Werken en Wonen in het Waddengebied
21
1 Werken en Wonen in het Waddengebied Presentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015 Jouke van Dijk Voorzitter directie Waddenacademie – Portefeuille Economie Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen Email: [email protected] Website: www.waddenacademie.nl 4-3-2015 Waddenacademie | Leeuwarden 2 Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben 3 Ecosysteem Economie Symposium
Transcript of Werken en Wonen in het Waddengebied
1
Werken en Wonen in het WaddengebiedPresentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015
Jouke van Dijk
Voorzitter directie Waddenacademie – Portefeuille Economie
Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen
Email: [email protected]: www.waddenacademie.nl
4-3-2015Waddenacademie | Leeuwarden 2
Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben
3
Ecosysteem
Economie
Symposium
2
World Delta Summit 2011 Yantai 12 September 2011
Netherlands
Germany
Trilateral Waddensea area
UNESCO-Worldheritage site since 2009 Denmark
Waddenregio ligt in dichtbevolkt gebied!
Platteland?? transformatie van productieruimte (landbouw) naar consumptie ruimte (wonen, recreatie)
8
Source: EU-Commision(November 2010), Investingin Europe’s future, 5-th Report on Economic, Socialand Territorial Cohesion
Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds2009.
In 2014 is het uitgebreidmet het Deense deel enstukken boven de Duitseeilanden
Maar: de Nederlandseeilanden en de estuariadie toegang geven tot de grote havens horen erniet bij!
Trilaterale Waddenzee Regio: 25 bewoonde eilanden
• Het totale oppervlak van de eilanden is ca. 2.000 km2 en de Waddenzee zelf omvat ca. 8.000 km2.
• Het vasteland is één van de oudste en meest complexecultuurlandschappen van Europa en is al meer dan 5.000 bewoond. Eerst bouwden mensen dijken om zich tegen de zee te beschermen, later inpoldering voor landbouw. Daarnavolgt een periode van nadruk op natuurbescherming.
• Nu wonen er 1 miljoen mensen op de eilanden en in de administratieve regio’s die direct grenzen aan de Waddenzee. Naar schatting 3,5 miljoen inwoners leven in het gebied van 17,500 km2 op minder dan 5 m boven of soms zelfs beneden zeeniveau, d.w.z. met serieusoverstromingsgevaar.
10
Mens en Natuur in de Waddenregio
• Gaswinning: rapport Ruimte voor de Wadden van de Adviesgroep Waddenzeebeleid (Cie. Meijer, 2004)
• Afschaffen moratorium geen aardgaswinning in het Waddengebied. Nu winnen volgens het principe ‘Hand aan de Kraan’ met continue monitoring van bodemdaling, etc.
• Instelling Waddenfonds (800 miljoen euro) uit de gasopbrengsten met als doel de duurzame ecologische en economische ontwikkeling van het Waddengebied te bevorderen
• Veel kennislacunes op ecologisch en sociaal-economischterrein en de interactie tussen economie en ecologie
instelling Waddenacademie
Portefeuilles
Klimaat en water
Geowetenschap
Sociale en ruimtelijke
economie
Maatschappij en cultuur-
historie
Ecologie
3
Taken Waddenacademie• AGENDEREN: het identificeren van domein-overstijgende
kennisleemtes ten behoeve van de duurzame ontwikkeling van het Waddengebied en het articuleren van voor het Waddengebied relevante onderzoeksvragen;
• PROGRAMMEREN: het bevorderen van een samenhangende onderzoeksprogrammering op regionaal, nationaal en internationaal niveau; integrale systeembenadering
• INFORMEREN: het bevorderen van informatievoorziening en kennisuitwisseling in en tussen de kenniswereld, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.
Voorbeelden belangrijke sociaal‐economische issues
• Krimp en vergrijzing, leefbaarheid• Hoge (jeugd) werkloosheid, veel laag
inkomen en veel uitkeringen• Relevante gebiedsgebonden sectoren:
Visserij, Toerisme, Energiewinning, Landbouw
• Footloose sectoren: Zorg en Welzijn, Zakelijke diensten
• Wat is het relevante gebied vanuit sociaal-economische perspectief?
Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds2009.
In 2014 is het uitgebreidmet het Deense deel enstukken boven de Duitseeilanden
Maar: de Nederlandseeilanden en de estuariadie toegang geven tot de grote havens horen erniet bij!
16
De Wadden Zee Regio covers an area, which encompasses the coastal zones, the Wadden Sea with its islands and sands and the relevant parts of the Exclusive Economic Zones (EEZ) of Denmark, Germany and the Netherlands. (WSF/CWSS)
17
Demarcation of the Wadden area (LAU-2 classification), 2013
4-3-2015Waddenacademie | Leeuwarden 18
Werkingsgebied Waddenfonds
4
Hoe staan we ervoor?
Economische ontwikkeling
| 19
20
Ontwikkeling werkgelegenheid Bron: Louter, 2011
Stand en groei materiaal gerichte activiteiten (industrie,bouw,transp,distributie)
| 21
Bron: Tordoir & Louter, 2013
Stand en groei informatie gerichte activiteiten(zak.+fin.diensten,hoofdkant., R&D)
| 22
Bron: Tordoir & Louter, 2013
Stand en groei persoons gerichte activiteiten (cultuur/toerisme/recre,onderw,zorg)
| 23
Bron: Tordoir & Louter, 2013
Steeds meer ZZP-ers| 24
5
Noord-Nederland: twee ”Functional UrbanAreas”: Leeuwarden en Groningen (OECD, 2014)
GroningenLeeuwarden
0 50 10025 Kilometres
Legend
Functional Urban Areas
Region of Northern Netherlands
The Netherlands
| 26
Werkgelegenheidsontwikkeling per streek 2003-2013
| 27
Zuiden van Fryslân doet het beter dan de Waddenkust, Waddeneilanden houden zich goed in de crisis!
| 28
Werkloosheidverschillen tussen landsdelen worden kleiner
| 29
Bron: UWV, 2014
Maar: grotere werkloosheidsverschillen binnen landsdelen!
Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW
| 30
6
| 31
Bron: Friesch Dagblad, zaterdag 1 november , 2014
| 32
| 33
| 34
Ontwikkeling werkgelegenheidsstructuur(CBS, statline/bewerking RUG)
Nederland Noord-Nederland
Veel van de ca.1 miljoen banen in NL op MBO 2 en 3 niveau zullen verdwijnen
MBO MBO
Werkloosheid %, 2013| 36
Source: EU-Commission(July 2014)
Investment for jobs and growth, 6-th Report on Economic, Social
and Territorial Cohesion
7
Demografische ontwikkelingen: krimp, vergrijzing en migratie
37
Bevolkingsontwikkeling 2010-2025Totale bevolking Bevolking 15-64
Vergrijzing grotere impact dan krimp!
38
Ontwikkeling totale bevolking 2012-2025
Bron: CAB, 2012
Gronin-gen
Assen
Leeuwar-den
Drachten
Heeren-veen
39
Bevolkingsontwikkeling 20-64 jarigen 2012-2025
Gronin-gen
Assen
Leeuwar-den
Drachten
Heeren-veen
Bron: CAB, 2012Vergrijzing grotere impact dan krimp!
40
Prognose bevolkingsgroei per gemeente 2022
41
42
8
43
Ruimtelijke uitsortering via het roltrap model: jongeren gaan naar de stad voor hoger onderwijs
43
Migratiesaldo naar leeftijd en streek: Leeuwarden wint 15-25!Waddeneilanden stabiel, NO-Fryslân verliest in alle leeftijden
44
Hoger opgeleidenconcentreren zichin de stedelijkegebieden
45
Waar willen we wonen? 46
Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2012
Haren nr. 1!
46
47Scores Woonfactoren
Ommeland/Stad
Woonomgeving + -Basisvoorzieningen - +Plusvoorzieningen - +Overlast&Veiligheid + -
Smaken verschillen!
Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2011
Hoe kleiner het dorp, hoe beter de leefbaarheid
Bron: Gardenier, 2013
48
9
Bron: Gardenier, 2013
Voorzieningen niet cruciaal voor tevredenheid
49
Fryslân scoort hoog op leefbaarheid
50
De stad wint, maar er is ook sprake van ruimtelijke uitsortering: men verhuist naar hetzelfde dorpstype!Ofwel: soort zoekt soort!
Bron: SCP, Dorpenmonitor, 2013.
Verhuisde personen naar dorpstype
51
52
Proefschrift Rixt Bijker (januari 2013): Er zijn ook veel migranten naar de minder populaire rurale
gebieden!Als je maar wel snel naar de stad kunt, dus goede verbindingen cruciaal,inclusief snel internet
52
53Bron: Stad en Land, CPB, 2010
Grote forensen stromen over steeds langere afstanden van van vooral hoger opgeleiden (Power couples):
ZZP-ers + hetNieuwe Werken:geen vaste werklocatiecruciaal:+ Mooi Wonen+ Broadband ICT
Niet overal is goed ICT Broadband en dat is noodzakelijk! Zie ook RUG rapport ‘Breedband op het platteland’ van Koen Salemink en Dirk Strijker (http://www.rug.nl/frw/news/2012/final_breedband.pdf ) en Nieuwsuur-uitzending ‘Platteland digitaal achterlijk gehouden’ (http://nieuwsuur.nl/onderwerp/528319-platteland-digitaal-achterlijk-gehouden.html )
| 54
54
10
Trilaterale ontwikkelingen
4-3-2015Waddenacademie | Leeuwarden 55
56
Bevolkings in het trilaterale Wadden gebied
57
Vergrijzing gaat vooral in Nederlands waddengebied snel
PopulationAverage annual change (%)per LAU‐2 region between2002 en 2013
SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk)
59
Beroepsbevolking daalt vooral snel in Nederlands waddengebied
60
Jobs Perc. job
growth
Employ‐ment
function
Unem‐ployment
rate Percentage of jobs in 2011 in
× 1000 annual %
% % agric. manuf tourism
edu. health
Wadden area 103.1 0.8 58.1 6.2 6.8 10.4 6.2 5.5 13.9Waddenislands
12.8 0.6 86.9 3.9 7.7 4.1 25.7 4.8 7.3
Netherlands 8483.5 1.2 76.1 5.1 2.7 9.7 4.2 10.5 15.3
Wadden area 341.9 0.7 79.5 7.1 5.8 18.2 7.8 3.0 14.1Waddenislands
30.7 0.0 104.1 4.2 7.0 2.5 36.5 1.5 11.7
Germany 39000.1 0.5 72.3 5.4 4.7 22.6 3.1 3.8 12.8
Wadden area 98.9 ‐0.4 73.5 4.0 5.6 14.7 3.6 7.3 18.9Waddenislands
1.0 ‐0.7 53.5 3.5 1.3 2.1 11.0 8.8 17.1
Denmark 2600.0 ‐1.0 71.6 4.5 2.7 8.7 3.2 8.4 19.6
Arbeidsmarktindicatoren voor het Wadden gebied
11
Employment RateNumber of jobs (%) per inhabitantin the age group 18‐64per municipality in 2011
SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk)
62
‐6,0 ‐4,0 ‐2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0
Agriculture
Mining
Manufacturing
Utilities prod/distrib
Water prod/distrib
Construction
Trade
Transport
Accommodations
ICT
Financial institutions
Real estate
High skilled business services
Low skilled business services
Public sector
Education
Health care
Culture, sport, recreation
Other services
Danish Wadden rel. to nat. German Wadden rel. to nat. Dutch Wadden rel. to nat.
Werkgelegenheidsstructuur Waddenregio’st.o.v. de nationale structuur, 2011
Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW
63
64
Wie moet wat gaan doen?
65
12
Pulskor ipv Boomkor in garnalenvisserij
Nieuwe (kolen)centrales Eemshaven en Duitsland: koelwater, baggeren, banen?
Gaswinning ‐ bodemdaling
Onafhankelijk review van de monitoring van de gaswinning op Ameland door de Waddenacademie + publieke verantwoording
69
Gaswinning Bodemdaling Aardbevingen 1986-2014. Bron: KNMI
70
71
Blue energy
13
73
| 74
Bron: Dagblad van het Noorden, 26 november 2014
© Planet Texel
Gevolgen voor natuurwaarden?
Nieuweactiviteiten?
75
Bodemdaling & verzilting: pootaardappels
76
Wadden Sea World Heritage –Perspectives for socio-economic development
Analysis of 878 World Heritage Sites
Source: Rebanks 2010: World Heritage Status. Is there opportunity for economic gain?
78
14
79
80 80
81
82
83
Seizoensverlenging: economische impuls!
84
15
85
86
De hotspotmonitor: wat zijn attractive gebieden? (www.hotspotmonitor.eu)
S. de Vries, A. Buijs, F. Langers, H. Farjon, A. van Hinsberg, F.J. Sijtsma (2013). Measuring the attractiveness of Dutch landscapes: identifying national hotspots using Google Maps. Applied Geography. Volume 45, December 2013, Pages 220-229.F.J. Sijtsma, H. Farjon, S. van Tol, A. van Hinsberg, P. van Kampen and Arjen Buijs (2013). Evaluation of landscape changes -Enriching the economist's toolbox with the Hotspotindex. In: W. Heijman, & C. M. J. v. d. Heide (Eds.), The Economic Value of Landscapes. Chapter 8, pp 136-164. London: Routledge.
87
Hoog gewaarde plaatsen voor toerisme in wadden gemeenten in 2013
Hoog gewaardeerde gebieden in de Wadden volgens de hotspotmonitor
Sources: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage
Waar komen de mensen vandaag die de Wadden aantrekkelijk vinden?
Afstand speelt een rol, maar in Duitsland veel minder dan in Nederland!
90
Toerisme: veel verschillende doelgroepen
Welke doelgroep komt naar naar de Wadden?
90
16
91
91
Kustscenario’s: ondenemers
92
De sliktoerist versus de zandtoerist(Geurt Busser, Waddenschilder)
93
Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012
Duits strandvertier
94
Duits strandvertier
95
Kurort
96
17
Juist: paardeneiland
97
98
Vliegen naar de DuitseWaddeneilanden:€ 37 ‐ 450
99
100
101
102
18
Nordeich
103
104
Pier bij Holwerd
104
105 105
Holwerd aan Zee?
106
107
Holwerd aan Zee!Zie: https://www.holwerdaanzee.nl/nld/
108
19
Súd Ie:Combinatie van:- Toerisme- Natuur- Visserij- Landbouw(Bodemdaling gaswinning, verzilting, vogels, paling, krimp)
109
ToerismeSúd Ie
110
111
Esonstad
Maar één zwaluw maakt geen zomer!Er is een regionaal concept nodig, inclusief restaurants, uitgaan, arrangementen etc. etc.
Lauwersoog: visserij & toerisme
| 113 113
Waddenacademie | Leeuwarden 114
20
115
116
117
Het wordt een stuk warmer!!
Great Barrier Reef, Australië
21
123
Regional quality of life Index: we hebben het prima!(Bron, PBL, 2014)
Het Waddengebied ligtcentraal in Europa!
| 124
Sociaal economische uitdagingen Wadden
• Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering
• Regionale economie en arbeidsmarkt: banen , (jeugd)werkloosheid, inkomen, opleiding.
• Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD)
• Interactie Economie Ecologie , in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie; stimuleren Wadden neutrale economie sectoren
• Nodig: verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap; ICT Breedband
• Meer economische profijt van de UNESCO Werelderfgoed status: ontwikkelingen toeristische concept
125
Werken en Wonen in het WaddengebiedPresentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015
Jouke van Dijk
Voorzitter directie Waddenacademie – Portefeuille Economie
Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen
Email: [email protected]: www.waddenacademie.nl
