Geriatrik bakım ve palyatif bakım ihtiyacı

Dr. Volkan ATMIŞ

Palyatif bakım

• Dünya sağlık örgütüYaşamı tehdit eden hastalıklarla ilişkili

problemerle karşılaşan hastaların ve hasta yakınlarının

Ağrı, fiziksel, psikososyal ve ruhsal sorunlarınıErken tanıma ve etkili değerlendirmeler

yaparak önlenmesi veya giderilmesi yolları ile Yaşam kalitesini arttıran, bir yaklaşımdır

• Ağrı ve rahatsızlık veren diğer semptomlarda azalmayı sağlar

• Yaşamı destekler ve ölümü normal kabul eder• Ölümü hızlandırmayı veya ertelemeyi amaçlamaz• Hasta bakımının psikolojik ve manevi yönlerini entegre

eder• Hastalara ölüme kadar olabildiğince aktif kalabilecekleri

bir destek sistemi sunar• Hasta ailesine hastalarının hastalığı ve kaybının

üstesinden gelmeye yardımcı bir destek sistemi sunar

• Hasta ve hasta yakınlarının ihtiyaçlarını belirlemek için ekip halinde çalışır; gerekirse hasta kaybı durumunda desteği de kapsar

• Yaşam kalitesini arttırır ve hastalık seyrini olumlu etkileyebilir

• Hastalığın erken döneminde, kemoterapi veya radyoterapi gibi yaşamı uzatıcı tedavilerle beraber uygulanabilir ve sıkıntılı klinik komplikasyonların daha iyi anlaşılması ve yönetimi için gerekli değerlendirmeleri içerir

Bakanlığımız

• Önce kendi yaşadığı yerde bakım hizmeti• Kür şansı olan veya olmayan• Sadece hastaları değil yakınlarını da kapsayan• Teşhis ile başlayıp ölümden sonra da devam

eden• Akut subakut kronik• Fiziksel, manevi (dini-psikososyal)/maddi

• Hospis değildir• Yaşam sonu desteği değildir

Yaşam uzatıcı tedavi

Palyatif bakım

Hospice

Ölüm

Kimlere palyatif bakım?

• Hayatı tehdit eden veya yaşam süresini kısıtlayıcı hastalığı olanlarda:

Sürpriz sorusu: hasta 12 ay içinde ölürse şaşırmayacaksanız

Sık hastane başvurusuBaşvuruya sebep olan fizik veya psikolojik semptomKomplike bakım ihtiyacıFonksiyon kaybı, beslenme yetersizliği veya

istemsiz kilo kaybı

Huzurevi veya yaşlı bakım merkezinden başvuru

Yaşlı hasta, kognitif bozukluk, akut kalça kırığıMetastatik veya lokal ileri kanserEvde kronik oksijen ihtiyacıHastane dışı kardiyak arrestHospis programına alınmaİleri bakım planlamasının yapılmamış olması

Palyatif bakım türleri

• Hospis bakımı• Palyatif bakım programları• Ayakta tedavi palyatif bakım programları• Toplum palyatıf bakım programları

Palyatif bakım nelerden oluşur

• Fiziksel semptom değerlendirilmesi• Psikolojik, psikiyatrik ve kognitif semptom

değerlendirilmesi• Sosyal/ekonomik değerlendirme• Manevi değerlendirme• Hastalık ve hastalık prognoz ve tedavi

opsiyonlarının anlaşılması• Bakım koordinasyonu ve devamlılığı

Semptom değerlendirilmesi• Ağrı• İştah kaybı• İnkontinans• Solunum sıkıntısı• Ülser, ağız kuruluğu• Günlük yaşam aktivitesi• Zayıflık veya yorgunluk • Ağız kuruluğu• Disfaji, bulantı,kusma• Kabızlık, ishal• Kollarda bacaklarda şişlik

• Uykusuzluk/uyku hali• Endişe, sinirlilik, korku• Üzüntü, çaresizlik• Kafa karışıklığı• Anlaşılmama ve hastalık

kontrolünü kaybetme• Hazır hissetmeme• Aile, arkadaş ve sağlık

kurumundan beklenti artışı• Tanrı tarafından

cezalandırılmış hissetme

• Hastanın ve yakınlarının semptom algılarının farklı olması• Hastaların semptomları olduğundan az söylemesi veya

hiç söylememesi• Çoğu semptom multifaktöriyel olabilir• Sağlık sistemine güven kaybı• Kültürel faktörler• Dil• İletişim güçlüğü• Sağlıkçıların semptom sıklığının farkında olmaması

Sosyal/ekonomik değerlendirme

• Hastanın ailesi ve bakıcısının değerlendirilmesi• Finansal durum ve toplum baskısının

değerlendirilmesi• Aileden beklenti ve aile için isteklerin

değerlendirilmesi• Evde ne tip ihtiyaçların olduğunun

belirlenmesi (yemek, alışveriş, ulaşım)

Manevi/ruhsal değerlendirme

• Hastanın kişisel değerleri, ilişkileri, yaşam ve ölüme verdiği anlam değerlendirilmeli

• Dini inançlar değerlendirilmeli• Hastaya verilecek olan tedavilerin hastanın

inançlarıyla örtüşüp örtüşmediği değerlendirilmeli

• Sürekli ulaşabileceği kişiler olmalı

Hastalık, prognoz ve tedavi opsiyonlarının anlaşılması

• Otonomiye saygı ve aydınlatılmış onamın temelidir

• Hasta kapasitesi ve yeterliliğiAnlamaTercihin ifade edilebilmesiDeğerlendirmeMuhakeme

Bakım koordinasyonu ve devamlılığı

• Sağlık merkezi veya ekibin değişmesi tıbbı hata olasılığını arttırır, tedavinin bölünmesine veya tekrarlanmasına sebep olabilir. Travma, konfüzyon ve istenmeyen tedavilerinin önlenmesi için bilgilendirme

Hasta ve yakınlarının mevcut durumu ve prognozu anladıklarından emin olma

Mevcut semptomların ve bunlara yönelik tedavi planlarının tekrar üstünden geçme

Takip planının ve taburculuk sonrası lüzumu halinde nasıl iletişim kurulacağının anlatılması

Geriatrik bakım• Kısa dönem hedefler: Semptom kontrolü Bölümler arası koordinasyon Kişisel güvenlik Yaşam koşularının değerlendirilmesi• Orta dönem hedefler: (1-5 yıl) Koruyucu hekimlik Hastalık kontrolü Psikolojik değerlendirme İşbirlikçi yaklaşım• Uzun dönem hedefler Kötüleşme durumunda yapılacakların belirlenmesi

Palyatif bakım gerekli mi?

• Erken dönemde başlandığında hasta kliniğini düzeltir, yaşam süresi ve yaşam kalitesini arttırır

• ABD, Kanada, İngiltere, İrlanda, Avustralya ve Yeni Zelanda

• Hasta semptomlarında düzelme• Hospitalizasyonda azalma ve hastanın evinde

yeterli ve güveni bakımının sağlanması• Hasta ve aile tatmininde artış

• Uzamış yas ve postravmatik stres bozukluğunda azalma

• Gereksiz hospitalizasyon, girişim ve hastane masrafında azalma, yoğun bakım ve acil servis başvuru sayısı ve yatış süresinde azalma

• Yaşam kalitesinde artma ve yaşam süresinde uzama

Başvuruya engel nedir?

• Hasta ve yakınlarının palyatif bakım merkezleri varlığından haberdar olmaması

• Klinisyenlerin palyatif bakımı yaşam sonu destek ile eş değer sanması

• Palyatif bakıma başvurulduğunda hastanın tıbbı tedavisinin sonlandırılacağının düşünülmesi

• Yetersiz hasta kaynakları• Masrafların karşılanamaması• Yetersiz servis ve doktor

Etik konular

• Otonomiye saygı• Fayda sağlamak• Zarar vermemek• Adalet• Gerilimi azaltmaya çalışmak, ailenin bakış açısını

anlamak, esnek olmak, empati yapmak, hastanın ne isteyeceğini konuşmak, kendi görüşlerinizi sunmak, aile ve hastanın ne kadar bilmek istediğini öğrenmek

Geriatrik palyatif bakım

• Kronik hastalığı olan yaşlılarda semptom sıklığı• Semptom tedavisi ve sonuçları• Psikolojik ve manevi iyilik hali• Yaşam kalitesi ve bakıcı yükü• Hizmet sunumu• Geriatrik palyatif bakım

Geriatrik palyatif bakım ihtiyacı

• Tipik hasta 55 yaşında iki çocuk annesi olan over kanserli hasta

• 84 yaşında, dul, ileri kalp yetmezliği, diabetes mellitus, osteoartrit, minimal kognitif bozukluk ve kırılganlık

• Primer hastalığın tedavisi• Kronik medikal durum ve komorbiditelerin

kontrol altına alınması• Geriatrik sendromların düzenlenmesi• Fiziksel ve psikolojik durumunun

değerlendirilmesi• Bakım hedefleri ve tedavi planlarının

ayarlanması

Ek olarak

• Bakıcının ihtiyaçları farklı• Bakıcı sıklıkla kendi ailesi, iş sorumlulukları ve

medikal sorunları olan insanlar• Palyatif bakım süresi belli değil• Birçok branş ve hastane arası transfer• Hayatın son ayları

Geriatrik palyatif bakım kısıtlılıkları

• Semptom sıklığı• Semptom tedavilerinin sonlanımı sonuçları• Semptom tedavisinin kanıta dayalı sonuçları• Psikolojik/manevi/yaşam kalitesi• Hastaya hizmet götürülmesi• Geriatrik palyasyon için yetersiz skala• Palyatif bakımla ilgilenen yetersiz doktor