afd. Midden-Holland

Kerstmis 2015

Het apocriefe proto-evangelie

van Jacobus

Hans van der Heyden

Kerstverhaal in de officiële (canonieke) evangeliën

• Kerstverhaal zoals wij dat kennen is afkomstig van Lukas en veel beknopter van Mattheus

• Johannes en Marcus noemen het niet

• Kerstverhaal van Lukas: 1:5 - 2:40 Hierin wordt over een zestal gebeurtenissen verhaald:

• aankondiging van de geboorte van Johannes [ 1:5-25]• aankondiging van de geboorte van Jezus [ 1:26-38]• Maria en Elisabeth [ 1:39-56]• de geboorte van Johannes [ 1:57-80]• de geboorte van Jezus [ 2:1-21]• toewijding van Jezus in de tempel [ 2:22-40]

Over de jeugd van Maria wordt in de canonieke evangeliën niets verteld.

Maar in het apocriefe proto-evangelie van Jacobus wèl en er zijn opmerkelijkeovereenkomsten met het Kerstverhaal

Kerstverhaal van Lukas: 1:5 - 2:40

Hierin wordt over een zestal gebeurtenissen verhaald:

• aankondiging van de geboorte van Johannes [ 1:5-25]• aankondiging van de geboorte van Jezus [ 1:26-38]• Maria en Elisabeth [ 1:39-56]• de geboorte van Johannes [ 1:57-80]• de geboorte van Jezus [ 2:1-21]• toewijding van Jezus in de tempel [ 2:22-40]

• Elisabeth, een nicht van Maria, en Zacharias zijn kinderloos gebleven en reeds op leeftijd. De engel Gabriël bracht hen het nieuws dat Elisabeth zwanger zou raken.

• Dezelfde Gabriël brengt Maria 6 maanden later ook een boodschap: ook zij zal zwanger raken.

26In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, 27naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette……31Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren Maria vroeg aan de engel: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog nooit gemeenschap met een man gehad.’ 35De engel antwoordde: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God. 36Luister, ook je familielid Elisabeth is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, 37want voor God is niets onmogelijk.

Hoe zat dat nu met Maria en Jozef? Hoe zat dat nu met de maagdelijkheid en toch baren van een zoon?

Het proto-evangelie van Jacobus geeft hier een ‘wat vooraf ging’ aan het erkende evangelie.

Het proto-evangelie van Jacobus

• De ouders van Maria, Anna en Joachim, kunnen geen kinderen krijgen.

• Kinderloosheid werd in de Joodse gemeenschap gezien als straf van God.

• Toen Joachim geweigerd werd in de Tempel te offeren wegens zijn kinderloosheid, trok hij zich vertwijfeld terug in de woestijn en bad wanhopig tot God.

• Anna waant zich behalve kinderloos nu ook nog weduwe en bidt wanhopig tot God.

• hun wens wordt vervuld een Engel verschijnt aan beiden en zij wordt zwanger.

• Maria wordt aan God toegewezen door haar ouders en als ze 3 is naar de Tempel gebracht.

• Van haar 3e tot 12e jaar wordt Maria als Tempelmaagd door de priesters opgevoed.

• Toen zij twaalf jaar was geworden beraadslaagden de priesters en zeiden: “Zie, Maria is twaalf jaar geworden in de tempel van de Heer. Wat moeten wij nu met haar doen om te voorkomen dat zij het heiligdom van de Heer verontreinigt?”

• Een engel kwam aan en zei: “ Ga naar buiten en roep de weduwnaars van het volk bijeen en laat ze elk een staf meenemen, en aan wie de Heer een teken zal geven, diens vrouw zal zij zijn”

• Ook Jozef werd geroepen. Uit zijn staf kwam een duif God had hem uitgekozen: “U bent er door het lot toe aangewezen om de maagd van de Heer o nder uw hoede te nemen.” Maar Jozef maakte bezwaar en zei: “Ik heb al zonen en ik ben oud en zij is jong. Ik vrees dat de kinderen van Israël mij uit zullen lachen.”

• Onder druk van de priesters gaat Jozef akkoord, maar gaat enkele maanden weg om huizen te bouwen.

Het proto-evangelie van Jacobus (2)

• in tussentijd wordt Maria als Tempelmaagd ingezet om te werken aan het voorhangsel in de Tempel

• ook krijgt zij bezoek van de engel Gabriël. “Vrees niet, Maria, want gij hebt genade gevonden voor de Almachtige en gij zult uit zijn woord zwanger worden.” “Zal ik dan zwanger worden van de Heer, de levende God, en zal ik dan baren zoals alle vrouwen baren?” Maar de engel van de Heer zei: “Zo niet, Maria, want kracht van de Heer zal u overschaduwen” .

• in haar 6e maand, Maria is dan 16 jaar oud, komt Jozef thuis. Jozef zit met 3 problemen: - hij heeft de Tempelmaagd niet goed beschermd ondanks zijn belofte aan de priesters - hij voelt zich bedrogen - de priesters geloven hem en Maria niet

• de priesters eisen hun Tempelmaagd terug, maar Jozef wil Maria behouden.

• de priesters onderwerpen Jozef en Maria aan de test met ‘het bittere water’ om hier ‘de zonde mee aan te tonen’.

• Jozef en Maria doorstaan de proef met glans , En de priester zei: “Nu de Heer God uw zonde niet aan het licht gebracht heeft wil ook ik u niet veroordelen.” En hij liet hen gaan. En Jozef nam Maria tot zich en keerde naar zijn huis terug, terwijl hij vol vreugde de God van Israël verheerlijkte.

• Op weg naar Bethlehem ‘nam Jozef ook zijn zonen mee’. Toen Maria hevige weeën kreeg liet hij hen bij haar achter en ging een vroedvouw halen.

• Jozef: Het is Maria, die in de tempel van de Heer is opgevoed en die ik door het lot tot vrouw heb gekregen. En toch is zij mijn vrouw niet, maar zij is zwanger uit de Heilige Geest.” Daarop zei de vroedvrouw tot hem: “Is dat waar?” En Jozef zei: “ Kom en zie.”

Het proto-evangelie van Jacobus (3)

• De vroedvrouw zag dat zij maagd was en gebaard had en gaat vol ontzetting weer weg en komt Salomé (…) tegen die er niets van gelooft en dit wil controleren:

En Salomé bracht haar vinger in haar naar binnen en zij slaakte een kreet en riep: “Wee over mijn slechtheid en mijn o ngeloof, want ik heb de levende God verzocht. Zie, mijn hand wordt door vuur verteerd en valt af.”

• Nadat Salomé het Kind had aangeraakt was haar hand weer genezen.

• Hierna de Kindermoord door Herodes, Wijzen uit het Oosten.

• Elisabeth en Johannes ontsnappen aan Herodes, maar Zacharias wordt gepakt en weigert te vertellen waar zij heen zijn en wordt vermoord.

Het proto-evangelie van Jacobus

• wrs opgetekend eind 2e eeuw na Chr.

• erg populair onder Christenen van de eerste eeuwen

• meerdere versies, uiteindelijk als apocrief beoordeeld

• in het Westen pas in de 16e eeuw bekend geraakt en daarna veel kunstenaars later geïnspireerd

• werd het ‘proto-evangelie’ , het ‘vóór-evangelie’ genoemd

• de schrijver noemt zich Jacobus en suggereert dat hij ten tijde van de beschreven gebeurtenissen wel heel dicht op het verhaalde aanwezig was.

• Verder lezen: Rondom Kerstmis Iconografie en symboliek in de beeldende kunst rondom de geboorte van Christus Paul Bröker ISSN 0169-5614 ISBN 90-71840-28-X

Joachim wordt uit de Tempel geweerd wegens zijn kinderloosheid

Dominico Ghirlando, 1486

De Engel verschijnt aan Anna

Giotto, 1304

Ontmoeting bij de Gouden Poort

Geboorte van Maria

Maria’s presentatie aan de Tempel

De weduwnaar Jozef wordt aangewezen als hoeder van Maria, een Tempelmaagd

De bloeiende staf van Jozef

Proef met het bittere water

Aankondiging van de geboorte van Jezus 

[ Lukas 1:26-38]26In de zesde maand zond God de engel Gabriël naar de stad Nazaret in Galilea, 27naar een meisje dat was uitgehuwelijkt aan een man die Jozef heette, een afstammeling van David. Het meisje heette Maria.28Gabriël ging haar huis binnen en zei: ‘Gegroet Maria, je bent begenadigd, de Heer is met je.’ 29Ze schrok hevig bij het horen van zijn woorden en vroeg zich af wat die begroeting te betekenen had. 30Maar de engel zei tegen haar: ‘Wees niet bang, Maria, God heeft je zijn gunst geschonken.31Luister, je zult zwanger worden en een zoon baren, en je moet hem Jezus noemen. 32Hij zal een groot man worden en Zoon van de Allerhoogste worden genoemd, en God, de Heer, zal hem de troon van zijn vader David geven. 33Tot in eeuwigheid zal hij koning zijn over het volk van Jakob, en aan zijn koningschap zal geen einde komen.’34Maria vroeg aan de engel: ‘Hoe zal dat gebeuren? Ik heb immers nog nooit gemeenschap met een man gehad.’ 35De engel antwoordde: ‘De heilige Geest zal over je komen en de kracht van de Allerhoogste zal je als een schaduw bedekken. Daarom zal het kind dat geboren wordt, heilig worden genoemd en Zoon van God. 36Luister, ook je familielidElisabet is zwanger van een zoon, ondanks haar hoge leeftijd. Ze is nu, ook al hield men haar voor onvruchtbaar, in de zesde maand van haar zwangerschap, 37want voor God is niets onmogelijk.’ 38Maria zei: ‘De Heer wil ik dienen: laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd.’ Daarna liet de engel haar weer alleen.