Pl'ikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Konacno, u petom dijelu knjige autor na pedesetak stranica donosi kraci izbor relevantnih dokumenta iz desetogodisnje politicke aktivnosti НNV BiH koji mogu posluziti buducim istrazivacima kao koristan izvor za proucavanje ovakve i slicnih tema iz najnovije proslosti Bosne i Hercegovine.

Кnjiga dr. Markesica Kako smo sacuvali Bosnu i Hercegovinu jest svjedoCaп­stvo djelovanja i promoviranja ideje mira НNV ВiН, ali istovremeno i izazov drugi­ma da pokafu svoj dopriпos ocuvanju Bosne i Hercegovine. •

Ljubomir Lukic

••••••оооон••••••••••н••оо••••оооооооооо .. •••оонооооооооо••••оооооооооооо•оооооо.ооооооооооооооооооооо••••о ооооо оооооооо•ооо ооооооооооо•••••••ооооооооооооооооооооооооооноооооооооо.,

Franjo Maric, Vrhbosanska nadblskupija pocetkom treceg tisucijeca. Saraje­vo-Zagreb: Nadblskupski ordinarijat vrhbosanski, Vikarijat za prognanike i

izbjeglice, 2004., str. 1 393.

Franjo Maric, profesor u Centru za odgoj i obrazovanje Dubrava u Zagrebu, vise od dvadeset godina prikuplja i objavUuje statisticko-povijesпe dokшnente о Нrvati­шa katolicima u Bosni i Hercegoviпi. Rezultati tog upomog rada vidljjvi su u njego­voj ЬiЬliografiji objavljenoj па kraju monografije о povijesnom razvoju VrhЬosan­ske nadЬiskupije. Ova njegova nova knjiga, napisana uz pomoc suradnika ј preuzi­manjem priloga iz ranijih puЬlikacija, vec па prvi pogled impresivno djeluje sa Ьli­zu 1400 stranica teksta ilustriranЉ sa preko 2500 sljka, vrlo brizno оdаЬrапЉ i pre­zentiranih u kvalitetпom i reprezentativnom tisku. Svaka stranica u knjizi па svoj na­cin svjedoCi kako о davnim vremeniшa, tako ј о nedavnoj proslostj, ali i о danasnjici. Osjm toga, Mariceva knjjga је vrijedan jzvor podataka ј za buduca istrazivanja, u pr­vom redu za pisanje povijesti pojedinih fupnih zajednica. Unutar povijesnog okvira prezentirani su vrlo detaljno dogadaji relevantni za temu, zatim deшog1:afski podaci i ilustracije koje се sigumo Citateljima i vizualno priЬliziti davno zaboravljeno vrijeme, а s njiш i gradevine, spomenike, nosnje, poznate licnosti iz crkveпog i javnog zjvo­ta. Puteш nepreglednog broja faktografskih podataka autor vodi citatelja vrlo vjesto i nenametljivo kroz proslost, zivot, stradanja, ali i dizanja iz pepela паkоп ratova kojih nije нedostajalo na ovim prostorima, а osoЬito u 20. stoljecu. Monografija Vrhbosan­ska nadblskupija pocetkom treceg tisucljeca nudi citateljima pregledнo i obim11o dje­lo sematizma dijela Katolicke crkve u Bosni i Hercegovini.

Na saшom poeetku, autor izborom dokшnenata simbolicno povlaci historijsku parabolu dugacku osaшstotina godina objavljivanjem faksimila i prijevoda Jzjave о

424

P,·ikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

odricanju bosanskiћ la-stjana па В Ш пот polju kraj Zenice 8. travnja 1203. i teksta Is­pm,ijesti vjere pastora/nih suradnika Vrhbosanske nadblskupije 5. travnja 2003. godi­ne na istom lokalitetu. Spomenute godine i dogadaji su ujedno detenninirajuci za po­vijesni okvir i tematiku ove monografije.

V!·hbosanska nadЫskupija nekad i danas prvo је poglavlje u kojem је Povijesni osvrt preuzet iz Opceg sematizma KatoliCke crkve и Jugoslaviji- Cerkev v Jugoslavi­ji 1974. (Biskupska konferencija Jugoslavije, Zagreb, 1975.), sto је neobicno s obzi­rom da је od tada proslo tтidesetak godiпa, а u tako dugackom razdolju se pojavio zna­cajan broj znanstvenЉ djela kojima se mogao inovirati tekst iz 1974. godine. Vjero­jatno је postojao razlog tomu, dok se autor odlucio za pretisak. Sljedeci prilog V!·hЬo­sanska nadblskupija od ponovne uspostave redovite hijerarhije do danas pripremio је rnr. Јше Bablc. Na nepune cetit·i stt·ar!ice ocrtano је u cmo-Ьijeloj telшici izuzet­no burno vrijeme bosanskohercegovacke povijesti u kojem su se smijeпila razdoblja austrougarske vladaviпe, zatim dvije Jugoslavije пakon dva svjetska rata i ovo suvre­meпo doba tranzicije. S obzirom na naslov monogiЋfije od ovog odjeljka se ocekiva­lo ршю vise, jer пеkе konstatacije bez пesto sire elaboracije mogu biti pogresno pro­tumaceпe.

Kratka povijestfranjevacke provincije Bosne Srebrene је znanstveni ptilog koji potpisuje fra A.пdelko Baruп. Na putu modeme historiogt·afije iшапепtпе odredenom, sada vec prepozпatljivom, krugu iпtelektualaca koji se moze nazvati i skolom, autor vrlo plasticno istra:luje fi-aпjevacku tradiciju i snagu hrvatskog naroda u buшim do­gadajima koji su neprekidпo donosili razliCite lomove civilizacijske ili dr:lavno-poli­ticke pi"irode za sve narode u Bosni i Hercegovini. Na primjerima nesigurnih vreme­na iz proslosti, autor ovog priloga trazi mogucu pat·adigmu za ћrvatsku buducnost u Bosni i Hel'cegoviпi.

Dodatakpovijesnom osvrtu zadivljujucije autorski istrazivacki rad, kojim Franjo Maric obasipa citatelje obradeпim podacima za pucaпstvo Воsпе i Hercegovine iz­medu 1463. i 1600. godiпe, zatim za katolicaпstvo u Bosпi i Hercegovini od 1600. do 1881. prema Ьiskupskim i drugim izvjesCima i za broj katolika Hrvata u Vrhbosanskoj nadblskupiji od 1881. do 2002. godine. Sa 300 парошепа uz tekst, brojпim ilustraci­jama i tabelaшim pregledima, spomenuta pi"oblematika је vrlo jasno i pregledno pre­zentirana, te ucinjena vrlo zanimljivom za Citanje i daUпju analizu. Osiш znacaja sviћ tih podataka, autor је priЫizio izvjesca brojnih Ьiskupa, proviпcijala i drugih crkveпiћ licnosti vetini llistoi"icara koji nisu Ьili upozпati sa oviш povijesnim vrelima.

Da Ьi se sапю prelistao dio пюпografije koji se odпosi па Vrhbosanske iupe и proSlosti i sada§njosti potrebпo је ршю vise prostora nego sto ovaj casopis dozvolja­va, stoga се uslijediti samo najosnovnije naznake. Prema hijerarhijskoj sl1emi Vrhbo­sansku nadblskupiju cine cetiri arhidakonata, i to: Fojnicki, Gucogol'ski, Plel1anski i

425

Prikazi Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Toljski. Arhidakonatj se djjele na dekanate, а dekanatj na fupe. Fojnicki arhidakonat cjne cetjri dekanata, i to: Кresevski sa 9, Ramski sa 9, Sarajevski sa 12 i Sutjeski sa 11 fupa. Gucogorski arhidakonat cine tri dekanata: Bugojanski sa 11, Travnicki sa 16 i Zepack.i sa 15 fupa. Takoder, i Plehansk.i arhidakonat cine tri dekanata: Derventski sa 15, Tиzlanski sa 12 i Usorski sa 9 fupa. Posljednji, cetvrti arhidakonatje Toliski sa tri dekanata: Brcanski sa 10, Doborski sa 15 i Samacki sa 9 fupa. Aиtor zaslu.Zиje izu­zetne pohvale za svoj znanstveni napor kojim је citateljstvu priЬlizio povijesni razvoj za 153 fupne zajednice и Vrhbosanskoj nadbiskupiji.

S1jedeCi odjeljak и knjizi upoznaje citateUe sa SvetiStima Vrhbosanske nadblsku­pije, tj. kamo se ide nahodocasce slaveci Gospи, sv. Ivu i sv. Leopolda Bogdana Man­dica. Katolicka crkva је kroz svojи povijest gradila i odrZavala skole, sirotista, dobro­tvorne institucije, podsticala izdavastvo, razljcita drиStva, а sve kao neophodnи dje­latnost za podizanje obrazovnog, gospodarskog i kulturnog zivota Нrvata и Bosni i Hercegovini. S obzirom na dиgacak povijesni hod sve te aktivnosti Ьile sи razlicito cijeпjene, nekada podsticane i razumljive, а nekada omalova:lavane, krivo shvacene ili zabranjivane. U ovoj monografiji dиgacak је popis institucija koje sи djelovale и Vrhbosanskoj nadbiskupiji, раје aиtor иvrstio и odjeyku Katolicke skole i sjemeni§ta njih deset; zatim Sarajevske katolicke crkve i ustanove nekada i danas takoder deset; Redovnicke katolicke zajednice и Sarajevu nekada i danas, dvadeset; Ostale katolic­ke ustanove i organizacije и Sarajevu nekada i sada ukupno 15 i Danasnja katolic"ka sredstva javnog priopcavanja sa sjedistem и Sarajevu, ukupno 17 od kojih sи histo­ricarima и Bosni i Hercegovini najЬliza Bosna Franciscana i Vrhbosnensia и kojima najcesce оЬјаvlјији i svoje priloge.

Povjesnicari се sigumo Ьiti veoma obradovani stranicama ove knjige na koji­ma се naci kronoloskim principom napravljen popis Ьiskupa na podrucjи danasnje Vrhbosanske nadЬiskupije: Ьiskupe Bistue Nove (episcopi besteenses); bosanske Ьi­skupe od oko 1141. do 1631., zatim od cara iJ.neпovane Ьiskupe "in patribиs", zapra­vo tek naslovne Ьiskupe Bosne do srediпe 18. stoljeca; potom Ьiskupe "Srebrenicko­visocke" и Bosanskom kraljevstvи; а od sredine 18. stoljeca do 1881. godine popis 12 apostolskil1 vikara Bosanskog vikarijata, i na krajи popis nadЬiskupa и Vrћbosanskoj nadЬiskupiji od vremena uspostavljanja redovite crkvene hijerarhije do danas.

Aиtor monografije podsjetio nasje na imena рара и razdoЬlju od 1881. do 2003. godine, а zatim fotografljom ј kratkom Ьiografijom иpoznao nas sa apostolskim vika­rima Bosanskoga vikarijata od 1735. do 1881., nadЬiskиpima ј pomocnim Ьiskиpima Vrhbosanske nadЬiskupije od 1881. do 2003. godine i zivim redovnickim i dijecezan­sk.im svecenicima s podrucja Vrhbosanske nadЬiskupije.

Na krajи sи sva tehnicka pomagala za citanje knjige od popisa skracenica, pre­ko popisa ilustracija, kazala osobnih i naseljeni11 mjesta do izuzetno oЬiшnog popisa izvora i literature od 509 biЬliografskih jedinica.

426

Pгikazi

Prilozi, 34, Sarajevo, 2005., str. 341-450.

Prije nego sto zaklopite korice ove knjige znatizeljno cete procitati sta u izvodirna iz recenzija pisu prof. dr. sc. Andelko Akrap i dr. sc. Mijo Korade: "( ... ) zahvaljujuCi svojoj intelektualnoj snazi, upomosti i dugogodisnjern istra.Zivackom iskustvu Franjo Maric napisao је djelo koje u svakorn pogledu zadivljuje" (s.1383.) i1i "( ... ) Bez obzi­ra na tehnicko-ilustrativne aspekte djela, ono potpuno zaslufuje kategorizaciju izvor­no znanstveno djelo, zbog preoЬilnog kritickog aparata, rnnostva novih cinjenica i sa­rnog zпacenja djela, Ьilo za znanstvenog ili oЬicnog citate1ja." (s.l384.) •

VeraKatz

Mihael Miterauer, Milenijumi i drugejubllarne godine. Zasto proslavijamo istoriju? Beograd: Udruzenje za drustvenu istoriju, 2003.

DcieCi se osnovne zarnisli da istoriografskirn krugovirna sisternatski nudi najno­vije rezultate rnu1tidisciplinarnog p1istupa drustvenoj stvamosti, Udruienje za drus­tvenи istorijи u Beogradu је izdanjern druge knjige redovnog profesora Drustvene istorije na Beckorn univerzitetu Mihaela Miterauera ponovo ponudilo interesantno i inspirativпo stivo. 1

Austrijski drustveni istoricar i istorijski antropolog profesor Miterauer је od 1959. do 1973 godine Ьiо saradnik Instituta za ekoпornsku i socija1nu istoriju u Becu, а od 1999. godine је i pocasni doktor Jugozapadnog Univerziteta "Neofit Rilski" u Blagoevgradu. Njegov interes za proucavanje osnovih ekonornskih i socija1nih odno­sa u evropskorn drustvu rezultirao је objavUivanjern nekoliko zapaZe:nih rnonografija - Neudate majke. О istoriji nezakonitih rodenja и Evropi (Miinhen, 1986), Od patri­jarhata ka partnerstvu. О promjeni strukture и porodici (Miinhen, 1991 ), Preci i po­tomci. Davanje imena и evropskoj istoriji (Miinhen, 1993).

Ovoga se puta profesor Mitei"auer bavi "proslav1janjern istorije", odnosno na­stankomjavnog oЬiljeZэvanja odredenih istorijskih dogadaja sa njegovorn religiozno­istorijskorn komponentom i razvojem fenornena pros1ave i razlicitih praznicnih formi koje su svoj karakter rnijenjale sa stepenom modemizacije i sekularizacije drustva, te

1 Кnjiga ogleda profesora Miterauera pod naslovom Kad је Adam kopao а Eva prela: lsto­rijsko-antropoloski ogledi iz pro§losti evropske poi'Odice objavljena је u Beogradu 2001. go­dine.

427