Wegwijs in de Zeeuwse notariële archieven

Wegwijs in notariële archieven


Leo Hollestelle4 februari 2012


Kenmerken van het notariaat:

- Een schrijver (= notarius) die door de overheid is aangesteld om in privaatrechtelijke aangelegenheden authentieke akten te vervaardigen en die zijn diensten aan het publiek ter beschikking stelt

- Ontstaan in Noord-Italië (Lombardijen) in de twaalfde eeuw. Als gevolg van de economische bloei had men behoefte aan schrijvers die akten konden uitvaardigen met volledige bewijskracht

- Romeinen kenden ook de notarius, oorspronkelijk een privé-secretaris in overheidsdienst

- Grote continuïteit (van Middeleeuwen tot heden)


Vier perioden:

1. Late Middeleeuwen (ca. 1250 – ca. 1540)

2. Nieuwe Tijd (ca. 1540 – 1795) (Oud-notariële archieven)

3. Overgangstijd (1796-1842) (Nieuw-notariële archieven)

4. Nieuwste Tijd (1842-heden) (Nieuw-notariële archieven)


Verspreiding over Europa

Notarii publici werden overal benoemd door vorsten om akten met bewijskracht op te stellen.

Vanaf de dertiende eeuw benoemen de pausen ook publieke notarissen voor kerkelijke zaken: apostolica auctoritate. De akten die zij opstelden hadden evenveel bewijskracht als de notarii publici.

Dit bevorderde een sterke groei van het notariaat over West-Europa (gebied van de Latijnse Kerk).

In de veertiende eeuw maakte men in de Nederlanden nog gebruik van rondreizende Zuid-Europese notarissen, daarna vestiging van inheemse notarissen in de bisschopssteden in de Zuidelijke Nederlanden. In Zeeland eerste notaris in 1313 (Middelburg).

Notaris was nog geen beroep, maar een bevoegdheid.


Nieuwe Tijd (ca. 1540-1795)

Keizer Karel V vaardigde twee ordonnanties uit (1531 en 1540)

-Steden hebben het recht een maximumaantal notarissen vast te stellen.

-Admissiestelsel. Notarissen mogen pas hun praktijk uitoefenen nadat zij door het Hof van het gewest waren toegelaten (geadmitteerd) en vervolgens beëdigd.

-Verplichting bijhouden protocol.

-Kandidaat-notarissen moesten een examen afleggen.


Notarissen in Zeeland 1528-1925

Zeeuwse Eilanden

Staats-Vlaanderen / Zeeuws-Vlaanderen

Totaal aantal: 1.018

Totaal aantal: 297

Overzichten in:

- Register der protocollen van notarissen in Nederland 1550-1916- Protocollenregister 1916-1984- Gids 15: Overzicht van notarissen in Zeeland, 1528-1925


Benoemingen (admissie en creatie)R

egisters van Com

missiën en Instructiën:

Staten van Z

eeland 1673 fol. 43r


Notarissen in Staats-Vlaanderen: admissie door de Raad van Vlaanderen in Middelburg en creatie door de Staten-Generaal.

Archief van overleden notarissen werd overgenomen door zijn opvolger of overgebracht naar de plaatselijke griffie.

In Zeeland bepaling dat notarissen Nederduits-gereformeerd moesten zijn.Minimum leeftijd 25 jaar.

Een aspirant-notaris die notaris wilde worden moest zich wenden tot het plaatselijke stadsbestuur met verzoek om recommandatie (voordracht of aanbeveling). Het stadsbestuur schreef een aanbevelingsbrief aan de Staten van Zeeland, dan moest hij examen doen bij het Hof van Holland en Zeeland. Als hij slaagde dan werd aan de Staten van Zeeland verzocht brieven van creatie te verlenen. Dan volgt de admissie, waarbij de notaris een ambtseed en eed van trouw moest afleggen aan de Staten van Zeeland.


Notarisboeken

Handleidingen voor notarissen, met vaste formuleringen:

- Begin- en slotformuleringen

- Juiste datering

- Personalia van de comparerende partijen

- Vermelding van getuigen

- Aanduiding van de plaats waar de akte werd verleden

- Ondertekening door partijen

- Getuigen

- De akte moet worden voorgelezen aleer tot ondertekening wordt overgegaan


Notarissen in Zeeland ca. 1540 - 1795


Archieven van notarissen 1600-1810

Vanaf begin 20ste eeuw overgebracht naar de rijksarchiefbewaarplaats in Zeeland : Rijksarchief in Zeeland

Inventarisaties:

- L.W.A.M. Lasonder, De archieven van de rechtbanken, weeskamers en notarissen, die over het tegenwoordig grondgebied der provincie Zeeland gefungeerd hebben. [Deel 1]: De Zeeuwsche eilanden 1456-1811 (1852) ('s-Gravenhage 1914) Toegang 10

- A. Meerkamp van Embden, De archieven van de rechtbanken, weeskamers en notarissen, die over het tegenwoordig grondgebied der provincie Zeeland gefungeerd hebben. [Deel 2]: Zeeuwsch Vlaanderen 1447-1796 (Middelburg 1919) Toegang 11

- A. Meerkamp van Embden, De archieven van Het Vrije van Sluis, 1584-1796, en Hulsterambacht, 1242-1795 ('s-Gravenhage 1928) (notarissen te Cadzand, Groede en Zuidzande) Toegang 7


Inventarissen digitaal beschikbaar op internet


Archieven.nl

Archieftoegangen

Organisatie: Zeeuws Archief

Categorie: Notariaat


Diverse soorten akten in het notariële archief

Onderscheid naar:

- Familie- en erfrecht

- Vermogensrecht

- Semi-processuele zaken


Familie- en erfrecht

- Trouwbelofte

- Huwelijkstoestemming

- Huwelijksvoorwaarden

- Voogdijregeling

- Testament

- Inventaris

- Boedelscheiding


Erfrecht

Definitie: Het geheel van regels betreffende de overgang van het vermogen (de boedel) van een overleden natuurlijk persoon (erflater) op een of meer andere personen.

1. Intestaat erfrecht (erfopvolging bij versterf). Erfrecht dat wordt toegepast als er geen testament is gemaakt.

2. Testamentair erfrecht. Erfopvolging krachtens testament


Intestaat erfrecht. Erfopvolging bij versterf

a. Oudste erfrecht

b. Zij die eerst gemeenschappelijke eigenaars waren, erven elkaars nalatenschap

c. Drie ‘soorten’ erfrecht:

1. Agnatisch erfrecht (alleen mannelijke familieleden)2. Cognatisch erfrecht (alle bloedverwanten)3. Terugvalrecht (de afstammelingen van de voorouder van de overledene (gericht op behoud binnen familie)


Testamentair erfrecht. Erfopvolging krachtens testament

a. Testament of uiterste wil: een verklaring van hetgeen iemand wil dat na zijn dood zal gebeuren;

b. Erfenis of nalatenschap: het vermogen van de erflater;

c. Erfgenaam: de verkrijger van een het geheel of een evenredig deel van het vermogen van de erflater;

d. Legataris: de verkrijger van een bepaalde bate uit het vermogen van de erflater;

e. Bloedverwantschap: de betrekking die er bestaat tussen mensen die een gemeenschappelijke stamouder hebben;ascendenten, descendenten, rechtelijn, zijlijn (collateralen)

f. Aanverwantschap: de betrekking die bestaat tussen de ene echtgenoot en de bloedverwanten van de andere.


Testament of uiterste wilsbeschikking

Voor het maken van een geldig testament is een gezonde geest vereist. Doofstommen, krankzinnigen en verkwisters waren onbekwaam om een testament te laten maken. Kan bestaan uit: voorwaarde, tijdsbepaling of last

-Legaat: de erflater geeft aan één of meer personen (legatarissen) uit de boedel een voordeel, dat in iets anders bestaat dan in het geheel of een evenredig deel van de nalatenschap (bijv. een bepaald goed uit de boedel of het recht om een bepaald bedrag te vorderen)

- Fideïcommis: de legatarissen worden gelast de erfenis of het legaat geheel of gedeeltelijk in stand te houden en op een later tijdstip uit te keren aan een derde of aan deze na te laten (erfstelling over de hand)

- Openbaar of mondeling testament (met getuigen)

- Geheim of besloten testament (zelf geschreven en aan notaris overhandigd), niet hetzelfde als een codicil.


Erven uit eigen hoofde

1/2 1/2


Erven bij representatie

1/31/3

1/6 1/6


Erfrecht in Zeeland

Schependomsrecht (tot 1580)

Erven bij representatie (tot in het oneindige)

Schependomsrecht (vanaf 1580)

Erven bij representatie (tot en met de vierde graad)


Erfrecht

- Er is pas sprake van erfgenaam als de erflater is overleden;

- Iemand is erfgenaam door gewoonte, testament of wet op de nalatenschap;

- De erfgenaam moet bestaan op het moment dat de erflater overlijdt;

- De erfgenaam is onbevoegd om als hij de erflater om het leven heeft gebracht of naar het leven heeft gestaan (de bloedige hand erft niet)

Bij de overgang van het vermogen van de erflater op de erfgenaam is er onderscheid tussen:

a. De rechten; deze gaan bij het overlijden van de erflater onmiddellijk over op de erfgenaam;

b. Het bezit; afhankelijk van het in bezit nemen van de nalatenschap door de erfgenaam.


Huwelijkse voorwaarden

- Al vanaf de 13de eeuw gold in Holland en Zeeland de algehele gemeenschap van goederen bij huwelijk

- Bruidegom en bruid konden voorwaarden stellen: zowel mondeling als schriftelijk

- Zowel voor het plaatselijk gerecht als voor de notaris

- Eenmaal overeengekomen huwelijksvoorwaarden konden niet meer worden gewijzigd.

- Vooral afspraken over:

~ ‘de aanbreng’ van goederen (bijv. bij tweede huwelijk)

~ delen van winst en verlies

~ regeling bij overlijden zonder achterlating van kinderen


Trouwbeloften

Huwelijksconsent

Een soort notariële verlovingsakte

Speciale toestemming van de ouders aan de kinderen om te trouwen


Vermogensrecht

- Contract van koop en verkoop

- Obligatie (schuldbekentenis met of zonder hypotheek)

- Borgtocht, huur- pacht- en erfpachtcontract


Onroerende zaken

- Overdracht (transport) van onroerende zaken: woningen, boerderijen, percelen grond enz. (consensueel contract)

~ transportakte~ leverings- of overdrachtsakte

- Pas sinds 1956 verplichting transport en levering bij notariële akte

- Voor 1796/1811 vooral transport en levering ten overstaan van de plaatselijke gerechten

- Vanaf 1811 worden eigendomsoverdrachten ingeschreven in de Openbare registers bij het Kadaster

- Geldlening voor aankoop onroerend goed vaak d.m.v. hypotheekakte

- Vanaf 1811 worden hypotheekakten ingeschreven in de Openbare registers bij het Kadaster


Semi-processuele zaken

Geschillenbeslechting

- Getuigenverklaring

- Interrogaties (ondervragingen)

- Insinuaties (aanzeggingen)

- Protesten


Akten houdende getuigenissen van:

- Geweldpleging- Belediging- Buitenechtelijk geslachtsverkeer- Verklaringen van in leven zijn van personen (attestaties de vita)- Verklaringen van goede naam (en faam) van personen

Deze verklaringen hadden een bewijsrechtelijk belang in straf- en civielrechtelijke aangelegenheden.

Interrogaties (ondervragingen)

Getuigenverklaringen ter ondersteuning van een rechtszaak.Werd vaker door gerechtelijke functionarissen gedaan.


Het archief van notaris Willem van den Dorpe te Veere 1742-1762

Voorbeeld:


Overgangstijd (1796-1842)

Ventôsewet ingevoerd op 9 juli 1810 met de Code Napoleon: strengere regels t.a.v. toelating, aantal en toezicht

- Notariële akten krijgen ‘executoriale kracht’ = bij verzaking verplichting tussenkomst rechter

-Akten van transport worden niet meer opgemaakt door de gerechten, maar uitsluitend door notarissen

- Oprichting Kamers van Notarissen (toezicht en opleiding)

- Verplichting aanleg repertorium


Inventaris:

De archieven, krachtens besluiten van 28 augustus 1919, S. Nr. 546, naar het Rijksarchief in Zeeland overgebracht, Archieven van notarissen en kamers van notarissen (1796)1811-1842 Toegang 13.1


Voorbeeld:

Notaris Jan de Gardeijn te Groede, 1796-1824

766-807. Minuten van akten, 1796-1824

808-809. Repertorium, an VI – 1823

810. Register van wisselprotesten

811. Alfabetische index op de akten, an X – 1823.

Waarom staat er ‘Minuten van akten’? : De originele akte die een notaris opmaakt noemen we 'minuut', deze wordt ondertekend door de partijen (bijvoorbeeld de verkoper en de koper van een huis), de getuigen en de notaris. Het afschrift dat de notaris maakt van de 'minuut' noemen we 'grosse'. Van de meeste akten bewaart de notaris het origineel en geeft hij alleen een afschrift uit.Soms geeft hij de originele akte. Dit gebeurt alleen bij sommige soorten van akten, bijvoorbeeld volmachten. Zo'n volmacht is bijvoorbeeld de akte waarbij ouders toestemming geven tot het huwelijk van hun kind. U vindt dit origineel soms terug in de bijlagen van de huwelijksakte. U zult de originele akte dan tevergeefs zoeken in het protocol van de notaris.


Repertorium

Volgnummer

Datum

Onderwerp (boedelscheiding, inventaris, huwelijkse voorwaarden enz.)

Belanghebbenden

Verkorte inhoud

Evt. verwijzingen naar andere akten.


Nieuwste tijd (1842-heden)

- Wet op het Notarisambt 9 juli 1842

- Oprichting Broederschap der Notarissen in Nederland (1843)

- Vanaf 1878 hogere opleidingseisen

- Vanaf 1904 toezicht door Kamers van Toezicht bestaande uit de President van de Arrondissementsrechtbank, twee leden door de minister van Justitie benoemd en twee notarissen.

- Vanaf 1958 academische opleiding.


Notarissen in Zeeland 1796-1935

In Zeeland bedroeg het aantal inwoners per standplaats ca. 3.000 (in Drenthe was dat 6.000)


Inventaris:

Archieven notarissen 1842-1925. Toegang 13.2 t/m 13.5

Periode 1926-1935 (toegang 13.6) in voorbereiding


Voorbeeld:

Het archief van notaris C. Prins te Kruiningen, 1896-1905

Notariële archieven 1846-1905 (toegang 13.3)

238. Minuten van akten, 1896-1897, met repertoria 1806-1905


Nadere toegangen op notariële archieven

In Zeeland minimaal, m.u.v. Zierikzee

Incidenteel nadere toegangen op minuten van akten gemaakt door privépersonen en door de Prae1600Club van de Afdeling Zeeland van de Nederlandse Genealogische Vereniging.In studiezaal Zeeuws Archief: Genealogische Afschriften en serie Nadere toegangen.

In Zeeuws Archief zijn de transportakten uit de notariële archieven van Middelburg 1842-1895 opgenomen in het zogenaamde Huisnamenproject.


Akten notarissenZierikzee1642-1810

Via: www.schouwen-duiveleland.nl > Gemeentearchief

http://www.schouwen-duiveleland.nl/


Akten notarissenZierikzee1642-1810


Spreiding notariële archieven per archiefdienst

Lichtblauw:

De archieven van de notarissen van deze delen van Zeeland berusten bij het Zeeuws Archief


Hulpmiddel voor de 19de en 20ste eeuw:www.krantenbankzeeland.nl


Testamenten

Memories van Successie Centraal Testamenten Register

Landelijke registratie van personen die ná 1890 een testament hebben opgemaakt.

Vind je ook via:


Openbaarheid

Na 75 jaar, in tienjarenblokken:

Blok 1926-1935 is openbaar per 2011Blok 1936-1945 is openbaar per 2021

Testamenten na 100 jaar


Bedankt voor uw aandacht en succes met uw onderzoekBedankt voor uw aandacht en succes met uw onderzoek

Wegwijs in de Zeeuwse notariële archieven

Documents

Transcript of Wegwijs in de Zeeuwse notariële archieven