การเปลยนระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคในอตสาหกรรมประมงไทยกรงเทพฯกมภาพนธ 2561

กตตกรรมประกาศ

รายงานฉบบนจดทำาโดย วนก มโนมยพบลย ทปรกษาภายนอกของไอแอลโอ ชนนกานต โภชนกจ และ เจสน จดด จากโครงการสทธจากเรอถงฝง โครงการนไดรบทน

1

จากสหภาพยโรปรวมถงรายงานฉบบนดวย ทงนรายงานนจะเปนการนำาเสนอขอมลโดยคณะผจดทำาไมมการอางองถงสำานกงานแรงงานระหวางประเทศหรอผสนบสนนโครงการ

สารบญ

1) เกรนนำา1.1หลกการและเหตผลของการศกษา1.2วตถประสงคของการศกษา1.3ขอบเขตการศกษา1.4วธการศกษา

2) แรงงานขามชาตในอตสาหกรรมการประมงและการแปรรปอาหารทะเลไทย2.1การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายแรงงานขามชาต2.2การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายแรงงานประมง2.3 บรบททางสงคม ชมชนและบคคลเกยวกบการทำาธรกรรม2.4 บรบทของกฎระเบยบและโครงสรางพนฐานทางการเงน

3) การจายคาจางในประเทศ3.1 วธปฏบตทเปนอย

การจายเงนสดโอนผานบญชธนาคาร

3.2 ทางเลอกอนทมอยบตรเงนสด/ บตรจายเงน

3.3 ขอเสนอแนะสำาหรบการหาวธการควบคมและการตดตามเพอเปนการควบคมทางการเงนใหแกคนงานประมง

4) การสงเงนกลบประเทศ4.1 วธปฏบตทเปนอย

นายหนาโอนเงนทไมไดจดทะเบยนฝากเงนสดไปกบผอนอ-วอลเลต&บตรผทำาธรกจโอนเงนโอนเงนทางธนาคาร

5) ทางเลอกในอนาคต ขอเสนอแนะและปญหาทาทาย5.1 อ-วอลเลต5.2 บตรเงนสดลวงหนา / บตรจางงาน

2

6) ขอเสนอแนะในการดำาเนนการและควบคมสำาหรบการจายทางอเลคโทรนคใหแกแรงงานขามชาต

6.1 ขอพจารณาดานกฎหมายและขอบงคบ6.2 ขอพจารณาในการดำาเนนการและขอเสนอแนะสำาหรบระบบการ

จายคาจาง

1) เกรนนำา1.1 หลกการและเหตผลของการศกษา

โครงการสทธจากเรอถงฝงของไอแอลโอมจดมงหมายทจะลดการบงคบใชแรงงาน การใชแรงงานเดกและรปแบบการทำางานทไมเปนทยอมรบอนๆ ในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเล และขจดการหาประโยชนโดยมชอบจากแรงงานอยางกาวหนาโดยลำาดบ โดยเฉพาะแรงงานขามชาตในภาคอตสาหกรรมดงกลาว และยกระดบการปฏบตสอดคลองกบสทธขนพนฐานในการทำางาน

ในชวงป 2559-2560 มแรงงานจดทะเบยนมากกวา 302,349 คนในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเลทสรางรายไดใหกบประเทศไทยถง 6.6 พนลานเหรยญสหรฐฯ จากกจการสงออกอาหารทะเลทมการใชแรงงานขามชาต 57,000 ในป 2017 จากเรอประมงพาณชยทงหมด 6,700 ลำา การศกษาเสนฐานของโครงการไดบนทกรวบรวมการละเมดตางๆ เกยวกบการจายคาจางในภาคการประมง เชน การละเมดเกณฑคาจางขนตำา การหกเงนอยางผดกฎหมายและการกกคาจางซงเปนตวชวดการบงคบใชแรงงานของไอแอลโอ คนงานถงหนงในสามของอตสาหกรรมการประมงของไทยไมไดรบคาจางเปนประจำาหรอเตมจำานวน (สามารถหาขอมลเพมเตมไดในเวบไซดของโครงการ www.shiptoshorerights.org) ซงอาจเกดขนจากหลายสาเหต เชน ธรรมเนยมปฏบต ความพยายามทจะรงตวคนงานประมงไวไมใหไปทำางานทอน การตดหนนายจาง การโกงคาจาง และความออนแอของการบงคบใชกฎหมายในการคมครองคาจาง แรงงานขามชาตจำานวนมากในอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเล อยางเชนทมหาชย ไดรบการจายคาจางเปนประจำาผานทางระบบจายคาจางอเลคโทรนคทใชบตรจายเงน/บตรบญชทธนาคารออกใหโดยตรงหรอผานนายจาง

การปองกนการหาประโยชนโดยมชอบจากแรงงานในรปแบบของการละเมดเกยวกบการจายคาจางเปนเรองสำาคญ การสรางความเขมแขงใหกบกลไกการจายคาจางและการบงคบใชกฎระเบยบเกยวกบการจายคาจางอยางจรงจงสามารถชวยดแลใหคนงานไดรบคาจางอยางเปนธรรมตามกฎหมาย คำาสงกระทรวงแรงงานลงวนท 1

3

พฤศจกายน 2560 ทกำาหนดใหจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานบญชธนาคารสำาหรบคนงานประมงเปนกาวทสำาคญในทศทางน และเปนวธการเบกจายคาจางทมการบรหารจดการในอตสาหกรรมอาหารทะเลไทยมาเปนเวลานานแลว โดยแรงงานขามชาตในมหาชยนนไดรบคาจางผานระบบธนาคารและการดเงนสดผานบญชเจาของกจการและมาเปนเวลานานแลว

ในสวนหนงของวตถประสงคขอท 2 ของโครงการในการ เสรมสรางศกยภาพของ‘รฐบาลไทยและผตรวจแรงงานในการบงคบใชกฎหมาย และเพอสนบสนนคำาสงของ’รฐบาล โครงการฯ ตกลงทจะดำาเนนการศกษาการเปลยนผานไปสการจายคาจางแบบอเลคโทรนคสำาหรบคนงานประมง

โดยรายงานฉบบนไดรวบรวมขอเสนอแนะสำาหรบการเปลยนระบบการจายคาจางในรปแบบการจายเงนสดเปนการจายคาจางผานทางธนาคารและระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคในภาคประมง ทสามารถนำาไปปรบใชโดยภาคของโครงการเชน รฐบาลไทย การะทรวงแรงงาน เจาของเรอประมงและสมาคมทเกยวของ รวมถงสมาคมลกจางและนายจาง ภาคประชาสงคมและธนาคาร โดยคำาแนะนำาในรายงานฉบบนสามารถนำาไปดำาเนนการอยางทนทวงท หากรฐบาลไทยและสมาคมประมงสามารถนำาไปปรบไดตามขอแนะนำาดงตอไปน:

การรณรงครวมกบสมาคมประมงแหงประเทศไทยทมเจาของเรอประมงเปนสมาชก เพอสรางเสรมความรความเขาใจกฎหมายทเกยวของกบการจายเงนคาจางและการสรางระบบการจายคาจางแบบอเลกโทรนค

การจดงานรณรงคบรเวณทาเรอและผานชองทางออนไลน (รวมกบองคกรแรงงาน ในกรณทสามารถจดงานรวมกนได) แรงงานขามชาตกวา 60,000 คนและแรงงานไทยทเปนแรงงานประมงไดเปดบญชธนาคารและมบตรเอทเอม

การไดฉนทามตจากธนาคารไดการยกเลกคาธรรมเนยมสำาหรบแรงงาขามชาต และจดตงตเอทเอมในบรเวณทาเรอทมศนยตรวจเรอประมงเขา-ออก โดยไมมคาใชจาย และเพมภาษาเขมรและเวยดนามเพอเปนตวเลอกในการใชเอทเอม

การบงคบใชกฎหมายเพอการจายคาจางแบบอเลคโทรนคเพอกำาจดปญหาการจายคาจางขนตำาทไมเปนธรรม การยดเงนคาจาง การยดเอกสาร และการจายเงนลวงหนา

เจาของเรอประมงและสมาคมประมงนนไดรบการผอนปรนในการจายาจางแบบอเลคโทรนค ซงจะมผลตงแตวนท 1 เมษายน 2018 ดงนนการปรบเปลยนระบบการจายคาจางจงมความสำาคญเพอใหเกดความวองไวสำาหรบเจาของกจการ

4

และการใหความรเกยวกบกฎหมายการจายเงนคาจางแกเจาของเรอ ชว (ผควบคมเรอ) และไตกง

ทาง ILO ไดมการนำาเสนอขอมลเชงนโยบายแกรฐบาลไทยเพอนำาไปสการพฒนาสอการรณรงคแกแรงงานประมง ทหนวยงานราชการสามารถนำาไปใชในการรณรงค รวมถงองคกรนายจาง สหพนธลกจาง และภาคประชาสงคม (ภาคผนวก จ)

แผนการดำาเนนงานทแนะนะในสวนนสามารถดำาเนนการรวมกบขอมลสวนอนในรายงาน เพอแกไขปญหาความกงวลของแรงงานในการเปดบญชและการรบคาจางผานระบบอเลคโทรนคได เพอใหแรงงานสามารถควบคมความเคลอนไหวของเงนคาจาง การจายเงนคาจางผานระบบอเลคโทรนดนนจะสรางความโปรงใสและสามารถตรวจสอบไดในสวนของเสนทางการจายคาจาง โดยทางรฐบาลสามารถบงคบใชกฎหมายการจายเงนคาจางไดอยางมประสทธภาพและเจาของเรอประมงสามารถนำาไปปรบใชไดในอนาคต

1.2 วตถประสงคของการศกษา

วตถประสงคของการศกษาคอการพจารณาหาทางเลอกทดทสดในการดำาเนนการระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานธนาคารสำาหรบเจาของเรอและคนงานประมงตามทกฎหมายกำาหนดในปจจบน โดยมรายละเอยดเฉพาะดงน

▪ เพอเกดความเขาใจในรายละเอยดเกยวกบทางเลอกของการจายคาจางแบบอเลคโทรนคทมอยสำาหรบเจาของเรอและแรงงานประมง

▪ ความเขาใจกลไกการธนาคารทมอยหรอจำาเปนสำาหรบการสงเงนระหวางประเทศทงายและมคาใชจายตำาสำาหรบแรงงานประมงและครอบครว

▪ ความเขาใจอปสรรคและหาทางออกทปรบแกไดสำาหรบเจาของเรอประมงและคนงานประมงในการดำาเนนการระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนค รวมถงแรงงานและเจาของกจการในภาคธรกจอนๆ

1.3 ขอบเขตของการศกษารายงานนมงหมายทจะเสนอคำาตอบตอคำาถามดงตอไปน

5

▪ ระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนคทมอยระบบใดทเจาของเรอและคนงานประมงสามารถใชในการจายและรบคาจางได? ขอดและขอเสยของระบบเหลานสำาหรบนายจางและคนงานคออะไร?

▪ นายจาง คนงานประมงและครอบครวจะยนยนตรวจสอบวามการจายคาจางไดอยางไร? ระบบการจายจะสามารถแจงเตอนกรณเกดความผดพลาด/ไมมการจายใหนายจางและ/หรอผกำากบดแลทราบไดหรอไม?

▪ ระบบดงกลาวจะทำาใหเจาของเรอตองลงทนเทาใดในการตดตง/เรม/ใช?

▪ ธนาคารตางๆ มองเหนอปสรรคอะไรบางในการนำาแรงงานขามชาตเขาสระบบบรการธนาคารอเลคโทรนค? ‘การเปลยน นจะหลกเลยงอปสรรคเหลานนได’อยางไร?

▪ คนงานแปรรปอาหารทะเลทมหาชย (หรอทอน) จะสงเงนกลบบานในเมยนมาและกมพชาทางอเลคโทรนคไดอยางไร? อะไรคอสงทตองมสำาหรบคนงานและ/หรอผใหบรการทางการเงนของไทยในการสงผานระบบบรการธนาคารทางมอถออยางเชน Wing (กมพชา) และ Wave (เมยนมาร)?1.4 วธการศกษา

สมภาษณรวบรวมขอมลจากภาครฐ นายจาง คนงาน และผใหบรการทางการเงน ตลอดจนธนาคารแหงประเทศไทยและบรษทเนชนแนลไอทเอมเอกซ (National ITMX) เกยวกบโครงสรางพนฐานทางการเงนของไทย เชน

▪ ธนาคารและผใหบรการทางการเงนทสำาคญ▪ เจาหนาทรฐทมหนาทดแลการคมครองคาจางในภาคการประมงและแปรรป

อาหารทะเล▪ ผประกอบกจการเรอประมงและโรงงานแปรรปอาหารทะเลในสมทรสาครและ

ระยอง▪ คนงานประมงและแปรรปอาหารทะเลในสมทรสาครและระยอง

2)แรงงานประมงและแรงงานในอตสาหกรรมสตวนำ*า2.1 การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายควบคมการยายถนและแรงงาน

ประมง

การออกกฏหมายทมผลตอการจายคาจางทสด คอคำาสงทออกมาในเดอนพฤศจกายน 2560 ทกลาวถงขางตน (ออกภายใตกฎหมายคมครองแรงงานในฐานะกฎกระทรวง

6

ของกรมสวสดการและคมครองแรงงาน) กำาหนดใหคนงานประมงทกคนตองไดรบคาจางผานบญชธนาคารโดยระบบจายคาจางอเลคโทรนค กระทรวงแรงงานไดกำาหนดแบบสญญาจางใหมใหระบขอมลบญชธนาคารและใหเจาของเรอ/นายจางเปนผรบผดชอบคาธรรมเนยมการโอนเงน หนวยงานทเกยวของรวมถงสำานกนายกรฐมนตรเหนชอบในเดอนมกราคม 2561 ทจะเลอนการดำาเนนการตามคำาสงอยางเตมทไปถงปลายเดอนเมษายน 2561

กฎกระทรวงคมครองแรงงานในงานประมงทะเล พ.ศ. 25581 ระบวา:

ใหนายจางจายคาจางและคาทำางานในวนหยดใหถกตองและตามกำาหนดเวลา ดงตอไปน

(1) ในกรณทมการคำานวณคาจางเปนรายเดอน รายวน รายชวโมงหรอเปนระยะเวลาอยางอน ทไมเกนหนงเดอน ใหจายเดอนหนงไมนอยกวาหนงครง เวนแตจะมการตกลงกนเปนอยางอนทเปนประโยชนแกลกจาง

(2) เงนสวนแบงทนายจางตกลงจายใหแกลกจางตามมลคาของสตวนำาทจบไดใหจายตามกำาหนดเวลาทตกลงกน แตการจายแตละครงตองไมหางนานเกนสามเดอน

พระราชบญญตปองกนและปราบปรามการคามนษย (ฉบบท 3) พ.ศ. 2560 ผานความเหนชอบจากสภานตบญญตแหงชาตเมอวนท 8 ธนวาคม 2559 และมผลบงคบใชเมอวนท 28 มกราคม 2560 ฉบบแกไขนเพมความชดเจนของกฎหมายและประสทธภาพในการดำาเนนการดวยการปรบปรงแกไขดงตอไปนคอ

แกไขคำานยามของ การแสวงหาประโยชนโดยมชอบ ใหรวมถง การเอาคน“ ” “ลงเปนทาสหรอใหมฐานะคลายทาส ”แกไขคำานยามของ การบงคบใชแรงงานหรอบรการ“ " ใหรวมถง การยดเอก“สารสำาคญประจำาตวของบคคลนนไว หรอนำาภาระหนของบคคลนนหรอของผอน มาเปนสงผกมดโดยมชอบ ”แกไขคำานยามของ วธการ ใหรวม การใชอำานาจครอบงำาบคคลดวยเหตทอย“ ” “ในภาวะออนดอย ”

1http://www.labour.go.th/en/attachments/article/338/ Ministerial_Regulation_Concerning_Labour_Protection_in_Sea_Fisheries_Work_BE2557.pdf

7

เพมเพดานโทษจำาคกและปรบ โดยจำาคกสงสดสปและ/หรอปรบไมเกน 400,000 บาท2.2 ความเปลยนแปลงนโยบายดานแรงงาน

กฎหมายขอบงคบในปจจบนทกำาหนดใหคนงานประมงและเจาของเรอตองลงทะเบยนและบนทกการดำาเนนธรกรรมและการจางงาน พระราชกำาหนดการบรหารจดการการทำางานของคนตางดาว พ.ศ.2560 รวมกฎหมายสองฉบบเขาดวยกน คอ พระราชบญญตการทำางานคนตางดาว พ.ศ.2551 และพระราชกำาหนดการนำาคนตางดาวมาทำางานกบนายจางในประเทศ พ.ศ. 2559 และกำาหนดโทษรนแรงขนสำาหรบนายจางทฝาฝนกฎหมาย รวมถงการจางแรงงานขามชาตทไมมเอกสารประจำาตว

โทษปรบสำาหรบผกระทำาความผดถกกำาหนดไวสงมาก คอ นายจางทจางแรงงานขามชาตทละเมดมาตรา 9 จะถกปรบสงสดไมเกน 100,000 บาท อยางไรกตาม หากจางแรงงานขามชาต 10 คน นายจางอาจถกปรบตงแต 100,000 – 800,000 บาท การจดทำาเอกสารและการลงทะเบยนมคาธรรมเนยม 28,000 บาทซงเพมตนทนดานแรงงานของเจาของเรอ

ขอ 8 (1) ของประกาศสำานกนายกรฐมนตรเรองการออกหนงสอคนประจำาเรอตามกฎหมายวาดวยการประมง. พ.ศ. 2560 ระบใหกรมประมงเปนผออกหนงสอคนประจำาเรอ โดยกำาหนดใหเจาของเรอจดทำาหนงสอสญญาจางโดยอยางนอยตองม การกำาหนดใหจายคาตอบแทนเปนรายเดอนผานบญชธนาคาร โดยเจาของเรอเปนผรบผดชอบคาใชจายตางๆในการชำาระคาตอบแทนผานบญชธนาคาร และมพนกงานตรวจแรงงานอยางนอยหนงคนลงชอเปนพยานในสญญาจาง

2.3 การจายคาจางในภาคการประมงไทยตามทปฏบตอยในปจจบน

จากการสมภาษณและบรบททางสงคมของแรงงานขามชาต ความรทางการเงนและชองทางเขาถงระบบธนาคารมอยคอนขางตำาในเมยนมารและกมพชา และมความเขาใจกนทวไปวาธนาคารและนายจางเชอถอไมได มความเชอวาภาครฐหรอนายจางสามารถรวมมอกบธนาคารยดเงนทฝากในบญชได หรอวาเงนฝากสามารถหายไปหรอถกหกโดยธนาคารโดยไมตองมคำาอธบายชดเจน อปสรรคทางภาษาของผใหบรการของไทยและภาพลกษณของพนกงานธนาคารอาจเปนสวนหนงททำาใหเกดความไมไววางใจในระบบการเงน ดวยการขาดประสบการณในการใชบรการธนาคาร คนงานจงเลอกทจะรบคาจางเปนเงนสดและเกบเงนสดไวกบตวเองมากกวานำาไปฝากธนาคาร

8

ระบบการจายคาจางอเลคโทรนคแรงงานขามชาตหลายพนคนในโรงงานแปรรปอาหารทะเลมความคนเคยกบระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานธนาคารแลว โดยคาจางถกโอนเขาบญชสวนตวทมบตรเอทเอม อยางไรกตาม คนงานสวนใหญทใหสมภาษณในการศกษานระบวาตนยงคงเบกถอนเงนออกมาทงหมดในวนจายคาจางและใชเงนสดในการจบจายใชสอยทกอยางอนดวยเพราะบรบททางสงคมและชมชนแวดลอมดงกลาว ชองทางเขาถงระบบการเงนและการเปดบญชธนาคารไมไดเปนอปสรรคตอการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนคสำาหรบคนงานเหลาน

การสงเงนกลบแรงงานขามชาตจากเมยนมารและกมพชาในประเทศไทยเคยชนกบการสงเงนกลบบานเปนเงนสดมากกวาใชบรการธนาคารหรอการโอนแบบดจตล ดงทกลาวขางตน การเขาถงธนาคารทบานและบรบททางสงคมและชมชนตางๆ เปนปจจยกำาหนดการปฏบตเชนนน ชาวเมยนมารและกมพชามกมาทำางานในไทยกนเปนกลมเพอนและคนในครอบครวจากหมบานหรอพนทเดยวกนหรอใกลเคยงโดยมการจดการเรองการจางงานโดยนายหนาทองถนเจาเดยวกน บางครงกไดงานจากการแนะนำาของเพอนหรอญาต ดงนน พวกเขาจงเกาะกลมกนเปนชมชนเลกๆ ทเชอถอไววางใจกน การอาศยเพอน ญาต และนายหนาจากหมบาน/พนทเดยวกนนาจะยงคงเปนหนทางหลกทคนงานใชในการสงเงนใหกบครอบครวในประเทศบานเกดอยตอไป

เครอขายบรการธนาคารทางมอถอมการใชกนและไดรบความเชอถออยางกวางขวางในเมยนมารและกมพชา แตเครอขายธนาคารไทยยงไมมการเชอมตอดพอกบเครอขายในประเทศตนทาง รอยละ 92 ของแรงงานขามชาตในประเทศไทยมาจากเมยนมารและกมพชา โดยรอยละ 73 มอาย 16-35 ป รวมแรงงานขามชาตสวนทอายนอยแสดงการเปดรบเทคโนโลยใหมๆ ทางมอถอมากกวา สดสวนของแรงงานขามชาตทมสมารทโฟนใชงานเพมจากเพยงรอยละ 10 เมอ 5 ปกอนขนมาเปนรอยละ 60 ในป 2559 การใชบรการธนาคาร อ-วอลเลต เอทเอมและการโอนเงนทางอเลคโทรนคมความเปนไปไดทจะเพมสงขนถง รอยละ 76 จากผลการวจยเสนฐานในป 2561 นเปนสญญาณทแสดงใหเหนถงแนวโนมในการใชระบบอเลคโทรนค ไมวาจะเปนรปแบบ อวอลเลต อแบงคกง และการทำาธรกรรมตางๆโดยจำานวนแรงงานทจดทะเบยนกบกรมจดหางานในเดอนธนวาคม 2560 นนมจำานวนทงหมด 2,062,807 คน (ขอมลจาก กระทรวงแรงงาน: https://www.doe.go.th/prd/assets/upload/files/alien_th/94ec1760f83293298787bf9d0fd3496a.pdf)

9

รปประกอบท 1: ประเภทของแรงงานขามชาตตามสดสวนรอยละ

2.4 โครงและระเบยบขอบงคบดานการเงนของประเทศไทย

การเปดบญช ในการเปดบญช ธนาคารแหงประเทศไทยกำาหนดใหธนาคารทกแหงตองเรยกสำาเนาบตรประจำาตว หนงสอเดนทาง เอกสารแสดงทอยและใบอนญาตทำางานจากแรงงานขามชาต ในทางปฏบตและหลงจากความเปลยนแปลงลาสดในแนวปฏบตเกยวกบแรงงานขามชาต การลงทะเบยนกบศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกและ/หรอเอกสาร MOU พรอมทงหนงสอเดนทางทมขอมลทอยชวคราวเปนหลกฐานเพยงพอสำาหรบการเปดบญชในธนาคารสาขาทรบทราบขอมลน เชนสาขาในสมทรสาคร สมทรสงคราม และระยอง ตามทสำารวจในการศกษาน

10

กอนหนาน ธนาคารเขมงวดนอยกวานและสามารถเปดบญชไดโดยไมตองพบตวบคคลเพอพสจนยนยน อยางไรกตาม ดวยขอกำาหนดทเขมงวดมากขนเกยวกบ เนองจากความเสยงจากการฟอกเงน และการตรวจสอบประวตของผใชบรการธนาคาร AML/ KYC ปจจบนธนาคารตางๆ จำาเปนตองใหมทงการยนเอกสารและการมาแสดงตนของแรงงานขามชาตเพอพสจนยนยนไมวาจะทธนาคารหรอสถานทประกอบการของนายจาง (หากเปนการเปดบญชจำานวนมาก)

การจายคาจางแบบอเลคโทรนค การจายคาจางแบบอเลคโทรนคแทบทงหมดเปนการโอนเงนภายในจากบญชของนายจางไปยงบญชของลกจางในธนาคารเดยวกน ซงเปนวธทมตนทนตำาทสดในการดำาเนนการสำาหรบธนาคารและเปนวธทมการเกบคาธรรมเนยมตำาทสดจากนายจางทตองการใชบรการอยางไรกตาม การจายขามธนาคารกสามารถทำาไดโดยผานโครงสรางพนฐานทกำาหนดโดยบรษทเนชนแนลไอทเอมเอกซจำากดทเปนผดแลโครงสรางพนฐานสำาหรบการโอนเงนของประเทศ เอทเอมพล และอ-

เพยเมนต (พรอมทเพย) เนองจากวามโครงสรางพนฐานและธนาคารอนมาเกยวของ ตนทนจงสงกวาและนายจางนยมใชบรการนอยกวา ภาพประกอบท 2: จดบรการเอทเอมใน บรเวณศนยควบคมการแจงเรอเขา - ออก 22 แหง

เอทเอม ( เครองเบกจายเงนอตโนมต ) ประเทศไทยมเอทเอมมากกวา 63,400 เครอง (ขอมลเมอป 2558 ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย) โดยกวา 12,000 เครองอยในตางจงหวด ม 85 เครองอยในบรเวณใกลเคยงศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก 32 แหง เอทเอมเปนชองทางสำาคญสำาหรบคนทวไปในการทำาธรกรรม

และฝาก/ถอนเงนเขา-ออกจากบญช เอทเอมมความสามารถไมเพยงแตถอน/ฝากเงนเทานน แตยงสามารถใชโอนเงนในประเทศและชำาระคาคาสาธารณปโภคบางอยางไดอกดวย

11

อ - วอลเลต ประเทศไทยมผใหบรการอ-วอลเลตหลายเจาทมบตรเตมเงนและบตรชำาระเงนในหลายรปแบบ มการควบคมอยางเขมงวดเรองการใชบตรเตมเงนเหลานตลอดจนมการกำาหนดคาธรรมเนยมทสงโดยธนาคารในการถอนเงนสดจากอ-วอลเลต โดยเฉพาะจากเอทเอม ซงเปนอปสรรคอนหนงทขดขวางการเตบโตและความสามารถใชงานของอ-วอลเลตและบตรเตมเงนในประเทศไทย

3) กลไกการจายคาจางเปนเงนสด3.1 กลไกทปฏบตอยในปจจบน

การจายคาจางเปนเงนสดสำาหรบคนงานบนเรอประมง การจายคาจางเปนเงนสดเปนแนวปฏบตทวไป ระบบบญชทเจาของเรอใชมแตกตางกนไปแตการบนทกขอมลในบางกรณยงคงใชกระดาษและจดบนทกดวยมอ ซงแรงงานประมงสวนนอยทไดรบเงนคาจางผานระบบและไดรบใบเสรจรบเงนรายเดอนแบบอเลคโทรนค ระบบจายคาจางเปนเงนสดมการจายคาจางบางสวนใหคนงานประมงกอนลวงหนา แรงงานขามชาตถอเงนสดไวกบตวและเจาของเรอหรอนายเรอหรอ ซว ควบคมการแจกจายและการจายคาจางเปนงวดๆ การปฏบตเชนนสามารถนำาไปสการกกคาจางและแรงงานขดหน ซงเปนการละเมดกฎหมายไทยและเปนตวชวดการบงคบใชแรงงาน

ปจจบนการออกทะเลเพอทำาการประมงมระยะเวลาสน โดยใชเวลาสองสามวนไปจนถง 3 สปดาห เรอประมงขนาดเลก-กลางททำาการประมงในพนทภาคตะวนออกของไทยตามการสำารวจครงนมจำานวนวนทำางานบนเรอเฉลย 20 วนตอการออกทะเลหนงครง และคาจางฐานรายเดอน 15,000 บาท (การจายเงนคาจางแกแรงงานประมงนนเฉลยแลวอยท 8,630 ตอเดอน กอนการโดนหกคาใชจายอนๆ อางองจากผลวจยเสนฐานในป 2017 ) การจายคาจางใหกบคนงานประมงทออกทะเลระยะสนมบอยครงขน แตสามารถสรางความสบสนและ/หรอการโกงคาจางได

ยกตวอยางเชน เจาของเรอระบวาตนจายเงนกอนรอยละ 50 ของคาจางสำาหรบเดอนนนไวกบนายเรอหรอซว นายเรอจะจายคาจางบางสวนใหคนงานประมงโดยใหลงลายมอชอหรอพมพลายนวมอเปนหลกฐานของการรบเงน (เอกสารการจาย-รบเงนอาจตรงหรอไมตรงตามจรงกได) ทเหลอรอยละ 50 จะถกเกบไวและจายเปนกอนในภายหลงเปนเวลา 6-10 เดอน หรออกวธหนงคอ เจาของเรอระบวาตนจายคาจางรอยละ 50 ของแตละเดอนใหกบคนงานประมงโดยตรงทสำานกงานโดยไมผานนายหนา

12

ในการตรวจแรงงานทศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกสวนใหญ ไมมการสอบทานยนยนการจายจรงจากแหลงทพสจนยนยนได เชน เอกสารรายงานของธนาคาร การบนทกขอมลการจายเงนและการจางงานมการจดการดแลโดยบคคลและสวนใหญเปนเอกสารกระดาษ ซงอาจเปนชองโหวใหกบการปลอมแปลงเอกสารสำาหรบแสดงตอผตรวจได

ภาพประกอบ 3: แผนผงการเบกจายคาจางเปนเงนสด

การจายเงนสดไมสามารถทำาใหมความโปรงใสไดและเปนอปสรรคตอการจายเงนคาจางแรงงานอยางเปนธรรมการละเมดทอาจเกดข*นในการปฏบตทเปนอยในปจจบน

การละเมดคาจางขนตำา/การโกงคาจาง การกกคาจาง

13

แรงงานขดหน การหกคาจางอยางผดกฎหมาย การฉวยประโยชนจากภาวะเปราะบางของคนงาน การหลอกลวง เอกสารการจายคาจางปลอมและการหลอกลวงเจาหนาทรฐ ไมมบนทกการจายคาจางสำาหรบคนงานในภาษาไทย (หรอภาษาของคนงาน)

เจาของเรอปกปองวธปฏบตในปจจบนโดยอางวาคนงานลงลายมอชอในสญญาทยนยอมใหเจาของเรอเกบคาจางเอาไวรอยละ 50 ซงมการทำาอยางนเพอปองกนเจาของเรอจากความเสยหายจากตนทนทเกดขนในการจางแรงงานขามชาต รวมถงคาลงทะเบยน หากไมเกบคาจางและหกคาจาง เจาของเรออางวาตนกไมมหลกประกนวาคนงานจะไมละเมดสญญาและไปทำางานทอนโดยไมจายคาธรรมเนยมในการจดทะเบยนใหหมดกอน

นอกจากน เจาของเรอยอมรบวาการเกบคาจางไวรอยละ 50 ยงชวยใหตนมกระแสเงนสดคลองตวขน และรบมอกบตนทนทไมคาดคด เชน การจางแรงงานขามชาตรายวน หรอราคาอาหารทะเลลดลง

เจาของเรอกลาวถงการกกคาจางวาเปนการออมเงนสำาหรบคนงานประมงทอาจใชจายจนหมด ดวยการเกบคาจางไวดงกลาว คนงานกจะไดรบเงนกอนทจะสงกลบบานไดเมอสนสดสญญาจาง

กลไกการจายคาจางทางอเลคโทรนคทปฏบตอยในปจจบนการจายคาจางทางอเลกโทคนคทำากนในการจายคาจางใหกบคนงานในโรงงานแปรรปอาหารทะเล หลงจากเสรจสนการจดทำาเอกสารยนจดทะเบยนแรงงานขามชาตแลว บรษทกจะใหคนงานเปดบญชธนาคารดวยตนเองทสาขาของธนาคารใกลโรงงานโดยคนงานตองฝากเงนเรมตน 500-800 บาท ธนาคารบางแหงเกบคาธรรมเนยมในการดแลรกษาบญชและคาบตรเอทเอมซงเปนการปฏบตตามปกตสำาหรบลกคารายยอย บางธนาคารมบรการถงทเพอสะดวกตอการรวบรวมเอกสารและตรวจสอบตวบคคลทเปดบญชเพออำานวยความสะดวกใหกบลกจางของบรษทขนาดใหญ จำานวนเงนฝากและคาธรรมเนยมเปนเรองทตอรองกนไดโดยขนกบการพจารณาของธนาคาร

เอกสารทจำาเปนตองใชในการเปดบญชสำาหรบคนตางชาตตามทกำาหนดโดยธนาคารแหงประเทศไทยประกอบดวย

หนงสอเดนทาง

14

เอกสารแสดงทอย (สญญาเชาหรอเอกสารยนยนทอยหรอจดหมายรบรองจากนายจาง)

ใบอนญาตทำางาน (บตรชมพ เอกสารลงทะเบยน MOU หรอใบอนญาตทำางานทออกโดยกรมการจดหางาน

โดยทวไป สาขาของธนาคารในพนทของแรงงานขามชาตคนเคยกบกฎระเบยบดงกลาวและปกตมการตดตอสอสารกบบรษทตางๆ เปนอยางด และจะไมมปญหามากนกเกยวกบเอกสารทตองใช

ถงแมวาธนาคารจะมขอกำาหนดทคอนขางเขมงวดในเรองการยนเอกสารเพอเปดบญชธนาคาร แตกเกอบจะเปนเอกสารชดเดยวกนกบทใชในการยนจดทะเบยนการจางงาน มโอกาสเปนไปไดทจะประสานงานในเรองการจดทะเบยนของกระทรวงแรงงานและการเปดบญชใหสามารถทำาไดในคราวเดยวกน เพอชวยลดการฝนตานจากเจาของเรอ

การจายคาจาง นายจางจดทำาไฟลขอมลคาจางและสงไฟลดวยธมบไดรฟพกพาหรออพโหลดผานเวบทาของธนาคาร 1-2 วนกอนวนจาย นายจางจะตองมเงนในจำานวนทพอเพยงสำาหรบการจายกอนถงวนจาย นายจางเปนผกำาหนดวนจาย

การสงขอมลการจายคาจางสามารถกระทำาไดทกเมอ ไมมขอจำากดในเรองจำานวนงวดการจายในแตละเดอนและสามารถรองรบการจางงานเฉพาะกจหรอการจายพเศษได ระบบสามารถทำาการแจงเตอนผรบเงนไดโดยทนท การสอบทานยอดบญชและการจดการเรองภาษจะใชเวลานอยลงมากเมอดำาเนนการผานระบบดงกลาว

ธนาคารจะประมวลขอมลการจายและโอนเงนคาจางเขาบญชของลกจางตามรายการในวนจายเงน คาจางจะถกโอนเขาบญชของคนงานโดยตรงโดยมการหกเงนสำาหรบการสมทบกองทนประกนสงคม โดยทวไปคนงานจะถอนเงนออกมาทนทในวนจายดวยบตรเอทเอมและเกบเงนสดไวกบตวหรอไมกสงไปใหครอบครวผานนายหนา

ภาพประกอบท 4 : แผนผงการเบกจายเงนคาเงนผานบญช

15

คาใชจายในการจายคาจางทางอเลคโทรนคสำาหรบลกจาง ประมาณ 800 บาท

คาเปดบญช โดยทวไปคนงาน (แปรรปอาหารทะเล) เปนผจาย : 200 บาท คาธรรมเนยมบตร ATM: 100 บาท (หรอมากกวาถาลกคาเลอกบรการอน

เพม เชน ประกน) เงนฝากขนตำา: 500 บาท

สำาหรบนายจาง: ระบบบญชและการจายคาจางภายใน จำาเปนตองมคอมพวเตอรเนองจากระบบ

ใชโปรแกรมเอกเซลธรรมดา นอกจากน ระบบการทำาบญชหรอจายคาจางโดยใชคอมพวเตอรอาจมราคาตงแตหลายพนจนถงหลายแสนบาทโดยขนอยกบความซบซอนและขนาดของกจการ

การจดตงระบบธนาคาร/การจายคาจางแบบอเลคโทรนค โดยทวไป ธนาคารเกบคาธรรมเนยมไมสงมากสำาหรบการจดตงระบบธนาคารและการจายคาจางแบบอเลคโทรนค ซงสามารถตอรองไดโดยขนอยกบขนาดของการดำาเนนการ จำานวนของธรกรรมและความสมพนธกบธนาคาร ตนทนอาจมตงแต 1,000 บาทไปจนถง 5,000 บาทหรอมากกวานนหากตองการรวมเขาโดยอตโนมตกบระบบ ERP ทซบซอน

คาธรรมเนยมในการจายคาจาง ในการจายคาจางทมการโอนเงนภายในธนาคารเดยวกน (พบมากทสด) ตนทนของธนาคารคอคาดำาเนนการซงมการเรยกเกบคาธรรมเนยม 10-15 บาทสำาหรบนายจาง (การจายขามธนาคารแพงกวาและเปนทนยมนอยกวาสำาหรบนายจาง)

ถงแมวาระบบนอาจดมคาใชจายสง แตเมอเทยบกบการจายเปนเงนสด ระบบการจายคาจางผานธนาคารจะชวยประหยดเงนจากคาใชจายแอบแฝงทเกดจากการจายคาจางในรปแบบเงนสดราว 40 บาท ตอการทำาธรกรรมหนงครง เมอเทยบกบการใชจายทเกดจากการจายเงนผานบญช และธนาคารทสามารถลดทอนคาใชจายทเกยวของกบ:

การจดทำาเอกสารบนทกการจายคาจาง

16

การดำาเนนการตามระบบการอนมตและการจายคาจางทใชการบนทกเอกสารบนหนากระดาษ

เวลา แรงงานและความเสยงในการเบกถอนและเกบรกษาเงนสดโดยเจาของ พนกงานธรการ หรอนายเรอ

ความเสยงทจะเกดการฉอโกงและความผดพลาดของบคคลในการดำาเนนการ การเกบบนทกขอมล การสอบทานบญช และการตดตามตรวจสอบการจายท

รวมถงภาษและการสมทบประกนสงคม

ผลตอวธปฏบตในการจายคาจางสำาหรบนายจาง ระบบจายคาจางอเลคโทรนคทำาใหเกดประสทธภาพและความโปรงใส การจายคาจางสำาหรบคนงานทออกจากงานกอนการจายเงนลวงหนากสามารถตรวจสอบได ระบบอตโนมตสรางความสะดวกใหกบบรษทและเมอตดตงเรยบรอยแลว กมแตตองสงไฟลเอกเซลในแตละเดอนเทานน

สำาหรบคนงาน ระบบนสามารถชวยประกนไดวาพวกเขาจะไดรบคาจางเตมเมดเตมหนวยในแตละเดอนและอยในการควบคมของพวกเขาไมใชของเจาของเรอ นายเรอ หรอซว มเครองเอทเอม 85 เครองในบรเวณใกลเคยงศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกใน 22 จงหวดชายฝงของไทย โดยมทาเรอเพยง 6 แหงทไมมเครองเอทเอมใกลศนยดงกลาว ประมาณวากวารอยละ 80 ของเครองเอทเอมของธนาคารหลกมบรการภาษาตางชาตโดยเฉพาะองกฤษและพมา คนงานประมงสามารถรบการแจงเตอนทาง SMS เพอทราบความเคลอนไหวในบญชของตน และตรวจสอบเงนเขาและยอดเงนในบญชได

สำาหรบรฐบาล สามารถนำาบนทกการจายคาจางจากเจาของเรอไปสอบเทยบกบเอกสารจากธนาคารไดเพอตรวจสอบวาเปนไปตามกฎหมายและกฎระเบยบหรอไม

มปญหาอปสรรคทางเทคนคทเหนไดชดทตองจดการเมอนายจาง คนงาน และรฐบาลไทย ดำาเนนการตามกฎระเบยบใหม

สำาหรบนายจาง ธนาคารคดคาใชจายในการจายคาจางประมาณ 10 – 15 บาทตอธรกรรม ซงเปนขอกงวลสำาหรบนายจางทยงไมตระหนกถงตนทนซอนเรนของการจายคาจางเปนเงนสด หรอยงไมไดลงทนตดตงระบบบญชทใชคอมพวเตอร

คนงานบางสวนไมคนเคยกบเครองเอทเอมและไมไววางใจระบบการเงนหรอธนาคาร คาธรรมเนยมธนาคารและการเขาถงเครองเอทเอมทวประเทศจะเปนปญหาไปจนกวา

17

จะมเครองเอทเอมครอบคลมพนททาเรอประมงและคนงานประมงมความคนเคยกบการใชงาน ดรายละเอยดเกยวกบระบบธนาคารในภาคผนวก ก ‘คาธรรมเนยมในการเปดบญชและบตรเอทเอมของธนาคารหลก’ ภาคผนวก ข ‘จำานวนเครองเอทเอม การเขาถง’ และภาคผนวก ค ‘คณสมบตการใชงานของบรการจายคาจาง รวมถงบรการธนาคารอเลคโทรนค’

3.2 ชองทางอนๆในการเบกจายคาจาง การสำารวจนยงไดพจารณาระบบธนาคารทางเลอกตางๆ เชน บตรเงนสด ซงเปนบญช

ยอยภายใตบญชหลกของนายจาง ธนาคารจะออกบตรเงนสด/บญชยอยจำานวนหนงท ลงทะเบยนภายใตชอของบรษท บรษทจะตองเปนผดแลรกษาและจดการบตรเงนสด

เหลานเอง การจายคาจางหรอการเบกจายเลกๆ นอยๆ หรอเบกลวงหนาสามารถ จดการไดโดยพนกงานบรษทดวยการอพโหลดไฟลขอมลไปยงเวบทาของธนาคาร จาก

นนธนาคารกจะจดสรรเงนตามจำานวนทระบไปตามบตรเงนสด/ บญชยอยเหลานนบตรเงนสดสามารถใชเปนบตรเอทเอมสำาหรบถอนเงนสดและตรวจสอบบญชในเครองเอทเอมทกเครองในเครอขาย ATM Pool ในประเทศไทย สำาหรบบางธนาคารบตรเงนสดยงสามารถใชโอนเงนภายในประเทศไทยไดดวย

วธการจายคาจางวธนยงไมมการใชอยางกวางขวางนกเนองจาก AML และ KYC มความเขมงวดนอยกวาซงธนาคารอาจมองวามความเสยงหากตองใหบรการแกธรกจตางๆ จำานวนมาก ดงนน ธนาคารจงทำาการตลาดอยางจำากดเฉพาะกลมบรษทบางกลมเทานน นอกจากน นายจางยงสามารถจดการ ถอนและยกเลก/เรยกคนคาจางทจายไปกบบตรแลวได เพอปองกนการละเมดสทธของคนงานประมง ขอกงวลในเรองการตรวจสอบระบบการจายคาจางสามารถขจดไปไดดวยการกำาหนดใหระบบไมอนญาตใหนายจางสามารถกระทำาการเชนนนได

18

ภาพประกอบท 5 แผนผงเปรยบเทยบวธการจายคาจางอเลคโทรนค

วธการนสามารถสรางความโปรงใสใหกบการจายคาจางโดยอาศยการรายงานของธนาคารและสามารถไดรบการพฒนามากยงขนไดเพอใหแนใจวาเจาของเรอจะไมสามารถถอนเงนจากบตรไดหลงจากมการจายเกดขนแลว เอกสารบนทกขอมลการจายของเจาของเรอสามารถนำามาสอบเทยบกบเอกสารบนทกขอมลของธนาคารและศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกเพอการตรวจสอบและกำากบดแลการจายคาจางใหเปนไปตามทตกลงในสญญาซงตองเปนไปตามกฎหมายและกฎระเบยบในปจจบน

เนองจากการออกบตรเงนสดไมจำาเปนตองใชเอกสารและขนตอนอยางเขมงวดมากนก และมการลงทนขนตนและคาธรรมเนยมนอยกวาเมอเทยบกบการบญชธนาคาร อปสรรคในการดำาเนนการจงตำากวามาก

19

อยางไรกตาม มปญหาสำาคญอยางหนงกบระบบบตรเงนสดททำาใหไมเหมาะกบอตสาหกรรมประมงทมการละเมดคาจางอยางกวางขวางและมประวตของการบงคบใชแรงงาน นายจางมอำานาจควบคมบญชของคนงานและอาจถอนเงนออกจากบญชยอยหลงจากการตรวจเสรจสน อกทงการบรหารจดการบญชยงอยในมอนายจาง ไมใชธนาคาร

3.3 ขอเสนอแนะในการตรวจสอบและควบคม นวตกรรมทสามารถนำามาปรบใชในการตรวจสอบการเงนของแรงงานประมงการตรวจสอบยนยนกบระบบจายคาจางอเลคโทรนคขอมลทมใหกบเจาหนาททศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกกบเอกสารของธนาคารซงคอ รายงานความเคลอนไหวของบญช สมดบญชและใบเสรจจากเครองเอทเอม สามารถชวยใหผกำากบดแลตรวจสอบการจายคาจางใหกบคนงานประมงอยางถกตองและตรงเวลาได ขอบงคบในการกำากบดแลแรงงานกำาหนดใหมการรวบรวมขอมลเหลานไวเพอการควบคมและตดตาม

ชอและทอยของคนงาน สำาเนาหนงสอเดนทาง/บตรประจำาตวประชาชน สญญาจาง (ด

http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2560/E/265/20.PDF)

การจายคาจางทงหมดททำาผานธนาคารจะมการบนทกไวในฐานขอมลของธนาคาร ธนาคารสามารถออกสเตทเมนตและรายงานเพอแสดงการทำาธรกรรมไมวาจะเปนของรายบคคลหรอลกจางทงหมดได ขอมลนมใหกบทงนายจาง เจาของบญช และธนาคาร และพรอมยนตอผกำากบดแลหากมการรองขอ เพอใหมการแจงเตอนเจาหนาทในกรณทมการปฏบตทไมเปนธรรมหรอการกกคาจาง จะตองมขอมลขนตำาทจำาเปนสำาหรบการคำานวณและตดตามตรวจสอบ คอ

สญญาจางและบนทกการจายคาจาง (ทมา: นายจาง) คาจางทจายจรงแกคนงาน (ทมา: ธนาคาร) ปรมาณงานททำาไป เชน จำานวนวนทำางาน การออกทะเล จำานวนชวโมง (ทมา:

ศปมผ.)

ขอมลเหลานสามารถนำามาสอบเทยบ คำานวณ และยนยนความถกตองโดยพนกงานเจาหนาท (กระทรวงแรงงาน) เพอพจารณาความถกตองของการจายคาจางใหกบคนงานประมง

20

มอปสรรคทอาจเกดขนไดสองประการ คอ ประการแรก เนองจากขอบงคบเรองการปกปดขอมลของธนาคาร ธนาคารไมสามารถใหขอมลทงหมดแกผกำากบดแลไดโดยอตโนมตเวนเสยแตวาจะมกฎระเบยบขอบงคบในเรองนน ดงนน เจาหนาทททำาการตรวจสอบจะตองรองขอขอมลเปนครงคราวไปหรอโดยสมเพอตรวจสอบ ความรวมมอระหวางธนาคารและหนวยงานทเกยวของจำาเปนตองมการแจงเตอนหรอทำาเครองหมายกรณทนาสงสย หนวยงานรฐควรสามารถระบชกรณทอาจะเปนการกกคาจางจาก เชนจากการไมเคลอนไหวของบญชของนายจางหรอการจายคาจางไมครบในบญชของคนงาน ประการทสอง เจาหนาทจะตองรบมอกบ สญญาณรบกวน ใน‘ ’ขอมล เชน คนงานทเปลยนชอ ทอย และบตรประจำาตวประชาชน

4. การสงเงนกลบ4.1 การปฏบตทเปนอยในปจจบน

นายหนาโอนเงนทไมไดจดทะเบยน เปนวธทใชกนมากทสดในการสงเงนกลบไปเมยนมารและกมพชา คาใชจายคอนขางตำาและมกแฝงอยในอตราแลกเปลยนเงนทนายหนากำาหนด คาโอนโดยทวไปคอ 10-15 บาทตอ 2,500 บาทนายหนาใหบรการถงทโดยไปรบเงนถงททำางานหรอทพก หรอมททำาการตามตลาดและพนทชมชนทเขาถงงาย และโอนเงนผานธนาคาร/เอทเอมไปยงนายหนาทอยใกลพรมแดนไทย-เมยนมารหรอกมพชา นายหนาทรบเงนในประเทศบานเกดของคนงานมกจะนำาเงนไปสงถงบานหรอมททำาการในหมบานหรอเมองใกลเคยง

ฝากเงนสดไปกบผอน ทางเลอกหนงทไดรบความนยมมากในการสงเงนกลบคอใหเพอนหรอคนในครอบครวถอเงนสดกลบไปสงใหครอบครวทหมบานโดยตรงโดยมคาจางเลกนอย เนองจากวาคนงานมาทำางานกนเปนกลมและมกมาจากหมบานหรอพนทเดยวกน คนงานจะผลดกนกลบไปเยยมหมบานและถอเงนกลบไปดวย วธนเหมาะกวาสำาหรบพนทชนบททมความยากลำาบากในการเขาเมองทมธนาคารหรอนายหนาโอนเงน

เครอขายบรการธนาคารทางมอถอ ทรมนนเปนหนวยหนงของ Ascend (และกลมอาลบาบา) ทใหบรการในหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คนงานสามารถไปหานายหนาทรมนนทอยตามตลาดใกลทาเรอหรอโรงงาน และโอนเงนใหผรบในเมยนมารและกมพชาผานเครอขายธนาคารทางมอถอ ผรบจะไดรบรหสและตองนำาเอกสารแสดงตนไปรบเงนกบนายหนาทรมนนตามเมองใหญๆ ในเมยนมารและกมพชา ปจจบนมนายหนา 6,000 รายในเมยนมารและ 5,000 รายในกมพชา นอกจากนทร

21

มนนยงมบตรเตมเงนทใชงานไดแบบบตรเอทเอมและบตรเครดต และสามารถใชไดในหลายพนทและใชซอสนคาหรอชำาระเงนทางออนไลน เนองจากคาใชจายคอนขางตำาและมพนทบรการจำานวนมาก วธการโอนเงนนกำาลงไดรบความนยมมากขนในหมแรงงานขามชาตอายนอยและผใชโทรศพทมอถอ

ธนาคารกสกรไดจบมอกบวง (Wing) (กมพชา) ตงแตป 2558 และเจาของบญชกสกรสามารถโอนเงนเขาบญชวงในกมพชาผานบรการทางมอถอและสาขาธนาคารของกสกร แตกยงมคนใชไมมาก เนองจากคนงานสวนใหญอยใกลพรมแดนไทย-กมพชามากกวาและสะดวกมากกวาทจะถอนเงนจากเครองเอทเอมของไทยแลวถอขามพรมแดนกลบประเทศ พนทใหบรการทกวางขวางขนและเขาถงสะดวกมากขนในกมพชา ตลอดจนการเขาถงโทรศพทมอถอสำาหรบผสงและบนทกการทำาธรกรรมสามารถทำาใหทางเลอกนไดรบความนยมมากขนได

ทางเลอกสำาหรบการสงเงนทางมอถอในอนาคตทกำาลงอยระหวางการพฒนาคอ WechatPay, AliPay, และ Deeppocket (ไทย) ทจบมอกบ City Mart Holding ในเมยนมาร

ผใหบรการโอนเงน บางธนาคารดำาเนนการรวมกบผใหบรการโอนเงนอยางเชน เวสเทรนยเนยน มนนแกรม ผใหบรการเหลานจะมจดใหบรการตามสถานทสำาคญๆ ทงในกรงเทพฯ และจงหวดใหญๆ ตลอดจนใชสาขาของธนาคารเปนจดใหบรการ ในประเทศไทย เวสเทรนยเนยนมจดใหบรการ 6,356 จดและมนนแกรมม 2,835 จด อยางไรกตาม ไมมจดใหบรการทตงเปนสาขาเดยวๆ ในสมทรสาครหรอระยองซงเปนททมแรงงานขามชาตทำางานในภาคการประมงอยางหนาแนน ในเมยนมาร เวสเทรนยเนยนมนายหนาแค 491 รายเทานนและมนนแกรมเพงขยายไปได 12 จด มธนาคารไทยอยางนอยหนงรายทมระบบโอนเงนออนไลนรวมกบเวสเทรนยเนยน แตทางเลอกเหลานไมเปนทคนเคยสำาหรบแรงงานขามชาตสวนใหญและมคาใชจายสงกวาและดงนนจงแทบไมมใครใช

การโอนผานธนาคาร ธนาคารทกแหงมบรการโอนเงนขามประเทศผานเครอขายของตนเองและเครอขายระหวางประเทศเชน SWIFT โดยมคาธรรมเนยมตางกนไป วธนมการดำาเนนธรกรรมนอยมากเนองจากผสงและผรบตองมบญชไวอยแลว โดยทวไป วธนใชเวลาและคอนขางแพง ธนาคารกสกรเพงเปดตวบตร Thai-Myanmar Remit Card ทสามารถโอนเงนจากเครองเอทเอมของธนาคารกสกรในไทยไปยง

22

เครองเอทเอมของธนาคาร Kanbowza ในเมยนมารได ซงจะชวยลดการตองใชเอกสารและการใชเครองเอทเอมยงเปนการงายกวาอกดวย

5) แผนการดำาเนนในอนาคตและอปสรรค

อ - วอลเลตและบตร มผใหบรการอวอลเลตและบตรจำานวนหนงทดำาเนนการในไทย เมยนมาร และกมพชา เชน ทรมนนและวงทสามารถใชเครอขาย นายหนา และสถานทตงของตนรองรบการดำาเนนการโอนเงนขามประเทศได บตรสามารถใชซอสนคาตามรานคาบางสวนและทางออนไลนได พนทบรการและการใชกำาลงเตบโตอยางรวดเรวเนองจากขอกำาหนดเรองเอกสารเขมงวดนอยกวาและมรานคาในทำาเลทสะดวกมากขน

กรณาดการเปรยบเทยบคาใชจายในภาคผนวก ง การเปรยบเทยบคาใชจายในการสง‘เงนตามชองทางตางๆ จากไทยไปเมยนมารและกมพชา การใชบรการธนาคารมคาใช’จายคอนขางสงและพนทบรการไมกวางไกลและทวถงเทาวธการแบบไมเปนทางการและบรการธนาคารทางมอถอ โดยทวไป ปญหาอปสรรคของการสงเงนผานธนาคารคอ

กฎระเบยบควบคมการแลกเปลยนเงนตางประเทศและใบอนญาตดำาเนนการ ซงเกยวของกบการควบคมและการออกใบอนญาตแลกเปลยนเงนของทงสองประเทศทอาจใชเวลานานในการยนขอจากหนวยงานของเมยนมารและกมพชา

ขนาดของตลาด แรงงานขามชาตจากเมยนมารและกมพชาอาจมจำานวนมากถง 3 ลานคนหรอมากกวานนโดยมการสงเงนกลบบานมากกวาหนงแสนลานบาทตอป อยางไรกตาม การเปลยนพฤตกรรมของคนงานและแยงสวนแบงตลาดจากนายหนาทไมมการจดทะเบยนจะตองมการลงทน ซงธนาคารไทยยงไมเตมใจจะลงทนในปจจบน

การเขาถงในเชงภมศาสตร ยงคงมอปสรรคสำาคญสำาหรบการธนาคารสำาหรบลกคารายยอยในเมยนมารและกมพชา กระทง City Mart ทเปนเครอขายธรกจคาปลกทใหญทสดในเมยนมาร กไมเหนความเปนไปไดทางธรกจในพนทหางไกลในประเทศ นายหนาในหมบานจะยงคงกมสวนแบงตลาดจนกวาบรการธนาคารทางมอถอจะขยายฐานลกคาจนถงจดเปลยน

6) ขอเสนอแนะสำาหรบการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนคในการสงเงนกลบของแรงงานขามชาตดงทบรรยายมาขางตน เหนไดชดวาการเปลยนแปลงในการโอนเงนขามพรมแดนจะเกดขนชากวาการเปลยนแปลงในการจาย

23

คาจาง รายงานนจงสรปดวยขอเสนอแนะสำาหรบการดำาเนนการจายคาจางอเลคโทรนคในภาคการประมง แนนอนวาบทเรยนทไดสามารถปรบใชไดกบภาคเศรษฐกจอนๆ ของไทยทยงมการจายคาจางเปนเงนสด

6.1 กฎระเบยบขอบงคบทจะตองนำามาพจารณารฐบาล

ปรบปรงและแปลแบบสญญาจางสำาหรบคนงานประมงเปนภาษาองกฤษ พมา และกมพชา

จดเวรคชอพขางทาเรอ (ศปมผ. กระทรวงแรงงาน กรมประมง) ใหกบเจาของเรอและพนกงานบญช/การเงนเพอเตรยมรบความเปลยนแปลงในกระบวนการจายคาจาง

จดรณรงคใหความรแกคนงานประมง (โดยอสระและกบองคกรแรงงาน) โดยใชวดโอและแผนพบเกยวกบบญชธนาคารและการใชเครองเอทเอม

พจารณาอนญาตใหธนาคารเปดบญชใหมใหคนงานทศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก/กรมประมง/กระทรวงแรงงาน

การขยายรปแบบการจายเงนผานระบบธนาคารในรปแบบอเลคโทรนคควรครอบคลมภาคธรกจอนๆ

6.2 การนำาแผนไปปรบใชและขอเสนอแนะในการเบกจายผานธนาคารเจาของเรอและองคกรนายจาง

เลอกและเตรยมการสมครใชบรการจายคาจางอเลคโทรนคผานธนาคาร เพอใหการจายคาจางดำาเนนการและโอนทางธนาคาร

จดการใหคนงานประมงทงหมดเปดบญชในชอของตวเอง ธนาคารสามารถสนบสนนการเปดบญชใหมไดดวยการสงเสรมการขายทเปนการลดคาธรรมเนยมและเงนฝากเรมตน ตลอดจนใหบรการเปดบญชใหมตามทตางๆ เชน ศนยควบคมการแจงเรอเขาออก

รวบรวมและจดการขอมลตามรปแบบออนไลน/เอกเซลทกำาหนดโดยธนาคาร ซงอยางนอยมขอมลประกอบดวย หมายเลขอางองของบรษทและลกจาง หมายเลขบญชของผจาย ชอและหมายเลขบญชของผรบ จำานวนเงน วนทจาย

จดการเกบบนทกขอมลเปนอยางดในเรองการคำานวณการจายคาจาง บนทกการออกเรอ และคนงานบนเรอ รวมถงบนทกการทำาประมงเพอคำานวณการสรางแรงจงใจ(หากม)

รายงานความสำาเรจ อปสรรคและความลมเหลวในการเปลยนผานสระบบการจายคาจางอเลคโทรนค

ธนาคาร

24

เพมจำานวนเครองเอทเอมเพอใหแนใจวาคนงานสามารถเขาถงบรการเอทเอมไดโดยทนทในบรเวณศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก

จดการใหบรการเอทเอมและเอกสารธนาคารทสำาคญมในภาษาพมาและเขมรทวประเทศไทย

เตรยมการสอนและตดตงระบบจายคาจางใหกบกจการขนาดเลกหลายพนรายในจงหวดชายฝง โดยทวไปใชเวลา 1-2 เดอนในการตดตงระบบดำาเนนการ ซงประกอบดวยการจดตงบรการธนาคารอนเตอรเนต การกำาหนดสทธในการเขาถงขอมล การกำาหนดเรองความปลอดภยตลอดจนการกำาหนดคาและทดสอบการโอนเพอใหแนใจวาคำาสงตางๆ ไดรบการปฏบตอยางครบถวนตามขอมลในไฟล หากวาเจาของเรอพากนยนขอใชบรการนกนทงหมดในชวงเวลาดำาเนนการ กอาจจะทำาใหธนาคารดำาเนนการลาชาออกไป

เตรยมพนกงานธนาคารสาขาจงหวดชายฝงและศนยบรการในการปฏสมพนธกบแรงงานขามชาต และหาพนกงานทพดภาษาพมาและเขมร

ยกเวนคาธรรมเนยมเอทเอมและอนๆ สำาหรบคนงานประมงเพอหลกเลยงคาปรบทไมจำาเปน ทเกดจากความไมคนเคยของคนงานประมงกบบญชและอทเอม และการทเจาของเรอเดนทางไปมาและใชทาเรอหลายท

ขอเสนอแนะตอธนาคารเหลานจำาเปนตองอาศยการสนบสนนหรอการแทรกแซงจากรฐบาล ถงแมบางธนาคารถอวาแรงงานขามชาตเปนลกคาทมคาและอาจถอการใหบรการกบคนงานประมงเปนสวนหนงของบรการทางสงคมของธนาคาร ธนาคารอนอาจถอวาบญชของแรงงานขามชาตเปนการลงทนทแย (ยกตวอยางเชน คนงานมแนวโนมทจะถอนเงนสดออกจากบญชในวนทไดรบคาจาง ดงนน รายได ‘ลอยตว’ จากบญชเหลานนกจะตำามาก และบญชเหลานอาจมความเคลอนไหวเฉพาะชวงเวลาทคนงานประมงทำางานกบนายจางบางรายเทานน แลวจากนนกอาจหยดนง)

ธนาคารจงอาจหวงทจะไดทนคนจากคนงานและเจาของเรอดวยการเกบคาธรรมเนยมบรการธนาคารอเลคโทรนค เอทเอม การจายคาจาง การเสนอขายบรการอน และไดสวนแบงตลาดจากธนาคารทไมกระตอรอลนทจะสนบสนนเจาของเรอในการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนค ผกำากบควบคมจะตองชดเจนในการแสดงความคาดหวงใหธนาคารมความอดทนและเปนธรรมในการดำาเนนงานกบคนงานประมงและเจาของเรอทยงใหมกบบรการธนาคารอเลคโทรนค

องคกรแรงงาน จดรณรงคใหความรแกคนงานประมงในเรองบญชธนาคารและการใชเอทเอม

25

เตรยมเจาหนาทในการชวยเหลอคนงานจดการปญหาเกยวกบบญชธนาคาร เชน เรองอปสรรคทางภาษาในการตดตอกบพนกงานธนาคาร

รายงานความสำาเรจ ปญหาอปสรรค และความลมเหลว ในการเปลยนผานสระบบจายคาจางอเลคโทรนค

สดทาย ไอแอลโอและโครงการสทธจากเรอสฝงมงมนทจะทำางานรณรงคกบรฐบาล องคกรนายจางและคนงานเพอชวยใหเกดการเปลยนผานอยางราบลนจากการจายคาจางเปนเงนสดสระบบอเลคโทรนคโดยมเปาหมายเพอทำาใหระบบจายคาจางมประสทธภาพและถกตองมากขน และยตการละเมดสทธแรงงาน เชน การกกคาจาง การละเมดคาจางขนตำาและการหกคาจางอยางผดกฎหมายตามทระบในผลการศกษาเสนฐานป 2560 ของโครงการ นอกจากน โครงการยงมงมนทจะรวมมอกบสมาคมและนายจางทเขารวมแนวปฏบตดานแรงงานทดในการสำารวจความเปนไปไดในการใชระบบจายคาจางอเลคโทรนคตลอดหวงโซอปทานของอตสาหกรรมการแปรรปอาหารทะเลของไทย

26

ภาคผนวก ก คาธรรมเนยมการเปดบญชและเอทเอมของธนาคารรายสำาคญ ชอธนาคาร จำานวน

ตเอทเอมบรเวณPIPO

คาธรรมเนยมในการออกบตรเอทเอม

คาธรรมเนยมรายป

คาธรรมเนยมบตรเงนสดรายป

ถอนเอทเอม หกบญช

ถอนเอทเอมตางธนาคาร

ถอนเอทเอมตางประเทศ ไมรวมคาธรรมเนยมของธนาคารตางประเทศ

ธนาคารกสกรไทย

13 100 200 150 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน

100 กบอตราแลกเปลยน 2.5%

ธนาคารกรงเทพฯ

10 100 200+50/เดอน สำาหรบบญชทไมเคลอนไหวและยอดตำากวา 2,000

100+ รายป 200

15-20 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน

150-220 กบอตราแลกเปลยน (ไมเปดเผย)

ธนาคารไทยพาณชย

100 100 200+50/เดอน สำาหรบบญชทไมเคลอนไหวและยอดตำากวา 2,000

100 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขาม

150-220 กบอตราแลกเปลยน(ไมเปดเผย)

27

จงหวดธนาคารกรงศรอยธยา

100 100 350 N/A 0 0 N/A

ธนาคารกรงไทย

24 100 180 N/A 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขามจงหวด

100 กบอตราแลกเปลยน (มความเปลยนแปลง)

ธนาคารออมสน

10 100 200 N/A 20 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขามจงหวด

100 กบอตราแลกเปลยน (มความเปลยนแปลง)

ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ

2

ธนาคารทหารไทย

4

ทมาของจำานวนตเอทเอม: กรมสวสดการและคมครองแรงงานเครองเอทเอมเหลานเกอบทงหมดสามารถใชงานในภาษาพมาได แตไมมภาษาเขมร

ภาคผนวก ค คณสมบตของบรการจายคาจางรวมถงบรการธนาคารอเลคโทรนค

28

1. สามารถใชรวมกบรปแบบไฟลมาตรฐานจากระบบบญชหรอ ERP มาตรฐานทมอยได หรอสามารถใชกบรปแบบไฟลเอกเซลมาตรฐานได

2. สะดวกในการอพโหลดไฟลผานเวบทาของธนาคารโดยไมตองเดนทางไปสงถงสาขาของธนาคาร

3. การสงยายไฟลทมความปลอดภยโดยมการตรวจสอบยนยนผใชหลายระดบซงจะชวยปรบปรงการรกษาความปลอดภยในการดำาเนนการของบรษท

4. การเขารหสไฟลและการตรวจสอบยนยนทำาผานทางระบบความปลอดภยดวยมาตรฐานความปลอดภยดจตลระดบโลก

5. สามารถตดตามสถานะการดำาเนนการทกขนตอนตงแตการเรมกระบวนการจาย ไปจนถงสถานะการจายและโอนเขาบญชของลกจาง

6. รายงานและบนทกรายละเอยดทมความโปรงใสและตดตามรองรอยไดเพอความสะดวกในการควบคมและตดตามตรวจสอบและปองกนขอพพาท รายงานสามารถดาวนโหลดไดในรปแบบ CSV / Excel เพอสามารถนำาไปใชงานตอ ใชรวมกบระบบ legacy หรอการรายงานตอไปได

7. สามารถทำางานรวมกบคอมพวเตอรสวนใหญทใชไมโครซอฟตวนโดวสและไมโครซอฟตออฟฟศ/เอกเซล

8. ใชงานงายสามารถใชไดโดยผใชทกระดบตงแตระดบปฏบตการไปจนถงผบรหาร

9.

29

ภาคผนวก ง การเปรยบเทยบคาใชจายในการสงเงนกลบโดยชองทางตางๆ จากไทยถงเมยนมาและกมพชา

ไทยถงเมยนมาทมา: ธนาคารโลก(https://remittanceprices.worldbank.org/en/corridor/

Thailand/Myanmar)

ไทยถงกมพชาทมา: ธนาคารโลก (https://remittanceprices.worldbank.org/en/corridor/Thailand/Cambodia)

30

ภาคผนวก จ31

สอสงพมพทใชในการเผยแพรความรแกแรงงานประมง รวมกบ ILO/กระทรวงแรงงาน

32