W ŚWIETLE TWÓRCZEGOpdf.helion.pl/e_131b/e_131b.pdfWszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część...
Transcript of W ŚWIETLE TWÓRCZEGOpdf.helion.pl/e_131b/e_131b.pdfWszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część...
W ŚWIETLE TWÓRCZEGO
FUNKCJONOWANIA UMYSŁU
Wydawnictwo Psychoskok, 2013
Joanna Wajdenfeld
„Kreatywna plastykostymulacja w świetle twórczego
funkcjonowania umysłu”
Copyright © by Wydawnictwo Psychoskok, 2013
Copyright © by Joanna Wajdenfeld, 2013
Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część niniejszej
publikacji nie może być reprodukowana, powielana
i udostępniana w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody
wydawcy.
Skład: Wydawnictwo Psychoskok
Projekt okładki: Joanna Wajdenfeld
Zdjęcie okładki, rysunki i zdjęcia: Joanna Wajdenfeld
ISBN: 978-83-7900-017-3
Wydawnictwo Psychoskok
ul. Chopina 9, pok. 23, 62-507 Konin
tel. (63) 242 02 02, kom.665-955-131
http://wydawnictwo.psychoskok.pl
e-mail:[email protected]
Spis treści
WPROWADZENIE ...................................................................... 10
ROZDZIAŁ I KREATYWNOŚĆ CZYLI TWÓRCZOŚĆ PRZEZ MAŁE „T” ........................................................................ 16
1. Jak możemy rozumieć twórczość ................................... 18
2.Twórczość w różnym ujęciu teoretycznym ................. 25
3. Twórcze, czyli kreatywne myślenie ............................... 483.1. Metody twórczego myślenia .................................... 59 3.1.1. Sześć kapeluszy Edwarda de Bono .................... 60 3.1.2. Burza mózgów ........................................................... 65 3.1.3. Metoda SCAMPER ..................................................... 69 3.1.4. Synektyka ..................................................................... 71 3.1.5. Analiza morfologiczna ............................................ 72 3.1.6. Morfologia Funkcjonalna ....................................... 75 3.1.7. Gra ze słowami ........................................................... 76 3.1.8. Metoda Polaya ............................................................ 78
4. Twórczość dzieci ................................................................... 83
5. Środowisko szkolne i czynniki mające wpływna twórczość w szkole ............................................................. 89
ROZDZIAŁ II SZTUKA ............................................................... 95
1. Historia pojęcia sztuka ....................................................... 98
2. Funkcje sztuki kulturze i pracypedagogicznej .......................................................................... 107
Spis treści
4
ROZDZIAŁ III ARTETERAPIA I ARTESTYMULACJA .............................................................. 122
1.Czym jest arteterapia i artestymulacja? ..................... 124
2. Historia arteterapii............................................................ 127
3. Funkcje i oddziaływanie ................................................. 130
4. Formy ..................................................................................... 134 4.1. Muzykoterapia ............................................................ 137 4.2. Choreoterapia ............................................................. 139 4.3. Biblioterapia, bajkoterapia .................................... 143 4.4. Plastykoterpia (terapia za pomocą sztuk plastycznych) ...................................................................... 145 4.5. Teatroterapia, dramatoterapia, psychodrama ....................................................................... 147 4.6. Estetoterapia ............................................................... 149 4.7. Silwoterapia ................................................................. 150 4.8. Talasoterapia .............................................................. 151 4.9. Ludoterapia, zabawoterapia ................................. 153 4.10. Chromoterapia – terapia barwą ........................ 155
5. Arteterapia punktu widzenia psychologii i pedagogiki ............................................................................... 156
6. Wykorzystanie arteterapii w szpitalach i ośrodkach psychiatrycznych ........................................... 160
ROZDZIAŁ IV PLASTYKOTERAPIA I PLASTYKOSTYMULACJA ................................................... 167
Spis treści
5
1. Czym plastykoterapia i plastykostymulacja różni się od edukacyjnych zajęć plastycznych?............................. 169
2. Plastykoterapia i plastykostymulacja w różnych zastosowaniach ....................................................................... 176
2.1. Plastykostymulacja w rozwoju dziecka ............ 176 2.2. Plastykoterapia w rewalidacji .............................. 192 2.3. Plastykoterapia w oddziaływaniach psychiatrycznych ............................................................... 198
3. Metody stosowane w plastykostymulacji i plastykoterapii ...................................................................... 203
3.1. Metody indywidualne .............................................. 209 3.1.1. Praca indywidualna z dziećmi .......................... 211 3.1.2. Terapia indywidualna w rewalidacji ............. 216 3.2. Metody grupowe ........................................................ 220 3.2.1. Praca w grupie z dziećmi .................................... 224 3.2.2. Terapia grupowa w rewalidacji ....................... 231
4. Zasady pracy z podopiecznym ...................................... 233 4.1. Ogólne zasady pracy z podopiecznym .............. 235 4.2. Ogólne zasady heurystyczne ................................. 237 4.3. Jak skutecznie kształcić uczniów ku twórczości? ........................................................................... 239 4.4. Jak skutecznie zabijać twórczość na lekcjach i zajęciach artystycznych i nie tylko? ......................... 240
ROZDZIAŁ V TECHNIKI STOSOWANE W PLASTYKOSTYMULACJI .................................................. 241
1. Techniki rysunkowe ......................................................... 244 1.1 Przykładowe techniki rysunkowe ....................... 245
Spis treści
6
1.2. Specyficzne techniki rysunkowe w plastykoterapii i plastykostymulacji ..................... 254
2.Techniki graficzne .............................................................. 262 2.1. Specyficzne techniki graficzne w plastykoterapii i plastykostymulacji .......................................................... 265 3.1. Specyficzne techniki malarskie w plastykoterapii i plastykostymulacji .......................................................... 276
4. Techniki przestrzenne ..................................................... 286 4.1. Lepienie ......................................................................... 286 Podstawowy przepis na masę solną ........................... 293 4.2. Rzeźba ............................................................................ 303 4.3. Papieroplastyka ......................................................... 305
5. Techniki mieszane - Collage .......................................... 311 5.1. Collage w plastykostymulacji i plastykoterapii ................................................................. 312
6. Niekonwencjonalne techniki plastyczne w plastykostymulacji i plastykoterapii .......................... 318
ROZDZIAŁ VI PLASTYKOSTYMULACJA ĆWICZENIA ............................................................................... 323
1. Ćwiczenia integracyjne .................................................... 325
2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych ............................................................................ 330
3. Ćwiczenia wykorzystujące malarstwo ...................... 344
Spis treści 7
4. Formy przestrzenne w ćwiczeniach -lepienie ....................................................................................... 355
5 Papieroplastyka ................................................................... 366
6. Ćwiczenia wykorzystujące techniki mieszane ....... 384
6. Materiały naturalne .......................................................... 397
ROZDZIAŁ VII BIOLOGICZNE I NEUROPSYCHOLOGICZNE UWARUNKOWANIA TWÓRCZOŚCI ........................................................................... 411
1. Ogólna budowa i funkcje mózgu ................................. 413
2. Komórki nerwowe ............................................................. 415
3. Istota biała mózgu – drogi neuronalne ...................... 425
4. Istota szara mózgu - kora mózgowa ........................... 4314.1. Funkcjonalna struktura kory mózgowej .......... 432 4.2. Topograficzna struktura kory mózgowej......... 438 4.3. Płaty mózgowe i ich funkcje .................................. 442 4.3.1. Płaty czołowe .......................................................... 442 4.3.2. Płaty potyliczne ...................................................... 446 4.3.3. Płaty ciemieniowe ................................................. 453 4.3.4. Płaty skroniowe ...................................................... 457
5. Układ limbiczny .................................................................. 462
6. Najstarsze części funkcjonalne mózgu ...................... 4666.1. Wzgórze ....................................................................... 466 6.2. Jądra podstawne ........................................................ 468
Spis treści
8
7. Funkcje OUN w badaniach ............................................. 470 7.1. Badania porównawcze podstawy twórczego myślenia ................................................................................ 470 7.2. Badania pamięci ......................................................... 473 7.3. Badania uwagi ............................................................ 476
ROZDZIAŁ VIII METODY BADAŃ NEUROPSYCHOLOGICZNYCH ............................................ 482
1. Schemat badawczy ............................................................ 486
2. Badania MRI i fMRI............................................................ 488
ROZDZIAŁ XIX BADANIA TWÓRCZOŚCI, ARTETERAPII ARTESTYMULACJI I PLASTYKOSTYMULACJI .............. 501
1. Badania twórczości ........................................................... 503
2. Badania arteterapii ........................................................... 508
3. Badania plastykostymulacji ........................................... 513 3.1. Odbiór sztuki, a twórczość ..................................... 513 3.2. Plastykoterapia, a twórczość u osób starszych ............................................................................... 524
4. Badania neuropsychologiczne plastykostymulacji, arteterapii i sztuki .................................................................. 528
4.1. Badania aktywności neuronalnej u osób z zaburzeniami, uprawiających sztukę...................... 530 4.2. Odbiór piękna ............................................................. 533 4.3. Badania odbioru sztuki po treningu plastykostymulacyjnym .................................................. 535
Spis treści 9
5. Badania neuropsychologiczne twórczości ............... 559
PODSUMOWANIE ................................................................... 564
BIBLIOGRAFIA ......................................................................... 568
SPIS ILUSTRACJI ..................................................................... 585
RECENZJA PRACY ................................................................... 590
RECENZJA KSIĄŻKI ................................................................ 592
Wprowadzenie
Do napisania tej pracy skłoniło mnie kilka
powodów zarówno zdecydowanie ideologicznych
jak i czysto praktycznych. Przede wszystkim jestem
artystą plastykiem i jednocześnie psychologiem,
a także terapeutą zajęciowym to prawdopodobnie
powoduje, że sztuka zwłaszcza plastyczna przewija
się przez całe moje życie. W pracy z ludźmi mogę
korzystać z różnych metod i praktyk każdej
z tych dziedzin.
Chciałabym przekazać w tej pracy, moje
doświadczenia i pokazać jak można połączyć
wiedzę i umiejętności z różnych dziedzin ze sobą,
a także wykorzystywać je zarówno do stymulacji
rozwojowych jak i do terapii oraz badań.
Chciałabym też pokazać jak może sztuka stać się
Wprowadzenie
11
prostym narzędziem o ogromnych możliwościach,
niekoniecznie wcale w rękach artystów.
Innym czysto praktycznym powodem było
zebranie wiedzy na temat twórczości, arteterapii
i plastykostymulacji, oraz badań na temat ich
oddziaływania, aby mogli z niej korzystać moi
studenci oraz inne osoby zajmujące się takimi
zajęciami. Nie jest to jednak podręcznik dający
tylko gotowe przepisy na poprowadzenie zajęć,
raczej zbiór wiedzy na temat wpływu zajęć
arteterapeutycznych, a w szczególności
plastykostymulacyjnych dającej twórczą inspiracje
do własnej pracy.
Plastykostymulacja, tak jak chciałabym ją
przedstawić w tej pracy i jak od wielu lat stosuje ją
do terapii z podopiecznymi, nie ma nic wspólnego z
edukacją plastyczną, a jest rodzajem
plastykoterapii. Nie jest zadaniem zajęć
plastykoterapeutycznych podobnie jak
plastykostymulacyjnych zmienić podopiecznego
w wielkiego artystę, ani nawet nauczyć go jakiś
specyficznych technik plastycznych, ale pokazać
mu jak może się rozwijać i wychodzić poza własne
możliwości i ograniczenia oraz bawić się sztuką
Wprowadzenie
12
plastyczną i korzystać z niej dla poprawy własnego
życia.
W plastykoterapii, która do celów
terapeutycznych wykorzystuje się elementy sztuki
i techniki sztuk plastycznych, najważniejszym
jednak elementem terapeutycznym jest sam proces
tworzenia, a niepowstający wytwór, który jest
najistotniejszym elementem edukacji plastycznej.
Sztuka jest tutaj narzędziem rozwojowym
i poznawczym, a także rehabilitacyjnym.
Wieloletnie doświadczenie w prowadzeniu
zajęć arteterapeutycznych, a zwłaszcza
plastykoterapeutycznych, dla różnych grup
podopiecznych zarówno dzieci, młodzieży jak
i osób dorosłych w różnym wieku, daje mi
pewność, iż zajęcia takie są wielomodalną
stymulacja poznawczą wpływającą zarówno na
system poznawczy, myślenie twórcze i twórcze
rozwiązywanie problemów jak i rozwój
wewnętrzny podopiecznych. Można również każde
takie zajęcia nazwać artestymulacją
i plastykostymulacją niezależnie czy są formą
terapii osób takiej terapii potrzebujących, czy też
czystą stymulacją rozwojową osób zdrowych
i sprawnych.
Wprowadzenie
13
Częsta obserwacja narastających zmian
jakości funkcjonowania osób poddawanych
rehabilitacji z użyciem arteterapii, jak również
zmian rozwojowych u zdrowych i zaburzonych
dzieci biorących udział zajęciach artestymulacji,
skłoniła mnie do sprawdzenia mechanizmów
i podstaw tych zmian. Największa zmiana u dzieci
i młodzieży to przede wszystkim rozwój potencjału
twórczego, zwiększenie wiary w siebie, co pozwala
na przełamywanie barier i trudności jakie przynosi
dzień codzienny i uwidacznia zwiększenie
myślenia twórczego i twórczego rozwiązywania
problemów.
Zainteresowanie funkcją i sprawnością
działania mózgu, jako nadrzędnego regulatora
pracy całego organizmu pojawiło się w czasie mojej
pracy, zarówno na oddziałach psychiatrycznych,
neurologicznych jak przy pracy rozwojowej
z dziećmi i młodzieżą, gdzie prowadząc od
kilkunastu lat zajęcia zarówno ruchowe jak
i arteterapeutyczne, zauważyłam różnorodny
wpływ na rehabilitacje i stymulacje
neuromotoryczną podobnych zajęć, w zależności
od potrzeb podopiecznego. Praktyczne
wykorzystywanie zajęć arteterapeutycznych
Wprowadzenie
14
w psychiatrii i neurologii jest stosowane od dawna,
podobnie jak w pracy psychologicznej
i pedagogicznej, jednak dopiero najnowsza
technologia pozwala zobaczyć wpływ takiej pracy
na mózg i w przyszłości pozwoli na precyzyjne
dobieranie konkretnych aktywności do stymulacji
odpowiednich obszarów mózgu.
Do niedawna neuropsychologia poznawcza
zajmowała się przede wszystkim badaniem
i porównywaniem upośledzonych i zachowanych
funkcji mózgu u pacjentów po uszkodzeniach
mózgu i na tej podstawie wnioskowała
o funkcjonowaniu i pracy mózgu w normie.
Obecnie jednak nowe możliwości dają badania
odwrotne, czyli funkcjonalne badanie zdrowych
mózgów i obszarów funkcjonujących prawidłowo
w różnych warunkach badawczych, badanie
stymulacji i reakcji zdrowego mózgu na działania
poznawcze, a następnie tworzenie programów
poprawiających funkcjonowanie i prace mózgu
osób chorych.
Odbiór sztuki (w bardzo szerokim
i egalitarnym jej rozumieniu) jest zasadniczo różny
dla osób uprawiających ją oraz mających z nią
jakikolwiek czynny kontakt niż przeciętnych osób,
Wprowadzenie 15
których praktyczny (proceduralny) kontakt ze
sztuką skończył się w szkole podstawowej. Zajęcia
artetestymulacyjne dają szansę poznawczego
i twórczego kontaktu ze sztuką, przez co mogą stać
się wspaniałym aktywatorem OUN. Osoba grająca
na gitarze słysząc melodię czuje dotyk strun na
palcach, podobnie jak malarz widząc obraz widzi
też każde pociągnięcie pędzla i czuje ruch jaki sam
wykonałby w trakcie malowania. Zadaniem
arteterapii powinna być aktywizacja umiejętności
proceduralnych związanych ze sztuką i przez to
zwiększanie stymulacji wszystkich funkcji
poznawczych, co w efekcie powinno prowadzić do
rozwoju własnej kreatywności.
W przyszłości może mieć to ogromne
znaczenie zarówno dla rehabilitacji, rewalidacji
i resocjalizacji jak i dla stymulacji poznawczej
rozwijających się umysłów naszych dzieci oraz
tworzenia rozwojowych programów
pedagogicznych i psychologicznych.
Rozdział I
Kreatywność czyli twórczość
przez małe „t”
„Twórczość w pełnym przekroju swoich
przejawów opiera się na łączeniu paradoksalnych
tendencji we wszystkich wymiarach funkcjonowania
ludzkiego umysłu”
(Elliott 1986, za Nosal, 1990 str. 109).
Kreatywność czyli twórczość przez małe „t”
17
Rysunek 1. Pojęcie twórczości J.W.
Słowa „tworzyć” („kreować”) i „twórczość”
(„kreacja”) pochodzą od łacińskiego „creatus”
i „creare” oznaczających „robić”, „produkować”
i „rosnąć”. Słowa te są stosunkowo młode, bo
w języku angielskim używane od końca XIX wieku.
W słownikach angielskich słowo „tworzyć”
pojawiło się dopiero w 1960 roku. Oznacza ono:
powodowanie powstawania czegoś oraz
komponowanie lub układanie i pisanie, a także postać
czegoś lub składanie się na coś. (Szmidt, 2007).
Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 18
1. Jak możemy rozumieć twórczość
Aż do XIX wieku bardzo mało napisano
o naturze twórczego myślenia, a mimo to już
w średniowieczu tworzyli poeci i malarze. Grecy
posługiwali się słowem „robić” zamiast „tworzyć”,
przy czym słowo to odnosiło się również do poezji
gdyż „poeci robią”, a „malarze odtwarzają to co jest
w naturze”. Stąd Tatarkiewicz rozumie twórczość:
jako działanie Boga (średniowiecze), jako działanie
artysty (XIX wiek) i jako działanie człowieka (XX
wiek).
Większość ludzi ceni twórczość z dwóch
powodów, a mianowicie dlatego, że wydając rzeczy
nowe rozszerza ramy naszego życia oraz przez
wzgląd hedonistyczny gdzie twórczość uszczęśliwia.
(Szmidt, 2007).
Bardzo trafne moim zdaniem określenie
twórczości przytoczył Zimbardo za G.B. Show
„Rozsądny człowiek przystosowuje się do świata,
człowiek nierozsądny ciągle stara się przystosować
świat do siebie. Zatem wszelki postęp zależy od
Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 19
człowieka nierozsądnego”, czyli twórczego,
(Zimbardo, Ruch, 1996, str. 214).
"Twórczość" jest terminem wieloznacznym.
W bogatej literaturze przedmiotu brak jest jednej
powszechnie przyjętej definicji twórczości.
Twórczość - według definicji A. Kępińskiego:
„to każde świadome narzucanie własnego porządku
otaczającemu światu lub każde świadome
wprowadzanie własnego porządku w otaczający
świat.” (Dykcik, 1997, s. 359).
Tak to tłumacząc możemy to zdefiniować jako
„pełną czci opiekę, która umożliwia świadome
przeciwstawienie się, poprzez wprowadzanie własnych
zamysłów w otaczający nas świat, tendencjom rozpadu,
bezruchu, uzależnienia.” (Dykcik, 1997, s. 359).
Często utożsamia się jednak twórczość
z procesem twórczym (Szymański 1987, s. 45). Proces
twórczy w całym swoim przebiegu jest kreacją:
„przetwarzaniem, organizacją, odkrywaniem,
powoływaniem form i znaczeń dotychczas nie
istniejących.” (Marciniak 1976, s. 32). W związku
z takim rozumieniem. „W procesie twórczości
wyróżnia się kolejno po sobie następujące fazy:
przeżyciowa, koncepcyjna, realizacyjna.”
(Marciniak 1976, s. 31).
Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 86
Rysunek 16. Dziecko bada świat dotykiem
Dowiadując się czegoś o lesie dzieci uczą się
pisać i czytać słowa z lasem związane, rysują las,
śpiewają piosenki, liczą drzewa, oglądają filmy
o zwierzętach, idą na wycieczkę do lasu oraz słuchają
informacji werbalnych przekazywanych przez
Kreatywność czyli twórczość przez małe „t” 87
nauczyciela. To wszystko razem dopiero jest w stanie
w pełni najwięcej dziecko nauczyć bez względu na
jego poziom intelektualny, styl poznawczy czy
skłonności temperamentalne. Jednak, kiedy dzieci
kończą nauczanie początkowe, kończy się
traktowanie ich jak dzieci i rozpoczynają „poważną”
naukę.
Większość informacji zostaje im przekazywana
wyłącznie werbalnie, dzieci mogą słuchać, czytać
i najczęściej to wszystko, wręcz ostatnio zostają
wprowadzone ograniczenia takich przedmiotów jak
plastyka, muzyka, technika, w wielu szkołach od
dawna nie ma miejsca na doświadczenia chemiczne,
fizyczne i przyrodnicze ani też wycieczki
przyrodnicze czy geograficzne (informacje własne).
Natomiast badania nad wpływem ilustracji na uczenie
się wskazują, iż to właśnie w tej grupie wiekowej
dzieci najwięcej korzyści odnoszą z różnorodności
rodzaju informacji jednocześnie np. kodu obrazowego
i werbalnego (Jagodzińska, 1991).
Szkoła uczy i wymaga już w tym czasie
powielania informacji, naśladowania bezpiecznych
rozwiązań, stereotypów zarówno w wiedzy jak
i zachowaniu. Trudno się w związku z tym dziwić, że
dzieci w tym okresie rozwoju mogą być w „okresie
Techniki stosowane w plastykostymulacji 250
Rysunek 32. Rysunek pastelami woskowymi
Techniki stosowane w plastykostymulacji 251
• Rysowanie kredkami oprawionymi
w drewno.
W drugiej fazie wieku przedszkolnego, gdy
przygotowujemy dziecko do nauki pisania, uczymy je
prawidłowego trzymania kredki. Możemy również
rysować kilkoma kredkami naraz. W takim wypadku
układamy na podłodze bardzo dużą kartkę papieru
albo przyklejamy ją do ściany lub do stołu taśmą
klejącą, by się nie przesuwała. Związujemy gumką ze
sobą kilka kredek o tej samej długości.
Rysujemy po kartce i obserwujemy jak na
papierze powstają tęczowe wzory. Możemy rysować
przy muzyce, wykonując do taktu ruchy ręka.
Technikę tą możemy stosować dla dzieci od
trzech lat.
• Rysowanie ołówkiem, piórkiem
(stalówką)
Technika trudna pozwalająca na rysowanie
kreską, jednak najczęściej kojarzona z rysunkiem.
Wymaga gładkiego twardego papieru.
Plastykostymulacja - ćwiczenia 330
2. Ćwiczenia z wykorzystaniem technik rysunkowych
Rysunek 60. Przykładowe materiały
Plastykostymulacja - ćwiczenia 331
• Tęcza
Każdy z podopiecznych dostaje dużą kartkę
A3 białego papieru i kawałek węgla rysunkowego
(najlepiej nieprasowanego i bez oprawki).
Prosimy o narysowanie tęczy tak, aby widać
było wszystkie jej kolory, możemy pokazać zdjęcie
kolorowej tęczy (ale nie schematycznego rysunku)
lub prosić o odniesienie się do wyobraźni.
Sugerujemy, że można rysować kreską, można
rozcierać, rozmazywać palcami, wycierać gumką.
Po skończonej pracy, prosimy podopiecznych
o pokazanie i opisanie kolorów w tęczy. Można
również od początku zrobić konkurs na jak
najbardziej kolorową tęczę (zwłaszcza u dzieci).
To najlepsze pierwsze ćwiczenie kontaktu
z węglem. Pokazuje jego możliwości i rozwija
wyobraźnię, pozwala na oderwanie się od schematów
i abstrahowanie rzeczywistości oraz
przetransformowanie jej na żądany efekt.
Ćwiczenie dla każdej grupy wiekowej
i sprawnościowej.
Rozdział VII
Biologiczne
i neuropsychologiczne
uwarunkowania twórczości
Mózg człowieka dorosłego, waży przeciętnie
od 1100 do 1400 gramów, zawiera około 100
miliardów komórek nerwowych, z których każda
swoimi kilkuset wypustkami łączy się z innymi
komórkami nerwowymi oraz dziesięć razy więcej
komórek innego rodzaju (np. gleju). W ten sposób
tworzy się sieć neuronowa niewyobrażalnej wręcz
złożoności. Tam powstaje świadomość, inteligencja,
pamięć, emocje czy uzdolnienia twórcze.
Biologiczne i neuropsychologiczne uwarunkowania twórczości 412
Jedną z podstawowych cech systemu
nerwowego jest jego plastyczność. Niemal wszystko,
co potrafimy i co wiemy, jest efektem
zapamiętywania. Stanowi ono podstawę naszej
osobowości. Zdolność do uczenia się umożliwia
przekazywanie własnych doświadczeń innym
ludziom niejednokrotnie przez wiele pokoleń. Z kolei,
zanik pamięci doprowadza do utraty własnej
tożsamości, kontaktu z przeszłością i braku
rozumienia teraźniejszości.
Biologiczne i neuropsychologiczne uwarunkowania twórczości 433
Rysunek 85. Pierwotna kora sensoryczna
Obszar kory za bruzdą środkową można
podzielić na trzy rodzaje stref korowych. Strefy
pierwszorzędowe inaczej pierwszorzędowe okolice
projekcyjne (rzutowe) charakteryzuje silna
specyfikacja modalna, czyli każde poszczególne pole
reaguje na bardzo zróżnicowane cechy informacji
Metody badań neuropsychologicznych 495
intensywnie pracują, wzrasta tam lokalny przepływ
krwi i zmienia się stężenie tlenu. Lokalne zmiany
w stężeniu tlenu i związane z tym zmiany w stężeniu
deoksyhemoglobiny są uwidaczniane w zmianach
sygnału BOLD.
Zjawisko to opisał na początku lat 90. S. Ogawa
i nazwał je kontrastem zależnym od utlenowania krwi
- BOLD (ang. blood oxygenation level dependent).
Sygnał BOLD jest punktem wyjścia w mapowaniu
aktywacji struktur mózgu wywołanej aktywnością
poznawczą (Heuttel, 2005). Odkrycie to rozszerzyło
zdecydowanie możliwości wykorzystania skanera
rezonansu magnetycznego, który do tej pory używany
jako urządzenie radiologiczne do badań
diagnostycznych, stał się narzędziem do badań
podstawowych dla fizjologów, neuropsychologów
i psychiatrów. Nastąpiła wręcz eksplozja zastosowań
fMRI w różnych dziedzinach medycyny. W wielu
ośrodkach fMRI stał się badaniem z wyboru w ocenie
dostępu i ryzyka przed poważnymi zabiegami
operacyjnymi w neurochirurgii i otolaryngologii.
Coraz częściej badania czynnościowe wykorzystuje
się do monitorowania leczenia niektórych chorób
i skuteczności działania leków.
Metody badań neuropsychologicznych 496
Rysunek 98. Obraz mózgu w rezonansie – aktywność płatów potylicznych (za Wajdenfeld 2010)
Rozdział XIX
Badania twórczości,
arteterapii artestymulacji
i plastykostymulacji
Jednym z podstawowych zagadnień
w badaniach nad stymulacją zajęciami
arteterapeutycznymi jest pytanie, czy skoro działania
takie przede wszystkim opierają się na pracy ze
sztuką, jak ważne są tutaj uzdolnienia twórcze,
zarówno te „małe” będące przekraczaniem własnych
granic, jak i te „wielkie” artystyczne.
Pierwszym i zasadniczym pytaniem jest, często
zadawane pytanie, czy w takich zajęciach powinny
Badania twórczości, arteterapii, artestymulacji i plastykostymulacji 502
uczestniczyć tylko osoby uzdolnione twórczo
i artystycznie, czy też samo branie udziału w takich
zajęciach jest na tyle stymulujące twórczo, że zanika
różnica pomiędzy osobami twórczymi i nietwórczymi
oraz uzdolnionymi artystycznie na poziomie
skuteczności działania terapii.