Voz: Enrique Ruíz Flores mi pueblo espera y necesita que hagas tu trabajo gudxi naa xhiniaa má...
-
Upload
maria-rosario-san-martin-espinoza -
Category
Documents
-
view
222 -
download
0
Transcript of Voz: Enrique Ruíz Flores mi pueblo espera y necesita que hagas tu trabajo gudxi naa xhiniaa má...
Voz: Enrique Ruíz Flores
mi pueblo espera y necesita que hagas tu trabajo
gudxi naa xhiniaa má bisiáandu ca binni láchi
dime por qué ya te olvidaste de los campesinos
ni cabeza xquídxe lii riquiiñe guni lu ni
¿xhiniaa má qué runi lu gasti pur binni yoo?
¿por qué ya no haces nada por los paisanos?
Binni rusiidi xquídxe
Maestro de mi pueblo
mi pueblo te está esperando
¿xhiniaa má bindéte ique lu pue?
¿por qué bajaste la cabeza? (por qué te rendiste)
cabeza xquídxe lii
¿na lu má biluxhe enda rucaa ló la?
¿dices que ya terminaron los retos?
Binni rusiidi xquídxe
Maestro de mi pueblo
ya abandonaste tu trabajo, ya sólo en el salón de clases te encuentras
rinába gueeda si ló lii xhiiña lu
te pido que recuerdes que tu trabajo
má bisaana ná lu xhiiña lu, má ndaani yoo escuela noo lu
riquiiñe zá ndaani guidxi, ló ca neza, ndaani ládxi dó irá do se necesita en el pueblo, en las calles, y en el corazón de todos nosotros
Binni rusiidi xquídxe
Maestro de mi pueblo
hoy en día solamente comes y bebes
ni ruzá cabe gadxé guidxi
lo que elaboran en otros pueblos
yanna dxi cayó ne cayé si lu
gudxi naa padxí bisáanu noo ca ló lu
dime cuándo dejaste de ver
Binni rusiidi xquídxe
Maestro de mi pueblo
pur ca binni láchi ro xhúba
por los campesinos que se alimentan del maíz
pido que retomes el camino que enfrentabas
bicaa lu neza ni bisáanu má xhidxí
retoma el camino que abandonaste hace tiempo
canába icaa lu neza ne rucaa ló lu
neza ni jma nagana
ese camino difícil
Caniá niá lii binni rusiidi xquídxe
Te estoy hablando a ti maestro de mi pueblo
la gente de mi pueblo te está esperando
lii zanda ruguu ni lu ni
tú puedes hacerlo
ni cabeza binni xquídxe lii
cadi chuchee lu
no nos falles
Binni rusiidi xquídxe
Maestro de mi pueblo
Preposiciones y conjunciones
Pacaa záte runi lu (lii): O moriré por ti
Pacaa záte runi lu (lii): O moriré por ti
Dxi ne gueela: Día y noche
Né guidubi ládxi dó: Con todo el corazón
Nga huaxha qué zioo dxi: Pero eso jamás
Cadi huaxha gábu naa má qué zie lu dxiiña
Pero no me digas que no irás a trabajar
Huaxha biia chaahui ni chezí lu
Pero mira bien lo que vas a comprar
La partícula huaxha
El negativo di aumenta la negación de quí o cadi
Cadi gusiaanda diú diidxa zá: No olvides el zapoteco
Quí ganna di be: Él (o ella) no sabe
Quí gánna diá: Yo no sé
Adverbios dependientes
Quí ganna di lu (dióu o diú): Tú no sabes
La partícula xha
¡Lii xha!: ¡Tú, quién más!
¡Guyé xha!: ¡Vete, qué me importa!
¡Máni xha!: ¡Qué bruto!
¿Xhi noo xha lu?: ¿Cómo estás?
Adverbios dependientes
La partícula si significa tan pronto como; sólo.
Gasi si Nana: Tan pronto se duerma la abuela
Adverbios dependientes
Naa siá: Sólo yo
Lii sióu: Solamente tú
La partícula pé enfatiza la acción
Zazié pé ti tangu yú: Te compraré tu muñeco
Nánna piá: Sé muy bien
Adverbios dependientes
Nanna pióu: Sabes muy bien
La partícula sá significa entre sí, semejante.
Bidxela sá guie né bigaraagu: Se encontró la piedra con el coyol
Sá binni huati be: Tonto igual que su compañero
La partícula rú o ró significa todavía, aún
Pa nabeza ró lo rarí: Si aún vives aquí
Adverbios dependientes