1

Genese van het ilôt ChambonKansen en beperkingen van stedelijke morfologie

voor economische bedrijvigheid

Lezing op de Werelddag van de Stedenbouw – WAAR LIGT DE GRENS?

Vlaamse vereniging voor ruimte & planning | Duurzame stedenbouw en ruimtelijke ordening

Dinsdag 12 november 2013 in Gent

Herman Vande Putte, Msc Eng. Arch., MRE

Department of Real Estate & Housing, Faculty of Architecture, Delft University of Technology

P.O Box 5043, 2600 GA Delft, h.j.m.vandeputte@tudelft.nl +31 6 3925 1323, +32 495 50 00 21

Draft: NOT to be cited, extracted, quoted or used in any form without prior written permission.Comments are solicited.

Copyright 2013 by Herman Vande Putte

2

3TU Delft | Faculteit Bouwkunde | Afdeling Real Estate & Housing | Corporations and Cities

4

www.corporationsandcities.org

DISCLAIMERBelangrijke opmerkingen omtrent de gegevens in deze presentatie

(1) Deze slides zijn opgemaakt om de lezing op de studiedag van VRP van 12 november 2013 te Gentte ondersteunen. Om het verhaal voor de toehoorders niet nodeloos te compliceren, zijn sommigegegevens gestroomlijnd en is nuance soms achterwege gelaten. Dit is ondermeer het geval met de

naam van het bedrijf (steeds ASLK), de vermelde jaartallen, de namen van architecten en dedrijfveren van bank en stad. Deze stroomlijning heeft geen invloed op het verhaal dat auteur hier

naar voren brengt. Echter, de gegevens van deze slides, en bij uitbreiding de hele presentatie, mogenniet een andere context worden gebruikt omdat ze aanleiding kunnen geven tot foute conclusies.(2) Deze lezing rapporteert over lopend onderzoek. Uitspraken en conclusies in deze lezing zijn te

beschouwen als werkhypothesen.(3) Verwijzen naar deze slides in een publicatie is om de vermelde redenen niet toegestaan. Gelieve

in voorkomend geval de auteur te contacteren. Een uitgebreide en wetenschappelijk correctepublicatie is in voorbereiding.

(4) De meeste illustraties in deze lezing behoren tot het publieke domein of zijn eigendom van deauteur. De herkomst van de illustraties is in deze lezing niet vermeld wegens tijdsgebrek bij de

voorbereiding van de lezing. De bronnen kunnen bij de auteur opgevraagd worden. Auteurs vanillustraties die in deze lezing zijn gebruikt en menen aanspraak te kunnen maken op

auteursbescherming, worden verzocht contact op te nemen met de auteur van deze lezing zodat eengepaste regeling kan worden getroffen.

h.j.m.vandeputte@tudelft.nl +31 6 3925 1323, +32 495 50 00 21www.corporationsandcities.org

5

18656

7

Rogierplein en Noordstation

Muntschouwburg

8

9

Beyaert

10

Beyaert

11

Van Dievoet

12

Van Dievoet

13

Alban Chambon

14

15

Alban Chambon

16

17

Alfred Chambon

18

Alfred Chambon

19

Alfred Chambon

20

Alfred Chambon

21

Lambrichs c.s.

22

Lambrichs c.s.

23

ELD c.s.

24

ELD c.s.

25

26

27

28

29

30

BeyaertAlban Chambon1889-heden

Alfred Chambon1947-heden

Van Dievoet1902-1947

Lambrichs c.s.1972-2013

Alfred Chambon1930-heden

Alban Chambon1910-1980

ELD1980-2013

Beyaert & Alban Chambon1889/1910-1980

31

32Opmerking: jaartallen zijn gestroomlijnd

33Opmerking: jaartallen zijn gestroomlijnd

34

Kansen

• Voor ASLK

– de facto!

– ontplooing, groei, lange tijd op dezelfde plek

– representatief, clustering, efficiëntie,

– aanpasbaarheid, levenscycli, verscheidenheid

– omgeving (mobiliteit, winkels)

– strategische aankoop kavels

– tolerante ruimtelijk ordening

35

Kansen

• Voor Brussel

– economische input (ratio cash-in/cash-out?)

– hoofdkantoor staatsinstelling, commandocentrum

– hoog aantal werkplekken per ha

– representatief vastgoed

– intense benutting van de infrastructuren

36

Beperkingen

• Voor ASLK– vele randvoorwaarden

– maatwerk, geen standaardisatie

– bouwvoorschriften die hoogte beperken

– langzaam en duur bouwen, dure exploitatie

– chronisch ruimtetekort, overlooplocaties

– erfenis, padafhankelijkheid

– moeilijke bereikbaarheid per auto

– na 2000: toenemende ergernis over inefficiëntie,kosten,…

37

Beperkingen

• Voor Brussel

– bruisend stadsdeel is opgeofferd

– hoge concentratie van één bedrijf is risico

38

Beschouwingen

• Case– Patronen

– Lessons learned

– …

• Toekomst– Huisvesting van (grote) bedrijven in de binnenstad

– Strategieën: functiemenging, walkable city, plinthmanagement, hoogbouw,…

– …

39

Patronen

• Locatiekeuze• Gebiedsontwikkeling• Eigendom/huur• Representatie• Kantoortypes• Gebouwengroepen• Types in het stadsweefsel• Uitbreidingen op locatie• Interne organisatie• Agglomeratie• Attitudes van het ontwerpteam• Attitude van de stad

40

Types in het stadsweefsel

41

in de straatwand

deel van bouwblok

‘pijpekop’ (straatwand en binnenterreinen)

bouwblok, meerdere gebouwen

42raster van gebouwen, aan de rand van het bouwblok en op de binnenterreinen

Uitbreidingen op locatie

De voorkeurstrategie van een bedrijf om toenemende ruimtevraag opte vangen is uitbreiden van de bestaande huisvesting.

De strategieën die ALSK heeft gehanteerd zijn:• Optoppen (één of meerdere verdiepingen toevoegen)• Bouwen naast het bestaande pand• Het bestaande slopen en vervangen door een groter gebouw• Het interieur slopen en efficiënter maken• Gevels veranderen• Gebouw strippen en herinrichten• Veranderen van locatie was een strategie die door de ALSK maar

één keer is gehanteerd om haar groeiende ruimtebehoefte op tevangen (in 1890).

43

Agglomeratie

44

18901950

19701985

Attitude ontwerpteam

• 1890 (Beyaert)– traditionele attitude met hergebruik van bestaande oplossingen.

• 1903 (Van Dievoet)– introspectief en meer bezig met zichzelf dan met noden van de klant.

• 1910 (Alban Chambon)– invoegend in de bestaande realisaties, transformeert het bestaande tot een nieuw geheel,

traditioneel in vormentaal maar innoverend wat de concepten betreft.

• 1930 (Alfred Chambon)– invoegend, traditioneel maar evolutief

• 1947 (Alfred Chambon)– invoegend, traditionele vormentaal, innovatieve technieken

• 1970 (Lambrichs c.s.)– internationaal, negeert het bestaande

• 1980 (Architectenbureau WB (later ELD), c.s.)– afkeer van het historische, polariseert het bouwblok

• Herontwikkeling in 2013 (Jaspers)– minste weerstand, commerciële attitude.

45

Attitude van de stad

• 1872 - Gebiedsontwikkeling

• 1872 - Plint management (animatie van het Brouckèreplein)

• 1872 – Welstandstoezicht (gevelmateriaal, integratie in het ensemble)

• 1890 – Beheer straatbreedte

• 1910 – Beheer bouwhoogte en straatgabarit

• 1910 – Onteigening

• 1929 – Verschraling van de buurt – eis om winkels en woningen te bouwen

• 1970 – Aantal parkeerplaatsen

• …etc.

• 1990 (ca) – ‘De vormen van de stad’ (kritiek De Donnea gevel Tiberghien)

• 2012 – Functiemenging

46

Beschouwingen

• Case– Patronen

– Lessons learned

– …

• Toekomst– Huisvesting van (grote) bedrijven in de binnenstad

– Strategieën: functiemenging, walkable city, plinthmanagement, hoogbouw,…

– …

47

Reflecties visies bedrijfshuisvesting

• Functiemenging• Verdringing• Agglomeratie- en schaalvoordelen• Groeien• Schaalgrootte• Sturing• Stad als economisch centrum• Levensduur• Frictie

48

Vormen van functiemenging

49wijk met 9 bouwblokken

werkenwonen

totale menging

segregatie met gelijkaardigebouwblokvormen(bvb. ASLK in de Broekstraat)

segregatie metverschillendebouwblokvormen

monofunctionele wijken(bedrijventerreinen,…)

Structuurvisie/ Ruimtelijk

structuurplan

Bestemmingsplan/ Ruimtelijk

uitvoeringsplan

Corporationsand Cities

Bouwbesluit/ Bouwverordening

Infrastructuur,zonering, natuur

REGIO

Locatie activiteiten,waar bouwen, inrichting

GEBIED

Functionele capaciteitGEBOUW

GEBOUWGROEP

Brandveiligheid,isolatie…

BOUWDEEL

? Intermediar sturingsniveau

50

Bedrijven en steden

• Wederzijdse impact– economisch & ruimtelijk– bedrijf is essentiële component van de stad– stad is onontkoombare randvoorwaarde voor bedrijf

• Wederzijdse afhankelijkheid– is asymmetrisch, met omslagpunt– klein bedrijf: bedrijf leunt op de stad || « fostering »– middelgroot bedrijf || « stad als enabler, relatie van co-creatie– groot bedrijf: stad leunt op bedrijf || « stad wordt chanteerbaar »

• Behoefte aan sturing op bedrijfshuisvesting– krachtenveld– modellen– vormgeving bedrijfshuisvesting beïnvloedt functioneren van bedrijf en stad– zelfregulatie versus overheidsregulatie

51

Genese van het ilôt ChambonKansen en beperkingen van stedelijke morfologie

voor economische bedrijvigheid

Lezing op de Werelddag van de Stedenbouw – WAAR LIGT DE GRENS?

Vlaamse vereniging voor ruimte & planning | Duurzame stedenbouw en ruimtelijke ordening

Dinsdag 12 november 2013 in Gent

Herman Vande Putte, Msc Eng. Arch., MRE

Department of Real Estate & Housing, Faculty of Architecture, Delft University of Technology

P.O Box 5043, 2600 GA Delft, h.j.m.vandeputte@tudelft.nl +31 6 3925 1323, +32 495 50 00 21

Draft: NOT to be cited, extracted, quoted or used in any form without prior written permission.Comments are solicited.

Copyright 2013 by Herman Vande Putte

Laatste slide van de lezing:

52

Bedrijven

• Algemene kenmerken– vrije & doelgerichte vereniging– deelname van de leden tot eigen voordeel– vereniging wegens efficiëntie en effectiveit– leden gaan en komen op basis van rendement op inbreng– vrije keuze voor operationele vorm– context: concurrentie; leidt tot innovatie– context: juridisch-sociale randvoorwaarden– gevolg:

• bedrijven zijn introvert, selectief en opportunistisch• bedrijven bewaken hun grenzen en interactie met de omgeving• exploitatie van de locatie tot eigen voordeel

– (soms) conflict tussen• bijdrage aan welvaart• neveneffect van zelfcentrisch gedrag (o.m.bij de organisatie van huisvesting)

53

addendum

Bedrijven

• Kenmerken van de organisatie– groei en krimp– fusies, acquisities, opdeling, afstoten– verandering van productassortiment– andere bedrijfsmiddelen en logistiek– verandering van managementvisies– bewegen als managementtechniek: « anders is beter »

• Bedrijven opereren in een context– concurrentie– overheid, juridisch sociaal– tijdsgeest– conjunctuur– schaarse middelen

54

addendum

Bedrijven

• Invloed op ruimtelijk gedrag– locatievoorkeuren veranderen– clustering binnen eigen bedrijf, met andere bedrijven– meer/minder ruimte nodig– andere soort ruimte nodig

• Bedrijfshuisvesting– is een gestructureerde en gecontroleerde fysieke omgeving– minimaliseert productiehinder, maximaliseert productievoorzieningen– gebruikt agglomeratievoordelen: grote groepen op één locatie– gebruikt schaalvoordelen: grote gebouwen– zolang het kan (tot uitputting, tegenkracht, neveneffect,…)– neveneffecten:

• verdringing, monofunctionaliteit, harde perimeter, introverte gebouwen

55

addendum

Bedrijven

• Trends– nieuwe eisen aan financiële structuur

• uitstoot eigen vastgoed, huurgebouwen• minder representatieve huisvesting in stadsbeeld

– minder hiërarchie in de bedrijven & de maatschappij• vermindering verscheidenheid van vastgoed• verhoging uitwisselbaarheid van gebruikers• verminderde representatiebehoefte

– digitale informatiestromen• footloose / thuiswerken• minder vastgoed• minder lang engagement

56

addendum

Steden

• Definitie– (relatief) permanente en georganiseerde concentratie van bevolking– op een afgescheiden gebied– en met culturele betekenis

• Ontstaan door natuurlijk streven naar efficiëntie, toegepast op huisvesting• Onontkoombare verenigingen; lidmaatschap door vestiging op een locatie• Bestaan zolang agglomeratievoordelen groter zijn dan nadelen ervan• Agglomeratievoordelen

– nabijheid minimaliseert kosten van vervoer– grote variëteit, kwantiteit en kwaliteit van bedrijfsmiddelen– grote afzetmarkt voor producten

• Nadelen– congestie, ontoegankelijkheid– gebrek aan ruimte– hogere prijs bedrijfsmiddelen

57

addendum

Steden

• Trends:– groei (bevolking, bedrijfvigheid)

– groei (oppervlakte)

– verdichting (hoger bouwen, minder open ruimte)

– toename speculatie en belegging

– versnellende vervanging van stadsonderdelen (gebouwen,wijken, infrastructuren,…)

– afnemende schaal van de stedenbouwkundige ingrepen

– toenemende schaal van de bouwkundige ingrepen

– verlaagde tolerantie voor hinder/malfunctioneren

– onzekere overheid

58

addendum