επιτέθηκε στην πόλη από δύο πλευρές. Χάλκινος ανδριάντας του Μεγάλου

Η καταστροφή και οι λεηλασίες που Αλεύρου, π,9ανώς

ακολούθησαν ήταν άνευ προηγουμένου. αντίγραφο έργου του

Ο ίδιος ο Δαρείος σκοτώθηκε επάνω Λυσίππου (Νεάπολη,

στον θρόνο του, σφραγίζοντας τη μοίρα Εθνικό Μουσείο).

της δυναστείας του.

Η πολιτική του Φιλίππου Β'

στην Ανατολή

Ο Φίλιππος είχε δείξει από

παλαιότερα ότι ήταν σε θέση να

συλλάβει την ιδέα ενός πρωτοποριακού

κράτους με δυνατότητες λειτουργικής

και ομότιμης ένταξης σε αυτό μη

μακεδόνικων πληθυσμών. Στην αρχή

της σταδιοδρομίας του είχε αφήσει

τους Θράκες, τους Παίονες και τους

Βισάλτες να διοικούνται με τους δικούς

τους νόμους (συγκεκριμένα, στην

περίπτωση της Παιονίας, όπου

διατηρήθηκε η τοπική μοναρχία στην

κοιλάδα του Αξιού). Το ίδιο έπραξε και

με τους Οδομάντες, που ζούσαν

ανατολικά του Στρυμόνα, και με τις

ελληνικές πόλεις της Χαλκιδικής, εκτός

από την Ολυνθο. Οπως έγραψε ο

Χάμμοντ, «ως μέλη του ελληνόφωνου

Παρά την

προθυμία του

Φιλίππου να

προωθήσει Πέρσες

ευγενείς σε

διοικητικές θέσεις,

το σχέδιο του

απέτυχε.

κόσμου, οι Μακεδόνες διέφεραν από

τους άλλους Ελληνες των πόλεων-

κρατών κατά τούτο: ότι αυτοί, οι

Μακεδόνες, δεν έστηναν "τρόπαιο",

δηλαδή ένα δημόσιο μνημείο της νίκης

για να ταπεινώνουν τους νικημένους.

Από τη στιγμή που κερδήθηκε η νίκη, οι

Μακεδόνες θεωρούσαν ότι έπρεπε

μάλλον να εξετάζουν πώς να

χειρισθούν τη νέα κατάσταση, ώστε αν

ήταν δυνατό να κερδίζουν τη

συνεργασία των νικημένων» (Χάμμοντ,

1995, σελ. 401). Ετσι, λοιπόν, φαινόταν

ότι ο Φίλιππος δεν θα είχε πρόβλημα να

αφομοιώσει τους λαούς της Ανατολής

στο νέο του βασίλειο.

Ομως οι Πέρσες διέφεραν. Η σαφής

επίγνωση της μακραίωνης ιστορίας

τους και του μεγαλείου του πολιτισμού

τους ήταν παράγοντες που δεν έπρεπε

να αγνοηθούν. Ο Φίλιππος είχε κάνει το

λάθος να μην καταστρέψει το ανάκτορο

της Περσέπολης. Ετσι, αυτό παρέμεινε

για τους Πέρσες ένα σύμβολο του

πολιτισμού τους. Αυτό το γεγονός, σε

συνδυασμό με τη φυσιογνωμία του

Δαρείου που πέρασε στη συνείδηση

του λαού ως ηρωικός υπερασπιστής

του περσικού πολιτισμού, συσπείρωσε

τους Πέρσες και διατήρησε το εθνικό

φρόνημα αντίστασης εναντίον των

Μακεδόνων.

Παρά την προθυμία του Φιλίππου να

προωθήσει Πέρσες ευγενείς σε

διοικητικές θέσεις, το σχέδιο του

απέτυχε λόγω της δυσαρέσκειας μιας

μεγάλης μερίδας συντηρητικών

Μακεδόνων αριστοκρατών, που

εκπροσωπούντο κυρίως από τον

Παρμενίωνα και τον Ατταλο. Η

συνδυασμένη ισχύς και των δύο και ο

έλεγχος που ασκούσαν στους

υπόλοιπους ευγενείς και στο

στράτευμα, ανάγκασαν τον Φίλιππο να

συμβιβασθεί και να απομακρύνει από

τις διοικητικές και τις κατώτερες

στρατιωτικές θέσεις τους Πέρσες

αξιωματούχους. Αυτό το γεγονός

εξόργισε ακόμη περισσότερο τους

Πέρσες. Την ίδια εποχή, μία

αναζωπύρωση του θρησκευτικού

κινήματος του Ζαρατούστρα φανάτιζε

τους Πέρσες εναντίον των Μακεδόνων,

τονίζοντας κυρίως τη μη θεϊκή

καταγωγή του Φιλίππου - άρα και τη μη

νόμιμη κατάληψη της θέσης του

Βασιλέα των Βασιλέων, ο οποίος

παραδοσιακά έπρεπε να ανάγει την

καταγωγή του αν όχι στον Αχούρα

Μάζντα, τον θεό της μονοθεϊστικής

θρησκείας των Περσών, τουλάχιστον σε

κάποιον άλλο θεό.

Ο Φίλιππος χρειάσθηκε να

καταβάλει αρκετή ενέργεια και να

αφοσιωθεί στην επίλυση των

εσωτερικών του προβλημάτων

επιτρέποντας στους λαούς πέρα από τα

ανατολικά του σύνορα να αξιοποιήσουν

τον χρόνο που χρειάζονταν για να

ανασυνταχθούν στρατιωτικά. Οι

περιοχές της Παρθίας, της Αριας, της

Αραχωσίας στα ανατολικά, της Υρκανίας

και της Μαγδιανής στα βόρεια, όπως και

οι περιοχές της Βατριανής, της

Σογδιανής και της Χορασμίας στα

βορειοανατολικά, μετατράπηκαν σε

μόνιμη απειλή για τα ανατολικά σύνορα

του Φιλίππου. Ιδιαίτερα μετά το 320 π.Χ.,

όταν οι Υρκανιανοί, οι Πάρθοι και

Αριανοί ενώθηκαν και κινήθηκαν

εναντίον του Φιλίππου, ο τελευταίος

χρειάσθηκε να αντισταθεί. Ετσι, έστειλε

τον Παρμενίωνα εναντίον του στρατού

των Υρκανών στην οροσειρά Ελμπούρζ,

νότια της Κασπίας Θάλασσας. Την

άνοιξη του 320 π.Χ. ο Παρμενίων

αναγκάσθηκε να υποχωρήσει, καθώς

στις μάχες που δόθηκαν στα ορεινά

περάσματα η υπεροχή του

Μακεδόνικου Στρατού δεν ήταν δυνατό

να αναδειχθεί. Ο Παρμενίων έφθασε

μέχρι τα Εκβάτανα, όπου αναγκάσθηκε

να ζητήσει ενισχύσεις από τον Φίλιππο.

Ο Φίλιππος, όμως, δεν μπορούσε να

κάνει τίποτα, καθώς έπρεπε να

αντιμετωπίσει τους ενωμένους

Αριανούς και Αραχωσιανούς οι οποίοι,

σε συννενόηοη με τους Υρκανούς,

ανέλαβε ο ίδιος επιμελητής του γιού

της Κλεοπάτρας και του Φιλίππου. Στο

άκουσμα αυτής της είδησης, ο

Παρμενίων έστειλε τον Φιλώτα

επικεφαλής μιας μεγάλης δύναμης που

επιτέθηκε στον στρατό του Αττάλου

λίγο έξω από τη Φιλιππούπολη. Η μάχη

ήταν αμφίρροπη και κατέληξε σε

συνθήκη ειρήνης, σύμφωνα με την

οποία ο Ατταλος θα παρέμενε

επικεφαλής της Μακεδονίας και ο

Παρμενίων θα ήλεγχε τις ασιατικές

κτήσεις. Ο Παρμενίων, όμως, είχε δείξει

από καιρό ότι αυτό που τον ενδιέφερε

ήταν η ενότητα του κράτους που είχε

δημιουργήσει με τον Φίλιππο. Δύο

χρόνια μετά, ο Φιλώτας, επικεφαλής

ενός ακόμη μεγαλύτερου στρατού,

επιτέθηκε εναντίον του Αττάλου. Αυτή

Αναπαράσταση της επιβλητικής πύλης Ιστάρ της Βαβυλώνας στο Μουσείο της Περγάμου (Βερολίνο).

πραγματοποίησαν συντονισμένη

επίθεση εναντίον της Περσέπολης. Ο

Φίλιππος σκεπτόταν ότι έπρεπε να είχε

συνεχίσει την προέλαση του προς την

Αραχωσία και τη Βακτριανή αμέσως

μετά την Περσέπολη, αλλά ήταν πλέον

αργά.

Το φθινόπωρο του 318 π.Χ., ο

Φίλιππος αντιμετώπισε τον ενωμένο

στρατό των βαρβαρικών δυνάμεων στο

πεδίο της Καρμανίας, περίπου 400

χιλιόμετρα ανατολικά της Περσέπολης.

Οπως όλοι οι Μακεδόνες βασιλείς,

πολεμούσε στην πρώτη γραμμή. Ενα

Βέλος τον βρήκε στον λαιμό. Μάταια οι

γιατροί του αγωνίσθηκαν να

σταματήσουν την αιμορραγία. Ο

Φίλιππος πέθανε σε ηλικία 64 ετών.

Ο Ατταλος και ο Παρμενίων

οπισθοχώρησαν και οχυρώθηκαν στην

Περσέπολη. Είχαν όμως να

αντιμετωπίσουν δύο μέτωπα. Στο

άκουσμα του θανάτου του Φιλίππου, οι

Αθηναίοι κατάφεραν να ξεσηκώσουν τις

πόλεις της νότιας Ελλάδας και να

ανατρέψουν την αμφικτυονική ειρήνη

την οποία με τόσο κόπο είχε επιβάλει ο

Φίλιππος το 346 π.Χ. Ο Αντίπατρος

ζήτησε βοήθεια για να καταστείλει την

επανάσταση. Η κατάσταση ήταν

δύσκολη. Ο Παρμενίων και ο Ατταλος

συμφώνησαν να συνθηκολογήσουν με

τους Πέρσες, ελπίζοντας να ανακόψουν

πρόσκαιρα την ορμή τους, τουλάχιστον

μέχρι να επιλύσουν τα προβλήματα στο

εσωτερικό της Ελλάδας. Η κίνηση

οαινόταν σωστή. Οι Μακεδόνες

συμφώνησαν να επιστρέψουν στους

Πέρσες και τους συμμάχους τους τη

Μηδία, κρατώντας ωστόσο ολόκληρη τη

Μεσοποταμία και τη Βαβυλώνα.

Ο Ατταλος επέστρεψε στη

Μακεδονία και βοήθησε τον Αντίπατρο

να καταστείλει την εξέγερση των

Αθηναίων και των συμμάχων τους έξω

από τη Λαμία. Φαίνεται όμως ότι ο

Ατταλος είχε βλέψεις για τον

μακεδόνικο θρόνο. Εβαλε να

δολοφονήσουν τον Αντίπατρο και

τη φορά ο Απαλός στράφηκε για

Βοήθεια προς τους Ρωμαίους, οι οποίοι

ανενόχλητοι καθόλο το διάστημα που

οι Ελληνες είχαν στρέψει το βλέμμα

τους στην Ανατολή, είχαν εξελιχθεί σε

μία μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Οι

Ρωμαίοι και οι Μακεδόνες του Αττάλου

κατάφεραν να απωθήσουν τους

στρατιώτες του Φιλώτα. Την ίδια εποχή,

Ο "θώρακας του

Φιλίππου".

Ανακαλύφθηκε στον

Μεγάλο Τάφο II κατά

τη διάρκεια

ανασκαφής του

αρχαιολογικού χώρου

της Βεργίνας από τον

Μανώλη Ανδρόνικο.

τα ανατολικά σύνορα του Παρμενίωνα

δέχονταν ξανά επίθεση από τους

βαρβάρους. Ο Παρμενίων δεν πρόλαβε

να οργανώσει την άμυνα του. Ο χρόνος

νίκησε τον μεγάλο στρατηγό. Ο

θάνατος του βρήκε τον έμπειρο Φιλώτα

επικεφαλής της άμυνας. Στο μεταξύ, οι

Ρωμαίοι απομάκρυναν τον Ατταλο και

σταδιακά απέκτησαν τον έλεγχο της

Μακεδονίας και της νότιας Ελλάδας.

Ηταν θέμα χρόνου να στραφούν

εναντίον του κράτους του Φιλώτα που

κατέληξε νεκρός στο πεδίο της μάχης,

όπως όλοι οι μεγάλοι στρατηγοί. Οι

Ρωμαίοι είχαν σπαταλήσει πολλές

δυνάμεις για να καταλάβουν τη

Βαβυλώνα. Δεν μπόρεσαν να

ξαναπάρουν, όμως, τις τρεις αρχαίες

περσικές πρωτεύουσες, που έγιναν το

σημείο αναφοράς του αναγενημμένου

περσικού κράτους, όπως και σημείο

αναφοράς για την εξέλιξη του

πολιτισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αντί επιλόγου Η αποτυχία του Φιλίππου να ελέγξει

την Ασία οφειλόταν στη ιδιάζουσα

πολιτική που ακολούθησε. Από τη μια

πλευρά ήταν πρόθυμος να έχει

«ευχαριστημένους υποτελείς»,

αφήνοντας ελεύθερους στους

υποταγμένους λαούς τη γλώσσα και τα

έθιμα τους. Από την άλλη, φάνηκε πολύ

εξαρτημένος από τη γνώμη της

συντηρητικής παράταξης των

Μακεδόνων και δεν εφάρμοσε πολιτική

αφομοίωσης των Περσών στον

διοικητικό μηχανισμό της

αυτοκρατορίας του. Οι Μήδοι και οι

Πέρσες ήταν κυρίαρχοι της

αυτοκρατορίας περισσότερο από 200

χρόνια και ο Φίλιππος θα έπρεπε είτε

να τους είχε απομακρύνει σταδιακά από

τις διοικητικές θέσεις που κατείχαν

είτε να τους είχε απορροφήσει,

αποδεικνύοντας έμπρακτα την πολιτική

«αφομοίωσης» που κάποτε είχε

επιβάλει και στη Θράκη, την Παιονία και

τη Θεσσαλία. Προφανώς, ήταν λάθος

του να επαναπαυθεί στον πλούτο και

στο γόητρο που του προσέδιδε η

κατοχή των τριών αρχαίων

πρωτευουσών των Περσών και να μην

προελάσει πέρα από την Περσίδα,

αφήνοντας έτσι το περιθώριο

στρατιωτικής ανάπτυξης στις φυλές

στα ανατολικά, που κατέστησαν

απειλητικές για το κράτος του. Η

ισχυροποίηση κυρίως των Πάρθων,

μετά τον θάνατο του Φιλίππου, κατέστη

ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας

διαμόρφωσης της πολιτισμικής

εξέλιξης, γενικότερα, αφού ούτε οι

Ρωμαίοι αργότερα μπόρεσαν να

κατακτήσουν την περιοχή αυτή. Αρα,

δεν υπήρξε ποτέ ενοποίηση του

αρχαίου κόσμου, δεν καθιερώθηκε

ποτέ μία κοινή πολιτισμική αναφορά

μέσω νομίσματος, ηθών και κυρίως

γλώσσας, γεγονός που είχε ως

αποτέλεσμα και το ίδιο το «κίνημα» του

Χριστιανισμού, να μη βρει πρόσφορο

έδαφος για να διαδοθεί και να

εδραιωθεί. Ο πολιτισμός σήμερα θα

είχε πολύ διαφορετική όψη αν ο

Αλέξανδρος είχε επιζήσει και είχε

ακολουθήσει τη δική του ξέφρενη

πορεία προς την κατάκτηση ολ

όκληρου του κόσμου, χωρίς να

λαμβάνει υπόψη φίλους και

συνεργάτες, πιστεύοντας μόνο στην

επίτευξη ενός οράματος που ο

Φίλιππος διέθετε μεν, αλλά σε πολύ πιο

περιορισμένη έκταση από,τι ο γιος του.

Ωστόσο, παρακολουθώντας κανείς την

εκπληκτική πορεία του Φιλίππου, την

περιπετειώδη άνοδο του στον θρόνο

της Μακεδονίας, τη δημιουργία της

Μακεδονίας από το «τίποτα», το

ακατόρθωτο όνειρο της ενοποίησης

των ελληνικών πόλεων-κρατών και τη

συντριβή της μεγαλύτερης

αυτοκρατορίας του τότε γνωστού

κόσμου, δεν μπορεί παρά να

συμφωνήσει με τον Θεόπομπο, που

δηλώνει ότι «ποτέ η Ευρώπη δεν

γέννησε τέτοιον άνδρα, όπως υπήρξε ο

Φίλιππος του Αμύντα» [G. L. Barber,

Oxford Classical Dictionary, σελ. 1059,

FGrH 115 (Θεόπομπος) F 27].

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α (1) N.G.L. Hammond: TO ΘΑΥΜΑ ΠΟΥ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ (μτφρ. Φ. Κ.

Βώρος), εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1995.

(2) N.G.L. Hammond: ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ο ΜΑΚΕΔΩΝ

(μτφρ. Π. Θεοδωρίδης), εκδόσεις Μαλλιάρης-

Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1997

(τίτλος πρωτοτύπου: PHILIP OFMACEDON,

εκδόσεις Gerald Duckworth & Co Ltd, 1995).

(3) N.G.L. Hammond: TO ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

(ΓΕΝΕΣΗ, ΘΕΣΜΟΙ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ), εκδόσεις

Παπαζήση, Αθήνα 1999.

(4) Σ. Συρόπουλος: ΤΟ ΔΕΡΜΑ ΤΟΥ ΤΡΑΓΟΥ. ΤΟ

ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ

ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, εκδόσεις Ηρόδοτος,

Θεσσαλονίκη 2003.

(5) Σ. Συρόπουλος: ΤΑ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ.

ΟΙ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ, εκδόσεις Ιωλκός,

Αθήνα 2005.

Αποψη των ερειπίων των ανακτόρων της Περσέπολης.

Κ ατά τον 16ο αιώνα, η προτεσταντική

Μεταρρύθμιση των μεγάλων ομάδων

που διαμαρτύρονταν έναντι των

αυθαιρεσιών του παπισμού και της Ιεράς

Εξέτασης, είχε διχάσει τη Δυτική

χριστιανοσύνη. Περί το 1587, οι υποστηρικτές

του Καθολικισμού είχαν συσπειρωθεί γύρω

από τους Αψβούργους οι οποίοι κατείχαν τους

δύο από τους τρεις ισχυρότερους

ευρωπαϊκούς θρόνους: της Ισπανίας και της

Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του

Γερμανικού Εθνους. Επιπροσθέτως, στο

ισπανικό κράτος είχαν προσαρτηθεί μεγάλες

εκτάσεις της Ευρώπης (η Πορτογαλία, η

Φλάνδρα, το ήμισυ της Ιταλίας, κ.ά.), ενώ

άλλες περιοχές (π.χ. ορισμένα ιταλικά κράτη)

αποτελούσαν προτεκτοράτα του. Το τρίτο

μεγάλο ευρωπαϊκό βασίλειο, η Γαλλία, τελούσε

υπό τον έλεγχο της Καθολικής Λίγκας. Ο

Γάλλος βασιλιάς Ερρίκος Γ' ήταν ουσιαστικά

«όμηρος» του ηγέτη της Λίγκας, δούκα του

Γκιζ (Guise), ο οποίος με τη σειρά του

ελεγχόταν από τον Ισπανό μονάρχη. Οι

επίμονοι Γάλλοι Προτεστάντες (Ουγενότοι),

παρά την εκατόμβη που είχαν υποστεί κατά τη

νύκτα του Αγίου Βαρθολομαίου, αριθμούσαν

ακόμη σχεδόν 1.000.000 πιστούς, προκαλώντας

αστάθεια στη Γαλλία και δίνοντας την ευκαιρία

στην Καθολική Λίγκα να υποκαταστήσει τη

βασιλική εξουσία. Η Ισπανία είχε επιπλέον

προσαρτήσει το εκτεταμένο δίκτυο των

πορτογαλικών αποικιών. Η Ισπανική

αυτοκρατορία, η πρώτη στην παγκόσμια

Ιστορία στης οποίας τα εδάφη «ο ήλιος δεν

έδυε ποτέ», ήλεγχε συνολικά τα

παραγωγικότερα και πλουσιότερα τμήματα της

Αμερικής και τις πολυάριθμες πορτογαλικές

και ισπανικές αποικιακές βάσεις στον

υπόλοιπο κόσμο. Ο άφθονος αμερικανικός

χρυσός ο οποίος μεταφερόταν από τις

ισπανικές νηοπομπές στο βασιλικό

θησαυροφυλάκιο στη Μαδρίτη, εξασφάλιζε

την υπεροχή του ισπανικού βασιλείου έναντι

οποιουδήποτε άλλου στην Ευρώπη. Κατά την

To 1588, η «Αήττητη Αρμάδα» τον Ισπανού βασιλιά Φιλίππου Β'

κατόρθωσε να αποκρούσει την επίθεση του αγγλικού στόλου και

να μεθοδεύσει την αποβατική επιχείρηση του στρατού του δούκα

της Πάρμας από τη Φλάνδρα στην αγγλική ακτή. Αποτέλεσμα της

επιτυχίας της ήταν η ισπανική κατάκτηση της Αγγλίας. Η χώρα

επανήλθε στον Καθολικισμό υπό μια νέα (ισπανική) δυναστεία,

με αποτέλεσμα να εκλείψει η μεγαλύτερη απειλή για την Ισπανική

αυτοκρατορία. Η Ισπανία επεξέτεινε τις αποικιακές κτήσεις της,

ενώ ο Προτεσταντισμός δέχθηκε ένα ισχυρό πλήγμα.

Η Ισπανική Αρμάδα κατακτά την Αγγλία (1588) Περικλής Δ. Δεληγιάννης

άποψη πολλών, η Ισπανική

αυτοκρατορία ήταν η ισχυρότερη του

πλανήτη, ισχυρότερη από τις

σύγχρονες της των Οθωμανών, των

Μουγκάλ (Mughal, «Μογγόλων») της

Ινδίας ή των Μινγκ της Κίνας.

Από την άλλη πλευρά, ο

Προτεσταντισμός είχε επικρατήσει

επίσημα στην Αγγλία, τη Σκωτία, και στα

σκανδιναβικά, τα βόρεια γερμανικά και

τα βαλτικά κράτη. Παρά ταύτα, ένα

μεγάλο μέρος των υπηκόων του Αγγλου

Βασιλιά παρέμενε πιστό στον

Καθολικισμό. Σ' αυτό περιλαμβάνονταν

όλοι οι Ιρλανδοί και ένα σημαντικό

ποσοστό των Αγγλων και των Ουαλλών.

Στη Σκωτία, είχε επικρατήσει το

προτεσταντικό δόγμα του Καλβίνου,

ωστόσο το μεγαλύτερο μέρος των

ορεσίβιων Σκώτων (Highlanders-

Χαϊλάντερ) και ένα σημαντικό ποσοστό

των πεδινών (Lowlanders) παρέμεναν

Καθολικοί. Οι Προτεστάντες των Κάτω

Χωρών είχαν επαναστατήσει από καιρό

εναντίον των Ισπανών επικυριάρχων

τους. Ετσι, διαμορφώθηκε κατά τους

16ο-17ο αιώνες το ολλανδικό έθνος.

Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας (1527-

1598) ήταν ο ισχυρότερος Ευρωπαίος

μονάρχης. Η σχολαστικότητα και η

επιμονή του να ελέγχει τα πάντα γύρω

του υπήρξαν παροιμιώδεις και έχουν

γίνει αντικείμενο αρκετών αρνητικών

σχολίων για το πρόσωπο του,

προερχόμενων κυρίως από

μεταγενέστερους Προτεστάντες. Είναι

χαρακτηριστικό ότι ο Φίλιππος

διόρθωνε ακόμη και τα ορθογραφικά

και συντακτικά λάθη στις γραπτές

αναφορές των αξιωματούχων του. Στην

πραγματικότητα, επρόκειτο για μια

ισχυρή, στιβαρή και πλήρως

Πίνακας του 1590 με 9έμα ναυμαχία μεταξύ του αγγλικού και του ισπανικού στόλου.

Η πραγματική πορεία

της Ισπανικής

Αρμάδας.

συγκροτημένη προσωπικότητα, εναν

ακούραστο ηγέτη, αντάξιο των

απαιτήσεων μιας υπερδύναμης όπως η

Ισπανία του 16ου αιώνα. Πολλές φορές

εργαζόταν 14 ή 16 ώρες το

εικοσιτετράωρο, ασχολούμενος

αδιάκοπα με τη διακυβέρνηση του

κράτους του. Από στρατιωτική άποψη,

ο ισπανικός στόλος ήταν ο

μεγαλύτερος ευρωπαϊκός, ενισχυμένος

από τις αραγωνικές, πορτογαλικές,

ιταλικές, φλαμανδικές κ.ά. μοίρες των

περιοχών που υπάγονταν απευθείας

στο βασίλειο του Φιλίππου. Το ισπανικό

πεζικό θεωρείτο από τους άλλους

Ευρωπαίους το καλύτερο του κόσμου.

Οκτώ αιώνες ατέρμονων πολέμων

εναντίον των Μουσουλμάνων

κατακτητών της Ιβηρικής, των Γάλλων,

των Τούρκων και έπειτα εναντίον των

Αζτέκων, των Ινκας και άλλων Ινδιάνων,

είχαν σκληραγωγήσει τον Ισπανό

στρατιώτη (ιππότη, αρκεβουζιέρο ή

λογχοφόρο) σε υπέρμετρο βαθμό.

Οι Ολλανδοί και οι Αγγλοι είχαν

εξελιχθεί στα μεγαλύτερα προβλήματα

του Φιλίππου. Το 1587, οι πρώτοι

αντιμετώπιζαν τον ικανότερο στρατηγό

της Ισπανίας, τον δούκα της Πάρμας, ο

οποίος προσπαθούσε να τους

καθυποτάξει με τους 35.000 στρατιώτες

του, Ισπανούς και μισθοφόρους

(Γερμανούς, Βαλλόνους, Ιταλούς κ.ά.).

Οι Αγγλοι αποτελούσαν δυσκολότερο

αντίπαλο. Υπό τις «ευλογίες» της

βασίλισσας τους Ελισάβετ Α', μιας

αποφασιστικής και αδίστακτης

προσωπικότητας, οι Αγγλοι κουρσάροι

διενεργούσαν έναν πραγματικό

ακήρυκτο πόλεμο εναντίον της

Ισπανίας, ληστεύοντας τις νηοπομπές

μεταφοράς χρυσού και αργύρου από

την Αμερική. Το 1586, η πειρατική

δράση τους έλαβε τόση έκταση, ώστε

δεν έφθασε ούτε μια ουγγιά χρυσού ή

ένα δουβλόνι στη μητρόπολη από το

Μεξικό ή το Περού. Επιπρόσθετα, οι

Αγγλοι ενίσχυαν με κάθε τρόπο τους

Ολλανδούς επαναστάτες. Το 1587, η

Ελισάβετ εξάντλησε την υπομονή του

Φιλίππου και των υπηκόων του, όταν

διέταξε την εκτέλεση της Καθολικής

βασίλισσας της Σκωτίας, Μαρίας

Στιούαρτ. Η Ελισάβετ γνώριζε ότι ο

Φίλιππος ετοίμαζε ναυτική εκστρατεία

εναντίον της Αγγλίας με σκοπό την

ανατροπή της και την επαναφορά της

χώρας της στο παπικό δόγμα. Γι' αυτό

τον λόγο, επέτρεψε στον Φράνσις

Ντρέηκ (Francis Drake), τον πιο

φημισμένο κουρσάρο της, να επιτεθεί

στο ισπανικό λιμάνι του Κάδιξ με σκοπό

να καθυστερήσει τις προετοιμασίες του

ισπανικού στόλου για τον απόπλου

εναντίον της Αγγλίας.

Η πορεία της Ισπανικής Αρμάδας

Η επιτυχής καταδρομική επιχείρηση

του Ντρέηκ εξασφάλισε περιθώριο

μερικών μηνών για τις αμυντικές

προετοιμασίες των Αγγλων. Τον

Φεβρουάριο του 1588, ο έμπειρος και

ικανός Ισπανός ναύαρχος Σάντα Κρουζ

(Santa Cruz), ένας από τους μεγάλους

νικητές της Ναυμαχίας της Ναυπάκτου

(1571) και η επιλογή του Φιλίππου για τη

διοίκηση του ισπανικού στόλου,

ασθένησε βαριά αλλά κατόρθωσε να

ανανήψει σε διάστημα μερικών μηνών.

Η «αήττητη Αρμάδα», όπως

αποκλήθηκε από τον ισπανικό λαό,

αποτελούμενη από 126 πλοία στα οποία

επέβαιναν 20.000 ναυτικοί και 7.000

στρατιώτες (πεζοναύτες), ξεκίνησε

τελικά από τη Λισσαβόνα για την Αγγλία

στις 16 Ιουλίου. Οι οδηγίες του

Φιλίππου προς τον Σάντα Κρουζ ήταν

να αποφύγει μια αχρείαστη αρχική

σύγκρουση με τον αγγλικό στόλο και να

διαφύγει γρήγορα από την επιτήρηση

του, προκειμένου να προστατεύσει την

αποβατική επιχείρηση του δούκα της

Πάρμας. Ο τελευταίος είχε λάβει

εντολές από τη Μαδρίτη να έχει σε

ετοιμότητα χιλιάδες στρατιώτες του με

σκοπό να αποβιβασθεί στην αντίπερα

αγγλική ακτή και να καταλάβει το

Λονδίνο. Ο αγγλικός στόλος

αποτελείτο από 130 πλοία με 13.000

ναυτικούς και 4.000 στρατιώτες και

διέθετε μερικά ταχύτερα σκάφη νέου

σχεδιασμού και πυροβόλα νεώτερου

τύπου από τα αντίστοιχα ισπανικά.

Ωστόσο, σε γενικές γραμμές δεν ήταν

τόσο ισχυρός όσο η Αρμάδα (1). Ο

κύριος ναύσταθμος του ήταν το

Πλύμουθ, στη δυτική «είσοδο» του

στενού της Μάγχης. Ναύαρχος του είχε

ορισθεί ο λόρδος Χάουαρντ (Howard),

ενώ στις τάξεις του περιελάμβανε

περίφημους θαλασσοπόρους όπως ο

Φρόμπισερ (Frobisher), ο Ντρέηκ, ο

Χώκινς (Hawkins) κ.ά. (2). Η Ελισάβετ

είχε εγκαταστήσει 4.000 στρατιώτες

υπό τον ευνοούμενο της Λέστερ

(Leicester) νότια του Λονδίνου, για την

περίπτωση κατά την οποία οι

στρατιώτες του δούκα της Πάρμας θα

κατόρθωναν να αποβιβασθούν στο

Κεντ.

Ο αρχικά ευνοϊκός άνεμος για τον

πλου της Αρμάδας στράφηκε ξανά σε

βόρειο, ο οποίος την απώθησε προς τα

νοτιοανατολικά, στον ανοικτό ωκεανό.

Αλλά η μεταβολή του ανέμου δεν

διήρκεσε πολύ. Η Αρμάδα

ανασυγκροτήθηκε ανοικτά του Οπόρτο

και στις 19 Ιουλίου εισήλθε στον

Βισκαϊκό κόλπο πλέοντος ταχέως προς

τη Μάγχη και εκμεταλλευόμενη τον

νοτιοανατολικό άνεμο. Στις 25 Ιουλίου,

ο ισπανικός στόλος προσπέρασε τη

Στις 25 Ιουλίου, ο • . ,. ισπανικός στόλος

προσπέρασε τη

χερσόνησο της

Βρετάνης και

εισήλθε στη

Μάγχη χωρίς να

γίνει αντιληπτός

από τα αγγλικά

σκάφη.

χερσόνησο της Βρετάνης και εισήλθε

στη Μάγχη χωρίς να γίνει αντιληπτός

από τα αγγλικά σκάφη. Λίγο πριν το

ακρωτήριο Αγκ της Νορμανδίας, τον

αντιλήφθηκαν τα ανιχνευτικά σκάφη

της αγγλικής μοίρας του Μπόρνμουθ,

τα οποία σήμαναν συναγερμό στον

στόλο του Χάουαρντ. Για κακή τύχη των

Ισπανών, ο άνεμος έγινε ανατολικός

λίγο μετά τον παράπλου του

νορμανδικού ακρωτηρίου,

ακινητοποιώντας την Αρμάδα σχεδόν

στο κέντρο της Μάγχης, πολύ κοντά

στην αγγλική ακτή. Ο αγγλικός στόλος

κινήθηκε εναντίον της από το Πλύμουθ

με μια υπεράνθρωπη προσπάθεια.

Αντιμετώπιζε και αυτός τον αντίθετο

άνεμο, αλλά εκμεταλλεύθηκε τα

θαλάσσια ρεύματα που οδηγούσαν από

τη Μάγχη στη Βόρεια Θάλασσα, τα

οποία οι Αγγλοι ναυτικοί γνώριζαν καλά.

Οι δύο στόλοι συναντήθηκαν ανοικτά

του αγγλικού ακρωτηρίου Σαιντ

Ωλμπανς, όπου και συγκρούσθηκαν Ως

γνωστόν, αυτή η σύγκρουση δεν είχε

ουσιαστικό αποτέλεσμα και στην

πραγματικότητα η Ισπανική Αρμάδα

διαλύθηκε λόγω της κακοκαιρίας. Τι θα

συνέβαινε όμως εάν ο καιρός δεν είχε

επηρεάσει την πορεία των εξελίξεων;

Συγκρούσεις στα αγγλικά

παράλια Η ναυμαχία του Σαιντ Ωλμπανς

υπήρξε πολύωρη χωρίς όμως σοβαρές

απώλειες για τις δύο πλευρές. Τα

αγγλικά σκάφη κινούντο περιμετρικά

της παράταξης της Αρμάδας

κανονιοβολώντας την χωρίς να τολμούν

να πλησιάσουν τα «πλωτά φρούρια»

της. Οι Ισπανοί απαντούσαν με βολές

των πυροβόλων τους, χωρίς να

επιτυγχάνουν και αυτοί κάτι

ουσιαστικό. Εντούτοις, ο κίνδυνος για

την Αρμάδα δεν προερχόταν από τα

αγγλικά πλοία αλλά από τα επικίνδυνα

ρεύματα της Μάγχης. Ο έμπειρος

Σάντα Κρουζ γνώριζε πως, όταν ο

What if

άνεμος θα στρεφόταν πάλι προς την

ανατολή, η ισχύς του και τα ρεύματα

δεν θα οδηγούσαν την Αρμάδα στον

προορισμό της, τη Φλάνδρα, αλλά στην

επικίνδυνη για τους Καθολικούς

Βόρεια Θάλασσα. Η μόνη επιλογή του

στο σημείο όπου είχε «παγιδευθεί»

ήταν να οδηγήσει τον στόλο του στην

προστασία του πορθμού Σόλεντ,

μεταξύ της νήσου Ουάιτ και της

αγγλικής ακτής. Στην ανατολική

«έξοδο» του στενού υπήρχε ο ισχυρός

αγγλικός ναύσταθμος του Πόρτσμουθ,

όπου μπορούσε να αποκλεισθεί η

Αρμάδα, αλλά ο Ισπανός ναύαρχος είχε

εμπιστοσύνη στα πλοία και τους

στρατιώτες του. Οταν ο άνεμος έγινε

νοτιοδυτικός-δυτικός, ο Σάντα Κρουζ

οδήγησε αμέσως τον στόλο του στο

Σόλεντ. Ο αγγλικός στόλος επιτέθηκε

πάλι, με μεγαλύτερη ορμή,

προκειμένου να αποτρέψει την είσοδο

της Αρμάδας στο στενό. Τα αγγλικά

σκάφη δεν πέτυχαν τον στόχο τους

επειδή οι κυβερνήτες τους απέφευγαν

να πλησιάσουν αρκετά τα ισπανικά

γαλιόνια, φοβούμενοι το ακαταμάχητο

«ρεσάλτο» των Ισπανών στρατιωτών

στα καταστρώματα τους λόγω της

Ο σερ Τζων Χώκινς συμμετείχε στις

επιχειρήσεις του αγγλικού στόλου

εναντίον της Ισπανικής Αρμάδας.

δυνάμεις τους σε πλοία και στρατιώτες

έχοντας συγκεντρώσει το μεγαλύτερο

μέρος τους στο Πλύμουθ, επειδή ήταν

βέβαιοι ότι θα αντιλαμβάνονταν

εγκαίρως την είσοδο των Ισπανών στη

Μάγχη. Ο ταχύς πλους της Αρμάδας

έως το Σόλεντ τους είχε αιφνιδιάσει.

Επομένως, το Πόρτσμουθ θα

προστατευόταν ενδεχομένως από

λίγους άνδρες. Ο Σάντα Κρουζ δεν

έχασε χρόνο. Η επίθεση εναντίον του

Πόρτσμουθ σίγουρα θα είχε πολλές

απώλειες αλλά τα οφέλη θα ήταν

μεγαλύτερα. Εξάλλου, πολλοί

στρατιώτες της Αρμάδας ήταν

«αναλώσιμοι» Γερμανοί, Φλαμανδοί και

άλλοι μισθοφόροι. Ο Ισπανός ναύαρχος

στενότητας του πορθμού. Οι Αγγλοι

κατόρθωσαν να βυθίσουν έξι πλοία της

Αρμάδας, η οποία είχε στρέψει τα νώτα

της για να εισέλθει στον πορθμό,

χάνοντας όμως και αυτοί τρία σκάφη

που βυθίσθηκαν ή αιχμαλωτίσθηκαν

από τους Ισπανούς όταν

εγκλωβίσθηκαν ανάμεσα τους.

Η Αρμάδα έπλεε στο Σόλεντ με τον

αγγλικό στόλο να την ακολουθεί κατά

πόδας. Ο Χάουαρντ διέταξε νέα

επίθεση εναντίον των ισπανικών

σκαφών στον στενό χώρο του πορθμού

ο οποίος δεν εξυπηρετούσε τη νέα

αγγλική τακτική ναυμαχίας που

απαιτούσε ανοικτό χώρο. Η αγωνία του

Αγγλου ναυάρχου κίνησε τις υποψίες

του Σάντα Κρουζ. Που οφειλόταν αυτή

η αψυχολόγητη κίνηση του κατά τα

άλλα συνετού Χάουαρντ; Η ναυμαχία

στο Σόλεντ συνεχίσθηκε ολόκληρη την

ημέρα, καθώς η Αρμάδα έπλεε αργά

στα νερά του. Τη νύκτα, οι Ισπανοί

είδαν τα φώτα του λιμανιού του

Πόρτσμουθ. Την Ίδια χρονική στιγμή, ο

Ντρέηκ και άλλοι Αγγλοι θαλασσομάχοι

προσπάθησαν να κάψουν την Αρμάδα

χρησιμοποιώντας πυρπολικά, παρότι οι

άνεμοι και τα ρεύματα δεν βοηθούσαν

το εγχείρημα τους. Τα αγγλικά

πυρπολικά απομακρύνθηκαν από

ελαφρά ισπανικά πλοία και εξώκειλαν,

εκτός από ένα το οποίο

προσκολλήθηκε επιτυχώς στο βαρύ

ισπανικό γαλιόνι «Αγιος Σωτήρας» (San

Salvador), κατορθώνοντας να το

πυρπολήσει. Ωστόσο, οι ισπανικές

απώλειες ήταν μικρές, επειδή σχεδόν

ολόκληρο το πλήρωμα του διασώθηκε.

Οι Αγγλοι αναθάρρησαν από αυτή την

επιτυχία και οι ιαχές τους ακούσθηκαν

έως τα πλοία της Αρμάδας.

Ο Σάντα Κρουζ αναρωτήθηκε πάλι

για ποιον λόγο οι Αγγλοι κυβερνήτες

προέβαιναν σε παράτολμες ενέργειες

με πενιχρά αποτελέσματα. Τα μάτια του

έπεσαν στο λιμάνι του Πόρτσμουθ.

Τότε κατάλαβε. Οι Αγγλοι είχαν

εξαντλήσει όλες τις διαθέσιμες

Η βασίλισσα Ελισάβετ

της Αγγλίας, άξια

αντίπαλος του

Φιλίππου.

Η Ελισάβετ

συγκλονίσθηκε

όταν

πληροφορήθηκε

την είδηση της

πτώσης του

Πόρτσμουθ.

παρέταξε τις δυνάμεις του εν πλω,

θέτοντας στην εμπροσθοφυλακή τα

πλοία με πυροβόλα μεγάλου

βεληνεκούς, ενώ ο υπόλοιπος στόλος

ακολουθούσε αργά, έχοντας αποστολή

να αναχαιτίζει τις απανωτές επιθέσεις

των αγγλικών σκαφών στα νώτα του. Τα

πρώτα ισπανικά σκάφη πλησίασαν το

Πόρτσμουθ βάλλοντας με όλη τη

δύναμη πυρός τους εναντίον των

οχυρώσεων του, ενώ τα αγγλικά

πυροβολεία του λιμανιού απαντούσαν

με την ίδια θέρμη. Ταυτόχρονα, τα

ισπανικά σκάφη στο μέσον της

νηοπομπής κατέβαζαν στο νερό βάρκες

με Ισπανούς και μισθοφόρους

στρατιώτες, οι οποίοι άρχισαν να

κωπηλατούν με κατεύθυνση τη

γειτονική ακτή. Δύο γαλέρες της

Αρμάδας, η μεγάλη «Αγιος

Χριστόφορος» (San Cristobal) και μια

ναπολιτάνικη, βυθίσθηκαν από τα

πυροβόλα του Πόρτσμουθ, αλλά η

εμπροσθοφυλακή της Αρμάδας

πλησίασε αρκετά σαρώνοντας με τα

πυρά της τις οχυρώσεις και τα

πυροβολεία του αγγλικού λιμανιού.

Συγχρόνως, εξελισσόταν μια σκληρή

ναυμαχία στα νώτα του ισπανικού

στόλου του οποίου ο κύριος όγκος είχε

εμπλακεί με τον αγγλικό στόλο που

προσπαθούσε απεγνωσμένα να

αποτρέψει την άλωση του Πόρτσμουθ.

Σε λίγο, τα πυροβόλα της

εμπροσθοφυλακής της Αρμάδας

σίγησαν. Είχε έλθει η ώρα του ισπανικού

πεζικού, του «καλύτερου στον κόσμο»,

το οποίο είχε αποβιβασθεί στη γειτονική

ακτή και διενεργούσε θυελλώδη

επίθεση εναντίον των οχυρώσεων του

Πόρτσμουθ. Με το χάραγμα της αυγής,

τα λάβαρα της Καστίλλης και της

Αραγωνίας κυμάτιζαν στις επάλξεις και

τις αποβάθρες του λιμανιού. Η ναυμαχία

με τον στόλο του Χάουαρντ

συνεχιζόταν. Πράγματι, η Αρμάδα είχε

πληρώσει ακριβά την κατάκτηση του

Πόρτσμουθ. Εικοσιοκτώ πλοία της είχαν

βυθισθεί ή αχρηστευθεί, έναντι 12

αγγλικών, και 900 ναύτες της είχαν

χαθεί στην επιχείρηση. Ωστόσο, όταν οι

Αγγλοι είδαν ότι ο ναύσταθμος τους

είχε καταληφθεί από τους Ισπανούς,

υποχώρησαν απογοητευμένοι και

εξουθενωμένοι.

Οι ιαχές των Ισπανών για την

επιτυχία τους ακούγονταν έως το μικρό

γειτονικό λιμάνι Γκόσπορτ, όπου

αγκυροβόλησε η εμπροσθοφυλακή του

αγγλικού στόλου. Τα υπόλοιπα πλοία

του Χάουαρντ υποχώρησαν στην

ασφάλεια του πορθμού. Η Ελισάβετ

συγκλονίσθηκε όταν πληροφορήθηκε

την είδηση της πτώσης του Πόρτσμουθ

αλλά απαγόρευσε στον Λέστερ να

κινηθεί προς ανακατάληψη της πόλης,

φοβούμενη πιθανή αιφνιδιαστική

απόβαση του δούκα της Πάρμας. Η 29η

Ιουλίου πέρασε χωρίς επιθετικές

ενέργειες, αλλά την νύκτα που

ακολούθησε οι Αγγλοι υπέστησαν μια

δεύτερη συμφορά. Ο Ντρέηκ είχε

επιτύχει να αποσπάσει τη συγκατάθεση

του ναυάρχου Χάουαρντ για μια

καταδρομική επιχείρηση καταστροφής

της Αρμάδας στο λιμάνι του

Πόρτσμουθ, όπου ναυλοχούσε. Λίγο

μετά τα μεσάνυκτα, μερικά αγγλικά

πολεμικά και πυρπολικά πλησίασαν τον

ναύσταθμο. Αλλά οι Ισπανοί

επαγρυπνούσαν. Γνώριζαν πλέον καλά

τις μεθόδους του Αγγλου κουρσάρου

και δεν δυσκολεύθηκαν να τον

αποκρούσουν. Το «Ρηβέντζ» (Revenge),

το γαλιόνι νέου τύπου του Ντρέηκ, είχε

διεισδύσει βαθιά στο λιμάνι του

Πόρτσμουθ και σύντομα

περικυκλώθηκε από δύο ετοιμοπόλεμα

πορτογαλικά και ένα καστιλλιάνικο

γαλιόνι. Το «Ρηβέντζ» σαρώθηκε πρώτα

από τις οβίδες και έπειτα καταλήφθηκε

από τους Ισπανούς πεζοναύτες. Σε

λίγο, ο Ντρέηκ οδηγήθηκε

σιδηροδέσμιος εμπρός στον Σάντα

Κρουζ.

Η καταδρομική επιχείρηση είχε

καταλήξει σε φιάσκο και το ηθικό των

Αγγλων είχε πληγεί ανεπανόρθωτα.

To "Arc Royal", TO

πρώτο αγγλικό πλοίο με αυτό το όνομα, το οποίο έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις εναντίον της Ισπανικής Αρμάδας.

Επιπρόσθετα, ο Χώκινς, ένας από τους

μεγάλους θαλασσόλυκους, χάθηκε μαζί

το πλοίο του στον βυθό του στενού.

Αλλά το σπαραξικάρδιο θέαμα που

αντίκρισαν την αυγή ήταν ένα πλήγμα

από το οποίο δεν ανένηψαν ποτέ. Ενα

γρήγορο ισπανικό σκάφος είχε

ρυμουλκήσει ένα αιχμαλωτισμένο

αγγλικό αλιευτικό έως την είσοδο του

Γκόοπορτ, όπου το εγκατέλειψε. Στο

κατάρτι του αλιευτικού κρεμόταν

ανεμοδαρμένο το πτώμα του Ντρέηκ από

τον κόμπο του κεντρικού ιστίου. Στο

στήθος του υπήρχε μια ξύλινη πινακίδα

με τη λέξη «πειρατής» στα Λατινικά. Οι

Ισπανοί τον καταζητούσαν από χρόνια με

την κατηγορία της πειρατείας και τον

είχαν απαγχονίσει με συνοπτικές

διαδικασίες την προηγούμενη νύκτα. Οι

άλλοι Αγγλοι κυβερνήτες, παρά την

εσωτερική ανακούφιση τους γιατί

απαλλάχθηκαν από έναν ριψοκίνδυνο

τυχοδιώκτη για τον οποίο πίστευαν ότι

μια ημέρα θα προκαλούσε μεγάλο κακό

στην Αγγλία με τις ασύνετες πράξεις

του, κατανόησαν ότι ο θάνατος του

εκείνη τη στιγμή ήταν ό,τι χειρότερο για

το αγγλικό ηθικό.

Την επόμενη ημέρα, ο Σάντα Κρουζ

ειδοποίησε τον δούκα της Πάρμας, ο

οποίος περίμενε με τον στρατό του στη

Δουνκέρκη και τα γειτονικά λιμάνια (3),

να είναι έτοιμος για τον απόπλου των

αβαθών αποβατικών σκαφών του με

προορισμό τα αγγλικά παράλια. Η

αγγλική μοίρα του Ντόβερ, η οποία

επιτηρούσε έως τότε τον δούκα της

Πάρμας, είχε ενωθεί με τον κύριο

στόλο του Χάουαρντ κατά την

προσπάθεια του να ανακτήσει το

Πόρτσμουθ. Οι Αγγλοι υπολόγιζαν ότι ο

συμμαχικός τους ολλανδικός στόλος

θα επιτηρούσε τον δούκα της Πάρμας,

αλλά έσφαλλαν. Οι Ολλανδοί δεν

εμπιστεύθηκαν ποτέ πραγματικά την

πλανερή αγγλική φιλία, παρότι η ήττα

της Ελισάβετ θα σηματοδοτούσε και τη

δική τους υποταγή στην Ισπανία. Είχαν

γίνει έξαλλοι από το γεγονός ότι η

Αγγλίδα βασίλισσα συνέχιζε τις

διαπραγματεύσεις για τη σύναψη

συνθήκης ειρήνης με τον δούκα της

Πάρμας, αγνοώντας τον δικό τους

πόλεμο εναντίον του. Φοβούνταν ότι η

Ελισάβετ και ο δούκας είχαν πλησιάσει

πολύ στη σύναψη ειρήνης η οποία θα

Στιγμιότυπο από τη βύθιση ενός ισπανικού πλοίου όπως παριστάνεται στον πίνακα του Τζέημς ντε Λούθενμπουργκ, "Η ήττα της Ισπανικής Αρμάδας".

άφηνε τους Ισπανούς απερίσπαστους

να υποτάξουν την Ολλανδία. Ο δούκας

της Πάρμας είχε συμβάλει στη σύγχυση

τους, διαχέοντας παραπλανητικές

πληροφορίες ότι ο αποβατικός στόλος

του δεν θα κατευθυνόταν στην Αγγλία

αλλά στην ολλανδική ακτή. Μετά από

αυτά, οι Ολλανδοί δεν δίστασαν να

κρατήσουν τα πολεμικά τους

αγκυροβολημένα στα λιμάνια τους,

προκειμένου να προστατευθούν από

την απειλή της απόβασης του στρατού

του δούκα.

Η κατάρρευση της Αγγλίας Η κακοκαιρία που εκδηλώθηκε

καθυστέρησε τις επιχειρήσεις επί δύο

ημέρες. Ο Σάντα Κρουζ επειγόταν να

αρχίσει τις επιχειρήσεις επειδή οι

Αγγλοι συγκέντρωναν βιαστικά

χερσαίες δυνάμεις στο γειτονικό

Σαουθάμπτον προκειμένου να

What if

ανακαταλάβουν το Πόρτσμουθ. Με τη

βελτίωση του καιρού, τα πλοία της

Αρμάδας κάλυψαν τον θαλάσσιο χώρο

από το Πόρτσμουθ έως τη Δουνκέρκη

προκειμένου να προστατεύσουν τα

αποβατικά σκάφη μικρού εκτοπίσματος

του δούκα της Πάρμας. Ο

εξουθενωμένος αγγλικός στόλος

κινήθηκε σε μια ύστατη προσπάθεια

αποτροπής. Οι Αγγλοι πολέμησαν

λυσσαλέα, κατορθώνοντας με έναν

καταιγισμό οβίδων να καταστρέψουν

αρκετά γαλιόνια του Σάντα Κρουζ και

να βυθίσουν λίγα από τα σκάφη του

δούκα της Πάρμας. Αλλά τελικά

αποκρούσθηκαν με βαριές απώλειες

από τους ακαταμάχητους Ισπανούς

ναυτικούς, οι οποίοι κράτησαν

αδιάρρηκτο το «ξύλινο τείχος» που

είχαν στήσει στα νερά της Μάγχης. Σε

δύο ημέρες, 17.000 στρατιώτες του

δούκα της Πάρμας βρίσκονταν στην

αγγλική ακτή, έτοιμοι για τη χερσαία

εισβολή. Σύντομα, τα απροστάτευτα

λιμάνια του Μπράιτον και του Ντόβερ

περιήλθαν στην κατοχή τους.

Ο αγγλικός στόλος άρχισε να

διαλύεται και ο Σάντα Κρουζ έστειλε

αμέσως 20 πλοία του στην Ιρλανδία και

την ορεινή Σκωτία. Οι Ισπανοί

κυβερνήτες δεν άργησαν να πείσουν

τους Ιρλανδούς να επαναστατήσουν

εναντίον της μισητής αγγλικής

εξουσίας. Αλλωστε, πολλά από τα

αγγλικά στρατεύματα που έδρευαν στο

νησί τους είχαν μεταφερθεί στη

μητρόπολη, προκειμένου να

πολεμήσουν τον δούκα της Πάρμας. Οι

Καθολικοί Σκώτοι Χαϊλάντερ οι οποίοι

είχαν έλθει επίσης σε συνεννόηση με

τους Ισπανούς αξιωματικούς που

αγκυροβόλησαν στα νερά τους,

ετοιμάσθηκαν για εισβολή στο αγγλικό

έδαφος. Ο Προτεστάντης Σκώτος

βασιλιάς Ιάκωβος κατανόησε ότι τα

πάντα είχαν χαθεί για την Ελισάβετ.

Προκειμένου να διατηρήσει τον θρόνο

του, ασπάσθηκε τον Καθολικισμό και

επέτρεψε την εισβολή του στρατού

στην Αγγλία (τέλος Σεπτεμβρίου).

Εντούτοις, ένα μεγάλο τμήμα των

Χαϊλάντερ πολεμιστών παρέμεινε στην

πεδινή Σκωτία για να επιτηρεί τους

αγγλόφιλους Προτεστάντες ευγενείς.

Στο μεταξύ, ο δούκας της Πάρμας

είχε πλησιάσει το Λονδίνο, ενώ

ταυτόχρονα είχε στείλει ένα

στρατιωτικό σώμα για να κατακτήσει το

Μπρίστολ προκειμένου να απομονώσει

τη νοτιοδυτική Αγγλία με τα στρατηγικά

λιμάνια της και να έλθει σε επαφή με

τους δυτικούς Ουαλλούς. Οι τελευταίοι

δεν είχαν λησμονήσει την αιματηρή

καταστολή της επανάστασης τους υπό

τον Οουεν Γκλίντορ (Owen Glidower,

1400-1412) από τους Αγγλους. Ετσι

ενώθηκαν με τους Ιρλανδούς

πολεμιστές που είχαν διαπλεύσει με τα

αλιευτικά σκάφη τους την Ιρλανδική

Θάλασσα και βάδισαν εναντίον των

Αγγλων.

Ο ναύαρχος Χάουαρντ κατανόησε

ότι σε λίγο δεν θα υπήρχαν ελεύθερα

λιμάνια για τα εναπομείναντα γαλιόνια

του. Το μεγαλύτερο μέρος των Αγγλων

ναυτικών αποβιβάσθηκε στο

Μπόρνμουθ προκειμένου να βοηθήσει

τη χερσαία πολεμική προσπάθεια για

την αποτροπή της γενικής εισβολής.

Αλλοι Αγγλοι έπλευσαν στον Ατλαντικό

με στόχο να φθάσουν στις φιλικές

βορειοευρωπαϊκές προτεσταντικές

χώρες, παραπλέοντας την Ιρλανδία και

τη Σκωτία από τον βορρά. Αρκετά

αγγλικά πλοία, όμως, ναυάγησαν στις

ακτές αυτών των δύο κελτικών χωρών,

όπου οι επιζώντες ναυτικοί τους

κατακρεουργήθηκαν από τους

ντόπιους. Οσα σκάφη γλύτωσαν,

ακολούθησαν διαφορετικές

κατευθύνσεις. Αλλα έπλευσαν προς τη

Βόρεια Θάλασσα, όπου τα πληρώματα

τους εξολοθρεύθηκαν από την πείνα

και τις επιδημίες. Τελικά, μόνο 11

κατόρθωσαν να φθάσουν στη Νορβηγία

και τη Δανία. Αλλοι Αγγλοι επιζώντες

θεώρησαν καλύτερη επιλογή τη Βόρεια

Αμερική. Τα επόμενα χρόνια,

χρησιμοποίησαν τους ακατοίκητους

όρμους της ως ορμητήρια για πειρατεία

εις βάρος των ισπανικών πλοίων.

Σχεδόν όλοι σκοτώθηκαν ή

συνελήφθησαν και απαγχονίσθηκαν

έως το 1599. Λίγοι επιζώντες βρέθηκαν

αργότερα μεταξύ των Ινδιάνων

Αλγκόνκιν.

Στο μεταξύ, ο σκωτικός στρατός με

«αιχμή» τους τρομερούς Χαϊιλάντερ

συνέτριψε τις αποδυναμωμένες

αγγλικές δυνάμεις στη μάχη του

ποταμού Γουέαρ της βόρειας Αγγλίας

(Οκτώβριος 1588). Στον νότο, οι άλλοι

Κέλτες, οι Ιρλανδοί και οι Ουαλλοί,

κατέλαβαν ένα μεγάλο τμήμα της

δυτικής Αγγλίας, ενώ ο στρατός του

δούκα της Πάρμας είχε κατακτήσει τα

αγγλικά εδάφη νότια του Τάμεση,

αρχίζοντας την πολιορκία του

Λονδίνου. Ο Λέστερ και οι

περισσότεροι άνδρες του σκοτώθηκαν

στις μάχες. Οι εναπομείναντες Αγγλοι

στρατιώτες ήταν κυρίως ανεκπαίδευτοι

και απόλεμοι πολιτοφύλακες. Οι

Ολλανδοί, οι Γερμανοί και οι

Σκανδιναβοί Προτεστάντες δεν

μπορούσαν να βοηθήσουν την

Ελισάβετ επειδή η Αρμάδα τούς

επιτηρούσε αγκυροβολημένη στο

Καλαί και στο Ντόβερ. Η ύστατη μάχη

για την τύχη του Λονδίνου δόθηκε στο

Μπλάκχηθ, νότια της πόλης. Οι 15.000

επαγγελματίες στρατιώτες του δούκα

της Πάρμας συνέτριψαν τους 22.000

Αγγλους υπό την ηγεσία του Λόρδου

του Εσσεξ (Essex), σφαγιάζοντας τους

περισσότερους, ανάμεσα τους και τον

πλοίαρχο Φρόμπισερ ο οποίος

πολέμησε ως απλός στρατιώτης

(5 Νοεμβρίου 1588).

Ο νικητής ισπανικός στρατός

εισήλθε στο Λονδίνο. Ενα μεγάλο

μέρος των τρομοκρατημένων πολιτών

του είχε εγκαταλείψει την πόλη, ενώ οι

υπόλοιποι κλείσθηκαν στα σπίτια τους,

προσευχόμενοι για τη σωτηρία τους. Οι

τελευταίοι Αγγλοι στρατιώτες, 2.500

άνδρες, είχαν οχυρωθεί στο παλάτι,

Πορτραίτο του σερ

Φράνσις Ντρέηκ.

• κ ρ ι κ έ ς χιλιάδες

Αγγλοι κάηκαν

στις πυρές και

μετά από δέκα

χρόνια η χώρα

φαινόταν να είναι

πάλι Καθολικι

αποφασισμένοι να προστατεύσουν τη

βασίλισσα τους έως το τέλος. Αλλά κάτι

τέτοιο δεν χρειάσθηκε. Η Ελισάβετ

παραδόθηκε αυτόβουλα στον δούκα

της Πάρμας για να αποφευχθεί

μεγαλύτερη αιματοχυσία. Ο Σάντα

Κρουζ έστειλε την έκπτωτη βασίλισσα

στη Λισσαβόνα με ισχυρή ναυτική

συνοδεία προκειμένου να αποτρέψει

ενδεχόμενη προσπάθεια κάποιων

Προτεσταντών κουρσάρων να την

απελευθερώσουν. Η Ελισάβετ

παρέμεινε στην πόλη λίγες ημέρες.

Ούτε ο Φίλιππος, ούτε κάποιος Ισπανός

αξιωματούχος συναντήθηκε μαζί της. Η

τύχη της είχε προαποφασισθεί. Η

νηοπομπή που θα τη μετέφερε

ξεκίνησε σε λίγο για τη Νέα Ισπανία

(Μεξικό), όπου θα εξοριζόταν για την

υπόλοιπη ζωή της. Ο τόπος της εξορίας

της ήταν η παλαιά λαμπρή πόλη

Τλαξκάλα (Tlaxcala), η μεγάλη

αντίπαλος των Αζτέκων. Οκτώ μήνες

αργότερα, έφθασε στην Ευρώπη η

είδηση ότι η Ελισάβετ πέθανε στην

Τλαξκάλα, μην αντέχοντας το κλίμα της

περιοχής. Ωστόσο, υπήρξαν έντονες

φήμες ότι η έκπτωτη βασίλισσα

δηλητηριάσθηκε από τους Ισπανούς

δεσμοφύλακες της.

Οι συνέπειες της

ισπανικής κατάκτησης Στην Αγγλία, οι παπικοί

απεσταλμένοι και αρκετοί απλοί

Καθολικοί ιερείς ασχολήθηκαν με το

έργο της επαναφοράς της Αγγλίας, της

πεδινής Σκωτίας και της ανατολικής

Ουαλλίας στο Καθολικό δόγμα. Η Ιερά

Εξέταση ανέλαβε ένα μεγάλο και

κοπιώδες έργο, ωστόσο υπήρξαν ρητές

οδηγίες τόσο του πάπα όσο και του

Φιλίππου να αποφευχθούν οι

αυθαιρεσίες και οι υπερβολές οι οποίες

οδήγησαν τον λαό στην «πλάνη» του

Προτεσταντισμού. Μερικές χιλιάδες

Αγγλοι κάηκαν στις πυρές και μετά από

δέκα χρόνια η χώρα φαινόταν να είναι

πάλι Καθολική. Παρά ταύτα, ήταν κοινό

μυστικό ότι υπήρχαν ακόμη πολλοί

κρυπτοπροτεστάντες τους οποίους το

δίκτυο των παπικών κατασκόπων

υπολόγισε το 1598 στο 20% του

πληθυσμού. Μερικές χιλιάδες Βρετανοί

Προτεστάντες διέφυγαν με πλοιάρια

στη Γερμανία και τη Σκανδιναβία.

Τον Δεκέμβριο του 1588, οι Ισπανοί

φρόντισαν να απαλλαγούν από

αρκετούς επικίνδυνους Αγγλους

αξιωματούχους, απαγχονίζοντάς τους

με διάφορες κατηγορίες στις κεντρικές

πλατείες του Λονδίνου. Ο πρώτος και

σημαντικότερος που ανέβηκε τη σκάλα

της εξέδρας με την αγχόνη ήταν ο

δολοπλόκος λόρδος Μπέρλυ (Burghley),

ο οποίος εκτελέσθηκε με την

κατηγορία της προδοσίας της Μαρίας

Στιούαρτ, στην οποία είχε ορκισθεί

πίστη. Ομως, οι Ισπανοί στρατιώτες δεν

έβλαψαν τους απλούς πολίτες, παρά τις

φήμες που είχαν κυκλοφορήσει στο

Λονδίνο τον χειμώνα του 1587-88 για

γενική σφαγή σε περίπτωση νίκης της

Αρμάδας. Ο ναύαρχος Σάντα Κρουζ

παρέμεινε στην Αγγλία ως στρατιωτικός

διοικητής της, υποστηριζόμενος από

30.000 στρατιώτες ανάμεσα στους

οποίους ήταν πολλοί Ιρλανδοί και

Σκώτοι. Ο δούκας της Πάρμας

επέστρεψε τον Δεκέμβριο στην

Ολλανδία, την οποία υπέταξε οριστικά

έως τον Μάρτιο του 1589. Περίπου

400.000 Ολλανδοί, θέλοντας να

αποφύγουν την επαναφορά στον

Καθολικισμό, μετανάστευσαν στη

γειτονική Σαξονία. Το μεγάλο βασίλειο

της Γαλλίας κατέστη ισπανικό

προτεκτοράτο. Παρότι ο πανίσχυρος

Φίλιππος μπορούσε να εκδιώξει ή να

εξοντώσει τους Ουγενότους, τους

ανέχθηκε σιωπηρά επειδή η αστάθεια

που προκαλούσαν στη Γαλλία

εξυπηρετούσε τα σχέδια του. Ο Γάλλος

βασιλιάς αναγκάσθηκε να αποκηρύξει

τον Προτεστάντη διάδοχο του Ερρίκο

της Ναβάρρας. Η πραγματική εξουσία

περιήλθε στον Δούκα του Γκιζ έως το

1598, έτος θανάτου του Φιλίππου. Η

Γαλλία εκδίωξε ή απορρόφησε βαθμιαία

τους Ουγενότους, καθιστάμενη ο

μεγαλύτερος αντίπαλος της Ισπανίας

κατά τον 17ο αιώνα.

Οι πρώτες πολιτικές πράξεις του

Φιλίππου (Φεβρουάριος 1589) σχετικά

με τη Βρετανία αφορούσαν την

αποδυνάμωση του αγγλικού βασιλείου

έτσι ώστε να καταστεί μόνιμα υποχείριο

της Ισπανίας. Ο Φίλιππος ανακήρυξε

την Ιρλανδία ανεξάρτητο βασίλειο με

μονάρχη έναν γόνο του κλάδου των

Ισπανών Αψβούργων. Ενας ακόμη

Αψβούργος του ισπανικού κλάδου

ανακηρύχθηκε βασιλιάς της

ανεξάρτητης πλέον Ουαλλίας, στην

οποία προσαρτήθηκαν η Κορνουάλλη, η

Κάμπρια, το Λάνκασιρ και άλλες

περιοχές του ηττημένου αγγλικού

κράτους. Η αποδυνάμωση της Αγγλίας

εξασφαλίσθηκε με την ανακήρυξη του

ανεξάρτητου βασιλείου της

Νορθουμβρίας το οποίο περιελάμβανε

όλα τα παλαιά αγγλικά εδάφη βόρεια

του Νόττιγχαμ, έως τα σκωτικά σύνορα.

Ο Αψβούργος πρίγκιπας που

ανακηρύχθηκε βασιλιάς του, έλαβε το

συμβολικό όνομα Αρθούρος Α', μια

επιλογή του Φιλίππου. Ο Ισπανός

βασιλιάς ήθελε να δηλώσει με αυτόν

τον τρόπο ότι τα εδάφη της

Νορθουμβρίας δεν θα γίνονταν ποτέ

πάλι αγγλικά.

Ωστόσο, το θέμα του θρόνου της

υπόλοιπης Αγγλίας αντιμετωπίσθηκε

διαφορετικά. Μερικοί Ισπανοί

αξιωματούχοι συμβούλευσαν τον

Φίλιππο να λάβει ο ίδιος το αγγλικό

στέμμα, αλλά ο μεγάλος νικητής το

απέκλεισε. Επιπρόσθετα, θεώρησε ότι

ο νέος Καθολικός βασιλιάς της Αγγλίας

δεν έπρεπε να είναι κατ' αρχήν

Ισπανός, προκειμένου να μην

προκαλέσει περαιτέρω το εθνικό

αίσθημα του λαού, ο οποίος είχε

δυσαρεστηθεί με τον διαμελισμό της

χώρας του. Η κατάκτηση της Αγγλίας

είχε κοστίσει στον Φίλιππο αμύθητα

ποσά και γι' αυτό τον λόγο ήταν

προσεκτικός ώστε να αποφύγει

εξεγέρσεις του αγγλικού λαού. Από

την άλλη πλευρά, ο νέος βασιλιάς

έπρεπε να είναι έμπιστος του

Φιλίππου, κάποιος συγγενής του

Αψβούργος. Τη λύση θα έδιναν οι

Αυστριακοί Αψβούργοι. Ο Φίλιππος

ήλθε σε επαφή με τον συγγενή του

αυτοκράτορα της Γερμανίας και

βασιλιά της Αυστρίας και Ουγγαρίας,

προκειμένου ο δεύτερος να του

προτείνει κάποιον από τον Οίκο του

ως μονάρχη της Αγγλίας. Ο

εντεκάχρονος Φερδινάνδος, εγγονός

του παλαιότερου αυτοκράτορα

Φερδινάνδου Α', ήταν μια καλή

επιλογή. Ο Αψβούργος πρίγκιπας

εγκαταστάθηκε με τον πατέρα του

Κάρολο, αρχιδούκα της Στυρίας, στο

Λονδίνο τον Μάρτιο του 1589. Τον

επόμενο μήνα στέφθηκε βασιλιάς της

Αγγλίας, ιδρύοντας την αψβουργική

δυναστεία της χώρας. Θα αποτελούσε

έναν έμπιστο μονάρχη -ουσιαστικά

αντιβασιλέα- στην υπηρεσία του

Φιλίππου, ηγέτη του Οίκου των

Αψβούργων. Την ουσιαστική εξουσία

ασκούσε ο Ισπανός στρατιωτικός

διοικητής Σάντα Κρουζ. Τέλος, ο

Φίλιππος άφησε τον Ιάκωβο στον

σκωτικό θρόνο επειδή προσχώρησε

έγκαιρα στον Καθολικισμό. Στην ουσία,

ήταν υποτελής των Αψβούργων,

«δέσμιος» των Χαϊλάντερ πολεμάρχων

οι οποίοι κατείχαν την πραγματική

εξουσία.

Η επαναφορά της Αγγλίας στον

Καθολικισμό και την πολιτισμική

επιρροή των χωρών οι οποίες

παρέμεναν πιστές σ' αυτόν, οδήγησε

στην πολιτισμική της αναγέννηση.

Αλλωστε, η Ιταλία, η Γαλλία, η Ιβηρική

Χερσόνησος και οι άλλες Καθολικές

περιοχές της Ευρώπης είχαν επίσης

εισέλθει σε φάση αναγέννησης στους

τομείς των τεχνών και των επιστημών,

ενώ οι νέοι πάπες περιόριζαν όλο και

περισσότερο τις αρμοδιότητες και τη

Ο δούκας Μεδίνα Σιντόνια, ο

πραγματικός

ναύαρχος της

Ισπανικής Αρμάδας.

Ο Ισπανός βασιλιάς Φίλιππος Β' σε νεαρή

ηλικία. Μεταγενέστεροι Αγγλοι και άλλοι

Προτεστάντες ιστορικοί τον χαρακτήρισαν

σκληρό και μικρόψυχο. Στην πραγματικότητα,

επρόκειτο για μια μεγάλη προσωπικότητα,

αντάξια της Ισπανικής αυτοκρατορίας του

16ου αιώνα.

δράση της Ιεράς Εξέτασης, παρά τις

αγωνιώδεις προσπάθειες τους να

διατηρήσουν την πολιτική εξουσία τους

η οποία έφθινε συνεχώς. Η παπική

εξουσία δεν μπορούσε πλέον να

καταπνίγει τις προσπάθειες λύτρωσης

από τον σκοταδισμό και την

πολιτισμική οπισθοδρόμηση του

μεσαιωνικού Καθολικισμού, οι οποίες

αναπτύσσονταν στην Αγγλία και σε

άλλα κράτη. Τελικά, η Μεταρρύθμιση

είχε ωφελήσει ολόκληρο τον ευρωπαϊκό

χώρο, όχι μόνο από θρησκευτική άποψη

αλλά και πολιτισμικά, πολιτικά,

οικονομικά και κοινωνικά.

Ο πολιτειακός και θρησκευτικός

διακανονισμός των Βρετανικών Νήσων

διατηρήθηκε έως τα μέσα του 17ου

αιώνα. Τότε, η ισπανική δύναμη άρχισε

να φθίνει λόγω της αλόγιστης εισροής

του αμερικανικού χρυσού η οποία

προκάλεσε την υποτίμηση του, υψηλό

πληθωρισμό και κατάρρευση του

οικονομικού συστήματος. Αυτό το

γεγονός έδωσε την ευκαιρία στους

κρυπτοπροτεστάντες της Βρετανίας

και της Ολλανδίας -οι οποίοι είχαν

υιοθετήσει επιφανειακά τον

Καθολικισμό λόγω του τρόμου που

προκαλούσε η Ιερά Εξέταση- να

επαναστατήσουν. Οι εμφύλιοι πόλεμοι

με τους παπικούς ομοφύλους τους

συνετάραξαν τις χώρες τους.

Η ισπανική κατάκτηση της Αγγλίας

και της Ολλανδίας είχε ένα ακόμη

αποτέλεσμα. Οι Ισπανοί κατοχύρωσαν

την ασφάλεια των αμερικανικών

αποικιών τους έως το τέλος του 17ου

αιώνα, απαγορεύοντας στους

αγγλικούς και τους ολλανδικούς

εμπορικούς στόλους να πλέουν στην

Αμερική, με αποτέλεσμα να τις

επεκτείνουν απερίσπαστοι. Οι νέοι

αποικιακοί αντίπαλοι τους ήταν οι

Γάλλοι, οι οποίοι μετά το 1599 άρχισαν

να αποικίζουν τις ανατολικές ακτές της

Βόρειας Αμερικής.

Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ 1. Τα αγγλικά γαλιόνια υπερτερούσαν σε ταχύτητα και σε δύναμη πυρός, αλλά όχι στον βαθμό στον οποίο παρουσιάζονται συχνά. Το εξελιγμένο υδροδυναμικό σχήμα τους τα καθιστούσε πράγματι ταχύτερα, πλεονέκτημα όμως το οποίο φαίνεται ότι δεν τα βοήθησε σημαντικά έναντι των ισπανικών «πλωτών φρουρίων», γαλιονιών και γαλεασσών. Σχετικά με την ανώτερη δύναμη πυρός των αγγλικών πυροβόλων, αυτή δεν αποδείχθηκε ιδιαίτερα «ανώτερη» κατά την εξέλιξη των πραγματικών γεγονότων. Μετά τις ναυμαχίες μεταξύ των δύο αντίπαλων στόλων, ενόσω η Αρμάδα παρασυρόταν στη Βόρεια Θάλασσα από τα ισχυρά ρεύματα της Μάγχης, παρέμενε σχεδόν άθικτη. Σχετικά με τις αναφορές των αγγλικών ναυπηγείων -μετά την καταστροφή της Αρμάδας από τις καιρικές συνθήκες-για περιορισμένες φθορές του στόλου τους από τα ισπανικά πυροβόλα, αυτές οφείλονται στον περιορισμένο αριθμό βολών τους (βλ. παρακάτω) και όχι στην αναποτελεσματικότητα τους. Αλλωστε, τέτοιες αναφορές εντάσσονται στη μόνιμη προσπάθεια των Αγγλων της περιόδου να «πείσουν» για τη μεγάλη «νίκη» τους επί του ισπανικού στόλου. Ενα άλλο επιχείρημα υπέρ της ανωτερότητας των αγγλικών σκαφών αφορά την ταχυβολία των πυροβόλων τους συγκριτικά με τα ισπανικά. Είναι αλήθεια ότι τα ισπανικά πολεμικά έριξαν αρκετά λιγότερες βολές συγκριτικά με τον αγγλικό στόλο, παρότι εκτιμάται ότι διέθεταν αρκετές οβίδες. Ωστόσο, αυτό είναι φυσικό, επειδή οι Ισπανοί έπλεαν σε

εχθρικά νερό και θα αντιμετώπιζαν σοβαρά

προβλήματα ανεφοδιασμού σε πολεμοφόδια

αν δεν χρησιμοποιούσαν με «οικονομικό»

τρόπο τα πυροβόλα τους. Αντίθετα, οι

Αγγλοι μπορούσαν να εφοδιάζονται εύκολα

με άφθονες οβίδες από τα γειτονικά λιμάνια

τους (Πλύμουθ, Γουέιμουθ, Μπόρνμουθ,

Πόρτσμουθ, Ντόβερ, κ.ά.). Εξάλλου, ο

πραγματικός διοικητής της Αρμάδας,

Μεδίνα Σιντόνια (ο Σάντα Κρουζ πέθανε

πριν τον απόπλου της), είχε εντολή από τον

Φίλιππο να αποφύγει τη ναυμαχία με τον

αγγλικό στόλο αν δεν ήταν απαραίτητη,

επειδή η βασική αποστολή του ήταν να

προστατεύσει την αποβατική επιχείρηση

του στρατού του δούκα της Πάρμας από τη

Φλάνδρα στην Αγγλία. Οι Ισπανοί δεν είχαν

λόγο να συγκρουσθούν ολοκληρωτικά με

τον αγγλικό στόλο, επειδή αυτός θα

εξουδετερωνόταν εύκολα αν ο στρατός του

δούκα της Πάρμας κατόρθωνε να

αποβιβασθεί στην Αγγλία και να καταλάβει

έναν προς έναν τους ναύσταθμους του από

ξηράς. Το ίδιο έπραξε ο Μέγας Αλέξανδρος

με τον επίφοβο στόλο των Περσών

(αποτελούμενο από κιλικιακά, φοινικικά,

αιγυπτιακά κ.ά. σκάφη) κατά τη θαυμαστή

εκστρατεία του. Παρότι ο ελληνικός στόλος

μπορούσε να αντιμετωπίσει τον περσικό σε

ναυμαχία, τήρησε στάση επιτήρησης του

έως ότου ο Αλέξανδρος κατακτήσει από

ξηράς τα λιμάνια της Κιλικίας, της Φοινίκης

και της Αιγύπτου, κυριεύοντας με αυτόν τον

τρόπο και τους επιμέρους στόλους τους

χωρίς ναυμαχία. Ομοίως, μια μεγάλης

έκτασης ναυμαχία του ισπανικού στόλου με

τον αγγλικό (όπως η μεγαλειώδης στη

Ναύπακτο, 17χρόνια πριν) θα ήταν ανούσια

για τον πρώτο, ο οποίος είχε αποστολή να

επιτηρήσει τα αγγλικά και τα ολλανδικά

πολεμικά κατά τον πλου των αποβατικών

σκαφών του δούκα της Πάρμας.

Γενικά, οι Ισπανοί γνώριζαν τα περισσότερα

σχετικά με την κατασκευή των αγγλικών

σκαφών και των πυροβόλων τους επειδή ο

Φίλιππος Β' διέθετε το πλέον εκτεταμένο

και καλύτερα οργανωμένο δίκτυο

κατασκόπων στην Ευρώπη. Επιπρόσθετα,

είχε στη διάθεση του κάθε είδους

πληροφορίες που συνέλεγε το Βατικανό

οχετικά με τους «αιρετικούς» Αγγλους,

Ολλανδούς, Γερμανούς κ.ά. Οι Ισπανοί

μπορούσαν να ακολουθήσουν από νωρίς

τους αγγλικούς νεωτερισμούς στη

ναυπηγική και τις τακτικές ναυμαχίας αλλά

δεν το έπραξαν, επειδή τα σκάφη τους

έπρεπε να είναι ευρύχωρα και ογκώδη

προκειμένου να είναι κατάλληλα για το

είδος ναυμαχίας στο οποίο έμειναν πιστοί,

μια κληρονομιά από τους Ρωμαίους

πολιτισμικούς προγόνους τους. Οι

μεσογειακοί ναυτικοί λαοί αντιλαμβάνονταν

τη ναυμαχία περισσότερο ως σύρραξη

πεζοναυτών οι οποίοι διενεργούσαν έφοδο

(«ρεσάλτο») στο εχθρικό κατάστρωμα.

2. Η Ελισάβετ έχει κατακριθεί για την

επιλογή του Χάουαρντ ως ναυάρχου αντί

του Ντρέηκ ή κάποιου άλλου Αγγλου

θαλασσόλυκου, με το επιχείρημα ότι τον

είχε επιλέξει κυρίως λόγω της καταγωγής

του και όχι των ικανοτήτων του. Παρά ταύτα,

η επιλογή του Χάουαρντ φαίνεται ορθή,

επειδή η διοίκηση ενός εθνικού στόλου ο

οποίος επιπρόσθετα θα έδινε κανονική

ναυμαχία, ήταν πολύ διαφορετική υπόθεση

από τις πειρατικές επιδρομές και τις

καταδρομικές επιχειρήσεις. Η σύνεση και η

μεθοδικότητα του Χάουαρντ ήταν

οπωσδήποτε προτιμότερες από την

επικίνδυνη παρορμητικότητα του Ντρέηκ ή

οποιουδήποτε άλλου κυβερνήτη

«πειρατικής νοοτροπίας».

3. Στην πραγματικότητα, ο δούκας της

Πάρμας έχει κατηγορηθεί επανειλημμένα

έως σήμερα γιατί δεν είχε έτοιμο τον

στρατό του για απόβαση στην Αγγλία, υπό

την προστασία της Αρμάδας, όταν αυτή θα

εμφανιζόταν. Ομως, η αλήθεια παραδίδεται

από ολλανδικές και ισπανικές πηγές. Οι

στρατιώτες του δούκα ήταν πανέτοιμοι,

αναμένοντας την Αρμάδα η οποία δεν

εμφανίσθηκε ποτέ. Μάλιστα, ο δούκας της

Πάρμας τους εκγύμναζε κάθε ημέρα με

ασκήσεις ταχείας επιβίβασης στα αποβατικά

σκάφη.

Η ισπανική

κατάκτηση της

Αγγλίας και της

Ολλανδίας είχε

ένα ακόμη

αποτέλεσμα.

Οι Ισπανοί

κατοχύρωσαν την

ασφάλεια των

αμερικανικών

αποικιών τους έως

το τέλος του 17ου

αιώνα.

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α (1) C. Martin and G. Parker: THE SPANISH

ARMADA, Λονδίνο 1997.

(2) CAMBRIDGE MODERN HISTORY, Καίμπριτζ.

(3) G. Parker: THE GRAND STRATEGY OF PHILIP

II, Redwood Books, Λονδίνο 1998.

(4) Ε. Creasy: FIFTEEN DECISIVE BATTLES OF

THE WORLD, Λονδίνο 1994.

(5) Arthur Banks: A WORLD ATLAS OF MILITARY

HISTORY, τ. Β', Λονδίνο 1979.

Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αποφεύγει την καταστροφή στο Ναυαρίνο Νίκος Γιαννόπουλος

Ιστορικός

Η ναυμαχία του Ναυαρίνου συνέβαλε αποφασιστικά στη νικηφόρα έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης. Σύμφωνα όμως με ορισμένους ιστορικούς, ο Ιμπραήμ θα αποχωρούσε από την Πελοπόννησο και χωρίς την πίεση των Ευρωπαίων, καθώς ο πόλεμος φθοράς που είχε εξαπολύσει εναντίον του ο Κολοκοτρώνης είχε φθάσει το εκστρατευτικό του σώμα στα όρια της αντοχής του. Εδώ, η ναυμαχία του Ναυαρίνου σε υδατογραφία του Martin Verdiot (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

Τι Θα συνέβαινε άραγε εάν στις 8 Οκτωβρίου του 1827

ο ενωμένος ρωσοαγγλογαλλικός στόλος δεν συνέτριβε τον

αντίστοιχο τουρκοαιγυπτιακό στον κόλπο του Ναυαρίνου;

Θα ολοκλήρωνε ο Ιμπραήμ το καταστροφικό του έργο στην

Πελοπόννησο και θα κατέπνιγε τελικά την Ελληνική

Επανάσταση; Χρωστάμε την ελευθερία μας στις Μεγάλες

Δυνάμεις ή μήπως οι Ελληνες, υπό την ηγεσία του

Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ήταν ακόμη ικανοί να

εξουδετερώσουν τον μεγάλο αυτό κίνδυνο;

Σ τις αρχές του 1824, ο

σουλτάνος Μαχμούτ Β' προέβη

σε δραστικές ενέργειες για την

οριστική επίλυση του ελληνικού

ζητήματος. Κατανοώντας πως, λόγω

των ποικίλων εσωτερικών

προβλημάτων που αντιμετώπιζε, δεν

μπορούσε να καταπνίξει με τις

δυνάμεις που διέθετε την ελληνική

εξέγερση, αναζήτησε την ενίσχυση του

Μωχάμετ (ή Μεχμέτ) Αλη, πασά της

Αιγύπτου. Ο Μωχάμετ Αλη ήταν τυπικά

υποτελής της Πύλης. Στην

πραγματικότητα, όμως, είχε

δημιουργήσει ένα ισχυρό ανεξάρτητο

κράτος το οποίο θα κοστολογούσε

πολύ ακριβά τη βοήθεια του προς την

Οθωμανική αυτοκρατορία. Παρά ταύτα,

υπό την πίεση των ελληνικών

επιτυχιών, ο σουλτάνος δεν είχε

πολλές επιλογές. Ετσι, τον Μάρτιο του

1824 πρότεινε στον πασά της Αιγύπτου

τη σύναψη μιας συμφωνίας αμοιβαίου

συμφέροντος. Ο αιγυπτιακός στρατός

και ο στόλος θα επενέβαιναν στον

πόλεμο κατά των Ελλήνων

επαναστατών. Σε πρώτη φάση θα

καταστρέφονταν τα ναυτικά νησιά

(Υδρα, Σπέτσες, Ψαρά). Στη συνέχεια,

οι Αιγύπτιοι θα αποβιβάζονταν στην

Πελοπόννησο για να την καταλάβουν,

ενώ οι Τούρκοι θα εισέβαλλαν στη

Στερεά Ελλάδα. Ως αντάλλαγμα, η

Οθωμανική αυτοκρατορία θα

παραχωρούσε στον Μωχάμετ Αλη τη

διοίκηση της Κρήτης και την Κύπρο και

ο θετός γιος του Ιμπραήμ θα

διοριζόταν πασάς της Πελοποννήσου.

Την ίδια περίοδο, η κατάσταση στην

Ελλάδα δεν επέτρεπε αισιοδοξία.

Πολύτιμες δυνάμεις του έθνους είχαν

σπαταληθεί στον καταστροφικό

δεύτερο εμφύλιο πόλεμο, ο στρατός

ουσιαστικά είχε διαλυθεί, η ψυχική

ενότητα του λαού είχε διαρραγεί και ο

Κολοκοτρώνης -ο φυσικός

στρατιωτικός ηγέτης της

Επανάστασης- βρισκόταν

φυλακισμένος.

Η προέλαση του Ιμπραήμ

Στις 11 και 12 Φεβρουαρίου 1825, τα

πρώτα αιγυπτιακά στρατεύματα

αποβιβάσθηκαν στη Μεθώνη χωρίς να

συναντήσουν καμία αντίσταση.

Αποτελούντο από 4.000 πεζούς και 400

ιππείς, τακτικούς και άτακτους. Οι

μονάδες αυτές διοικούντο από Γάλλους

και Ιταλούς αξιωματικούς, κυρίως του

Πυροβολικού και του Μηχανικού. Το

επιτελείο συγκροτούσαν Γάλλοι

αξιωματικοί. Τον επόμενο μήνα

έφθασαν περαιτέρω ενισχύσεις από

την Αλεξάνδρεια: 7.000 επιπλέον πεζοί

και 400 ιππείς.

Στις 7 Απριλίου, ο Ιμπραήμ

συνέτριψε τις ελληνικές επαναστατικές

δυνάμεις στο Κρεμμύδι. Σε εκείνη τη

μάχη, οι Ελληνες είχαν και την πρώτη

τους οδυνηρή εμπειρία με την

ξιφολόγχη, ένα όπλο που με

χαρακτηριστική ευκολία διέσπασε τις

γραμμές τους. Στα τέλη του ίδιου μήνα

και στις αρχές του επόμενου, ο

Αιγύπτιος αρχηγός ανάγκασε σε

παράδοση τους Ελληνες υπερασπιστές

του Νεοκάστρου και του

Παλαιοκάστρου, οριστικοποιώντας την

κατάληψη της νοτιοδυτικής ακτής της

Ο Ιμπραήμ. Ο Αιγύπτιος στρατηλάτης αποτέλεσε τον πιο επικίνδυνο εχ&ρό της Επανάστασης (Α9ήνα, Ε9νικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Μωχάμετ Αλη σε ελαιογραφία του Αουί Σάρλ Ωγκύστ Κουντέ (Βερσαλλίες, Εθνικό Μουσείο Ανακτόρων).

Πελοποννήσου, παρά τις υπολογίσιμες

απώλειες του στρατού του.

Η πορεία του Ιμπραήμ προς την

ενδοχώρα δεν ανακόπηκε ούτε από την

ηρωική προσπάθεια του Παπαφλέσσα

στο Μανιάκι (20 Μαΐου). Παρόλα αυτά, οι

βαρύτατες απώλειες που υπέστησαν οι

Αιγύπτιοι (1.200 νεκροί) ώθησαν τους

Πελοποννήσιους να επανακτήσουν την

αυτοπεποίθηση τους και να

αντιληφθούν πολύ γρήγορα πως ο

Ιμπραήμ δεν ήταν αήττητος.

Εν τω μεταξύ, τρεις ημέρες

νωρίτερα ο Κολοκοτρώνης (που είχε

φυλακισθεί κατά τη λήξη του 6'

εμφυλίου πολέμου) αποφυλακίσθηκε και

ανέλαβε το δυσχερέστατο έργο της

εκδίωξης των Αιγυπτίων. Ο πληγωμένος

Μοριάς ξαναβρήκε τον φυσικό του

ηγέτη. Ωστόσο, οι Ελληνες απείχαν πολύ

από το να εξουδετερώσουν τον κίνδυνο

σε μια αποφασιστική μάχη "τύπου

Δερβενακίων". Η νέα κατάσταση

απαιτούσε τη χάραξη ιδιαίτερης

στρατηγικής, καθώς απέναντι τους δεν

βρίσκονταν νωθροί Τούρκοι μπέηδες και

αγάδες αλλά δραστήριοι βετεράνοι

αξιωματικοί των Ναπολεόντειων

Πολέμων. Ο Κολοκοτρώνης κατανοούσε

πως ο Ιμπραήμ ήταν πολύ

ικανότερος του Δράμαλη.

Μέσα σε ελάχιστο χρόνο

είχε αποκτήσει ισχυρές

βάσεις στα μεσσηνιακά

φρούρια, που εφοδιάζονταν

σχεδόν ανενόχλητα από

τον αιγυπτιακό στόλο. Τα

εφόδια του σε έμψυχο και

σε άψυχο υλικό

παρουσιάζονταν,

τουλάχιστον προς το

παρόν, ανεξάντλητα.

Απόδειξη γι' αυτό

αποτελούσε το γεγονός ότι

ο Αιγύπτιος στρατηγός δεν

υπολόγιζε τις ως τότε

βαριές απώλειες του

προκειμένου να κατακτήσει

στρατηγικούς στόχους.

Στις 7 Ιουνίου, ο Κολοκοτρώνης

προσπάθησε μάταια να ανακόψει την

προέλαση του Ιμπραήμ στην Τραμπάλα,

μια ορεινή θέση στον δρόμο από την

πεδινή Μεσσηνία προς το οροπέδιο της

Τριπολιτσάς. Ο αιγυπτιακός στρατός

έχασε 700 άνδρες, έναντι μόνο 100

επαναστατών, αλλά κέρδισε τον έλεγχο

των προσβάσεων προς την Τριπολιτσά.

Στις 11 Ιουνίου, ο Ιμπραήμ εισήλθε

αμαχητί στην εγκαταλελειμμένη πόλη

εξασφαλίζοντας έτσι τον έλεγχο της

πελοποννησιακής ενδοχώρας. Δύο

ημέρες αργότερα βρισκόταν ήδη στους

παραλιακούς Μύλους, μερικά

χιλιόμετρα δυτικά από το Ναύπλιο. Ο

Μακρυγιάννης όμως και ο Υψηλάντης,

μετά από μια σφοδρότατη μάχη,

κατάφεραν να ανακόψουν την

πορεία του.

Αν και το Ναύπλιο σώθηκε, η θέση

των επαναστατών ήταν δυσχερής. Ο

Ιμπραήμ, κατέχοντας το κέντρο του

Μοριά, δεν επέτρεπε τη σύσταση

ελληνικού στρατοπέδου, δύναμης

τουλάχιστον 10.000 ανδρών, που θα

επέτρεπε να αντιπαρατάξουν οι

Ελληνες ίσες δυνάμεις απέναντι του.

Επιπλέον, οι ενδεχόμενες ελληνικές

απώλειες σε μια αποφασιστική κατά

παράταξη μάχη, δύσκολα θα

μπορούσαν να αναπληρωθούν, ενώ ο

Ιμπραήμ μπορούσε να βασίζεται στις

συνεχείς ενισχύσεις που λάμβανε από

τον πατέρα του. Τέλος, οι

καταστρεπτικές επιδρομές μακράς

ακτίνας που εξαπέλυαν οι Αιγύπτιοι με

ορμητήριο την Τριπολιτσά, απέτρεπαν

τους Ελληνες από το να

δημιουργήσουν κλοιό γύρω από την

πόλη,καθώς οι οπλαρχηγοί παρέμεναν

στις περιοχές τους για να τις

προστατεύσουν. Η δυσμενής αυτή

κατάσταση δεν έγινε εφικτό να

ανατραπεί ούτε στο διάστημα από τον

Αύγουστο του 1825 μέχρι τον Απρίλιο

του 1826, όταν ο ίδιος ο Ιμπραήμ και

ένα μεγάλο μέρος του στρατού του

συμμετείχαν στην πολιορκία του

Μεσολογγίου. Οι αιγυπτιακές μονάδες

που παρέμειναν στην Πελοπόννησο

απέκρουσαν κάθε ελληνική

προσπάθεια ανακατάληψης της

Τριπολιτσάς και του οροπεδίου της.

Τα προβλήματα του

Ιμπραήμ Ωστόσο, παρά τη μειονεκτική θέση

των επαναστατών, τίποτε δεν είχε

κριθεί ακόμη. Οι Αιγύπτιοι

επικρατούσαν στις περισσότερες μάχες

αλλά με υψηλό κόστος σε ανθρώπινες

απώλειες. Καθώς οι αποστολές

ενισχύσεων απαιτούσαν χρόνο, ο

Ιμπραήμ ήταν αναγκασμένος να

υποχωρεί σε περιπτώσεις στις οποίες

μια επίθεση εναντίον ισχυρών

ελληνικών αμυντικών θέσεων του

προκαλούσε μεγάλες απώλειες (π.χ.

στους Μύλους). Επιπλέον, η εκδήλωση

συνεχών επιδημιών στις τάξεις του

αιγυπτιακού στρατού είχε

δημιουργήσει πολλαπλά προβλήματα

τα οποία η σχεδόν ανύπαρκτη

υγειονομική επιμελητεία του δεν

μπορούσε να αντιμετωπίσει.

Το καλοκαίρι του 1826, ο Ιμπραήμ

επιχείρησε να υποτάξει τη Μάνη.

Εξαιτίας όμως της σκληρής αντίστασης

των κατοίκων της και της δύσκολης, για

τακτικό στρατό, γεωμορφολογίας της

περιοχής, υπέστη μεγάλες απώλειες

και αναγκάσθηκε να υποχωρήσει.

Παράλληλα, στην υπόλοιπη

Πελοπόννησο αντιμετώπιζε έναν

άριστα οργανωμένο και επίμονο

κλεφτοπόλεμο ο οποίος του

δημιουργούσε δυσεπίλυτα

προβλήματα. Μικρές εμπειροπόλεμες

ομάδες παρενοχλούσαν τον εχθρό με

συνεχείς επιδρομές. Κατά καιρούς

προέκυπταν αρκετά μεγάλες

συγκεντρώσεις ελληνικών

στρατευμάτων που κατέληγαν σε

ευρύτερες συγκρούσεις, αλλά πάντοτε

χωρίς την εξασφάλιση σημαντικής

εδαφικής κυριαρχίας στις περιοχές υπό

τον έλεγχο των Αιγυπτίων. Αλλωστε, η

συγκέντρωση πολυάριθμων δυνάμεων

ήταν δύσκολη, καθώς οι τελευταίοι

ήλεγχαν τις εσωτερικές γραμμές

επικοινωνίας της Πελοποννήσου.

Ο Ιμπραήμ αντέδρασε στον

κλεφτοπόλεμο με δύο τρόπους.

Πρώτον, με τη συστηματική

καταστροφή των χωριών και των

κωμοπόλεων όπου παρατηρούντο

συχνές κινήσεις επαναστατικών

ομάδων. Η τακτική αυτή αποσκοπούσε

στη στρατηγική αποδυνάμωση του

αντιπάλου του μέσω της

εξουδετέρωσης των πληθυσμιακών

σημείων υποστήριξης του, αλλά και

στην αρπαγή πλούσιας λείας, μεγάλο

μέρος της οποίας κατέληγε στην

Ελληνες άτακτοι. Οι συνεχείς ενέδρες και αιφνιδιαστικές επιθέσεις τους στους Αιγυπτίους ώθησαν τον Μωχάμετ Αλη σε αναθεώρηση της πολιτικής του σχετικά με το ελληνικό ζήτημα (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Ως το τέλος του

1826, ο Ιμπραήμ

ήταν

αναγκασμένος να

αντιμετωπίσει το

πρόβλημα των

τεράστιων

απωλειών του

στρατού του.

κατοχή των εμπειροπόλεμων Αλβανών

μισθοφόρων του, οι οποίοι μόνο με

αυτό τον τρόπο δεν δημιουργούσαν

"εσωτερικά" προβλήματα. Παράλληλα, η

καταστροφή των χωριών στερούσε

τους Ελληνες από πηγές τροφής και

πληροφοριών και από καταφύγια.

Δεύτερον, ο Ιμπραήμ άρχισε να

προσφέρει γενναιόδωρους όρους σε

όσους Ελληνες υποτάσσονταν στην

εξουσία του. Αυτοί που, είτε από φόβο

είτε από φιλοχρηματία, δέχθηκαν να

αλλάξουν στρατόπεδο δεν ήταν λίγοι.

Το φαινόμενο αυτό του

"προσκυνήματος" έλαβε μεγάλες

διαστάσεις σε μια μεγάλη περιοχή που

εκτεινόταν από την Ηλεία ως την

Πάτρα, τη Βοστίτσα και τα Καλάβρυτα.

Ενας από τους πιο σημαντικούς

οπλαρχηγούς που άλλαξαν στρατόπεδο

ήταν ο αλβανικής καταγωγής

οπλαρχηγός Δημήτριος Νενέκος από

την Αχαΐα. Ωστόσο, ο Κολοκοτρώνης

κατάφερε λαμβάνοντας σκληρότατα

μέτρα, να περιορίσει σε πολύ μεγάλο

βαθμό το φαινόμενο του

"προσκυνήματος" ως τις παραμονές της

ναυμαχίας του Ναυαρίνου.

Ως το τέλος του 1826, ο Ιμπραήμ

ήταν αναγκασμένος να αντιμετωπίσει

το πρόβλημα των τεράστιων απωλειών

του στρατού του. Από τους 24.000

στρατιώτες που είχαν σταλεί κατά

διαστήματα στην Ελλάδα μόνο 6.500

ήταν σε θέση να πολεμήσουν.

Ενισχύσεις δεν είχαν έλθει, καθώς ο

Μωχάμετ Αλη σκεφτόταν να

εγκαταλείψει αυτό το δαπανηρό

εγχείρημα, διότι φοβόταν μήπως οι

Μεγάλες Δυνάμεις επιβάλουν κάποιο

διακανονισμό. Γι' αυτό, ως τον

Νοέμβριο του 1826 δεν έστειλε

καθόλου ενισχύσεις στον γιο του.

Ομως και στην ελληνική πλευρά η

κατάσταση δεν παρουσιαζόταν

ιδιαίτερα αισιόδοξη. Η Επανάσταση,

τόσο στην Πελοπόννησο όσο και στη

Στερεά Ελλάδα, πέρασε κρίσιμες

στιγμές: ήττες στην ξηρά, αδυναμία του

στόλου να βλάψει καίρια τον αντίπαλο,

εξάντληση των κατοίκων του Μοριά

από τις ληστρικές επιθέσεις των

Αιγυπτίων και αδυναμία της

επαναστατικής κυβέρνησης να

ενισχύσει τα ελληνικά στρατόπεδα.

Στα τέλη Ιουνίου του 1827, ο

Ιμπραήμ, ανήσυχος από την ολοένα

αυξανόμενη δραστηριότητα του

ελληνικού στόλου, ζήτησε από τον

πατέρα του ενισχύσεις σε πλοία ώστε

να εξουδετερώσει τα ναυτικά νησιά.

Στις 26 Αυγούστου, εισήλθε στον κόλπο

της Πύλου ο Αιγύπτιος ναύαρχος

Μουχαρέμπεης, επικεφαλής 90 πλοίων.

Διπλωματικές εξελίξεις Στο μέτωπο της ξηράς, ο πόλεμος

φθοράς συνεχίσθηκε. Τις περισσότερες

φορές, οι αναμετρήσεις ανάμεσα στους

δύο αντιπάλους κατέληγαν σε

αψιμαχίες χωρίς σημαντικές απώλειες.

Ο Ιμπραήμ άρχισε να αποφεύγει τη

σπατάλη δυνάμεων, η οποία κατά τα

προηγούμενα χρόνια δεν του απέφερε

τα οφέλη που περίμενε. Τον

Σεπτέμβριο, εφάρμοσε τακτική

"καμένης γης" στη Μεσσηνία σε μια

προσπάθεια του να αναγκάσει τους

κατοίκους της περιοχής να

υποταχθούν. Οι τελευταίοι όμως δεν

έδειξαν καμία διάθεση συνδιαλλαγής.

Ταυτόχρονα, ο Αιγύπτιος

αρχιστράτηγος έφθασε στη Ζαχάρω με

διαταγές προς όλους τους

προσκυνημένους να προετοιμασθούν

για εισβολή στην Καρύταινα. Οσο

αντιστέκονταν η Καρύταινα, η

Μεσσηνία και η δυτική Μάνη, η

επανάσταση στον Μοριά δεν επρόκειτο

να καμφθεί.

Στο μεταξύ, οι εξελίξεις στο

διπλωματικό πεδίο αποδείχθηκαν

ταχύτερες από αυτές στο πολεμικό.

Στις 6 Ιουλίου 1827, η Αγγλία, η Γαλλία

και η Ρωσία υπέγραψαν ένα

πρωτόκολλο στο Λονδίνο με το οποίο

αποφάσισαν να επιβάλουν ανακωχή

μεταξύ των εμπόλεμων πλευρών.

Σύμφωνα με τους όρους του

πρωτοκόλλου, οι τρεις Δυνάμεις θα

απαιτούσαν από τους Ελληνες και τους

Τούρκους την κατάπαυση του πυρός.

Αν αυτό γινόταν αποδεκτό, οι Δυνάμεις

και τα αντιμαχόμενα μέρη θα άρχιζαν

αμέσως διαπραγματεύσεις στην

Κωνσταντινούπολη. Η συνθήκη

συμπληρωνόταν από ένα μυστικό

πρόσθετο άρθρο που καθόριζε τα μέσα

εξαναγκασμού των αντιμαχόμενων

πλευρών (κυρίως της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας), ώστε να

συμμορφωθούν με τους όρους του

πρωτοκόλλου. Αν σε διάστημα ενός

μήνα κάποιος από τους εμπολέμους (ή

και οι δύο) δεν αποδέχονταν την

ανακωχή, οι Δυνάμεις θα την

επέβαλλαν δια των όπλων. Οι ναύαρχοι-

διοικητές των τριών ναυτικών μοιρών

της Μεσογείου (ο Ερρίκος Δεριγνύ για

τη Γαλλία, ο Λογγίνος Χέυδεν για τη

Ρωσία και ο Εδουάρδος Κόδριγκτον για

την Αγγλία) θα λάμβαναν τα

απαραίτητα μέτρα για την υλοποίηση

της απειλής τους, αποφεύγοντας όμως

να συμμετάσχουν στις εχθροπραξίες

των δύο πλευρών.

Οπως εύκολα μπορεί να συμπεράνει

κανείς, η ασάφεια αυτού του άρθρου

επιδεχόταν πολλές ερμηνείες.

Επιπλέον, αν και οι μοίρες των τριών

Δυνάμεων θα έθεταν υπό επιτήρηση

τους αντιμαχόμενους στόλους, δεν

ήταν δυνατόν να επιβάλουν την

ειρήνευση στην ξηρά.

Από αυτό το σημείο θα

επιχειρήσουμε να διαμορφώσουμε ένα

υποθετικό σενάριο (το επικρατέστερο

κατά την άποψη μας) για το τι θα

προέκυπτε αν δεν συνέβαινε η

ναυμαχία του Ναυαρίνου. Γνωρίζουμε

βέβαια ότι για κάθε υπόθεση μας

μπορεί να υπάρξει ισχυρός αντίλογος,

ενώ η εναλλακτική ιστορία μας θα

μπορούσε να αποδομηθεί και να

καταρρεύσει κάθε στιγμή εξαιτίας του

ιστορικού απρόοπτου (π.χ. του θανάτου

ή της σύλληψης του Κολοκοτρώνη ή

του Ιμπραήμ, αντίστοιχα).

Η ανακοίνωση των όρων της

συνθήκης έγινε στην Πύλη στις αρχές

Αυγούστου, με συλλογικό διάβημα των

πρεσβευτών των τριών Δυνάμεων στην

Κωνσταντινούπολη. Λίγες ημέρες

νωρίτερα, είχαν λάβει γνώση των όρων

της συνθήκης οι ναύαρχοι των μοιρών

της Μεσογείου. Παράλληλα, στις 2

Σεπτεμβρίου η συνθήκη ανακοινώθηκε

και στους Ελληνες, οι οποίοι την

αποδέχθηκαν αμέσως, με τη

διευκρίνιση όμως πως αν οι τρεις

ναύαρχοι αδυνατούσαν να

σταματήσουν την καταστρεπτική

πορεία του Ιμπραήμ στη Μεσσηνία, θα

συνέχιζαν τις εχθροπραξίες.

Οι ναύαρχοι συμβούλευσαν τον

Ιμπραήμ (ο στόλος του οποίου, έχοντας

ενισχυθεί από τον τουρκικό, βρισκόταν

αγκυροβολημένος στον όρμο του

Ναυαρίνου) συμβουλεύοντας τον να

απόσχει από εχθροπραξίες κατά των

Ελλήνων. Εκείνος, όμως, δήλωσε πως

δεν μπορούσε να λάβει καμία

πρωτοβουλία, εφόσον ήταν υποτελής

του σουλτάνου. Υποσχέθηκε όμως ότι ο

στόλος του δεν θα απέπλεε από το

Ναυαρίνο μέχρις ότου λάβει νέες

οδηγίες από την Κωνσταντινούπολη.

Τα αδιέξοδα των

Τουρκοαιγυπτίων Στο μεταξύ, ο σουλτάνος αρνείτο

πεισματικά να συζητήσει ο,τιδήποτε για

το ελληνικό θέμα παρά τις έντονες

πιέσεις των πρεσβευτών των τριών

Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη.

Παράλληλα, κάλεσε τον Ιμπραήμ να

συνεχίσει τις εχθροπραξίες. Οι

διαβουλεύσεις με τον Υπουργό των

Εξωτερικών της αυτοκρατορίας Περτέβ

Εφέντη υπήρξαν εξίσου

αναποτελεσματικές. Δεν απέμενε πια

στις Δυνάμεις παρά να εφαρμόσουν τα

μέτρα που θα απέβλεπαν στην επιβολή

της ανακωχής στους εμπολέμους

"Νίκη Μαυρομιχάλη και Μανιατών επί των Αιγυπτίων". Στα μέσα Αυγούστου του 1826, οι Μανιάτες κατά την πολυαίμακτη μάχη στον Πολυάραβο έτρεψαν τους Αιγυπτίους σε άτακτη φυγή. Το δυσπρόσιτο της περιοχής τους και η πολεμική ικανότητα των Μανιατών αποτελούσαν εγγύηση για μια νέα ελληνική επιτυχία σε περίπτωση δεύτερης απόπειρας εισβολής του Ιμπραήμ (Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).

Η Αγγλία πιθανώς

επιθυμούσε την

καταστροφή των

πλοίων του

Μωχάμετ Αλη, ο

οποίος

παρουσιαζόταν ως

ανερχόμενος

αντίπαλος στην

Α ν α τ ο λ ι κ ή ς Μεσόγειο,

ακόμη και με τη χρήση των όπλων,

εφόσον είχαν εξαντληθεί

προηγουμένως όλα τα άλλα μέσα.

Στις 30 Σεπτεμβρίου, μια μοίρα του

ελληνικού στόλου, με επικεφαλής το

ατμόπλοιο "Καρτερία", κατέστρεψε

ολοσχερώς μια τουρκική μοίρα στον

κόλπο της Ιτέας. Ο Ιμπραήμ αντέδρασε

και διέταξε τον απόπλου μιας μοίρας

του στόλου του με την εντολή να

προσβάλει τα ελληνικά πλοία που

βρίσκονταν στον Κορινθιακό κόλπο. Ο

Αγγλος ναύαρχος Κόδριγκτον, όμως,

ανάγκασε τα αιγυπτιακά πλοία να

καταπλεύσουν πίσω στο Ναυαρίνο.

Οργισμένος ο Ιμπραήμ, διέταξε τρία

τμήματα του στρατού του να κινηθούν

προς τη Μεσσηνία και την Αρκαδία

καταστρέφοντας τα πάντα. Ο

Κόδριγκτον και ο Δεριγνύ

διαμαρτυρήθηκαν γι' αυτές τις

ενέργειες, χωρίς αποτέλεσμα όμως. Στο

μεταξύ, στις 13 Οκτωβρίου συνενώθηκε

με τις δύο μοίρες (αγγλική και γαλλική)

και η ρωσική υπό τον Χέυδεν. Στις 19

Οκτωβρίου, νέες ασαφείς οδηγίες προς

τους ναυάρχους από το Λονδίνο έκαναν

λόγο για επιβολή των όρων της

συνθήκης, αλλά και για

αυτοσυγκράτηση. Η Αγγλία πιθανώς

επιθυμούσε την καταστροφή των

πλοίων του Μωχάμετ Αλη, ο οποίος

παρουσιαζόταν ως ανερχόμενος

αντίπαλος στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν

όμως καταστρέφονταν ο

τουρκοαιγυπτιακός στόλος στο

Ναυαρίνο, οι επιθετικές διαθέσεις των

Ρώσων απέναντι στην Οθωμανική

αυτοκρατορία θα γιγαντώνονταν και η

κάθοδος τους στη Μεσόγειο (χώρο

αγγλικής επιρροής) θα διευκολύνονταν

σε πολύ μεγάλο βαθμό. Η Γαλλία, από

την πλευρά της, δεν επιθυμούσε την

διέξοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο,

ούτε όμως τη διάρρηξη των φιλικών

σχέσεων της με τον Μωχάμετ Αλη.

Στις 20 Οκτωβρίου, εισήλθαν στον

όρμο του Ναυαρίνου η αγγλική και η

γαλλική μοίρα σε μια επίδειξη δύναμης,

ώστε να αποθαρρύνουν κάθε

μελλοντική σκέψη των Τουρκοαιγυπτίων

για αποστολή των πλοίων τους στις

επιχειρήσεις κατά των Ελλήνων (1). Η

ρωσική μοίρα έμεινε να περιπολεί στην

είσοδο του όρμου, καθώς οι Δεριγνύ και

Κόδριγκτον φοβήθηκαν ότι, αν

εισερχόταν στον όρμο, θα επεδίωκε να

εμπλακεί σε ναυμαχία, ώστε να

εξουδετερωθεί ένας επικίνδυνος

μελλοντικός αντίπαλος (τα σύννεφα

ενός ακόμη ρωσοτουρκικού πολέμου

πύκνωναν στον ορίζοντα). Οι

Τουρκοαιγύπτιοι έδειξαν

αυτοσυγκράτηση και οι δύο ναύαρχοι

υποσχέθηκαν αποχή από κάθε είδους

πολεμική επιχείρηση εφόσον θα ίσχυε το

ίδιο και για τους Ελληνες. Στην

προτροπή, όμως, των ναυάρχων να

αποχωρήσουν για την

Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια,

αρνήθηκαν λέγοντας πως δεν είχαν

τέτοιες εντολές. Αλλωστε, όλες οι

διαταγές εκπορεύονταν από τον

Ιμπραήμ ο οποίος απουσίαζε στο

εσωτερικό της Πελοποννήσου. Την

επόμενη ημέρα, οι δύο μοίρες εξήλθαν

από τον όρμο του Ναυαρίνου.

Στις αρχές Νοεμβρίου, οι τρεις

ναύαρχοι όρισαν τα αγκυροβολιά τους,

καθόσον θα ήταν αδύνατη η παραμονή

τους στο Ναυαρίνο κατά τη διάρκεια του

χειμώνα. Η αγγλική μοίρα θα

ελλιμενιζόταν στη Ζάκυνθο

αποτρέποντας την είσοδο των

τουρκοαιγυπτιακών πλοίων στον

Κορινθιακό κόλπο αλλά και την κάθοδο

των ελληνικών στη Μεσσηνία. Η γαλλική

θα μετέβαινε στη Μήλο προσπαθώντας

να ελέγξει τη ροή εφοδίων από την

Κρήτη και την Αλεξάνδρεια προς τον

Ιμπραήμ (ένα εγχείρημα ιδιαίτερα

δύσκολο στην καρδιά του χειμώνα). Η

ρωσική θα ελλιμενιζόταν στον Πόρο με

αποστολή να προστατεύσει την Υδρα

από εχθρική επίθεση, αλλά με κύρια

πρόθεση των Κόδριγκτον και Δεριγνύ να

την απομακρύνουν από το Ναυαρίνο και

τα τουρκοαιγυπτιακά πλοία.

Η αποχώρηση των ευρωπαϊκών

μοιρών επέτρεψε στον Μωχάμετ Αλη να

ενισχύσει τον γιο του με νέες δυνάμεις

και εφόδια στα μέσα Δεκεμβρίου.

Ταυτόχρονα, όμως, του διαμήνυσε ότι

δεν είχε δυνατότητες για αποστολή

περαιτέρω ενισχύσεων.

Εν τω μεταξύ, κατά τους μήνες

Σεπτέμβριο, Οκτώβριο και Νοέμβριο,

ο Ιμπραήμ κατέστρεψε συστηματικά

εκτεταμένες περιοχές της Μεσσηνίας. Οι

Ελληνες αντέδρασαν με τη

συστηματοποίηση του κλεφτοπολέμου,

τον οποίο άλλωστε εφάρμοζαν με

προσήλωση καθ' όλη τη διάρκεια της

εκστρατείας των Αιγυπτίων. Οι

επαναστάτες εφορμούσαν αδιάκοπα από

τα πιο απίθανα σημεία και επιτίθεντο στις

φρουρές που ο Αιγύπτιος αρχιστράτηγος

είχε εγκαταστήσει σε επίκαιρα σημεία για

να εξασφαλίζει τις συγκοινωνίες καθώς

και τις συνοδευτικές φάλαγγες των

εφοδιοπομπών, προξενώντας σ' αυτές

μεγάλες φθορές. Αμέσως μετά

εξαφανίζονταν.

Οι Αιγύπτιοι βρέθηκαν σε εξαιρετικά

δύσκολη θέση. Τις νύκτες πολλοί

στρατιώτες αρνούντο να αναλάβουν

υπηρεσία σκοπού τρέμοντας στην ιδέα

επίθεσης των επαναστατών. Ιδιαίτερα

αγαπημένο στόχο των Ελλήνων

«ελεύθερων σκοπευτών» αποτελούσαν

οι Ευρωπαίοι αξιωματικοί, που

διακρίνονταν από τις φανταχτερές

στολές τους. Πολλοί Γάλλοι αξιωματικοί

ξαναζούσαν τον εφιάλτη της

υποχώρησης της Μεγάλης Στρατιάς από

τη Ρωσία, όπου οι γαλλικές μονάδες

δέχονταν καθημερινά φονικότατες

επιθέσεις από έφιππους Κοζάκους.

Βέβαια, η τακτική αυτή καταπόνησε

ιδιαίτερα και τους Ελληνες. Για τους

επαναστάτες συνεχίσθηκε η σκληρή ζωή

των προηγούμενων χρόνων, με

δυσχέρειες διατροφής και με

ασταμάτητες πορείες κάτω από αντίξοες

καιρικές συνθήκες, που πολλές φορές

τους στερούσαν τον ύπνο επί ολόκληρες

ημέρες.

Τον Δεκέμβριο, οι Αιγύπτιοι

αποσύρθηκαν στην Τριπολιτσά για να

αναπαυθούν, να περιθάλψουν τους

τραυματίες και τους ασθενείς τους και

να οργανωθούν για τις νέες

επιχειρήσεις την άνοιξη. Οι Ελληνες

εκμεταλλεύθηκαν αυτή την «ανάσα»

για να ανασυνταχθούν. Κύριο μέλημα

του Κολοκοτρώνη ήταν η συγκέντρωση

όσο το δυνατόν περισσότερων

δυνάμεων στην περιοχή της

Καρύταινας, καθότι ήταν πασιφανές

πως εκεί θα εκδηλωνόταν η νέα

επίθεση των Αιγυπτίων (η οποία είχε

αναβληθεί εξαιτίας της παρουσίας των

ευρωπαϊκών μοιρών στο Ναυαρίνο το

προηγούμενο φθινόπωρο).

Κατά την περίοδο της παραμονής

του Ιμπραήμ στην Τριπολιτσά,

εκδηλώθηκαν βίαια επεισόδια μεταξύ

Αιγυπτίων στρατιωτών και των Αλβανών

μισθοφόρων. Οι τελευταίοι δεν ήταν

καθόλου ικανοποιημένοι από την

ποσότητα των λαφύρων που είχαν

αποκομίσει κατά τη διάρκεια της

επιδρομής στη Μεσσηνία. Ο τόπος ήταν

φτωχός και ερημωμένος και δεν

μπορούσε να ικανοποιήσει τις

Ελληνας πολεμιστής σε ενέδρα. Οι ενέδρες και οι αιφνιδιαστικές επιδέσεις των Ελλήνων εναντίον των αιγυπτιακών φρουρών και εφοδιοπομπών αποτέλεσαν ένα οξύ πρόβλημα για το επιτελείο του Ιμπραήμ (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

To Ναύπλιο. To

φρούριο της πόλης

δεν περιήλθε στην

κατοχή των Αιγυπτίων

και αποτέλεσε

σημαντικό έρεισμα

των επαναστατών

κα9'όλη τη διάρκεια

της εκστρατείας του

Ιμπραήμ στην

Πελοπόννησο.

«οικονομικές» τους απαιτήσεις.

Επιπλέον, κανείς δεν μπορούσε να

τους εγγυηθεί πλέον ότι οι μισθοί τους

θα καταβάλλονταν απρόσκοπτα λόγω

της παρουσίας των ευρωπαϊκών μοιρών

στις ακτές της Πελοποννήσου και της

προσπάθειας διακοπής της ροής των

εφοδίων από την Αλεξάνδρεια. Τα

επεισόδια έληξαν ύστερα από

προσωπική παρέμβαση του Ιμπραήμ, ο

οποίος υποσχέθηκε στους Αλβανούς

αρχηγούς πλούσια λάφυρα από τις

επόμενες επιδρομές, αύξηση των

μισθών τους και γρήγορη λήξη του

πολέμου. Οι Αλβανοί ησύχασαν

προσωρινά αλλά σίγουρα δεν

πείσθηκαν. Οσο μειώνονταν οι

πιθανότητες αποκόμισης πλούσιας

λείας, άλλο τόσο αυξάνονταν οι

πιθανότητες (λόγω της σθεναρής

αντίστασης των Ελλήνων) ο Μοριάς να

μετατραπεί σε μια θανάσιμη παγίδα.

Φρόντισαν λοιπόν να έλθουν σε

μυστική επαφή με τον Κολοκοτρώνη ο

οποίος θα μπορούσε να εγγυηθεί την

ασφαλή τους αποχώρηση από την

Πελοπόννησο, όπως είχε άλλωστε

πράξει με τους συμπατριώτες τους που

είχαν εγκαταλείψει την πολιορκημένη

Τριπολιτσά τον Σεπτέμβριο του 1821.

Την άνοιξη του 1828, οι Αιγύπτιοι,

ενισχυμένοι με ντόπιους Τούρκους και

Ελληνες «προσκυνημένους»,

εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση εναντίον

της επαρχίας Καρύταινας. Κύριος

στόχος τους ήταν το ομώνυμο φρούριο

το οποίο υπερασπίζονταν ο Γενναίος

Κολοκοτρώνης και ο Πλαπούτας. Η

σθεναρή αντίσταση της καλά

οργανωμένης ελληνικής φρουράς είχε

ως αποτέλεσμα την αποτυχία των

αιγυπτιακών εφόδων. Παράλληλα,

ολιγάριθμες αλλά ευέλικτες ομάδες

επαναστατών παρενοχλούσαν

συστηματικά με ενέδρες τους

επιτιθέμενους Αιγυπτίους

αποτρέποντας το ενδεχόμενο να

καταστεί η πολιορκία ασφυκτική.

Ιδιαίτερα διακρίθηκαν σε αυτόν τον

αγώνα οι ποιμένες της Καρύταινας, που

ήταν άριστοι γνώστες της περιοχής.

Τελικά, οι Αιγύπτιοι αναγκάσθηκαν να

αποχωρήσουν άπρακτοι. Αυτή ήταν

ίσως η σημαντικότερη νίκη των

επαναστατών εναντίον του Ιμπραήμ, η

οποία έδινε την πρώτη, αμυδρή έστω,

ελπίδα νίκης. Ο Αιγύπτιος αρχηγός δεν

κατάφερε ούτε να καταλάβει το ισχυρό

έρεισμα των επαναστατών, ούτε να

λεηλατήσει την περιοχή. Η αποτυχία

αυτή κλόνισε ιδιαίτερα την αξιοπιστία

του απέναντι στους συμμάχους του

(Τούρκους, Αλβανούς και Ελληνες

«προσκυνημένους»). Αντίθετα, στο

στρατόπεδο των Ελλήνων η νίκη

ανέβασε το ηθικό τους στα ύψη

(απαραίτητη προϋπόθεση για συνέχιση

της αντίστασης). Επιπλέον, δικαίωσε

απόλυτα τον Κολοκοτρώνη ο οποίος

είχε κατηγορηθεί από την

Αντικυβερνητική Επιτροπή ότι

χρησιμοποιούσε τα αποστελλόμενα

εφόδια αποκλειστικά για να οχυρώσει

το φρούριο της Καρύταινας, αντί να τα

διαμοιράσει στις επαναστατικές ομάδες

(το γεγονός αυτό είναι αληθινό).

Εν τω μεταξύ, η νέα αποστολή

εφοδίων προς τον Ιμπραήμ από την

Αλεξάνδρεια δεν έφθασε ποτέ στον

προορισμό της, αφού εμποδίσθηκε

ανοικτά των Κυθήρων από τη γαλλική

μοίρα. Λίγες εβδομάδες αργότερα, οι

Αλβανοί μισθοφόροι στασίασαν, λόγω

της αδυναμίας του Ιμπραήμ να τους

καταβάλει τους συμφωνημένους

μισθούς, και αποχώρησαν από την

Πελοπόννησο, υπό τις εγγυήσεις του

Κολοκοτρώνη. Μετά από αυτό το

γεγονός, ο αιγυπτιακός στρατός

αποδυναμώθηκε σε μεγάλο βαθμό.

Την ίδια περίοδο, στην Αλεξάνδρεια

ο Μωχάμετ Αλη κατανοούσε πως η

επιχείρηση υποταγής της

Πελοποννήσου ζημίωνε πολλαπλά τη

χώρα του.

Η προετοιμασία και η αποστολή του

στόλου το καλοκαίρι του 1827

αναστάτωσε την οικονομία της

Αιγύπτου. Το μεγάλο αυτό οικονομικό

τόλμημα όμως αποδείχθηκε άχρηστο,

καθώς τα αιγυπτιακά πλοία παρέμεναν

εγκλωβισμένα στο Ναυαρίνο, κάτω από

την απειλή των πυροβόλων των

ευρωπαϊκών μοιρών. Επιπλέον, ο

ηγεμόνας της χώρας του Νείλου ήταν

υποχρεωμένος τα τελευταία τρία

χρόνια να δαπανά συνεχώς χρήματα για

τα στρατεύματα που πολεμούσαν στην

Πελοπόννησο, να στέλνει νέες

δυνάμεις σε αντικατάσταση των

απωλειών και να συντηρεί τους

υψηλόμισθους Γάλλους και Ιταλούς

μισθοφόρους αξιωματικούς του.

Παρόλα αυτά και πριν από τον ναυτικό

αποκλεισμό των Μεγάλων Δυνάμεων, ο

εφοδιασμός των στρατευμάτων που

βρίσκονταν στη μεσσηνιακή χερσόνησο

και ιδίως εκείνων που στρατωνίζονταν

στην Τριπολιτσά χαρακτηριζόταν

ελλιπής.

Η δυσφορία των Αιγυπτίων για την

παράταση του υπερπόντιου αυτού

πολέμου και η αυξανόμενη

δυσαρέσκεια του Μωχάμετ Αλη ήταν

πια ολοφάνερη. Η Αίγυπτος είχε χάσει

τον γεωπολιτικό της στόχο και έπρεπε

πολύ γρήγορα να τον ξαναβρεί. Προς

αυτή την κατεύθυνση φρόντισαν να

στρέψουν τον Μωχάμετ Αλη οι έμπιστοι

σύμβουλοι του, με προεξάρχοντα τον

αρμενικής καταγωγής Μπογκός

Γιουσούφ. Οι Μεγάλες Δυνάμεις,

σύμφωνα με τους συμβούλους, είχαν

αποφασίσει να επιβάλουν την ειρήνη

στην Ελλάδα, έστω και αν ακόμη δεν

είχαν επιδείξει ιδιαίτερο δυναμισμό.

Από την άλλη πλευρά, ο σουλτάνος δεν

ενίσχυσε τον Ιμπραήμ στην εκστρατεία

του, παρά τις συμφωνίες περί

στρατιωτικής συνεργασίας και

διεξαγωγής κοινών επιχειρήσεων.

Αντίθετα, ζήτησε και έλαβε τη βοήθεια

του για την πολιορκία του

Μεσολογγίου, η οποία όχι μόνο δεν

απέφερε κανένα όφελος στους

Αιγυπτίους αλλά τους στοίχισε και

δυσαναπλήρωτες απώλειες. Η

απροθυμία των Τούρκων (σύμφωνα

πάντα με τους συμβούλους) να

συνδράμουν τον Ιμπραήμ οφειλόταν

στο γεγονός ότι επιθυμούσαν την όσο

το δυνατόν μεγαλύτερη φθορά των

στρατιωτικών δυνάμεων της Αιγύπτου.

Η ισχυρή αυτή «επαρχία» φάνταζε στα

μάτια τους (απόλυτα δικαιολογημένα,

αν σκεφθεί κανείς τον μετέπειτα

Τουρκοαιγυπτιακό Πόλεμο του 1831) ως

πιθανός διεκδικητής εκτεταμένων

εδαφών της αυτοκρατορίας. Γι' αυτό, ο

Μωχάμετ Αλη έπρεπε να ανακαλέσει το

εκστρατευτικό του σώμα και να

στραφεί στην αναδιοργάνωση της

χώρας του. Μετά απ' αυτές τις

ενέργειες, θα ήταν σε θέση να

αποσπάσει τις αχανείς και πλούσιες

επαρχίες της Συρίας και της Αφρικής

από την Πύλη και έτσι να δημιουργήσει

τη δική του αυτοκρατορία.

Η λύση του αδιεξόδου Τον Απρίλιο του 1828, ο δυναμικός

τσάρος Νικόλαος Α' κήρυξε πόλεμο

στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

Παρότι είχε προσπαθήσει να

εξασφαλίσει τη σύμπραξη της Αγγλίας

και της Γαλλίας και είχε αποποιηθεί

κάθε πρόθεση μονομερών εδαφικών

Παλαιά πυροβόλα στο

εσωτερικό του

Νεοκάστρου (Πύλου).

Το φρούριο

αποτέλεσε ένα από

τα ορμητήρια των

αιγυπτιακών

δυνάμεων.

1 ελληνικές επιτυχίες ώθησαν

τον Πετρόμττεη Μαυρομιχάλη να

εξέλθει από τη Μάνη, επικεφαλής

των δυνάμεων του.

κερδών σε βάρος της Πύλης, η

ενέργεια του θορύβησε την αγγλική

και τη γαλλική διπλωματία. Οι

κυβερνήσεις του Λονδίνου και του

Παρισιού έδωσαν εντολές στους

Κόδριγκτον και Δεριγνύ να μην

επιτρέψουν στη ρωσική μοίρα να

προσβάλει τα τουρκικά πλοία στο

Ναυαρίνο. Η θέση των δύο ναυάρχων

κατέστη ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς

έπρεπε να εκτελέσουν τις εντολές

χωρίς φυσικά να έλθουν σε ρήξη με

τους Ρώσους. Τελικά, μετά από

κοπιώδεις διαπραγματεύσεις με τον

Χέυδεν, αποφασίσθηκε η απόσυρση

των ρωσικών πλοίων στην Υδρα και τον

Πόρο υπό τον όρο ότι η αγγλική και η

γαλλική μοίρα θα απαγόρευαν πιθανή

προσπάθεια εξόδου των

τουρκοαιγυπτιακών πλοίων από το

Ναυαρίνο. Η ρωσική πολιτική είχε

θριαμβεύσει, καθώς με αγγλικά και

γαλλικά μέσα κρατούσε έναν

υπολογίσιμο αντίπαλο ανενεργό.

Παράλληλα, ο Μωχάμετ Αλη, κρίνοντας

ότι η διεθνής κατάσταση είχε αποβεί

οριστικά σε βάρος της Πύλης,

αποφάσισε την οριστική απεμπλοκή

του από την ελληνική υπόθεση. Ηταν

προφανές ότι η Αγγλία και η Γαλλία, για

να αναχαιτίσουν την ρωσική επιρροή

στην Ελλάδα, θα εφάρμοζαν

εσπευσμένα το σχέδιο της Συνθήκης

του Λονδίνου περί αυτόνομου

ελληνικού κράτους.

Οι νέες αυτές εξελίξεις επέτρεψαν

στον Ιωάννη Καποδίστρια να

αποβιβασθεί στον Πόρο (στις αρχές

καλοκαιριού του 1828) και να αναλάβει

τις τύχες της δοκιμαζόμενης χώρας. Η

έκρηξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου

είχε υποχρεώσει την Πύλη να

αποσύρει στρατεύματα από την

Ελλάδα. Ο νέος κυβερνήτης, ύστερα

από διαβουλεύσεις με τον

Κολοκοτρώνη, διέταξε τον Φαβιέρο με

το Τακτικό Σώμα να σπεύσει σε

ενίσχυση των πελοποννησιακών

δυνάμεων. Η μικρή αριθμητική δύναμη

του Τακτικού δεν επέτρεψε τη σύναψη

αποφασιστικής, κατά παράταξη μάχης.

Ωστόσο, αυτό ενεπλάκη σε πολλές

αψιμαχίες και (με τη βοήθεια και των

ντόπιων οπλαρχηγών) κατάφερε να

δεσμεύσει τις δυνάμεις του Ιμπραήμ

γύρω από την Τριπολιτσά. Η ενέργεια

αυτή επέτρεψε στον Κολοκοτρώνη να

εξαπολύσει σφοδρή επίθεση εναντίον

των «προσκυνημένων» χωριών στην

Ηλεία. Της επίθεσης προηγήθηκε η

δολοφονία του Νενέκου από τον

πρώτο εξάδελφο του Αθανάσιο Σαγιά,

κατόπιν εντολής του Κολοκοτρώνη (η

δολοφονία αυτή αποτελεί

πραγματικότητα). Το γεγονός αυτό,

καθώς και η τακτική «φωτιά και

τσεκούρι» που εφάρμοσε ξανά ο Γέρος

του Μοριά, είχε ως αποτέλεσμα τη

γρήγορη κάμψη της αντίστασης των

«προσκυνημένων». Με αυτό τον

τρόπο, διακόπηκε η οδός της

επικοινωνίας μεταξύ της τουρκικής

φρουράς της Πάτρας και των

αιγυπτιακών φρουρών των κάστρων

της νοτιοδυτικής Μεσσηνίας. Οι

επαναστάτες είχαν φθάσει στο έσχατο

όριο της αντοχής τους αλλά και ο

Ιμπραήμ συνειδητοποίησε την οριστική

του αδυναμία να καταπνίξει την

Επανάσταση.

Οι ελληνικές επιτυχίες ώθησαν τον

Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη να εξέλθει

από τη Μάνη, επικεφαλής των

δυνάμεων του, και να επιχειρήσει να

διακόψει την οδό επικοινωνίας μεταξύ

των αιγυπτιακών στρατευμάτων της

νοτιοδυτικής Μεσσηνίας και της

φρουράς της Τριπολιτσάς. Οι Μανιάτες

αποτελούσαν μια νέα απειλή για τον

Ιμπραήμ, καθότι ήταν εμπειροπόλεμοι

και δεν είχαν υποστεί εκτεταμένες

απώλειες όπως οι υπόλοιποι

Πελοποννήσιοι. Επιπλέον, ο

ψυχολογικός αντίκτυπος στους

καταπονημένους Αιγυπτίους από την

αποτυχημένη εκστρατεία τους

εναντίον της Μάνης, το καλοκαίρι του

1826, ήταν ακόμη νωπός. Ο Ιμπραήμ,

φοβούμενος μήπως εγκλωβισθεί στην

Τριπολιτσά, αποφάσισε σύμπτυξη στο

τρίγωνο Μεθώνη-Κορώνη-

Παλαιόκαστρο. Τον Αύγουστο λοιπόν

του 1828, η αιγυπτιακή φρουρά

εκκένωσε την Τριπολιτσά, αφού πρώτα

πυρπόλησε την πόλη και κατεδάφισε

τα τείχη της ώστε να μη μπορεί να

χρησιμοποιηθεί ως ορμητήριο από

τους επαναστάτες. Ο Κολοκοτρώνης

δεν αντέδρασε στην καταστροφή της

πόλης, αφενός μεν γιατί δεν διέθετε

ικανό αριθμό δυνάμεων να την

εμποδίσει, αφετέρου δε γιατί ήταν

φανερό πως οι Αιγύπτιοι

υποχωρούσαν, οπότε θα ήταν λάθος

να σπαταλήσει δυνάμεις.

Τον επόμενο μήνα, μια επιδημία

πανώλης, η οποία εκδηλώθηκε στο

κάστρο της Μεθώνης, επιδείνωσε τη

θέση των καταπονημένων αιγυπτιακών

δυνάμεων (στην πραγματικότητα οι

επιδημίες και οι ασθένειες ήταν τόσο

συχνές στο αιγυπτιακό στρατόπεδο,

ώστε διεκδικούσαν πολύ υψηλό

ποσοστό των συνολικών απωλειών του

εκστρατευτικού σώματος). Η

παραμονή του Ιμπραήμ στην

Πελοπόννησο δεν είχε κανένα νόημα

πλέον. Οι Ελληνες δεν είχαν καμία

δυνατότητα να του επιτεθούν και

περιορίζονταν να τον επιτηρούν, αλλά

και ο ίδιος, πέρα από κάποιες

επιδρομές μικρής ακτίνας,

αδυνατούσε να αναλάβει κάποια

επιθετική πρωτοβουλία η οποία θα

ανέτρεπε την κατάσταση προς όφελος

του. Στην ιδιόμορφη αυτή «ισοπαλία»

ανέλαβε να θέσει τέλος ο Μωχάμετ

Αλη ο οποίος, ύστερα από

διαπραγματεύσεις με τους πρέσβεις

των Μεγάλων Δυνάμεων, έλαβε

εγγυήσεις ότι οι Ελληνες δεν θα

παρεμπόδιζαν την εκκένωση της

Πελοποννήσου. Τον Οκτώβριο του

1828, ο αιγυπτιακός στόλος απέπλευσε

από το Ναυαρίνο με προορισμό την

Αλεξάνδρεια. Η Επανάσταση είχε

σωθεί.

Γενικότερες εκτιμήσεις Πα τους σημερινούς Ελληνες είναι

περίπου αδιανόητο ότι ο Αγώνας του

1821 θα μπορούσε να είχε αποτύχει.

Είναι τόσο έντονα αποτυπωμένος στη

συλλογική μνήμη του έθνους ως το

κορυφαίο γεγονός που οδήγησε στην

απελευθέρωση του, ώστε

αισθανόμαστε ότι η επιτυχία ήταν κατά

κάποιο τρόπο σίγουρη. Ωστόσο, λίγοι

από εμάς έχουμε κατανοήσει πόσο

πολύ εξασθένησε η Επανάσταση στην

Πελοπόννησο κατά τα δύο χρόνια μετά

την επικράτηση των Αιγυπτίων στο

οροπέδιο της Τριπολιτσάς, τον Ιούνιο

του 1825. Η κυριαρχία του Ιμπραήμ στο

μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου,

η ικανότητα του να καταστρέφει χωριά

και κωμοπόλεις χωρίς να συναντά

αποτελεσματική αντίσταση (εκτός από

τη Μάνη και τη βορειοανατολική

Πελοπόννησο) και η πολιτική του να

ανταμείβει όσους δέχονταν την

εξουσία του, είχαν δημιουργήσει ένα

ρεύμα υπέρ του. Για πολλούς στον

Μοριά, ο Ιμπραήμ φαινόταν ολοένα και

περισσότερο ως ο κυρίαρχος της

κατάστασης. Ουσιαστικά, μοναδικός

του αντίπαλος στάθηκε ο

Κολοκοτρώνης. Με πρωτοφανή

ενεργητικότητα, ο Ελληνας στρατηγός

συσπείρωσε τις εθνικές δυνάμεις και

διατήρησε ζωντανή τη σπίθα του

Αγώνα. Οργάνωσε μια αντίσταση τόσο

σθεναρή ώστε, παρά τη συντριπτική

στρατιωτική υπεροχή του αντιπάλου,

πέτυχε ένα καίριο στρατηγικό

αποτέλεσμα συμβάλλοντας

αποφασιστικά στη σταδιακή εδραίωση

της ευρωπαϊκής αντίληψης ότι οι

Ελληνες άξιζαν να εξασφαλίσουν

κάποια μορφή ανεξαρτησίας ή,

τουλάχιστον, αυτονομίας από την

Πύλη. Πράγματι, εξασφάλισε την

πίστωση χρόνου που χρειάσθηκε η

ευρωπαϊκή διπλωματία για να κινηθεί

προς την επέμβαση στον πόλεμο. Ο

αγώνας μεταξύ δύο αντιμαχομένων δεν

περιορίζεται αποκλειστικά σε διμερείς

Χάρτης ο οποίος

απεικονίζει τις

πολεμικές

επιχειρήσεις στην

Πελοπόννησο τα έτη

1825 και 1826. Η

περιοχή δοκιμάσθηκε

ιδιαίτερα από τις

καταστρεπτικές

επιδρομές των

Αιγυπτίων (Ιστορία

του Ελληνικού

Εθνους, τ. IB).

ενέργειες. Η έκβαση μιας ένοπλης

αντιπαράθεσης είναι συνάρτηση των

εξελίξεων σε όλες τις διαστάσεις της

υψηλής στρατηγικής

συμπεριλαμβανομένης της διεθνούς

διπλωματίας. Οι Ελληνες πέτυχαν να

επιβάλουν την παρουσία τους στην

ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή μετά από

έναν δυσχερέστατο και άνισο αγώνα.

Κατάφεραν, δηλαδή, να προσελκύσουν

το ενδιαφέρον των Μεγάλων

Δυνάμεων και στη συνέχεια να

εκμεταλλευθούν την ευνοϊκή συγκυρία

των εξελίξεων από το 1827 και εξής,

κάμπτοντας τη θέληση των αντιπάλων

τους και αναγκάζοντας τους να

δεχθούν μια ανεξάρτητη Ελλάδα.

Ασφαλώς οι συγκυρίες τόσο στην

Ευρώπη όσο και οι εσωτερικές

αδυναμίες της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας ευνόησαν τους

επαναστάτες. Αυτό όμως δεν μειώνει

στο ελάχιστο την ελληνική

προσπάθεια. Αλλωστε, τελικά

επικρατεί όποιος εκμεταλλεύεται τις

αδυναμίες του αντιπάλου του. Η νίκη

εξασφαλίσθηκε επειδή οι Ελληνες

αγωνίσθηκαν με τέτοιο σθένος και

μαχητικότητα, ώστε η Ελλάδα να είναι

σε θέση να εκμεταλλευθεί τις

ευκαιρίες που της παρουσιάσθηκαν.

Αυτό αποτελεί ένα εκπληκτικό

επίτευγμα, αν αναλογισθεί κανείς την

εξαιρετικά μειονεκτική αρχική θέση

των επαναστατών ως προς την

Οθωμανική αυτοκρατορία.

Μέχρι τη ναυμαχία του Ναυαρίνου,

ο Κολοκοτρώνης, με τον εξαντλητικό

πόλεμο φθοράς που εξαπέλυσε, έφερε

τον Αιγύπτιο στρατηλάτη και το

επιτελείο του στα όρια της απόγνωσης,

μέχρι του σημείου που αναρωτήθηκαν

αν θα μπορούσαν να αντέξουν

Βαρύτατες απώλειες στις περαιτέρω

επιχειρήσεις.

Τον Οκτώβριο του 1827,

συγκρούονταν στην Πελοπόννησο δύο

εξαιρετικά καταπονημένοι αντίπαλοι. Ο

πρώτος μαχόταν με τη δύναμη της

απελπισίας, απόλυτα προσηλωμένος

στο σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος».

Ο δεύτερος μαχόταν με την αίσθηση

της αβεβαιότητας καθώς, παρά τις

νίκες του, δεν μπορούσε να

επικρατήσει. Η Ιστορία έχει αποδείξει

πάμπολλες φορές ότι, σε παρόμοιες

περιπτώσεις, νικά κατά κύριο λόγο ο

πρώτος.

Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Η 1. Τα γεγονότα μεταξύ 30 Σεπτεμβρίου και 20

Οκτωβρίου 1827είναι πραγματικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. ΙΒ',

Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1979.

(2) Χαράλαμπος Παπασωτηρίου: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ

ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ. ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, 1821-1832,

εκδόσεις I. Σιδέρη, Αθήνα 1996.

(3) Θεόδωρος Κολοκοτρώνης:

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ, ΥΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ ΕΙΣ

ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟΝ ΤΕΡΤΣΕΤΗ, εκδόσεις Ωρόρα,

Αθήνα 1992.

(4) Διονύσιος Κόκκινος: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, τ. 10-12, εκδόσεις Μέλισσα,

Αθήναι 1957.

(5) Douglas Dakin: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ (1821-1833), Μορφωτικό

Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1983.

(β) Κων. Λ. Κοτσώνης: Ο ΙΜΠΡΑΗΜ ΣΤΗΝ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ, Εκδόσεις Εταιρείας

Πελοποννησιακών Σπουδών, Αθήναι 1999.

(7) Α. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, τ. Γ, Θεσσαλονίκη 1986.

(8) Παναγής Δ. Ζούβας: Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ

ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Αθήναι 1969.

Οι Μπολσεβίκοι εξουδετερώνονται από τον Κερένσκυ (Ιούλιος 1917)

Γεώργιος Ζουρίδης

Η κατάργηση της μοναρχίας στη Ρωσία, τον Μάρτιο

του 1917, έφερε στην εξουσία την Προσωρινή

Κυβέρνηση η οποία πραγματοποίησε σειρά

κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων.

Η άφιξη του Λένιν στη Ρωσία, τον Απρίλιο του

ίδιου έτους, προκάλεσε την έντονη αντιπαράθεση

του με την κυβέρνηση της χώρας. Η εκδήλωση

πραξικοπήματος από τους Μπολσεβίκους τον

Ιούλιο του 1911, αντιμετωπίσθηκε αποφασιστικά

από την κυβέρνηση.Οι Μπολσεβίκοι ηγέτες

συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν, μεταξύ αυτών οι

Λένιν, Τρότσκυ, Ζηνόβιεφ και Στάλιν, στους

οποίους επιβλήθηκε από έκτακτο δικαστήριο η

ποινή της ισόβιας υπερορίας (εξορίας).

Η Συντακτική Συνέλευση ψήφισε το νέο σύνταγμα

της χώρας και όρισε τη μορφή του πολιτεύματος το

οποίο θα ήταν η Προεδρευομένη Δημοκρατία.

Η Ρωσία, στο πλευρό των Συμμάχων, υπήρξε μια

από τις νικήτριες δυνάμεις του Λ' Παγκοσμίου

Πολέμου και αποκόμισε σημαντικά εδαφικά κέρδη.

Τ ο τρίτο έτος του Α' Παγκοσμίου

Πολέμου, Βρήκε τη Ρωσική

αυτοκρατορία σημαντικά

εξασθενημένη. Οι απώλειες των Ρώσων

στα μέτωπα της Γαλικίας, της Πολωνίας και

της Βαλτικής είχαν φθάσει το 1.500.000

άνδρες, νεκρούς και αιχμαλώτους. Η

επίθεση του Ρωσικού Στρατού υπό τον

στρατηγό Αλεξέι Μπρουσίλωφ το θέρος

του 1916, κατά των Αυστριακών στη Γαλικία

αρχικά σημείωσε κάποιες επιτυχίες αλλά

τελικά δεν πέτυχε τους αντικειμενικούς

της σκοπούς λόγω έλλειψης εφοδίων και

ανεπαρκών ενισχύσεων. Οι Γερμανοί και οι

Αυστριακοί είχαν περάσει στην αντεπίθεση

και είχαν απωθήσει τις ρωσικές δυνάμεις

σε όλα τα μέτωπα.

Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ρωσίας

αδυνατούσε να εφοδιάσει επαρκώς τις

ρωσικές δυνάμεις στο μέτωπο και

συγχρόνως να μεταφέρει τρόφιμα για τον

πληθυσμό των μεγάλων αστικών κέντρων,

με αποτέλεσμα να σχηματίζονται

ατελείωτες ουρές πολιτών στα αρτοποιεία

και τα κρεοπωλεία για την εξασφάλιση

ισχνών μερίδων άρτου και κρέατος.

Στην Αγία Πετρούπολη και τη Μόσχα, οι

Βιομηχανικοί εργάτες από τα μέσα

Φεβρουαρίου του 1917, πραγματοποιούσαν

καθημερινά διαδηλώσεις με αιτήματα τον

τερματισμό του πολέμου και τη διανομή

ψωμιού στον λαό. Οι απεργίες είχαν

παραλύσει τη ζωή στα μεγαλύτερα αστικά

κέντρα και η επανάσταση ήταν προ των

πυλών.

Την κατάσταση αυτή

εκμεταλλεύθηκαν Μπολσεβίκοι,

Μενσεβίκοι και Σοσιαλεπαναστάτες

προπαγανδιστές οι οποίοι δρούσαν στα

μεγάλα εργοστάσια της Μόσχας και της

Αγίας Πετρούπολης. Η αστυνομία και οι

στρατιωτικές φρουρές αυτών των

πόλεων αποτελούντο από άνδρες η

πλειοψηφία των οποίων είχε διαβρωθεί

από την επαναστατική προπαγάνδα.

Το απόγευμα της 15ης Μαρτίου, οι

διοικητές Στρατιών των ρωσικών

δυνάμεων περιέγραψαν στον τσάρο

Νικόλαο Β' (τον αρχιστράτηγο των

ρωσικών ενόπλων δυνάμεων) την

κατάσταση που επικρατούσε στο

μέτωπο με τα μελανότερα χρώματα. Ο

Ρώσος μονάρχης τους άκουσε απόλυτα

ήρεμος και ατάραχος. Το ίδιο βράδυ

σημείωσε στο ημερολόγιο του:

«Παντού διαπιστώνω δειλία, προδοσία

και δολιότητα». Ο τσάρος όμως είχε

πάρει την απόφαση του: θα παραιτείτο

από τον θρόνο για να σώσει τη

μοναρχία και την ίδια τη χώρα του.

Στις 11 το ίδιο βράδυ, δύο μέλη της

Δούμας έφθασαν στο Πσκωφ, στη

βόρεια Ρωσία, έδρα του τσάρου, και

αμέσως έγιναν δεκτοί από αυτόν στο

βαγόνι-γραφείο της αυτοκρατορικής

αμαξοστοιχίας. Οι άνδρες αυτοί ήσαν ο

συντηρητικός βουλευτής Βασίλι

Σούλγκιν και ο συνάδελφος του

Αλεξάντρ Γκουτσκώφ, μεγαλοκτηματίας

και βιομήχανος, οι οποίοι έφεραν μαζί

τους το κείμενο της παραίτησης του

και της διαδοχής του από τον

δωδεκαετή αιμοφιλικό γιο του Αλέξιο.

Ο σχηματισμός της Προσωρινής Κυβέρνησης

Το κείμενο της παραίτησης του

Νικολάου Β' είχε συνταχθεί από τον

καθηγητή της Ιστορίας στο

πανεπιστήμιο, Πάβελ Μιλιούκωφ, φίλα

προσκείμενο στους συντηρητικούς

βουλευτές στη Δούμα.

Ο τσάρος άκουσε υπομονετικά επί

μισή ώρα τους δύο εκπροσώπους του

ρωσικού κοινοβουλίου να παραθέτουν

τους λόγους για τους οποίους έπρεπε

να παραιτηθεί από τον θρόνο. Με

εντυπωσιακή ηρεμία και αταραξία,

υπογράμμισε το γεγονός πως η

εύθραυστη υγεία του διαδόχου του

θρόνου δεν του επέτρεπε να αναλάβει

το βάρος της εξουσίας. Προτιμότερο

θα ήταν τον θρόνο να αναλάβει ο

αδελφός του, ο μεγάλος δούκας

Μιχαήλ. Ο ίδιος ο τσάρος έκανε τις

αναγκαίες αλλαγές στο κείμενο το

οποίο υπέγραψε λίγο πριν από τα

μεσάνυκτα της 15ης Μαρτίου. Το

Ο τσάρος Νικόλαος Β' ευλογεί τα

στρατεύματα του κατά τη διάρκεια

του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Συνεδρίαση της

Προσωρινής

Κυβέρνησης του

πρίγκιπα Λβωφ. Στο

μέσον, περίπου, της

εικόνας διακρίνεται ο

Αλέξανδρος Κερένσκυ.

Η πλαστή ταυτότητα

του Λένιν, ο οποίος

μεταμφιεσμένος σαν

εργάτης διέφυγε από

την Πετρούπολη στη

Φινλανδία μετά την

εξέγερση του Ιουλίου

του 1917.

κείμενο έκανε έκκληση στις ρωσικές

δυνάμεις να συνεχίσουν τον αγώνα

κατά των εχθρών και συνέχιζε:

«Σύμφωνα με την απόφαση της

αυτοκρατορικής Δούμας, θεωρήσαμε

σωστό να παραιτηθούμε από τον θρόνο

του ρωσικού κράτους. Μη επιθυμώντας

να αποχωρισθούμε τον υιό μας,

μεταβιβάζουμε την εξουσία στον

αδελφό μας, μεγάλο δούκα Μιχαήλ

Αλεξάντροβιτς, με τις ευλογίες μας για

να αναλάβει τον θρόνο και την ηγεσία

του ρωσικού κράτους». Το κείμενο

κατέληγε με την ακόλουθη φράση:

«Είθε ο Θεός να βοηθήσει τη Ρωσία».

Οι δύο βουλευτές ήσαν καταφανώς

συγκινημένοι όταν έφθασε η στιγμή να

αποχαιρετήσουν τον πρώην, πλέον,

μονάρχη. Ο Σούλγκιν είπε στον

Νικόλαο:

«Μεγαλειότατε, δεν θα φθάναμε έως

εδώ, εάν εσείς είχατε υιοθετήσει τα

μέτρα τα οποία σας είχε προτείνει η

Δούμα». Ο τσάρος του απάντησε

ατάραχος: «Νομίζετε λοιπόν πως όλα

αυτά θα μπορούσαν να αποφευχθούν»;

Το επόμενο πρωί, οι δύο

εκπρόσωποι της Δούμας έφθασαν στον

σταθμό της Αγίας Πετρούπολης όπου

τους υποδέχθηκε πλήθος πολιτών και

συνδικαλιστών του σωματείου

σιδηροδρομικών που ανέμεναν να

ακούσουν το αποτέλεσμα των

συνομιλιών των βουλευτών με τον

τσάρο. Ο Σούλγκιν τους ανακοίνωσε

πως τον θρόνο θα αναλάμβανε ο μέγας

δούκας Μιχαήλ. Το πλήθος εξέφρασε

τη δυσαρέσκεια του, καθώς

επιθυμούσε την κατάργηση της

μοναρχίας και όχι απλώς την εναλλαγή

προσώπων στον θρόνο.

Το ίδιο βράδυ, στην έπαυλη του

πρίγκιπα Πουτιάτιν, στο προάστιο της

Μιλιόναγια, πραγματοποιήθηκε

συνάντηση του μεγάλου δούκα Μιχαήλ,

ενός λεπτού κουρασμένου άνδρα, με

τους εκπροσώπους της Δούμας την

οποία εκπροσωπούσαν οι Γκούτσκωφ,

Σούλγκιν, Μιλιούκωφ, Ροτζιάνκο, Λβωφ

και Κερένσκυ. Η πλειοψηφία των

βουλευτών πρότεινε στον μεγάλο

δούκα να παραιτηθεί. Ο Κερένσκυ ήταν

απόλυτα αντίθετος με τη διατήρηση

του θεσμού της μοναρχίας. Ο μεγάλος

δούκας τους άκουσε με υπομονή και

μετά τους ανακοίνωσε πως θα

αποσυρόταν στη διπλανή αίθουσα για

να σκεφθεί καλύτερα το θέμα. Πέντε

λεπτά αργότερα επέστρεψε και

ανακοίνωσε πως θα παραιτείτο από του

θρόνου μέχρι την ολοκλήρωση των

εργασιών της προσεχούς Συντακτικής

Συνέλευσης η οποία θα αποφάσιζε για

το πολίτευμα της Ρωσίας. Εάν η

Συντακτική Συνέλευση αποφάσιζε τη

διατήρηση της μοναρχίας, τότε αυτός

πρόθυμα θα αναλάμβανε τον θρόνο.

«Εκλαμπρότατε», αναφώνησε ο

Κερένσκυ, «είσθε ο ευγενέστερος των

ανθρώπων». Μέσα σε λίγα λεπτά

συντάχθηκε και δακτυλογραφήθηκε

ένα δεύτερο κείμενο παραίτησης το

οποίο υπέγραψε ο μεγάλος δούκας.

Ετσι, για πρώτη φορά σε διάστημα 300

και πλέον ετών, η Ρωσία δεν είχε

απόλυτο μονάρχη. Η δυναστεία των

Ρωμανώφ είχε τερματισθεί.

Στη συνέχεια, στην Αγία

Πετρούπολη σχηματίσθηκε μια

προσωρινή κυβέρνηση με πρόεδρο και

υπουργό Εσωτερικών τον πρίγκιπα

Γκεόργκι Λβωφ, υπουργό Πολέμου τον

Αλεξάντρ Γκουτσκώφ, υπουργό

Εξωτερικών τον Πάβελ Μιλιούκωφ και

Οικονομικών τον Μιχαήλ Τερετσένκο,

ενώ υπουργός Δικαιοσύνης ανέλαβε ο

Σοσιαλεπαναστάτης δικηγόρος

Αλέξανδρος Κερένσκυ, ένας φλογερός

ρήτορας ο οποίος εκπροσωπούσε την

εργατική τάξη της Ρωσίας. Ο Κερένσκυ

είχε αντιληφθεί πως, εάν αποδείκνυε

στην εργατική τάξη της Ρωσίας ότι η

Προσωρινή Κυβέρνηση μπορούσε να

προασπίσει καλύτερα τα συμφέροντα

της από την Εκτελεστική Επιτροπή των

Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης (η οποία

είχε δημιουργηθεί εκείνη την περίοδο

και αποτελείτο κυρίως από

Μενσεβίκους, Σοσιαλεπαναστάτες και

Μπολσεβίκους), θα ήταν δυνατό να

αποφευχθεί η διαμάχη μεταξύ των δύο

σωμάτων, με στόχο την ανάδειξη ενός

από αυτά στον ρόλο του ρυθμιστή των

πολιτικών πραγμάτων της Ρωσίας.

Η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε

δεσμευθεί απέναντι στις συμμαχικές

κυβερνήσεις πως θα συνέχιζε τον

πόλεμο στο πλευρό τους. Στο θέμα

αυτό η άποψη της Εκτελεστικής

Επιτροπής των Σοβιέτ, μέλος της

οποίας ήταν και ο Κερένσκυ, ήταν πιο

ελκυστική από της κυβέρνησης, αφού

πρότεινε την άμεση διακοπή των

εχθροπραξιών και την επιστροφή των

στρατιωτών στις εστίες τους.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις

Κομμουνιστών ιστορικών της δεκαετίας

του 1950, όπως του Αντριου Ρόθσταϊν,

οι Μπολσεβίκοι δεν είχαν την ισχύ για

να προκαλέσουν επανάσταση στη

Ρωσία τον Μάρτιο του 1917, αφού

εκατοντάδες μέλη τους βρίσκονταν

στην εξορία. Οι επαναστατικές

επιτροπές στα εργοστάσια και τις

στρατιωτικές μονάδες αποτελούντο

κυρίως από Μενσεβίκους και

Αναμνηστική

φωτογραφία των

Ρομανώφ από το 1913,

με αφορμή την 300ή

επέτειο από την άνοδο

της δυναστείας τους

στην εξουσία.

Ο υ ρ ά πολιτών στην

Αγία Πετρούπολη το

1917, εν αναμονή της

διανομής τροφίμων.

Σοσιαλεπαναστάτες οι οποίοι

υποστήριζαν τις θέσεις της

Προσωρινής Κυβέρνησης αναφορικά με

τη συνέχιση του πολέμου. Αρκετοί

Μπολσεβίκοι ηγέτες, όπως ο Ιωσήφ

Στάλιν και ο Βιατσεσλάβ Μολότωφ,

αποδέχονταν τη συνεργασία με την

Προσωρινή Κυβέρνηση ως αναγκαίο

κακό, καθώς και τη συμμετοχή τους

στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Οι

Μενσεβίκοι διατείνονταν πως η ρωσική

κοινωνία δεν ήταν ώριμη για

επανάσταση και ότι θα έπρεπε να

προηγηθεί η διακυβέρνηση της χώρας

από αστικοδημοκρατικές κυβερνήσεις,

ενώ οι Σοσιαλεπαναστάτες υποστήριζαν

πως την επανάσταση θα έπρεπε να

πραγματοποιήσουν οι αγρότες, οι

οποίοι όμως θα έπρεπε πρώτα να

οργανωθούν επαναστατικά και να

αποκτήσουν ταξική συνείδηση.

Τα επιτεύγματα της Προσωρινής Κυβέρνησης

Ως υπουργός Δικαιοσύνης, ο

Κερένσκυ προώθησε νόμους οι οποίοι

απαλλοτρίωναν τις εκκλησιαστικές και

αυτοκρατορικές εκτάσεις, οι οποίες

αποδόθηκαν σε αγρότες καλλιεργητές.

Απαλλοτριώθηκαν επίσης οι 150

μεγαλύτερες ιδιοκτησίες Ρώσων

γαιοκτημόνων. Ολοι οι παλαιοί νόμοι της

φεουδαρχικής Ρωσίας καταργήθηκαν

και η γη η οποία είχε αφαιρεθεί με τους

νόμους του 1861, όταν καταργήθηκε ο

θεσμός της δουλοπαροικίας,

αποδόθηκε στους ακτήμονες. Τα μέτρα

αυτά συνάντησαν αντιδράσεις κυρίως

από τα φιλελεύθερα στοιχεία της

κυβέρνησης (περιλαμβανομένου και του

πρίγκιπα Λβωφ). Σύντομα, όμως, έγινε

αντιληπτό πως αυτές οι ρυθμίσεις ήταν

απαραίτητες εάν επρόκειτο να επιβιώσει

το καθεστώς της σοσιαλδημοκρατίας. Το

σύνθημα των Μπολσεβίκων «Ειρήνη, Γη,

Ψωμί» προσπάθησε να το υλοποιήσει η

Προσωρινή Κυβέρνηση (1). Ετσι στα

εργοστάσια δημιουργήθηκαν επιτροπές

εργατών προσκείμενες στην κυβέρνηση,

με αποτέλεσμα την παύση των απεργιών.

Οι ελάχιστες απεργίες που

πραγματοποιήθη καν αντιμετωπίσθη καν

σθεναρά από την αστυνομία.

Η κυβέρνηση μερίμνησε επίσης για

τη διαφυγή της αυτοκρατορικής

οικογένειας στην Ελβετία με τη

συνδρομή της βρετανικής κυβέρνησης

(2). Η οικογένεια των Ρομανώφ αγόρασε

μια έκταση στο Γκστάαντ η οποία

περιλάμβανε και ένα πολυτελές

ανάκτορο και διέμεινε εκεί

απασχολώντας μόνο τις κοσμικές στήλες

των εφημερίδων κατά τα επόμενα 50

χρόνια. Οι Μπολσεβίκοι, ιδίως ο Γκριγκόρι

Ζηνόβιεφ, διαμαρτυρήθηκαν για την

απόφαση της κυβέρνησης να φυγαδεύσει

την αυτοκρατορική οικογένεια εκτός

Ρωσίας, αλλά ο Κερένσκυ τους απάντησε

πως αυτός δεν θα γινόταν ο Μαρά της

Ρωσικής Επανάστασης (3).

Στην ύπαιθρο, δημιουργήθηκαν

αγροτικά συμβούλια στα οποία

επικράτησαν οι εύποροι καλλιεργητές

που αποκλήθηκαν «κουλάκοι» (4). Οι

μεταρρυθμίσεις που διακήρυσσαν οι

Μπολσεβίκοι και οι οποίες αφορούσαν

την κολεκτιβοποίηση της αγροτικής γης

παρέμειναν κενό γράμμα. Εξάλλου, οι

τράπεζες και οι μεγάλες επιχειρήσεις οι

οποίες είχαν εθνικοποιηθεί μετά την

επανάσταση του Μαρτίου,

ιδιωτικοποιήθηκαν και πάλι στα τέλη της

δεκαετίας του 1920 χωρίς να υπάρξει

αξιόλογη αντίδραση από την

αντιπολίτευση (5).

Ο κυριότερος μοχλός των

μεταρρυθμίσεων ήταν ο Αλέξανδρος

Κερένσκυ ο οποίος μιλούσε τη γλώσσα

του απλού εργάτη αλλά συγχρόνως

λάμβανε υπόψη τις θέσεις και απόψεις

των επιχειρηματιών και των μεγιστάνων

του χρήματος. Σύμφωνα με τον βουλευτή

και συγγραφέα Βασίλι Σούλγκιν, ο

Κερένσκυ «ακροβατούσε με επιτυχία

πάνω σε ένα σχοινί».

Ενώ, όμως, είχε αρχίσει η επιβολή των

μεταρρυθμίσεων, τον Απρίλιο του 1917

μια είδηση έπεσε σαν βόμβα στους

πολιτικούς κύκλους της ρωσικής

πρωτεύουσας και της ηγεσίας των

Μπολσεβίκων: ο Λένιν έφθανε με τραίνο

από την Ελβετία στη Ρωσία.

Η άφιξη τον Λένιν στην Αγία Πετρούπολη

Ο ηγέτης των Μπολσεβίκων,

Βλαδίμηρος Ιλιτς Λένιν, διέμενε

εξόριστος στην Ελβετία τα

προηγούμενα δέκα χρόνια, περνώντας

τον περισσότερο χρόνο του με

περιπάτους στη λίμνη της Ζυρίχης, με

συνομιλίες με άλλους Ρώσους

εξόριστους και με την ανάγνωση

βιβλίων και εφημερίδων στη δημοτική

βιβλιοθήκη της πόλης. Η συγγραφή

άρθρων σε σοσιαλιστικές εφημερίδες

(παράλληλα με τη συγγραφή επιστολών

σε ρωσικές) του απέφερε ένα πενιχρό

εισόδημα. Η είδηση της παραίτησης

του τσάρου, τον ώθησε να στείλει

σειρά τηλεγραφημάτων στη φίλη του

Αλεξάνδρα Κολοντάι στο Οσλο της

Νορβηγίας (με τελικό αποδέκτη την

Κεντρική Επιτροπή των Μπολσεβίκων

στην Αγία Πετρούπολη). Σ' αυτά τόνιζε

πως δεν θα έπρεπε να υπάρξει καμία

συνεργασία των Μπολσεβίκων με την

Προσωρινή Κυβέρνηση και τους

Στιγμιότυπο από

παθιασμένη αγόρευση

του Λένιν.

Ο Αλέξανδρος

Κερένσκυ χαιρετά από

το πίσω κάθισμα ενός

αυτοκινήτου.

Μενσεβίκους και ότι δεν έπρεπε να

δοθεί καμία υποστήριξη στον

ιμπεριαλιστικό πόλεμο που διεξήγαγαν

οι καπιταλιστικές δυνάμεις. Η θέση

αυτή ήταν ακραία ακόμη και μεταξύ

όσων Μπολσεβίκων ήσαν μέλη της

Εκτελεστικής Επιτροπής των Σοβιέτ

της Αγίας Πετρούπολης.

Το γερμανικό Γενικό Επιτελείο, με

εντολή του ίδιου του κάιζερ

Γουλιέλμου, διέθεσε ένα τραίνο το

οποίο θα μετέφερε από την Ελβετία

μέσω Γερμανίας σ' ένα λιμάνι της

Βόρειας Θάλασσας όσους Ρώσους

εξόριστους το επιθυμούσαν. Από εκεί,

θα μετέβαιναν με πλοίο στη Σουηδία,

θα διέσχιζαν σιδηροδρομικώς τη

Φινλανδία και τελικά θα έφθαναν στην

Αγία Πετρούπολη. Τις λεπτομέρειες του

ταξιδιού οργάνωσαν Ρώσοι πράκτορες

των Γερμανών, όπως ο «δόκτωρ»

Πάρβους, ο Γκανέτσκι, ο Εσθονός

Αλεξάντερ Κεσκουέλα και άλλοι.

Στις 27 Μαρτίου του 1917,

επιβιβάσθηκαν στο τραίνο 31 Ρώσοι

εξόριστοι, μεταξύ αυτών και 19

Μπολσεβίκοι. Σε αυτούς

περιλαμβάνονταν ο Λένιν και η σύζυγος

του Νάντια Κρούπσκαγια, ο Γκριγκόρι

και η Ολγα Σαφάρωφ, ο Γκριγκόρι

Απφελμπαουμ (ο Ρωσοεβραίος

επαναστάτης ο οποίος έφερε το

ψευδώνυμο Ζηνόβιεφ και ήταν στενός

συνεργάτης του Λένιν), ο Καρλ Ράντεκ

και η πρώην ερωμένη του Λένιν, η

Γαλλίδα Ινέσα Αρμάντ. Το ταξίδι

διήρκεσε πέντε ημέρες, ενώ κατά τη

διάρκεια της διαδρομής οι επιβάτες της

αμαξοστοιχίας δεν είχαν καμία επαφή

με άτομα από τον έξω κόσμο. Το τραίνο

έφθασε στον σταθμό της Φινλανδίας,

στην Αγία Πετρούπολη, στις 11 το

βράδυ της 3ης Απριλίου του 1917.

Στα περίχωρα της ρωσικής

πρωτεύουσας επιβιβάσθηκαν στο

τραίνο η αδελφή του Λένιν Μαρία και οι

δύο εκδότες της εφημερίδας

«Πράβδα», ο Ιωσήφ Στάλιν και ο Λεβ

Μπορίσοβιτς Ρόζενφελντ, ο οποίος

έφερε το επαναστατικό ψευδώνυμο

Κάμενεφ. Ο Λένιν επέκρινε δριμύτατα

τους δύο άνδρες για τη στάση την

οποία είχε υιοθετήσει η εφημερίδα, η

οποία πρότεινε μεν την παύση των

εχθροπραξιών αλλά εξόρκιζε τους

Ρώσους στρατιώτες να μην

παραχωρήσουν σπιθαμή ρωσικού

εδάφους στους εισβολείς.

Η υποδοχή του Λένιν είχε

οργανωθεί επιμελώς από την Επιτροπή

των Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης της

οποίας μια αντιπροσωπεία με

επικεφαλής τον πρόεδρο της

Μενσεβίκο Τσκάιντζε, ανέμενε στην

αποβάθρα την άφιξη του εξόριστου

επαναστάτη. Μόλις ο Λένιν

αποβιβάσθηκε από το τραίνο, ένα

άγημα ναυτών της Κροστάνδης

παρουσίασε όπλα, ενώ στρατιωτική

μπάντα παιάνιζε τη Μασσαλιώτιδα.

Πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί

στην αποβάθρα, ενώ προβολείς από το

Φρούριο Πέτρου και Παύλου φώτιζαν τη

σκηνή. Μια γυναίκα προσέφερε στον

Λένιν μία ανθοδέσμη με κόκκινα άνθη,

ενώ ένα θωρακισμένο όχημα ήταν

διαθέσιμο για να τον μεταφέρει από τον

σιδηροδρομικό σταθμό στο Ανάκτορο

της Ταυρίδας, έδρα της Εκτελεστικής

Επιτροπής των Σοβιέτ. Ο Τσκάιντζε

προσφώνησε τον Λένιν με έναν

σύντομο λόγο: «Εκ μέρους των εργατών

και των στρατιωτών, σας

καλωσορίζουμε σύντροφε Λένιν στην

Πετρούπολη. Ελπίζουμε πως θα

ταχθείτε και εσείς μαζί μας στον αγώνα

για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό

της Ρωσίας και τη διαφύλαξη της

επανάστασης από εξωτερικούς και

εσωτερικούς εχθρούς». Ο λόγος του

Λένιν εξέπληξε όλους τους

παριστάμενους με τη σφοδρότητα του:

«Αγαπητοί σύντροφοι, εργάτες, αγρότες

και στρατιώτες. Ο ιμπεριαλιστικός

πόλεμος είναι η απαρχή ενός ταξικού

εμφύλιου πολέμου. Τα καπιταλιστικά

καθεστώτα είναι στα πρόθυρα της

κατάρρευσης... Ζήτω η Παγκόσμια

Σοσιαλιστική Επανάσταση»!

Την επομένη, στο Ανάκτορο της

Ταυρίδας, ο Λένιν ανέλυσε με κάθε

λεπτομέρεια τις θέσεις του. Δεν θα

προσφερόταν καμία συνεργασία στην

Προσωρινή Κυβέρνηση η οποία θα

έπρεπε να ανατραπεί με κάθε μέσον.

Στη συνέχεια, μια κυβέρνηση

προλεταρίων επαναστατών θα

αναλάμβανε την εξουσία. Οι τράπεζες,

οι μεγάλες επιχειρήσεις και η αγροτική

γη θα εθνικοποιούντο. Στα εργοστάσια,

οι Μπολσεβίκοι θα έπαιρναν τον έλεγχο

στις επιτροπές των Σοβιέτ και θα

έστρεφαν τους εργάτες κατά των

ιδιοκτητών τους. Ο Στρατός και η

Αστυνομία θα καταργούντο και στη

θέση τους θα δημιουργούντο ένοπλες

πολιτοφυλακές αποτελούμενες από

αγρότες και εργάτες. Οι στρατιώτες

στο μέτωπο θα κατέθεταν τα όπλα και

θα προσπαθούσαν να συμφιλιωθούν με

τους Γερμανούς αντιπάλους τους, τους

οποίους θα ωθούσαν σε εξέγερση

εναντίον των αξιωματικών τους, με

τελικό σκοπό την ανατροπή της

καθεστηκυίας τάξεως στη Γερμανία και

την εξάπλωση της επανάστασης στη

χώρα αυτή και ακολούθως σε όλη την

Ευρώπη. Στις θέσεις αυτές

αντιτάχθηκε σθεναρά η πλειοψηφία

των Μπολσεβίκων συντρόφων του

Λένιν περιλαμβανομένου και του Λεβ

Χαρακτηριστικό

πορτραίτο του

Αλεξάνδρου Κερένσκυ.

Ο Λένιν είχε επιστρέψει στη Ρωσία κάτω από ανεξιχνίαστες

συνθήκε(

Κάμενεφ. Ο Λένιν είχε επιστρέψει στη

Ρωσία κάτω από ανεξιχνίαστες

συνθήκες και τον βάραινε η κατηγορία

της συνεργασίας με τους Γερμανούς

στρατοκράτες. Στις 16 Απριλίου, ο

Λένιν προσπάθησε να αντικρούσει με

μια ομιλία του στα μέλη της

Εκτελεστικής Επιτροπής, τις

κατηγορίες της προδοσίας,

ισχυριζόμενος πως αυτός απλώς

εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία την

οποία του προσέφερε η γερμανική

κυβέρνηση για να επιστρέψει στη

Ρωσία. Αλλωστε, το σχέδιο της

επιστροφής του, όπως ισχυρίσθηκε,

του το είχε προτείνει ο ηγέτης των

Μενσεβίκων Νικολάι Μάρτωφ. Ο

Μάρτωφ όμως είχε παραμείνει στην

Ελβετία, καθώς δεν δεχόταν να

επιστρέψει στη Ρωσία με «γερμανικό

τραίνο». Συνεπώς, ο ισχυρισμός του

Λένιν εκ των πραγμάτων δεν

ευσταθούσε.

Ο Λένιν, όμως, διέθετε ένα

σημαντικό πλεονέκτημα απέναντι

στους αντιπάλους του. Το σύνθημα

«Ειρήνη-Ελευθερία- Ψωμί», ασκούσε

ιδιαίτερη γοητεία στις αμόρφωτες

μάζες του επαναστατημένου λαού, οι

οποίες ήθελαν να καταλύσουν τον

νόμο και την τάξη που αγωνιζόταν να

αποκαταστήσει η Προσωρινή

Κυβέρνηση. Η διαφωνία μεταξύ της

Προσωρινής Κυβέρνησης και της

Εκτελεστικής Επιτροπής με τα μέλη

τους να υπονομεύουν το ένα το άλλο,

καθώς και οι εσωτερικές διαφωνίες

μεταξύ των διαφόρων κομμάτων,

διευκόλυναν το έργο του Λένιν. Στο

κόμμα του προσχώρησαν πολλοί μη

Μπολσεβίκοι με μοναδικό κίνητρο το

μίσος τους για κάθε τι

«αστικοδημοκρατικό» και την

προσδοκία της καταστροφής και της

λεηλασίας.

Στις 17 Μαΐου, επέστρεψε από τη

Νέα Υόρκη ο Λέων Νταβίντοβιτς

Μπρονστάιν, Ρωσοεβραίος

επαναστάτης ο οποίος είχε λάβει μέρος

στην εξέγερση του 1905 και ήταν

περισσότερο γνωστός με το

επαναστατικό ψευδώνυμο Τρότσκυ.

Αρχικά, είχε ενταχθεί στους

Σοσιαλεπαναστάτες αλλά ως

«σύμβουλος» της Εκτελεστικής

Επιτροπής των Σοβιέτ ασπάσθηκε τις

θέσεις του Λένιν και στις αρχές Ιουλίου

προσχώρησε στους Μπολσεβίκους.

Σύμφωνα με τον Ανατόλι

Λουνατσάρσκι, ο Τρόστσκυ ήταν

υπερφίαλος, απότομος στους τρόπους,

είρων και στερείτο της πειθούς και της

διαλεκτικής ικανότητας την οποία

διέθετε ο Λένιν. Ηταν όμως άτομο της

δράσης, διέθετε ανεξάντλητη

ενεργητικότητα, αδάμαστη θέληση και

μεγάλες οργανωτικές αρετές. Δεν

πτοείτο από τις αντιξοότητες αλλά

προσπαθούσε πάντοτε να τις

υπερνικήσει. Συνεργάσθηκε στενά με

τον Λένιν και το «δίδυμο» του

επαναστάτη θεωρητικού, αφενός, και

του ανθρώπου της δράσης, αφετέρου,

ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο για το

μέλλον της Προσωρινής Κυβέρνησης

και για τη διατήρηση της

πολυσυλλεκτικής δημοκρατίας στη

Ρωσία.

Τα γεγονότα του Μαΐου-Ιουνίου 1917

Στις αρχές Μαΐου του 1917, ο

υπουργός Εξωτερικών Πάβελ

Μιλιούκωφ επέδωσε μήνυμα στους

πρεσβευτές των Συμμάχων στο οποίο

διευκρίνιζε πως η Ρωσία θα συνέχιζε

τον πόλεμο στο πλευρό τους. Η είδηση

αυτή προκάλεσε την αγανάκτηση των

μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής των

Σοβιέτ, ενώ πλήθη λαού ξεχύθηκαν

στους δρόμους με κύριο αίτημα την

άμεση παραίτηση του υπουργού. Η

λαϊκή οργή κατευνάσθηκε όταν η

Προσωρινή Κυβέρνηση με ανακοίνωση

της διευκρίνισε πως θα επανεξέταζε το

θέμα και πως θα πρότεινε στους

αντιπάλους της τη σύναψη ανακωχής.

Στις 13 Μαίου, ο Μιλιούκωφ

αντικαταστάθηκε ως υπουργός

Εξωτερικών από τον φιλελεύθερο

Τερετσένκο, ενώ το υπουργείο Πολέμου

ανέλαβε ο Κερένσκυ στη θέση του

Γκουτσκώφ.

Τον υπόλοιπο Μαϊο, ο Λένιν

εδραίωσε τη θέση του στο κόμμα των

Μπολσεβίκων, πείθοντας τους

κυριότερους πολέμιους των θέσεων

του, τους Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ, να

αποδεχθούν ολοκληρωτικά τις ιδέες της

ρήξης με το «αστικοδημοκρατικό»

καθεστώς. Στα μέσα Ιουνίου, ο Λένιν

αισθάνθηκε αρκετά ισχυρός ώστε να

παραθέσει τις απόψεις του στο πρώτο

Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Την

ευκαιρία τού έδωσε ο Ηρακλής

Τσερετέλι, ηγέτης των Μενσεβίκων και

υπουργός Τηλεπικοινωνιών της

κυβέρνησης ο οποίος ανακοίνωσε πως

«κάτω από τις παρούσες συνθήκες δεν

υπήρχε κάποιο κόμμα το οποίο θα

μπορούσε να αναλάβει την εξουσία στη

Ρωσία». Ο Λένιν δήλωσε πως τέτοιο

κόμμα υπήρχε. Στην αίθουσα

ακούσθηκαν ειρωνικοί καγχασμοί, αλλά

απτόητος ο ηγέτης των Μπολσεβίκων

απήντησε πως το κόμμα του ήταν έτοιμο

ανά πάσα στιγμή να αναλάβει την

εξουσία στη χώρα. Ενα από τα πρώτα

μέτρα της κυβέρνησης των

Μπολσεβίκων, κατά τον Λένιν, θα ήταν η

εθνικοποίηση όλων των μεγάλων

βιομηχανιών, καθώς και η σύλληψη και

εκτέλεση των ιδιοκτητών τους. Στην

αίθουσα ακούσθηκαν έντονες κραυγές

αποδοκιμασίας. Ο Κερένσκυ παρομοίασε

τους Μπολσεβίκους, με βάση τα

«μέτρα» που πρότεινε ο Λένιν, με το

απολυταρχικό καθεστώς του τσάρου,

προκαλώντας μια έκρηξη οργής εκ

μέρους του ηγέτη των Μπολσεβίκων.

Οι θέσεις τις οποίες εξέφρασε ο

Λένιν δημόσια έπρεπε να κρούσουν τον

κώδωνα του κινδύνου στους

εκπροσώπους των υπόλοιπων κομμάτων.

Σε περίπτωση που το κόμμα του θα

αναλάμβανε την εξουσία, δεν θα

έδειχνε κανέναν σεβασμό προς τους

κοινοβουλευτικούς θεσμούς και θα

εφάρμοζε στυγνή δικτατορία του

προλεταριάτου. Δυστυχώς, οι

περισσότεροι σύνεδροι θεώρησαν τις

δηλώσεις του ηγέτη των Μπολσεβίκων

ως έκρηξη ενός άφρονα και ενός

Μέλη της κυβέρνησης

Κερένσκυ. Ο ίδιος

εικονίζεται δεύτερος

από δεξιά.

διοικητές των μονάδων στο μέτωπο,

ενώ συγχρόνως έλαβε μέτρα

αποκατάστασης της πειθαρχίας στο

στράτευμα. Οι λιποταξίες δεν έπαυσαν

αλλά μειώθηκαν σημαντικά και τα

συντάγματα τα οποία αρνούντο να

επιτεθούν κατά του εχθρού

διαλύθηκαν και οι άνδρες τους

τοποθετήθηκαν σε άλλες μονάδες. Στα

συμβούλια των στρατιωτών και των

υπαξιωματικών συμμετείχαν τώρα και

αξιωματικοί. Η θανατική ποινή

καταργήθηκε αλλά διατηρήθηκαν οι

πειθαρχικές ποινές για ανυπακοή και

εγκατάλειψη θέσης. Τα νέα αυτά μέτρα

τα οποία εφαρμόσθηκαν στις αρχές

Μαίου άρχισαν να αποδίδουν

καρπούς (7)

Στα μέσα Ιουνίου του 1917, με

διαταγή του Κερένσκυ τα ρωσικά

στρατεύματα, υπό τον στρατηγό Αλεξέι

Μπρουσίλωφ, εξαπέλυσαν επίθεση

κατά των Αυστριακών στο μέτωπο της

Γαλικίας. Στην επιχείρηση συμμετείχαν

31 μεραρχίες υποστηριζόμενες από

1.300 πυροβόλα. Η επίθεση αυτή είχε

την ομόθυμη υποστήριξη όλων των

πολιτικών κομμάτων πλην των

Μπολσεβίκων. Οι Ρώσοι προσέβαλαν

αιφνιδιαστικά τις οχυρές θέσεις των

αντιπάλων τους χωρίς προπαρασκευή

πυροβολικού. Η επιμελητεία του

στρατεύματος είχε αναδιοργανωθεί,

ενώ είχε ληφθεί μέριμνα για να

απομονωθούν οι Μπολσεβίκοι

διαφωτιστές οι οποίοι ασκούσαν

διαβρωτική προπαγάνδα στους

στρατιώτες του μετώπου. Η ρωσική

επίθεση στέφθηκε με απόλυτη

επιτυχία. Συνελήφθησαν περισσότεροι

από 500.000 αιχμάλωτοι, ενώ οι Ρώσοι

κατέλαβαν 250 χλμ. εχθρικού εδάφους.

Η προέλαση σταμάτησε στις παρυφές

των Καρπαθίων. Με την επιτυχία αυτή,

η Προσωρινή Κυβέρνηση εδραίωσε τη

θέση της ενώ αυξήθηκε και η

δημοτικότητα της με αντίστοιχη

μείωση της δημοτικότητας των

Μπολσεβίκων (8).

Στιγμιότυπο από τη βίαιη διάλυση μιας διαδήλωσης στην Αγία Πετρούπολη το 1917.

ατόμου που δεν είχε επαφή με την

πραγματικότητα. Μόνον ο Αλέξανδρος

Κερένσκυ αντιλήφθηκε τη σοβαρότητα

των λεγομένων του Λένιν. Για τον λόγο

αυτό, μετά το πέρας της συνεδρίασης,

έδωσε εντολή στον αρχηγό της

αστυνομίας να θέσει τον Λένιν και τους

άμεσους συνεργάτες του υπό στενή

παρακολούθηση (6).

Παράλληλα, με εντολή του

Κερένσκυ, ο αρχηγός του Επιτελείου,

στρατηγός Μιχαήλ Αλεξέγιεφ,

τοποθέτησε νέους μεράρχους ως

Η εξέγερση του Ιουλίου του

1917 και η σύλληψη των

ηγετών των Μπολσεβίκων

Μετά την κατάργηση της

μοναρχίας, τον Μάρτιο του 1917, ένας

μεγάλος αριθμός Ρώσων πρακτόρων

των Γερμανών εισέρευσε στην Αγία

Πετρούπολη με προέλευση τη

Στοκχόλμη της Σουηδίας, η οποία έγινε

το σημαντικότερο κέντρο της

γερμανικής κατασκοπευτικής

δραστηριότητας. Οι πράκτορες αυτοί

ήλθαν σε επαφή με εκπροσώπους των

Μπολσεβίκων και συγχρόνως έστελναν

λεπτομερείς αναφορές για τις

δραστηριότητες τους στο Βερολίνο,

ενώ χρήματα προερχόμενα από το

γερμανικό υπουργείο των Εξωτερικών

κατατίθεντο σε λογαριασμούς

Μπολσεβίκων στην Τράπεζα της

Σιβηρίας και στη Ρωσοασιατική Τράπεζα

της Αγίας Πετρούπολης. Ενα μεγάλο

μέρος της χρηματοδότησης των

επαναστατικών οργανώσεων και των

κομμάτων τα οποία υπονόμευαν την

Προσωρινή Κυβέρνηση προήλθε από

τη γερμανική κυβέρνηση. Στο μέτωπο,

οι Γερμανοί διοικητές διαμήνυσαν

στους Ρώσους ομολόγους τους πως

επιθυμούσαν να συζητήσουν τους

όρους σύναψης ανακωχής μεταξύ των

αντιμαχομένων. Οι όροι της «έντιμης»

ειρήνης που πρότειναν οι Γερμανοί

περιλάμβαναν την απόσχιση της

Ουκρανίας, της Πολωνίας και των

κρατών της Βαλτικής από τη Ρωσική

αυτοκρατορία, ενώ ως αντάλλαγμα οι

Γερμανοί δεν θα προσπαθούσαν να

επαναφέρουν τη μοναρχία και δεν θα

αναμιγνύονταν στις εσωτερικές

υποθέσεις της Ρωσίας. Οσο

διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις, οι

γερμανικές δυνάμεις δεν θα

αναλάμβαναν καμία επιθετική

δραστηριότητα, συγχρόνως δε η

γερμανική κυβέρνηση θα μεσολαβούσε

στην οθωμανική σχετικά με το

καθεστώς των Στενών των

Δαρδανελλίων και την εξεύρεση Οδομαχίες στους

δρόμους της Πετρούπολης τον

Φεβρουάριο του 1917.

Συνέλευση εργατών σε ρωσικό εργοστάσιο με σκοπό τη στρατολόγηση ανδρών για την Ερυθρά Φρουρά.

ικανοποιητικής λύσης μεταξύ Ρώσων

και Τούρκων που θα αφορούσε την

Κωνσταντινούπολη. Τέλος, η Ρωσία θα

λάμβανε από τη Γερμανία οικονομική

και τεχνική βοήθεια που θα βοηθούσε

στην ανάκαμψη της χώρας.

Η παραίτηση του Πάβελ Μιλιούκωφ

δεν άλλαξε τη στάση της Προσωρινής

Κυβέρνησης αναφορικά με τη συνέχιση

του πολέμου, προς μεγάλη

απογοήτευση των Γερμανών. Οι

περισσότεροι πράκτορες των Γερμανών

στην Αγία Πετρούπολη, όπως ο

Κολύσκο και ο Ελβετός Σοσιαλιστής

Ρόμπερτ Γκριμ, συνελήφθησαν με

εντολές της κυβέρνησης και

απελάθηκαν από τη Ρωσία. Οι

Μενσεβίκοι, οι Σοσιαλεπαναστάτες, οι

ηγέτες των εργατικών σωματείων και

των αγροτικών συνεταιρισμών, ήσαν

υπέρ της συνέχισης του πολέμου.

Ακόμη και η Εκτελεστική Επιτροπή των

Σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης σε

ανακοίνωση της παρότρυνε τους

Ρώσους στρατιώτες να συνεχίσουν να

μάχονται «για να διαφυλάξουν τις

ελευθερίες του λαού που αποκτήθηκαν

με την επανάσταση».

Στις 15 Ιουλίου του 1917, το 1ο

Σύνταγμα Πολυβολητών της Αγίας

Πετρούπολης, το οποίο αποτελείτο

σχεδόν στην πλειοψηφία του από

Μπολσεβίκους και ήταν

στρατωνισμένο σε ένα πρώην

ανάκτορο το οποίο είχε ονομασθεί

«Σπίτι του Λαού», αποφάσισε να

διαδηλώσει ένοπλο στους δρόμους της

πρωτεύουσας με συνθήματα όπως

«όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» και

«άμεσος τερματισμός του πολέμου».

Ο Τρότσκυ και άλλοι Μπολσεβίκοι

ηγέτες προσπάθησαν να μεταπείσουν

τους στρατιώτες του συντάγματος απο

την απόφαση τους αυτή, χωρίς όμως

επιτυχία.

Με τους εξεγερμένους στρατιώτες

ενώθηκαν και 30.000 εργάτες των

εργοστασίων Πουτίλωφ οι οποίοι

διαδήλωσαν στους δρόμους της

πρωτεύουσας το μεσημέρι της ίδιας

ημέρας. Το 6ράδυ, οι διαδηλωτές

διαλύθηκαν και επέστρεψαν στους

στρατώνες και τα εργοστάσια τους. Αν

και ο Τρότσκυ ισχυρίσθηκε αργότερα

πως οι Μπολσεβίκοι δεν ενήργησαν

βάσει σχεδίου για την ανατροπή της

κυβέρνησης και πως οι διαδηλώσεις

αυτές είχαν τύχει της επίσημης

αποδοκιμασίας του κόμματος, το

γεγονός παραμένει πως η ηγεσία των

Μπολσεβίκων ήταν πλήρως ενήμερη

για τις ενέργειες αυτές, τις οποίες

επικρότησε ανεπίσημα, ενώ ανάμεσα

στους εργάτες είχαν θεαθεί, από

όργανα της αστυνομίας, Μπολσεβίκοι

οργανωτές να διανέμουν όπλα. Το

βράδυ της 16ης Ιουλίου, η πλειοψηφία

των ηγετών των Μπολσεβίκων

αποφάσισε να υποστηρίξει την

εξέγερση.

Το πρωί της 17ης Ιουλίου, 6.000

ναύτες από τη βάση της Κροστάνδης

αποβιβάσθηκαν σε αποβάθρες του

ποταμού Νέβα, ενώ εκατοντάδες

στρατιώτες και εργάτες βάδισαν προς

το Ανάκτορο της Ταυρίδας, την έδρα

της Προσωρινής Κυβέρνησης. Την

κρίσιμη αυτή στιγμή, ουδείς ηγέτης

των Μπολσεβίκων εμφανίσθηκε για να

τεθεί επικεφαλής αυτού του

εξεγερμένου πλήθους. Ο ηγέτης των

Μενσεβίκων Φιοντόρ Ιλιτς Γκούρβιτς

(ο οποίος έφερε το επαναστατικό

ψευδώνυμο Νταν) κατόρθωσε να

πείσει τους επαναστατημένους

στρατιώτες του 176ου Συντάγματος

πως είχαν καθήκον να διαφυλάξουν

την έδρα τις Προσωρινής Κυβέρνησης

από «αντεπαναστατικά στοιχεία». Το

πλήθος των εξεγερμένων

αντιμετωπίσθηκε με πυροβολισμούς

από τους στρατιώτες του 176ου

Συντάγματος. Τα θύματα μεταξύ των

διαδηλωτών ανήλθαν σε 400 νεκρούς

και η διαδήλωση διαλύθηκε.

Εξοργισμένοι οι ηγέτες των

Μενσεβίκων και των

Σοσιαλεπαναστατών, θεώρησαν το

κόμμα των Μπολσεβίκων υπεύθυνο για

την αιματοχυσία. Το βράδυ της ίδιας

ημέρας, η Προσωρινή Κυβέρνηση

έδωσε στη δημοσιότητα στοιχεία τα

οποία αποδείκνυαν πως ο Λένιν είχε

επαφές και χρηματοδοτείτο από τη

γερμανική κυβέρνηση και πως η

εξέγερση είχε οργανωθεί με τη

βοήθεια Γερμανών πρακτόρων. Το πρωί

της 18ης Ιουλίου, ένοπλοι Κοζάκοι,

πιστοί στην κυβέρνηση, εισέβαλαν στα

γραφεία της εφημερίδας «Πράβδα» και

κατέστρεψαν ολοσχερώς τα πιεστήρια,

τα έπιπλα και τα γραφεία, ενώ ένα

άλλο απόσπασμα Κοζάκων το οποίο

μετέφερε ένα ένταλμα σύλληψης που

είχε εκδοθεί από την κυβέρνηση,

μετέβη στην έδρα των Μπολσεβίκων

στο ανάκτορο της Κεσίνσκαγια (μιας

πρώην χορεύτριας μπαλέτου και

ευνοούμενης του τσάρου) και

συνέλαβε τους Λένιν, Τρότσκυ,

Κάμενεφ, Ζηνόβιεφ και Στάλιν (9). Τα

Ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Αλεξάντερ Κερένσκυ (δεξιά στη φωτογραφία) εικονίζεται με τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου στρατηγό Μιχαήλ Αλεξέγιεφ.

όσα ακολούθησαν, αν όντως είχαν

συμβεί, θα μπορούσαν να

διαφοροποιήσουν εντελώς την πορεία

της ρωσικής ιστορίας, αποστρέφοντας

την εκδήλωση της Οκτωβριανής

Επανάστασης.

Η αποφασιστικότητα της

Προσωρινής Κυβέρνησης στην

καταστολή της εξέγερσης του Ιουλίου

εξασφάλισε την επιβίωση του

κοινοβουλευτισμού και της ευημερίας

στη Ρωσία.

ι Λένιν και

Ζηνόβιεφ

συνέχισαν το

συγγραφικό τους

έργο στη Ζυρίχη,

όπου και πέθαναν

εξόριστ

Ο απόηχος μιας

αποτυχημένης εξέγερσης Η δίκη των ηγετών των

Μπολσεβίκων ήταν συνοπτική.

Δικάσθηκαν με την κατηγορία της

προδοσίας και της συνεργασίας με

τους Γερμανούς και καταδικάσθηκαν

σε ισόβια εξορία από τη Ρωσία. Αν και

πολλοί ζητούσαν τη θανατική καταδίκη

των ενόχων, στην κυβέρνηση

επικράτησε πνεύμα νηφαλιότητας και

οι καταδικασμένοι μεταφέρθηκαν με

τραίνο στα ρωσοφιλανδικά σύνορα,

όπου τους επιτράπηκε να εξέλθουν

από τη χώρα.

Η Γερμανία ηττήθηκε στον πόλεμο

και η Ρωσία, αν και απώλεσε την

Πολωνία και τα κράτη της Βαλτικής τα

οποία έγιναν ανεξάρτητα, απέκτησε

τον έλεγχο των Στενών των

Δαρδανελλίων και της

Κωνσταντινούπολης μετά την ήττα της

Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Παράλληλα, υπό την πρωθυπουργία

του Αλέξανδρου Κερένσκυ, γνώρισε

σημαντική οικονομική και κοινωνική

ανάπτυξη.

Οι Λένιν και Ζηνόβιεφ συνέχισαν το

συγγραφικό τους έργο στη Ζυρίχη,

όπου και πέθαναν εξόριστοι. Ο Στάλιν

δημιούργησε μεγάλη κτηνοτροφική

μονάδα στην Ελβετία, ενώ ο Κάμενεφ

διακρίθηκε ως δημοσιογράφος σε μια

σοσιαλιστική εφημερίδα στο Παρίσι.

Τέλος, ο Τρότσκυ, μετά από

πολύχρονες περιπλανήσεις, κατέληξε

στο Μεξικό, όπου άνοιξε ένα μεγάλο

ταξιδιωτικό γραφείο, το οποίο

οργάνωνε εκδρομές εύπορων

Αμερικανών σε όλα τα μέρη της

Λατινικής Αμερικής (10).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. Στην πραγματικότητα, η Προσωρινή

Κυβέρνηση ολιγώρησε στην εφαρμογή των

μέτρων εθνικοποίησης της αγροτικής γης

και βελτίωσης της &έσης των αγροτών, με

αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος της

αγροτικής τάξης να διάκειται ουδέτερα ή

εχθρικά προς αυτήν: βλ, Bruce Lincoln, Red

Victory, a History of the Russian Civil War, Da

Capo Press, Ν. Υόρκη 1999.

2. Στην πραγματικότητα, με εντολή της

Προσωρινής Κυβέρνησης, η αυτοκρατορική

οικογένεια μεταφέρθηκε στο Τομπόλσκ,

μετά την άρνηση των Βρετανών να

παραχωρήσουν άσυλο στον έκπτωτο

μονάρχη. Οταν οι Μπολσεβίκοι ανέλαβαν

την εξουσία, ο Νικόλαος Β'και η οικογένεια

του μεταφέρθηκαν υπό αυστηρή φρούρηση

στο Αικατερίνενμπουργκ της Σιβηρίας, όπου

και τελικά δολοφονήθηκαν: βλ. Εντβαρντ

Ρατζίνσκυ, Ο τελευταίος τσάρος, εκδόσεις

Μπελ, Αθήνα 2002.

3. Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής

Επανάστασης, το 1789, ο φανατικός

Ιακωβίνος Ιωακείμ Μαρά, εκδότης της

εφημερίδας «Φίλος του Λαού» (L'ami du

Peuple), προπαγάνδιζε την καρατόμηση της

βασιλικής οικογένειας ως λύση για την

εξάλειψη του «κακού που είχε ταλανίσει επί

αιώνες τη Γαλλία».

4. Οι κουλάκοι αντιμετωπίσθηκαν με

εχθρότητα από τους Μπολσεβίκους και

υπέστησαν συστηματική εξόντωση από τον

Στάλιν κατά τη δεκαετία του 1930. Βλ. Bruce

Lincoln.

5. Στην πραγματικότητα, οι ρωσικές

βιομηχανίες και οι τράπεζες παρέμειναν

υπό κρατικό έλεγχο μέχρι το 1989, οπότε

κατέρρευσε ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» στη

Ρωσία.

6. Στην πραγματικότητα, οι Μπολσεβίκοι

ηγέτες δεν παρακολουθούντο από την

αστυνομία της Προσωρινής Κυβέρνησης.

Αντίθετα, οι Μπολσεβίκοι, μετά την

ανάληψη της εξουσίας στη Ρωσία,

παρακολουθούσαν τους πάντες μέσω της

NKVD. Βλ. Bruce Lincoln, Red Victory...

7. Οι μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα για

την αποκατάσταση της πει&αρχίας τις

οποίες εγκαινίασε ο στρατηγός Αλεξέγιεφ

9α απέδιδαν εάν δεν πραγματοποιείτο η

μεγάλη ρωσική επίθεση του Θέρους του

1917, η οποία συνετέλεσε στην εκ νέου

αποδιοργάνωση του ρωσικού στρατού. Βλ.

Alan Moorhead, The Russian Revolution,

Bantam Books, Ν. Υόρκη 1959.

8. Η ρωσική επίθεση τελικά απέτυχε λόγω

της σφοδρής γερμανικής αντεπίθεσης και

της απειθαρχίας την οποία επέδειξαν

ορισμένες ρωσικές μονάδες στο μέτωπο. Το

γεγονός ομολογεί και ο ίδιος ο Κερένσκυ

στο βιβλίο του, Η ρωσική επανάσταση όπως

την έζησα, εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα 1970.

9. Σύμφωνα με τον Κερένσκυ, οι Λένιν και

Ζηνόβιεφ προειδοποιήθηκαν για την

επικείμενη σύλληψη τους από στρατιώτες

της Προσωρινής Κυβέρνησης και από τον

Μποντς-Μπρουέβιτς, ηγετικό στέλεχος

των Σοσιαλεπαναστατών. Οι δύο άνδρες

κατόρθωσαν να διαφύγουν μεταμφιεσμένοι

στη Φινλανδία. Οι Κάμενεφ και Τρότσκυ

συνελήφθησαν και παρέμειναν επί αρκετό

διάστημα στις φυλακές της Αγίας

Πετρούπολης. Ο Στάλιν κατόρθωσε να

διαφύγει τη σύλληψη και εμφανίσθηκε στο

προσκήνιο τον Οκτώβριο του 1917, λίγο

πριν από την εκδήλωση του

πραξικοπήματος των Μπολσεβίκων.

10. Ο Τρότσκυ κατέφυγε εξόριστος στο

Μεξικό και δολοφονήθηκε το 1940 από τον

Ραμόν Μερκαντέρ, πράκτορα του Στάλιν.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Alan Moorhead: THE RUSSIAN REVOLUTION,

Bantam Books, Ν. Υόρκη, 1959.

(2) Bruce Lincoln: RED VICTORY, A HISTORY OF

THE RUSSIAN CIVIL WAR, Da Capo Press,

Ν. Υόρκη 1999.

(3) Αλέξανδρος Κερένσκυ: Η ΡΩΣΙΚΗ

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΟΠΩΣ ΤΗΝ ΕΖΗΣΑ, εκδόσεις

Πάπυρος, Αθήνα 1970.

(4) Εντβαρντ Ρατζίνσκυ: Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ

ΤΣΑΡΟΣ, εκδόσεις Μπελ, Αθήνα, 2002.

(5) Andrei Simonovitch Robertski: LENIN IS

ASSASSINATED AT THE FINLAND STATION στο

έργο WHAT MIGHT HAVE BEEN (LEADING

HISTORIANS ON TWELVE « WHAT IFS» OF

HISTORY), Phoenix Books, Ν. Υόρκη 2005.

Στρατιώτες της 23ης

Ταξιαρχίας

Πυροβολικού

φωτογραφίζονται σε

ένα σιδηροδρομικό

σταθμό στη λίμνη

Βαϊκάλη κατά τη

διάρκεια της πορείας

τους προς το μέτωπο.

Η αισιοδοξία που είναι

αποτυπωμένη στα

πρόσωπα τους

εξανεμίστηκε από τις

πρώτες κιόλας

συγκρούσεις με τους

Γερμανούς και τους

Αυστριακούς.

To καλοκαίρι του 1941, η Βέρμαχτ εισέβαλε αιφνιδιαστικά στη Σοβιετική Ενωση,

υποχρεώνοντας τους Σοβιετικούς να υποχωρήσουν πολλά χιλιόμετρα ανατολικά, αφού δεν

μπορούσαν να αντισταθούν στον κεραυνοβόλο πόλεμο των Γερμανών. Ωστόσο, εκείνοι απέτυχαν

να καταλάβουν τη Μόσχα και την άνοιξη του 1942 δεν ήταν πλέον σε θέση να αναλάβουν

επιθετικές επιχειρήσεις σε όλο το μήκος του διευρυμένου Ανατολικού μετώπου. Ηταν σαφές πως

η Βέρμαχτ έπρεπε να στραφεί σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, ώστε να πλήξει αποτελεσματικά

τον Κόκκινο Στρατό και να αποφύγει έτσι έναν αγώνα φθοράς με τη Σοβιετική Ενωση, η οποία

διέθετε ισχυρή βιομηχανία. Μπορεί οι Σοβιετικοί να είχαν υποστεί πολλές ήττες και εδαφικές

απώλειες, είχαν όμως περισώσει εκατοντάδες εργοστάσια τα οποία είχαν μεταφέρει με το

προσωπικό τους ανατολικά από τα Ουράλια Ορη. Επιπλέον, οι Δυτικοί Σύμμαχοι εφοδίαζαν

όσο μπορούσαν τους Σοβιετικούς, αλλά, παρά την ανθεκτικότητα του Κόκκινου Στρατού και της

σοβιετικής βιομηχανίας στην ορμή της Βέρμαχτ, υπήρχε ένας κρίσιμος παράγοντας που θα

μπορούσε να γείρει την πλάστιγγα του πολέμου στο Ανατολικό μέτωπο: τα πετρέλαια τον

Καύκασου που έθεταν σε κίνηση τα εργοστάσια και τον Κόκκινο Στρατό.

Η μεταφορά πετρελαίου στα

Ουράλια Ορη γινόταν από

συγκεκριμένες διαδρομές,

όπως ήταν η σιδηροδρομική γραμμή

του Ροστώθ, μια άλλη επί του άξονα

Τιχορέτσκ-Στάλινγκραντ και, ακόμη, ο

ποταμός Βόλγας, που επέτρεπε στις

σοβιετικές φορτηγίδες να αποπλέουν

από το Μπακού της Κασπίας Θάλασσας

και να φθάνουν έως τη Μόσχα. Ετσι, ο

Χίτλερ και το Γενικό Επιτελείο

αποφάσισαν να στραφούν στον νότο,

με σκοπό να καταλάβουν το Ροστώβ και

το Γκρόζνυ στην οροσειρά του

Καυκάσου, ώστε να διακοπεί ο

ανεφοδιασμός των Σοβιετικών από τον

Βόλγα και μέσω των σιδηροδρόμων

τους. Εάν οι Γερμανοί κατόρθωναν να

στερήσουν από τη σοβιετική

βιομηχανία τα υπερπολύτιμα πετρέλαια

του Καυκάσου, ουσιαστικά θα τελείωνε

και ο πόλεμος στο Ανατολικό μέτωπο.

Ετσι, στις 28 Μαρτίου 1942, ο

αρχηγός του Γερμανικού Γενικού

Επιτελείου, Φραντς Χάλντερ, υπέβαλε

στον Χίτλερ προς έγκριση τις

επιχειρησιακές του ιδέες, που

αφορούσαν την εξόρμηση της Βέρμαχτ

και των συμμάχων της προς τον

Καύκασο. Στην επιχείρηση, η οποία

ονομάσθηκε «Braunschweig», θα

συμμετείχαν δύο Ομάδες Στρατιών(«Α»

και «Β»), οι οποίες θα επιτίθεντο στα

τέλη Μαΐου, με πρωταρχικό σκοπό την

κατάληψη της βιομηχανικής πόλης

Στάλινγκραντ και του Κουμπάν,

στρεφόμενες έπειτα προς τις επαρχίες

του Καυκάσου, μέχρι το Γκρόζνυ και το

Μπακού. Η 6η Στρατιά, που αποτελείτο

από 18 μεραρχίες με διοικητή τον

στρατηγό Φρήντριχ Πάουλους, θα

αναλάμβανε την κύρια επίθεση της

Ομάδας Στρατιών «Β», εφορμώντας

Στην αριστερή σελίδα Γερμανοί

στρατιώτες προχωρούν ενθουσιασμένοι

προς τις στέπες της Ασίας. Αν νικούσαν

στο Στάλινγκραντ, το χαμόγελο 9α

παρέμενε στα χείλη τους ως το τέλος του

πολέμου.

προς το Καλάτς, το Κοτελνίκοβο και

Στάλινγκραντ. Η συγκεκριμένη στρατιά

είχε στο ενεργητικό της μόνο νίκες,

καθώς είχε συμμετάσχει στις

νικηφόρες εκστρατείες της Πολωνίας

και του Βελγίου, ενώ είχε συντρίψει τον

Κόκκινο Στρατό στο Κίεβο και το

Χάρκοβο. Ο Χίτλερ είχε απόλυτη

εμπιστοσύνη στον Πάουλους και στην

6η Στρατιά, περιμένοντας νέες

σημαντικές επιτυχίες στο Ανατολικό

μέτωπο, που ίσως θα έκριναν και τον

πόλεμο! Το καλοκαίρι του 1942, αφού οι

Γερμανοί απέκρουσαν μια σοβιετική

επίθεση με στόχο το Χάρκοβο, είχε

έλθει η σειρά τους να ξεκινήσουν τη

μεγάλη κλίμακας επιθετική επιχείρηση

«Braunschweig».

Στην αντίπερα όχθη, ο Στάλιν ήταν

πεπεισμένος πως οι Γερμανοί θα

στρέφονταν ξανά προς τη Μόσχα. Ετσι,

συγκράτησε το μεγαλύτερο μέρος του

Κόκκινου Στρατού για την υπεράσπιση

της σοβιετικής πρωτεύουσας. Την

περίοδο της γερμανικής επίθεσης στον

νότο, το καλοκαίρι του 1942, οι

λιγοστές σοβιετικές δυνάμεις

κατόρθωσαν να υποχωρήσουν

επιτυχώς, αποφεύγοντας την

περικύκλωση από τη Βέρμαχτ. Ωστόσο,

Χαρακτηριστική

σκηνή οδομαχιών στο

Στάλινγκραντ.

To γερμανικό σχέδιο κατάληψης του

Στάλινγκραντ και του Κουμπάν.

η 4η Στρατιά Πάντσερ του Χοτ

κατέλαβε το Κοτελνίκοβο, 150

χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του

Στάλινγκραντ, επιτρέποντας στην 6η

Στρατιά να εγκλωβίσει περίπου 50.000

υποχωρούντες Σοβιετικούς και 1.000

τεθωρακισμένα. Στις 28 Ιουλίου, το

Ροστώβ καταλήφθηκε από την Ομάδα

Στρατιών «Α» και πλέον ο δρόμος για

το Καύκασο και τα πετρέλαια ήταν

ανοικτός. Σύντομα οι Γερμανοί έθεσαν

υπό το έλεγχο τους τις πόλεις Μαϊκόπ

(πετρελαιοπαραγωγικό κέντρο του

Κουμπάν) και Γκεοργκίεφσκ, ενώ στις

αρχές Αυγούστου βρίσκονταν κοντά

στις κορυφές του Καυκάσου,

συγκεκριμένα στο Κρασνοντάρ και το

Βοροσίλωφσκ. Τελικά, η προέλαση τους

σταμάτησε στο Μοζντόκ, καθώς η

σοβιετική αντίσταση ήταν ισχυρή στο

σημείο εκείνο και πλέον το κέντρο

βάρους της γερμανικής επίθεσης

μετατοπίσθηκε προς το Στάλινγκραντ.

Εκεί, οι Σοβιετικοί της 62ης Στρατιάς

υποχωρούσαν προς την πόλη, αλλά δεν

είχαν αποφύγει οριστικά τον κίνδυνο

της περικύκλωσης. Τότε, ο Στάλιν

συνειδητοποίησε την κρισιμότητα της

κατάστασης, καθώς η Σοβιετική Ενωση

κινδύνευε να χωρισθεί στα δυο και να

χάσει τις πολύτιμες πετρελαιοπηγές

της. Η 62η Στρατιά, αποδεκατισμένη και

με ελλιπή εξοπλισμό, υπό τη διοίκηση

του ικανού στρατηγού Αντρέι

Γιερεμένκο, δεν είχε όμως άλλη

επιλογή από το να υποχωρήσει προς το

Στάλινγκραντ και να οργανώσει εκεί μια

ισχυρή γραμμή άμυνας.

Στο μεταξύ, στο Στάλινγκραντ

ολόκληρος ο πληθυσμός συμμετείχε

στην προετοιμασία της άμυνας της

πόλης, καθώς περίπου 200.000 κάτοικοι

χρησιμοποιήθηκαν για την εκσκαφή

ορυγμάτων, όπως και για την

τοποθέτηση ναρκών. Για τον Στάλιν, η

πόλη έπρεπε να κρατηθεί όχι μόνο για

λόγους γοήτρου (καθώς έφερε το

όνομα του), αλλά και για στρατηγικούς

λόγους. Συγκεκριμένα, αποτελούσε την

τρίτη βιομηχανική πόλη της Σοβιετικής

Ενωσης όπου παραγόταν το 25% των

τεθωρακισμένων του Κόκκινου

Στρατού. Ενδεχόμενη απώλεια του

Στάλινγκραντ θα επέτρεπε στη

Βέρμαχτ να «κόψει» στα δύο τη

Σοβιετική Ενωση. Η διαταγή του Στάλιν

ήταν χαρακτηριστική: «Ούτε ένα βήμα

πίσω. Ο Βόλγας έχει μόνο μια όχθη. Αν

το Στάλινγκραντ πέσει, θα χάσουμε την

κυριότερη υδάτινη αρτηρία μας και

σύντομα τις πετρελαιοπηγές μας». Οι

αποδεκατισμένοι σχηματισμοί της 62ης

Στρατιάς θα αναλάμβαναν τον δύσκολο

ρόλο της υπεράσπισης μιας πόλης που

θα έκρινε τη μοίρα όχι μόνο ενός

ολόκληρου έθνους, αλλά και ολόκληρο

τον πόλεμο!

Γερμανική επικράτηση στο Στάλινγκραντ

Στις 22 Αυγούστου 1942, οι Γερμανοί

άρχισαν την προέλαση τους προς τον

Βόλγα και την πόλη. Την επομένη, μια

σφοδρή αεροπορική επιδρομή

προκάλεσε τρομακτικές καταστροφές

στο Στάλινγκραντ, στοιχίζοντας τη ζωή

περίπου 40.000 ατόμων. Εν τω μεταξύ, η

επίθεση της 4ης Στρατιάς Πάντσερ του

Χοτ από τον νότο συνάντησε την

απρόσμενη αντίσταση της 64ης

σοβιετικής Στρατιάς, που βρισκόταν 30

χιλιόμετρα νότια του Στάλινγκραντ.

Στις 30 Αυγούστου, τα πάντσερ

διέσπασαν τελικά την εξωτερική άμυνα

του Στάλινγκραντ, απειλώντας πλέον

να αποκόψουν την 64η σοβιετική

Στρατιά από την 62η η οποία βρισκόταν

δυτικά του Στάλινγκραντ και βόρεια

της 64ης. Η σιδηροδρομική γραμμή

Στάλινγκραντ-Καρπόκα βρισκόταν υπό

γερμανικό έλεγχο, ενώ ο Πάουλους,

βλέποντας την επιτυχία του Χοτ,

τήρησε το χρονοδιάγραμμα του,

συνεχίζοντας κι εκείνος τις επιθετικές

επιχειρήσεις με το XIV Σώμα Πάντσερ.

Συγκεκριμένα, η εμπροσθοφυλακή του

XIV Σώματος, η 16η Μεραρχία Πάντσερ

του Χούμπε, προσπάθησε να

προσεγγίσει τη δυτική όχθη του Βόλγα,

εκμεταλλευόμενη την κατάρρευση της

σοβιετικής άμυνας στον νότιο τομέα

του Στάλινγκραντ. Εξάλλου, οι

Σοβιετικοί μαχητές γνώρισαν μια ακόμη

καθοριστική ήττα, δυτικά του Βόλγα.

Ετσι, ο Γιερεμένκο δεν ήταν πλέον σε

θέση να οργανώσει την άμυνα της

πόλης, από τη στιγμή που οι περίπου

Γερμανικό πεζικό, το οποίο μεταφέρει όλμους, προωθείται στα ερείπια του Στάλινγκραντ.

Ο Γ ε ρ μ α ν ό ς

στρατηγός Χέρμαν

Χοτ διοικούσε την 4η

Στρατιά Πάντσερ.

Στις 30 Αυγούστου,

αιφνιδίασε τους

Σοβιετικούς

διασπώντας την

εξωτερική γραμμή

άμυνας τους στο

Στάλινγκραντ. Ο Χοτ

απειλούσε να

διαχωρίσει τελείως

τις 62η και 64η

σοβιετικές στρατιές.

Τον Αύγουστο του

1942, οι Γερμανοί

κατόρθωσαν, μέσα σε

δέκα ημέρες, να

συμπιέσουν έως τα

περίχωρα του

Στάλινγκραντ τις τρεις

σοβιετικές στρατιές,

οι οποίες αμύνονταν

μεταξύ του Ντον και

του Βόλγα.

40.000 δ ι α θ έ σ ι μ ο ι ά ν δ ρ ε ς της 62ης

Σ τ ρ α τ ι ά ς , κ υ κ λ ω μ έ ν ο ι π λ έ ο ν , δ ε ν ή τ α ν

σ ε θ έ σ η ν α σ υ μ π τ υ χ θ ο ύ ν μ έ σ α σ τ η ν

ή δ η κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν η α π ό τις

α ε ρ ο π ο ρ ι κ έ ς ε π ι δ ρ ο μ έ ς π ό λ η . Ο Χ ο τ

σ υ ν έ χ ι ζ ε ν ι κ η φ ό ρ α τ η ν π ρ ο έ λ α σ η τ ο υ ,

π ι έ ζ ο ν τ α ς σ υ ν ε χ ώ ς τ η ν 64η Σ τ ρ α τ ι ά τ ο υ

σ τ ρ α τ η γ ο ύ Β α σ ί λ ι Ι β ά ν ο β ι τ ς Τ σ ο υ ί κ ω φ .

Ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς είχε σ τ η δ ι ά θ ε σ η τ ο υ

π ε ρ ί π ο υ 60.000 ά ν δ ρ ε ς , λ ι γ ο σ τ ά ά ρ μ α τ α

και 700 π υ ρ ο β ό λ α , ω σ τ ό σ ο ,

δ ι α π ι σ τ ώ ν ο ν τ α ς τ η ν τ ύ χ η τ ω ν

σ υ μ π α τ ρ ι ω τ ώ ν τ ο υ στη δ υ τ ι κ ή ό χ θ η τ ο υ

Β ό λ γ α και τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο κ ύ κ λ ω σ η ς τ ο υ

α π ό τ η ν 6 η Σ τ ρ α τ ι ά τ ο υ Π ά ο υ λ ο υ ς , δ ε ν

είχε π λ έ ο ν ά λ λ η ε π ι λ ο γ ή α π ό τ ο ν α

υ π ο χ ω ρ ή σ ε ι , α φ ή ν ο ν τ α ς ο ρ ι σ τ ι κ ά τ η ν

π ό λ η τ ο υ Σ τ ά λ ι ν σ τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ω ν

Γ ε ρ μ α ν ώ ν ! Η ε π ί θ ε σ η τ ο υ Χ ο τ α π ό τ ο ν

ν ό τ ο και, τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , η ε π ί θ ε σ η τ ο υ

Χ ο ύ μ π ε ( π ο υ κ α τ ό ρ θ ω σ ε ν α κ α τ α λ ά β ε ι

ό λ η τ η ν ό χ θ η δ υ τ ι κ ά τ ο υ Β ό λ γ α ) , ε ίχε

ω ς α π ο τ έ λ ε σ μ α στις α ρ χ έ ς

Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ τ ο Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ ν α

κ α τ α λ η φ θ ε ί α π ό τ η Β έ ρ μ α χ τ !

Μ ε 6 ά σ η α υ τ ή τ η ν ε ξ έ λ ι σ η (για τ η ν

ο π ο ί α , ό μ ω ς , γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε ότ ι π ο τ έ δ ε ν

σ υ ν έ β η ) ο ι Γερμανοί μ π ο ρ ο ύ σ α ν π λ έ ο ν

ν α ρ ί ξ ο υ ν ό λ ο τ ο β ά ρ ο ς της ε π ί θ ε σ η ς

τ ο υ ς π ρ ο ς τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο , μ ε κ ύ ρ ι α

κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ ο Γ κ ρ ό ζ ν υ , τ ο Μ π α κ ο ύ

α λ λ ά και τ ο Α σ τ ρ α χ ά ν στις ό χ θ ε ς τ η ς

Κ α σ π ί α ς . Α λ λ ω σ τ ε , ο Χ ί τ λ ε ρ ε ίχε

δ ι α τ ά ξ ε ι τ ο ν Π ά ο υ λ ο υ ς μ ε τ ά τ η ν

κ α τ ά λ η ψ η τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ ν α σ τ ε ί λ ε ι

τ α χ υ κ ί ν η τ α α π ο σ π ά σ μ α τ α σ τ ο

Α σ τ ρ α χ ά ν , ώ σ τ ε ν α θ έ σ ε ι σ τ α δ ι α κ ά υ π ό

γ ε ρ μ α ν ι κ ό έ λ ε γ χ ο ό λ η τ η δ υ τ ι κ ή α κ τ ή

της Κ α σ π ί α ς Θ ά λ α σ σ α ς . Η κ α τ ά σ τ α σ η

ή τ α ν π λ έ ο ν τ ρ α γ ι κ ή γ ι α τ ο υ ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς , κ α θ ώ ς δ ε ν μ π ό ρ ε σ α ν ν α

α ν τ ι σ τ α θ ο ύ ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω σ τ ο Μ ό ζ ν τ ο κ ,

ε ν ώ έ χ α σ α ν και τ ο Ν ο β ο ρ ο σ ί σ κ ,

σ η μ α ν τ ι κ ό λ ι μ ά ν ι τ η ς Μ α ύ ρ η ς

Θ ά λ α σ σ α ς . Π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς , ο ι

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί ε ί χ α ν χ ά σ ε ι τ α κ ύ ρ ι α λ ι μ ά ν ι α

της Ο δ η σ σ ο ύ και της Σ ε β α σ τ ο ύ π ο λ η ς

δ ι α τ η ρ ώ ν τ α ς υ π ό τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ ς τ α

δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τ α λ ι μ ά ν ι α τ ο υ Β α τ ο ύ μ και

τ ο υ Πότι, π ο υ δ ε ν θ ε ω ρ ο ύ ν τ ο

ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ν α υ τ ι κ έ ς β ά σ ε ι ς .

Ο σ ο β ι ε τ ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς της Μ α ύ ρ η ς

Θ ά λ α σ σ α ς α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε τ ο δ υ σ χ ε ρ έ ς

δ ί λ η μ μ α ν α α υ τ ο β υ θ ι σ θ ε ί ή ν α

π α ρ ο π λ ι σ θ ε ί σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α . Ε π ι π λ έ ο ν , ο ι

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ α ν π ρ ο β λ ή μ α τ α

σ υ γ κ ο ι ν ω ν ι ώ ν κ α θ ώ ς , μ ε τ ά τ η ν α π ώ λ ε ι α

τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , ο ι κ υ ρ ι ό τ ε ρ ε ς

γ ρ α μ μ έ ς α ν ε φ ο δ ι α σ μ ο ύ τ ο υ ς α π ό

β ο ρ ρ ά ε ί χ α ν α π ο κ ο π ε ί . Μ ό ν ο α π ό τ ο

Κ ρ α σ ν ο β ό ν τ σ κ , σ τ η ν α π έ ν α ν τ ι ό χ θ η της

Κ α σ π ί α ς Θ ά λ α σ σ α ς , μ π ο ρ ο ύ σ α ν ο ι

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί ν α ε ν ι σ χ ύ σ ο υ ν σ τ α

σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ μ ε ε φ ό δ ι α

δ ι α θ α λ ά σ σ η ς . Ο λ α α υ τ ά ό μ ω ς ή τ α ν

μ ά τ α ι α , κ α θ ώ ς τ μ ή μ α τ α της 6 η ς

Σ τ ρ α τ ι ά ς κ α τ έ λ α β α ν τ ο Α σ τ ρ α χ ά ν και,

π α ρ ά λ λ η λ α μ ε τ η δ ρ ά σ η της Ο μ ά δ α ς

Σ τ ρ α τ ι ώ ν «Α», σ υ ν έ χ ι ζ α ν τ η ν π ρ ο έ λ α σ η

τ ο υ ς π ρ ο ς τ α π ε τ ρ έ λ α ι α της Κ α σ π ί α ς ,

τις ο ρ ε ι ν έ ς δ ι α β ά σ ε ι ς , τ ο Γκρόζνυ και

τ η ν ό τ ι α α κ τ ή τ ο υ Ε υ ξ ε ί ν ο υ Π ό ν τ ο υ .

Υ π ή ρ χ ε , ό μ ω ς , κα ι ά λ λ ο ς έ ν α ς

σ η μ α ν τ ι κ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς π ο υ μ π ο ρ ο ύ σ ε

ν α ε π ι φ έ ρ ε ι μ ι α ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή και

σ ύ ν τ ο μ η κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η της σ ο β ι ε τ ι κ ή ς

ά μ υ ν α ς σ τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο . Η Τ ο υ ρ κ ί α , η

ο π ο ί α είχε σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι 2 6 μ ε ρ α ρ χ ί ε ς

σ τ η ν ά λ λ η ά κ ρ η της Υ π ε ρ κ α υ κ α σ ί α ς ,

ή τ α ν έ τ ο ι μ η ν α ε ι σ έ λ θ ε ι σ τ ο ν π ό λ ε μ ο

σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς .

Μ έ χ ρ ι ε κ ε ί ν ο το δ ι ά σ τ η μ α , η

Τ ο υ ρ κ ί α π α ρ έ μ ε ν ε α ν ε ξ ή γ η τ α ο υ δ έ τ ε ρ η

και η ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή της π ο λ ι τ ι κ ή ε μ φ α ν ώ ς

α π ρ ό β λ ε π τ η , κ α θ ώ ς π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε ν α

δ ι α τ η ρ ε ί κ α λ έ ς σ χ έ σ ε ι ς τ ό σ ο μ ε τ η

Γ ε ρ μ α ν ί α , ό σ ο και μ ε τ η Μ ε γ ά λ η

Β ρ ε τ α ν ί α . Ω σ τ ό σ ο , η κ υ β έ ρ ν η σ η τ ο υ

Ισμέτ Ι ν ο ν ο ύ έ τ ρ ε φ ε ε μ φ α ν ώ ς

σ υ μ π ά θ ε ι α π ρ ο ς τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς και

τ ο ν α γ ώ ν α τ ο υ ς , ε ν ώ ο Γ ε ρ μ α ν ό ς

π ρ ε σ β ε υ τ ή ς σ τ η ν Α γ κ υ ρ α , ο

π ε ρ ι β ό η τ ο ς α λ λ ά και α μ φ ι λ ε γ ό μ ε ν ο ς

Φ ρ α ν τ ς φ ο ν Π ά π ε ν (Franz von Papen),

ή τ α ν δ ρ α σ τ ή ρ ι ο ς , δ ι α τ η ρ ώ ν τ α ς

σ υ ν ε χ ώ ς ε π α φ έ ς μ ε τ ο ν υ π ο υ ρ γ ό

Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν τ η ς Τ ο υ ρ κ ί α ς , Σ ο υ κ ρ ο ύ

Σ α ρ ά τ σ ο γ λ ο υ (Sukru Saracoglu). Ο φ ο ν

Π ά π ε ν κ α τ ό ρ θ ω σ ε μ ε τις ε ν έ ρ γ ε ι ε ς τ ο υ

να υ π ο γ ρ α φ ε ί σ τ η ν Α γ κ υ ρ α , στις 18

Ι ο υ ν ί ο υ 1 9 4 1 , σ υ ν θ ή κ η α μ ο ι β α ί α ς

Το Στάλινγκραντ

κατεστραμμένο μετά

το τέλος της μάχης.

Γερμανικά

τεθωρακισμένα στα

περίχωρα του

Στάλινγκραντ

(Αύγουστος του 1942).

β ο ή θ ε ι α ς α ν ά μ ε σ α σ τ η Γ ε ρ μ α ν ί α και

τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α . Λ ί γ ο υ ς μ ή ν ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α ,

τ ο ν Ο κ τ ώ β ρ ι ο τ ο υ ί δ ι ο υ έ τ ο υ ς , ο ι δ υ ο

π λ ε υ ρ έ ς υ π έ γ ρ α ψ α ν ν έ α σ υ ν θ ή κ η π ο υ

α φ ο ρ ο ύ σ ε τις ε μ π ο ρ ι κ έ ς σ υ ν α λ λ α γ έ ς

α ν ά μ ε σ α σ τ α δ υ ο κ ρ ά τ η . Σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α ,

η Τ ο υ ρ κ ί α θ α π ρ ο μ ή θ ε υ ε τ η Γ ε ρ μ α ν ί α

μ ε μ ε γ ά λ ε ς π ο σ ό τ η τ ε ς μ ε τ ά λ λ ω ν και

χ ρ ω μ ί ο υ , ε ν ώ ω ς α ν τ ά λ λ α γ μ α θ α

π ρ ο μ η θ ε υ ό τ α ν ό π λ α . Τ ο χ ρ ώ μ ι ο ή τ α ν

σ η μ α ν τ ι κ ό μ έ τ α λ λ ο γ ι α τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς , κ α θ ώ ς σ ε α υ τ ό σ τ η ρ ι ζ ό τ α ν

η π α ρ α γ ω γ ή τ ω ν τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν και

τ ω ν υ π ο β ρ υ χ ί ω ν .

Ο φ ο ν Π ά π ε ν γ ν ώ ρ ι ζ ε π ω ς ο ι

Τ ο ύ ρ κ ο ι π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν σ τ ε ν ά τις

ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς στο Α ν α τ ο λ ι κ ό Μ έ τ ω π ο ,

κ α θ ώ ς δ ι α π ί σ τ ω ν α ν ότι τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο

γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς ν ί κ η ς ε ν α ν τ ί ο ν της μ ι σ η τ ή ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Ε ν ω σ η ς γ ι ν ό τ α ν ο λ ο έ ν α και

π ι θ α ν ό τ ε ρ ο . Σ ύ μ φ ω ν α μ ε μ ι α α ν α φ ο ρ ά

τ ο υ Γ ε ρ μ α ν ο ύ π ρ ε σ β ε υ τ ή , τ ο ν Ι ο ύ λ ι ο

1941 η Τ ο υ ρ κ ί α έ δ ε ι χ ν ε μ ε γ ά λ ο

ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν γ ι α τ ο Α ζ ε ρ μ π α ϊ τ ζ ά ν και γ ι α

ά λ λ ε ς π ε ρ ι ο χ έ ς π ο υ κ α τ ο ι κ ο ύ ν τ ο α π ό

τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ε ί ς π λ η θ υ σ μ ο ύ ς . Μ π ο ρ ε ί τ α

ι δ ε ο λ ο γ ή μ α τ α τ ο υ Π α ν ι σ λ α μ ι σ μ ο ύ κ α ι

τ ο υ Π α ν τ ο υ ρ κ ι σ μ ο ύ / Π α ν τ ο υ ρ α ν ι σ μ ο ύ

ν α ε ίχαν α π ο ρ ρ ι φ θ ε ί α π ό τ ο ν Κ ε μ ά λ ,

κ α θ ώ ς ο τ ε λ ε υ τ α ί ο ς τ α θ ε ω ρ ο ύ σ ε

ι σ τ ο ρ ι κ ά α π ο τ υ χ η μ έ ν α ε γ χ ε ι ρ ή μ α τ α ,

μ ε τ ά τ ο ν θ ά ν α τ ο τ ο υ ό μ ω ς τ ο 1938 και

τ η ν έ ν α ρ ξ η τ ο υ Β ' Π α γ κ ο σ μ ί ο υ

Π ο λ έ μ ο υ , ο Π α ν τ ο υ ρ κ ι σ μ ό ς ε ίχε

α ν α γ ε ν ν η θ ε ί σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α . Η δ υ ν α μ ι κ ή

τ ο υ ή τ α ν μ ε γ ά λ η , κ α θ ώ ς

ο μ ο υ σ ο υ λ μ α ν ι κ ό ς λ α ϊ κ ι σ μ ό ς και ο ι

π ε ρ ι φ ε ρ ε ι α κ έ ς α ν ι σ ό τ η τ ε ς π ο υ

ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α ν σ τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α , δ ε ν

σ υ ν έ β α λ λ α ν σ τ η ν π ρ ο ώ θ η σ η τ ω ν α ρ χ ώ ν

τ ο υ κ ε μ α λ ι σ μ ο ύ , ό π ω ς ο ε θ ν ι κ ι σ μ ό ς , ο

ρ ε π ο υ μ π λ ι κ α ν ι σ μ ό ς , η ε κ κ ο σ μ ί κ ε υ σ η

και ο κ ρ α τ ι κ ι σ μ ό ς . Ο π ω ς είχε σ υ μ β ε ί

κ α τ ά τ ο ν Α ' Π α γ κ ό σ μ ι ο Π ό λ ε μ ο , έτσι κα ι

ε κ ε ί ν ο το δ ι ά σ τ η μ α , η Γ ε ρ μ α ν ί α

υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε τ η ν ι δ ε ο λ ο γ ί α τ ο υ

Π α ν τ ο υ ρ κ ι σ μ ο ύ . Μ ά λ ι σ τ α , τ ο Γ ε ρ μ α ν ι κ ό

Γεν ικό Ε π ι τ ε λ ε ί ο φ ι λ ο ξ ε ν ο ύ σ ε α ρ κ ε τ έ ς

φ ο ρ έ ς σ τ ο Α ν α τ ο λ ι κ ό μ έ τ ω π ο τ ο υ ς

Τ ο ύ ρ κ ο υ ς σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς Α λ ή Φ ο υ ά τ

Ε ρ δ έ ν (AN Fuat Erden) κα ι Εμ ίρ Ε ρ κ ι λ έ τ

(Emir Erkilet), οι ο π ο ί ο ι

π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν α π ό κ ο ν τ ά τ η

γ ε ρ μ α ν ι κ ή π ρ ο έ λ α σ η σ τ η ρ ω σ ι κ ή

ε ν δ ο χ ώ ρ α . Ε ξ ά λ λ ο υ , ο ι σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ι

Τ ο ύ ρ κ ο ι σ τ ρ α τ η γ ο ί δ ή λ ω ν α ν σ υ ν ε χ ώ ς

σ τ ο ν Ι ν ο ν ο ύ π ω ς ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί β ρ ι σ κ ό τ α ν

π ο λ ύ κ ο ν τ ά σ τ η ν τ ε λ ι κ ή ν ί κ η , ε ν ώ στις 8

Α υ γ ο ύ σ τ ο υ 1942, ο Σ α ρ ά τ σ ο γ λ ο υ ε ίχε

δ η λ ώ σ ε ι σ τ ο ν φ ο ν Π ά π ε ν π ω ς ή τ α ν

υ π έ ρ της κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η ς της Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς

Ε ν ω σ η ς . Τέλος, λ ί γ ο υ ς μ ή ν ε ς ν ω ρ ί τ ε ρ α ,

ο Χ ί τ λ ε ρ έ δ ε ι χ ν ε β έ β α ι ο ς γ ι α τ η ν

π ι θ α ν ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή της Τ ο υ ρ κ ί α ς σ τ ο ν

π ό λ ε μ ο , ό π ω ς είχε δ η λ ώ σ ε ι σ τ ο ν

Μ ο υ σ ο λ ί ν ι στ ις 29 Α π ρ ι λ ί ο υ 1942.

Α υ τ ό δ ε ν ά ρ γ η σ ε ν α γ ίνε ι , ό τ α ν

π λ έ ο ν τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α

β ρ ί σ κ ο ν τ α ν σ ε α π ό σ τ α σ η α ν α π ν ο ή ς α π ό

τ α σ ο β ι ε τ ο τ ο υ ρ κ ι κ ά σ ύ ν ο ρ α , στ ις α ρ χ έ ς

τ ο υ χ ε ι μ ώ ν α τ ο υ 1942. Ο Ι ν ο ν ο ύ ,

δ ι α π ι σ τ ώ ν ο ν τ α ς ότι ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , κ ί ν η σ η π ο υ θ α έ δ ι ν ε τ η

π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α τ ω ν κ ι ν ή σ ε ω ν σ τ η

σ ο β ι ε τ ι κ ή π λ ε υ ρ ά . Σ η μ α ν τ ι κ ό ρ ό λ ο σ ε

α υ τ έ ς τις σ ο β ι ε τ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς , έ π α ι ξ ε

τ ο π ε ρ ί φ η μ ο σ ο β ι ε τ ι κ ό κ α τ α σ κ ο π ε υ τ ι κ ό

δ ί κ τ υ ο σ τ η δ υ τ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η , η « Κ ό κ κ ι ν η

Ο ρ χ ή σ τ ρ α » . Σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , σ τ η ν

ο υ δ έ τ ε ρ η Ε λ β ε τ ί α τ ο δ ί κ τ υ ο « Λ ο ύ σ υ »

έ δ ι ν ε σ υ ν ε χ ώ ς π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς γ ι α τ η

δ ι ά τ α ξ η της Β έ ρ μ α χ τ στο Α ν α τ ο λ ι κ ό

μ έ τ ω π ο . Ετσι, ε ν ώ τ ο ν Ι ο ύ λ ι ο τ ο υ 1942 ο

Σ τ ά λ ι ν ε ίχε ε ν η μ ε ρ ω θ ε ί π ω ς ο Χ ί τ λ ε ρ

σ χ ε δ ί α ζ ε τ η ν κ α τ ά λ η ψ η τ ο υ

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , έ δ ω σ ε δ ι α τ α γ ή σ τ ο υ ς

σ τ ρ α τ η γ ο ύ ς τ ο υ ν α σ τ ή σ ο υ ν μ ι α

θ α ν ά σ ι μ η π α γ ί δ α σ τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς

μ έ σ α σ τ η ν π ό λ η π ο υ έ φ ε ρ ε τ ο ό ν ο μ α

τ ο υ . Η σ χ ε τ ι κ ά γ ρ ή γ ο ρ η ό μ ω ς κ α τ ά λ η ψ η

τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ α π ό τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς

ά λ λ α ξ ε τ α σ χ έ δ ι α τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν . Χ ω ρ ί ς

τ α π ε τ ρ έ λ α ι α τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ και μ ε

π ε σ μ έ ν ο η θ ι κ ό , ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί ή τ α ν

π λ έ ο ν α ν α γ κ α σ μ έ ν ο ι ν α δ ι ε ξ ά γ ο υ ν τ ο ν

ύ σ τ α τ ο α γ ώ ν α , έ ν α ν κ α θ α ρ ά α μ υ ν τ ι κ ό

π ό λ ε μ ο π ρ ο ς υ π ε ρ ά σ π ι σ η της Μ ό σ χ α ς

Ο φον Μανστάιν,

ι&ύνων νους της

προέλασης της

Βέρμαχτ προς τον

Καύκασο.

σ ά ρ ω ν α ν τ ο υ ς Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς , δ ε ν ε ίχε

ά λ λ η ε π ι λ ο γ ή α π ό τ ο ν α τ α χ θ ε ί μ ε τ η ν

π α ν ί σ χ υ ρ η Γ ε ρ μ α ν ί α , σ τ ρ ε φ ό μ ε ν ο ς

ε ν α ν τ ί ο ν της Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Ε ν ω σ η ς α λ λ ά

και ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ Ιράκ και

της Σ υ ρ ί α ς π ο υ β ρ ί σ κ ο ν τ α ν υ π ό

β ρ ε τ α ν ι κ ό έ λ ε γ χ ο . Η Τ ο υ ρ κ ί α θ α

μ π ο ρ ο ύ σ ε π λ έ ο ν ν α ε κ π λ η ρ ώ σ ε ι τις

μ ε γ ά λ ε ς φ ι λ ο δ ο ξ ί ε ς τ η ς , ε π ι β ά λ λ ο ν τ α ς

τ η ν έ ν ω σ η τ ω ν τ ο υ ρ κ ο γ ε ν ώ ν

π λ η θ υ σ μ ώ ν της Ε υ ρ α σ ί α ς , ή

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν τ η ν έ ν ω σ η μ ε τ η ν Τ ο υ ρ κ ί α

τ ω ν Τ ο υ ρ κ ο μ ά ν ω ν κ α τ ο ί κ ω ν τ ο υ Ιράν,

της Χ ο ρ α σ μ ί α ς και τ ο υ Αζερμπαϊτζάν. Ο

χ ε ι μ ώ ν α ς τ ο υ 1942 β ρ ή κ ε τ ο υ ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς ν α κ α τ α ρ ρ έ ο υ ν ο ρ ι σ τ ι κ ά

σ τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο , κ α θ ώ ς έ π ρ ε π ε ν α

π ο λ ε μ ή σ ο υ ν σ ε δ ύ ο μ έ τ ω π α , ε ν α ν τ ί ο ν

τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν σ τ ο ν β ο ρ ρ ά κ α ι τ ω ν

Τ ο ύ ρ κ ω ν σ τ ο ν ν ό τ ο . Ο Χ ί τ λ ε ρ π λ έ ο ν

ή τ α ν κ α τ ε ν θ ο υ σ ι α σ μ έ ν ο ς , κ α θ ώ ς

π έ τ υ χ ε τ ο ν α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ό τ ο υ σ κ ο π ό .

Τ ι γ ι ν ό τ α ν ό μ ω ς σ τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς

τ ο μ ε ί ς τ ο υ Α ν α τ ο λ ι κ ο ύ μ ε τ ώ π ο υ ;

Π α ρ ό τ ι ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κ α τ έ λ α β α ν τ ο

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ κα ι ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν

π ε ρ ι ο χ ή τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ , σ τ ο υ π ό λ ο ι π ο

μ έ τ ω π ο , λ ό γ ω τ ο υ χ ε ι μ ώ ν α και τ η ς

μ ε τ α κ ί ν η σ η ς τ ο υ β ά ρ ο υ ς τ ω ν

γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν στο

Κ α ύ κ α σ ο , η κ α τ ά σ τ α σ η π α ρ έ μ ε ν ε

σ τ ά σ ι μ η , μ ε τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ν α

π ε ρ ι ο ρ ί ζ ο ν τ α ι σ ε ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς μ ι κ ρ ή ς

κ λ ί μ α κ α ς , ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ς π λ έ ο ν μ ι α

γ ε ν ι κ ή ε π ί θ ε σ η π ρ ο ς β ο ρ ρ ά τ ο υ

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , μ ε σ τ ό χ ο τ η ν

υ π ε ρ κ έ ρ α σ η τ η ς Μ ό σ χ α ς . Ω σ τ ό σ ο ο ι

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί , α ν κ α ι μ ε κ α τ α ρ ρ α κ ω μ έ ν ο

η θ ι κ ό , ε ίχαν σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ι σ χ υ ρ έ ς

δ υ ν ά μ ε ι ς β ό ρ ε ι α τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ α π ό

τ ο ν Ι ο ύ λ ι ο τ ο υ 1942. Π α ρ ά τ η ν π τ ώ σ η

της π ό λ η ς τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο , δ η λ α δ ή , η

Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ανώτατη Δ ι ο ί κ η σ η ε ίχε

σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι ε κ ε ί σ χ ε δ ό ν τ ο 5 0 % τ ω ν

σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν και

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο υ ς α π ό 500.000 ά ν δ ρ ε ς .

Α ρ χ ι κ ά , τ ο σ χ έ δ ι ο τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν ή τ α ν

ν α σ τ ή σ ο υ ν π α γ ί δ α στη 6 η Γ ε ρ μ α ν ι κ ή

Σ τ ρ α τ ι ά μ έ σ α στη π ό λ η τ ο υ

Ο Χίτλερ και οι

στρατηγοί του

μελετούν τις

επιθετικές ενέργειες

της Βέρμαχτ μετά το

Στάλινγκραντ.

και γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α π ρ ο ς α ν α χ α ί τ ι σ η της

γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς π ρ ο έ λ α σ η ς α π ό τ ο

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ π ρ ο ς τ α β ό ρ ε ι α ! Εάν,

ό μ ω ς , στις α ρ χ έ ς τ ο υ 1943 η Γ ε ρ μ α ν ί α

ε τ ο ι μ α ζ ό τ α ν ν α δ ώ σ ε ι τ ο τ ε λ ε ι ω τ ι κ ό

π λ ή γ μ α σ τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ε ν ω σ η , τ ο

ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ σ τ ρ ε φ ό τ α ν

π λ έ ο ν και π ρ ο ς τ η Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή , τ η ν

ο π ο ί α είχε π α ρ α μ ε λ ή σ ε ι σ ε ό λ ο τ ο

δ ι ά σ τ η μ α τ ο υ π ο λ έ μ ο υ . Η κ α τ ο χ ή τ ο υ

Κ α υ κ ά σ ο υ και η ν έ α σ ύ μ μ α χ ο ς Τ ο υ ρ κ ί α ,

π ο υ ε ίχε κ η ρ ύ ξ ε ι τ ο ν π ό λ ε μ ο στη

Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ε ν ω σ η και ε ίχε σ υ μ β ά λ ε ι στη

ε ύ κ ο λ η κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η της σ ο β ι ε τ ι κ ή ς

ά μ υ ν α ς σ τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο , ά λ λ α ζ α ν π λ έ ο ν

τ η ν ι σ ο ρ ρ ο π ί α δ υ ν ά μ ε ω ν στη Μ έ σ η

Α ν α τ ο λ ή .

Η Μέση Ανατολή Στις α ρ χ έ ς τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , ο Χ ί τ λ ε ρ

δ ε ν είχε δ ώ σ ε ι κ α θ ό λ ο υ τ η δ έ ο υ σ α

σ η μ α σ ί α στη Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή και τ η

Μ ε σ ό γ ε ι ο , γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α . Ο ι β λ έ ψ ε ι ς τ ο υ

ή τ α ν σ τ ρ α μ μ έ ν ε ς κ α θ α ρ ά π ρ ο ς τ η

Μ ε γ ά λ η Β ρ ε τ α ν ί α και τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή

Ε ν ω σ η . Δ ε ν γ ν ώ ρ ι ζ ε , ό μ ω ς , π ω ς η Μ έ σ η

Ανατολή α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ ο κ λ ε ι δ ί γ ι α τ η ν

ε π ι τ υ χ ί α π ο υ θ α έ κ ρ ι ν ε τ ο ν π ό λ ε μ ο σ τ η ν

Ε υ ρ ώ π η . Σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , το Ιράκ και η

Π α λ α ι σ τ ί ν η ε ίχαν τ ε ρ ά σ τ ι α σ η μ α σ ί α γ ι α

τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς , κ α θ ώ ς τ ο Ιράκ, ε κ τ ό ς

α π ό τ α τ ε ρ ά σ τ ι α α π ο θ έ μ α τ α π ε τ ρ ε λ α ί ο υ

π ο υ ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε σ τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς ,

π α ρ ε ί χ ε ε π ί σ η ς έ ν α σ η μ α ν τ ι κ ό

ε ν α λ λ α κ τ ι κ ό χ ε ρ σ α ί ο δ ρ ο μ ο λ ό γ ι ο γ ι α

τ η ν ε ν ί σ χ υ σ η τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν σ τ η ν

Α ί γ υ π τ ο ( σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , α π ό τις δ ύ ο

β ά σ ε ι ς της RAF, στη Σ α ϊ μ π ά χ , κ ο ν τ ά στη

Μ π ά σ ρ α , και στη Χ α μ π α ν ί γ ι α , σ τ ο ν

Ε υ φ ρ ά τ η ) . Στο δ ι ά σ τ η μ α 1940-41, ο ι

Γερμανοί π ρ ο σ π ά θ η σ α ν μ ε δ ι ά φ ο ρ ε ς

ε ν έ ρ γ ε ι ε ς ν α υ π ο κ ι ν ή σ ο υ ν

α ν τ ι β ρ ε τ α ν ι κ έ ς α ρ α β ι κ έ ς ε ξ ε γ έ ρ σ ε ι ς ,

χ ω ρ ί ς ό μ ω ς ε π ι τ υ χ ί α . Στις 2 Α π ρ ι λ ί ο υ

1941, είχε ε κ δ η λ ω θ ε ί π ρ α ξ ι κ ό π η μ α στο

Ιράκ, π ο υ α ν έ τ ρ ε ψ ε τ η φ ι λ ο β ρ ε τ α ν ι κ ή

κ υ β έ ρ ν η σ η και κ α τ ά το ο π ο ί ο ο Ρασίντ

Α λ ή κ α τ έ λ α β ε τ η ν ε ξ ο υ σ ί α ,

χ ρ η μ α τ ο δ ο τ ο ύ μ ε ν ο ς μ ά λ ι σ τ α α π ό τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς . Ω σ τ ό σ ο , μ ε τ ά α π ό

β ρ ε τ α ν ι κ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ε π έ μ β α σ η , η

ε ξ έ γ ε ρ σ η σ τ ο Ιράκ τ ε ρ μ α τ ί σ θ η κ ε στις 31

Μ α ί ο υ 1941 και ο Ρασίντ Α λ ή κ α τ έ φ υ γ ε

στο Β ε ρ ο λ ί ν ο . Τον ίδ ιο μ ή ν α , ο ι

Β ρ ε τ α ν ο ί ε κ δ ι ώ χ θ η κ α ν α π ό τ η ν Ε λ λ ά δ α

και τ η ν Κ υ ρ η ν α ϊ κ ή , α λ λ ά ε υ τ υ χ ώ ς γ ι α

τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς , τ ο ίδ ιο χ ρ ο ν ι κ ό

δ ι ά σ τ η μ α η Γερμαν ία ή τ α ν έ τ ο ι μ η να

ε κ τ ο ξ ε ύ σ ε ι τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η

« Μ π α ρ μ π α ρ ό σ σ α » και είχε π α ρ α μ ε λ ή σ ε ι

τ η Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή . Μ ε τ ά τ η ν ε ί σ ο δ ο

ό μ ω ς της Τ ο υ ρ κ ί α ς σ τ ο ν π ό λ ε μ ο και τ η ν

κ α τ ά λ η ψ η τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ κα ι

ο λ ό κ λ η ρ ο υ τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ , ο Χ ί τ λ ε ρ δ ε ν

α ρ κ ε ί τ ο μ ό ν ο στην υ π ε ρ κ έ ρ α σ η της

Μ ό σ χ α ς α λ λ ά π ρ ο σ έ β λ ε π ε και σ ε μ ι α

ε ι σ β ο λ ή στο Ιράκ. Ενα τ έ τ ο ι ο

ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τ ε ρ ά σ τ ι α

π ρ ο β λ ή μ α τ α σ τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς , π ο υ θ α

α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν ν α α π ο σ ύ ρ ο υ ν δ υ ν ά μ ε ι ς

α π ό τ η Δ υ τ ι κ ή Ε ρ η μ ο π ρ ο ς τ ο μ έ τ ω π ο

τ ο υ Ιράκ, β ο η θ ώ ν τ α ς έτσι τ ο ν Ρ ό μ μ ε λ

ν α π ρ ο ε λ ά σ ε ι στη Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή .

Η Τ ο υ ρ κ ί α , μ η ν έ χ ο ν τ α ς π ο λ λ έ ς

ε π ι λ ο γ έ ς , δ έ χ θ η κ ε γ ε ρ μ α ν ι κ ά

σ τ ρ α τ ε ύ μ α τ α σ τ α ν ο τ ι ο α ν α τ ο λ ι κ ά της

σ ύ ν ο ρ α και στις α ρ χ έ ς τ ο υ 1943 κ ή ρ υ ξ ε

ε π ί σ η μ α τ ο ν π ό λ ε μ ο στη Μ ε γ ά λ η

Β ρ ε τ α ν ί α . Μ ε τ η ν ε ν έ ρ γ ε ι α της α υ τ ή θ α

ε μ π λ ε κ ό τ α ν και ε κ ε ί ν η στη Μ έ σ η

Ανατολή, σ ε μ ια π ρ ο σ π ά θ ε ι α ν α

α ν α κ τ ή σ ε ι τ α α ρ α β ι κ ά ε δ ά φ η π ο υ

κατείχε ε π ί Ο θ ω μ α ν ι κ ή ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς .

Επίσης, ο ι Γερμανοί μ π ο ρ ο ύ σ α ν π λ έ ο ν

ν α α π ο σ ύ ρ ο υ ν α ρ κ ε τ έ ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς

μ ο ν ά δ ε ς α π ό τ α ε λ λ η ν ι κ ά ν η σ ι ά τ ο υ

α ν α τ ο λ ι κ ο ύ Α ι γ α ί ο υ , τ ω ν ο π ο ί ω ν τ ο ν

έ λ ε γ χ ο θ α α ν α λ ά μ β α ν α ν π λ έ ο ν ο ι

Τ ο ύ ρ κ ο ι , γ ε γ ο ν ό ς π ο υ θ α

σ η μ α τ ο δ ο τ ο ύ σ ε μ ι α μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή

τ ο υ ρ κ ι κ ή κ υ ρ ι α ρ χ ί α σ ε α ρ κ ε τ ά ν η σ ι ά

τ ο υ Α ι γ α ί ο υ Π ε λ ά γ ο υ ς . Ετσι, ε π ό μ ε ν ο ς

σ τ ό χ ο ς τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν ή τ α ν ν α

κ α τ α λ ά β ο υ ν τ η Δ ι ώ ρ υ γ α τ ο υ Σ ο υ έ ζ κα ι

τ ο λ ι μ ά ν ι Μ π ά σ ρ α στο Ιράκ, ε ν ώ

π α ρ ά λ λ η λ α θ α π ρ ο έ β α ι ν α ν σ ε

σ φ ο δ ρ ο ύ ς β ο μ β α ρ δ ι σ μ ο ύ ς τ ω ν

β ρ ε τ α ν ι κ ώ ν β ά σ ε ω ν της Κ ύ π ρ ο υ . Α π ό τ η

Μ π ά σ ρ α π ε ρ ν ο ύ σ ε τ ο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο

μ έ ρ ο ς της α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ς β ο ή θ ε ι α ς π ρ ο ς

τ η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ε ν ω σ η , α ν κα ι μ ε τ ά τ η ν

α π ώ λ ε ι α τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ σ ί γ ο υ ρ α η

Μ π ά σ ρ α θ α έχανε τ η σ η μ α σ ί α της,

κ α θ ώ ς ο ι α μ ε ρ ι κ α ν ι κ έ ς ν η ο π ο μ π έ ς θ α

α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ν ν α χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ ο

δ ρ ο μ ο λ ό γ ι ο γ ι α το Μ ο υ ρ μ ά ν σ κ . Η

Μ π ά σ ρ α ό μ ω ς θ α μ ε τ α τ ρ ε π ό τ α ν σ ε

σ η μ α ν τ ι κ ή ν α υ τ ι κ ή β ά σ η γ ι α τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς , α π ό τ η ν ο π ο ί α θ α

ε ξ ο ρ μ ο ύ σ α ν μ ε τ α υ π ο β ρ ύ χ ι α τ ο υ ς σ τ ο ν

Ι ν δ ι κ ό Ω κ ε α ν ό , π ρ ο β λ η μ α τ ί ζ ο ν τ α ς

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο τις σ υ μ μ α χ ι κ έ ς

ν η ο π ο μ π έ ς .

Το 1943, η Β έ ρ μ α χ τ α ν α λ ά μ β α ν ε

π λ έ ο ν ε π ι θ ε τ ι κ έ ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς τ ό σ ο

στις ρ ω σ ι κ έ ς π ε δ ι ά δ ε ς , ό σ ο και σ τ η

Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή . Σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ ν α , στο

Α ν α τ ο λ ι κ ό μ έ τ ω π ο ο ι γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς

τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ε ς μ ε ρ α ρ χ ί ε ς θ α

π ρ ο έ λ α υ ν α ν β ό ρ ε ι α τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ ,

ό π ω ς και α ν α τ ο λ ι κ ό τ ε ρ α τ ο υ Β ο ρ ο ν έ ζ ,

τ ο υ Σ ε ρ α φ ί μ ο β ι τ ς κα ι της Κ α λ ο ύ γ κ α ,

φ έ ρ ν ο ν τ α ς σ ε δ ύ σ κ ο λ η θ έ σ η τ η

σ ο β ι ε τ ι κ ή ά μ υ ν α . Η Μ ό σ χ α α π ε ι λ ε ί τ ο

π λ έ ο ν με κ ύ κ λ ω σ η και ο Σ τ ά λ ι ν

σ τ ε ρ ε ί τ ο ε π ι λ ο γ ώ ν . Στη Μ έ σ η Α ν α τ ο λ ή ,

ο ι Γερμανοί μ ε τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς

ε ι σ έ β α λ α ν σ τ ο Ιράκ, ε ν ώ ο ε ξ ό ρ ι σ τ ο ς

Ρασίντ Α λ ή π ρ ο σ π ά θ η σ ε ν α

δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ε ι π ά λ ι ε ν ε ρ γ ό ρ ό λ ο σ τ η ν

ι ρ α κ ι ν ή π ο λ ι τ ι κ ή σ κ η ν ή . Ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί

ή τ α ν α ν α γ κ α σ μ έ ν ο ι ν α δ ι α τ η ρ ο ύ ν δ ύ ο

μ έ τ ω π α σ τ η ν Α ν α τ ο λ ι κ ή Μ ε σ ό γ ε ι ο , ε ν ώ

έ π ρ ε π ε π ά σ η θ υ σ ί α ν α κ ρ α τ ή σ ο υ ν τ η

Μ ά λ τ α , τ η ν Κ ύ π ρ ο και τ η ν Π α λ α ι σ τ ί ν η .

Η ν ί κ η έ γ ε ρ ν ε π ρ ο ς τ ο μ έ ρ ο ς τ ω ν

Γ ε ρ μ α ν ώ ν , α λ λ ά ή τ α ν σ α φ έ ς π ω ς ο

π ό λ ε μ ο ς θ α δ ι α ρ κ ο ύ σ ε α κ ό μ η γ ι α

μ ε γ ά λ ο δ ι ά σ τ η μ α . Αν κα ι η Σ ο β ι ε τ ι κ ή

Ε ν ω σ η ή τ α ν σ χ ε δ ό ν κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν η ν α

η τ τ η θ ε ί α π ό τ η Β έ ρ μ α χ τ , η Μ ε γ ά λ η

Β ρ ε τ α ν ί α θ α σ υ ν έ χ ι ζ ε τ ο ν π ό λ ε μ ο μ ε

ό λ ε ς τις δ υ ν ά μ ε ι ς της κ α θ ώ ς και μ ε τ η ν

Γο καλοκαίρι του 1942,

ο δρόμος των

Γερμανών προς το

Στάλινγκραντ εσπάρη

με τα συντρίμμια των

σοβιετικών αρμάτων

που προσπάθησαν

μάταια να τους

εμποδίσουν.

Ο στρατηγός

Πάουλους ενώ συζητά

με τους επιτελείς

του.

α ν α γ κ α ί α υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ω ν ΗΠΑ. Ο ι

Σ ύ μ μ α χ ο ι , ό μ ω ς , σ ί γ ο υ ρ α δ ε ν θ α ε ί χ α ν

τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α ν α π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ο υ ν

μ ε γ ά λ ε ς ε π ι θ ε τ ι κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς σ ε μ ι α

γ ε ρ μ α ν ο κ ρ α τ ο ύ μ ε ν η Ε υ ρ ώ π η , π ο υ

ε κ τ ε ι ν ό τ α ν α π ό τ ο Π α ρ ί σ ι έ ω ς τ α

Ο υ ρ ά λ ι α Ο ρ η . Ετσι, ο π ό λ ε μ ο ς θ α

τ ε λ ε ί ω ν ε π ι θ α ν ό ν ε υ ν ο ϊ κ ά γ ι α τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς , κ υ ρ ί α ρ χ ο υ ς ε ν ό ς μ ε γ ά λ ο υ

μ έ ρ ο υ ς της Ε υ ρ ώ π η ς , μ ε τ ο υ ς

Β ρ ε τ α ν ο ύ ς α π ο δ υ ν α μ ω μ έ ν ο υ ς και τις

ΗΠΑ ν α σ υ ν ε χ ί ζ ο υ ν ν α ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ι σ ε

μ ι α μ ε γ ά λ η δ ύ ν α μ η . Στη σ υ ν έ χ ε ι α ,

σ ί γ ο υ ρ α ο ι ΗΠΑ, ω ς κ α τ ε ξ ο χ ή ν

δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή χ ώ ρ α , θ α ε μ π λ ε κ ό τ α ν σ ε

έ ν α ε ί δ ο ς « ψ υ χ ρ ο ύ π ο λ έ μ ο υ » μ ε τ η

ν ι κ ή τ ρ ι α χ ι τ λ ε ρ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α .

Συμπεράσματα Κ ά π ω ς έτσ ι θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

ε ξ ε λ ι χ θ ε ί η κ α τ ά σ τ α σ η μ ε τ ά α π ό μ ι α

ε ν δ ε χ ό μ ε ν η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ν ί κ η σ τ ο

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ . Ω σ τ ό σ ο , υ π ά ρ χ ο υ ν

π ο λ λ έ ς π α ρ ά μ ε τ ρ ο ι π ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν

ν α δ ι α μ ο ρ φ ώ σ ο υ ν α ρ κ ε τ ά δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά

π ι θ α ν ά σ ε ν ά ρ ι α γ ι α τ η μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή ρ ο ή

τ ο υ π ο λ έ μ ο υ έ π ε ι τ α α π ό μ ι α σ ο β ι ε τ ι κ ή

ή τ τ α σ τ η ν π ό λ η τ ο υ Στάλιν. Είναι σ α φ έ ς

π ω ς μ ι α τ ό σ ο α σ τ ρ α π ι α ί α ν ί κ η σ τ ο

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , θ α ε π έ τ ρ ε π ε σ τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ν α κ α τ α λ ά β ο υ ν ω ς τ ο τ έ λ ο ς

τ ο υ 1942 ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο ν Κ α ύ κ α σ ο και ν α

μ η ν π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ο ύ ν σ ε ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι ς στο

Α ν α τ ο λ ι κ ό μ έ τ ω π ο α λ λ ά και στη Μ έ σ η

Α ν α τ ο λ ή . Μ ε τ η ν π ι θ α ν ή σ υ μ μ ε τ ο χ ή της

Τ ο υ ρ κ ί α ς στο π λ ε υ ρ ό τ ο υ Α ξ ο ν α , θ α

ά λ λ α ζ ε η ι σ ο ρ ρ ο π ί α δ υ ν ά μ ε ω ν στη

Α ν α τ ο λ ι κ ή Μ ε σ ό γ ε ι ο , μ ε τ ο υ ς

Β ρ ε τ α ν ο ύ ς ν α α δ υ ν α τ ο ύ ν ν α

π α ρ ε ν ο χ λ ή σ ο υ ν τις δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ ε ς

τ ο υ Α ξ ο ν α στη Β ό ρ ε ι α Α φ ρ ι κ ή και τ η

Μ ε σ ο π ο τ α μ ί α . Φ υ σ ι κ ά , τ ο σ ε ν ά ρ ι ο τ η ς

ν ί κ η ς τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

ε ξ ε λ ι χ θ ε ί κ ά π ω ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά , δ η λ α δ ή

όχ ι τ ο ν Α ύ γ ο υ σ τ ο α λ λ ά π ι ο μ ε τ ά , κ α τ ά

τ η δ ι ε ξ α γ ω γ ή τ ω ν σ φ ο δ ρ ώ ν μ α χ ώ ν σ τ α

ε ρ ε ί π ι α τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ . Ο σ ο ό μ ω ς

π ε ρ ν ο ύ σ ε ο κ α ι ρ ό ς , τ ό σ ο π ι ο δ ύ σ κ ο λ ο

γ ι ν ό τ α ν τ ο έ ρ γ ο τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν γ ι α τ η ν

κ α τ ά λ η ψ η της π ό λ η ς . Ενα ε π ι π λ έ ο ν

π ι θ α ν ό σ ε ν ά ρ ι ο θ α ή τ α ν τ ο

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ ν α π έ σ ε ι ο π ο ι α δ ή π ο τ ε

η μ έ ρ α τ ο υ Σ ε π τ ε μ β ρ ί ο υ ή τ ο υ

Ο κ τ ω β ρ ί ο υ , ό τ α ν ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί

β ρ ί σ κ ο ν τ α ν κ ο ν τ ά στη ε π ί τ ε υ ξ η τ ο υ

σ τ ό χ ο υ τ ο υ ς , μ ε τ η ν κ α τ ά λ η ψ η κ α ί ρ ι ω ν

σ η μ ε ί ω ν της π ό λ η ς α λ λ ά σ υ ν α ν τ ώ ν τ α ς

π ά ν τ α σ φ ο δ ρ ή α ν τ ί σ τ α σ η . Ο χ ρ ό ν ο ς

ό μ ω ς δ ο ύ λ ε υ ε υ π έ ρ τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν ,

π ο υ ε τ ο ί μ α ζ α ν τ η ν α ν τ ε π ί θ ε σ η τ ο υ ς ,

κ α θ ώ ς έ ξ ω α π ό τ η ν π ό λ η

σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ν μ ε γ ά λ ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς

π ο υ ε τ ο ι μ ά ζ ο ν τ α ν ν α π λ ή ξ ο υ ν τ α ν ώ τ α

της 6ης Σ τ ρ α τ ι ά ς . Α π ό τ η σ τ ι γ μ ή π ο υ ο ι

μ ά χ ε ς μ έ σ α στη π ό λ η κ ρ ί θ η κ α ν α π ό τ η

μ α χ η τ ι κ ό τ η τ α και τ ο π ε ί σ μ α τ ω ν

α ν δ ρ ώ ν και όχ ι κ α τ ά κ ύ ρ ι ο λ ό γ ο α π ό

τ η ν τ α κ τ ι κ ή , ε ί ν α ι σ α φ έ ς π ω ς έ ν α

σ ε ν ά ρ ι ο ε ν α λ λ α κ τ ι κ ή ς ν ί κ η ς β α σ ί ζ ε τ α ι

σ ε τ α κ τ ι κ ά σ φ ά λ μ α τ α κ ι ό χ ι σ ε μ ά χ ε ς

π ο υ δ ι ε ξ ή χ θ η σ α ν ε π ί ίσοις ό ρ ο ι ς . Ετσι,

φ α ι ν ο μ ε ν ι κ ά η τ έ λ ε ι α ε υ κ α ι ρ ί α γ ι α τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς π α ρ ο υ σ ι ά σ θ η κ ε π ρ ο ς τ α

τ έ λ η Α υ γ ο ύ σ τ ο υ , ό τ α ν π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν

ν α δ ι α σ π ά σ ο υ ν τ η ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή ά μ υ ν α

της π ό λ η ς και ν α δ ι α χ ω ρ ί σ ο υ ν τις δ ύ ο

σ ο β ι ε τ ι κ έ ς σ τ ρ α τ ι έ ς (64η και 62η), μ η ν

ε π ι τ ρ έ π ο ν τ α ς σ τ ο υ ς Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς ν α

σ υ μ π τ υ χ θ ο ύ ν μ έ σ α στη π ό λ η . Τ ο

γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό ό μ ω ς δ ε ν έχει ε ξ ε τ α σ θ ε ί

σ ε μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό α π ό τ ο υ ς ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ ς

και τ ο υ ς μ ε λ ε τ η τ έ ς , κ α θ ώ ς ο ι

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ι ε σ τ ι ά ζ ο υ ν τ η ν π ρ ο σ ο χ ή

τ ο υ ς στις ο δ ο μ α χ ί ε ς μ έ σ α σ τ η ν π ό λ η

και σ τ ο υ ς η ρ ω ι σ μ ο ύ ς τ ω ν α ν δ ρ ώ ν π ο υ

ε ν ε π λ ά κ η σ α ν σ ε α υ τ έ ς .

Τ ι σ υ ν έ β η τ ε λ ι κ ά ε κ ε ί ν ε ς τις η μ έ ρ ε ς

σ τ α τ έ λ η Α υ γ ο ύ σ τ ο υ τ ο υ 1942; Ενώ τ α

π ά ν τ σ ε ρ της 4 η ς Σ τ ρ α τ ι ά ς ε ί χ α ν

δ ι α σ π ά σ ε ι τ ο ν ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό δ α κ τ ύ λ ι ο της

ά μ υ ν α ς τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ , ο Π ά ο υ λ ο υ ς

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε τ ρ ε ι ς ο λ ό κ λ η ρ ε ς η μ έ ρ ε ς

ν α ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ι μ ι α σ φ ο δ ρ ή ε π ί θ ε σ η ,

λ ό γ ω μ ιας μ ι κ ρ ή ς κ λ ί μ α κ α ς

α ν τ ε π ί θ ε σ η ς π ο υ ε π ι χ ε ί ρ η σ α ν ο ι

κ α τ α π ο ν η μ έ ν ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί κ α τ ά τ ο υ

β ό ρ ε ι ο υ α κ ά λ υ π τ ο υ π λ ε υ ρ ο ύ τ ο υ . Ετσι,

τ ο XIV Σ ώ μ α Π ά ν τ σ ε ρ και κ α τ ά κ ύ ρ ι ο

λ ό γ ο η ε μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή τ ο υ Σ ώ μ α τ ο ς ,

Γερμανικό πυροβόλο

βάλλει κατά των

εχθρικών θέσεων στο

Στάλινγκραντ.

To επίρραμμα αυτό, στο οποίο

εικονίζεται η σιταποθήκη,

σχεδιάσθηκε από τον ίδιο τον

Πάουλους, με σκοπό, μετά την

πτώση της πόλης, να φορεθεί

στις στολές όλων των ανδρών

που πολέμησαν στο

Στάλινγκραντ. Το επίρραμμα

σχεδιάστηκε αλλά δεν

απονεμήθηκε ποτέ σε κανέναν,

αφού δεν υπήρξαν επιζώντες.

Οταν το 1955 επαναπατρίστηκαν

και οι τελευταίοι αιχμάλωτοι, η

Γΐρμανία δεν αναγνώριζε πλέον

τον ηρωισμό στα παιδιά της.

η 16η Μ ε ρ α ρ χ ί α Π ά ν τ σ ε ρ τ ο υ Χ ο ύ μ π ε ,

κ α θ υ σ τ έ ρ η σ ε ν α α ν α λ ά β ε ι δ ρ ά σ η και ν α

ε π ι φ έ ρ ε ι έ ν α σ υ ν τ ρ ι π τ ι κ ό π λ ή γ μ α σ τ ο υ ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς ο ι ο π ο ί ο ι κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α

ο ρ γ α ν ώ σ ο υ ν μ ι α τ ε λ ε υ τ α ί α γ ρ α μ μ ή

ά μ υ ν α ς μ έ σ α σ τ η ν ε ρ ε ι π ω μ έ ν η π ό λ η .

Ε κ ε ί π λ έ ο ν ο ι ό ρ ο ι τ ο υ π ο λ έ μ ο υ

ά λ λ α ξ α ν , α φ ο ύ ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί

σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ί η σ α ν π ω ς ε ίχαν ε μ π λ α κ ε ί

σ ε έ ν α π α ρ ά ξ ε ν ο ε ί δ ο ς μ ά χ η ς , κ α θ ώ ς ο ι

ο δ ο μ α χ ί ε ς α φ α ι ρ ο ύ σ α ν α ρ κ ε τ ά

π λ ε ο ν ε κ τ ή μ α τ α α π ό τ η Β έ ρ μ α χ τ

δ ί ν ο ν τ α ς τ η ν ε υ κ α ι ρ ί α σ τ ο υ ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς ν α δ ε ί ξ ο υ ν τις α ν τ ο χ έ ς

τ ο υ ς και τ η μ α χ η τ ι κ ό τ η τ α π ο υ τ ο υ ς

δ ι έ κ ρ ι ν ε το τ ε λ ε υ τ α ί ο δ ι ά σ τ η μ α . Η

σ υ ν έ χ ε ι α της μ ά χ η ς τ ο υ Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ

ε ί ν α ι γ ν ω σ τ ή . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί κ α τ ά φ ε ρ α ν

ν α π ρ ο ω θ η θ ο ύ ν μ ε β ρ α δ ε ί ς ρ υ θ μ ο ύ ς

μ έ σ α σ τ η ν π ό λ η , ω σ τ ό σ ο ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί

α ν τ ι σ τ έ κ ο ν τ α ν φ α ν α τ ι κ ά . Κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ό

ρ ό λ ο σ τ η ν ε π ι τ υ χ η μ έ ν η ά μ υ ν α της

π ό λ η ς έ π α ι ξ α ν ο ι 10.000 ά ν δ ρ ε ς τ η ς

ε π ί λ ε κ τ η ς 13ης σ ι β η ρ ι α ν ή ς Μ ε ρ α ρ χ ί α ς

της Φ ρ ο υ ρ ά ς , τ ο υ υ π ο σ τ ρ α τ ή γ ο υ

Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Ρ ο ν τ ί μ τ σ ε φ (Alexander

Rodimtsev). Ο ι ε π ι κ έ ς μ ά χ ε ς σ τ ο ν λ ό φ ο

Μ α μ ά γ ι ε φ και στο ε ρ γ ο σ τ ά σ ι ο

« Κ ό κ κ ι ν ο ς Ο κ τ ώ β ρ η ς » έ μ ε ι ν α ν στη

ι σ τ ο ρ ί α , ε ν ώ ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί β ρ έ θ η κ α ν

κ ο ν τ ά σ τ η ν κ α τ ά λ η ψ η ο λ ό κ λ η ρ η ς της

δ υ τ ι κ ή ς ό χ θ η ς τ ο υ Βόλγα. Ο ι Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί

ό μ ω ς σ χ ε δ ί α σ α ν τ η ν ε π ι χ ε ί ρ η σ η

« Ο υ ρ α ν ό ς » και, μ ε τ ά α π ό ά ψ ο γ η

π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί α , ε ξ α π έ λ υ σ α ν στις 19

Ν ο ε μ β ρ ί ο υ τις σ τ ρ α τ ι έ ς τ ο υ ς μ ε σ κ ο π ό

ν α ε γ κ λ ω β ί σ ο υ ν τ η ν 6 η Σ τ ρ α τ ι ά σ τ ο ν

π λ α τ ύ ι σ θ μ ό μ ε τ α ξ ύ τ ω ν

π ο τ α μ ώ ν Β ό λ γ α και Ντον.

Τ έ σ σ ε ρ ι ς η μ έ ρ ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α ,

ο ι δ ύ ο λ α β ί δ ε ς της

σ ο β ι ε τ ι κ ή ς ε π ί θ ε σ η ς

ε ν ώ θ η κ α ν π ε ρ ί π ο υ 6 0

χ ι λ ι ό μ ε τ ρ α δ υ τ ι κ ά τ ο υ

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ ,

κ α τ α φ έ ρ ν ο ν τ α ς ν α

π ε ρ ι κ υ κ λ ώ σ ο υ ν 2 0

γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς και δ ύ ο

ρ ο υ μ α ν ι κ έ ς μ ε ρ α ρ χ ί ε ς . Τ ο

σ κ η ν ι κ ό ε ίχε α λ λ ά ξ ε ι , κ α θ ώ ς ο ι

Γ ε ρ μ α ν ο ί δ ε ν μ ά χ ο ν τ α ν π λ έ ο ν γ ι α τ η ν

π ό λ η , α λ λ ά γ ι α τ η σ ω τ η ρ ί α τ ο υ ς και τ ο ν

α π ε γ κ λ ω β ι σ μ ό τ ο υ ς . Τελ ικά, η μ ά χ η τ ο υ

Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ έ λ η ξ ε στις 2

Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο υ 1943, μ ε τ ά α π ό μ ι α

σ ύ γ κ ρ ο υ σ η π ο υ σ τ η ν ο υ σ ί α έ κ ρ ι ν ε τ η ν

έ κ β α σ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ , κ α θ ώ ς ο ι

Γ ε ρ μ α ν ο ί δ ε ν ή τ α ν σ ε θ έ σ η ν α

α ν α π λ η ρ ώ σ ο υ ν τις τ ε ρ ά σ τ ι ε ς α π ώ λ ε ι ε ς

π ο υ υ π έ σ τ η σ α ν κ α τ ά τ ο δ ι ά σ τ η μ α

Ι ο ύ λ ι ο ς 1 9 4 2 - Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο ς 1943. Α π ό

τ ο υ ς 330.000 π α γ ι δ ε υ μ έ ν ο υ ς ά ν δ ρ ε ς

τ η ς 6ης Σ τ ρ α τ ι ά ς , μ ό ν ο 107.000

Γερμανοί , Ρ ο υ μ ά ν ο ι κα ι Ι ταλοί

κ α τ ό ρ θ ω σ α ν ν α ε π ι β ι ώ σ ο υ ν έ ω ς τ η ν

τ ε λ ι κ ή τ ο υ ς π α ρ ά δ ο σ η , τ ο ν Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο

τ ο υ 1943. Α π ό α υ τ ο ύ ς , μ ό ν ο 5.000

ά ν δ ρ ε ς , κ α τ ά φ ε ρ α ν ν α ε π ι σ τ ρ έ ψ ο υ ν

στη Γ ε ρ μ α ν ί α τ ο 1955, α φ ο ύ π ρ ώ τ α

ε ί χ α ν ζ ή σ ε ι τ η ν κ ό λ α σ η τ ω ν σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν

σ τ ρ α τ ο π έ δ ω ν σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ η ς .

Για τ ο υ ς Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς , μ ι α

ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ή τ τ α σ τ ο Σ τ ά λ ι ν γ κ ρ α ν τ θ α

ι σ ο δ υ ν α μ ο ύ σ ε μ ε ε θ ν ι κ ή κ α τ α σ τ ρ ο φ ή

και η Γ ε ρ μ α ν ί α θ α έ β γ α ι ν ε ν ι κ ή τ ρ ι α σ τ ο

Α ν α τ ο λ ι κ ό μ έ τ ω π ο . Π ρ έ π ε ι ν α

σ η μ ε ι ω θ ε ί π ω ς ο « π α ρ ά γ ο ν τ α ς

π ε τ ρ έ λ α ι ο » έ κ ρ ι ν ε σ τ η ν ο υ σ ί α τ η ν

έ κ β α σ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ και ή τ α ν α ν ό χ ι η

β α σ ι κ ό τ ε ρ η , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν μ ί α α π ό τις

β α σ ι κ ό τ ε ρ ε ς α ιτ ίες γ ι α τις ο π ο ί ε ς η

Γ ε ρ μ α ν ί α ( α λ λ ά και η Ι α π ω ν ί α )

η τ τ ή θ η κ α ν στο τ έ λ ο ς . Ο Χ ί τ λ ε ρ

β α σ ι ζ ό τ α ν μ ό ν ο στις π ε τ ρ ε λ α ι ο π η γ έ ς

της Ρ ο υ μ α ν ί α ς και της Ο υ γ γ α ρ ί α ς , ε ν ώ

α ν κ α τ ε ί χ ε κα ι α υ τ έ ς τ ο υ Κ α υ κ ά σ ο υ και

τ ο υ Ιράκ, φ υ σ ι ο λ ο γ ι κ ά θ α α π ο κ τ ο ύ σ ε

σ υ ν τ ρ ι π τ ι κ ό π λ ε ο ν έ κ τ η μ α έ ν α ν τ ι τ ω ν

Σ υ μ μ ά χ ω ν . Το π ι θ α ν ό τ ε ρ ο ε ί ν α ι ότ ι ο Β'

Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς θ α τ ε λ ε ί ω ν ε μ ε

τ η Γ ε ρ μ α ν ί α κ ε ρ δ ι σ μ έ ν η και τ η

Β ρ ε τ α ν ί α η τ τ η μ έ ν η και τ α π ε ι ν ω μ έ ν η .

Ετσι θ α ξ ε κ ι ν ο ύ σ ε έ ν α ς « ψ υ χ ρ ό ς

π ό λ ε μ ο ς » α ν ά μ ε σ α στις ΗΠΑ και στη

Γ ε ρ μ α ν ί α , αντ ί τ ε λ ι κ ά ν α δ ι ε ξ α χ θ ε ί

α ν ά μ ε σ α σ ε δ υ ο π ρ ώ η ν Σ υ μ μ ά χ ο υ ς , τ η ν

ΕΣΣΔ και τις ΗΠΑ, δ υ ν ά μ ε ι ς π ο υ

χ ρ ε ι ά σ θ η κ ε ν α σ υ ν ε ρ γ α σ θ ο ύ ν σ ε κ ά θ ε

τ ο μ έ α , ώ σ τ ε ν α ε π ι τ ε υ χ θ ε ί η σ υ ν τ ρ ι β ή

τ ο υ Α ξ ο ν α κ α ι ν α τ ε λ ε ι ώ σ ε ι ο φ ρ ι κ τ ό ς

Β ' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς Π ό λ ε μ ο ς .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) W. Craig: ENEMY AT THE GATES,

Λονδίνο 1975.

(2) I.C.B. Dear: THE OXFORD COMPANION TO

WORLD WAR II.

(3) G.L Freeze: RUSSIA, A HISTORY,

Οξφόρδη 2002.

(4) R. Cartier: Η ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΔΕΥΤΕΡΟΥ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, εκδόσεις Πάπυρος,

Αθήνα 1964.

(5) Α. Axell: STALIN'S WAR,

εκδ. Arms & Armour, 1997.

(6) A. Beevor: STALINGRAD: THE FATEFUL SIEGE

1942-1943, Viking 1998.

(7)Δ.Β. Σταυρόπουλος: «Η ΚΟΚΚΙΝΗ

ΟΡΧΗΣΤΡΑ», ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, τ. 55,

Μάρτιος 2001.

(8) ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ, Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ

Γ ΡΑΙΧ, Σειρά Μεγάλες Μάχες, εκδόσεις

Περισκόπιο, 2003.

(9) Δ. Γεδεών: Η ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΑΞΟΝΑ

ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ

ΜΕΣΟΓΕΙΟ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΤΑ ΤΗ

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ Β' ΠΠ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,

τ. 46, Ιούνιος 2000.

(10) Ν. Π. Τσοκανάς: ΤΑ ΙΔΕΟΛΟΓΗΜΑΤΑ ΤΟΥ

ΠΑΝΙΣΛΑΜΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΝΤΟΥΡΚΙΣΜΟΥI

ΠΑΝΤΟΥΡΑΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ

ΠΟΛΕΜΟ, ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ,

τ. 60, Αύγουστος 2001.

(11) Διάφορες πηγές από το διαδίκτυο.

Σοβιετικοί αιχμάλωτοι αναμένουν τη μεταφορά τους σε κάποιο

γερμανικό στρατόπεδο. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν ξαναείδαν

πατρίδα τους.

την

Στιγμιότυπο από τη θρίαμβε

είσοδο του Χίτλερ στη Βιέννη.

Ανάλογες σκηνές

^διαδραματίσθηκαν και σε άλλες

κατεχόμενες ευρωπαϊκές πόλεις

που επισκέφθηκε ο Γερμανός

καγκελάριος.

Pax Germanica To Γ' Ράιχ κυριαρχεί απόλυτα στην Ευρώπη

Ιωάννης Κωτούλας

Ιστορικός, Υποψήφιος διδάκτωρ

του Πανεπιστημίου Α&ηνών

Το ερώτημα για τη μεταπολεμική μορφή τον κόσμου

σε περίπτωση επικράτησης του Γ' Ράιχ υπό τον

Αδόλφο Χίτλερ έχει απασχολήσει έντονα την

επιστημονική κοινότητα, η οποία εν μέρει έχει

υπερβεί ενδοιασμούς για το δόκιμο τέτοιων

υποθετικών εκτιμήσεων. Η προοπτική μιας

γερμανικής νίκης αποτυπώθηκε τόσο σε έργα

λογοτεχνικής υφής (διηγήματα, μυθιστορήματα,

θεατρικά έργα), όσο και σε δοκίμια ιστορικού

χαρακτήρα. Οι υποθέσεις για τη μορφή του

μεταπολεμικού κόσμου ποικίλουν, με την

πλειοψηφία τους να παρουσιάζει μία έντονα

αρνητική εικόνα, γεγονός αναμενόμενο, καθώς

προέρχονται από τα συμμαχικά κράτη, τα

γεωπολιτικά συμφέροντα των οποίων θα είχαν

υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά.

Βρετανοί πολίτες

αφαιρούν τους

οδοδείκτες

προκειμένου να

δυσχεράνουν τους

Γερμανούς εισβολείς.

Ην ί κ η τ η ς ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς

Γ ε ρ μ α ν ί α ς σ τ ο ν Β ' Π α γ κ ό σ μ ι ο

Π ό λ ε μ ο θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε

ε ξ α σ φ α λ ι σ θ ε ί σ ε μ ία σ ε ι ρ ά

π ε ρ ι π τ ώ σ ε ω ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν έ ω ς κ α ι τ ο

1942. Ω ς ν ί κ η ε δ ώ θ ε ω ρ ε ί τ α ι η ε π ί τ ε υ ξ η

τ ω ν σ τ ρ α τ η γ ι κ ώ ν σ τ ό χ ω ν , έ σ τ ω κ α ι α ν

α υ τ ο ί μ ε τ α β ά λ λ ο ν τ α ν α ν ά λ ο γ α μ ε τ ι ς

ε κ ά σ τ ο τ ε σ υ ν θ ή κ ε ς , τ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ά

δ ε δ ο μ έ ν α κ α ι τ ι ς ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ η ς

γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς π λ ε υ ρ ά ς , α λ λ ά κ α ι τ ω ν

Συμμάχων. Μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς τ ο υ 1942, η

έ ν ν ο ι α «ν ίκη» δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α έ χ ε ι

ά λ λ ο π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο π έ ρ α από τ η

δ ι α τ ή ρ η σ η τ ο υ Γ ' Ράιχ, τ η ν α π ο φ υ γ ή

τ η ς α ν α τ ρ ο π ή ς τ ο υ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς κ α ι τ η ν

κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η τ η ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς τ ο υ

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν σ τ α π ρ ο π ο λ ε μ ι κ ά σ ύ ν ο ρ α

τ ο υ 1939. Τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α υ τ ό ή τ α ν

ε φ ι κ τ ό έ ω ς τ α τ έ λ η τ ο υ 1944. Η ή τ τ α

σ τ η Μ ά χ η τ ω ν Α ρ δ ε ν ν ώ ν α π έ κ λ ε ι σ ε

κ ά θ ε δ υ ν α τ ό τ η τ α α ν α τ ρ ο π ή ς τ ω ν

δ ε δ ο μ έ ν ω ν τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α ι κ α θ ό ρ ι σ ε

τ η ν έ κ β α σ η τ ο υ α κ ρ ι β ώ ς όπως τ η

γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε , κ α τ ά τ ο υ ς ε π ό μ ε ν ο υ ς

μ ή ν ε ς , έ ω ς τ η λ ή ξ η τ ο υ π ο λ έ μ ο υ σ τ η ν

Ευρώπη, τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ 1945.

Οι Γερμανοί αποβιβάζονται στη Μεγάλη Βρετανία

Ο ι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς α ν α λ ύ σ ε ι ς

σ υ μ φ ω ν ο ύ ν σ τ ο ό τ ι η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ν ί κ η

ή τ α ν ε φ ι κ τ ή ή δ η από τ η ν π ε ρ ί ο δ ο τ η ς

ε π ί θ ε σ η ς σ τ ο Δ υ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο , μ ε τ ά τ η ν

ε ύ κ ο λ η κ α τ ά ρ ρ ε υ σ η τ η ς Γαλλίας τ ο ν

Ι ο ύ ν ι ο τ ο υ 1940. Η ε κ δ ί ω ξ η τ ο υ

Β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ Ε κ σ τ ρ α τ ε υ τ ι κ ο ύ Σ ώ μ α τ ο ς

από τ η ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ή Ευρώπη (με τ η ν

έ γ κ α ι ρ η α π α γ κ ί σ τ ρ ω σ η τ ο υ από τ η

Δ ο υ ν κ έ ρ κ η ) ε κ μ η δ έ ν ι σ ε ο π ο ι α δ ή π ο τ ε

δ υ ν α τ ό τ η τ α τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν ν α

α μ φ ι σ β η τ ή σ ο υ ν τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή

κ υ ρ ι α ρ χ ί α σ τ η ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ή π ε ι ρ ο

τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν έ ω ς τ ι ς α ρ χ έ ς τ ο υ 1 9 4 1 ,

ο π ό τ ε ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί ε π έ σ τ ρ ε ψ α ν ,

α π ο β ι β ά ζ ο ν τ α ς δ υ ν ά μ ε ι ς α υ τ ή τ η φ ο ρ ά

σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , σ ε μ ία ε ν έ ρ γ ε ι α , ω σ τ ό σ ο ,

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο σ υ μ β ο λ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς

π α ρ ά α μ ι γ ώ ς ε π ι χ ε ι ρ η σ ι α κ ο ύ

σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ χ α ρ α κ τ ή ρ α .

Τ η ν π ε ρ ί ο δ ο ε κ ε ί ν η , τ ο ν Ι ο ύ ν ι ο τ ο υ

1940, έ χ ο ν τ α ς δ ι α σ φ α λ ί σ ε ι τ ο ν έ λ ε γ χ ο

τ ο υ δ υ τ ι κ ο ύ τ η ς π λ ε υ ρ ο ύ , η Γ ε ρ μ α ν ί α

υ π έ β α λ ε π ρ ο τ ά σ ε ι ς σ υ ν ο μ ο λ ό γ η σ η ς

ε ι ρ ή ν η ς π ρ ο ς τ η Β ρ ε τ α ν ι κ ή

α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α . Ο ι π ρ ο τ ά σ ε ι ς α υ τ έ ς

π ε ρ ι ε λ ά μ β α ν α ν τ α ε ξ ή ς σ η μ ε ί α σ χ ε τ ι κ ά

μ ε τ α π ρ ώ τ α σ τ ά δ ι α τ η ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή ς

ο ρ γ ά ν ω σ η ς τ ο υ κ ό σ μ ο υ : η Μ ε γ ά λ η

Β ρ ε τ α ν ί α θ α δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε τ η ν α π ο ι κ ι α κ ή

τ η ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , ε ν ώ θ α α ν α γ ν ώ ρ ι ζ ε

τ η ν π ρ ω τ ο κ α θ ε δ ρ ί α τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς

σ τ ο ν χ ώ ρ ο τ η ς η π ε ι ρ ω τ ι κ ή ς Ε υ ρ ώ π η ς .

Παρέλαση Γΐρμανών

στρατιωτών στο

κατεχόμενο

βρετανικό νησί

Τζέρσεϋ.

Μ α κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α , η Γ ε ρ μ α ν ί α θ α

α π ο κ τ ο ύ σ ε τ ο ν έ λ ε γ χ ο μ ε ρ ι κ ώ ν

α π ο ι κ ι ώ ν που ε ί χ ε χ ά σ ε ι μ ε τ ά τ ο τ έ λ ο ς

τ ο υ A a Π α γ κ ο σ μ ί ο υ Π ο λ έ μ ο υ , όπως τ ο υ

Τόγκο, τ ο υ Κ α μ ε ρ ο ύ ν , τ η ς Ν α μ ί μ π ι α ς

κ α ι τ η ς Τ α ν ζ α ν ί α ς . Ε χ ο ν τ α ς δ ι α σ φ α λ ί σ ε ι

τ α σ ύ ν ο ρ α τ ο υ σ τ α δ υ τ ι κ ά , τ ο Γ ' Ράιχ θ α

μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α α φ ο σ ι ω θ ε ί α π ε ρ ί σ π α σ τ ο

σ τ ο σ χ έ δ ι ο τ ο υ γ ι α ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν ΕΣΣΔ

μ ε α υ ξ η μ έ ν ε ς π ι θ α ν ό τ η τ ε ς ε π ι τ υ χ ί α ς ,

α κ ό μ η κ α ι σ τ ο π ι θ α ν ό ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο ε ν ό ς

μ α κ ρ ο χ ρ ό ν ι ο υ π ο λ έ μ ο υ .

Μ ε τ ά τ η ν α π ό ρ ρ ι ψ η τ ω ν γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν

π ρ ο τ ά σ ε ω ν γ ι α ε ι ρ ή ν η μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δ ύ ο

κ ρ α τ ώ ν κ α ι ο υ σ ι α σ τ ι κ ή λ ή ξ η τ ο υ

π ο λ έ μ ο υ ( κ α θ ώ ς ο ι Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς

δ ε ν ε ί χ α ν α κ ό μ η π ρ ό θ ε σ η ν α

ε μ π λ α κ ο ύ ν σ τ ο ε υ ρ ω π α ϊ κ ό μ έ τ ω π ο ) η

γ ε ρ μ α ν ι κ ή π λ ε υ ρ ά π ρ ο ε τ ο ί μ α σ ε τ η ν

ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν Α γ γ λ ί α , τ η λ ε γ ό μ ε ν η

« Ε π ι χ ε ί ρ η σ η Θ α λ ά σ σ ι ο ς Λ έ ω ν »

(Unternehmen Seeloewe). Μ ε τ ά τ η ν ή τ τ α

τ η ς Λ ο υ φ τ β ά φ ε σ τ η Μ ά χ η τ η ς Α γ γ λ ί α ς ,

η ο π ο ί α ά ρ χ ι σ ε σ τ ι ς 10 Ι ο υ λ ί ο υ 1940, η

θ α λ ά σ σ ι α ε ι σ β ο λ ή α ν α β λ ή θ η κ ε

επ' α ό ρ ι σ τ ο ν .

Τ ο Γ ε ρ μ α ν ι κ ό Ε π ι τ ε λ ε ί ο ε ί χ ε

ε κ π ο ν ή σ ε ι σ χ έ δ ι α τ ό σ ο γ ι α τ η ν ε ι σ β ο λ ή

κ α ι κ α τ ά λ η ψ η τ η ς Α γ γ λ ί α ς , ό σ ο κ α ι γ ι α

τ ο ν τ ρ ό π ο τ η ς μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή ς

δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η ς τ η ς από τ ι ς γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς

Α ρ χ έ ς κ α τ ο χ ή ς . Τ η ν ε ν δ ε χ ό μ ε ν η

ε π ι τ υ χ ή α π ό β α σ η τ η ς Β έ ρ μ α χ τ σ τ η ν

Αγγλ ία,( η ο π ο ί α ό μ ω ς , όπως

γ ν ω ρ ί ζ ο υ μ ε , ο υ δ έ π ο τ ε σ υ ν έ β η , λ ό γ ω

α ν ε π ά ρ κ ε ι α ς α π ο β α τ ι κ ώ ν μ έ σ ω ν κ α ι

α δ υ ν α μ ί α ς υ π ε ρ ν ί κ η σ η ς τ ο υ Β α σ ι λ ι κ ο ύ

Ν α υ τ ι κ ο ύ ) θ α α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε τ ο σ χ έ δ ι ο

που ε ί χ α ν ε κ π ο ν ή σ ε ι ο ι γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς

έ ν ο π λ ε ς Δ υ ν ά μ ε ι ς υπό τ ο ν σ τ ρ α τ η γ ό

Β ά λ τ ε ρ φ ο ν Μ π ρ ά ο υ χ ι τ ς (Walter von

Brauchitz). Τ ο α ρ χ ι κ ό σ χ έ δ ι ο τ ο υ

Α ν ώ τ α τ ο υ Ε π ι τ ε λ ε ί ο υ π ρ ο έ β λ ε π ε

ε π ί θ ε σ η σ ε ο λ ό κ λ η ρ ο τ ο μ έ τ ω π ο τ η ς

ν ό τ ι α ς Α γ γ λ ί α ς , από τ ο Ν τ ό ρ σ ε τ έ ω ς τ ο

Κ ε ν τ . Τ ο υ π ε ρ φ ι λ ό δ ο ξ ο α υ τ ό σ χ έ δ ι ο

α ν τ ι κ α τ α σ τ ά θ η κ ε από έ ν α

τ ρ ο π ο π ο ι η μ έ ν ο σ χ έ δ ι ο δ ρ ά σ η ς ,

σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ ο ο π ο ί ο ε ν ν έ α μ ε ρ α ρ χ ί ε ς

θ α α π ο β ι β ά ζ ο ν τ α ν σ τ α ν ό τ ι α π α ρ ά λ ι α ,

ε ν ώ θ α υ π ή ρ χ ε κ α ι μ ί α

α ε ρ ο μ ε τ α φ ε ρ ό μ ε ν η μ ε ρ α ρ χ ί α γ ι α

υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η . Ο σ υ ν ο λ ι κ ό ς α ρ ι θ μ ό ς τ ω ν

ε μ π λ ε κ ό μ ε ν ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν θ α

α ν ε ρ χ ό τ α ν σ τ ο υ ς 67.000 γ ι α τ η ν π ρ ώ τ η

φ ά σ η τ ω ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν . Ο ι μ ε ρ α ρ χ ί ε ς

θ α ξ ε κ ι ν ο ύ σ α ν από τ α γ α λ λ ι κ ά π α ρ ά λ ι α ,

ε ν ώ ο ι α λ ε ξ ι π τ ω τ ι σ τ έ ς θ α

Γερμανός φρουρός

μπροστά στην είσοδο

του αρχηγείου της

RAFOTO νησί

Γκέρνσεϋ, πριν από

την αφαίρεση της

αγγλικής πινακίδας.

π ρ ο σ γ ε ι ώ ν ο ν τ α ν κ ο ν τ ά σ τ ι ς π ό λ ε ι ς

Μ π ρ ά ι τ ο ν κ α ι Ν τ ό β ε ρ , ώ σ τ ε ν α

ε ξ α σ φ α λ ί σ ο υ ν τ ο α π α ρ α ί τ η τ ο

π ρ ο γ ε φ ύ ρ ω μ α κ α ι ν α δ ι ε υ κ ο λ ύ ν ο υ ν τ ι ς

κ ι ν ή σ ε ι ς τ ο υ π ε ζ ι κ ο ύ . Μ ό λ ι ς

ε ξ α σ φ α λ ι ζ ό τ α ν τ ο π ρ ο γ ε φ ύ ρ ω μ α , ο ι

γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς θ α κ ι ν ο ύ ν τ ο

β ό ρ ε ι α , κ α τ α λ α μ β ά ν ο ν τ α ς τ ο Γ κ λ ώ σ τ ε ρ

κ α ι π ε ρ ι κ υ κ λ ώ ν ο ν τ α ς τ ο Λ ο ν δ ί ν ο . Η

π τ ώ σ η τ ο υ Λ ο ν δ ί ν ο υ θ α α π ο τ ε λ ο ύ σ ε

τ ε ρ ά σ τ ι ο π λ ή γ μ α γ ι α τ ο η θ ι κ ό τ ω ν

Β ρ ε τ α ν ώ ν κ α ι τ α υ τ ό χ ρ ο ν α θ α έ θ ε τ ε σ ε

γ ε ρ μ α ν ι κ ή ο μ η ρ ί α έ ν α υ ψ η λ ό π ο σ ο σ τ ό

τ ο υ β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ ,

δ υ σ χ ε ρ α ί ν ο ν τ α ς τ ι ς π ε ρ α ι τ έ ρ ω

ε ν έ ρ γ ε ι ε ς τ ο υ σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ ε π ι τ ε λ ε ί ο υ

κ α ι τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς η γ ε σ ί α ς τ η ς Μ .

Β ρ ε τ α ν ί α ς . Η π ρ ο έ λ α σ η τ ω ν

γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , σ τ ι ς ο π ο ί ε ς θ α

ε ί χ α ν π ρ ο σ τ ε θ ε ί ε ν ι σ χ ύ σ ε ι ς από τ η

Γαλλία, θ α σ υ ν ε χ ι ζ ό τ α ν τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν

έ ω ς τ ο ν 52ο π α ρ ά λ λ η λ ο , σ τ α

γ ε ω γ ρ α φ ι κ ά ό ρ ι α τ ο υ Ν ο ρ θ ά μ π τ ο ν .

Υ π ο λ ο γ ί ζ ε τ α ι ό τ ι η α ν τ ί σ τ α σ η τ ω ν

β ρ ε τ α ν ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν , τ ο υ τ α κ τ ι κ ο ύ

σ τ ρ α τ ο ύ κ α ι τ η ς π ο λ ι τ ο φ υ λ α κ ή ς , θ α

δ ι α ρ κ ο ύ σ ε μ ό ν ο μ ε ρ ι κ έ ς ε β δ ο μ ά δ ε ς . Ο

Τ σ ώ ρ τ σ ι λ κ α ι ο ι ε π ι τ ε λ ε ί ς τ ο υ θ α

δ ι έ φ ε υ γ α ν σ τ ο ν Κ α ν α δ ά , α ρ ν ο ύ μ ε ν ο ι -

όπως ο ν τ ε Γκωλ - να α ν α γ ν ω ρ ί σ ο υ ν

τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η π ο υ θ α ε ί χ ε π ρ ο κ ύ ψ ε ι .

Τις κ ύ ρ ι ε ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ π ε ζ ι κ ο ύ θ α

σ υ ν ό δ ε υ α ν έ ξ ι ο μ ά δ ε ς ε ι δ ι κ ώ ν

κ α θ η κ ό ν τ ω ν (Einsatzgruppen), ο ι ο π ο ί ε ς

θ α α ν α λ ά μ β α ν α ν τ η σ ύ λ λ η ψ η τ ω ν

ά ν τ ι ν α ζ ι σ τ ι κ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν μ ε τ α ξ ύ τ ο υ

β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Ο ι έ ξ ι α υ τ έ ς

ο μ ά δ ε ς θ α ε ί χ α ν τ ι ς β ά σ ε ι ς τ ο υ ς σ τ ο

Λ ο ν δ ί ν ο , τ ο Μ ά ν τ σ ε σ τ ε ρ , τ ο

Μ π έ ρ μ ι γ χ α μ , τ ο Μ π ρ ί σ τ ο λ , τ ο

Λ ί β ε ρ π ο υ λ κ α ι τ η Γ λ α σ κ ώ β η ή τ ο

Ε δ ι μ β ο ύ ρ γ ο . Π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α

π ε ρ ι ο ρ ί σ ο υ ν τ α ε χ θ ρ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α , ο ι

. γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς μ υ σ τ ι κ έ ς υ π η ρ ε σ ί ε ς ε ί χ α ν

κ α τ α ρ τ ί σ ε ι έ ν α ν ά ρ τ ι α ε ν η μ ε ρ ω μ έ ν ο κ α ι

' ε κ τ ε ν ή κ α τ ά λ ο γ ο , σ τ ο ν ο π ο ί ο ν

α ν α γ ρ ά φ ο ν τ α ν ό λ α τ α π ρ ό σ ω π α

( σ υ ν ο λ ι κ ά 2.820 ά τ ο μ α ) τ α ο π ο ί α θ α

σ υ λ λ α μ β ά ν ο ν τ α ν α μ έ σ ω ς μ ε τ ά τ η ν

π α γ ί ω σ η τ ο υ γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ

ε λ έ γ χ ο υ σ τ η ν Α γ γ λ ί α . Ο κ α τ ά λ ο γ ο ς

α υ τ ό ς , γ ν ω σ τ ό ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά ω ς

« Μ α ύ ρ η Β ί β λ ο ς » (Black Book) ε ί χ ε

σ υ ν τ α χ θ ε ί από τ ο ν τ α γ μ α τ ά ρ χ η τ ω ν

Waffen S S Β ά λ τ ε ρ Σ έ λ λ ε ν μ π ε ρ γ κ (Walter

Schellenberg, 1910-1952). Ο κ α τ ά λ ο γ ο ς

π ε ρ ι ε λ ά μ β α ν ε , μ ε τ α ξ ύ ά λ λ ω ν , τ α

ο ν ό μ α τ α δ ι α φ ό ρ ω ν δ ι α κ ε κ ρ ι μ έ ν ω ν

μ ο ρ φ ώ ν ( π ο λ ι τ ι κ ώ ν , σ υ γ γ ρ α φ έ ω ν ,

ε π ι σ τ η μ ό ν ω ν ) , ο ι δ ε κ α τ η γ ο ρ ί ε ς

ε κ τ ε ί ν ο ν τ α ν από τ η ν α ν τ ι γ ε ρ μ α ν ι κ ή

δ ρ ά σ η έ ω ς τ η ν ο μ ο φ υ λ ο φ ι λ ί α κ α ι τ η ν

ε β ρ α ϊ κ ή κ α τ α γ ω γ ή . Μ ε ρ ι κ ά δ ι ά σ η μ α

ο ν ό μ α τ α π ο υ α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι σ τ η « Μ α ύ ρ η

Β ί β λ ο » ε ί ν α ι α υ τ ά τ ω ν Μ π έ ρ τ ρ α ν τ

Ρ ά σ σ ε λ (Bertrand Russel), Τ ζ ω ρ τ ζ

Ο ρ γ ο υ ε λ (George Orwell), Τ ζ ω ρ τ ζ

Μ π έ ρ ν α ρ ν τ Σω (George Bernard Shaw),

Β ι ρ γ ι ν ί α ς Γ ο υ λ φ (Virginia Woolf), Χ.Τζ.

Γ ο υ έ λ ς (H.G. Wells), Ε.Μ. Φ ό ρ σ τ ε ρ (Ε.Μ.

Forster), Ν έ β ι λ Τ σ ά μ π ε ρ λ α ι ν (Neville

Chamberlain) κ α ι Ζ ί γ κ μ ο υ ν τ Φ ρ ό υ ν τ

(Sigmund Freud, ο ο π ο ί ο ς ό μ ω ς ε ί χ ε

π ε θ ά ν ε ι τ ο 1939). Τ ο ε β ρ α ϊ κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο

θ α π ε ρ ι ο ρ ι ζ ό τ α ν , ε ν ώ ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς όπως

ο ι Ε λ ε υ θ ε ρ ο τ έ κ τ ο ν ε ς κ α ι ο ι Π ρ ό σ κ ο π ο ι ,

ή π ο λ ι τ ι κ έ ς κ α ι ε μ π ο ρ ι κ έ ς ε ν ώ σ ε ι ς , θ α

δ ι α λ ύ ο ν τ α ν .

Ο ι ε ι σ β ο λ ε ί ς θ α ε φ ά ρ μ ο ζ α ν σ τ η ν

Α γ γ λ ί α μ ία από τ ι ς σ υ γ κ ρ ι τ ι κ ά

η π ι ό τ ε ρ ε ς κ α τ ο χ ι κ έ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς σ τ η ν

Ευρώπη, α ν ά λ ο γ η μ ε α υ τ ή ν που

ε φ ά ρ μ ο σ α ν σ τ η Γαλλία. Ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ η ς

α σ τ υ ν ο μ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ τ η ν

κ α τ ε χ ό μ ε ν η Α γ γ λ ί α ε ί χ ε ή δ η ο ρ ι σ θ ε ί ο

Δ ρ . Φ ρ α ν τ ς Α λ φ ρ ε ν τ Ζ ι ξ (Dr. Franz Alfred

Six, 1909-1975). Θ ε ω ρ ε ί τ α ι π ι θ α ν ό ό τ ι ο ι

Γ ε ρ μ α ν ο ί θ α ε φ ά ρ μ ο ζ α ν κ α ι σ τ η ν

Α γ γ λ ί α τ ο μ έ τ ρ ο τ η ς μ ε τ α φ ο ρ ά ς

ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν χ ι λ ι ά δ ω ν α ν δ ρ ώ ν ω ς

κ ρ α τ ο υ μ έ ν ω ν σ τ η ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η ,

ώ σ τ ε ν α α π ο τ ρ α π ε ί η δ ι ά θ ε σ η γ ι α

α ν τ ι σ τ α σ ι α κ έ ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ

β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Τ ο μ έ τ ρ ο ,

όπως σ υ ν έ β η κ α ι σ τ η Γαλλία, θ α

σ υ ν έ β α λ λ ε σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α τ ά σ η ς γ ι α

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α , α ν κ α ι σ ε μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο β α θ μ ό

σ ε σ χ έ σ η μ ε τ η Γαλλία, λ ό γ ω

δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν π α ρ α δ ό σ ε ω ν

κ α ι γ ε ω π ο λ ι τ ι κ ώ ν σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν .

Α ρ χ ι κ ά , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί θ α

π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν ν α π ρ ο σ ε τ α ι ρ ι σ θ ο ύ ν τ ι ς

η γ έ τ ι δ ε ς κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς τ ά ξ ε ι ς , τ η

β ρ ε τ α ν ι κ ή α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α κ α ι τ η β α σ ι λ ι κ ή

ο ι κ ο γ έ ν ε ι α . Π ο λ λ ά μ έ λ η τ η ς β ρ ε τ α ν ι κ ή ς

α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ί α ς ε ί χ α ν τ η ρ ή σ ε ι φ ι λ ι κ ή

π ρ ο ς τ ο Γ ' Ράιχ σ τ ά σ η , ε ν ώ δ ε ν έ λ ε ι π α ν

κ α ι ο ι π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς μ ί α ς σ ε ι ρ ά ς

π ο λ ι τ ι κ ώ ν κ α ι δ ι π λ ω μ α τ ώ ν ο ι ο π ο ί ο ι

έ τ ρ ε φ α ν ι δ ι α ί τ ε ρ η ε κ τ ί μ η σ η τ ό σ ο π ρ ο ς

τ η ν ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α ό σ ο

κ α ι π ρ ο ς τ ο ν η γ έ τ η τ η ς , Α δ ό λ φ ο Χ ί τ λ ε ρ .

Ε ν δ ε ι κ τ ι κ ά α ν α φ έ ρ ο ν τ α ι ε δ ώ ο Λ ό υ ν τ

Τ ζ ω ρ τ ζ (Lloyd George, 1863-1945),

π α λ α ι ό τ ε ρ ο ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς τ η ς

Μ ε γ ά λ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς (1916-1922), α λ λ ά

κ α ι ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς π ο υ ε ξ έ φ ρ α σ ε τ η ν

π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ κ α τ ε υ ν α σ μ ο ύ

(appeasement) έ ν α ν τ ι τ ο υ

α ν α θ ε ω ρ η τ ι κ ο ύ Γ' Ράιχ, ο Ν έ β ι λ

Τ σ ά μ π ε ρ λ α ι ν (Neville Chamberlain, 1869-

1940), α ν κ α ι ο ι δ ύ ο τ ο υ ς ε ί χ α ν

α ν τ ι τ α χ θ ε ί σ τ η ν ε π ι θ ε τ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς

Γ ε ρ μ α ν ί α ς . Ο ι γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς π ρ ο σ π ά θ ε ι ε ς

θ α ε π ι κ ε ν τ ρ ώ ν ο ν τ α ν σ τ ο ν δ ι ά δ ο χ ο τ ο υ

β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ θ ρ ό ν ο υ , τ ο ν π ρ ί γ κ ι π α

Ε δ ο υ ά ρ δ ο Η ' (1894-1972), δ ο ύ κ α τ ο υ

Ο υ ί ν δ σ ο ρ , ο ο π ο ί ο ς το 1936 ε ί χ ε

α ν α γ κ α σ θ ε ί ν α π α ρ α ι τ η θ ε ί τ ο υ

δ ι κ α ι ώ μ α τ ο ς τ η ς δ ι α δ ο χ ή ς ,

ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς λ ό γ ω κ α ι τ ω ν προσωπικών

γ ε ρ μ α ν ό φ ι λ ω ν π ε π ο ι θ ή σ ε ω ν τ ο υ . Ο ι

Γ ε ρ μ α ν ο ί ε ί χ α ν π ρ ο σ π α θ ή σ ε ι ν α

π ρ ο σ ε γ γ ί σ ο υ ν τ ο ν δ ο ύ κ α τ ο υ Ο υ ί ν δ σ ο ρ

τ ο 1940 σ τ η ν Π ο ρ τ ο γ α λ ί α , χωρίς ό μ ω ς

ε π ι τ υ χ ί α . Ο δ ο ύ κ α ς ίσως θ α δ ε χ ό τ α ν ν α

α ν έ λ θ ε ι σ τ ο ν β ρ ε τ α ν ι κ ό θ ρ ό ν ο , ώ σ τ ε ν α

μ ε ι ώ σ ε ι τ ι ς α ρ ν η τ ι κ έ ς γ ι α τ ο ν λ α ό τ ο υ

σ υ ν έ π ε ι ε ς από τ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή κ α τ ο χ ή .

Ε λ έ γ χ ο ν τ α ς τ η ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή κ α ι π ο λ ι τ ι κ ή

ε λ ί τ , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί θ α δ ι α τ η ρ ο ύ σ α ν τ η

μ ο ρ φ ο λ ο γ ί α τ ο υ π ο λ ι τ ε ι α κ ο ύ

κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς τ η ς Μ . Β ρ ε τ α ν ί α ς ,

γ ν ω ρ ί ζ ο ν τ α ς τ η ν ι δ ι α ί τ ε ρ η έ μ φ α σ η π ο υ

έ δ ι ν α ν ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί σ τ ο

κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό τ ο υ ς σ ύ σ τ η μ α ,

ε ν δ ε χ ό μ ε ν η κ α τ ά λ υ σ η τ ο υ ο π ο ί ο υ θ α

π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε ο π ω σ δ ή π ο τ ε γ ε ν ι κ ε υ μ έ ν η

α ν τ ί δ ρ α σ η . Π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς θ α

α ν α λ ά μ β α ν ε π ι θ α ν ώ ς ο θ ε ω ρ ο ύ μ ε ν ο ς

γ ε ρ μ α ν ό φ ι λ ο ς λ ό ρ δ ο ς Χ ά λ ι φ α ξ (Lord

Σελίδες του περίφημου "Μαύρου Βιβλίου". Ξεχωρίζουν τα ονόματα του Τσώρτσιλ και του θεατρικού συγγραφέα Νόελ Κάουαρντ.

Halifax). Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί δ ε ν θ α α ν έ θ ε τ α ν

τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σ τ η Β ρ ε τ α ν ι κ ή Ενωση

Φ α σ ι σ τ ώ ν (British Union of Fascists) τ ο υ

Ο σ β α λ ν τ Μ ό σ λ ε ϋ (Oswald Mosley, 1896-

1980), κ α θ ώ ς θ α π ρ ο τ ι μ ο ύ σ α ν ν α

σ υ ν ε ρ γ α σ θ ο ύ ν μ ε κ α τ α ξ ι ω μ έ ν α μ έ λ η

τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς ε λ ί τ κ α ι ό χ ι μ ε

π ε ρ ι θ ω ρ ι α κ ά κ ι ν ή μ α τ α χ ω ρ ί ς ε υ ρ ε ί α

κ ο ι ν ω ν ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή .

Σε ε π ί π ε δ ο δ ι ε θ ν ώ ν σ χ έ σ ε ω ν , η Μ.

Β ρ ε τ α ν ί α θ α δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε τ η ν

α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α τ η ς , π ι θ α ν ό τ α τ α ό μ ω ς ο

β ρ ε τ α ν ι κ ό ς π ο λ ε μ ι κ ό ς σ τ ό λ ο ς θ α

τ ί θ ε τ ο υπό τ ο ν ά μ ε σ ο έ λ ε γ χ ο τ ο υ

Γ ε ρ μ α ν ι κ ο ύ Ν α υ τ ι κ ο ύ . Η α κ ε ρ α ι ό τ η τ α

τ ο υ β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ Σ τ έ μ μ α τ ο ς δ ε ν θ α

τ ί θ ε τ ο σ ε α μ φ ι σ β ή τ η σ η μ ε υ π ο κ ί ν η σ η ή

ε ν θ ά ρ ρ υ ν σ η τ ω ν α υ τ ο ν ο μ ι σ τ ι κ ώ ν

δ ι α θ έ σ ε ω ν τ η ς Σ κ ω τ ί α ς κ α ι τ η ς

Ο υ α λ λ ί α ς , ε ν ώ κ α ι η Β ό ρ ε ι α Ι ρ λ α ν δ ί α θ α

π α ρ έ μ ε ν ε υπό β ρ ε τ α ν ι κ ό έ λ ε γ χ ο . Η

σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή κ α τ ο χ ή τ η ς Μ . Β ρ ε τ α ν ί α ς

δ ε ν θ α δ ι α ρ κ ο ύ σ ε γ ι α μ ε γ ά λ ο χ ρ ο ν ι κ ό

δ ι ά σ τ η μ α , π ι θ α ν ό ν ό μ ω ς η Β έ ρ μ α χ τ ν α

δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς β ά σ ε ι ς σ ε

ο ρ ι σ μ έ ν α σ η μ ε ί α , ώ σ τ ε ν α ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι

τ ο ν φ ι λ ο γ ε ρ μ α ν ι κ ό π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό

τ ω ν μ ε λ λ ο ν τ ι κ ώ ν β ρ ε τ α ν ι κ ώ ν

κ υ β ε ρ ν ή σ ε ω ν . Ο ι α ν τ ι γ ε ρ μ α ν ι κ ο ί κ ύ κ λ ο ι

θ α ε ί χ α ν κ α τ α φ ύ γ ε ι σ τ ο ν Κ α ν α δ ά , ο

ο π ο ί ο ς θ α σ υ ν έ κ λ ι ν ε α ν α γ κ α σ τ ι κ ά

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο μ ε τ η ν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή

ε ξ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή , ε ν ώ θ α α π ο φ ά σ ι ζ ε

ν α α π ο χ ω ρ ή σ ε ι από τ η Β ρ ε τ α ν ι κ ή

Κ ο ι ν ο π ο λ ι τ ε ί α , τ ι θ έ μ ε ν ο ς υπό τ η ν

π ρ ο σ τ α σ ί α τ ω ν Η ν ω μ έ ν ω ν Π ο λ ι τ ε ι ώ ν . Σ ε

π α ρ ό μ ο ι ε ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς θ α

π ρ ο σ χ ω ρ ο ύ σ α ν κ α ι η Α υ σ τ ρ α λ ί α κ α ι η

Ν έ α Ζ η λ α ν δ ί α , ώ σ τ ε ν α π ρ ο σ τ α τ ε υ θ ο ύ ν

από τ η ν ι α π ω ν ι κ ή ε π ι θ ε τ ι κ ό τ η τ α σ τ ο ν

Ε ι ρ η ν ι κ ό Ω κ ε α ν ό . Η Ι ν δ ί α θ α

π ε ρ ι ε ρ χ ό τ α ν υπό γ ε ρ μ α ν ι κ ό ή ιαπωνικό

έ λ ε γ χ ο , ε ν ώ α ξ ι ώ σ ε ι ς κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς ή

ε π ι ρ ρ ο ή ς θ α δ ι α τ ύ π ω ν ε σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή

κ α ι η ΕΣΣΔ.

Η Ευρώπη ενοποιείται το 1945

Ε χ ο ν τ α ς ε π ι β ά λ λ ε ι τ ο ν σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ό

τ ο υ έ λ ε γ χ ο σ τ ο υ ς δ ύ ο κ ύ ρ ι ο υ ς

α ν τ ι π ά λ ο υ ς τ ο υ , τ η Γαλλία κ α ι τ η

Β ρ ε τ α ν ι κ ή α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , τ ο Γ ' Ράιχ θ α

ή τ α ν η κ υ ρ ί α ρ χ η δ ύ ν α μ η σ τ η ν Ε υ ρ ώ π η ,

μ ε μ ό ν ο δ υ ν η τ ι κ ό α ν τ ί π α λ ο τ η ν ΕΣΣΔ. Η

δ υ ν α μ ι κ ή τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς θ α σ υ ν έ τ ε ι ν ε

σ τ η δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ε ν ό ς σ υ λ λ ο γ ι κ ο ύ

( α ρ χ ι κ ά ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ κ α ι κ α τ ό π ι ν

π ο λ ι τ ι κ ο ύ ) ο ρ γ α ν ι σ μ ο ύ , τ η ς

Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς Ενωσης, υπό γ ε ρ μ α ν ι κ ή

π ο λ ι τ ι κ ή , ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή κ α ι π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ή

η γ ε μ ο ν ί α . Α υ τ ή η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Ενωση θ α

π α ρ ο υ σ ί α ζ ε δ ο μ ι κ έ ς ο μ ο ι ό τ η τ ε ς μ ε τ η

σ η μ ε ρ ι ν ή , ό μ ω ς δ ε ν θ α β α σ ι ζ ό τ α ν σ τ ι ς

δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς α ρ χ έ ς , α λ λ ά σ τ ι ς α ρ χ έ ς

τ ο υ ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ φ α σ ι σ μ ο ύ . Τ α

Αγγλικό πολεμικό

υλικό

εγκαταλελειμμένο

στις παραλίες της

Δουνκέρκης.

κ α θ ε σ τ ώ τ α τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , υπό τ η ν

ε π ι ρ ρ ο ή τ η ς ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς

Γ ε ρ μ α ν ί α ς , θ α τ ρ ο π ο π ο ι ο ύ σ α ν σ τ α δ ι α κ ά

τ η ν π ο λ ι τ ε ι α κ ή τ ο υ ς μ ο ρ φ ή ,

π ρ ο σ ε γ γ ί ζ ο ν τ α ς σ ε μ ι κ ρ ό τ ε ρ ο ή

μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο β α θ μ ό τ ο π ο λ ι τ ι κ ό

σ ύ σ τ η μ α τ η ς κ υ ρ ί α ρ χ η ς δ ύ ν α μ η ς σ τ ο ν

ε υ ρ ω π α ϊ κ ό χ ώ ρ ο , τ η ς

ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς . Η δ η

έ ω ς τ ο 1940 τ α π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α ε υ ρ ω π α ϊ κ ά

κ ρ ά τ η ε ί χ α ν π ρ ο σ χ ω ρ ή σ ε ι σ τ η

γ ε ρ μ α ν ι κ ή σ φ α ί ρ α ε π ι ρ ρ ο ή ς ή

τ η ρ ο ύ σ α ν ε υ μ ε ν ή ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α . Μ ε τ ά

τ η ν κ α τ ά κ τ η σ η τ η ς Α γ γ λ ί α ς , σ τ ο

γ ε ρ μ α ν ι κ ό σ τ ρ α τ ό π ε δ ο θ α ε ί χ α ν

ε ν τ α χ θ ε ί ό λ ε ς ο ι χ ώ ρ ε ς τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς ,

ε ν ώ ε υ μ ε ν ή ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α θ α

τ η ρ ο ύ σ α ν η Ε λ β ε τ ί α , η Σ ο υ η δ ί α , η

Γ ι ο υ γ κ ο σ λ α β ί α κ α ι η Ε λ λ ά δ α , κ α θ ώ ς

ά λ λ ω σ τ ε δ ε ν θ α υ π ή ρ χ α ν ε ν α λ λ α κ τ ι κ ο ί

π ό λ ο ι π ο λ ι τ ι κ ή ς ε π ι ρ ρ ο ή ς . Τ ο Γ ' Ράιχ θ α

π ε ρ ι ε λ ά μ β α ν ε τ α ε δ ά φ η που κ α τ ε ί χ ε τ ο

γ ε ρ μ α ν ι κ ό κ ρ ά τ ο ς έ ω ς τ ο 1939, κ α θ ώ ς

κ α ι τ η ν Α λ σ α τ ί α κ α ι Λ ω ρ α ί ν η , τ ο Εϋπέν-

Μ α λ μ ε ν τ ύ , τ ο Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο , τ ο τ μ ή μ α

τ ο υ Σ λ έ σ β ι γ κ - Χ ο λ σ τ ά ι ν που α ν ή κ ε σ τ η

Δ α ν ί α , τ η ν Π ο μ μ ε ρ α ν ί α , τ η μ ι σ ή

Π ο λ ω ν ί α κ α ι τ η Σ ο υ δ η τ ί α . Η Τ σ ε χ ί α θ α

ε ξ α κ ο λ ο υ θ ο ύ σ ε ν α α π ο τ ε λ ε ί τ ο

π ρ ο τ ε κ τ ο ρ ά τ ο τ η ς Β ο η μ ί α ς - Μ ο ρ α β ί α ς .

Ο λ α α υ τ ά τ α ε δ ά φ η , ά λ λ ω σ τ ε , ε ί χ α ν

π ρ ο σ α ρ τ η θ ε ί ή δ η πριν τ η ν ε π ί θ ε σ η

σ τ η ν Α γ γ λ ί α .

Ο ε β ρ α ϊ κ ό ς π λ η θ υ σ μ ό ς ό λ ω ν τ ω ν

ε υ ρ ω π α ϊ κ ώ ν κ ρ α τ ώ ν θ α ε κ κ ε ν ω ν ό τ α ν

σ τ η Μ α δ α γ α σ κ ά ρ η , γ α λ λ ι κ ή α π ο ι κ ί α ,

ό π ο υ θ α ε φ α ρ μ ο ζ ό τ α ν έ ν α σ ύ σ τ η μ α

α υ τ ο δ ι ο ί κ η σ η ς . Ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί π ι θ α ν ό τ α τ α

δ ε ν θ α ε υ ν ο ο ύ σ α ν τ η μ ε τ ε γ κ α τ ά σ τ α σ η

τ ω ν Ε β ρ α ί ω ν σ τ η ν Π α λ α ι σ τ ί ν η ,

π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α α π ο φ ύ γ ο υ ν τ ρ ι β έ ς μ ε

τ ο α ρ α β ι κ ό σ τ ο ι χ ε ί ο .

Σ ε π ε ρ ί π τ ω σ η γ ε ρ μ α ν ι κ ή ς

ε π ι κ ρ ά τ η σ η ς επί τ η ς Α γ γ λ ί α ς τ ο

κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1940, η Ι τ α λ ί α δ ε ν θ α ε ί χ ε

ε π ι τ ε θ ε ί σ τ η ν Ε λ λ ά δ α . Ο σ ο θ α

δ ι α ρ κ ο ύ σ ε η ε π ι ρ ρ ο ή τ ο υ Χ ί τ λ ε ρ , η

Ε λ λ ά δ α θ α κ α θ ί σ τ α τ ο έ ν α ε ί δ ο ς

π ν ε υ μ α τ ι κ ή ς " Ε λ β ε τ ί α ς " ,

α ν α γ ν ω ρ ι ζ ό μ ε ν η ω ς λ ί κ ν ο τ ο υ Α ρ ε ί ο υ

π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ κ α ι ω ς δ η μ ο φ ι λ ή ς

π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό ς π ρ ο ο ρ ι σ μ ό ς . Π α ρ ά τ ο

ι τ α λ ι κ ό ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν γ ι α τ η ν Α ί γ υ π τ ο , η

Γ ε ρ μ α ν ί α θ α δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε ο π ω σ δ ή π ο τ ε

τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ η ς ζ ω τ ι κ ή ς σ η μ α σ ί α ς

δ ι ώ ρ υ γ α ς τ ο υ Σ ο υ έ ζ , σ ε σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε

τ ι ς α γ γ λ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς .

Κ α τ ' α υ τ ό ν τ ο ν τ ρ ό π ο , θ α

δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ο ν τ α ν τ έ σ σ ε ρ α κ έ ν τ ρ α

ι σ χ ύ ο ς σε π α γ κ ό σ μ ι ο ε π ί π ε δ ο : η υπό

γ ε ρ μ α ν ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή κ η δ ε μ ο ν ί α Ε ν ω μ έ ν η

Ε υ ρ ώ π η , η ΕΣΣΔ, οι ΗΠΑ κ α ι η Ιαπωνική

α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α . Η π ί ε σ η τ η ς Ε ν ω μ έ ν η ς

Ε υ ρ ώ π η ς π ρ ο ς τ η ν ΕΣΣΔ θ α α π έ λ η γ ε

ε ί τ ε σ ε σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ε ι σ β ο λ ή τ ω ν

γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν ( π ι θ α ν ώ ς μ ε

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α τ ω ν Ιαπώνων σ τ α

α ν α τ ο λ ι κ ά , μ ε α ν τ ά λ λ α γ μ α τ η ν

Βρετανοί στρατιώτες

οδηγούνται σε

στρατόπεδα

αιχμαλώτων μετά τη

λήξη των μαχών γύρω

από τη Δουνκέρκη.

• ^ Ε λ έ γ χ ο ν τ α ς την

Αίγυπτο, οι

γερμανικές

δυνάμεις θα

καταλάμβαναν με

ευκολία τη Μέση

Ανατολή.

π α ρ α χ ώ ρ η σ η τ η ς Ι ν δ ο κ ί ν α ς σ τ η ν

Ιαπωνία), ε ί τ ε σ ε α ν α γ κ α σ τ ι κ ή

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α τ ο υ ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ο ύ

κ α ι τ ο υ κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς .

Σ ε π ε ρ ί π τ ω σ η κ α τ ά τ η ν ο π ο ί α τ ο Γ '

Ράιχ κ α ι η ΕΣΣΔ θ α ε μ β ά θ υ ν α ν τ η

σ χ έ σ η π ο υ ε ί χ ε α ν α π τ υ χ θ ε ί μ ε τ ο

Σ ύ μ φ ω ν ο Ρ ί μ π ε ν τ ρ ο π - Μ ο λ ό τ ω φ τ ο ν

Α ύ γ ο υ σ τ ο τ ο υ 1939, θ ε ω ρ ε ί τ α ι β έ β α ι ο

ό τ ι η π ο λ ι τ ε ι α κ ή μ ο ρ φ ή τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς ,

α λ λ ά κ α ι τ ω ν υπόλοιπων κ ρ α τ ώ ν τ η ς

Ε υ ρ ώ π η ς , θ α π α ρ έ μ ε ν ε σ τ α θ ε ρ ά

ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή , χωρίς π ε ι ρ ά μ α τ α

ε κ δ η μ ο κ ρ α τ ι σ μ ο ύ , επί έ ν α μ ε γ ά λ ο

χ ρ ο ν ι κ ό δ ι ά σ τ η μ α . Η ΕΣΣΔ θ α

α π ο κ τ ο ύ σ ε χ ώ ρ ο ε π ι ρ ρ ο ή ς σ τ η Μ έ σ η

Α ν α τ ο λ ή , π ι θ α ν ώ ς τ ο Ιράν κ α ι τ ο

Α φ γ α ν ι σ τ ά ν , ε ν ώ η Ινδ ία, τ η ν ο π ο ί α

π ρ ο π ο λ ε μ ι κ ά η Γ ε ρ μ α ν ί α ε ί χ ε

π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι σ τ η ν ΕΣΣΔ ω ς χ ώ ρ ο

ε π ι ρ ρ ο ή ς , θ α α π ο τ ε λ ο ύ σ ε σ η μ ε ί ο

τ ρ ι β ή ς μ ε τ α ξ ύ τ η ς Ιαπωνίας κ α ι τ η ς

ΕΣΣΔ.

Τ ο σ ε ν ά ρ ι ο τ η ς α ν α γ κ α σ τ ι κ ή ς

ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ς , α ν ό χ ι σ υ μ μ α χ ί α ς τ η ς

ΕΣΣΔ μ ε τ ο Ράιχ, θ α ή τ α ν ε φ ι κ τ ό κ α ι μ ε

μ ία ά λ λ η σ ε ι ρ ά γ ε γ ο ν ό τ ω ν . Η Γ ε ρ μ α ν ί α

ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α ε ί χ ε

κ ε ρ δ ί σ ε ι τ ο ν π ό λ ε μ ο , ε ά ν δ ε ν ε ί χ ε

π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή σ ε ι τ η ν ε π ί θ ε σ η σ τ η

Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ενωση τ ο ν Ι ο ύ ν ι ο τ ο υ 1941

κ α ι ε ί χ ε ε π ι λ έ ξ ε ι ν α υ ι ο θ ε τ ή σ ε ι π ό λ ε μ ο

φ θ ο ρ ά ς σ τ η ν π ε ρ ι φ έ ρ ε ι α κ α τ ά τ η ς

Β ρ ε τ α ν ι κ ή ς α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , σ ε

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε τ η ν Ιαπωνική

α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α . Η σ τ ρ α τ η γ ι κ ή τ ο υ

Χ ί τ λ ε ρ έ ω ς τ α μ έ σ α τ ο υ 1940 θ ε ω ρ ε ί τ α ι

κ α τ ά γ ε ν ι κ ή ο μ ο λ ο γ ί α ά ψ ο γ η , ε ν ώ

δ ι α φ ω ν ί ε ς π ρ ο κ ύ π τ ο υ ν γ ι α τ ι ς

ε π ό μ ε ν ε ς τ α κ τ ι κ έ ς κ ι ν ή σ ε ι ς τ ο υ , όπως

τ η ν ε ι σ β ο λ ή σ τ η ν ΕΣΣΔ. Εως τ ο

κ α λ ο κ α ί ρ ι τ ο υ 1940, δ η λ α δ ή , τ ο Γ ' Ράιχ

ε ί χ ε σ η μ ε ι ώ σ ε ι μ ί α σ ε ι ρ ά ε ν τ υ π ω σ ι α κ ώ ν

δ ι π λ ω μ α τ ι κ ώ ν κ α ι σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν

επιτυχ ιών. Π ρ ώ τ ο ν , ε ί χ ε κ α τ ο ρ θ ώ σ ε ι ν α

ε π ε κ τ ε ί ν ε ι τ η ν ε δ α φ ι κ ή τ ο υ ε π ι κ ρ ά τ ε ι α ,

π ρ ο σ α ρ τ ώ ν τ α ς π ε ρ ι ο χ έ ς όπως τ ο Σ ά α ρ ,

η Ρ η ν α ν ί α , η Α υ σ τ ρ ί α , η Σ ο υ δ η τ ί α , το

Μ έ μ ε λ , κ α ι α π ο κ α θ ι σ τ ώ ν τ α ς έ τ σ ι σ ε

What if

μ ε γ ά λ ο β α θ μ ό τ η ν ε ν ό τ η τ α τ ω ν

γ ε ρ μ α ν ι κ ώ ν κ α ι τ ω ν γ ε ρ μ α ν ό φ ω ν ω ν

π λ η θ υ σ μ ώ ν . Δ ε ύ τ ε ρ ο ν , ε ί χ ε σ υ ν ά ψ ε ι

σ ύ μ φ ω ν ο ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ς κ α ι μ η

ε π ί θ ε σ η ς με τ η ν ΕΣΣΔ, μ ία κ ί ν η σ η η

ο π ο ί α , ε κ τ ό ς από τ ο ν σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο

δ ι π λ ω μ α τ ι κ ό α ι φ ν ι δ ι α σ μ ό τ ο υ 2 0 ο ύ

α ιώνα, α π ο τ ε λ ο ύ σ ε κ α ι δ υ ν η τ ι κ ή β ά σ η

σ ύ μ π η ξ η ς ε ν ό ς ν έ ο υ ά ξ ο ν α τ ω ν

ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν μ ε σ τ ό χ ο τ ο ν

γ ε ω π ο λ ι τ ι κ ό έ λ ε γ χ ο τ η ς Ε υ ρ α σ ί α ς

έ ν α ν τ ι τ η ς Μ ε γ ά λ η ς Β ρ ε τ α ν ί α ς κ α ι τ ω ν

Η ν ω μ έ ν ω ν Π ο λ ι τ ε ι ώ ν . Τ ρ ί τ ο ν , ε ί χ ε

ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ σ ε ι π λ ή ρ ω ς έ ν α ν β α σ ι κ ό

α ν τ ί π α λ ο γ ι α τ η ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α σ τ ο ν

ε υ ρ ω π α ϊ κ ό χ ώ ρ ο , τη Γαλλία, η ο π ο ί α

ε ί χ ε α ν α γ κ α σ θ ε ί ν α κ ι ν η θ ε ί σ ε τ ρ ο χ ι ά

σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς μ ε τ η Γ ε ρ μ α ν ί α , σ τ ο

π λ α ί σ ι ο μ ί α ς μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή ς ε ν ο π ο ί η σ η ς

τ ο υ ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ χ ώ ρ ο υ . Τ έ τ α ρ τ ο ν , ε ί χ ε

ε κ δ ι ώ ξ ε ι τ ι ς β ρ ε τ α ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς από

τ η ν η π ε ι ρ ω τ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η , ε ν ώ τ α μ ό ν α

σ η μ ε ί α α ν τ ί σ τ α σ η ς τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν ή τ α ν

τ ο Γ ι β ρ α λ τ ά ρ σ τ η ν Ι β η ρ ι κ ή Χ ε ρ σ ό ν η σ ο ,

η Μ ά λ τ α , η Α ί γ υ π τ ο ς κ α ι η Μ έ σ η

Α ν α τ ο λ ή .

Μ ί α έ ν τ α σ η τ η ς π ί ε σ η ς σ τ η Β ό ρ ε ι ο

Α φ ρ ι κ ή , μ ε ι κ α ν ό α ρ ι θ μ ό

τ ε θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ω ν μ ε ρ α ρ χ ι ώ ν σ τ η

δ ι ά θ ε σ η τ ο υ Ρ ό μ μ ε λ , θ α ε ί χ ε

π ρ ο κ α λ έ σ ε ι τ η ν π τ ώ σ η τ η ς Α ι γ ύ π τ ο υ

κ α ι τ η ν α ι χ μ α λ ω σ ί α ε κ α τ ο ν τ ά δ ω ν

χ ι λ ι ά δ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν τ η ς Β ρ ε τ α ν ι κ ή ς

Κ ο ι ν ο π ο λ ι τ ε ί α ς . Α ν κ α ι έ ν α τ έ τ ο ι ο

ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο δ ε ν ή τ α ν ι δ ι α ί τ ε ρ α π ι θ α ν ό ,

δ ε δ ο μ έ ν η ς τ η ς π α ρ ο υ σ ί α ς τ ο υ ι σ χ υ ρ ο ύ

Β ρ ε τ α ν ι κ ο ύ Ν α υ τ ι κ ο ύ , δ ε ν θ ε ω ρ ε ί τ α ι

ε ν τ ε λ ώ ς α π ί θ α ν ο . Ε λ έ γ χ ο ν τ α ς τ η ν

Α ί γ υ π τ ο , ο ι γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς θ α

κ α τ α λ ά μ β α ν α ν μ ε ε υ κ ο λ ί α τ η Μ έ σ η

Α ν α τ ο λ ή . Σ τ η ν π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ο υ ς α υ τ ή

θ α τ ο υ ς σ υ ν ε π ι κ ο υ ρ ο ύ σ α ν ο ι Α ρ α β ε ς

ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς , ο ι ο π ο ί ο ι τ η ρ ο ύ σ α ν

γ ε ρ μ α ν ό φ ι λ η σ τ ά σ η ή δ η π ρ ι ν τ ο ν

π ό λ ε μ ο , ε ν ώ κ α ι κ α τ ά τ η δ ι ά ρ κ ε ι α τ ο υ

π ρ ο έ β η σ α ν σ ε ε ν έ ρ γ ε ι ε ς , όπως τ ο

π ρ α ξ ι κ ό π η μ α σ τ ο Ιράκ, ο ι ο π ο ί ε ς

ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ σ α ν τ α γ ε ρ μ α ν ι κ ά σ χ έ δ ι α .

Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , ο ι Γ ε ρ μ α ν ο ί θ α

δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ σ α ν τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γ ι α

τ η σ τ α δ ι α κ ή ε π ί τ ε υ ξ η τ ο υ

ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ο ύ ε λ έ γ χ ο υ τ η ς

Μ ε σ ο γ ε ί ο υ , σ ε σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε τ ο

Ι τ α λ ι κ ό κ α ι π ι θ α ν ώ ς τ ο Ι σ π α ν ι κ ό

Ν α υ τ ι κ ό , α φ ο ύ η Ισπανία θ α τ α σ σ ό τ α ν

α ν ο ι κ τ ά π λ έ ο ν σ τ ο π λ ε υ ρ ό τ ο υ Α ξ ο ν α ,

γ ι α ν α α ν α κ τ ή σ ε ι τ ο Γ ι β ρ α λ τ ά ρ . Μ ε

β ά σ η α υ τ ά τ α δ ε δ ο μ έ ν α , η ΕΣΣΔ θ α

α ν α γ κ α ζ ό τ α ν ν α τ η ρ ή σ ε ι α υ σ τ η ρ ή κ α ι

ε υ ν ο ϊ κ ή π ρ ο ς τ ο Ράιχ ο υ δ ε τ ε ρ ό τ η τ α ,

ε ν ώ η Γ ε ρ μ α ν ί α θ α υ π ο σ τ ή ρ ι ζ ε κ α ι τ η ν

Τ ο υ ρ κ ί α , ώ σ τ ε ν α α π ο τ ρ έ ψ ε ι μ ε τ α β ο λ ή

τ ο υ ε λ έ γ χ ο υ τ ω ν Στενών. Κ α τ ' α υ τ ό ν

τ ο ν τ ρ ό π ο , η ΕΣΣΔ θ α ή τ α ν

π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η κ α ι ε λ ε γ χ ό μ ε ν η σ τ η ν

α ν α τ ο λ ι κ ή Ε υ ρ ώ π η , υπό τ η ν π ί ε σ η τ η ς

Γ ε ρ μ α ν ί α ς κ α ι τ ω ν δ ο ρ υ φ ό ρ ω ν τ η ς . Η

Γ ε ρ μ α ν ί α θ α ε π ε ξ έ τ ε ι ν ε τ η ν ε π ι ρ ρ ο ή

τ η ς α ν α τ ο λ ι κ ά , α π ο σ π ώ ν τ α ς μ ε π ο λ ι τ ι κ ή

π ί ε σ η τ η ν α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α τ ω ν τ ρ ι ώ ν

κ ρ α τ ώ ν τ η ς Β α λ τ ι κ ή ς , τ η ς Λ ι θ ο υ α ν ί α ς ,

τ η ς Λ ε τ ο ν ί α ς κ α ι τ η ς Ε σ θ ο ν ί α ς , τ α

ο π ο ί α θ α τ ί θ ε ν τ ο υπό τ η ν ε π ι ρ ρ ο ή τ η ς .

Η α ν α ζ ή τ η σ η ζ ω τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ θ α

ι κ α ν ο π ο ι ε ί τ ο , τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν γ ι α έ ν α

μ ε γ ά λ ο δ ι ά σ τ η μ α , μ ε τ η ν ε ν σ ω μ ά τ ω σ η

τ η ς Π ο λ ω ν ί α ς σ τ ο Γ ' Ράιχ. Σ ε δ ε ύ τ ε ρ η

φ ά σ η , ο ζ ω τ ι κ ό ς χ ώ ρ ο ς θ α

υ π ο κ α θ ί σ τ α τ ο μ ε τ ο ι δ ε ο λ ό γ η μ α τ η ς

Ε ν ω μ έ ν η ς Ε υ ρ ώ π η ς υπό γ ε ρ μ α ν ι κ ή

ε π ι κ υ ρ ι α ρ χ ί α .

Ο ι Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς δ ε ν θ α

κ ή ρ υ σ σ α ν τ ο ν π ό λ ε μ ο κ α τ ά τ η ς

Γ ε ρ μ α ν ί α ς , ο ύ τ ε η Γ ε ρ μ α ν ί α σ ' α υ τ έ ς ,

κ α ι θ α σ υ γ κ ρ ο ύ ο ν τ α ν μ ε τ η ν Ιαπωνική

α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α γ ι α τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ

Ε ι ρ η ν ι κ ο ύ . Η υ λ ι κ ή υ π ε ρ ο χ ή τ ω ν

Α μ ε ρ ι κ α ν ώ ν θ α σ υ ν έ β α λ λ ε

μ α κ ρ ο π ρ ό θ ε σ μ α σ τ η ν ε π ι κ ρ ά τ η σ η

τ ο υ ς , η ο π ο ί α ό μ ω ς θ α ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε

απλώς τ η ν κ υ ρ ι α ρ χ ί α τ ο υ ς σ τ ο ν

Ε ι ρ η ν ι κ ό κ α ι τ η ν π ρ ο σ τ α σ ί α τ η ς

Α υ σ τ ρ α λ ί α ς κ α ι τ η ς Ν έ α ς Ζ η λ α ν δ ί α ς ,

ό χ ι τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή υ π ο τ α γ ή τ η ς

Ιαπωνίας. Η Ιαπωνία θ α α ξ ι ο π ο ι ο ύ σ ε τ ο ν

α σ ι α τ ι κ ό ε θ ν ι κ ι σ μ ό κ α ι τ ο

α ν τ ι α π ο ι κ ι α κ ό α ί σ θ η μ α τ ω ν λ α ώ ν τ η ς

Α σ ί α ς , ε μ φ α ν ι ζ ό μ ε ν η ω ς π ρ ο σ τ ά τ η ς

τ ο υ ς κ α ι , α φ ο ύ θ α κ α τ έ λ υ ε τ η

β ρ ε τ α ν ι κ ή , τ η ν ο λ λ α ν δ ι κ ή κ α ι τ η ν

π ο ρ τ ο γ α λ ι κ ή α π ο ι κ ι ο κ ρ α τ ι κ ή π α ρ ο υ σ ί α ,

θ α ή λ ε γ χ ε ο υ σ ι α σ τ ι κ ά ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν

Απω Α ν α τ ο λ ή κ α ι τ η ν Ι ν δ ο κ ί ν α μ ε τ ο

μ ό ρ φ ω μ α τ η ς Σ φ α ί ρ α ς Κ ο ι ν ή ς

Ε υ η μ ε ρ ί α ς . Ο ι σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς τ ο υ

Ι α π ω ν ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ μ ε τ ο υ ς Κ ι ν έ ζ ο υ ς

ε θ ν ι κ ι σ τ έ ς κ α ι κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ έ ς θ α

σ υ ν ε χ ί ζ ο ν τ α ν , ε ν ώ α υ τ έ ς ο ι π α ρ α τ ά ξ ε ι ς

θ α ε ν ι σ χ ύ ο ν τ α ν α ν τ ί σ τ ο ι χ α από τ ο υ ς

Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ ς κ α ι τ ο υ ς Σ ο β ι ε τ ι κ ο ύ ς .

Ο σ ο ν α φ ο ρ ά τ η μ ο ρ φ ή τ ω ν

κ ο ι ν ω ν ι ώ ν τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , ο

κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό ς θ α α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν κ α ι

ε π ο μ έ ν ω ς θ α ε ξ έ λ ι π ε η μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή

Στιγμιότυπο από την

περιπετειώδη

αποχώρηση

Βρετανών

στρατιωτών από τη

Δουνκέρκη.

Ασκηση

προετοιμασίας για τη

διεξαγωγή της

γερμανικής

επιχείρησης

"Θαλάσσιος Λέων"

στο Καλαί.

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ή τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α σ τ α δ υ τ ι κ ά

κ ρ ά τ η , κ α θ ώ ς ά λ λ ω σ τ ε δ ε ν θ α υ π ή ρ χ ε

η π ο λ ι τ ι κ ή ε π ι ρ ρ ο ή τ η ς ΕΣΣΔ σ τ η ν

ε υ ρ ω π α ϊ κ ή π ο λ ι τ ι κ ή σ κ η ν ή . Ε χ ο ν τ α ς

ε π ι κ ρ α τ ή σ ε ι , ο ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ς θ α

π ρ ο έ β α ι ν ε σ ε σ τ α δ ι α κ ή κ α τ ά ρ γ η σ η τ ο υ

κ α π ι τ α λ ι σ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς

τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς κ α ι θ α ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε τ ο

σ ύ σ τ η μ α τ η ς κ ε ν τ ρ ι κ ά δ ι ε υ θ υ ν ό μ ε ν η ς

ο ι κ ο ν ο μ ί α ς , μ ε έ ν τ ο ν ο τ ο σ τ ο ι χ ε ί ο τ ο υ

κ ρ α τ ι κ ο ύ π α ρ ε μ β α τ ι σ μ ο ύ , α λ λ ά κ α ι τ η ς

κ ε ν τ ρ ι κ ή ς ε υ ρ ω π α ϊ κ ή ς ο ρ γ ά ν ω σ η ς ,

όπως α υ τ ή ε ί χ ε π ρ ο τ α θ ε ί από τ ο υ ς

Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς ο ι κ ο ν ο μ ο λ ό γ ο υ ς από τ ο

1942. Θ ε ω ρ ε ί τ α ι β έ β α ι ο ό τ ι α ρ χ ι κ ά θ α

ε ί χ ε δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί μ ία π α ν ε υ ρ ω π α ϊ κ ή

τ ε λ ω ν ε ι α κ ή έ ν ω σ η , η ο π ο ί α σ τ α δ ι α κ ά

θ α α ν α β α θ μ ι ζ ό τ α ν σ ε ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή κ α ι

π ο λ ι τ ι κ ή σ ε σ ύ ν τ ο μ ο δ ι ά σ τ η μ α , χ ά ρ η

σ τ ι ς γ ε ρ μ α ν ι κ έ ς π ρ ω τ ο β ο υ λ ί ε ς κ α ι τ η ν

υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ω ν δ ο ρ υ φ ο ρ ι κ ώ ν κρατών.

Ε π ε ι τ α από έ ν α δ ι ά σ τ η μ α , θ α

κ α θ ι ε ρ ω ν ό τ α ν ε ν ι α ί ο ν ό μ ι σ μ α μ ε

π ι θ α ν ή σ υ μ β ο λ ι κ ή σ η μ α σ ί α , όπως τ ο

σ η μ ε ρ ι ν ό ε υ ρ ώ .

Ε ν δ ε χ ό μ ε ν η ε π ι κ ρ ά τ η σ η τ ο υ Γ ' Ράιχ

θ α ε ί χ ε ω ς σ υ ν έ π ε ι α τ η ν έ μ φ α σ η σ τ η ν

ο ι κ ο λ ο γ ί α , τ η ν υ γ ι ε ι ν ή , τ η ν ε υ γ ο ν ι κ ή ,

τ ι ς φ υ λ ε τ ι κ έ ς δ ι α κ ρ ί σ ε ι ς , τ η ν

π ε ρ ι β α λ λ ο ν τ ι κ ή μ έ ρ ι μ ν α . Σ τ η ν τ έ χ ν η θ α

ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε έ ν α ς ν έ ο ς κ λ α σ ι κ ι σ μ ό ς ,

ό σ ο θ α δ ι α ρ κ ο ύ σ ε η α ν ά μ ν η σ η τ ο υ

η ρ ω ι κ ο ύ π α ρ ε λ θ ό ν τ ο ς κ α ι ό σ ο θ α

λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ σ ε η ε π ί κ λ η σ η τ η ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς

μ ν ή μ η ς . Σ τ ο ν τ ο μ έ α τ η ς π α ι δ ε ί α ς ,

α ρ χ ι κ ά θ α ε ν ι σ χ ύ ο ν τ α ν ο ι

α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ έ ς σ π ο υ δ έ ς , σ τ α δ ι α κ ά

ό μ ω ς ο ι α ν ά γ κ ε ς τ η ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς κ α ι τ η ς

σ ύ μ π η ξ η ς τ η ς Ε ν ω μ έ ν η ς Ε υ ρ ώ π η ς θ α

α ν α β ά θ μ ι ζ α ν τ ι ς ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς , τ ι ς

π ο λ ι τ ι κ έ ς κ α ι τ ι ς δ ι ο ι κ η τ ι κ έ ς σ π ο υ δ έ ς .

Η ε π ό μ ε ν η γ ε ν ε ά που θ α ή λ ε γ χ ε τ η ν

ε θ ν ι κ ο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή Γ ε ρ μ α ν ί α κ α ι τ η ν

Ε ν ω μ έ ν η Ε υ ρ ώ π η , δ ι α δ ε χ ό μ ε ν η τ η

γ ε ν ε ά τ ο υ π ο λ έ μ ο υ κ α ι τ η ς ι δ ε ο λ ο γ ί α ς ,

θ α ή τ α ν μ ία γ ε ν ε ά τ ε χ ν ο κ ρ α τ ώ ν , ο ι

ο π ο ί ο ι θ α έ δ ι δ α ν έ μ φ α σ η π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο

σ ε λ ε ι τ ο υ ρ γ ι κ έ ς ό ψ ε ι ς . Π ρ ω τ ε ύ ο υ σ α

τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς θ α ή τ α ν τ ο Β ε ρ ο λ ί ν ο , τ ο

ο π ο ί ο θ α μ ε τ ο ν ο μ α ζ ό τ α ν Germania κ α ι

θ α α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ ο π ο λ ι τ ι κ ό , π ο λ ι τ ι σ τ ι κ ό

κ α ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ό κ έ ν τ ρ ο τ ο υ κ ό σ μ ο υ . Η

π ό λ η , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ α σ χ έ δ ι α τ ω ν

Χ ί τ λ ε ρ κ α ι Α λ μ π ε ρ τ Σ π έ ε ρ (Albert

Speer), θ α α ν α β α θ μ ι ζ ό τ α ν μ ε

κ λ α σ ι κ ι σ τ ι κ ά κ τ ί σ μ α τ α κ α ι ε π ι β λ η τ ι κ ά

μ ν η μ ε ί α . Ο Χ ί τ λ ε ρ θ α έ χ α ι ρ ε γ ε ν ι κ ή ς

ε κ τ ί μ η σ η ς ω ς α ν α μ ο ρ φ ω τ ή ς τ η ς

Ε υ ρ ώ π η ς κ α ι ω ς μ ο ρ φ ή μ ε δ ι ε θ ν ή

α κ τ ι ν ο β ο λ ί α , έ ν α ε ί δ ο ς ε π ι τ υ χ η μ έ ν ο υ

Ν α π ο λ έ ο ν τ α ή Μ ε γ ά λ ο υ Α λ ε ξ ά ν δ ρ ο υ .

Σε ε π ί π ε δ ο δ ι ε θ ν ώ ν σ χ έ σ ε ω ν , η

Ε ν ω μ έ ν η Ευρώπη θ α β ρ ι σ κ ό τ α ν σ ε

κ α τ ά σ τ α σ η σ υ γ κ ε κ α λ υ μ μ έ ν η ς

ε χ θ ρ ό τ η τ α ς μ ε τ ι ς ΗΠΑ κ α ι τ η ν ΕΣΣΔ

κ α ι θ α ε γ κ α ι ν ι α ζ ό τ α ν ο Ψ υ χ ρ ό ς

Π ό λ ε μ ο ς μ ε τ α ξ ύ ΗΠΑ κ α ι Γ ε ρ μ α ν ί α ς ,

κ α θ ώ ς κ α ι ο ι δ ύ ο χ ώ ρ ε ς θ α ε ί χ α ν

α ν α κ α λ ύ ψ ε ι τ η ν α τ ο μ ι κ ή τ ε χ ν ο λ ο γ ί α , μ ε

π ι θ α ν ό π ρ ο β ά δ ι σ μ α τ ω ν Γερμανών. Η

έ ν τ α σ η , ω σ τ ό σ ο , θ α ή τ α ν μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ,

α φ ο ύ δ ε ν θ α υ π ή ρ χ α ν γ ε ω γ ρ α φ ι κ έ ς

π ε ρ ι φ έ ρ ε ι ε ς α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η ς τ ω ν δ ύ ο

α ν τ ί π α λ ω ν σ υ ν α σ π ι σ μ ώ ν , ε κ τ ό ς ίσως

από τ η ν Κ ίνα. Ο ι Η ν ω μ έ ν ε ς Π ο λ ι τ ε ί ε ς

θ α ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ν από τ η δ ι ε θ ν ή

σ υ γ κ υ ρ ί α , ο δ η γ ο ύ μ ε ν ε ς σ ε α ν α δ ί π λ ω σ η

κ α ι ε π α ν ά λ η ψ η τ ο υ Δ ό γ μ α τ ο ς Μ ο ν ρ ό ε

γ ι α τ ο ν ύ σ τ ε ρ ο 20ό α ι ώ ν α . Σ ε π ο λ ι τ ι κ ό

ε π ί π ε δ ο , σ τ ι ς ΗΠΑ θ α ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε τ ο

ρ ε ύ μ α τ ο υ α π ο μ ο ν ω τ ι σ μ ο ύ κ α ι σ τ η ν

κ ο ι ν ή γ ν ώ μ η θ α ε ν τ ε ι ν ό τ α ν ο

α ν τ ι ε β ρ α ϊ σ μ ό ς . Ω ς σ υ ν έ π ε ι α α υ τ ώ ν τ ω ν

π α ρ α γ ό ν τ ω ν , θ α μ ε ι ω ν ό τ α ν η ε π ι ρ ρ ο ή

τ ο υ ε β ρ α ϊ κ ο ύ π α ρ ά γ ο ν τ α σ τ η ν

α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή σ κ η ν ή . Σ τ ο

α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ό π ο λ ι τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α θ α

κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ σ ε ο φ ι λ ε λ ε υ θ ε ρ ι σ μ ό ς ,

α ν τ ι π α ρ α β α λ λ ό μ ε ν ο ς ω ς μ ο ν α δ ι κ ή

ε σ τ ί α δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς σ τ ο ν

ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι σ μ ό τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς .

Μ ί α ι σ χ υ ρ ή ε ν ι α ί α Ε υ ρ ώ π η , η ο π ο ί α

θ α δ ι α δ ρ α μ ά τ ι ζ ε ε ν ε ρ γ ό ρ ό λ ο σ τ ι ς

π α γ κ ό σ μ ι ε ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς κ α ι δ ε ν θ α

υ π έ φ ε ρ ε από τ ο σ ύ ν δ ρ ο μ ο τ η ς

ο λ έ θ ρ ι α ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ η ς π ο υ υ π ή ρ ξ ε σ τ η ν

π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α ο Β' Π α γ κ ό σ μ ι ο ς

Π ό λ ε μ ο ς , θ α ή τ α ν μ ία Ευρώπη η ο π ο ί α

θ α β ρ ι σ κ ό τ α ν σ τ ο ε π ί κ ε ν τ ρ ο τ ο υ

ι σ τ ο ρ ι κ ο ύ γ ί γ ν ε σ θ α ι , τ ο ο π ο ί ο θ α τ ο

δ ι α μ ό ρ φ ω ν ε ως η π λ έ ο ν δ υ ν α μ ι κ ή

π ο λ ι τ ι κ ή ο ν τ ό τ η τ α .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Β. Alexander: HOW HITLER COULD HAVE

WON THE WAR: THE FATAL ERRORS THAT LED

TO NAZI DEFEAT, Three Rivers Press, Νέα

Υόρκη 2001.

(2) C. Clarke: ENGLAND UNDER HITLER:

REVEALED AT LAST: THE SECRET NAZI PLANS

FOR THE RAPE OF ENGLAND, Ballantine Books,

Νέα Υόρκη 1961.

(3) R. Cowley: WHAT IF?: THE WORLD'S

FOREMOST MILITARY HISTORIANS IMAGINE

WHAT MIGHT HAVE BEEN, Νέα Υόρκη 1999.

(4) R. Cowley: WHAT IF? 2: EMINENT

HISTORIANS IMAGINE WHAT MIGHT HAVE BEEN

Νέα Υόρκη 2001.

(5) Ν. Ferguson: VIRTUAL HISTORY:

ALTERNATIVES AND COUNTER-FACTUALS, Νέα

Υόρκη 1997.

(6) Ε. Kieser: OPERATION SEA LION: THE

GERMAN PLAN TO INVADE BRITAIN 1940,

Cassell, Στέρλινγκ 1987.

(7) Κ. Macksey: HITLER OPTIONS: ALTERNATE

DECISIONS OF WORLD WAR II, Greenhill Books,

Λονδίνο 1995.

(8) Κ. Macksey: INVASION: THE ALTERNATE

HISTORY OF THE GERMAN INVASION IN

ENGLAND, Greenhill Books, Λονδίνο 2006.

(9) Μ. Mazower: EUROPE, THE WORLD AND THE

NEW NAZI ORDER, RSA, 6 Σεπτεμβρίου 2006,

(πρακτικά της συζήτησης στο

www.theRSA.org).

(10) R. Osborne, IF HITLER HAD WON: THE

PLANS HE MADE, THE PLANS HE CARRIED OUT,

THE PLANS HE HOPED TO ACHIEVE, Riebel-

Roque, Λονδίνο 2004.

(11) G. Rosenfeld: THE WORLD HITLER NEVER

MADE: ALTERNATE HISTORY AND THE MEMORY

OF NAZISM, Cambridge University Press,

Καίμπριτζ 2006.

(12) P. Tsouras: THIRD REICH VICTORIOUS:

ALTERNATE DECISIONS OF WORLD WAR II, εκδ.

Greenhill Books, Λονδίνο 2002.

(13) P. Tsouras: DISASTER AT D-DAY: THE

GERMANS DEFEAT THE ALLIES, JUNE 1944,

Greenhill Books, Λονδίνο 2006.

Η παράδοση του

Βρετανού μεράρχου

Βίκτωρ Φόρτσιουν,

στον Ερβιν Ρόμμελ,

κατά την παράδοση

των εγκλωβισμένων

καταλοίπων του

Βρετανικού

Εκστρατευτικού

Σώματος στη Γαλλία.

To K K E συμμετέχει στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές(1946) Μαρία Σαμπατακάκη

Ιστορικός

Αντάρτες της ακολουθίας του Αρη Βελουχιώτη

στην Πελοπόννησο τον Σεπτέμβριο του 1944

(αρχείο Ιάσονα Χανδρινού).

Οι εκλογές του Μαρτίου τον 1946 αποτέλεσαν την

πρώτη πολιτική διαδικασία έκφρασης της λαϊκής

βούλησης έπειτα από μία δεκάχρονη απουσία

δημοκρατικών θεσμών. Παράλληλα, διαμόρφωσαν

το πολιτικό σκηνικό που κυριάρχησε

μεταπολεμικά στην Ελλάδα. Οι εκλογές του 1946

χαρακτηρίσθηκαν από την απόφαση του ΚΚΕ να

απέχει από αντές. Η επιλογή της Αριστεράς να

θέσει εαντήν εκτός της εκλογικής διαδικασίας, σε συνδυασμό με την ανάληψη οργανωμένης

ένοπλης δράσης από ανταρτικές ομάδες στις βόρειες επαρχίες της χώρας, θεωρήθηκαν οι

σημαντικότεροι λόγοι πον οδήγησαν στην έκρηξη τον Εμφυλίου Πολέμου. Κατά καιρούς έχει

υποστηριχθεί η άποψη πως εάν το ΚΚΕ ακολουθούσε τον δρόμο της συμμετοχής και της

νομιμοποίησης στα μεταπολεμικά πολιτικά πράγματα κατά τα παραδείγματα των

αντίστοιχων κομμάτων της Γαλλίας και της Ιταλίας, πιθανότατα θα είχε αποφευχθεί η

εμφύλια σύρραξη. Η θέση αυτή ενισχύθηκε έπειτα από την παραδοχή των ίδιων των

κομμουνιστών δια στόματος Νίκου Ζαχαριάδη (στην 7η Ολομέλεια του Κόμματος, τον

Φεβρουάριο του 1957) ότι το ΚΚΕ μπορούσε και έπρεπε να είχε λάβει μέρος στις εκλογές του

Ε ί ν α ι γ ε ν ι κ ώ ς α π ο δ ε κ τ ό ό τ ι η

έ ν α ρ ξ η μ ι α ς ο π ο ι α σ δ ή π ο τ ε

ε μ φ ύ λ ι α ς α ν α μ έ τ ρ η σ η ς

ο φ ε ί λ ε τ α ι α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ά σ ε έ ν α ν μ ό ν ο

π α ρ ά γ ο ν τ α . Ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς , κ ά θ ε

γ ε γ ο ν ό ς ε ί ν α ι α π ο τ έ λ ε σ μ α π ο λ λ ώ ν

π α ρ α μ έ τ ρ ω ν . Ο ε λ λ η ν ι κ ό ς ε μ φ ύ λ ι ο ς

π ό λ ε μ ο ς δ ε ν υ π ή ρ ξ ε π ρ ο ϊ ό ν τ η ς

π ο λ ι τ ι κ ή ς β ο ύ λ η σ η ς μ ιας π α ρ ά τ α ξ η ς ,

α λ λ ά φ υ σ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η μ ι α ς υ φ έ ρ π ο υ σ α ς

δ ι α μ ά χ η ς α ν ά μ ε σ α σ ε δ ύ ο α ν τ ί π α λ ο υ ς

κ ό σ μ ο υ ς , τ η ς μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς κ α χ υ π ο ψ ί α ς ,

τ ω ν α μ ο ι β α ί ω ν π α ρ α ν ο ή σ ε ω ν , τ η ς

λ α ν θ α σ μ έ ν η ς ε ν ί ο τ ε ε κ τ ί μ η σ η ς τ ω ν

π ρ ο θ έ σ ε ω ν τ ο υ ε ν ό ς από τ ο ν ά λ λ ο κ α ι ,

κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , τ η ς δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ς

τ ε τ α μ έ ν ο υ κ α ι π ο λ ω μ έ ν ο υ κ λ ί μ α τ ο ς .

Τ ο ε ρ ώ τ η μ α , λ ο ι π ό ν , θ α π ρ έ π ε ι ν α

τ ε θ ε ί ω ς ε ξ ή ς : θ α ή τ α ν ε φ ι κ τ ή η

α π ο τ ρ ο π ή τ ο υ ε μ φ υ λ ί ο υ π ο λ έ μ ο υ μ έ σ α

α π ό τ η ν υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ η ς ε κ λ ο γ ι κ ή ς

δ ι α δ ι κ α σ ί α ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ τ ο υ 1946;

Συνομιλία του Νίκου Ζαχαριάδη με τους Βασίλη Μπαρτζώτα (στο κέντρο) και Κώστα Καραγιώργη (δεξιά) κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης του ΚΚΕ στην Α9ήνα (1945).

Π ο ι α ή τ α ν η τ α κ τ ι κ ή κ α ι η σ τ ά σ η τ ω ν

ε μ π λ ε κ ό μ ε ν ω ν μ ε ρ ώ ν ; Μ ή π ω ς

λ ε ι τ ο ύ ρ γ η σ ε υ π ο ν ο μ ε υ τ ι κ ά γ ι α τ ι ς

π ρ ώ τ ε ς μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ έ ς ε κ λ ο γ έ ς ; Θ α

μ π ο ρ ο ύ σ ε τ ο Ε Α Μ ν α υ π ε ρ π η δ ή σ ε ι

α υ τ ά τ α ε μ π ό δ ι α κ α ι ν α α π ο τ ε λ έ σ ε ι

μ έ ρ ο ς τ ο υ μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ο ύ

κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ο ύ σ υ σ τ ή μ α τ ο ς ; Κ ι α ν

ν α ι , π ο ι α θ α ή τ α ν η π ο ρ ε ί α τ ω ν

ε λ λ η ν ι κ ώ ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν έ π ε ι τ α

από τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς

τ ο υ 1946;

Σ τ ο σ η μ ε ί ο α υ τ ό , π ρ ο τ ο ύ

δ ι α τ υ π ω θ ο ύ ν τ α σ ε ν ά ρ ι α που π ι θ α ν ώ ς

θ α ε ξ ε λ ί σ σ ο ν τ α ν σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή

π ο λ ι τ ι κ ή σ κ η ν ή έ π ε ι τ α από τ η ν

α π ό φ α σ η τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς ν α κ ά ν ε ι τ ο

μ ε γ ά λ ο β ή μ α κ α ι ν α λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς σ τ ι ς

ε κ λ ο γ έ ς , θ α ε ί χ ε ι δ ι α ί τ ε ρ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν

ν α δ ι ε ρ ε υ ν ή σ ο υ μ ε τ ο κ λ ί μ α τ η ς

π ε ρ ι ό δ ο υ κ α ι τ ο υ ς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς π ο υ

σ υ ν ε τ έ λ ε σ α ν σ τ η ν τ ε λ ι κ ή ε π ι λ ο γ ή τ η ς

α π ο χ ή ς , α λ λ ά κ α ι τ ο πως α υ τ ο ί θ α

ε π η ρ ε ά ζ ο ν τ α ν , ε ά ν τ α π ρ ά γ μ α τ α ε ί χ α ν

λ ά β ε ι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή τ ρ ο π ή .

Η «Λευκή τρομοκρατία» Μ ε τ ά τ η ν υ π ο γ ρ α φ ή τ η ς Σ υ μ φ ω ν ί α ς

τ η ς Β ά ρ κ ι ζ α ς , α κ ο λ ο ύ θ η σ ε έ ν α μ ε γ ά λ ο

κ ύ μ α β ί α ς που σ τ ρ ά φ η κ ε κ α τ ά τ ω ν

σ τ ε λ ε χ ώ ν κ α ι τ ω ν υ π ο σ τ η ρ ι κ τ ώ ν τ ω ν

κ ο μ μ ά τ ω ν τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς . Ε κ τ ω ν

υ σ τ έ ρ ω ν , η ι σ τ ο ρ ι κ ή έ ρ ε υ ν α έ κ α ν ε λ ό γ ο

γ ι α μ ο ν ο μ ε ρ ή κ ή ρ υ ξ η τ ο υ ε μ φ υ λ ί ο υ

π ο λ έ μ ο υ από τ η ν π λ ε υ ρ ά τ η ς Δ ε ξ ι ά ς .

Ε ν δ ε ι κ τ ι κ έ ς τ ο υ ε π ι κ ρ α τ ο ύ ν τ ο ς

κ λ ί μ α τ ο ς ε ί ν α ι ο ι ν ο μ α ρ χ ι α κ έ ς ε κ θ έ σ ε ι ς

που σ τ ά θ η κ α ν κ α τ ά τ ι ς π α ρ α μ ο ν έ ς τ ω ν

ε κ λ ο γ ώ ν σ τ ο Υ π ο υ ρ γ ε ί ο Ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν

κ α ι ο ι ο π ο ί ε ς δ ι α β ι β ά σ θ η κ α ν σ τ η

Σ υ μ μ α χ ι κ ή Α π ο σ τ ο λ ή που ε π έ β λ ε π ε τ η ν

ε κ λ ο γ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α (Allied Mission to

Observe the Greek Elections). Σ τ ο υ ς 36

από τ ο υ ς 4 7 ν ο μ ο ύ ς τ η ς χ ώ ρ α ς ο ι

σ υ ν θ ή κ ε ς που ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α ν ή τ α ν

δ υ σ μ ε ν ε ί ς γ ι α τ η δ ι ε ξ α γ ω γ ή ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν

ε κ λ ο γ ώ ν . Σ τ ι ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ε ς α π ό τ ι ς

α ν α φ ο ρ έ ς τ ο υ ς ο ι Ν ο μ α ρ χ ί ε ς έ κ α ν α ν

λ ό γ ο γ ι α α δ υ ν α μ ί α ε λ έ γ χ ο υ τ η ς τ ο π ι κ ή ς

Χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή ς ή Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς .

Τ ο α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ό Ι δ ρ υ μ α Twentieth

Century Fund, σ τ ι ς π α ρ α τ η ρ ή σ ε ι ς τ ο υ

σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η ν π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η

σ τ η ν Ε λ λ ά δ α , α ν έ φ ε ρ ε τ α ε ξ ή ς : « ό π ο ι ο ι

κ ι α ν ή τ α ν ο ι ά λ λ ο ι λ ό γ ο ι ,

π ε ρ ι λ α μ β α ν ο μ έ ν η ς κ α ι τ η ς μ ε γ ά λ η ς

φ τ ώ χ ε ι α ς , η τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α τ η ς Δ ε ξ ι ά ς

ή τ α ν ο π ρ ω τ α ρ χ ι κ ό ς π α ρ ά γ ο ν τ α ς

σ τ ρ α τ ο λ ό γ η σ η ς τ ω ν σ υ μ μ ο ρ ι ώ ν τ η ς

Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς » .

Ο ι ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς α υ τ έ ς ε ν ί σ χ υ σ α ν τ η ν

ά π ο ψ η όσων, μ έ σ α σ τ ο υ ς κ ό λ π ο υ ς τ η ς

Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς , τ η ρ ο ύ σ α ν α δ ι ά λ λ α κ τ η

σ τ ά σ η κ α ι υ π ο σ τ ή ρ ι ζ α ν τ η σ υ ν έ χ ι σ η τ ο υ

έ ν ο π λ ο υ α γ ώ ν α . Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α ,

σ υ ν ε τ έ λ ε σ α ν ε ί τ ε σ τ η μ ε τ α κ ί ν η σ η

π λ η θ υ σ μ ώ ν από τ ι ς ε π α ρ χ ί ε ς π ρ ο ς τ α

μ ε γ ά λ α α σ τ ι κ ά κ έ ν τ ρ α γ ι α λ ό γ ο υ ς

α σ φ α λ ε ί α ς ε ί τ ε σ τ η ν ε ν δ υ ν ά μ ω σ η τ ω ν

α ν τ α ρ τ ι κ ώ ν ο μ ά δ ω ν από ά τ ο μ α π ο υ

κ α τ έ φ υ γ α ν σ τ α β ο υ ν ά π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α

α π ο φ ύ γ ο υ ν τ ι ς δ ι ώ ξ ε ι ς .

Η τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ η σ η κ α ι ο ε κ φ ο β ι σ μ ό ς

ω ς μ έ σ α ε π ι ρ ρ ο ή ς τ ο υ α π ο τ ε λ έ σ μ α τ ο ς

τ ω ν ε π ε ρ χ ό μ ε ν ω ν ε κ λ ο γ ώ ν

κ α θ ι σ τ ο ύ σ α ν δ ύ σ κ ο λ η τ η ν α π ό φ α σ η

τ η ς η γ ε σ ί α ς τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς γ ι α τ ο ε ά ν

θ α έ π ρ ε π ε ν α λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς ή ό χ ι σ ε

α υ τ έ ς . Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α από τ ι ς ό π ο ι ε ς

ε π ι δ ι ώ ξ ε ι ς τ ο υ , τ ο ΚΚΕ κ ι ν δ ύ ν ε υ ε μ ε τ η

σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ

Μ α ρ τ ί ο υ ν α α π ο δ ε χ θ ε ί μ ία α ν α ξ ι ό π ι σ τ η

δ ι α δ ι κ α σ ί α π ο υ ε ί χ ε σ τ ό χ ο , όπως

α π ο δ ε ι κ ν υ ό τ α ν ε κ τ ω ν π ρ α γ μ ά τ ω ν , τ η ν

ε π α ν α φ ο ρ ά σ τ η ν ε ξ ο υ σ ί α , τ η ν

α π ο κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή

σ υ ν ε ί δ η σ η κ α ι τ η ν ο μ ι μ ο π ο ί η σ η ε ν ό ς

π α λ α ι ο ύ , κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο υ κ α ι ι δ ι ό τ υ π ο υ

π ο λ ι τ ι κ ο ύ σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ , α π α ρ τ ι ζ ό μ ε ν ο υ

από φ ι λ ο β α σ ι λ ι κ ά κ α ι φ ι λ ο μ ε τ α ξ ι κ ά

σ τ ο ι χ ε ί α α λ λ ά κ α ι από δ ο σ ι λ ό γ ο υ ς ,

σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς τ ω ν Γερμανών.

Ο ξένος παράγοντας Τον κ υ ρ ί α ρ χ ο ρ ό λ ο σ τ α ε λ λ η ν ι κ ά

π ρ ά γ μ α τ α δ ι α δ ρ α μ ά τ ι σ ε η Μ , Β ρ ε τ α ν ί α

σ υ ν ε π ι κ ο υ ρ ο ύ μ ε ν η από τ ι ς Η ν ω μ έ ν ε ς

Π ο λ ι τ ε ί ε ς . Η π ο λ ι τ ι κ ή τ ο υ ς κ ι ν ή θ η κ ε

μ έ σ α σ τ ο π λ α ί σ ι ο τ η ς κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η ς τ η ς

π α ρ α μ ο ν ή ς τ η ς Ε λ λ ά δ α ς σ τ η δ ι κ ή τ ο υ ς

σ φ α ί ρ α ε π ι ρ ρ ο ή ς . Σ ' έ ν α ν μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ό

κ ό σ μ ο ό π ο υ κ υ ρ ι α ρ χ ο ύ σ ε η α σ τ ά θ ε ι α

κ α ι η α β ε β α ι ό τ η τ α , τ ο π ρ ώ τ ο β ή μ α γ ι α

τ η μ ε τ ά β α σ η σ ε μ ία ν έ α κ α τ ά σ τ α σ η

ή τ α ν η ε π α ν α φ ο ρ ά τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν

θ ε σ μ ώ ν , η σ υ γ κ ρ ό τ η σ η τ ω ν θ ε σ μ ι κ ώ ν

ο ρ γ ά ν ω ν π ο υ θ α δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ο ν τ α ν τ ι ς

τ ύ χ ε ς τ ω ν λ α ώ ν κ α ι θ α ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ν γ ι α

τ η ν α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ ω ν ζ η μ ι ώ ν τ ω ν

κ α τ ε σ τ ρ α μ μ έ ν ω ν ο ι κ ο ν ο μ ι ώ ν τ ω ν

χ ω ρ ώ ν τ ο υ ς . Η Ε λ λ ά δ α , γ ι α ν α

α ν τ ε π ε ξ έ λ θ ε ι σ τ α α ι τ ή μ α τ α α υ τ ά ,

χ ρ ε ι α ζ ό τ α ν μ ί α κ υ β έ ρ ν η σ η π ο υ , όπως

ή τ α ν α π ο λ ύ τ ω ς φ υ σ ι κ ό , θ α π ρ ο έ κ υ π τ ε

Ζεύγος ανταρτών του ΕΛΑΣ (φωτ. Ση. Μελετζής).

Η αντιπροσωπεία του ΕΑΜ κατά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

μ έ σ α α π ό μ ια ε κ λ ο γ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α ,

τ ρ ό π ο έ κ φ ρ α σ η ς τ η ς λ α ϊ κ ή ς β ο ύ λ η σ η ς

κ α ι μ ο ν α δ ι κ ή μ έ θ ο δ ο ν ο μ ι μ ο π ο ί η σ η ς

τ η ς ω ς δ ι α χ ε ι ρ ί σ τ ρ ι α ς τ η ς π ο ρ ε ί α ς τ η ς

χ ώ ρ α ς .

Ο ι ε κ λ ο γ έ ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α υ π ή ρ ξ α ν

α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ω ν κ α ι

σ υ ζ η τ ή σ ε ω ν α ν ά μ ε σ α σ τ ι ς Μ ε γ ά λ ε ς

Δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς ε π ο χ ή ς . Τ ο ν Μ ά ι ο τ ο υ

1945 ο Σ τ ά λ ι ν , σε υ π ό μ ν η μ α π ρ ο ς τ ο ν

Τσώρτσιλ , α λ λ ά κ α ι λ ί γ ο α ρ γ ό τ ε ρ α , τ ο ν

Ι ο ύ λ ι ο , σ τ η δ ι ά σ κ ε ψ η τ ο υ Π ό τ σ ν τ α μ ,

ε ί χ ε α ρ ν η θ ε ί τ η σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς

Σ ο β ι ε τ ι κ ή ς Ε ν ω σ η ς σ τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α

ε π ί β λ ε ψ η ς τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν ε κ λ ο γ ώ ν ,

δ η λ ώ ν ο ν τ α ς πως α υ τ ό α π ο τ ε λ ο ύ σ ε

ε π έ μ β α σ η σ τ α ε σ ω τ ε ρ ι κ ά μ ι α ς ξ έ ν η ς

χ ώ ρ α ς κ α ι κ ά ν ο ν τ α ς π α ρ ά λ λ η λ α λ ό γ ο

γ ι α ύ π α ρ ξ η τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α

που ε μ π ό δ ι ζ ε τ η δ ι ε ξ α γ ω γ ή ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν

ε κ λ ο γ ώ ν . Τ ο ν Σ ε π τ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1945 ο ι

Σ ο β ι ε τ ι κ ο ί , μ ε ε π ι σ τ ο λ ή τ ο υ ς π ρ ο ς τ ο

σ υ μ β ο ύ λ ι ο τ ω ν Υ π ο υ ρ γ ώ ν Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν

σ τ ο Λ ο ν δ ί ν ο , α π ε κ δ ύ ο ν τ α ν κ ά θ ε

ε υ θ ύ ν η « γ ι α τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η

που δ η μ ι ο υ ρ γ ή θ η κ ε σ τ η ν Ε λ λ ά δ α » ,

δ υ σ χ ε ρ α ί ν ο ν τ α ς τ η θ έ σ η τ ω ν

Β ρ ε τ α ν ώ ν . Η σ ο β ι ε τ ι κ ή τ α κ τ ι κ ή

δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ σ ε δ ύ ο β α σ ι κ ά π ρ ο β λ ή μ α τ α

π ο υ τ ο ρ π ί λ ι ζ α ν τ η ν π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ ι ς

ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ . Τ ο π ρ ώ τ ο

α φ ο ρ ο ύ σ ε τ η δ ι α τ ή ρ η σ η τ ο υ

« α ν τ ά ρ τ ι κ ο υ » φ ρ ο ν ή μ α τ ο ς τ ω ν

Ε λ λ ή ν ω ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν π ο υ

υ π ο λ ό γ ι ζ α ν π ο λ ύ σ τ η σ τ ά σ η τ ο υ Σ τ ά λ ι ν

κ α ι τ η σ υ μ π α ρ ά σ τ α σ η τ ο υ . Η

υ π ο ν ό μ ε υ σ η τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν από τ η ν

π λ ε υ ρ ά τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν ω ς δ ι α δ ι κ α σ ί α ς

ε κ τ ω ν π ρ ο τ έ ρ ω ν ε κ φ υ λ ι σ μ έ ν η ς ,

ε ν ί σ χ υ ε τ ι ς φ ω ν έ ς σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ

ΚΚΕ που υ π ο σ τ ή ρ ι ζ α ν τ η ν α π ο χ ή . Τ ο

δ ε ύ τ ε ρ ο π ρ ό β λ η μ α π ο υ π ρ ο έ κ υ π τ ε από

τ η ν κ ρ ι τ ι κ ή τ ω ν Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν ή τ α ν η

α ν ά π τ υ ξ η ε υ ε ρ έ θ ι σ τ ω ν

α ν τ ι κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ώ ν α ν τ α ν α κ λ α σ τ ι κ ώ ν

σ τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς . Ο ι τ ε λ ε υ τ α ί ο ι

θ ε ω ρ ο ύ σ α ν ό τ ι η ε λ λ η ν ι κ ή Α ρ ι σ τ ε ρ ά ,

μ ε τ η ν ε π ι φ υ λ α κ τ ι κ ή κ α ι ε ν ί ο τ ε

ε χ θ ρ ι κ ή σ τ ά σ η τ η ς α π έ ν α ν τ ι τ ο υ ς , δ ε ν

α π ο τ ε λ ο ύ σ ε π α ρ ά μ ια π τ υ χ ή τ η ς

σ ο β ι ε τ ι κ ή ς α ν ά μ ι ξ η ς σ τ η ν π ε ρ ι ο χ ή .

Α π ό τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ ς , ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί

α π έ τ υ χ α ν ν α δ ι α κ ρ ί ν ο υ ν τ α κ ε ν ά κ α ι τ ι ς

α ν τ ι φ ά σ ε ι ς που π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε η

υ π ε ρ β ο λ ι κ ή α ν ά μ ι ξ η τ ο υ ς σ τ ι ς

ε λ λ η ν ι κ έ ς ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς υ π ο θ έ σ ε ι ς . Μ ε

τ η ν ω μ ή ε π έ μ β α σ η τ ο υ ς τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο

τ ο υ 1944, α ν έ λ α β α ν υ π ο χ ρ ε ώ σ ε ι ς π ο υ

ε κ τ ω ν υ σ τ έ ρ ω ν α π ο δ ε ί χ θ η κ ε ό τ ι δ ε ν

ή τ α ν π ρ ο ε τ ο ι μ α σ μ έ ν ο ι ν α α ν α λ ά β ο υ ν .

Τ ο π ρ ό β λ η μ α ξ ε κ ι ν ο ύ σ ε από τ η ν

ά ρ ν η σ η τ η ς β ρ ε τ α ν ι κ ή ς σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς

α π ο σ τ ο λ ή ς σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ν α ε π ι τ ρ έ ψ ε ι

σ τ ι ς ε λ λ η ν ι κ έ ς κ υ β ε ρ ν ή σ ε ι ς ( κ α ι

ε ι δ ι κ ό τ ε ρ α σ τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η Σ ο φ ο ύ λ η

που α ν έ λ α β ε ν α ο δ η γ ή σ ε ι τ η χ ώ ρ α σ τ ι ς

ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ ) ν α α σ κ ε ί τ ο ν

π α ρ α μ ι κ ρ ό έ λ ε γ χ ο σ τ α σ ώ μ α τ α

α σ φ α λ ε ί α ς . Ο Ρ ό ν α λ ν τ Σ κ ό μ π υ ,

ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ω ν β ρ ε τ α ν ι κ ώ ν

σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν σ τ η ν Ε λ λ ά δ α ,

σ ε σ υ ν ο μ ι λ ί α τ ο υ μ ε τ ο ν Α μ ε ρ ι κ α ν ό

π ρ έ σ β η Λ ί ν κ ο λ ν Μ α κ β ή (Lincoln

MacVeagh) κ α ι τ ο ν ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ η ς

α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή ς ε π ι τ ρ ο π ή ς γ ι α τ η ν

ε π ί β λ ε ψ η τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν Χ έ ν ρ υ Γ κ ρ έ η ν τ υ

(Henry Grady), δ ή λ ω ν ε πως « ε ά ν η

κ υ β έ ρ ν η σ η α φ ή σ ε ι τ η ν Α σ τ υ ν ο μ ί α κ α ι

τ ι ς Ε ν ο π λ ε ς Δ υ ν ά μ ε ι ς ή σ υ χ ε ς , τ α

π ά ν τ α θ α ε ξ ε λ ι χ θ ο ύ ν ι κ α ν ο π ο ι η τ ι κ ά . Α ν

ό χ ι , δ ε ν α ν α λ α μ β ά ν ε ι κ α μ ι ά ε υ θ ύ ν η γ ι α

τ ι ς σ υ ν έ π ε ι ε ς » . Τ η ν ί δ ι α σ τ ι γ μ ή ό μ ω ς

π ο υ ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί α ρ ν ο ύ ν τ ο ν α

ε κ χ ω ρ ή σ ο υ ν ο π ο ι ο δ ή π ο τ ε δ ι κ α ί ω μ α

ε λ έ γ χ ο υ τ ω ν Σ ω μ ά τ ω ν Α σ φ α λ ε ί α ς σ τ η ν

ε λ λ η ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ( ο Β ρ ε τ α ν ό ς

π ρ ε σ β ε υ τ ή ς Ρ έ τ ζ ι ν α λ ν τ Λ ή π ε ρ α ν έ φ ε ρ ε

χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά : « ή τ α ν σ α ν ν α π α ί ρ ν ε ι ς

έ ν α κ ό κ κ α λ ο από έ ν α ν σ κ ύ λ ο τ ο ο π ο ί ο

ν ο μ ί ζ ε ι πως δ ι κ α ι ο ύ τ α ι » ) , έ δ ε ι χ ν α ν

α δ υ ν α μ ί α τ ή ρ η σ η ς τ η ς τ ά ξ η ς ,

ε π ι κ α λ ο ύ μ ε ν ο ι ό τ ι κ ά τ ι τ έ τ ο ι ο

α π ο τ ε λ ο ύ σ ε ε σ ω τ ε ρ ι κ ή υ π ό θ ε σ η τ η ς

Ε λ λ ά δ α ς κ α ι ό τ ι ο ι ί δ ι ο ι δ ε ν ή τ α ν

δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν ο ι ν α ε π έ μ β ο υ ν . Α υ τ ή η

τ α κ τ ι κ ή α π ο δ υ ν ά μ ω ν ε τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η ,

π ο υ π α ρ ο υ σ ι α ζ ό τ α ν α ν ί κ α ν η ν α

χ ε ι ρ ι σ θ ε ί τ η ν κ α τ ά σ τ α σ η κ α ι ν α

ε γ γ υ η θ ε ί μ ί α π ρ α γ μ α τ ι κ ά ε λ ε ύ θ ε ρ η κ α ι

α δ ι ά β λ η τ η δ ι α δ ι κ α σ ί α , π α ρ έ χ ο ν τ α ς

σ τ ο υ ς Α ρ ι σ τ ε ρ ο ύ ς ό λ α τ α ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α

γ ι α ν α δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ο υ ν τ η ν α π ο χ ή τ ο υ ς

από τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς .

Η πορεία προς τις εκλογές -η κυβέρνηση Σοφούλη

Τον Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1945, ο

Θ ε μ ι σ τ ο κ λ ή ς Σ ο φ ο ύ λ η ς δ ι α μ ή ν υ σ ε

σ τ ο υ ς Σ υ μ μ ά χ ο υ ς ό τ ι ο ι ε κ λ ο γ έ ς θ α

έ π ρ ε π ε ν α α ν α β λ η θ ο ύ ν , κ α θ ό τ ι ο ύ τ ε η

ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ο μ α λ ό τ η τ α ε ί χ ε

ε ξ α σ φ α λ ι σ θ ε ί α λ λ ά ο ύ τ ε ε ί χ ε α ρ χ ί σ ε ι η

ε π ι β ε β λ η μ έ ν η α ν α θ ε ώ ρ η σ η τ ω ν

Ο Νίκος Ζαχαριάδης κατά τη διάρκεια συγκέντρωσης του ΚΚΕ στην Α9ήνα, το καλοκαίρι του 1945.

ε κ λ ο γ ι κ ώ ν καταλόγων. Ο λ α τ α

ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α που χ ρ η σ ι μ ο π ο ί η σ ε η

Α ρ ι σ τ ε ρ ά γ ι α ν α δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ε ι τ η ν

ε π ι λ ο γ ή τ η ς α π ο χ ή ς α π ο τ υ π ώ θ η κ α ν

ε ύ σ τ ο χ α από τ ο ν ί δ ι ο τ ο ν Σ ο φ ο ύ λ η σ ε

ε π ι σ τ ο λ ή τ ο υ π ρ ο ς τ ο ν Β ρ ε τ α ν ό

υ π ο υ ρ γ ό Ε ξ ω τ ε ρ ι κ ώ ν Ε ρ ν ε σ τ Μπέβιν. Ο

Ε λ λ η ν α ς π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς ε π ι σ ή μ α ν ε ό τ ι

η β ί α κ α ι η τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ η σ η τ ο υ

π λ η θ υ σ μ ο ύ δ ε ν ε ί χ α ν π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί ,

γ ε γ ο ν ό ς που κ α θ ι σ τ ο ύ σ ε π λ έ ο ν

α μ φ ί β ο λ ο ε ά ν τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α τ η ς

κ ά λ π η ς τ η ς 31ης Μ α ρ τ ί ο υ θ α

α π ο τ ύ π ω ν ε τ η ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή λ α ϊ κ ή

β ο ύ λ η σ η . Ο Σ ο φ ο ύ λ η ς π ρ ο έ β λ ε π ε ό τ ι η

α ν ά δ ε ι ξ η μ ιας δ ε ξ ι ά ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς που

θ α π ρ ο έ β α ι ν ε σ τ η ν ε π ί σ π ε υ σ η τ ω ν

δ ι α δ ι κ α σ ι ώ ν γ ι α τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ

Γεωργίου θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τ η ν α ν τ ί δ ρ α σ η

τ ω ν Α ρ ι σ τ ε ρ ώ ν . Η ε κ τ ί μ η σ η τ ο υ Σ ο φ ο ύ λ η

δ ε ν ά ρ γ η σ ε ν α ε π α λ η θ ε υ θ ε ί από τ α ί δ ι α

τ α γ ε γ ο ν ό τ α . Σ τ η ν α λ λ η λ ο γ ρ α φ ί α που

ε ί χ ε ε κ ε ί ν η τ η ν π ε ρ ί ο δ ο ο

π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς μ ε τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς

α ξ ι ω μ α τ ο ύ χ ο υ ς ι δ ι α ί τ ε ρ ο ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι ( κ α ι α π ο τ ε λ ε ί

χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό δ ε ί γ μ α τ η ς β ρ ε τ α ν ι κ ή ς

α δ ι ά λ λ α κ τ η ς σ τ ά σ η ς π ε ρ ί α ν α β ο λ ή ς τ ω ν

ε κ λ ο γ ώ ν α λ λ ά κ α ι τ η ς μ ο ν ό π λ ε υ ρ η ς

α ν τ ί λ η ψ η ς τ ω ν Β ρ ε τ α ν ώ ν ) η ε π ι σ τ ο λ ή

τ ο υ Μ π έ β ι ν ( α ρ χ έ ς Μ α ρ τ ί ο υ 1946):

« Ε κ π λ ή σ σ ο μ α ι πολύ από τ η δ ή λ ω σ η σας

ό τ ι ο ι έ ν ο π λ ε ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς Χ θ α

ε ν ι σ χ υ θ ο ύ ν μ ε ο λ ό κ λ η ρ η σ χ ε δ ό ν τ η

δ ύ ν α μ η τ η ς Α σ τ υ ν ο μ ί α ς κ α ι τ η ς

Χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή ς . . . Ε ί μ α ι β έ β α ι ο ς πως

ε σ ε ί ς . . . μ π ο ρ ε ί τ ε . . . ν α φ ρ ο ν τ ί σ ε τ ε ν α μ η ν

υ π ά ρ ξ ε ι τ έ τ ο ι α σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν

ο ρ γ ά ν ω ν που β ρ ί σ κ ο ν τ α ι υπό τ ο ν έ λ ε γ χ ο

σας ( τ ο π α ρ ά δ ο ξ ο : σ τ η ν κ υ β έ ρ ν η σ η

Σ ο φ ο ύ λ η ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί ε ί χ α ν α π ο κ λ ε ί σ ε ι

κ ά θ ε α ν ά μ ι ξ η σ τ α Σ ώ μ α τ α Α σ φ α λ ε ί α ς )

κ α ι π α ρ ά ν ο μ ω ν έ ν ο π λ ω ν συμμοριών.

Π ά ν τ ω ς , α δ υ ν α τ ώ ν α κ α τ α λ ά β ω πως ο ι

ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς Χ μ π ο ρ ο ύ ν να

ε ξ α ν α γ κ ά σ ο υ ν τ ο υ ς ψ η φ ο φ ό ρ ο υ ς σ τ η ν

ε π α ρ χ ί α ν α ψ η φ ί σ ο υ ν α ν τ ί θ ε τ α μ ε τ ι ς

π ε π ο ι θ ή σ ε ι ς τ ο υ ς , α ν ε ξ α σ φ α λ ι σ θ ε ί

σ χ ε τ ι κ ά μ υ σ τ ι κ ή ψ η φ ο φ ο ρ ί α » .

What it'

Ο Γ κ ρ έ η ν τ υ ε ρ μ ή ν ε υ ε τ η σ τ ά σ η τ ο υ

Σ ο φ ο ύ λ η ω ς μ ία π ρ ο σ π ά θ ε ι α τ ο υ

Κ ε ν τ ρ ώ ο υ π ο λ ι τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ «να

δ ι α σ ώ σ ε ι κ ά τ ι γ ι α τ ο κ ό μ μ α κ α ι τ ο υ ς

ε α υ τ ο ύ ς τ ο υ ς , κ ά ν ο ν τ α ς π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς

σ υ μ β ι β α σ μ ο ύ ς μ ε τ ο Ε Α Μ » . Π α ρ ά λ λ η λ α ,

ω σ τ ό σ ο , δ ι α τ ύ π ω σ ε ε ύ σ τ ο χ α κ α ι τ ο υ ς

λ ό γ ο υ ς που ο δ η γ ο ύ σ α ν τ ο ν σ υ μ μ α χ ι κ ό

π α ρ ά γ ο ν τ α σ τ η ν α μ ε τ α κ ί ν η τ η θ έ σ η τ ο υ

ω ς π ρ ο ς τ η ν η μ ε ρ ο μ η ν ί α δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς

τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν : « α κ ό μ η κ ι α ν ή μ α σ τ ε

δ ι α τ ε θ ε ι μ έ ν ο ι ν α α φ ή σ ο υ μ ε τ ο υ ς

Ε λ λ η ν ε ς ν α π α ί ξ ο υ ν μ ε τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή , θ α

ή τ α ν α ν έ φ ι κ τ ο ν α δ ι α τ η ρ ή σ ο υ μ ε τ η ν

ο ρ γ ά ν ω σ η μ α ς ε δ ώ σ τ η ν π ε ρ ί π τ ω σ η π ο υ

α ν α β ά λ λ ο ν τ α ν ο ι ε κ λ ο γ έ ς » .

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α από τ ο π ο ι ο ι ή τ α ν ο ι

λ ό γ ο ι ή κ α ι ο ι σ κ ο π ι μ ό τ η τ ε ς τ ο υ

Σ ο φ ο ύ λ η , η ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν γ ε γ ο ν ό τ ω ν

ε π ι β ε β α ί ω σ ε τ ο υ ς φ ό β ο υ ς τ ο υ . Η

ε π ί σ π ε υ σ η κ α ι η ε π ι μ ο ν ή σ τ η

δ ι α τ ή ρ η σ η τ η ς η μ ε ρ ο μ η ν ί α ς

δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν σ τ έ ρ η σ α ν από

τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή η γ ε σ ί α τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α ν α

π ρ ο χ ω ρ ή σ ε ι σ ε μ ία α ξ ι ό π ι σ τ η

δ ι α δ ι κ α σ ί α π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ί α ς τ ο υ ς .

Μ ί α έ ν τ ι μ η κ α ι σ α φ ή ς δ ι α δ ι κ α σ ί α

δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν θ α ή τ α ν ο

μ ό ν ο ς τ ρ ό π ο ς ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ η ς τ ω ν

ε π ι χ ε ι ρ η μ ά τ ω ν τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς (που

χ α ρ α κ τ ή ρ ι ζ ε τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς « κ ω μ ω δ ί α π ο υ

σ τ ό χ ε υ ε σ τ η ν α λ λ ο ί ω σ η τ η ς θ έ λ η σ η ς

κ α ι τ ω ν α ι σ θ η μ ά τ ω ν τ ο υ λ α ο ύ » ) ,

π ε ί θ ο ν τ α ς ό τ ι θ α ή τ α ν α δ ι κ α ι ο λ ό γ η τ η η

α π ό φ α σ η τ η ς γ ι α α π ο χ ή .

Πιθανά σενάρια από τη συμμετοχή τον Κ Κ Ε στις εκλογές

Η ι σ τ ο ρ ι κ ή έ ρ ε υ ν α α λ λ ά κ α ι ο ι

ε π ι κ ρ ι τ έ ς τ ο υ Ε Α Μ θ ε ω ρ ο ύ ν π λ έ ο ν ό τ ι

η α π ο χ ή τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς από τ η ν

ε κ λ ο γ ι κ ή δ ι α δ ι κ α σ ί α έ π α ι ξ ε

κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ό ρ ό λ ο σ τ η ν ε ξ έ λ ι ξ η τ ω ν

π ρ α γ μ ά τ ω ν κ α ι σ τ η ν π ο ρ ε ί α π ρ ο ς τ ο ν

Ε μ φ ύ λ ι ο . Ι σ χ υ ρ ί ζ ο ν τ α ι ε π ί σ η ς πως η

σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν τ η ς

Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς , α κ ό μ η κ ι α ν

δ ε ν ε ξ ο μ ά λ υ ν ε τ ι ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς , θ α

λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ σ ε τ ο υ λ ά χ ι σ τ ο ν π ρ ο ς τ η ν

κ α τ ε ύ θ υ ν σ η τ η ς μ ε τ α τ ό π ι σ η ς τ ω ν

δ ι α φ ο ρ ώ ν σ ε π ο λ ι τ ι κ ό ε π ί π ε δ ο ,

δ υ σ χ ε ρ α ί ν ο ν τ α ς τ η ν έ κ ρ η ξ η μ ι α ς

μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή ς έ ν ο π λ η ς ε μ φ ύ λ ι α ς

σ ύ ρ ρ α ξ η ς . Ε π ι ρ ρ ί π τ ο ν τ α ς ό μ ω ς τ η ν

α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή ε υ θ ύ ν η γ ι α τ η δ ι ο λ ί σ θ η σ η

π ρ ο ς τ η ν ε σ ω τ ε ρ ι κ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή

α ν α μ έ τ ρ η σ η σ τ η ν Α ρ ι σ τ ε ρ ά , θ ε ω ρ ο ύ μ ε

π α ρ ά λ λ η λ α πως η ί δ ι α ε ί χ ε τη

δ υ ν α τ ό τ η τ α ν α κ ά ν ε ι μ ία δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή

ε π ι λ ο γ ή . Για ν α σ υ μ β ε ί ό μ ω ς α υ τ ό θ α

έ π ρ ε π ε ν α υ φ ί σ τ α ν τ ο δ ύ ο

π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς : ε ί τ ε ο ι σ υ γ κ υ ρ ί ε ς σ τ ο

π ο λ ι τ ι κ ό σ κ η ν ι κ ό ν α ή τ α ν ο μ α λ έ ς ,

ο π ό τ ε η α π ο χ ή δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

δ ι κ α ι ο λ ο γ η θ ε ί ( π ρ ά γ μ α β ε β α ί ω ς που

δ ε ν σ υ ν έ β α ι ν ε ) , ε ί τ ε η α π ό φ α σ η γ ι α μ η

σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ ' α υ τ έ ς ν α μ η ν ε ί χ ε λ η φ θ ε ί

κ α ι ν α υ π ή ρ χ α ν ε ν α λ λ α κ τ ι κ έ ς κ α ι

δ ι α λ λ α κ τ ι κ έ ς φ ω ν έ ς σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ

ΚΚΕ που ν α μ η ν ε π ι δ ί ω κ α ν τ η

σ ύ γ κ ρ ο υ σ η .

Σ τ ο σ η μ ε ί ο α υ τ ό μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α

π α ρ α θ έ σ ο υ μ ε ε ν δ ε ι κ τ ι κ ά σ τ ο ι χ ε ί α γ ι α

τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς που

α π ο κ α λ ύ π τ ο υ ν τ η ρ ε υ σ τ ό τ η τ α που

ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ ε σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ η ς κ α ι ,

κ α τ ά σ υ ν έ π ε ι α , τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α που

υ π ή ρ χ ε ω ς π ρ ο ς τ η ν α ν α σ τ ρ ο φ ή τ η ς

α π ό φ α σ η ς τ η ς .

Ο Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Σ ι ά ν τ ο ς , π ο υ ε κ τ ε λ ο ύ σ ε

χ ρ έ η Γ ε ν ι κ ο ύ Γ ρ α μ μ α τ έ α τ η ς Κ ε ν τ ρ ι κ ή ς

Ε π ι τ ρ ο π ή ς τ ο υ ΚΚΕ, ε ί χ ε ε κ φ ρ ά σ ε ι

έ π ε ι τ α από τ η Σ υ μ φ ω ν ί α τ η ς Β ά ρ κ ι ζ α ς

τ η ν ε π ι θ υ μ ί α γ ι α ο μ α λ ή μ ε τ ά β α σ η σ τ ο ν

κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι σ μ ό μ ε σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ η ς

Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς . Σ ' α υ τ ό τ ο π λ α ί σ ι ο

ε ν τ ά σ σ ε τ α ι κ α ι η α π ό φ α σ η τ ο υ

Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς ν α

δ ι α γ ρ ά ψ ε ι τ ο ν Α ρ η Β ε λ ο υ χ ι ώ τ η π ο υ

α ρ ν ή θ η κ ε ν α δ ε χ θ ε ί τ ο υ ς ό ρ ο υ ς τ η ς

Β ά ρ κ ι ζ α ς . Η ε π ι σ τ ρ ο φ ή , ό μ ω ς , τ ο υ

Ν ί κ ο υ Ζ α χ α ρ ι ά δ η από τ ο Ν τ α χ ά ο υ κ α ι η

ε π ά ν ο δ ο ς τ ο υ σ τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ

Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς ,

δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε ν έ α δ ε δ ο μ έ ν α . Α ξ ί ζ ε ι ν α

Ο ναύαρχος Πέτρος Βούλγαρης, πρωθυπουργός την περίοδο 8Απριλίου-9 Οκτωβρίου 1945 (Αθήνα,

Πολεμικό Μουσείο).

To ζήτημα για τον

Ζαχαριάδη δεν

ήταν ποια θα ήταν

η θ έ σ η της

Αριστεράς στο

ελληνικό πολιτικό

σύστημα αλλά το

πώς αυτό θα

μπορούσε να

ανατραπεί.

α ν α φ ε ρ θ ε ί πως έ ν α σ η μ α ν τ ι κ ό π ο σ ο σ τ ό

σ τ ε λ ε χ ώ ν τ ο υ Ε Α Μ π ο υ ε ί χ α ν λ ά β ε ι

μ έ ρ ο ς σ τ η ν Ε θ ν ι κ ή Α ν τ ί σ τ α σ η , έ β λ ε π α ν

θ ε τ ι κ ά τ η ν π ρ ο ο π τ ι κ ή έ ν τ α ξ η ς τ η ς

Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς σ τ α π λ α ί σ ι α τ η ς ν ο μ ι μ ό τ η τ α ς

π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α ε ί ν α ι σ ε θ έ σ η ν α

δ ι ε κ δ ι κ ή σ ε ι μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ά τ ο μ ε ρ ί δ ι ο

τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς που τ η ς α ν τ ι σ τ ο ι χ ο ύ σ ε .

Ε ν τ ο ύ τ ο ι ς , η α ν τ ί λ η ψ η τ ο υ

Ζ α χ α ρ ι ά δ η ξ έ φ ε υ γ ε από α υ τ ή τ η λ ο γ ι κ ή

κ α ι ε ν έ τ α σ σ ε τ η ν Ε λ λ ά δ α σ τ ο δ ι ε θ ν έ ς

μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ό π ε δ ί ο ω ς ε ν δ υ ν ά μ ε ι

σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ή χ ώ ρ α . Τ ο ζ ή τ η μ α γ ι α τ ο ν

Ζ α χ α ρ ι ά δ η δ ε ν ή τ α ν π ο ι α θ α ή τ α ν η

θ έ σ η τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς σ τ ο ε λ λ η ν ι κ ό

π ο λ ι τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α α λ λ ά τ ο πώς α υ τ ό θ α

μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α α ν α τ ρ α π ε ί ώ σ τ ε ν α

ε π ι τ ε υ χ θ ε ί η μ ε τ ά β α σ η σ τ ο ν

κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ό . Γύρω από τ ο ν Ζ α χ α ρ ι ά δ η

σ υ σ π ε ι ρ ώ θ η κ α ν ε κ ε ί ν ο ι που ε ί χ α ν

υ π ο σ τ ε ί τ ι ς δ ι ώ ξ ε ι ς τ η ς « Λ ε υ κ ή ς

Τ ρ ο μ ο κ ρ α τ ί α ς » κ α ι υ π ο σ τ ή ρ ι ζ α ν τ η ν

α π ο χ ή , τ η σ υ ν έ χ ι σ η τ η ς έ ν ο π λ η ς

α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η ς ό χ ι κ α τ ' α ν ά γ κ η γ ι α τ η ν

ε π ι β ο λ ή κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς ,

ό σ ο γ ι α τ η ν α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η κ α ι τ ο ν

τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ ω ν ε ι ς β ά ρ ο ς τ ο υ ς

α γ ρ ι ο τ ή τ ω ν .

Η ο ρ γ ά ν ω σ η ό μ ω ς μ ι α ς τ έ τ ο ι α ς

κ ί ν η σ η ς δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α σ τ η ρ ι χ θ ε ί

μ ο ν ά χ α σ τ ι ς ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς δ υ ν ά μ ε ι ς τ η ς

ε λ λ η ν ι κ ή ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς , γ ι ' α υ τ ό κ α ι

ζ η τ ή θ η κ ε η ε κ τ ί μ η σ η τ η ς κ α τ ά σ τ α σ η ς

κ α ι η π α ρ ο χ ή β ο ή θ ε ι α ς από τ η

Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ενωση. Ο Μ ή τ σ ο ς

Π α ρ τ σ α λ ί δ η ς τ έ θ η κ ε ε π ι κ ε φ α λ ή ς μ ι α ς

Ε Α Μ ι κ ή ς α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α ς π ο υ

δ ι ε ξ ή γ α γ ε σ χ ε τ ι κ έ ς σ υ ν ο μ ι λ ί ε ς σ τ η

Μ ό σ χ α ( Ι α ν ο υ ά ρ ι ο ς 1946). Μ ε β ά σ η τ η

δ ι κ ή τ ο υ μ α ρ τ υ ρ ί α , η α π ά ν τ η σ η τ ω ν

Σ ο β ι ε τ ι κ ώ ν ή τ α ν α π ο θ α ρ ρ υ ν τ ι κ ή (βλ. Η

δ ιπλή α π ο κ α τ ά σ τ α σ η τ η ς Ε θ ν ι κ ή ς

Α ν τ ί σ τ α σ η ς , Α θ ή ν α 1978). Από τ η ν ά λ λ η

π λ ε υ ρ ά ό μ ω ς , όπως α ν α φ έ ρ ε τ α ι από

τ ο ν Λ ε υ τ έ ρ η Ε λ ε υ θ ε ρ ί ο υ ( Σ υ ν ο μ ι λ ί ε ς

μ ε τ ο ν Ν ί κ ο Ζ α χ α ρ ι ά δ η , Α θ ή ν α 1985), ο

ί δ ι ο ς ο Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς σ τ ι ς σ υ ν α ν τ ή σ ε ι ς

τ ο υ τ η ν ά ν ο ι ξ η τ ο υ 1946 μ ε τ ο υ ς Σ τ ά λ ι ν

( σ τ η ν Κ ρ ι μ α ί α ) , Τ ί τ ο ( σ τ ο Β ε λ ι γ ρ ά δ ι ) κ α ι

Δ η μ η τ ρ ώ φ ( σ τ η Σ ό φ ι α ) έ λ α β ε θ ε τ ι κ ά

μ η ν ύ μ α τ α ω ς π ρ ο ς τ η ν π ρ ό θ ε σ η τ ο υ ς

ν α σ τ η ρ ί ξ ο υ ν τ ο ε γ χ ε ί ρ η μ α τ ο υ .

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ α από τ ο π ο ι α από τ ι ς δ ύ ο

μ α ρ τ υ ρ ί ε ς ε υ σ τ α θ ε ί κ α ι α κ ό μ η κ ι α ν

π α ρ α β λ έ ψ ο υ μ ε τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο η

Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ενωση ν α έ π α ι ζ ε έ ν α ά σ χ η μ ο

π α ι χ ν ί δ ι ε ι ς β ά ρ ο ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν , ο ι ε κ τ ι μ ή σ ε ι ς τ ω ν

Ζ α χ α ρ ι ά δ η κ α ι Π α ρ τ σ α λ ί δ η

α π ο κ α λ ύ π τ ο υ ν τ ι ς δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ έ ς

π ρ ο σ ε γ γ ί σ ε ι ς σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ ΚΚΕ.

Από τ ο ν Γ ρ η γ ο ρ ι ά δ η

π λ η ρ ο φ ο ρ ο ύ μ α σ τ ε ε π ί σ η ς (αν κ α ι δ ε ν

υ π ά ρ χ ε ι ά λ λ η π η γ ή π ο υ ν α τ ε κ μ η ρ ι ώ ν ε ι

τ η ν π λ η ρ ο φ ο ρ ί α ) ό τ ι κ α τ ά τ η ν α π ο υ σ ί α

τ ο υ Ζ α χ α ρ ι ά δ η σ τ η ν Π ρ ά γ α ( τ ο ν Μ ά ρ τ ι ο

τ ο υ 1946), ο Σ ι ά ν τ ο ς , έ χ ο ν τ α ς α ν α λ ά β ε ι

κ α ι π ά λ ι π ρ ο σ ω ρ ι ν ά τ η ν η γ ε σ ί α τ ο υ

ΚΚΕ, π ρ ο χ ώ ρ η σ ε σ ε μ ία σ υ μ β ι β α σ τ ι κ ή

κ ί ν η σ η , π ρ ο τ ε ί ν ο ν τ α ς σ τ ο κ ό μ μ α τ ω ν

Α ρ ι σ τ ε ρ ώ ν Φ ι λ ε λ ε υ θ έ ρ ω ν (που

σ υ ν ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ν μ ε τ ο ΕΑΜ) ν α

σ υ μ μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς ,

υ π ο σ χ ό μ ε ν ο ς π λ ή ρ η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η τ ο υ ς

από τ ι ς λ ο ι π έ ς α ρ ι σ τ ε ρ έ ς π ο λ ι τ ι κ έ ς

δ υ ν ά μ ε ι ς . Μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο α υ τ ό θ α

ε ξ α σ φ α λ ι ζ ό τ α ν κ ά π ο ι α κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή

ε κ π ρ ο σ ώ π η σ η γ ι α τ η ν Α ρ ι σ τ ε ρ ά , η

ο π ο ί α έ τ σ ι θ α δ ι α τ η ρ ο ύ σ ε τ η ν

α ν τ ι π α λ ό τ η τ α σ ε π ο λ ι τ ι κ ά π λ α ί σ ι α ,

α φ ή ν ο ν τ α ς α ν ο ι κ τ ο ύ ς κ ά π ο ι ο υ ς

δ ι α ύ λ ο υ ς ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α ς . Η π ρ ό τ α σ η τ ο υ

Σ ι ά ν τ ο υ δ ε ν ε ί χ ε κ α μ ι ά τ ύ χ η . Σ τ ο

α ί τ η μ α τ ο υ γ ι α π α ρ ά τ α σ η τ η ς

η μ ε ρ ο μ η ν ί α ς υ π ο β ο λ ή ς τ ω ν ο ν ο μ ά τ ω ν

τ ω ν υ π ο ψ η φ ί ω ν π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ο ι

Α ρ ι σ τ ε ρ ο ί Φ ι λ ε λ ε ύ θ ε ρ ο ι ν α

κ α τ α θ έ σ ο υ ν τ α ψ η φ ο δ έ λ τ ι α τ ο υ ς , η

κ υ β έ ρ ν η σ η Σ ο φ ο ύ λ η , π α ρ ά τ ο γ ε γ ο ν ό ς

ό τ ι ο ί δ ι ο ς ο π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς

α ν τ ι μ ε τ ώ π ι ζ ε θ ε τ ι κ ά έ ν α τ έ τ ο ι ο

ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο , δ ε ν α π ά ν τ η σ ε π ο τ έ . Ο

Γ ρ η γ ο ρ ι ά δ η ς ε π έ ρ ρ ι ψ ε τ η ν ε υ θ ύ ν η γ ι '

α υ τ ή τ η σ τ ά σ η σ τ ο υ ς Β ρ ε τ α ν ο ύ ς .

Ε κ τ ω ν υ σ τ έ ρ ω ν , ό λ ε ς ο ι π λ ε υ ρ έ ς

σ υ γ κ λ ί ν ο υ ν σ τ η ν ά π ο ψ η ό τ ι κ ύ ρ ι ο ς

ε κ φ ρ α σ τ ή ς τ η ς α δ ι ά λ λ α κ τ η ς τ α κ τ ι κ ή ς

τ ο υ ΚΚΕ υ π ή ρ ξ ε ο Ν ί κ ο ς Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς .

Αν θ ε ω ρ ή σ ο υ μ ε ό τ ι ο Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς

α π ο τ ε λ ο ύ σ ε τ η ν κ υ ρ ι ό τ ε ρ η π η γ ή τ η ς

π α ρ α γ ω γ ή ς τ η ς ι δ ε ο λ ο γ ι κ ή ς

π λ α τ φ ό ρ μ α ς τ ο υ ΚΚΕ ( κ ύ ρ ι ο ς σ τ ό χ ο ς

τ η ς ο π ο ί α ς ή τ α ν η α ν ά π τ υ ξ η ι σ χ υ ρ ο ύ

λ α ϊ κ ο ύ κ ι ν ή μ α τ ο ς μ ε τ ε λ ι κ ή κ α τ ά λ η ξ η

τ η μ ε τ ά β α σ η σ τ ο ν σ ο σ ι α λ ι σ μ ό ) α λ λ ά κ α ι

αν α ν α λ ο γ ι σ θ ο ύ μ ε πως, ο ύ τ ω ς η ά λ λ ω ς ,

ο Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς ω ς η γ έ τ η ς τ ο υ ΚΚΕ θ α

χ ρ ε ω ν ό τ α ν ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ τ η ν ε υ θ ύ ν η

γ ι α τ η ν έ κ β α σ η ο π ο ι α σ δ ή π ο τ ε

α π ό φ α σ η ς τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς , ο ι σ χ υ ρ ι σ μ ό ς

α υ τ ό ς μ π ο ρ ε ί ν α χ α ρ α κ τ η ρ ι σ θ ε ί

β ά σ ι μ ο ς

Π α ρ ά τ α ύ τ α , α ρ κ ε τ έ ς π η γ έ ς

α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν τ η ν ύ π α ρ ξ η

δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ώ ν α π ό ψ ε ω ν σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό

τ ω ν π ο λ ι τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν π ο υ α π ά ρ τ ι ζ α ν

τ η ν Α ρ ι σ τ ε ρ ά ( ο Γ ο υ ν τ χ ά ο υ ς μ α ρ τ υ ρ ε ί

πως τ ο 1946 δ ε ν ε ί χ ε σ υ γ κ ρ ο τ η θ ε ί

ε ν ι α ί ο κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό μ έ τ ω π ο , κ α θ ώ ς

τ ο ΚΚΕ π ρ ο σ π α θ ο ύ σ ε ν α ε λ έ γ ξ ε ι

« δ ι ά φ ο ρ ε ς α ν ε ξ ά ρ τ η τ ε ς ο μ ά δ ε ς που

ή τ α ν α ν τ ι κ υ β ε ρ ν η τ ι κ έ ς χ ω ρ ί ς ν α ε ί ν α ι

α κ ό μ η φ ι λ ο κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ έ ς ) , κ α ι ,

ε π ι π λ έ ο ν , ό τ ι μ ό ν η η τ α κ τ ι κ ή τ ο υ

Ζ α χ α ρ ι ά δ η δ ε ν α ρ κ ο ύ σ ε γ ι α τ η

δ ι ο λ ί σ θ η σ η σ ε ε μ φ ύ λ ι α έ ν ο π λ η

α ν α μ έ τ ρ η σ η . Ο Γ ρ η γ ο ρ ι ά δ η ς

ι σ χ υ ρ ί ζ ε τ α ι πως κ α τ α λ υ τ ι κ ό ρ ό λ ο γ ι α

τ η ν έ κ ρ η ξ η τ ο υ Ε μ φ υ λ ί ο υ έ π α ι ξ ε η

ε π ί σ π ε υ σ η τ η ς δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς

δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς γ ι α τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ

β α σ ι λ ι ά Γ ε ω ρ γ ί ο υ Β'. Χ ω ρ ί ς α υ τ ό , ο

Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α β ρ ε ι

ε ρ ε ί σ μ α τ α σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ

κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ ό σ ο κ ι α ν τ ο ε π ι δ ί ω κ ε

π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α σ τ η ρ ί ξ ε ι τ η ν ε π ι λ ο γ ή

τ ο υ γ ι α έ ν ο π λ η α ν α μ έ τ ρ η σ η , π ο λ ύ δ ε

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε τ η ν

α ν α τ ρ ο π ή τ ο υ από τ α σ τ ε λ έ χ η που

ε ί χ α ν μ ε τ ά σ χ ε ι σ τ η ν Α ν τ ί σ τ α σ η κ α ι

α σ κ ο ύ σ α ν τ ε ρ ά σ τ ι α ε π ι ρ ρ ο ή σ τ ο ν

κ ο μ μ α τ ι κ ό μ η χ α ν ι σ μ ό .

Δ ε δ ο μ έ ν ω ν τ ω ν π ρ ο α ν α φ ε ρ θ έ ν τ ω ν ,

τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο α π ό φ α σ η ς τ η ς η γ ε σ ί α ς

τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς γ ι α σ υ μ μ ε τ ο χ ή σ τ ι ς

ε κ λ ο γ έ ς δ ε ν φ α ί ν ε τ α ι ε ν τ ε λ ώ ς

α ν έ φ ι κ τ ο . Μ ί α τ έ τ ο ι α ε π ι λ ο γ ή

π ι θ α ν ό τ α τ α θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε δ ι α φ ω ν ί ε ς

σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό τ ο υ Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ

Κ ό μ μ α τ ο ς . Η έ ν τ α ξ η τ ο υ ό μ ω ς σ τ ο

κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α θ α π ε ρ ι ό ρ ι ζ ε

τ η ν ε π ι ρ ρ ο ή τ η ς π λ ε υ ρ ά ς π ο υ

ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε τ η ν κ α τ α φ υ γ ή σ τ η ν έ ν ο π λ η

δ ρ ά σ η α λ λ ά ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς κ α ι τ ω ν

θ έ σ ε ω ν τ ο υ Ζ α χ α ρ ι ά δ η . Π α ρ ά λ λ η λ α , θ α

« π ο τ ε λ ο ύ σ ε κ α ι μ ία κ α λ ή ε υ κ α ι ρ ί α

Ανδρες του ΕΛΑΣ καταθέτουν τα όπλα τους μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας.

σ τ α δ ι α κ ή ς α π ε ξ ά ρ τ η σ η ς τ ο υ ΚΚΕ από

τ ο σ τ α λ ι ν ι κ ό π ρ ό τ υ π ο .

Β έ β α ι α , η κ α τ ά σ τ α σ η σ τ ο ε σ ω τ ε ρ ι κ ό

τ ο υ α ρ ι σ τ ε ρ ο ύ σ υ ν α σ π ι σ μ ο ύ θ α

κ α θ ο ρ ι ζ ό τ α ν κ α ι από τ ο π ο σ ο σ τ ό που θ α

λ ά μ β α ν ε σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ . Ενα

χ α μ η λ ό π ο σ ο σ τ ό που θ α α ν τ ι σ τ ο ι χ ο ύ σ ε

σ ε μ ι κ ρ ή κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ο μ ά δ α ,

α δ ύ ν α μ η ν α α σ κ ή σ ε ι κ α θ ο ρ ι σ τ ι κ ό ρ ό λ ο

σ τ ι ς π ο λ ι τ ι κ έ ς ε ξ ε λ ί ξ ε ι ς , ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς

θ α π ρ ο κ α λ ο ύ σ ε π ρ ο σ τ ρ ι β έ ς .

Ο π ω σ δ ή π ο τ ε , όμως, δ ύ σ κ ο λ α θ α

ο δ η γ ο ύ σ ε σ ε δ ι ά σ π α σ η , κ α θ ώ ς θ α ε ί χ α ν

ε κ λ ε ί ψ ε ι ο ι δ ι α φ ω ν ί ε ς κ α ι ο ι α π ό ψ ε ι ς

π ε ρ ί λ α ν θ α σ μ έ ν ω ν χ ε ι ρ ι σ μ ώ ν που

α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν τ η σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ή τ τ α τ ο υ

Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ Σ τ ρ α τ ο ύ τ ο 1949.

Λ α μ β ά ν ο ν τ α ς υ π ό ψ η τ η ν

ε π ι κ ρ α τ ο ύ σ α κ α τ ά σ τ α σ η , δ ε ν θ α ή τ α ν

κ α θ ό λ ο υ ε ύ κ ο λ ο γ ι α τ ο Ε Α Μ ν α

σ υ γ κ ε ν τ ρ ώ σ ε ι τ ο π ο σ ο σ τ ό τ ω ν ψ ή φ ω ν

που ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε . Σ ί γ ο υ ρ α δ ε ν θ α

ε ξ α σ φ ά λ ι ζ ε τ η ν π λ ε ι ο ψ η φ ί α που θ α τ ο υ

π α ρ ε ί χ ε τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α σ χ η μ α τ ι σ μ ο ύ

κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Δ ε δ ο μ έ ν ο υ , όμως, ό τ ι

α π ο τ ε λ ο ύ σ ε μ ια σ υ σ π ε ι ρ ω μ έ ν η π ο λ ι τ ι κ ή

δ ύ ν α μ η , ε ν ώ τ η ν ί δ ι α π ε ρ ί ο δ ο ο

κ ε ν τ ρ ώ ο ς χ ώ ρ ο ς (που θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

α π ο τ ε λ έ σ ε ι μ ία ε ν α λ λ α κ τ ι κ ή π ρ ό τ α σ η

έ ν α ν τ ι τ η ς Δ ε ξ ι ά ς ) β ρ ι σ κ ό τ α ν σ ε

α π ο σ ύ ν θ ε σ η , δ ε ν θ α ή τ α ν κ α θ ό λ ο υ

α π ί θ α ν ο η Α ρ ι σ τ ε ρ ά ν α α ν α δ ε ι κ ν υ ό τ α ν

σ ε α ξ ι ω μ α τ ι κ ή α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η .

Ε χ ο ν τ α ς ε ξ α σ φ α λ ί σ ε ι

α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ε υ σ η α λ λ ά κ α ι β ή μ α σ τ ο

ε λ λ η ν ι κ ό κ ο ι ν ο β ο ύ λ ι ο κ α ι δ ι α θ έ τ ο ν τ α ς

ι σ χ υ ρ ά ε ρ ε ί σ μ α τ α σ τ η ν ε λ λ η ν ι κ ή

κ ο ι ν ω ν ί α , τ ο Ε Α Μ θ α ή τ α ν σ ε θ έ σ η ν α

α π ο τ ρ έ ψ ε ι τ η ν π ε ρ α ι τ έ ρ ω ε ν ί σ χ υ σ η τ ο υ

π α ρ α κ ρ α τ ι κ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ που δ ρ ο ύ σ ε

ε ν α ν τ ί ο ν τ ω ν υ π ο σ τ η ρ ι κ τ ώ ν τ ο υ , ν α

ε π ι μ ε ί ν ε ι σ τ η δ ί ω ξ η τ ω ν σ υ ν ε ρ γ α τ ώ ν τ ο υ

κ α τ ο χ ι κ ο ύ κ α θ ε σ τ ώ τ ο ς , ν α ε π ι δ ι ώ ξ ε ι τ ο ν

τ ε ρ μ α τ ι σ μ ό τ ο υ α π ο κ λ ε ι σ μ ο ύ τ ω ν

σ τ ε λ ε χ ώ ν κ α ι ο π α δ ώ ν τ ο υ από τ α

Σ ώ μ α τ α Α σ φ α λ ε ί α ς . Ο ύ τ ω ς ή ά λ λ ω ς , τ ο

π ο λ ι τ ι κ ό σ ύ σ τ η μ α δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α

δ ι κ α ι ο λ ο γ ή σ ε ι α λ λ ά ο ύ τ ε κ α ι ν α α ρ ν η θ ε ί

μ ία τ έ τ ο ι α ε ξ έ λ ι ξ η σ ε μ ια π ο λ ι τ ι κ ή

π α ρ ά τ α ξ η που θ α ε ί χ ε α ν α δ ε ι χ θ ε ί μ έ σ ω

τ ω ν ε κ λ ο γ ώ ν τ ο υ 1946, που δ ε ν θ α

α π ο τ ε λ ο ύ σ ε κ ί ν δ υ ν ο κ α ι η ο π ο ί α δ ε ν θ α

ε π ι χ ε ι ρ ο ύ σ ε ν α τ ο κ α τ α ρ γ ή σ ε ι .

Φ υ σ ι κ ά δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α ι σ χ υ ρ ι σ θ ε ί

κ α ν ε ί ς πως η π ο ρ ε ί α τ ω ν ε λ λ η ν ι κ ώ ν

π ο λ ι τ ι κ ώ ν π ρ α γ μ ά τ ω ν θ α ή τ α ν ο μ α λ ή . Ο ι

σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς α ν ά μ ε σ α σ τ ι ς

α ν τ ι σ τ α σ ι α κ έ ς ο ρ γ α ν ώ σ ε ι ς , η

ε κ α τ έ ρ ω θ ε ν κ α χ υ π ο ψ ί α μ ε τ α ξ ύ τ ω ν

π ο λ ι τ ι κ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν (όπως δ ι α φ ά ν η κ ε

κ α τ ά τ ι ς δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ι ς τ ο υ

Λ ι β ά ν ο υ ) α λ λ ά κ α ι η α ν ο ι κ τ ή σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή

α ν τ ι π α ρ ά θ ε σ η τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ι ο τ ο υ 1944,

ε ί χ α ν π ο λ ώ σ ε ι τ η ν α τ μ ό σ φ α ι ρ α κ α ι ε ί χ α ν

ο ξ ύ ν ε ι τ ι ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς . Δ ύ σ κ ο λ α ο ι

δ υ ν ά μ ε ι ς τ ο υ δ ε ξ ι ο ύ κ α ι τ ο υ κ ε ν τ ρ ώ ο υ

χ ώ ρ ο υ θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ν α α π ο δ ε χ θ ο ύ ν

τ η δ υ ν α μ ι κ ή ε ί σ ο δ ο τ ω ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν

σ τ ο ν π ο λ ι τ ι κ ό β ίο. Λ α μ β ά ν ο ν τ α ς υ π ό ψ η

ό τ ι δ ι έ θ ε τ α ν τ ο ν έ λ ε γ χ ο τ ο υ υπό

σ υ γ κ ρ ό τ η σ η Σ τ ρ α τ ο ύ , τ η ς Α σ τ υ ν ο μ ί α ς

κ α ι τ η ς Χ ω ρ ο φ υ λ α κ ή ς , θ α

π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν ν α ε μ π ο δ ί σ ο υ ν τ η ν

ε ι σ ρ ο ή α ρ ι σ τ ε ρ ώ ν σ τ ο ι χ ε ί ω ν ή π α λ α ι ώ ν

ΕΛΑΣιτών σ τ α σ ώ μ α τ α α υ τ ά .

Α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς κ α ι ε ν τ ά σ ε ι ς π α ρ ό μ ο ι ε ς μ ε

ε κ ε ί ν ε ς που ε κ δ η λ ώ θ η κ α ν έ π ε ι τ α από

τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ 1958 ( ο π ό τ ε η Ε Δ Α

α ν α δ ε ί χ θ η κ ε α ξ ι ω μ α τ ι κ ή α ν τ ι π ο λ ί τ ε υ σ η )

θ α μ π ο ρ ο ύ σ α ν ε ν δ ε χ ο μ έ ν ω ς ν α

π ρ ο κ ύ ψ ο υ ν . Ω σ τ ό σ ο , δ ύ σ κ ο λ α έ ν α ς

α ν τ ι κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό ς κ ρ α τ ι κ ό ς ή

π α ρ α κ ρ α τ ι κ ό ς μ η χ α ν ι σ μ ό ς θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε

ν α ε ξ α π ο λ ύ σ ε ι δ ι ώ ξ ε ι ς σ ε β α θ μ ό

α ν τ ί σ τ ο ι χ ο μ ε τ η ς π ε ρ ι ό δ ο υ 1958-1961,

δ ι ό τ ι θ α έ β α λ λ ε κ α τ ά μ ιας

ν ο μ ι μ ο π ο ι η μ έ ν η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς ,

ε ν ώ π α ρ ά λ λ η λ α δ ε ν θ α ε ί χ ε π ρ ο λ ά β ε ι ν α

ε ν ι σ χ υ θ ε ί όπως σ υ ν έ β η έ π ε ι τ α από τ η

ν ι κ η φ ό ρ α γ ι ' α υ τ ό ν έ κ β α σ η τ η ς

ε μ φ ύ λ ι α ς α ν α μ έ τ ρ η σ η ς κ α ι τ η ν

ε ν δ υ ν ά μ ω σ η τ ο υ σ τ α χ ρ ό ν ι α μ ε τ ά από

α υ τ ή ν .

Τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , η α ν ά δ ε ι ξ η τ ω ν

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν σ ε σ η μ α ν τ ι κ ό π α ρ ά γ ο ν τ α

τ ο υ κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι σ μ ο ύ π ι θ α ν ό τ α τ α θ α

ε ί χ ε ε π ι φ έ ρ ε ι α λ λ α γ έ ς κ α ι σ ε ά λ λ ο υ ς

π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς χ ώ ρ ο υ ς , σ υ μ β ά λ λ ο ν τ α ς ε ί τ ε

Δύσκολα οι

δυνάμεις του

δεξιού και του

κεντρώου χώρου

θα μπορούσαν

να αποδεχθούν

τη δυναμική

είσοδο των

κομμουνιστών

στον πολιτικό

βίο.

σ τ η ν ο ρ ι σ τ ι κ ή α π ο δ υ ν ά μ ω σ η τ ο υ

κ ε ν τ ρ ώ ο υ χ ώ ρ ο υ ε ί τ ε σ τ η ν ε π ί σ π ε υ σ η

τ ω ν δ ι α δ ι κ α σ ι ώ ν γ ι α τ η σ υ ν έ ν ω σ η κ α ι τ η

σ υ γ κ ρ ό τ η σ η α υ τ ή ς τ η ς π α ρ ά τ α ξ η ς μ ε

σ κ ο π ό ν α λ ε ι τ ο υ ρ γ ή σ ε ι ω ς α ν τ ί β α ρ ο

α π έ ν α ν τ ι τ ο υ ς . Α ς μ η λ η σ μ ο ν ο ύ μ ε πως

κ ά τ ι α ν τ ί σ τ ο ι χ ο σ υ ν έ β η π ο λ ύ α ρ γ ό τ ε ρ α

μ ε τ ο ν σ χ η μ α τ ι σ μ ό τ η ς Ε ν ω σ η ς

Κ έ ν τ ρ ο υ .

Π έ ρ α απ' ό λ α τ α π ρ ο α ν α φ ε ρ θ έ ν τ α ,

η κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ε υ σ η

τ ω ν α ρ ι σ τ ε ρ ώ ν δ υ ν ά μ ε ω ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε

ε π ί σ η ς ν α δ ι α δ ρ α μ α τ ί σ ε ι κ α τ α λ υ τ ι κ ό

ρ ό λ ο σ τ ο δ η μ ο ψ ή φ ι σ μ α γ ι α τ η ν

ε π ά ν ο δ ο τ ο υ β α σ ι λ ι ά Γ ε ω ρ γ ί ο υ . Β έ β α ι α ,

τ ο ΚΚΕ δ ε ν θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α α π ο τ ρ έ ψ ε ι

τ η ν ε π ά ν ο δ ο τ ο υ μ ο ν ά ρ χ η . Ο χ ρ ό ν ο ς

ό μ ω ς δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς τ ο υ δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς

( λ ί γ ο υ ς μ ή ν ε ς έ π ε ι τ α από τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς

τ ο υ 1946), η α δ υ ν α μ ί α τ ω ν κ ε ν τ ρ ώ ω ν

κ ο μ μ ά τ ω ν α λ λ ά κ α ι η α π ο μ ά κ ρ υ ν σ η τ ω ν

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν από τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή σ κ η ν ή

(λόγω τ η ς α π ο χ ή ς τ ο υ ς από τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς

τ ο υ Μ α ρ τ ί ο υ ) ε ί χ α ν κ α τ α φ έ ρ ε ι ν α

σ υ σ π ε ι ρ ώ σ ο υ ν τ ι ς φ ι λ ο β α σ ι λ ι κ έ ς

δ υ ν ά μ ε ι ς κ α ι ν α α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τ η ν

ε κ δ ή λ ω σ η ο π ο ι α σ δ ή π ο τ ε σ ο β α ρ ή ς

α ν τ ί δ ρ α σ η ς σ τ η ν ε π ι σ τ ρ ο φ ή τ ο υ

β α σ ι λ ι ά . Α ν κ α ι τ ο α π ο τ έ λ ε σ μ α τ ο υ

δ η μ ο ψ η φ ί σ μ α τ ο ς θ ε ω ρ ή θ η κ ε α ξ ι ό π ι σ τ ο

κ α ι α ν τ α π ο κ ρ ι ν ό μ ε ν ο σ τ η λ α ϊ κ ή

β ο ύ λ η σ η , ε ύ κ ο λ α μ π ο ρ ε ί ν α

α ν α λ ο γ ι σ θ ε ί κ α ν ε ί ς τ ί θ α ή τ α ν δ υ ν α τ ό

ν α σ υ μ β ε ί ε ά ν μ ια π ο λ ι τ ι κ ή π α ρ ά τ α ξ η

όπως τ ο Ε Α Μ , δ ι α θ έ τ ο ν τ α ς π λ έ ο ν

α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν η κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ή ισχύ

( γ ε γ ο ν ό ς π ο υ θ α έ δ ι ν ε τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α

σ τ ο τ μ ή μ α τ ο υ ε κ λ ο γ ι κ ο ύ σ ώ μ α τ ο ς που

π ρ ο σ έ κ ε ι τ ο σ ε α υ τ ό ν α δ ι α τ υ π ώ σ ε ι πιο

ε λ ε ύ θ ε ρ α τ η θ έ λ η σ η τ ο υ ) , ε ί χ ε

υ π ο σ τ η ρ ί ξ ε ι τ η ν α ρ ν η τ ι κ ή ψ ή φ ο σ τ η ν

ε π ά ν ο δ ο τ ο υ Γ ε ω ρ γ ί ο υ . Τ ο λ ι γ ό τ ε ρ ο π ο υ

θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε ν α κ α τ α φ έ ρ ε ι θ α ή τ α ν η

μ ε ί ω σ η τ ο υ θ ε τ ι κ ο ύ π ο σ ο σ τ ο ύ γ ι α τ η ν

ε π α ν α φ ο ρ ά τ η ς β α σ ι λ ε ί α ς . Ενα τ έ τ ο ι ο

ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο θ α π ε ρ ι ό ρ ι ζ ε τ ο ν

θ ρ ι α μ β ε υ τ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α τ η ς

ε π ι σ τ ρ ο φ ή ς τ ο υ μ ο ν ά ρ χ η κ α ι

π ι θ α ν ό τ α τ α θ α τ ο ν α ν ά γ κ α ζ ε ν α

κ α τ α σ τ ε ί π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς ε γ γ υ η τ ή ς τ η ς

ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ τ α θ ε ρ ό τ η τ α ς

κ α ι ό χ ι κ ο μ μ α τ ά ρ χ η ς μ ι α ς α π ό λ υ τ α

α φ ο σ ι ω μ έ ν η ς σ ε α υ τ ό ν π α ρ ά τ α ξ η ς . Α ς

μ η ν ξ ε χ ν ά μ ε πως η έ κ ρ η ξ η τ ο υ

Ε μ φ υ λ ί ο υ Π ο λ έ μ ο υ σ υ ν έ β α λ ε σ τ η ν

υ π ε ρ β ο λ ι κ ή ε ν ί σ χ υ σ η τ ω ν ε ξ ο υ σ ι ώ ν τ ο υ

Κατεστραμμένα σπίτια στην Αθήνα κατά τα Δεκεμβριανά.

Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη η οποία προέκυψε από τις εκλογές του Μαρτίου 1946 (φωτ. Κ. Μεγαλοκονόμου).

θ ρ ό ν ο υ , α ν α δ ε ι κ ν ύ ο ν τ α ς τ ο ν σ ε

σ τ υ λ ο β ά τ η τ ο υ α σ τ ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι κ ο ύ

σ υ σ τ ή μ α τ ο ς κ α ι σ ε β α σ ι κ ό τ ε ρ ο

υ π ε ρ α σ π ι σ τ ή τ ο υ α γ ώ ν α κ α τ ά τ ο υ

κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ κ ι ν δ ύ ν ο υ , κ α ι

π α ρ ά λ λ η λ α ε ν θ α ρ ρ ύ ν ο ν τ α ς κ α ι

ε ν τ ε ί ν ο ν τ α ς τ ι ς π α ρ ε μ β α τ ι κ έ ς τ ο υ

σ υ ν ή θ ε ι ε ς σ τ α π ο λ ι τ ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α , ο ι

ο π ο ί ε ς ε ν ί ο τ ε α ν τ ί β α ι ν α ν σ τ ι ς

σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ έ ς τ ο υ α ρ μ ο δ ι ό τ η τ ε ς .

Μ ι α τ ε λ ε υ τ α ί α α λ λ ά ε ξ ί σ ο υ

σ η μ α ν τ ι κ ή π α ρ ά μ ε τ ρ ο ς σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ ο

ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο σ υ μ μ ε τ ο χ ή ς τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς

σ τ η ν π ρ ώ τ η μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή Β ο υ λ ή

α φ ο ρ ά τ η σ τ ά σ η τ ο υ σ υ μ μ α χ ι κ ο ύ

π α ρ ά γ ο ν τ α . Ο ι Β ρ ε τ α ν ο ί ε π ε δ ί ω κ α ν τ η ν

α π ε μ π λ ο κ ή τ ο υ ς από τ α ε λ λ η ν ι κ ά

π ο λ ι τ ι κ ά π ρ ά γ μ α τ α λ ό γ ω τ ο υ

δ υ σ β ά σ τ α κ τ ο υ ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ύ β ά ρ ο υ ς

α λ λ ά κ α ι υπό τ η ν π ί ε σ η τ η ς κ ο ι ν ή ς

γ ν ώ μ η σ τ η Μ . Β ρ ε τ α ν ί α . Π α ρ ά τ ι ς

ό π ο ι ε ς ε ν έ ρ γ ε ι ε ς τ ο υ ς που σ υ ν έ β α λ α ν

σ τ η ν ό ξ υ ν σ η τ ω ν δ ι α φ ο ρ ώ ν κ α τ ά τ ο

δ ι ά σ τ η μ α π ο υ π ρ ο η γ ή θ η κ ε τ ω ν

ε κ λ ο γ ώ ν , ε π ι θ υ μ ο ύ σ α ν τ η ν ο μ α λ ή

δ ι ε ξ α γ ω γ ή τ ο υ ς κ α ι έ ν α α ν α μ φ ι σ β ή τ η τ ο

α π ο τ έ λ ε σ μ α που θ α ε γ γ υ ά τ ο τ ο ν

φ ι λ ο δ υ τ ι κ ό π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό τ η ς

Ε λ λ ά δ α ς , δ ί ν ο ν τ α ς τ ο υ ς τ η δ υ ν α τ ό τ η τ α

να α π ο χ ω ρ ή σ ο υ ν ε φ η σ υ χ α σ μ έ ν ο ι . Ο

Β ρ ε τ α ν ό ς π ρ ε σ β ε υ τ ή ς Λ ή π ε ρ α ν α φ έ ρ ε ι

χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ά : « Π ί σ τ ε υ α πως η

κ α τ ά σ τ α σ η σ τ η χ ώ ρ α θ α ή τ α ν

π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο α σ φ α λ ή ς μ ε τ ο Ε Α Μ μ έ σ α

σ τ η Β ο υ λ ή π α ρ ά έ ξ ω από α υ τ ή ν , γ ι α τ ί

σ τ η δ ε ύ τ ε ρ η π ε ρ ί π τ ω σ η θ α ή τ α ν

ε υ κ ο λ ό τ ε ρ ο γ ι ' α υ τ ό ν α ο ρ γ α ν ώ σ ε ι έ ν α ν

δ ε ύ τ ε ρ ο ε μ φ ύ λ ι ο π ό λ ε μ ο » . Ο ι

π ι θ α ν ό τ ε ρ ε ς σ υ μ μ α χ ι κ έ ς α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς

σ τ ο ε ν δ ε χ ό μ ε ν ο υ π ε ρ β ο λ ι κ ή ς

ε κ λ ο γ ι κ ή ς ι σ χ υ ρ ο π ο ί η σ η ς τ ο υ Ε Α Μ θ α

ε σ τ ι ά ζ ο ν τ α ν ε ί τ ε σ τ η ν α λ λ ο ί ω σ η τ ω ν

ε κ λ ο γ ι κ ώ ν α π ο τ ε λ ε σ μ ά τ ω ν

( π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ α υ τ ή ν α π ε ρ ι ο ρ ι σ θ ε ί ) ε ί τ ε

σ τ η ν ο ρ γ ά ν ω σ η κ α ι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή ε ν ί σ χ υ σ η

τ ω ν π ρ ο σ π α θ ε ι ώ ν γ ι α τ η ν

α ν α σ υ γ κ ρ ό τ η σ η ε ν ό ς μ ε τ ρ ι ο π α θ ο ύ ς

π ο λ ι τ ι κ ο ύ χ ώ ρ ο υ ( π ρ ο φ α ν ώ ς τ ο υ

κ ε ν τ ρ ώ ο υ ) φ ι λ ι κ ο ύ π ρ ο ς τ η Δ ύ σ η α λ λ ά

ε ν σ τ ε ρ ν ι ζ ό μ ε ν ο υ α ρ ι σ τ ε ρ έ ς θ έ σ ε ι ς σ ε

κ ο ι ν ω ν ι κ ό ε π ί π ε δ ο , μ ε σκοπό τ η ν

π ρ ο σ έ γ γ ι σ η ε ν ό ς μ ε γ ά λ ο υ μ έ ρ ο υ ς τ ω ν

ψ η φ ο φ ό ρ ω ν τ ο υ Ε Α Μ .

Ε ν κ α τ α κ λ ε ί δ ι , ό π ο ι α κ ι ό σ α σ ε ν ά ρ ι α

κ ι α ν δ ι α τ υ π ω θ ο ύ ν σ χ ε τ ι κ ά μ ε τ η

σ υ μ μ ε τ ο χ ή τ ο υ ΚΚΕ σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς τ ο υ

1946, ε ί ν α ι β έ β α ι ο πως α υ τ ή η ε π ι λ ο γ ή

θ α ε ί χ ε γ λ ι τ ώ σ ε ι χ ι λ ι ά δ ε ς π ο λ ί τ ε ς από

τ ο ν κ ο ι ν ω ν ι κ ό α π ο κ λ ε ι σ μ ό . Η αποχή από

τ ι ς κ ά λ π ε ς , σ ύ μ φ ω ν α μ ε τ η ν π ρ ο τ ρ ο π ή

τ ο υ Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ο ύ Κ ό μ μ α τ ο ς , ε ξ έ θ ε σ ε

ο ρ ι σ τ ι κ ά ό σ α σ τ ε λ έ χ η κ α ι υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς

τ η ς Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς τ η ν υ ι ο θ έ τ η σ α ν ,

α φ ή ν ο ν τ α ς τ ο υ ς ε κ τ ε θ ε ι μ έ ν ο υ ς σ ε

δ ι ώ ξ ε ι ς κ α τ ά τ η μ ε τ ε κ λ ο γ ι κ ή π ε ρ ί ο δ ο .

Α κ ό μ η κ ι α ν δ ε χ θ ο ύ μ ε τ η ν ά π ο ψ η πως η

Ι σ τ ο ρ ί α δ ε ν δ ύ ν α τ α ι ν α γ ρ α φ ε ί μ ε

υ π ο θ έ σ ε ι ς , δ ε ν μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α

α γ ν ο ή σ ο υ μ ε τ η ν υ π ό θ ε σ η ό τ ι η έ ν τ α ξ η

τ ω ν κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ώ ν σ τ ο κ ο ι ν ο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό

σ ύ σ τ η μ α θ α λ ε ι τ ο υ ρ γ ο ύ σ ε θ ε τ ι κ ά ω ς

π ρ ο ς τ η ν ά μ β λ υ ν σ η τ ω ν

α ν τ ι π α ρ α θ έ σ ε ω ν . Α λ λ ω σ τ ε , ο Ίδιος ο

π ρ ω τ ε ρ γ ά τ η ς τ η ς α δ ι ά λ λ α κ τ η ς σ τ ά σ η ς

τ ο υ ΚΚΕ, ο Ν ί κ ο ς Ζ α χ α ρ ι ά δ η ς , ε ί χ ε

δ ι α τ υ π ώ σ ε ι τ η θ έ σ η ό τ ι η σ υ μ μ ε τ ο χ ή

τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς τ ο υ σ τ ι ς ε κ λ ο γ έ ς θ α

σ υ ν έ β α λ λ ε σ τ η ν « ε ι ρ η ν ι κ ή υ π ο τ α γ ή »

που ε ί χ ε ξ ε κ ι ν ή σ ε ι μ ε τ η Σ υ μ φ ω ν ί α τ η ς

Β ά ρ κ ι ζ α ς , α π ο τ ρ έ π ο ν τ α ς μ ε λ λ ο ν τ ι κ ή

κ α τ α φ υ γ ή σ τ η ν έ ν ο π λ η δ ρ ά σ η .

Αν α ν α λ ο γ ι σ θ ε ί κ α ν ε ί ς π ό σ ε ς

δ ε κ α ε τ ί ε ς χ ρ ε ι ά σ θ η κ ε η ε λ λ η ν ι κ ή

κ ο ι ν ω ν ί α έ π ε ι τ α από τ η λ ή ξ η τ ο υ

Ε μ φ υ λ ί ο υ Π ο λ έ μ ο υ π ρ ο κ ε ι μ έ ν ο υ ν α

γ ε φ υ ρ ώ σ ε ι τ ι ς δ ι α φ ο ρ έ ς , ν α ε π ο υ λ ώ σ ε ι

τ ι ς π λ η γ έ ς που α υ τ ό ς δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε

( π ο λ ι τ ι κ ο ί π ρ ό σ φ υ γ ε ς , ε κ τ ε λ έ σ ε ι ς ,

ε ξ ο ρ ί ε ς ) , κ α ι α ν σ υ ν ε κ τ ι μ ή σ ε ι τ η ν

α π ο σ τ έ ρ η σ η τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α ς

από έ ν α δ υ ν α μ ι κ ό τ μ ή μ α τ η ς (λόγω τ ω ν

δ ι ώ ξ ε ω ν ε ξ α ι τ ί α ς π ο λ ι τ ι κ ώ ν

φ ρ ο ν η μ ά τ ω ν ) κ α ι τ ο ν π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό

τ η ς ε λ λ η ν ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς σ τ η ν

υ ι ο θ έ τ η σ η μ έ τ ρ ω ν γ ι α τ η ν

κ α τ α π ο λ έ μ η σ η τ ο υ κ ο μ μ ο υ ν ι σ μ ο ύ , που

έ θ ε σ α ν τ η ν α ν ά π τ υ ξ η κ α ι τ η ν κ ο ι ν ω ν ι κ ή

σ υ ν ο χ ή σ ε δ ε ύ τ ε ρ η μ ο ί ρ α , μ π ο ρ ε ί

ε ύ κ ο λ α ν α κ α τ α ν ο ή σ ε ι τ ι ς

κ α τ α σ τ ρ ο φ ι κ έ ς σ υ ν έ π ε ι ε ς α υ τ ή ς τ η ς

α ν α μ έ τ ρ η σ η ς . Η ε λ λ η ν ι κ ή Α ρ ι σ τ ε ρ ά

μ π ο ρ ε ί ν α μ η ν ε υ θ ύ ν ε τ α ι ε ξ ο λ ο κ λ ή ρ ο υ

γ ι α τ η δ ι ο λ ί σ θ η σ η σ τ η ν ε μ φ ύ λ ι α

σ ύ ρ ρ α ξ η , κ α τ ό ρ θ ω σ ε ό μ ω ς μ ε τ η

μ ε τ α π ο λ ε μ ι κ ή τ η ς σ τ ά σ η ν α

μ ε τ α τ α β ά λ ε ι τ η θ ε τ ι κ ή ε ι κ ό ν α που ε ί χ ε

σ χ η μ α τ ί σ ε ι η α ν τ ι σ τ α σ ι α κ ή τ η ς

δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α , μ ε τ α τ ρ έ π ο ν τ α ς τ ο ν

ε α υ τ ό ν τ η ς από κ α τ ή γ ο ρ ο σ ε

κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε ν ο κ α ι σ υ μ π α ρ α σ ύ ρ ο ν τ α ς

μαζί τ η ς έ ν α μ ε γ ά λ ο τ μ ή μ α τ η ς

κ ο ι ν ω ν ί α ς .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (1) Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 1940-1950, ΕΝΑ

ΕΘΝΟΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ, εκδόσεις Θεμέλιο

(συλλογική έκδοση, επιμ. I. Ιατρίδης).

(2) Φοίβος Γρηγοριάδης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1945-1949, ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ, Αθήνα.

(3) Μήτσος Παρτσαλίδης: Η ΔΙΠΛΗ

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ,

Αθήνα 1978.

(4) Λευτέρης Ελευθερίου: ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΜΕ

ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΖΑΧΑΡΙΑΔΗ, Αθήνα 1985.

(5) Κρις Γούντχαους: ΤΟ ΜΗΛΟΝ ΤΗΣ ΕΡΙΔΟΣ,

εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1976.

(6) Ηλίας Νικολακόπουλος: ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1946-

1964, εκδόσεις ΕΚΚΕ, 2000.

(7) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,

Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΣΤ', 2000.

(8) Γιώργος Μαργαρίτης: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ, εκδόσεις Βιβλιόραμα,

Αθήνα 2001.

(9) Sir Reginald Leeper: WHEN GREEK MEETS

GREEK, Λονδίνο, 1950.