Voorlichting over Schoolwide PBS voor het schoolteam: een …op+de+ppt+presentatie... · De coach...

1

© Baard/Yorneo/PIResearch, augustus 2011 versie 1.0

Voorlichting over Schoolwide PBS voor het schoolteam: een toelichting op de PPT

Doel: Het doel van de voorlichting is om het team te laten kennis maken met de belangrijkste uitgangspunten van PBS en het team te enthousiasmeren voor deelname aan het implementatietraject. De coach kan bij het verzorgen van een presentatie putten uit onderstaande slides en informatie.

Voorbereidingen/materiaal

De coach vraagt de directie de lege deelnemerslijst in te vullen en deze een week voor de presentatie weer in te leveren.

De coach maakt de complimentenkaartjes persoonlijk door de namen van de medewerkers vooraf te vermelden op het complimentenkaartje (zie oefening ‘complimentenkaartjes) en de naam van de school te vermelden op het kaartje. (Tip: de coach neemt een aantal complimentenkaartjes zonder naam mee voor het geval er op het laatste moment nog mensen aanschuiven).

De coach print de complimentenkaartjes uit op wat steviger papier zodat de deelnemers een mooi kaartje hebben om te bewaren.

Voor elke deelnemer print de coach de hand-outs van de powerpointpresentatie uit en deelt deze voorafgaand aan de presentatie uit.

De coach neemt voldoende naambordjes mee en deelt deze voorafgaand aan de presentatie uit.

De kaartjes ‘vragen/sterke kanten’ en de ‘bouwstenen van SWPBS’ worden door de coach uitgeprint voor het aantal deelnemers dat aanwezig zal zijn bij de teampresentatie. (Tip: het is mooi de kaartjes van de ‘bouwstenen van PBS’ te plastificeren, zodat deze duurzaam zijn)

De coach print de kaartjes voor de oefening ‘gedragsverwachtingen op het schoolplein’ uit voor het aantal groepjes (de groepjes bestaan uit drie of vier deelnemers).

Aan het begin van de bijeenkomst checkt de coach of alle personen die op de deelnemerslijst vermeld staan, aanwezig zijn. Van de personen die er niet zijn, legt de coach de complimentenkaartjes apart. Voor deelnemers die niet op de deelnemerslijst staan vult de coach hun naam in op een blanco complimentenkaartje.

Tijdens de bijeenkomst met het schoolteam verdienen de volgende boodschappen/ punten voldoende aandacht:

PBS sluit aan bij de krachten van de school. ‘We gaan kijken naar krachten van deze school. Waar is jullie school goed in en hoe kunnen we die krachten zo goed mogelijk bundelen en tot hun recht laten komen?’

Er wordt een actief beroep gedaan op de expertise van leraren. Uit onderzoek in Noorwegen blijkt dat een implementatieproces met vooral externen lastiger verloopt. Om die reden wordt er gekozen voor een PBS-team binnen de school: ‘De coach brengt de bouwstenen van PBS mee. Jullie kennen de school en de leerlingen het beste en kunnen de bouwstenen dus het beste op deze school toesnijden’.

Het implementatietraject neemt twee tot drie jaar in beslag.

‘We zijn gewend om te reageren op overtredingen. We hebben een soort interne radar om zo snel mogelijk signalen van ongewenst gedrag op te vangen. Het levert tijd op om zo min

2


mogelijk aandacht te geven aan negatief gedrag (brandjes blussen). Dit betekent dat er meer effectieve leertijd overblijft’.

PBS levert scholen veel op in termen van het verbeteren van het schoolklimaat en de leerprestaties.

De coach staat tijdens de presentatie model in het geven van complimenten om het effect van positieve bekrachtiging te benadrukken.

Namen coaches Logo werkplek coach

Naam schoolDatum

Naam SchoolDatum

® Kenniscentrum SWPBS, versie 1.0

Introductie

Nadat de directie de aftrap heeft gedaan stelt de coach zichzelf voor (functie, instelling, hoe in aanraking gekomen met PBS, door wie opgeleid, etc.). Hij laat vooraf weten of hij het prettig vindt om vragen tussendoor te beantwoorden of aan het einde. De coach maakt eventueel gebruik van een parkeerflap om vragen te parkeren.

Programma (tijd)

1. Wat is Schoolwide PBS?

2. Aanpak binnen de school

3. Wat levert het op?

4. Aan de slag

5. Afsluiting


Het programma

De coach introduceert PBS en licht de achtergronden toe. Hierna geeft hij uitleg over de aanpak binnen school. Vervolgens legt de coach uit wat het de school kan opleveren om met PBS te werken. Daarna volgt een praktisch gedeelte waarbij de deelnemers een paar oefeningen gaan doen om te ervaren wat PBS inhoudt op de werkvloer.

Schoolwide PBS is een: Schoolbrede, preventieve aanpak van gedrag, gericht op

alle leerlingen

Gericht op het aanleren en bekrachtigen van positief gedrag

Kapstok waar andere interventies met dezelfde uitgangspunten onder passen

PBS is evidence based en ontwikkeld door o.a.:

Gerald Patterson, Hill Walker, Rob Horner,

Annemieke Golly en Jeff Sprague (U of O)


3


Inleiding PBS

'PBS is geen methode maar een schoolbrede aanpak van gedrag, gericht op alle leerlingen. Je kunt

het zien als een paraplu waar je verschillende methodes en programma’s, die de school al hanteert,

onder kunt hangen en versterken. PBS sluit dus aan bij wat de school al doet om gedrag positief te

beïnvloeden. De aanpak is gebaseerd op de principes van Patterson, ontwikkelaar van Parent

Management Training Oregon – PMTO- en grondlegger van alle ouderprogramma’s die gestoeld zijn

op gedragstherapeutische principes. De methodiek is ontwikkeld door onder meer Walker, Horner,

Golly en Sprague, allen werkzaam bij de University of Oregon. Maar ook op andere plaatsen in

Amerika wordt deze methodiek doorontwikkeld en wordt ermee gewerkt (in totaal op 9000 scholen).

De huidige Nederlandse coaches zijn getraind door Annemieke Golly (van oorsprong een

Nederlandse).’

Doel van Schoolwide PBS

Een veilige omgeving scheppen die:

leerlingen leerkrachtvriendelijk is

bevordert dat leerlingen zich sociaal gedragen en zo goed mogelijk presteren


Het doel van PBS

‘Het doel van PBS is een veilige, positieve, sociale omgeving te scheppen, waarin leerlingen optimaal

kunnen profiteren van het geboden onderwijs. Door onder meer duidelijk te zijn over wat we van

leerlingen verwachten (in termen van gedrag), dit gedrag actief aan te leren en door systematisch

aandacht te geven aan gewenst gedrag, werken scholen aan een schoolklimaat dat zowel leerling- als

leraarvriendelijk is.’

Schoolwide PBS richt zich op•Verbeteren van het kind-gedrag op school, in de klas en thuis;

•Het bereiken van betere leerprestaties;

•Betere samenwerking van het schoolteam met ouders en (jeugd)zorg


Waar richt PBS zich op?

‘Een van de speerpunten van PBS is het stimuleren van gewenst gedrag bij leerlingen. Als leerlingen positief worden benaderd en gewenst gedrag positief wordt bekrachtigd, neemt dit gedrag toe en neemt ongewenst gedrag af. Hierdoor ontstaat meer ruimte voor het leren waardoor leerlingen betere leerprestaties kunnen halen. Daarnaast is een doel van PBS de lijnen met de zorg korter te maken en het contact met de ouders te intensiveren’.

4


De kern van de aanpak: PBS staat voor een schoolbrede aanpak;

Preventie staat centraal;

PBS-scholen bepalen hun basiswaarden, maken verwachtingen concreet, leren gewenst gedrag aan en bekrachtigen dit gedrag systematisch;

De PBS-school stuurt op data over het gedrag van de leerlingen;

Er is sprake van partnerschap met ouders en samenwerking met de keten (zorg);

PBS wordt geborgd met een kwaliteitssysteem.


De kern van de PBS-aanpak

`De volgende zes onderdelen staan centraal binnen de PBS aanpak. Zoals reeds is benoemd betreft het een schoolbrede aanpak waarbij preventie centraal staat.’

De coach licht kort de zes pijlers toe die centraal staan in de aanpak van PBS en geeft aan: ‘deze punten komen later in de presentatie uitgebreider aan bod bij het bespreken van de bouwstenen.’

Gedragsproblemen - hoegroot is het probleem?

1 op 9 jongeren (11 t/m 18 jaar) heeft ernstige gedragsproblemen (RIVM, 2008)

1 op de 8 jongeren (11 t/m 18 jaar) heeft ernstige emotionele problemen (RIVM, 2008)

Gedragsproblemen in de jeugd duren vaak voort tot in de volwassenheid

Vroegtijdig ingrijpen voorkomt een negatieve spiraal


5


Gedragsproblemen

De coach licht de uitkomsten van het onderzoek toe en bevraagt de groep op de situatie binnen de school in dit opzicht. In hoeverre hebben leraren zelf ook leerlingen van wie ze denken: die moet ik in de gaten houden?

‘ Wanneer gedragsproblemen vroeg ontstaan vormt dit een risico voor de latere ontwikkeling van een leerling. Vroege gedragsproblemen zijn een sterke voorspeller voor gedragsproblemen in de adolescentie. Door vroeg in te grijpen in de basisschoolleeftijd kunnen grotere problemen worden voorkomen en werken we dus preventief.’

Primaire preventie:School-/klas-interventies vooralle kinderen (en volwassenen )

Secundaire preventie:speciale (groeps)interventies voor kinderen met risico gedrag

Tertiaire preventie:gespecialiseerde individueleinterventies voor kinderen met hoog-risico gedrag

~80% van kinderen

~15%

~5%

CONTINUUM VANSCHOOL-BREDE POSITIEVE GEDRAGSONDERSTEUNING


Het continuüm van schoolbrede gedragsondersteuning

‘Op dit plaatje is te zien hoe de verdeling is van interventies voor leerlingen die zich positief ontwikkelen en interventies voor leerlingen die risico’s lopen. In het onderste deel van de piramide (ongeveer 80%) bevinden zich de interventies voor alle leerlingen, waaronder de 80% leerlingen met wie het goed gaat. Zij ontwikkelen zich in sociaal en academisch opzicht gunstig. Het middelste, gele deel van de piramide bevat interventies voor ongeveer 15% van de leerlingen die te maken hebben met bepaalde risicofactoren, zoals leerproblemen of problemen in de thuissituatie. Deze leerlingen hebben vaak extra ondersteuning nodig, die binnen de school kan worden gegeven. De top van de piramide (ongeveer 5%) bevat interventies voor leerlingen met een geïndiceerde hulpvraag.’

De coach kan de groep bevragen op risicofactoren die leraren tegenkomen bij hun leerlingen en op de verhouding groen/geel/rood in de klassen. Herkennen zij dit beeld? Sommige groepen hebben wellicht geen enkel leerling met gedragsproblemen en andere groepen juist wel.

‘Het gaat bij PBS om preventie. De school zet met PBS interventies in die alle leerlingen ondersteunen en stimuleren om zich sociaal te gedragen. Na een paar jaar werken met PBS is te zien dat meer leerlingen genoeg hebben aan de interventies op het groene niveau en dat er minder een beroep wordt gedaan op de interventies uit het gele of rode niveau.’

Leerprestaties Gedrag

1-5% 1-5%

5-10% 5-10%

Intensieve, individuele interventies

•Individuele kinderen

•Vanuit LVS

•Hoge intensiteit (amb begeleiding

sbo, remedial teaching)

Intensieve, individuele interventies

•Individuele kinderen

•Assessment-based

•Intensieve specialistische hulp in de school (amb.

begeleiding Renn4, behandelprogramma ZO)

Thuis (bv PMTO, IOG,Triple-P 4 of 5, Boddeart)

•data-based

Groeps/ individuele interventies

•Enkele kinderen (at-risk)

•Direct beschikbaar (handelingsplannen,

groepsplannen)

Groeps/ individuel interventies

•Enkele kinderen (at-risk)

•Direct beschikbaar (bv Schoolmw,

Triple-P 2 of 3, PMTO in de klas)

Universele interventies

•Alle kinderen

•Preventief, proactief

Universele interventies

•Alle situaties, alle kinderen

•Preventief, proactief

School-breed systeem voor leerling succes


6


De piramide van PBS

De coach licht de verschillende interventies toe die in dit voorbeeld staan beschreven. Op die manier maakt hij duidelijk dat er op verschillende niveaus invulling wordt gegeven aan wat leerlingen nodig hebben om goed mee te kunnen draaien binnen de school.

‘Samenvattend: op het groene niveau (alle leerlingen) wordt preventief gewerkt. Op het gele niveau krijgen leerlingen een extra steuntje in de rug. Dit is vaak voldoende om leerlingen weer op het groene niveau te doen belanden. Op het derde (rode) niveau wordt professionele hulp ingeschakeld om de leerling te helpen.’

Bouwstenen van Schoolwide PBS (1)

1. Bepaal de basiswaarden van de school (3-5)

2. Formuleer heldere verwachtingen voor alle lokaties (weet wat je wilt zien en horen)

3. Leer verwachtingen actief aan. Gedrag is een ‘vak apart’.

4. Bekrachtig verwachtingen systematisch

5. Minimaliseer de aandacht voor ongewenst gedrag en formuleer consequenties voor onacceptabel gedrag.


Bouwstenen, vervolg

6. Houd actief toezicht en stuur actief op incidenten (data)

7. Integreer zorg en onderwijs

8. Werk samen met ouders

9. Borg het systeem!


De bouwstenen van PBS

‘PBS is opgebouwd uit 8 verschillende bouwstenen die de basis vormen van de methodiek. Dit zijn de eerste 5 bouwstenen. Ze komen allemaal aan bod in de volgende dia’s’.

1. Bepaal de basiswaarden van de school (3-5)

Bijvoorbeeld:

• Verantwoordelijkheid

• Respect

• Veiligheid


Basiswaarden bepalen

‘Als een school met PBS gaat werken, bepaalt de school haar basiswaarden. Welke waarden vindt het team belangrijk om met elkaar uit te dragen naar de leerlingen en naar elkaar? Welke waarden willen jullie de leerlingen meegeven? Voorbeelden van waarden die veel gebruikt worden omdat er veel onder valt zijn: veiligheid, respect en verantwoordelijkheid. Maar belangrijk is dat iedere school die

7


met PBS gaat werken zelf tot de waarden komt die zij belangrijk vindt. Soms hebben scholen al bepaalde waarden opgenomen in hun schoolplan. Hoe is dat hier?’

2. Formuleer heldere verwachtingen

Voor alle lokaties:

Gangen

WC

Schoolplein…..etc

Maak waarden en verwachtingen visueel:

Posters

Foto’s

Werkstukken van leerlingen


Gedragsverwachtingen expliciet maken

‘Als een school haar waarden heeft vastgesteld, gaat de school kijken naar hoe zij die waarden kan vertalen naar de praktijk. Hoe ziet het er uit om je als leerling respectvol te gedragen? Hoe ziet dat er uit op de gang, op het toilet, in de klas, op het schoolplein, etc. Voor alle locaties van de school worden gedragsverwachtingen expliciet gemaakt. Op de gang kan dat bijvoorbeeld zijn: loop rustig, houd handen en voeten bij jezelf, praat met een rustige stem. Als voor alle locaties de gedragsverwachtingen duidelijk zijn geformuleerd, wordt er nagedacht over manieren om die verwachtingen visueel te maken. Dit is meteen een manier om de leerlingen kennis te laten maken met de verwachtingen. Waarschijnlijk hebben jullie al veel heldere regels/ gedragsverwachtingen in de school. Met PBS ga je die aanscherpen en er voor zorgen dat ze op alle locaties zichtbaar zijn. Dit maakt het makkelijker om leerlingen op hun gedrag aan te spreken.’

De basiselementen van SWPBS

De gedragsverwachtingen zijn duidelijk zichtbaar en herkenbaar in alle ruimtes van de school.


Voorbeelden van waarden en gedragsverwachtingen (scholen in het Gooi)

‘Als de gedragsverwachtingen die een school opstelt goed zichtbaar worden gemaakt, wordt het voor leerlingen makkelijker om zich die gedragsverwachtingen eigen te maken. Hier volgen enkele voorbeelden van hoe enkele scholen die in Nederland al met PBS werken dit hebben aangepakt’.

3.Leer verwachtingen actief aan

Rollenspel

Quiz

Andere spelvormen


8


Het aanleren van gedragsverwachtingen

‘Gedrag aanleren is een ‘vak apart’! Door gedragsverwachtingen binnen een school duidelijk te formuleren en visueel te maken, weten leerlingen wat er van hen wordt verwacht op de verschillende locaties van de school. Door de gedragsverwachtingen actief aan te leren, neemt de kans enorm toe dat leerlingen dit gewenste gedrag ook laten zien.

Uit de cognitieve gedragstherapie is bekend dat de combinatie van model staan, leerlingen actief bevragen over gedragsverwachtingen en leerlingen zelf laten oefenen, een van de meest krachtige manieren is om gedrag aan te leren. Binnen PBS wordt hier dan ook veel aandacht aan besteed. Er worden lessen in gedrag ontworpen, en deze worden benut om het gedrag aan de leerlingen aan te leren. Hierbij wordt primair gebruik gemaakt van rollenspel. Daarnaast zijn (ter afwisseling) ook andere varianten mogelijk, zoals het ontwerpen van een quiz over gedrag of een ander spel.‘

4. Bekrachtig verwachtingen systematisch

Beloningssystemen schoolbreed

In de klas

“You never know when you get a surprise…”


Gedragsverwachtingen systematisch positief bekrachtigen

‘Als het gewenste gedrag actief is aangeleerd, weten de leerlingen wat er op de verschillende locaties van de school van hen wordt verwacht en hebben zij zich dit gedrag eigen gemaakt door het te oefenen. De volgende stap is om te stimuleren dat leerlingen het gewenste gedrag (blijvend) laten zien. Om de kans hierop te vergroten, ontwerpt de school een beloningssysteem. Dit systeem wordt schoolbreed ingezet en door iedere medewerker van de school op dezelfde manier toegepast.

Een voorbeeld: als leraar Liesbeth uit groep 8 bijvoorbeeld ziet dat Jesse uit groep 3 het speelgoed op het schoolplein netjes opruimt, kan zij dit moment aangrijpen om hem te belonen met een kaartje. Dit kaartje kan Jesse bewaren. Als hij er vijf heeft verdiend kan hij deze inruilen voor een beloning (meestal in de vorm van een soort privilege). Hij mag dan bijvoorbeeld vijf minuten op de stoel van de juf zitten.

Er zijn vele soorten beloningssystemen denkbaar en vele soorten beloningen. Belangrijk is dat de school een systeem kiest dat bij de school past en dat dit systeem uniform wordt toegepast om gewenst gedrag te versterken. Dit zorgt voor voorspelbaarheid. Gewenst gedrag wordt op het schoolplein, in de gangen en op het toilet op dezelfde manier beloond, bijvoorbeeld met een kaartje of een fiche of iets anders. Ook in de klas wordt een beloningssysteem ontworpen om gewenst gedrag te versterken. Dit kan per klas verschillen, daar is de leraar vrij in.’

Eventueel kan de coach nog een keer benadrukken dat er veel voorbeelden van beloningssystemen zijn die de school kan benutten als inspiratiebron. Het gaat er om dat het een systeem wordt waar de school zich in herkent en waar de school achter kan staan.

9


5. Minimaliseer aandacht voor ongewenst gedrag en formuleer heldere consequenties voor onacceptabel gedrag


•Reactieprocedure

Minimaliseer aandacht voor probleemgedrag

‘Binnen PBS worden handvatten aangereikt om aandacht voor negatief gedrag te minimaliseren. Hiermee wordt bevorderd dat het negatieve gedrag uitdooft. Zoals genoemd: door onze aandacht structureel te richten op wat leerlingen goed doen, neemt het gewenste gedrag toe. In de praktijk is het natuurlijk heel lastig om negatief gedrag te negeren. Vaak ligt het accent daardoor ook op het negatieve, zeker als leerlingen gedragsproblemen hebben. Dat is heel logisch (een leerling die overlast geeft is tenslotte een hele kluif) maar het is ook jammer voor alle partijen. PBS benut een aantal eenvoudige technieken om ongewenst gedrag om te buigen en de focus te verplaatsen naar het positieve, gewenst gedrag. Ook wordt er met het team nagedacht over eenduidige consequenties op ongewenst gedrag. Door hier uniformiteit in te bereiken, weten leerlingen waar ze aan toe zijn. Die duidelijkheid is voorspelbaar en veilig, wat weer bijdraagt aan een positief schoolklimaat. ‘

Valkuilen bij het reageren op probleemgedrag

Strenger worden

“Trainen en Hopen”


Valkuilen bij het reageren op probleemgedrag

‘Valkuilen bij het reageren op probleemgedrag zijn dat men geneigd is om strenger te worden. Maar als het de eerste keer niet werkt, werkt het de tweede keer waarschijnlijk ook niet. Daarnaast hebben we de neiging om uit te leggen hoe we willen dat een leerling zich gedraagt en dan te hopen dat het blijft beklijven. Tegelijkertijd weten we: zo werkt het niet. Het gaat om veel herhalen, het gedrag steeds opnieuw blijven aanleren.’

Redenen negatief gedrag

•Aandacht vragen

•Vermijding


10


Redenen voor negatief gedrag

‘Er zijn twee belangrijke redenen waarom leerlingen doorgaans ongewenst gedrag laten zien. De eerste is dat de leerling aandacht wil hebben. Hij krijgt door negatief gedrag te laten zien veel aandacht. Hij wordt bijvoorbeeld gecorrigeerd, krijgt strafwerk, of wordt nog eens toegesproken. De tweede reden is dat de leerling iets wil vermijden. Hij weet bijvoorbeeld: als ik me misdraag wordt ik de klas uitgestuurd en hoef ik niet aan de slag. Het kan ook zijn dat een bepaalde taak te weinig uitdaging biedt voor de leerling; ook dit kan een reden zijn om een taak te ontvluchten’.

6. Integreer zorg en onderwijs


•Zorgmedewerker neemt zitting in het PBS-team

Voorbeelden van aansluitende interventies: •PMTO•Triple P•Incredible Years

De integratie van zorg en onderwijs

‘Momenteel is een veelgehoorde klacht binnen het onderwijs dat de lijnen met de zorg te lang zijn. Het duurt vaak lang voordat een leerling de benodigde hulp krijgt. Als de leerlingen de geïndiceerde hulp eenmaal ontvangen verdwijnen ze vaak een beetje uit het zicht van bijvoorbeeld de school maatschappelijk werkster en de intern begeleider. Hoe wordt dit binnen jullie school ervaren? Het is natuurlijk juist heel belangrijk om als school op de hoogte te blijven van de zorg die een leerling ontvangt, zodat er ook vanuit de school kan worden aangesloten bij wat de leerling nodig heeft. Een van de doelstellingen van PBS is om korte lijnen te creëren met de zorg. Er wordt naar gestreefd om een vast contactpersoon vanuit de zorg te laten aansluiten bij het PBS-team (hierover later meer) van de school. Op die manier kan bij opvallend gedrag snel (en preventief) worden ingegrepen en kan met alle partijen aan een sluitend plan worden gewerkt.’

7. Werk samen met ouders


De school werkt aan een positief contact met alle ouders

Bijvoorbeeld door:•ouderavond over SWPBS•telefoontje, kaartje of mail naar huis met positief bericht over kind

Ouders betrekken

‘Op veel scholen blijkt het moeilijk te zijn om een bepaalde groep ouders te betrekken bij het onderwijs voor hun leerling. Vaak gaat het om ouders die overbelast zijn. Ze komen bijvoorbeeld niet op tien-minuten gesprekken en laten het afweten als zij een afspraak hebben met de leraar. In hoeverre is dit hier herkenbaar? Omdat de rol van de ouder zo belangrijk is, wordt binnen PBS veel aandacht geschonken aan het betrekken van ouders bij de school. Ook hier wordt weer voor de positieve benadering gekozen. Over welke middelen beschikt de leraar om de band met een ouder te versterken? Wat zijn binnen jullie school een paar manieren om ouders op een positieve wijze te betrekken?’Als de band met de ouder goed is, dan is het makkelijker om ook op moeilijke momenten een beroep te doen op die ouder en goed (als partners) samen te werken.’

11


De coach noemt eventueel een paar voorbeelden van PBS zoals een positief kaartje of telefoontje naar huis of een thema bijeenkomst over PBS en hoe ouders thuis aan de slag kunnen met regels en aanmoediging.

8.1 Monitoring

Actief toezichthouden

Altijd beloningskaartjes bij de hand

Altijd registratieformulieren bij de hand

(in de gang, op het speelplein)

Onvoorspelbaarheid in toezicht

Voorspelbaarheid in optreden


Monitoring / Actief toezicht houden

‘Actief toezicht houden betekent binnen PBS dat leraren leerlingen actief observeren door zich strategisch door de school (of op het schoolplein) te bewegen. Zij houden zo goed en zoveel mogelijk zicht op wat leerlingen doen en gaan op zoek naar en creëren kansen om gedrag in positieve zin te beïnvloeden. Vooral als leraren er een sport van maken om leerlingen te ‘betrappen’ op positief gedrag, is duidelijk een toename van gewenst gedrag zichtbaar. Actief toezicht houden heeft ook als voordeel dat er bij incidenten snel kan worden ingegrepen. Hierdoor escaleren situaties minder en kunnen kleine brandjes snel worden geblust.’

8.2 Data-gestuurd werken

Incidentenregistraties geven informatie over:

- Kinderen

- Lokaties

- Type incident

- Periode

- Medewerkers

Data is basis voor het overleg van het gedragsteam en maakt

inzichtelijk waar en wanneer er problemen zijn.


Data-gestuurd werken

‘Door incidentenregistratie wordt duidelijk waar zich in de school de meeste problemen voordoen. De gegevens die de registratie oplevert kunnen schoolbreed worden gebruikt, maar ook op klassenniveau en op leerling-niveau. Doordat incidenten door alle leraren op (daartoe ontworpen) kleine briefjes (bonnenboekjes) systematisch worden geregistreerd, wordt inzichtelijk welke incidenten waar plaatsvinden. Ook krijgt de school informatie over hoe laat incidenten plaatsvinden, in welke periode, wat voor type incidenten er plaatsvinden en welke leerlingen daar bij betrokken zijn.

Om een voorbeeld te noemen: (fictieve) Basisschool de Haven registreert nu drie en een half jaar gedragsincidenten. De ingevoerde data levert maandelijks grafieken op die de school benut bij het sturen op gedrag. In de maand februari bleek dat er vooral tussen 12:00 en 13:00 heel veel gedragsincidenten plaatsvonden op het schoolplein. De school heeft direct actie ondernomen. De gedragsverwachtingen op het schoolplein zijn aangescherpt en opnieuw actief aan alle leerlingen aangeleerd. De conciërge is vrij geroosterd om tussen 12:00 en 13:00 actief toezicht te houden op het schoolplein en beloningskaartjes uit te delen voor gewenst gedrag. Gevolg hiervan was dat het aantal gedragsincidenten op het schoolplein tussen 12:00 en 13:00 in de maand maart was gehalveerd.

12


Het sturen op data vormt een kernonderdeel van PBS. Het maakt concreet waar, hoe laat en met wie het goed gaat in de school en waar extra aandacht op moet worden gevestigd. Door te sturen op data wordt PBS ook geborgd. De data geeft immers informatie over waar de focus moet liggen binnen de school.

Alle volwassenen in de school die betrokken zijn bij de leerlingen nemen deel aan de incidentenregistratie. Op die manier krijgt de school een volledig overzicht van het aantal en type incidenten dat plaatsvindt. Dus als de leerkracht van groep 2 een leerling uit groep 6 ziet vechten, grijpt zij in en vult na afloop een gedragsincidentenbriefje in voor de betreffende leerling. Zij noteert op een klein voorgedrukt briefje de naam van de leerling, de tijd, de plaats en het soort incident dat heeft plaatsgevonden. Het briefje gooit ze in een daarvoor bestemde brievenbus. Wanneer voor dezelfde leerling in korte tijd veel briefjes worden ingevuld door meerdere leraren, is dit een duidelijk teken dat deze leerling besproken moet worden in het PBS-team en wellicht extra ondersteuning nodig heeft. Er kan dan snel, preventief een ondersteuningsplan worden opgesteld.’

Noot: bij het vertellen over de dataregistratie kan er wat weerstand ontstaan. Probeer dit zoveel mogelijk weg te nemen door het doel te benadrukken en uit te leggen hoe het precies in zijn werk gaat. Hoe zien de bonnenboekjes eruit, wat noteer je daar, wie voert de gegevens in, maar vooral ook: wat is het belang van de registratie? Wat levert het de school op? Laat eventueel voorbeelden zien van grafieken met gedragsincidentenregistraties.

9. Borg het systeem


Borging van het systeem

‘Binnen PBS is veel aandacht voor borging van de methodiek. Iedereen heeft waarschijnlijk wel eens meegemaakt dat er een effectieve nieuwe manier van werken is ingevoerd, dat daar veel in is geïnvesteerd en dat er na twee jaar nog maar weinig van over is. Dit heeft dan meestal te maken met een gebrek aan borging. Binnen PBS wordt hier op verschillende manieren aandacht aan besteed. Te denken valt aan inwerkpakketten voor nieuwe medewerkers en checklists om jaarlijks na te gaan waar een school zich al sterk in heeft ontwikkeld en waar nog hiaten liggen. Het datasysteem draagt ook bij aan borging van de methodiek en er zal een systeem voor certificering en hercertificering komen. Dit kan een externe impuls bieden om PBS levend te houden binnen de school. ‘

Aanpak binnen de school

Schoolteams worden door de “PBS-coach”

Ondersteund bij het:

1. Formuleren en aanleren van duidelijke verwachtingen/regels aan álle kinderen

2. Versterken van vaardigheden van kinderen door aanmoediging – positieve bekrachtiging

3. Invoeren schoolbrede aanpak – integratie onderwijs, BSO en zorg


13


Aanpak binnen de school

‘Ten eerste gaat de school waarden vaststellen en verwachtingen expliciet maken. Dit betekent dat je als school gaat bedenken met elkaar welke waarden je belangrijk vindt. Vervolgens ga je nadenken over hoe je dat gaat aanleren en bekrachtigen (welk beloningssysteem). Daarna zal de aanpak schoolbreed worden ingevoerd, waarbij zorg, buitenschoolse opvang en onderwijs worden geïntegreerd. Dit alles uiteraard met hulp van de coach’.

Wie zit er in het gedragsteam?

Gedragsteam:

- Directie

- IB

- Leerkrachten (coördinatoren) vanuit onder-, midden, en bovenbouw

- evt. conciërge, BSO, peuterspeelzaal, SMW, ouders e.d


Wie zit er in het PBS-team

‘In het PBS-team zit de directie, de IB-er(s) en uit elke bouw een leerkracht. Dat kan de coördinator zijn maar dat hoeft niet. Verder mensen die ook gebruik maken van het gebouw of met de leerlingen te maken hebben, bijvoorbeeld een vertegenwoordiger van de peuterspeelzaal, de NSO en de conciërge. Daarnaast is het goed om iemand uit de zorg in het team te laten aansluiten (SMW), evenals een ouder’.

NB: Tegenwoordig ontstaan er steeds meer Brede Scholen waarbij naast de basisschool, bovengenoemde organisaties samen onder één dak gevestigd zijn. In het kader van dit samenwerkingsverband kan PBS wederom een belangrijke brug slaan tussen de verschillende partijen. Voor de leerlingen ontstaat er veel duidelijkheid en voorspelbaarheid doordat alle medewerkers op eenzelfde manier inspelen op het gedrag van de leerlingen.

De rol van het gedragsteam

Aanspreekpunt en ondersteuning voor collega’s

Regelmatige vergaderstructuur

Informeert over en betrekt team bij SchoolwidePBS

Houdt het databasesysteem bij (verwerkt gegevens van het Schoolwide PBS proces; registratie)

Bereidt de studiedagen van Schoolwide PBS voor met de coach


De rol van het PBS-team

‘Het PBS-team heeft belangrijke taken. Het PBS-team is het PBS aanspreekpunt voor collega’s en het PBS-team biedt ondersteuning waar nodig. Er wordt regelmatig vergaderd (eerst bijvoorbeeld eens per 3 weken en later 1x per maand). In eerste instantie zal de PBS coach voorzitten maar later wordt dat overgenomen door iemand uit het PBS-team. Het PBS-team zorgt ervoor dat de informatie wordt teruggekoppeld aan de rest van het team. Het PBS-team bereid samen met de coach de studiedagen voor en heeft tijdens die dagen een actieve rol, bijvoorbeeld bij het begeleiden van subgroepjes. Het PBS-team is ook verantwoordelijk voor het databasesysteem. De data is de basis voor het overleg. De gegevens worden geanalyseerd en benut om te bepalen welke punten op de agenda moeten komen. Indien er problemen zijn op een bepaalde locatie, kan bijvoorbeeld gekeken worden of de gedragsverwachtingen daar moeten worden aangescherpt en opnieuw moeten worden

14


aangeleerd. Als een bepaalde leerling opvalt door negatief gedrag, kan zijn of haar gedrag worden geanalyseerd (functie-analyse) en kan er een plan worden opgesteld om de leerling te ondersteunen’.

De rol van het schoolteam

Training van 4 dagdelen gedurende het eerste implementatiejaar

Deelname aan werkgroepjes


De rol van het schoolteam

‘In het schoolteam zitten alle medewerkers van de school die (formeel of informeel) in of om de school met de leerlingen te maken hebben. Hiertoe behoren naast leraren bijvoorbeeld ook de conciërge, de overblijfmoeders, etc.

In het eerste jaar krijgt het hele team een training van 4 dagdelen, waarin bepaalde onderdelen van PBS zullen worden uitgewerkt. Te denken valt aan het vaststellen van de basiswaarden van de school en het formuleren van gedragsverwachtingen voor de verschillende locaties. De PBS coach begeleidt de trainingsdagen en het PBS-proces en levert de ingrediënten en de werkvormen die het schoolteam nodig heeft om bepaalde keuzes te kunnen maken en concrete stappen te zetten in het implementatietraject. In de periode tussen de trainingsdagen gaat het schoolteam aan de slag met het uitwerken van bepaalde onderdelen, zodat het een methodiek wordt van de school, die door het schoolteam gedragen wordt’.

1e jaar

Formatie en rol van het gedragsteam

Training gedragsteam en schoolteam

Basiswaarden voor de hele school ontwikkelen (respect, veiligheid en verantwoordelijkheid)

Vanuit basiswaarden verwachtingen per situatie opstellen

Expliciet aanleren van verwachtingen (rollenspel)

Leren door aanmoediging, positieve bekrachtiging

Monitoring, registratie en sturen op data

Betrekken van ouders


Implementatie: 1e jaar

De coach licht verder toe welke onderdelen van PBS in het eerste jaar een plek krijgen.

Met Schoolwide PBS zijn de volgende effecten bereikt:

Verbetering van het kind-gedrag op school, in de klas en thuis;

Betere leerprestaties en vergroten van de effectieve leertijd;

Betere vroegsignalering en effectiever interveniëren bij kinderen met matig of (zeer) ernstig probleemgedrag;

Betere samenwerking van schoolteam met ouders en (jeugd)zorg


15


Effecten van PBS

‘In Amerika wordt al 15 jaar onderzoek gedaan naar verschillende elementen van PBS. Uit dit onderzoek zijn onder meer de volgende effecten naar voren gekomen. Het leerlinggedrag is verbeterd, niet alleen op school maar ook thuis. Er vindt betere vroegsignalering plaats, waardoor er ook sneller tot de benodigde actie kan worden overgegaan’.

Resultaten van Schoolwide PBS: de leerling

Afname probleemgedrag

(Horner, Sugai, Todd, & Lewis-Palmer, 2005)

Halvering aantal leerlingen dat slachtoffer wordt van verbaal geweld

Afname aantal keren dat leerlingen de klas uit worden gestuurd

(Barrett et al.; in press, Eber, 2006)


Resultaten van PBS op leerlingniveau (1)

‘Uit onderzoek blijkt dat probleemgedrag bij leerlingen afneemt. Het aantal leerlingen dat slachtoffer wordt van verbaal geweld is gehalveerd en het aantal keer dat een leerling de klas uit is gestuurd is verminderd’.

Resultaten van Schoolwide PBS: de leerling, vervolg

Toename gevoel van veiligheid

(Horner et al., 2009.)

Toename sociaal gedrag op school, in de klas en thuis

(Eber, 2006; Putnam, Horner, & Algozzine, 2006)

Betere schoolprestaties

(Eber, 2006; McIntosg, Chard, Boland & Horner, 2006)

Toename effectieve leertijd

(Bradshaw et al, in press)

Toename leesvaardigheid groep 4

(Horner et al., 2009)


Resultaten van PBS op leerlingniveau (2)

‘Leerlingen voelen zich veiliger en gedragen zich socialer, wat ook doorwerkt naar de thuissituatie. Ook neemt de effectieve leertijd toe en verbeteren de schoolprestaties. Door een afname in incidenten is er minder tijd nodig om ‘brandjes te blussen’. Dit komt de leertijd ten goede ( en de sfeer!)’.

Resultaten Schoolwide PBS: het schoolteam

• Betere vroegsignalering en effectiever interveniëren bij kinderen met matig of (zeer) ernstig probleemgedrag;

• Betere samenwerking van schoolteam met ouders en (jeugd)zorg;

• Reductie aantal disciplinaire maatregelen (zoals schorsing of verwijdering);

• Enthousiast schoolteam en grotere tevredenheid en betrokkenheid van ouders bij school.


16


Resultaten van PBS op schoolniveau

‘Op schoolteam-niveau zijn ook resultaten te zien. Door een betere vroegsignalering wordt ernstig probleemgedrag voorkomen. Er wordt niet gewacht tot de leerkracht met de handen in het haar zit en niet meer weet hoe het nu verder moet met een leerling. Door de incidentenregistratie is al snel bekend welke leerlingen extra aandacht nodig hebben. Dit hangt ook samen met punt 3.De lijnen met de zorg worden verder korter en er kan beter worden samengewerkt. Onder de leraren is grotere tevredenheid en minder ziekteverzuim. Leraren moeten nog net zo hard werken, en zijn dus nog net zo moe maar wel gelukkiger !’

Dit is een goed moment om te checken of er vragen zijn en een compliment te geven voor de aandacht. “Hartelijk dank voor jullie aandacht tot nu toe”.

NB: Indien de coach een parkeerflap gebruikt, wordt op dit moment bekeken of de genoteerde vragen reeds beantwoord zijn. Vragen die nog niet zijn beantwoord, worden afgehandeld. Hierna kan eventueel een pauze worden ingelast.

De Aandachts-emmer


Aandachts-emmer

De Aandachts-emmer

‘Uit onderzoek is gebleken dat ‘gewone’ leerlingen zich gezond ontwikkelen als zij voor elke correctie die zij ontvangen vier keer positieve aandacht krijgen. Dit kan een knipoog, een duim of een schouderklopje zijn of een verbaal complimentje. Doordat leerlingen weten dat er wordt gelet op wat zij goed doen, bouwen zij zelfvertrouwen op en kunnen zij een correctie beter aan. De verhouding 4:1 is voor alle leerlingen belangrijk. Natuurlijk bestaan er ook verschillen tussen leerlingen.

Alle leerlingen hebben als het ware een aandachtsemmertje in hun buik. Bij de een is deze klein en snel gevuld en bij sommigen is die groot. Leerlingen met een grote aandachtsemmer hebben misschien wel om de 5 minuten een complimentje nodig en hebben dus veel bevestiging nodig. Die aandacht is als het ware een basisbehoefte, net als eten en drinken. De leerling wil even ‘gezien’ worden. Vaak is een opmerking als ‘ik zie dat je rustig op je stoel zit’ al voldoende om de emmer te vullen. Als emmertjes niet op tijd worden gevuld gaan leerlingen op zoek naar negatieve manieren om aandacht te krijgen. De emmer willen we natuurlijk het liefst niet vullen met negatieve aandacht maar met positieve. Dat is goed voor het zelfvertrouwen van de leerling en het bevordert dat de leerling goed kan meedraaien in de klas en op school’.

17


Een preventief positief contact

De focus op gewenst gedrag

Positieve aandacht voor ALLE leerlingen

Manieren: “Het viel me op….”

“Ik zag dat je…..”


Een preventief positief contact

‘Bij PBS ligt de focus op gewenst gedrag. Daar gaat veel aandacht naar uit. Het is daarbij natuurlijk de uitdaging om alle leerlingen voldoende complimentjes te geven en in het zonnetje te zetten en niet alleen de drukke, aanwezig leerlingen. Mogelijke manieren om een complimentje te geven zijn: “Het viel me op dat…”en “Ik zag dat je…”. Het gaat leerlingen vooral om de aandacht die ze krijgen.’

De coach vraagt aan het team wat zij belangrijke kenmerken vinden van een krachtig compliment. Eventueel noteert hij deze op een flap.

Positieve Feedback

relevant & oprecht

direct na het gewenste gedrag

onvoorwaardelijk

4:1


Positieve Feedback

‘Een compliment moet echt zijn, relevant, gemeend en oprecht. Een compliment geef je direct na het gewenste gedrag, zodat een leerling, ouder of collega het kan koppelen. Het moet onvoorwaardelijk zijn (dus niet: wat fijn dat je vandaag eindelijk wel op tijd was). Ook hier geldt de 4 staat tot 1 regel.’

Actie

Emmertjes vullen


Actie: emmertjes vullen

Oefening complimentkaartjes. We gaan emmertjes vullen. Jullie krijgen nu allemaal een kaartje met de naam van een collega. Het is de bedoeling dat jullie een compliment geven (gebaseerd op de punten die we net noemden). Als je klaar bent mag je het kaartje aan je collega geven.

18


Als knelpunt kan hier naar voren komen dat leraren het moeilijk vinden om complimenten te geven. Ze denken dat het niet bij ze past en denken dat het ‘nep’ overkomt. De coach kan hierover aangeven;

‘Dat is een goed punt. Hoe behoud je je eigenheid? De een vindt het makkelijker om complimenten te geven dan de ander. Het kan dus een kwestie van wennen zijn en zoeken naar een manier die bij je past. Het is daarbij belangrijk om op te merken dat je in je eigen klas veel ruimte hebt om de regel 4:1 zelf vorm te geven. Je kiest een beloningsvorm die goed bij jou en je klas aansluit en blijft daarin autonoom.

Gedragsverwachtingen

Kort

Bondig

In termen van gewenst gedrag


Gedragsverwachtingen

‘Effectieve gedragsverwachtingen hebben de volgende kenmerken. Ze zijn kort en bondig en in termen van waarneembaar gedrag geformuleerd. Bijvoorbeeld: ‘als leerlingen rustig door de gang lopen en hun handen en voeten bij zichzelf houden, dan is dat veilig en respectvol gedrag. ‘

En zo moet het dus niet!

De coach licht de dia toe.

Oefening gedragsverwachtingen

Plek: schoolplein (10 minuten)

Bedenk met je groepje 3 verwachtingen (gedragsregels) die van belang zijn op het schoolplein


Gedragsverwachtingen: een voorbeeld

De coach licht een dia toe.

Oefening gedragsverwachtingen

19


‘Jullie gaan in groepjes van 3 met elkaar nadenken over gedragsverwachtingen die van belang zijn op het schoolplein. Probeer je daarbij te houden aan de kenmerken van effectieve gedragsverwachtingen.’

De coach loopt tijdens de oefening rond en begeleidt de groepjes. Bij de nabespreking licht de coach enkele positieve voorbeelden uit de groep toe. Hij sluit af met:

‘ Iedere school kent regels. Jullie zijn daarmee al een eind op weg bij het formuleren van gedragsverwachtingen. Toch kan het een hele uitdaging en puzzel zijn om tot het hele plaatje van gezamenlijk gedragen gedragsverwachtingen te komen. Het kan ook zijn dat zich per bouw verschillen voordoen. Jullie hoeven daarbij niet het wiel uit te vinden maar kunnen ook voorbeelden gebruiken van andere scholen. Let er wel op dat de gedragsverwachtingen die jullie opstellen passen binnen jullie school. ‘

Tot zover: Vragen?


Tot zover: Vragen?

Actie: Vragen/sterke kanten

Als alle vragen zijn beantwoord deelt de coach kaartjes uit waarop het schoolteam een kracht van PBS kan invullen en iets waar nog twijfel bestaat. De coach geeft aan:

‘Ga even bij jezelf na wat je aanspreekt en waar je nog vragen over hebt of meer over zou willen weten.’

Nadat de deelnemers even de tijd hebben gekregen om het kaartje in te vullen geeft de coach aan:

‘Naar aanleiding van deze presentatie hebben jullie hopelijk een goed beeld gekregen van wat PBS inhoudt en wat de toegevoegde waarde voor jullie school zou kunnen zijn. Op basis van deze presentatie wordt jullie dadelijk gevraagd een oordeel uit te spreken over de implementatie van SWPBS bij jullie op school. Het kan zijn dat je hier al een goed idee over hebt , maar mogelijk twijfel je hier nog aan en heb je een vraag opgeschreven die je graag eerst nog beantwoord zou willen hebben. Is er iemand die graag nog een vraag beantwoord zou willen hebben?’

Na het beantwoorden van de vragen geeft de coach het woord aan de directie. De directeur vraagt de leraren (en andere medewerkers) om met het hoofd op tafel te gaan liggen en / of hun ogen te sluiten en met hun duim aan te geven hoe ze over PBS denken. Duim omhoog betekent: ik ben positief. Duim in het midden betekent: ik twijfel. Duim omlaag betekent: ik zie PBS niet zitten. De directeur gaat met behulp van deze oefening na in hoeverre er draagvlak is voor de methodiek. De uitkomst van deze oefening kan teruggekoppeld worden naar het team.

20


Afsluiting

Hartelijk dank voor jullie aandacht!


Afsluiting

De coach bedankt de deelnemers voor hun aandacht en deel de geplastificeerde kaartjes met informatie uit. De directie sluit het geheel af.

Voorlichting over Schoolwide PBS voor het schoolteam: een …op+de+ppt+presentatie... · De coach...

Documents

Transcript of Voorlichting over Schoolwide PBS voor het schoolteam: een …op+de+ppt+presentatie... · De coach...