VOETPAD Stories vir Afrika

Voetpad - assesseringsbladsye

ANTWOORDE • Inleiding vir antwoorde • 'n Gelyke kans • Lulekwa se groot besluit • Tant Nelie se ganse • Die teksture van musiek • Juffrou Godelief en die • spinnekoppe • Nelspoort: Ons lief en leed • Klein klippie ver gooi • Ek gaan 'n boek skryf • Slak op die stoep • 'n Beter lewe vir Mams • Om myself te wees • Tyd van die onkruid/boom • Hy's my broer • 'n Boer maak 'n plan • Sterre • Die luiperd • Die vasberade kuiergas • Van Duiwel Pontius na

Dominee Pilatus • Koendaai van die

Kamiesberge • Om ' tweede keer te kyk

VOETPAD Stories vir Afrika

deur Elsabe Steenberg en Elise van Wyk

Vir die onderwyser

Antwoorde, voorstelle, besprekings en assesseringsvorms om te gebruik by

korter vrae, aktiwiteite en opstelvrae

Inleiding

• By sommige van die vrae is daar meer as een regte antwoord, selfs in die

geval van Waar / Vals vrae. U sal hierdie verskynsel raaksien wanneer u die

voorgestelde antwoorde bestudeer.

• Die lengte en kompleksiteit van die antwoorde behoort vir u ’n goeie

aanduiding te wees van hoeveel punte u aan ’n bepaalde antwoord gaan

toeken.

• Onthou: Dit is baie belangrik, veral by die eerste en tweede addisionele

taalspreker van Afrikaans, dat die leerder erkenning moet kry vir ’n

antwoord wat begrip toon, al is die taalgebruik, grammatika en spelling

nie korrek nie.

• Die kategorieë wat volg:

Antwoorde vir: Moontlike vrae vir bespreking - onthou dat alle

leerders se antwoorde vanselfsprekend nie presies eenders hoef te

wees nie.

Bespreking van: Aktiwiteite - met voorstelle vir assessering.

Ten slotte - addisionele voorstelle wat verband hou met ’n tema wat

voortspruit uit die voorafgaande gedeeltes.

’n Lys van assesseringsblaaie. Daar word in die loop van die

bespreking van vrae en aktiwiteite na hierdie vorms verwys. Gebruik

volgens u diskresie.

Modelantwoorde word verskaf vir die lang vrae op bl. 170 tot bl.

174. Hierdie antwoorde is seer sekerlik nie die enigste of selfs die

beste antwoorde nie. Dit is standaard-antwoorde wat redelik

breedvoerig die inligting uiteensit en wat ’n goeie punt behoort te

behaal indien daar assessering gedoen word.

Dit is egter belangrik om krediet te gee vir antwoorde wat dalk ’n ander interessante

invalshoek, buitengewone insig en oorspronklike argumente aanbied.

By vrae waar enige een van twee antwoorde aanvaarbaar is, word riglyne gegee.

Waar die opstellengte antwoorde sterk steun op die korter antwoorde vir die

afdeling: Moontlike vrae vir bespreking word wel aangedui hoe sodanige antwoorde

betrek kan word.

Dit sal waardevol wees as leerders eers die verklarende aantekeninge vanaf bl.175

tot bl.184 deeglik deurlees voordat hulle die lang vrae beantwoord.

Ten slotte is dit van groot belang om te alle tye die leerder te beloon wat self dink en

moeite doen met ’n antwoord. Blote memorisering van ’n bestaande antwoord wat

dan woordeliks herhaal word, het min didaktiese waarde.

n Gelyke kans Jeanne Goosen Antwoorde vir vrae op bl. 7

1. Om by die Hyperama te wees, help die verteller om haar leë oggendure te vul. Sy hou daarvan dat ’n mens ALLES by hierdie winkel kan koop.

2. Almal het ’n gelyke kans gekry om by die winskope uit te kom. Die agtergrondmusiek en die lugreëling het bygedra tot ’n positiewe atmosfeer.

3. ’n Dief het probeer om ’n vrou se handsak uit haar trollie te steel, toe gooi sy hom met ’n bottel olie. Dié episode het die vrede versteur en die mense ontstel.

4. Die mense gee dikwels vir mekaar raad oor wat hulle moet koop. Hulle vra ook raad by ander mense wat inkopies doen.

5. Hierdie vraag het twee korrekte antwoorde: • Waar. Sy vul by die Hyperama haar leë, eensame oggendure. Die

Hyperama het vir haar ’n wêreldjie geword waarin sy maklik met ander kommunikeer.

• Vals. Die verteller gesels met ’n heerlike humorsin oor die opwinding en medemenslikheid in die winkel. Sy is nie werklik eensaam nie, maar sy spot op ’n gemoedelike wyse met almal wat die lekker gees in die winkel geniet.

6. Dit lyk vir haar asof die positiewe gesindheid tussen die mense in die vrolike en veilige werêld van die Hyperama anders is as dié van die onvriendelike, eensame wêreld daar buite. In die buitewêreld voel jy nooit so tuis nie.

Bespreking van aktiwiteit op bl. 7 In die supermark

• Voordat die leerders die vraag aanpak, kan die onderwyser hulle ’n bietjie uitvra oor kompetisies in die algemeen.

• Nadat die leerders hulle voorkeurlyste opgestel en met mekaar bespreek het, kan die onderwyser navraag doen oor die mees gewilde items wat gekies is en die toptien op die bord neerskryf.

• Moedig die leerders aan om oor die positiewe en negatiewe aspekte van materialisme te gesels. Waarom wil mense so graag mooi en duur goed besit?

Ten slotte Baie leerders geniet dit om in winkelsentrums rond te loop. U kan hulle vra om ’n

kort, grappige skets oor hulle winkelervarings te skryf - in dieselfde ligte trant as die

verteller in ’n Gelyke kans. Doen portuurassessering van die geskrewe stukke met

behulp van Assesseringsblad 1

Lulekwa se groot besluit Elise van Wyk Antwoorde vir vrae op bl. 15

1. Daar is ’n verskeidenheid van korrekte antwoorde. U besluit of die leerder se sin aandui dat hy/sy die betekenis van die woord verstaan. Hier volg ’n paar moontlikhede:

• ’n skoolvak: Die skoolvak waarin ek die beste presteer is Tik. Of: Ek het besluit om Tik op skool te neem sodat ek eendag ’n rekenaar doeltreffend kan gebruik.

• tyd: Die staanhorlosie in die gang tik die minute af. Of: My wekker het ophou tik.

• ’n geluid: Iemand tik saggies teen my kamerruit. Of: Sy tik-tik met haar lang naels op die tafelblad.

• dwelmmiddels: Dit is gevaarlik om tik te gebruik, want jy kan daaraan verslaaf raak. Of: Lulekwa het die innerlike krag gehad om op te hou om die dwelmmiddel tik te gebruik.

2. Enige vier van die volgende is korrek: • Sy het gehoor haar niggie is MIV-positief. • Sy het vir die derde keer Wiskunde gedruip. • Die geweld (“crime”) in die land pla haar. • Eensaamheid laat haar ongelukkig voel. • Die gedagte aan die dood maak haar bekommerd. • Meneer Makhuala sê vir haar sy gaan nie matriek slaag nie. • Die vreeslike goed wat met mense gebeur, ontstel haar. • Dit is vir haar baie moeilik om nee te sê as haar maats haar uitdaag

om tik te gebruik. 3. Lulekwa het die eerste prys gewen in ’n kompetisie vir meisies wat die meeste

soos Brenda Fassie lyk. Haar prys was ’n kaartjie na Brenda se konsert. By die konsert het Lulekwa vir Brenda haar handtekening gevra.

4. Enige drie van die volgende antwoorde: • Die hele land se mense het vir haar gebid. • Daar was ’n foto van haar en President Mbeki in die koerant. • Die nuus van haar siekte was op televisie. • Oud-president Nelson Mandela het haar by die hospitaal gaan besoek.

5. Hierdie antwoord het twee afdelings: ● Sy was so hartseer oor Brenda se dood dat sy die dag van Brenda se

begrafnis die eerste keer tik gebruik het. ● Haar oë het begin traan en sy het gehoes. Toe begin sy lag en snaakse

goed sê. Daarna het sy vir ’n rukkie beter gevoel. Daardie aand het sy ’n nagmerrie gekry. Sy het met die loop van tyd haar netbaloefening en skoolwerk begin afskeep. Later het dit gevoel of niks meer saak maak nie.

Lulekwa se groot besluit Bladsy 2 Elise van Wyk

6. Die korrekte volgorde vir Kolom B is: • Ek is baie gelukkig. • Ek kry baie, baie swaar. • Eendag gaan dit goed en die ander dag sleg. • Ek is ’n komplekse mens met baie nonsens. • Ek is ’n sterk mens. • Ek moet tussen twee belangrike sake kies. • Ek is bereid om nuwe idees te oorweeg. • Dit voel of ek in groot gevaar is.

7. ’n Rehab-sentrum is ’n plek waar mense gehelp en gerehabiliteer word om ’n middel te laat staan waaraan hulle verslaaf geraak het, soos dwelmmiddels of drank. Die laaste gedeelte van die vraag bied geleentheid tot bespreking. Die leerders kan ook gesels oor die voor- en nadele van sulke sentrums.

8. Net soos ’n tydbom groot skade kan aanrig wanneer dit ontplof, is die gebruik van tik iets wat ’n mens se lewe die een of ander tyd gaan verwoes. Jy weet net nie presies wanneer dit gaan gebeur nie.

9. Sy word gekies om aan die netbalproewe deel te neem. As sy goed genoeg op die baan vertoon, kan sy gekies word vir die junior netbalspan wat in Taiwan gaan speel.

10. Die glasbal is die simbool van Brenda se lewe - broos en kosbaar. Dit laat Lulekwa dink aan haar eie lewe. Dit is haar verantwoordelikheid om haar lewe te beskerm. As sy aanhou met dwelmmisbruik, loop sy die gevaar om haar lewe te vernietig. Mense sê Brenda Fassie het haar eie lewe verwoes met dwelmmiddels. Haar verskyning in die droom is soos ’n waarskuwing.

11. “Daar was dae wat dit soos hel gevoel het.” 12. Sy is gekies vir die Suid-Afrika skolespan wat in Taiwan gaan speel.

Bespreking van aktiwiteite op bl. 17

1. Groepsdruk. Daar is nie ’n korrekte volgorde vir hierdie lys nie. Dit hang van elke leerder persoonlik af wat vir hom/haar die belangrikste voorbeeld van groepsdruk is.

2. Dwelmmiddels. Skryf voorbeelde van dwelmmiddels op die bord. Moedig leerders aan om oor die slegte newe-effekte van die middels te gesels. As u weet van hulp vir leerders wat reeds met verslawing worstel, maak seker dat almal weet van die nodige kontaknommers of persone wat kan help.

3. Aksie teen tik. Ondersteun die leerders terwyl hulle navorsing doen vir hierdie projek. Moedig hulle aan om hulle plakkate goed te ontwerp. Gebruik Assesseringsblad 2 om die plakkate te assesseer.

Ten slotte As ’n leerder u in sy/haar vertroue neem oor ’n dwelmprobleem, hou die saak absoluut vertroulik en kry die nodige hulp.

Tant Nelie se ganse J.M. Gilfillan Antwoorde vir vrae op bl. 21

1. Haar liggaam het met die ouderdom so gekrimp dat haar voete nie die grond raak as sy op haar stinkhoutstoel gaan sit nie.

2. Sy mors die tee as sy ’n gewone koppie gebruik. Waarskynlik bewe haar hande te veel.

3. (a) Sy sê hulle lyk soos ’n trop spierwit skape. (b) ’n Somerhemel vol vlieswolkies 4. Ma voel waarskynlik sleg dat sy vir Ouma die plesier van lekker soet tee ontsê

het. 5. Sy het baie werk om af te handel. Dalk raak sy geïrriteerd met al Ouma se

gepratery. 6. Sy moet die dokter se opdrag uitvoer en sorg dat Ouma nie te veel suiker

gebruik nie. Sy moet elke oggend Ouma se beddegoed en klere was. Sy moet groente spesiaal sag kook vir Ouma se middagete. Sy moet toesien dat Ouma gereeld haar pille kry.

7. Sy kan nie duidelik sien hoe haar kleindogter se rok lyk nie; sy dink haar kleindogter het intussen ’n nuwe rok aangetrek. Ouma herken nie die blomme in die vensterbank nie en sukkel om haar ander bril in die hande te kry. Die plante lyk vir haar anders as vir die ander mense. Sy sien haar dogter vir ’n leeglêer aan.

8. Die ma is alles behalwe ’n leeglêer; inteendeel, sy is fluks en werk hard. Sy is juis besig om die tamatieplante nat te gooi wanneer Ouma haar deur die venster raaksien. Die feit dat Ouma Ma as ’n leeglêer beskryf, is baie snaaks.

9. Ma probeer ten alle koste haar moedeloosheid en frustrasie beteuel. Sy voel waarskynlik dat die hallelujaliedere ’n onskadelike manier is om verbaal uiting te gee aan haar gevoelens van besorgdheid, vermoeidheid en frustrasie.

Tant Nelie se ganse Bladsy 2 J.M. Gilfillan Bespreking van aktiwiteite op bl. 22

1. Tipiese kenmerke van ’n bejaarde persoon (leerders kan enige vier noem):

• Party mense word kleiner en korter soos hulle ouer word. (Ouma se voete raak nie meer die grond as sy sit nie.)

• Ou mense verwys dikwels na die verlede. (Ouma onthou tant Nelie se ganse.)

• Hulle sukkel soms met hulle gesondheid. Hulle moet dikwels medisyne neem vir oumenskwale drink. (Ouma mag byvoorbeeld nie suiker eet nie. Sy het ’n benoudheid in haar bors en moet elke dag pille drink.)

• Sommige ou mense sukkel om behoorlik te eet of drink. (Ouma “slobber” die koekie en die tee op.)

• Sommige ouer vroue kry ekstra hare op die gesig as gevolg van vroulike hormone wat verminder. (Die verteller noem Ouma se “baardhare”.)

• Baie ou mense verloor hulle tande of sukkel met afgestompte tande. (Ouma se tande het afgeslyt en sy kan net sagte kos eet.)

• Party ou mense kry artritis. (Ouma “vroetel met haar artritishande”.) • Dikwels verswak ou mense se oë. (Ouma sien haar dogter in die tuin

vir ’n leeglêer aan en dink haar kleindogter het ’n ander rok aan.) • Ou mense se gedagtes is soms deurmekaar. (Ouma sien die pienk

petunias by die venster vir goudgeel sonneblomme aan en teen skemer “sien sy dikwels engele verbyswalk”.)

• Die meeste ou mense se hare raak yler of hulle verloor hul hare. (Die verteller noem Ouma se kopvel “wat pienk skyn tussen die polle wit hare”.)

2. Besoek aan ’n aftree-oord • Die onderwyser kan dit oorweeg om ’n besoek aan ’n nabygeleë

aftree-oord te reël. • Indien so ’n besoek nie prakties moontlik is nie, kan die leerders

steeds so ’n program beplan. Maak seker dat die aanwysings vir hierdie aktiwiteit getrou gevolg word. Assesseringsblad 2 kan gebruik word vir hierdie aktiwiteit.

3. Dankbaarheid. Die ontwerp van ’n kaartjie. Gebruik Assesseringsblad 3 om leerders se kaartjies te assesseer.

Ten slotte Dit is van groot waarde om jongmense bewus te maak van die spesiale behoeftes

van bejaardes. ‘n Mens sou ’n week kon afsonder waarin ’n bewuswordingsprogram

gevolg word. Reël ’n uitstalling waarin die leerders se kaartjies, die programme van

Aktiwiteit 2 en foto’s uit tydskrifte of persoonlike foto’s van leerders se grootouers

uitgestal word. Miskien kan u met die skoolhoof reël dat ’n ouer persoon of ’n

matrone van ’n aftree-oord met die leerders kom gesels.

Die teksture van musiek Modikwagae Joseph Pholo Antwoorde vir vrae op bl. 28

1. Net soos grond baie verskillende teksture het, is daar uiteenlopende soorte musiek waarvan die verteller hou. Hy noem ’n paar soorte grond, en verskaf dan ’n lys van verskillende musiek-genres.

2. Toe klein Joseph besluit het dat hy gedurende die kerkdiens wou sing, het sy ma gesê hy moet wag tot hy ouer is. Reverend Seodi het ook gedink hy is nog te jonk. Maar die seuntjie was vasbeslote om te sing, en het dit reggekry.

3. Hy beskryf homself as ’n musiekverslaafde. Hy woon uitvoerings by van Hugh Masekela en van Miriam Makeba. (Indien die leerders na ander musiekuitvoerings in Johannesburg verwys, byvoorbeeld konserte in die Standard Bank Arena, ensovoorts op bl. 24, kan die antwoorde ook as korrek aanvaar word.)

4. Sy het vir hom alles geleer wat sy van musiek weet. Sy het hom aangemoedig om by die Universiteit van Kaapstad musiek te gaan studeer. 5. Enige drie van die volgende is korrek:

• As klein seuntjie was dit vir hom baie belangrik om voor te sing in die Episcopal Church waar sy gesin kerkgegaan het.

• Hy het as tienerseun tenoor gesing in die kerkkoor van die African Methodist Episcopal Church, waar die lied “Amazing grace” vir hom spesiale betekenis gehad het.

• Toe hy lees dat hy aanvaar is as student by die Universiteit van Kaapstad, het hy met ’n dankgebed gereageer.

• Hy sê “Musiek is iets wat God vir ons gee.” (bl. 27) • Toe hy gevra is om by ’n Chinese Christelike kerk te gaan sing, kies hy

die lied “The Spirit of the Lord is with me”. 6. Joseph se beskrywings:

• Kaapstad: die stad aan die voet van Tafelberg. (bl. 25) • Makeba se stem: ’n warm stem soos donker sjokolade. (bl. 24) • Die klank van applous: ’n reënstorm op ’n sinkdak. (bl. 27) • Sy ma: sy was skaam, maar trots op haar seun (bl. 24), sy was

Joseph se engel (bl. 28), sy het vir hom die lewe gegee en hom goed opgevoed

(bl. 28).

Die teksture van musiek Bladsy 2 Modikwagae Joseph Pholo

7. Joseph se toekomsideale:

• Hy wil eendag soos Pavarotti sing. • Hy wil oorsee gaan sing. • Hy wil ’n gedissiplineerde en beroemde sanger word; ’n volbloed

musikant. • Hy wil eendag musiekonderrig gee en vir jongmense die vreugde en

dissipline van musiek leer. • Hy wil sy eie CD’s opneem. • Hy wil die groot opera “Ushaka” deur Mzilikazi Khumalo in Suid-Afrika

opvoer. • Hy wil “Ushaka” ook in die Metropolitan of La Scala opvoer. • Hy wil ’n lied komponeer ter herinnering aan sy ma, wat in 1990

oorlede is. 8. Hy sê dat hulle baie hard werk by die musiekkollege. Hulle oefen ure lank aan

verskeie aspekte van musiek en moet binne ’n beperkte tyd nuwe stukke instudeer.


1. Jou loopbaan. U kan reël dat die personeellid wat leerders met beroepskeuses help, betrek word by hierdie projek. Moedig leerders aan om deeglik navorsing te doen oor die beroep van hulle keuse. Gebruik Assesseringsblad 4.

2. ’n Bespreking oor musiek. Hierdie aktiwiteit behoort goed te slaag as u toesien dat die nodige apparaat vir die speel van leerders se musiekkeuses gereed en in werkende orde is. Gebruik Assesseringsblad 5.

3. ’n TV-onderhoud. Moedig leerders aan om oorspronklikheid aan die dag te lê in hulle voorbereiding en aanbieding. Gebruik Assesseringsblad 6 om leerders se dialoë te beoordeel.

Ten slotte Dit is belangrik dat u by Aktiwiteit 2 nie ’n waarde-oordeel fel oor leerders se musiekvoorkeure nie, selfs al val sekere van die musiek glad nie in u smaak nie. Wat u wel assesseer, is die samewerking onderling in elke groep en die geslaagdheid van die groepe se aanbieding.

Juffrou Godelief en die spinnekoppe Marlene van Niekerk Antwoorde vir vrae op bl. 45

1. Juffrou Godelief was baie geheimsinnig. Haar naam het op die een of ander wyse gesuggereer dat God of gode ’n rol in haar lewe speel. Haar Hollandse aksent was vreemd op die oor. Asma-aanvalle en asemnood het soms haar lesse onderbreek. Haar kleredrag (grys en toegeknoop) en haar haarstyl (’n stywe grys bolla) het haar outyds laat lyk. Haar liggaamstaal en gesigsuitdrukking was gewoonlik baie ingehoue en bedaard.

2. Die entoesiasme vir haar geliefde onderwerp en haar buitengewone belangstelling in spinnekoppe het veroorsaak dat sy haar gewone terughoudendheid vergeet het en uit haar hart uit kon gesels.

3. Jantjie wil saam met juffrou Godelief die inbrekers skrikmaak met spinnekopname en feite oor dodelike spinnekoppe. Hy wil probeer dat sy soos die een of ander priesteres van ’n okkulte-beweging die vreemde name soos beswerings of heksevloeke uitspreek. Hy hoop dat dit die inbrekers die skrik op die lyf sal jaag.

4. Verskeie antwoorde is hier moontlik. Byvoorbeeld: Haar fenomenale kennis oor spinnekoppe het haar die moed en die krag gegee om intimiderend op te tree. Sy het met haar “spinnekopvertoning” daarin geslaag om haar skugterheid te oorwin en haarself uit te beeld as ’n vreesaanjaende, bedreigende vrou, amper soos ‘n dodelike spinnekopwyfie.

5. Hy het haar beslis bewonder. “Juffrou Godelief de Bruyn was ’n enigma …” (bl. 31) “… verwonderd en half skaam, asof ons op ’n vreemde vrou afgekom het waar sy bad …” ( bl. 33) “As ek haar soms na-ure in haar klaskamer gaan opsoek het …” (bl. 34) “… tydens ’n wie-is-jou-geliefkoosde-onderwyser-sessie … Toe ek sê juffrou de Bruyn …” (bl. 35) ‘ “Kyk hoe check hy haar, kyk, kyk, kyk!” gier Rooie.’ (bl. 38) “… vind ’n verstandhouding, goedkeurend en innig sameswerend, in juffrou Godelief se oë.” (bl. 39) “En van ander onnoembare belange in my hart.” (bl. 39) “Ekself in die sewende hemel, genietend van iets wat ek nog nie kan noem nie.” (bl. 41) “Maar ek bly staan pal en ek soek juffrou Godelief se oë, ek soek en ek soek tot ek hulle kry.” (bl. 42) “Onvergeetlik! - die soet kruiereuk en my mentor en muse wat hier in die donker langs my met haar hand ’n plekkie oopvroetel vir die spinnekop om haar weg te vind!” (bl. 42) “… en strek haar hande na my uit en kriewel my hare deurmekaar dat my hele kopvel daarvan tintel.” (bl. 43)

Juffrou Godelief en die spinnekoppe Bladsy 2 Marlene van Niekerk

6. Hulle was beïndruk deur juffrou Godelief se optrede en het respek vir haar

gekry. Hulle was dalk selfs ’n bietjie bang vir haar “towerkragte”. 7. Haar liefde vir spinnekoppe, haar innerlike krag en haar fenomenale kennis

van spinnekoppe het hom inspireer om eindelik ’n MA-graad in arachnologie te behaal.

8. Hy vertel die verhaal eers jare later, wanneer hy as volwasse man met ’n MA-graad in arachnologie weer op sy tuisdorp vir juffou Godelief ontmoet. Dit is so ses of sewe jaar ná matriek. Sy vertelling is ’n terugblik op die gebeure destyds.


1. Ons beplan ’n video. Skep ’n werkswinkel situasie in die klaskamer waar leerders in groepe aantekeninge maak terwyl hulle die voorbereiding en beplanning vir die video-film doen. Die oorspronklike notas kan saam met die finale beplanning in leerders se portefeuljes opgeneem word. Die sukses van hierdie aktiwiteit hang grootliks af van u leiding, inspirasie en entoesiasme. Leerders kan selfassessering doen met behulp van Assesseringsblad 7.

2. Beroepskeuse. Leerders doen hier voorbereide mondelinge aanbiedinge en u kan Assesseringsblad 8 gebruik.

3. Name. Leerders wat nog nie die betekenis van hulle name ken nie, kan aangemoedig word om via die biblioteek of internet meer oor hul name uit te vind. Die onderwyser kan vooraf uitvind watter webwerwe relevante inligting verskaf vir die navorsing.

Ten slotte U, of ’n kunstige leerder, kan die volledige naamlys met betekenisse in kunsskrif uitskryf of tik en uitdruk. Sorg dat die lettertipe en - grootte leesbaar is vanaf ’n afstand van ten minste een meter.

Nelspoort: Ons lief en leed Rose Sanet Matipa en Kate Alexander Antwoorde vir vrae op bl. 53 Om te onthou

1. Enige vier van die volgende: verlate stasie / half-gebruikte hospitaal / vervalle koeistalle / in onbruik / talle mense verloor hulle werk / droë rivierbedding / Groot dele van die hospitaal word toegemaak.

2. Daar was nie genoeg geld om die hospitaal aan die gang te hou nie. Die befondsing was nie voldoende nie.

Rose se verhaal

1. Sy sê sy was sorgvry, gelukkig en slim. Sy was lief vir lag en het dit geniet om skool toe te gaan.

2. Hy was baie kwaad - daar kon enige oomblik ’n storm van woede losbars. 3. Haar pa en ma is onverwags geskei. Haar pa het deur sy tasse in te pak en in

die motor te laai, aangedui dat sy huwelik verby is. Eers het hy niks gesê nie. Nadat Rose hom twee keer gevra het wat aangaan, het hy kortaf verduidelik hoekom hy weggaan. Rose kon nie huil of praat nie. Dit het vir haar gevoel asof die aarde draai. Saans het sy soms uit verlange na die “Home” gestap om haar pa te sien.

4. Dit lyk asof suster Pallie baie saggeaard en medemenslik was. Toe sy sien die dogtertjie lê wakker, het sy Rose genooi om by haar in die kantoor te kom sit. Rose is toegelaat om suster Pallie se sagte hare te borsel. Sy is ook ’n storieboek belowe. Suster Pallie het haar belofte gehou.

5. As jy regtig glo in jou drome vir ’n goeie toekoms, kan jou drome waar word. Nie eers die buitenste ruim begrens jou ideale nie. Alles is moontlik.

6. Sy verlang na iemand wat lief is vir haar en meelewend teenoor haar optree. Sy sal graag verder wil studeer. Sy wil ook graag ’n goeie werk hê.

Kate se verhaal

1. Kate sê die reën is sag en amper hartseer. Die reën is soos ’n seëning in die droë Karoo. Dan noem sy ook die vinnige harde reën wat gou deur die aarde ingesluk word. Die reënstorm wat Rose beskryf, is baie erger en meer verwoestend. Sy beskryf die donderweer, die strate soos riviere, die hele nagmerrie van die storm wat alles oorstroom en groot skade aanrig. Die oorstroming het haar byna “waansinnig van vrees” gemaak.

Nelspoort: Ons lief en leed Bladsy 2 Rose Sanet Matipa en Kate Alexander

2. Sy gebruik die beeld van ’n X-straal; ’n toepaslike beeld, omdat ’n X-

straalbeeld dít wys wat nie normaalweg sigbaar is nie. Die wonde wat apartheid veroorsaak het, is oënskynlik genees, maar Kate sê daar het letsels oorgebly wat nie altyd gesien kan word nie.

3. Wanneer Kate sê sy wil hoërskool toe gaan om verder te leer, spreek haar pa se reaksie boekdele; hy sê meisiekinders hoef nie verder te leer nie, omdat hulle in elk geval swanger gaan word en dan moet ophou skoolgaan. Hy diskrimineer tussen seuns en meisies en hy openbaar ’n baie chauvinistiese houding teenoor sy dogter, ’n slim en ambisieuse meisie. Sy reaksie toon ’n gebrek aan respek en waardering vir die intelligensie en gelykwaardigheid van vroue.

4. Sy sê hierdie “job” is nie pophuis speel nie en beweer haar huwelik was die grootste fout in haar lewe. Sy is geweeg en te lig bevind - haar man het dus gedink sy is nie goed genoeg nie.

5. Die geleenthede: • Een geleentheid wat sy beskryf, was haar teleurstelling die eerste aand

in Nelspoort, toe sy as bruinmens nie toegelaat was om in die blanke “Nurses Home” te oornag nie.

• ’n Ander episode waarvan sy vertel, is ’n jeugherinnering, toe sy op skool gespot en verneder is as die enigste kaalvoetdogter in die skool.

of • Nog ’n voorbeeld van haar gevoel van eensaamheid, lees ons op bl.

52, waar sy sê sy het soos ’n buitestaander gevoel in die Nelspoort-gemeenskap. Sy was ’n “Inkommer” wat baie George toe verlang het terwyl sy in haar huis ver van die ander Nelspoort-huise gewoon het.

6. “Die lewe is wat jyself daarvan maak. Kennis is MAG. En die lewe is die moeite werd!”


1. ’n Opvoering. Moedig die leerders aan om vooraf geleenthede te reël om hulle rolle te oefen. U kan dit oorweeg dat leerders ’n paar rekwisiete klas toe bring om luister aan hul opvoering te verleen. Gebruik Assesseringsblad 9.

2. Sê nou jy is ’n joernalis vir ’n tydskrif. Bring dit onder die leerders se aandag dat hulle soveel moontlik inligting uit die vertellings self moet haal. Hulle is egter ook welkom om addisionele inligting by te voeg om die finale konsep van hulle tydskrifartikel te skryf. Maak seker dat die leerders aan al die aspekte van hierdie aktiwiteit aandag gee. Reël twee datums; die eerste waarop hulle hul eerste basiese beplanning gereed moet hê en ’n tweede waarop die artikel in finale vorm vir assessering ingehandig moet word. Die aantal woorde behoort tussen 80 en 120 te wees. Gebruik Assesseringsblad 10.

3. ’n Persoonlike brief. Dit is belangrik dat leerders inligting uit die vertellings gebruik en daarna verwys in die briewe wat hulle voorberei. Gebruik Assesseringsblad 11 vir selfassessering en Assesseringsmatriks A vir onderwyserassessering.

Ten slotte U kan oorweeg om die opvoering in Aktiwiteit 1 en/of soortgelyke opvoerings elders in die boek op die planke te bring gedurende ’n oueraand of ’n spesiale viering by die skool.

Klein klippie ver gooi Dineke Volschenk Antwoorde vir vrae op bl. 59

1. Braam het dit waarskynlik op daardie oomblik wel bedoel, maar baie kort daarna was hy weer geïnteresseerd in die volgende meisie. Die feit dat hy nou vir San ignoreer en met Martha op een fiets rondry, is dus genoeg rede vir San om te glo dat sy stelling nie opreg bedoel was nie.

2. In die verhaal word dit gesuggereer dat San se goeie opstel oor natuurbewaring en meneer Pienaar se positiewe reaksie daarop dalk vir Braam jaloers gemaak het of afgeskrik het.

3. Sy voel asof Braam met sy belangstelling in ’n ander meisie bo-oor haar gevoelens gery het. Sy voel emosioneel gekneus en beseer. En net so min soos Braam omgee vir die gruisklippies waaroor sy fietswiel ry, so min, voel dit vir San, gee hy om vir haar.

4. San is vriendelik behandel deur ’n ander mens wat vir haar sê dat sy mooi is. Sy geniet die geur van die vars gesnyde gras wat haar herinner aan Saterdae toe sy jonger was en haar pa die gras gesny het.

5. San het verander aan die einde van die verhaal. Haar vreugde oor die klein gawe van die varsgesnyde gras en die vriendelike kompliment van die vreemde man het haar gehelp om die teleurstelling oor Braam se optrede te verwerk. Met die weggooi van die gruisklippie bewys sy aan haarself dat Braam Vermeulen nie meer haar hart gevange hou nie.

6. Aan die begin van die verhaal is die gruisklippie vir haar ’n spesiale simbool, omdat Braam se fietswiel daaroor gery het. Aan die einde van die verhaal gooi sy die klippie weg, omdat dit nie meer spesiale betekenis het vir haar nie. Sy het haar liefdesteleurstelling te bowe gekom.


1. Natuurbewaring. Bestudeer en bespreek Assesseringsblad 4 voordat leerders hierdie aktiwiteit aanpak. Beklemtoon dat goeie navorsing die basis van ’n geslaagde opstel van hierdie aard is. Leerders kan gebruik maak van die biblioteek, die internet en ander relevante materiaal wat u hulle help bekom via die Departement van Omgewingsake en Toerisme. Sien addisionele webwerwe by Ten Slotte. Gebruik Assesseringsblad 4 vir die opstel.

2. Om iemand lief te hê. Maak seker dat leerders aan die drie vereistes voldoen wat gestel word vir die kaartjie. Reël gerus ’n klasuitstalling van al die kaartjies. Gebruik Assesseringsblad 3.

Ten slotte Nuttige webwerwe wat u kan gebruik vir u internetsoektog: www.panda.org.za en www.botany.uwc.ac.za/eeru. Laasgenoemde bevat ’n aantal skakels na soortgelyke webtuistes.

http://www.panda.org.za/

http://www.botany.uwc.ac.za/eeru

Ek gaan ’n boek skryf Jackie Nagtegaal Antwoorde vir vrae op bl. 68

1. Charlie wil graag ’n dansloopbaan volg, terwyl haar ouers verkies dat sy regte studeer en ’n advokaat word.

2. Hier volg ’n paar aanhalings. Daar is nog wat korrek is: • “Onthou my ouers is twee hot shot legal eagles.” (bl. 61) • “… en die mense moet sê WOW!” (bl. 62) • “Klink of hy deur ‘n hond gejaag word.” (bl. 62) • ‘Ek kan sweer, hy kyk op sy watch toe hy sê: ‘Jy moet ingelig wees oor

elke faset van die firma.’ ” (bl. 62) • “… sê haar pa, wat altyd sorg dat alles reg werk.” (bl. 65) • “Hy organiseer goed op ’n subtiele manier. Hy werk agter die skerms.”

(bl. 65) • “Die manier waarop hy sy wenkbroue trek waarsku haar oor die graad

van sy frustrasie.” (bl. 66) • “Hy is die balans en stabiliteit in haar lewe.” (bl. 66)

3. Charlie skryf dit toe aan haar ma se gesindheid. Sy sê haar ma “verloor gewoonlik haar opinies tussen my pa se sterk manlike woorde”. Haar ma kyk met skaapoë na haar pa en lag vir alles wat hy sê. Haar ma glo dat ’n vrou haar man belangrik en spesiaal moet laat voel: “Jy moet hom die gevoel gee dat jy nie sonder hom kan lewe nie.” Volgens Charlie se ma gee liefde die lewe sin.

4. Daar is baie feite wat hierdie stelling bewys. Hier volg ’n paar: Charlie moes as baba van ses maande haar bottel wat twee meter ver van haar kombersie neergesit is, self in die hande kry. Hierdie vreemde plan het daartoe gelei dat sy op agt maande begin loop het. Sy moes vandat sy drie jaar oud was, haar eie brood smeer en op vyf jaar vir haarself kos gaarmaak in die mikrogolfoond. Sy moes voor skool leer lees. Wanneer sy stout was, moes sy as straf gedigte memoriseer. Die gevolg was dat sy op tien reeds Van Wyk Louw se Ballade van die Bose geken het en in graad sewe etlike gedeeltes uit die Afrikaanse en Engelse letterkunde; selfs Shakespeare. Op twaalf was Charlie veronderstel om alles te verstaan van Jung, alchemie en Plato se Republiek.

5. Sy gebruik hierdie twee beelde: • Biggie Best - die winkel wat gesellige, geblomde en vroulike huis-

interieurs bemark. • Warm poedings - iets wat soet en ryk smaak en spreek van spesiale

moeite en liefde. 6. Die titel van die skildery is: The two Fridas. Dit beeld twee gedaantes van

Frida Kahlo uit. Daar loop een aar tussen die harte van die twee vroue. Een van die vroue is besig om dood te bloei. Die ander vrou word beskryf as “haar suster in tyd”.

Ek gaan ’n boek skryf Bladsy 2 Jackie Nagtegaal

7. “Kahla” beteken vrede. Dit klink ook soos Frida Kahlo se van. Charlie beskryf

Kahla as Frida se naamgenoot. 8. Die leerders beplan en skryf die opsomming van hulle keuse. Die volgende

dien slegs as voorbeelde. Die beste metode om hierdie opsommings te doen, is dat leerders eers ’n volledige beskrywing van die onderwerp neerskryf en dan woorde bly verwyder wat nie essensieel is nie, totdat daar ’n maksimum van 50 woorde oorbly. Gebruik Assesseringsblad 12.

• ’n Dans: Kahla en haar ouers dans tot skemer op die stoep. Hulle vier die dag met ’n vrolike lawaai. Haar pa dans soos ’n New Age hippie en ’n ballerina, haar ma se dans is sensueel, “sexy” en sixties. Kahla swaai haar heupe, stamp haar voete en hou haar hande omhoog.

• ’n Beplande besoek aan ‘n kunsgalery: Kahla gaan binnekort alleen in ’n hotel oornag om ’n uitstalling van Frida Kahlo se werk te besigtig. Haar ma is baie opgewonde daaroor en sê sy gaan spesiale geheime leer. Sy moet hulle gereeld Rooi-Els toe bel en verslag doen. “Dis jou reis dié”, voeg haar pa by.

• Haar pa se gesig: Kahla sê haar pa is soos sy; sy oë, mond en lag is vir haar bekend. Sy ken selfs die hoeveelheid plooitjies langs sy oë. Sy mondhoeke verraai sy bui en sy wenkbroue beeld sy frustrasie uit. Haar pa lyk soos Jack Nicholson. Sy grys slape laat haar veilig voel.

9. Sy voel tevrede. Dit is asof haar vingers amper vanself geweet het wat om te tik. Charlie sê: “Ek het in Kahla verdwyn.” Dit voel vir haar asof die skryf van die storie sover haar van haar eie werklikheid laat vergeet het. “Dit was helemal mal”, dink sy - die ervaring was duidelik vir haar opwindend. Sy gebruik die woord “unplugged” om haar ervaring te beskryf.


1. Kunstenaars en ander bekendes • Leerders behoort onder andere die volgende name te noem:

Breytenbach, N P van Wyk Louw, Ingrid Jonker, William Shakespeare, Frida Kahlo, Leonard Cohen, Pablo Neruda, Picasso, Twiggy en Jean Shrimpton.

• Maak seker dat die leerders betyds begin om materiaal oor die kunstenaar of bekende van hul keuse bymekaar te maak. As hulle toegang kan kry tot fotokopieermasjiene of rekenaaruitdrukke vanaf die internet, sal hul projekte heelwat interessanter vertoon. Gebruik Assesseringsblad 4.

2. My eie lewe; ’n kort memoir • Laat leerders eers informeel gesels en idees uitruil voordat hulle die

kort opstel begin beplan. Moedig die gebruik van dialoog in die memoir aan.

• Hierdie is ’n baie belangrike aspek van die aktiwiteit: Maak leerders daarvan bewus dat alle skrywers se werk geredigeer en geproeflees word en dat selfs bekende skrywers ’n hele paar konsepte (“drafts”) skryf voordat hulle tevrede is met die finale manuskrip. Moedig die gebruik van ’n woordeboek aan. Kommentaar van klasmaats is belangrik; in slypskole vir skrywers en skrywersgroepe word die kommentaar van medeskrywers as essensiëel beskou. Assesseringsmatriks B kan gebruik word.

Ek gaan ’n boek skryf Bladsy 3 Jackie Nagtegaal

• Maak dit u taak om in elke leerder se werk iets noemenswaardig,

interessant, oorspronklik of goed raak te sien. Opregte positiewe kommentaar is miskien die beste hulpmiddel wat ’n onderwyser ooit kan gebruik!

3. Die boodskap van klere. As u wil, kan leerders ’n foto of ’n skets van die

bepaalde karakter gebruik as illustrasie by hulle karakteruitbeelding. Gebruik Assesseringsblad 13.

Ten slotte Nooi gerus ander kollegas om die uitstalling van Aktiwiteit 1 te besigtig. Dit sal by leerders die idee vestig dat hulle werk van waarde is en waardeer word. U kan musiek van Leonard Cohen of toonsettings van Ingrid Jonker se gedigte gebruik as agtergrondmusiek by die uitstalling.

Slak op die stoep Helen Cilliers Antwoorde vir vrae op bl. 76

1. Dit is waarskynlik nie die klavier self wat sy haat nie, maar die alleenheid smiddags na skool in die woonstel, wanneer sy moet oefen vir haar duur musieklesse. Sy beskryf ook professor Schwieger se swart vleuelklavier as ’n “muisval” - iets wat haar gevange laat voel. Sy is bang vir die professor en die vrees maak dat sy voel asof sy die klavier haat.

2. Dorrie is ’n baie eensame kind. Haar ouers werk heeldag in hulle kafee; Dorrie sê die kafee is “Mamma se hele lewe”. As sy nie vir hulle wil help in die kafee nie, moet sy padgee en alleen in die woonstel gaan wag dat haar ouers huis toe kom. Sy het nie eers ’n troeteldier vir geselskap nie.

3. Dorrie kan die slak in die woonstel by haar hou. Omdat hy nie kan weghardloop soos die eekhorinkies of wegvlieg soos die duiwe nie, kan sy hom as ’n “troeteldier” beskou.

4. Die vleuelklavier het die vorm van ’n muisval, maar dit simboliseer ook Dorrie se gevoel van gevangenheid in die teenwoordigheid van die streng professor wat vir haar musiek gee. Hy raps haar vingers as sy verkeerd speel.

5. Na afloop van Dorrie se musiekles sien die professor haar troetelslak wat sy by die krismisroos op die stoep gebêre het. Hy trap die slak flensters op die stoep. Vir Dorrie voel dit of hy ’n spesiale troeteldier vermoor het.

6. Sy besluit om nooit weer musiekles toe te gaan nie. Sy sluit haar klavier toe en gooi die sleutel weg.

7. Dorrie is so seker van haar besluit oor die musieklesse dat sy nie meer bang is om vir haar ma te sê sy gaan nie meer les toe nie.

8. Waar. Vir Dorrie was die slak se teenwoordigheid in haar lewe baie belangrik. Dit was iets wat sy kon vertroetel en versorg. Die feit dat selfs die trane op Dorrie se hand vir haar soos ’n slakspoortjie lyk, beklemtoon haar verlange na die slak.


1. Kom ons speel sielkundige. Gesels gerus oor hierdie metode van ontlading wat soms deur terapeute gebruik word. Vra ook vir die leerders om na te dink oor waarom dit die gebruik is om nie sulke briewe te pos aan die persoon aan wie dit gerig is nie. Beklemtoon die feit dat die brief wat die leerders skryf, inligting uit Dorrie se verhaal moet bevat. Dit moedig noukeurige leeswerk aan.

2. Oplossings vir eensaamheid. Die aktiwiteit bied geleentheid vir motivering van keuses deur die leerders. Gebruik Assesseringsblad 11.

3. ’n Resensie. Bestudeer saam met die leerders die aspekte wat geassesseer sal word in hul resensie oor “Slak op die stoep”. Lengte: tussen 150 en 250 woorde. Gebruik Assesseringsmatriks B.

Ten slotte U kan vir laasgenoemde aktiwiteit gerus vooraf kopieë van een of twee boekresensies vir die leerders uitdeel en die taalgebruik en argumente van die resensent met die leerders bespreek voordat hulle “Slak op die stoep” resenseer.

’n Beter lewe vir Mams Zulfah Otto-Sallies Antwoorde vir vrae op bl. 85

1. Daar is baie moontlikhede, onder andere: • Die vroeg opstaan en oorvol treine elke oggend om by die werk te

kom, maak hom moedeloos. • Hy soek al drie jaar lank ’n goeie werk. • Hy moet as hande-arbeider werk vir R150 ’n week, al het hy

matriekvrystelling. • Die fabriek waar sy ma gewerk het, het onverwags gesluit. • Solly se pa is weg toe Solly twaalf was. Ons lees later in die verhaal

dat sy pa in die tronk was. • Daar is nie altyd genoeg geld in sy ma se huis vir kos op die tafel nie. • Solly voel verneder en kwaad wanneer hy “Boy” genoem word by die

werk. • Volgens Solly is die hele land in ’n “gemors” en sukkel baie mense met

werkloosheid. 2. Solly word met ’n swaar hart en ’n gevoel van wrewel wakker wanneer hy die

dag moet gaan werk. Hy hou nie daarvan dat hy by die werk “Boy” genoem word nie en beskou sy werk nie as ’n “decent job” nie. By die werk beeld sy lyftaal sy aggressie uit. Hy steek sy graaf “met wilde hale” in die nat sement. Wanneer die voorman ’n opmerking maak oor die sement, mompel Solly: “Boy se moer”. Teetyd eet Solly lusteloos aan sy toebroodjie.

3. “Solly se eerste reaksie is: ‘Maak dat jy wegkom!’ ” (bl. 80) of “Die stemme baklei in Solly se kop.” (bl. 80)

4. Die dwelms: • Dit word afgehaal by ’n taxi-bestuurder naby die stasie. • Dit word weggesteek onderin ’n boks met pakkies sigarette. • Sabu help hom eers en dan werk hy saam met China. • Die taxi-eienaar kry twintigduisend rand, China kry eenduisend rand

en Solly kry vierduisend rand. • Hy besluit om te sê hy het ’n beursie vol geld opgetel.

5. “Hy het tot saffraan gekoop.” • Saffraan is ’n duur spesery wat berei word uit die stampers van die

krokusplant. Dit lyk soos ragfyn rooierige draadjies. • Dit is ’n baie duur spesery wat ’n mens nie elke dag kan bekostig nie. • Sy ma gebruik dit vir haar breyani.

6. Solly koop eers ’n egte leerbeursie, asook saffraan en ander kos. Later koop hy twee fietse vir sy broers, nuwe skoolskoene en goeie sweetpakke, nuwe meubels en ’n telefoon. Eindelik koop hy selfs ’n tweedehandse Mercedes.

7. Solly se ma vra: “Wil djy nou dieselfde op-end soes jou pa!”

’n Beter lewe vir Mams Bladsy 2 Zulfah Otto-Sallies

8. Mev. Abrahams:

• Die stelling impliseer dat sy nie opgewonde is oor die geld en al die luukshede nie. Sy voel bekommerd en moedeloos.

• Enige drie van die volgende aanhalings: “Sy ma sê niks. Help net uitpak.” (bl. 81), “Sy was histeries en wou hom uit die huis gooi.” (bl. 81), “Sy ma huil.” (bl. 81), “Sy sak in die stoel neer en druk haar gesig in haar hande.” (bl. 82), “Maar sy ma stoot hom weg.” (bl. 82), “Die volgende more praat Solly en sy ma nie ’n woord met mekaar nie.” (bl. 82), “Solly se ma kyk alles met dowwe oë aan. En as die bure probeer uitvis, bly sy doodstil.” (bl. 82), “ ‘Ek wil niks met jou smokkelgeld te doen hê nie, gehoor!’, skreeu sy en gaan lê op haar bed.” (bl. 83), “Sy huil onbeheerbaar terwyl die polisiemanne die huis deursoek.” (bl. 83), “Die hele nag bly Solly se ma styf van die koue op ’n stoel sit.” (bl. 83).

9. Solly se ma omhels haar seun met bewende hande en in haar hart besluit sy om hom te vergewe.

10. Solly dink sy ma is te ordentlik om by die gevangenis te kom kuier. Die woorde wat hy onthou, is ’n gebed van sy ma: “God, lei my kinders op die regte weg, beskerm hulle teen boosheid. Vergun dat Yusuf en Yakoob dieselfde respek vir my moet hê soos Suleiman.”

11. Kort nadat mev. Abrahams ’n brief gelees het waarin Solly sy hart uitstort en haar vra om hom te vergewe, lui die telefoon. Sy verneem dat Solly dood is in sy sel in die gevangenis. Dit lyk asof hy gedurende ’n bakleiery ’n dodelike steekwond opgedoen het. Oorstelp van die tragiese nuus, vergewe sy haar kind weer eens.


1. ’n Kort film. Al die leerders is waarskynlik goed bekend met films op TV (musiekvideo’s, sepies, ens). Maar dit kan van waarde wees, indien u toegang het tot ’n videospeler, om vooraf ’n geskikte video aan leerders te vertoon en hulle aandag te vestig op: milieu, wisseling van tonele, kleurskemas, musiek as agtergrond, spesiale effekte ten opsigte van klank, beligting, stadige aksie, ens, die gebruik van dialoog, uitbeelding van karaktereienskappe deur middel van dialoog, lyftaal en voorkoms. Gebruik Assesseringsblad 4.

2. ’n Koerantberig. Beklemtoon dit dat leerders moet voldoen aan die eise wat gestel word in hierdie aktiwiteit. ’n Paar soortgelyke koerantberigte kan vooraf vir leerders gekopieer en met hulle bespreek word. Vestig leerders se aandag daarop dat hulle addisionele feite mag versin vir hierdie berig. Gebruik Assesseringsblad 14.

Ten slotte As leerders se koerantberigte in Aktiwiteit 2 die voorgeskrewe lengte oorskry, moet hulle hulp kry met die redigering van die teks. Help leerders om te leer onderskei tussen essensiële en nie-essensiële inligting in die teks. Beklemtoon die impak van ’n sterk inleidende sin en ’n treffende slotsin.

Om myself te wees Nontsikelelo Mazwai Antwoorde vir vrae op bl. 94

1. Voorbeelde van Nontsikelelo se identiteit is (enige drie van die volgende): • Sy het as laerskoolkind hard gewerk om ’n “beter swart mens” te

wees. • Sy moes tuis help skottelgoed was. • Saans het sy ’n kopdoek gedra (’n “mgusha”). • Sy het soms taxi gery.

2. Die verteller bedoel dat sy wel fisies en emosioneel ’n sterk kind was, maar terselfdertyd weerloos en onseker oor die nuwe privaatskool wat vir haar vreemd was. Hierdie twee uiterstes was albei deel van die agtjarige dogtertjie se gevoelens oor haarself.

3. Nontsikelelo het as kind leer kommunikeer in isiXhosa en Sesotho. Engels het sy net op TV gehoor. In die privaatskool moes sy dringend Engels leer om in te pas by die rykmanswêreld van die Engelse kinders. Dit was baie moeilik aan die begin, maar Nontsikelelo het ekstra Engelse klasse geneem en haar nuwe woordeskat getoets op haar maatjie, Tsholo. Sy wou nie ’n gek van haarself maak voor haar Engelse klasmaats nie.

4. Sy sê God (wat sy as ’n ‘vrou’ beskryf) het Tsholo gestuur om by St Katherine’s haar maatjie te word; iemand wat sy kon vertrou en saam met wie sy kon lag en gesels in Sesotho.

5. In Ekomani bevind sy haar as trotse en amper snobistiese tiener wat uitstekend Engels praat, tussen Xhosa-meisies. Haar Engelse aksent amuseer hulle en die groot klasse waarin daar weinig wit tieners is, is weer eens ’n nuwe aanpassing vir Nontsikelelo.

6. Probleme van vandag (enige vyf van die volgende): • Jongmense bevind hulleself in ’n land waar “die werklikheid” afhang

van die posisie waarin jy jou bevind. • Jou taal is deel van jou identiteit, maar is ook minder of meer

aanvaarbaar, afhangende van spesifieke omstandighede. • Daar is ’n ryk minderheid en ’n brandarm meerderheid van mense in

hierdie land. • “Vryheid” is vir jongmense terselfdertyd ’n towerwoord en ’n gevaar. • Baie swart jongmense beleef vandag nog die gevolge van die skade

wat apartheid aangerig het in die lewe van die vorige geslag. • Dit voel vir sommige jongmense of daar nog onsigbare mure is tussen

wit mense en swart mense. • Materiële welvaart het soms ’n negatiewe uitwerking op jongmense se

gesinslewe.

Om myself te wees Bladsy 2 Nontsikelelo Mazwai

• Baie jongmense is onseker oor hulle identiteit in ’n wêreld wat

voortdurend verander. • Dwelmmiddels is ’n verskriklike probleem onder vandag se jongmense. • Nontsikelelo beskryf haar geslag as Generasie X wat óf hulle pa se geld

gebruik óf steeds brandarm is. • Die opkomende swart middelklas bring nuwe probleme in jongmense

se lewe, wat soms die negatiewe uitwerking van geld op hulle gesinslewe ervaar.

• Daar is soms ’n groot versoeking om te bly worstel en swaarkry oor die “ou wonde” van apartheid.

• Baie jongmense volg alles slaafs na wat “westers” of Amerikaans is, soos dit op TV uitgebeeld word.

7. Dit is soos oorverdowende musiek wat die stil stem van die hart oordonder. 8. In 1988 is sy ’n weerlose skaam dogtertjie wat haarself moet leer handhaaf in

’n skool waar die meeste kinders ryk, Engels en wit is. Sy voel vreemd en onseker, en ’n tyd lank skaam sy haar eintlik vir haar eie herkoms en haar eie taal. Sy raak mettertyd ook beïnvloed deur die snobwaardes van haar skoolmaats en verander haar naam om meer “westers” te klink. Op hoërskool is daar ’n nuwe identiteitskrisis, waar voorkoms en status baie belangrike rolle speel. Die nuutaangeleerde snobisme en “goeie” Engels wat deel was van die tiener se selfbeeld, kry toe weer ’n negatiewe waarde tussen die Xhosa-meisies van haar nuwe skool. In graad 11 en 12 en op universiteit kom haar eie unieke identiteit sterker na

vore, alhoewel sy steeds ’n drang na selfontdekking ervaar. Vandag, as ’n

skrywer en ’n jong volwassene is sy trots op haar voorouers, haar eie

identiteit en haar persoonlike lewensbeskouing. Sy besef dat sy self mag

besluit watter lewensuitkyk sy wil handhaaf. Self-aktualisering is vir haar

belangrik.

Nontsikelelo is trots op haar Xhosa-naam en besef dat ten spyte van al die probleme en uitdagings van haar land, sy haar mense kan sien glimlag oor ’n belowende toekoms wat wink.


1. Die lief en leed van skooldae. Dit is belangrik dat u in hierdie situasie die gevoelens van leerders in ag neem en hulle ook daarop wys dat vertroulikheid tussen die gesels-pare belangrik is. Beskerm te alle tye leerders se menswaardigheid.

2. ’n Brief aan me Mazwai. Onthou dat die skrywer 24 jaar oud was toe sy hierdie outobiografiese vertelling geskryf het. Die taalgebruik van die leerders moet geskik wees vir ’n brief gerig aan ’n volwassene. Hierdie aktiwiteit moedig leerders aan om die teks weer noukeurig na te gaan, asook selfondersoek te doen. Gebruik Assesseringsblad 11 vir selfassessering en Assesseringsmatriks A vir onderwyserassessering.

Ten slotte Indien daar tyd is, sou dit van waarde wees om saam met leerders te besin oor al die positiewe uitdagings vir jongmense in Suid-Afrika vandag.

Tyd van die onkruid/boom Elsabe Steenberg Antwoorde vir vrae op bl. 102

1. Die seun en die boompie het albei iets verloor; Gert-Jan se pa is dood, en die plantjie is ’n opslagboompie waarvan die ouerboom deur ’n weerligstraal doodgeslaan is. Die tweede ooreenkoms is dat beide Gert-Jan en die klein boompie swak en siek is op die oomblik, amper asof hulle nie gaan oorleef nie.

2. ’n Opslagboompie word nie geplant of gesaai nie. Dit ontstaan aan die voet van ’n groter boom; dit begin groei uit een van die sterker wortels van die ouerboom.

3. Sy ma sê hy moenie moed verloor met sy siekte nie; hy moet deurbyt en gesond word. Haar rede is dat Esta, sy skoolvriendin, bly vra na hom. Nog ’n moontlike rede vir sy ma se versoek dat hy moet deurbyt, is dat sy lief is vir hom en hom nie aan die dood wil afstaan soos sy met haar man moes doen nie. ’n Derde rede kan wees dat Gert-Jan se ma hom aanmoedig om sy eie waarde te besef; as hy genoeg vir homself omgee, sal hy kan opstaan en aangaan met sy lewe.

(Leerders kan enige van bogenoemde drie redes noem.) 4. Gert-Jan se pa is skielik en onverwags dood toe ’n vragwa hom getref het.

Gert-Jan worstel met depressie oor sy pa se dood, asook met die klierkoors wat hom swak laat voel. Hy wonder of dit nie eenvoudiger sal wees om nie meer die pyn van die lewe te ervaar nie. Soms lyk die dood soos ’n gerieflike uitkoms.

5. Waar. Wanneer Gert-Jan verlang na Esta, die meisie van wie hy hou, dink hy bitter: “Laat sy na Wynand gaan, hy wil haar lankal hê.” (bl. 97) Gert-Jan voel sterk genoeg om weer terug te gaan skool toe, maar dit is nie maklik om daar te wees nie, en hy vermy met opset oogkontak met Esta, “… veral toe sy en Wynand pouse saam sit en Wiskunde doen”. (bl. 98) Later, wanneer Gert-Jan hoor Esta het met ’n paar maats gaan swem, dink hy: “Wynand ook, Wynand veral.” (bl. 98)

6. Die plant het te veel water gekry, wat nie kon wegdreineer nie omdat daar nie ’n opening onder in die plantpot was nie.

7. Ja, hy het dit te veel water gegee. 8. Gert-Jan leer, met Esta se hulp, om sy eie lot (en die lot van die boompie) te

verander deur ’n meer positiewe lewensuitkyk. Hy leer om swaarkry, swakheid, siekte en depressie die hoof te bied deur moed te hou en verantwoordelik op te tree. Gert-Jan se aanvanklike self-bejammering, bitterheid en depressie word mettertyd vervang met hoop, ’n positiewe gesindheid en ’n bereidwilligheid om ook uit te reik na ander - sy vriendin en die plantjie wat hy versorg.

Tyd van die onkruid/boom Bladsy 2 Elsabe Steenberg Bespreking van aktiwiteite op bl. 103

1. Die musiek waarvan ons hou. Respekteer die leerders se persoonlike musiekvoorkeure en moedig eerlike en spontane deelname aan. As daar tyd is, kan leerders gedurende ’n volgende les voorbeelde van hulle gunstelingmusiek voorspeel.

2. ’n Brief van simpatie. Leerders moet in die brief aan die naasbestaande van hulle keuse gebruik maak van inligting uit die bepaalde berig. Daarbenewens moet hulle let op die toon van die brief - dit sal meer formeel en somber wees as ’n gewone vriendskaplike brief. Bring dit onder die leerders se aandag dat hulle die laaste gedeelte van die opdrag ook uitvoer (aandui waarom die verlies hulle persoonlik aanspreek). Gebruik Assesseringsblad 11 vir selfassessering en Assesseringsmatriks A vir onderwyserassessering.

Ten slotte Oorweeg om leerders te laat gesels oor die gevoelens van mense wat iemand aan die dood moes afstaan. Wat sou, volgens hulle, die regte wyse wees om so ’n persoon te ondersteun? Wees uiters sensitief teenoor leerders wat onlangs ’n geliefde aan die dood afgestaan het.

Sterre Barrie Hough en Lizz Meiring Antwoorde vir vrae op bl. 128

1. Hulle kombuis is onversorgd, met stapels vuil skottelgoed, gemors in die kaste, ’n vuil lap en leë bierblikke. Die kombuis is so vuil dat Tom seker is daar is kakkerlakke.

2. Tom gesels oor die Voortrekkermonument. Vir hom lyk dit soos “’n koekblik” ’n beskrywing wat duidelik toon dat hy nie die monument respekteer nie. Sy stiefma sê weer dis heilig en word kwaad as hy daarmee spot. Sy het Tom en sy suster gedwing om kleintyd sag te loop en sag te praat as hulle die monument besoek. Justine giggel en sê dat haar bruin voorouers seker nie Voortrekkers was nie. Sy was nog nooit by die monument nie.

3. Tom vertel dat hy dikwels nagmerries gekry het na sy ma se ongeluk, en dat sy pa snags saam met hom by die Northcliff-koppies rondgedwaal het as hy nie kon slaap nie. Die sterre het die seun laat ontspan en hom tot bedaring gebring.

4. Daar is heelwat aanhalings wat die sintuie betrek, byvoorbeeld die volgende: Gehoor:

• “Hy luister na ’n CD van Marilyn Manson… ‘Wat?’ roep Gideon deur die geraas.” (bl. 121)

• “In die verte hoor ons sirenes loei.” (bl. 124) • “… bo die dowwe geraas hoor ons die krieke …” (bl. 124)

Tas: • “Hier’s nogal skerp rotse, Tom … ” (bl. 123) • “Ek vat Justine aan die hand …” (bl. 124) • “Haar hand kom by my gesig verby, vat aan my hare. ’n Electric

shock trek deur my.” (bl. 124) • “My gesig is teen hare.” (bl. 127) • “Ek hou my mond op hare, sy gee oor …” (bl. 127) • “… vee ’n krummel van my wang af.” (bl. 127)

Reuk: • “ ‘…Dra jy parfuum?’ vra ek.” (bl. 124) • “En my pa se reuk. Tabac …” (bl. 125) • “Haar hare ruik soos son en sjampoe.” (bl. 125) • “Maar ek ruik haar net.” (bl. 125) • “Die nag ruik skoon, soos Dove-seep.” (bl. 127) •

Sterre Bladsy 2 Barrie Hough en Lizz Meiring

Gesig:

• “Op die tafel lê ’n vuil lap in ’n hopie langs ’n oop blik koffie en ’n paar leë bierbottels.” (bl. 121)

• “Hy kyk op sy horlosie en lag.” (bl. 122) • “Jy lyk sif.” (bl. 122) • “ ‘En beautiful,’ sê sy sag. ‘Kyk die wolke.’ ” (bl. 123) • “Alles aan haar is sexy - haar bruin oë met die groen vlekke, haar vol

mond, fyn nek, die klein maar perfek gevormde boobs …” (bl. 125) • “Ek bly stil, draai om haar gesig te sien.” (bl. 125) “Justine sit vorentoe, kyk op na die sterre …” (bl. 126)

5. Liefdesverklarings: • Ek bemin jou, ek is gaande oor jou, been-af, ek wil jou die hof maak,

vlerksleep, ek begeer jou, versot, verknog, I have a crush on you, I’m falling for you, je t’aime, my hart pomp chocolates, ek smaak jou, ek laaik jou, seriously, ek voel ons het hierdie konneksie.

• Hulle wil eintlik probeer sê dat hulle besig is om op mekaar verlief te raak, maar hulle verbloem hulle gevoelens albei deur ligtelik te spot met die liefde.

• Dit is ’n soort selfbeskerming. Om vir iemand te sê jy is lief vir hom/haar laat jou weerloos voel. Beide Tom en Justine is waarskynlik versigtig, trots, of bang vir seerkry.

6. Hy dink aanhoudend aan Justine en herhaal haar naam. Selfs die geur van die nag herinner hom aan die lekker skoon geur van die Dove-seep wat sy gebruik. Hy is duidelik verlief.


1. ’n Spesiale aand. Met die regte leiding behoort leerders hierdie aktiwiteit baie te geniet; die meer tipiese “vereistes” vir ’n lekker romantiese aand kan afgewissel word met ’n bespreking oor verhoudingsintegriteit. Sluit temas soos respek, waardering en vertroue in.

2. Om dankie te sê. Leerders wat glad nie bekend is met e-pos nie, kan steeds een van die twee briewe voorberei. Bespreek vooraf die vereistes vir ’n vriendskaplike brief soos gereflekteer in Assesseringsblad 11.

3. Ander boeke. Barrie Hough en Lizz Meiring is albei bekendes in die Afrikaanse kultuur. ’n Paar van Hough se jeugboeke is reeds bekroon. Breek is gemik op ouer tienerlesers as die ander boeke, maar al Hough se boeke is die moeite werd.

Ten slotte’ In Breek, die roman waaruit Sterre kom, is die hooftema ’n liefdesverhouding tussen ’n wit jongman en ’n bruin meisie. U kan dit oorweeg om die kwessie van liefde oor die sogenaamde kleurgrense, taalgrense, godsdiensgrense, ens. met leerders te bespreek. Sorg dat wedersydse respek teenoor alle leerders in die klas deurgaans gehandhaaf word.

Die luiperd Johann de Lange Antwoorde vir vrae op bl. 134

1. Johann hou nie daarvan om diere of voëls te skiet nie, terwyl dit vir sy neefs lekker is om dit te doen.

2. Ouboet dink dat ’n regte plaasseun nie sal omgee om diere dood te skiet nie. Die feit dat Johann sensitief voel oor die lot van wilde diere, maak hom in Ouboet se oë ’n “dorpsjapie” - amper ’n soort lafaard.

3. Hy het destyds die gekweste suikerbekkie oor die heining weggegooi eerder as om die voëltjie se nek om te draai. Wanneer hy die luiperd sien, probeer hy die dier met klippe verwilder eerder as om hom te skiet.

4. Twee antwoorde is hier moontlik. Die leerders moet hulle keuse egter motiveer. • Ja. Johann het geweet dit is ’n wilde dier wat hom kan aanval en verskeur. Die

dier het baie naby Johann gestaan. • Nee. Die feit dat die dier hom nie bespring het nie, maar net na hom bly staar

het, het Johann gerusgestel. Ons lees op bl. 133 “Die dier is duidelik nie van plan om hom aan te val nie.”

5. Omdat die luiperd nie weghardloop wanneer Johann klippe na hom gooi nie, tel Johann die geweer op en mik dit in die rigting van die dier.

6. Johann besef waarskynlik dat At hom sal spot omdat hy nie kans gesien het om die dier te skiet nie. Sy neefs sal dink hy is ’n lafaard. Dit is ook moontlik dat as Johann vir At van die luiperd vertel, die twee dadelik sal besluit om agter die dier aan te gaan en hom dood te skiet.

7. Waar. Johann verkies dat die pragtige dier veilig wegkom en nie doodgemaak word nie. Sy neefs, wat gehoor het daar is ’n luiperd wat skape vang, sou beslis besluit het om die dier van kant te maak. Johann “beskerm” die luiperd en bewys hierdeur dat hy ’n gans ander benadering teenoor die natuur het as sy neefs.


1. Potjiekos. Leerders behoort hierdie aktiwiteit te geniet. Die uitdaging om slegs vyf bestanddele te gebruik, moedig vindingrykheid aan. ’n Paar resepte kan dalk gebruik word by die volgende klasuitstappie of kamp.

2. Diskriminasie. Dit is ’n goeie idee om te verwys na die uittreksel uit die Grondwet op bl. 149 van hierdie bundel en met leerders die negatiewe impak van diskriminasie te bespreek voordat hulle met hierdie aktiwiteit begin.

3. Ons natuurskat. Skakel gerus met die naaste tak van die Department van Omgewingsake en Toerisme wanneer leerders soek na inligting vir hierdie projek. Die onderwyser in u skool wat verantwoordelik is vir die leerarea wat ekologie en natuurbewaring insluit, kan ook help. Biblioteke en die internet is nog hulpbronne wat gebruik kan word. Moedig die gebruik van visuele materiaal aan. Gebruik Assesseringsblad 4. Nuttige webwerwe is www.aquarium.co.za, www.panda.org.za en www.botany.uwc.ac.za/eeru. Laasgenoemde bevat ’n aantal skakels na soortgelyke webtuistes.

Ten slotte U kan nadat Aktiwiteit 3 afgehandel is, ’n uitstalling hou van leerders se projekte. Indien u besluit dat leerders hul navorsing as ’n kort lesing aanbied, kan u van Assesseringsblad 8 gebruik maak vir hul mondelinge werk.

http://www.aquarium.co.za/

http://www.panda.org.za/

http://www.botany.uwc.ac.za/eeru

Die vasberade kuiergas Pieter Pieterse Antwoorde vir vrae op bl. 140

1. Die Langstertvoël: • Aan die begin van die verhaal merk die verteller die voël een someroggend op;

’n swart en wit voël met ’n rooi bekkie en ’n baie lang dun stert. Dit is ’n mooi voëltjie, omtrent so groot soos ’n blousysie of ’n robbinvinkie.

• Teen die einde van die verhaal kom die voëltjie die laaste keer terug na die mense toe, ’n dag voor hy doodgaan. Hy het sy stertvere verloor en lyk siekerig en swak, verflenterd en deurmekaar. Die verteller sê hy lyk “gehawend en mankoliekig” na sy lang reis.

2. Die diere en voëls wat gepla word deur Die Langstertvoël: • Blousysies en robbinvinkies: Hy probeer flikflooi by hulle sodat hy die werf met

hulle kan deel. Wanneer hulle saad kry, pla hy hulle en fladder tussen hulle rond. Die verteller moet toesien dat hy hulle nie verhinder om te eet nie.

• Die swart riethaantjies: Die Langstertvoël val hulle aan wanneer hulle pap kom eet en jaag hulle tussen die biesies in.

• Die twee moerasfiskale: Hy bedreig Akwilla en Priscilla so dat hulle maalvleisies lê en verdroog in die son terwyl hulle wegkruip.

• Die mak likkewaan: Hy word verwilder van sy lêplek langs die drom waarin vuurgemaak word. Later word hy ook verjaag van sy nuwe lêplek.

• Die Rottweiler: Kwando-hond moet elders sy kos gaan eet omdat Die Langstertvoël hom pla by sy kosbak.

• Die duikerlam: Ourietbroek met die gespalkte poot word ook aangeval. Sy spalk breek wanneer hy wegvlug van Die Langstertvoël.

• Die witkruiskatlagters vertrek. • Die rooikeel-byevangers gaan soek elders kos. • Die toera-eekhorings word nie meer gehoor nie. • Die klein tarentaaltjies: Die Langstertvoël slaag twee maal daarin om tot binne-in

hulle hok te kom en hulle aan te val. 3. “Ek fluister versigtig deur die muskietnet vir die Ingelsman. Gewoonlik word sy nie maklik

wakker nie …” (bl. 137) 4. Daar is baie voorbeelde. Hier volg ’n paar:

• “Soggens stap ek … buite toe om die sysies en robbinvinkies se fynsaad te strooi.” (bl. 137)

• “… dat ek by hulle moet waak tot hulle klaar gevreet het.” (bl. 137) • “By die plek waar die swart riethaantjies hulle pap kom vreet …” (bl. 138) • “… die twee moerasfiskale se maalvleisies …” (bl. 138) • “… die Rottweiler moet sy kos onderdak gaan vreet…” (bl. 138) • “Ourietbroek, die duikerlam, wie se afbeen ons gespalk het …” (bl. 138) • “In ons bakkie is ’n wit bierboks vol malariapille wat ons gewoonlik vir die siek

stamlede uitdeel.” (bl. 138)

Die vasberade kuiergas Bladsy 2 J.M. Gilfillan

5. Eers probeer die verteller Die Langstertvoël van die werf af verwilder deur wildevye met

’n kettie in sy rigting te skiet. Later vang hy Die Langstertvoël en vervoer hom in ’n bierboks na die Kasile-eiland, maar die voël en die boks waai halfpad van die boot af. Hy kry die boks weer en die voël kom ook terug. Die volgende keer word Die Langstertvoël met ’n skoenlapper-net gevang. Die bierboks met Die Langstertvoël word met ’n tou aan die boot vasgemaak en die voël word op die Kasile-eiland afgelaai. Tevergeefs. Uiteindelik word die voël in Katima Mulilo losgelaat. ’n Week later keer Die Langstertvoël vir oulaas terug.

6. Die titel suggereer dat hierdie kuiergas onwelkom raak op die werf in die Caprivi. Alhoewel die verteller alles in sy vermoë doen om Die Langstertvoël weg te jaag, keer die lastige kuiergas telkens weer terug. Sy vasberadenheid ken geen perke nie.

7. Die name vir die voël is in chronologiese volgorde: die voël, Pintailed Wydah, koning-rooibekkie, Ons Langstertvoël, Die Langstertvoël, Koning Langstertvoël, Daardie Langstertvoël, Daardie paranoïese Langstertvoël. In die laaste paragraaf word hy weer Ons Langstertvoël.

Hierdie benamings lewer kommentaar op die verteller se gevoelens oor “die vasberade kuiergas”. Aan die begin is die voël so welkom dat die mense hom Ons Langstertvoël begin noem, maar namate hy meer en meer lastig raak, verander “Ons” na “Die” na “Daardie”. En tog, wanneer die voëltjie begrawe word onder die appelblaarboom, herwin hy sy sagte plek in die hart van die verteller; Ons Langstertvoël word in sy wit bierboks begrawe. Daar is ’n gevoel van deernis in hierdie benaming.

Bespreking van aktiwiteit op bl. 141 Inheemse voëls en hulle habitat. U kan die adresse wat op bl. 141 verskaf word, aanvul deur kontaknommers van plaaslike instansies waar leerders meer inligting kan kry oor die voëlsoorte in hulle omgewing. Verslae kan geassesseer word aan die hand van Assesseringsblad 4. Ten slotte As daar leerders in die klas is wat kuns neem of goed kan teken, sou hulle kleurvolle plakkate kon maak oor voëlsoorte van die omgewing. Dit werk goed wanneer ‘n klein kleurafdruk van ’n bepaalde voëltjie vergroot word tot plakkaatgrootte. Die fyn waarneming en weergee van detail is ’n goeie manier om tekenvaardighede te oefen. Dit lei ook tot noukeurige waarneming.

Van Duiwel Pontius na Dominee Pilatus Jan Spies Antwoorde vir vrae op bl. 147

1. Hulle het genoeg geld in die boufonds gehad dat hulle nie nodig gehad het om enige geld te leen vir die kerkbouery nie.

2. Hierdie stap sou vir oom Piet meer beheer gee oor die doen en late van die kerk. Die twee erwe in die nuwe deel het aan oom Piet behoort en was langs sy huis. Met die kaart en transport steeds in sy besit, sou oom Piet lekker koning kraai oor die kerksake.

3. Die een gedeelte van die gemeente het saamgestem met oom Piet se planne. Die ander gedeelte het gevoel die dominee is verstandig om nie vir oom Piet te veel mag oor die kerk te gee nie.

4. Die ou duiwel sou werk in die harte van die mense wat oom Piet se planne ondersteun. Dit sou soveel moeilikheid veroorsaak dat die gemeente uiteindelik sou skeur.

5. Hy het die klein duiweltjies gevra om vir hom “kos en kooigoed” in te pak; genoeg vir ’n paar maande op Kalkfontein. (bl. 145)

6. Om skeuring te veroorsaak in ’n gemeente wat al die jare nog mooi saamgewerk het, sou baie vaardigheid kos. Die duiwel het besluit net hy is slim genoeg om dit te doen. Om te keer dat ’n nuwe kerk gebou word, het nie sommer in enige klein duiweltjie se broek gesit nie!

7. Nee. Aanvanklik wel, maar die ouderling het betyds sy droom vir die kerkraad vertel. Hierdie droom het oom Piet tot ander insigte gebring en hy het besluit om liewer met die dominee as met die duiwel saam te werk.

8. Ja. Oom Piet het vir die dominee ’n brief geskryf om te sê die dominee kan die kerk laat bou waar hy wil. Oom Piet sal hom help. Die ou duiwel is baie vererg wanneer hy van oom Piet sê: “ Ek mors nie langer my tyd met hom nie.” (bl. 146)


1. Taalgebruik. Leerders se sinne sal natuurlik verskil - u stel vas of die konteks aandui dat die leerder die betekenis van die uitdrukkings verstaan:

• van Pontius na Pilatus - rond en bont gestuur word. Ander uitdrukkings wat dieselfde beteken, is “van die kassie na die muur” en “van bakboord na stuurboord”.

• in twee kampe verdeel - wanneer daar twee groepe is wat in konflik is met mekaar.

• ons meule sal nooit weer maal nie - hierdie saak is afgehandel en verby. • smee die yster terwyl dit nog warm is - handel ’n taak af terwyl daar nog

belangstelling is; voer ’n saak deur voordat dit te laat is. • kontant by die troffel - in hierdie konteks beteken dit dat daar genoeg kontantgeld

is om die bouwerk mee te doen. • ’n ogie hou - toesig hou • daar is nie salf aan te smeer nie - daar kan niks aan die saak gedoen word nie;

die probleem kan nie opgelos word nie.

Van Duiwel Pontius na Dominee Pilatus Bladsy 2 Jan Spies

2. Godsdiens. Indien geloofsgroepe wat nie in hierdie lys gemeld word nie, deur leerders in u klas verteenwoordig word, kan u gerus die name van hierdie groepe byvoeg by die lys op bl. 149.

U gesindheid sal bepaal hoe suksesvol hierdie aktiwiteit uitgevoer word; wedersydse begrip, waardering en respek tussen uiteenlopende godsdiens-, kultuur- en bevolkings- en ander groepe in hierdie land is baie belangrik. Kort verslae kan geassesseer word deur Assesseringsblad 4.

3. GRONDWET. Sien die opmerking in paragraaf 2 by Aktiwiteit 2. 4. Ons drome. Hierdie is ’n aktiwiteit wat leerders baie sal geniet. Boekwinkels en biblioteke

het ‘n verskeidenheid van boeke oor temas in drome.

Ten slotte Aktiwiteite 2 en 3 bied ’n ideale geleentheid om by leerders die waarde van verdraagsaamheid en respek tuis te bring - selfs wanneer ’n mens nie saamstem met die leefwyse van ander nie.

Koedendaai van die Kamiesberge Florence Ann Filton Antwoorde vir vrae op bl. 158

1. Die betekenis van die beelde: • ’n oogknippie voor Krismis - ’n kort rukkie voor Kersfees • ’n lelike sloot om oor te spring - ’n groot probleem • die beste skop - die sterkste uitwerking van die alkohol in die bier • soos granaatpitte ingepak - hulle sit styf teen mekaar • pens langs - op sy maag • pad skoonmaak - baie vinnig hardloop • ’n melkbaard aardbewinkie - ’n groot skok amper soos ’n klein aardbewing • op die draadloos getrou - Hy het nie in die kerk getrou nie. Radio-musiek is

gebruik vir die seremonie in die waenhuis. • jy hoor net derms skree - die mae raas van die honger • kielie die speekselkliere - maak die mense honger • van loop af - verlam • die sandkombers vrygespring - hy is nog nie dood en begrawe nie

2. Die droogte: • Vir drie jaar skroei die son oor die landskap van Namakwaland. Daar heers ’n

groot droogte. • “Al wat leef en beef moet buig onder sy ongenadige wette” of “Die kleinvee maak

kitaarribbes en die grootvee se uitstaan bene gooi skaduwees in die son” of “As ’n man flou word, moet hulle hom maar met sand lawe. Hier’s nie water om te mors nie.” (bl. 150)

• ’n Hiperbool is ’n stylfiguur wat van oordrywing gebruik maak om ’n hewige gevoel of ’n sterk indruk uit te beeld. In hierdie verhaal gebruik die verteller heelwat hiperbole. Sy verdraai, oordryf of vererger die werklikheid om meer impak te gee aan ’n stelling of beskrywing. Hierdie tegniek dra by tot die skreeusnaakse aard van die gebeure.

3. Kerneels is smoordronk en nie dood nie. • “So al asof hy slaap.” (bl. 151) • “By sy koppenkant het ’n leë blik gelê met ’n snaakse reuk.” (bl. 151)

4. Die kis is gemaak, volgens die afmetings van Rooi Kerneels se liggaam. Die graf is gegrawe en die doodstyding is deur boodskappers uitgedra. Daar is twee slagdiere gekoop en gaargemaak in seeppotte. ’n Oop skerm van takke is opgerig vir kosmaak. Brode is gebak. ’n Swart vlag is aan ’n bekerpaal gehys. ’n Los rietmat het die hoek afgeskort waar Kerneels se liggaam gelê het.

5. Die “bedroefde familiekring”: • Die mense wat die grootste hartseer vertoon, word gereken as Kerneels se

naasbestaandes. Hulle kry eerste kos. • Die etery en die singery. • Die meisies wat die kos bedien, het ’n goeie oor vir musiek en sal die beste kos

vir die beste sangers bedien.

Koedendaai van die Kamiesberge Bladsy 2 Florence Ann Filton s

6. Kerneels se “ontwaking”:

• Eers voel dit vir Kerneels of hy wakker word na narkose. Dan dink hy dat hy die singery op Gratjiekoppies se dansbaan hoor. Later dink hy hy is dalk in die kerk, want hy hoor ’n geestelike lied; hier is dalk ’n aanddiens aan die gang.

• Nadat Kerneels agterkom hy het ’n doodskleed aan, besluit hy om so gou moontlik te vlug. Hy het lus vir nog ’n sopie “bêrewater”. Dan skuif Kerneels van sy matras af en seil op sy maag tot by die onderkant van die rietmat. Hy trek sy asem op, tel, en beur soos ’n blindemol agteruit deur die groep mense wat besig is om te sing.

7. Die wyse waarop die skrywer die gebeure beskryf, spreek van ’n heerlike humoristiese gebruik van hiperbole en skreeusnaakse beskrywings. Sy gebruik werkwoorde soos “swets, jil, gil, skrou, bid, peul, kerm, kreun, maal, kolk, skaats, vlieg, sleep” en “hardloop” om die histeriese gedrag van die vlugtende begrafnisgangers te beskryf. Gevatte beeldspraak dra by tot die humor van die situasie; “die duiwel met al sy maatskappy word ingespan”, “Die granaat bars behoorlik oop en die pitte spat in alle rigtings.” Ook rugbybeelde word betrek om die histerie te beskryf: “Hulle skrum en losgemale ontwikkel.”, “Alle spelreëls word oortree.” Die vleissous, kole en as “gesels” met mekaar. Die afgebreekte stukke mêtjiesbos op die ooms se beurende koppe lyk soos “pruike”. Die glyende borde word “skaats”-planke. Selfs die drievoet en die bekerpaal haak vas aan die vlugtende mense en word kletterend deel van die dolle vaart. Die lam vrou word beskryf as reeds “vir drie jaar van loop af” en sý hardloop vóór! (Skitterende hiperbool.) Die mense hardloop so vinnig, sê die verteller, dat hulle sommer so “onner hulle kwale uit” weghol.

8. Die roubeklaers glo dat die “spook” in die stowwerige aarde weggesink het en hulle begin rustiger stap terwyl hulle lag en skerts oor die gebeure. Dan sien een van die anties “hier lê die spook dood in die pad!” Die mense draai om en begin terughardloop Bakleikraal toe, hardop biddend en stryend oor waarom hulle die begrafnis bygewoon het.

9. Eers heers daar ’n groot stilte; die rooi klipbanke lê roerloos in afwagting. Toe begin dit reën en binnekort lewe die veld weer, met blomme en renosterbossies wat in die wind roer.


1. Die energie van rap. Die leerders moet voorsiening maak vir ten minste drie oefensessies as hulle van hierdie rap-uitvoering ’n sukses wil maak. Herhaling van een of twee frases uit die gekose gedeelte dra by tot die ritme en energieke impak van die rap-aanbieding. Gebruik Assesseringsblad 15.

2. ’n Vertelling. Wat hier ter sake is, is die vermoë om vanuit ’n bepaalde karakter se perspektief die gebeure te beskryf. Leerders moet hoofsaaklik inligting uit die kortverhaal self gebruik, maar as hulle ter wille van karakterbeelding ’n paar gegewens wil byvoeg, is dit beslis toelaatbaar. Wanneer die mondelinge vertellings plaasvind, is dit ook belangrik dat die wyse waarop die storie vertel word, die persoonlikheid van die verteller / karakter weerspieël. Gebruik Assesseringsmatriks B vir die skriftelike werk en Assesseringsblad 9 vir die mondelinge aanbieding.

3. Ons maak musiek! As daar by die skool ’n onderwyser is wat betrokke is by koorafrigting of musiekonderrig kan so ’n persoon betrek word by hierdie projek. Let wel; dit is nie essensieel dat leerders die musiek neerskryf nie - ’n gememoriseerde wysie sal net so goed werk.

Ten slotte Hierdie verhaal is uitbundig, menslik, snaaks en baie visueel. Dit is van al die verhale in hierdie bundel die mees geskikte een om opgevoer te word. Maak gerus van Aktiwiteite 1, 2 en 3 gebruik as voorbereiding om die kortverhaal te verwerk in ’n toneelstuk. Koedendaai kan opgevoer word by ’n oueraand of by ’n verskeidenheidskonsert by die skool.

Assesseringsinstrumente Op die volgende bladsye volg voorbeelde van verskillende assesseringsinstrumente vir formatiewe en

summatiewe assessering. Let egter daarop dat u as onderwyser die finale besluit neem oor die assessering

wat in die klaskamer gebruik word. Pas dus hierdie tabelle en kontrolelyste aan, indien nodig, of ontwerp u

eie assesseringsinstrumente om by u besondere behoeftes te pas.

1

Assesseringsblad 1

Korter skryfstuk Portuur- of selfassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak 'n regmerkie in die gepaste blokkie indien van toepassing op die spesifieke skryfstuk. Ja Nee 1. Lyk die werk netjies en is die handskrif leesbaar? 2. Het jy of jou maat die opdrag verstaan? 3. Was jou of jou maat se skryfwerk interessant/geslaag? 3. Verskyn die inligting in die regte volgorde en sluit paragrawe by

mekaar aan?

4. Is daar 'n inleidende paragraaf wat 'n mens motiveer om die stuk te lees?

5. Was daar baie spelfoute in die stuk? Hoeveel tel jy? 6. Het jy baie taalfoute gemaak/opgemerk? Hoeveel taalfoute is

daar?

7. Is leestekens korrek gebruik sodat die teks maklik lees? 8. Kon jy of jou maat sinne verbind sodat daar sinne van

verskillende lengtes in die stuk is?

9. Het jy of jou maat 'n slotsin geskryf wat die stuk afrond? 10. Is die skryfstuk geredigeer en geproeflees voor dit ingegee is?

Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

2

Toestemming word verleen om hierdie bladsy te fotokopieer.

Assesseringsblad 2 Plakkaat/pamflet of program Onderwyser- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Ja Nie

juis nie

Nee

1. Die werkstuk skep 'n aantreklike en netjiese indruk. 2. Deeglike beplanning is gedoen. 3. Oorspronklike idees is gebruik. 4. Genoeg tyd is aan die werk afgestaan. 5. Die taalgebruik, punktuasie en spelling is gepas en

korrek.

6. Daar is 'n goeie balans tussen visuele en geskrewe teks.

7. Die uitleg is goed. 8. Die werkstuk sal mense se aandag trek. 9. Dit is 'n aantreklike, kleurvolle en afgeronde

aanbieding.

10. Dit is 'n geslaagde werkstuk. 11. Die produk moet koste-effektief bly. 12. Die woorde is duidelik en leesbaar en dié op die

plakkaat kan vanaf ‘n afstand van 1 meter gelees word.

Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie Hierdie gradering toegeken omdat ____________________________________ __________________________________________________________________ © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

3


Assesseringsblad 3 Geleentheidskaartjie (verjaardagkaartjie/uitnodiging) Onderwyser- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Gradeer elke kriterium volgens die nasionale prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie 6 = Verdienstelike prestasie 5 = Beduidende prestasie 4 = Voldoende prestasie 3 = Matige prestasie 2 = Basiese prestasie 1 = Ontoereikende prestasie Kriteria 7 6 5 4 3 2 1 1. Taal en toon pas by die tema. 2. Balans tussen visuele en geskrewe teks. 3. Inhoud. 4. Oorspronklikheid en kreatiwiteit. 5. Taalgebruik en uitdrukking. 6. Spelling en punktuasie. 7. Aantreklikheid en netheid. Oorkoepelende gradering: _________________ © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

4


Assesseringsblad 4 Verslag/projek (individueel of in groepe) wat navorsing behels Onderwyserassessering Naam/name: _______________________________________________________ Onderwerp: ____________________________________ Datum: _____________ Gradering volgens die nasionale prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie 6 = Verdienstelike prestasie 5 = Beduidende prestasie 4 = Voldoende prestasie 3 = Matige prestasie 2 = Basiese prestasie 1 = Ontoereikende prestasie 7 6 5 4 3 2 1 1. 'n Verskeidenheid bronne is geraadpleeg om

inligting te verkry.

2. Kon toepaslike inligting uitsoek, verwerk en orden. 3. Genoeg inligting is verskaf. 4. Geskrewe werk is deeglik beplan en voorberei. 5. Inligting is interessant. 6. Inligting is sistematies en logies aangebied. 7. Visuele e.a. hulpmiddels is doeltreffend gebruik. 8. Woord- en taalgebruik is korrek en doeltreffend. 9. Werk is van 'n hoë gehalte. © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

5


Assesseringsblad 5 Mondelinge aanbieding (individueel of in groepe) wat navorsing behels Onderwyserassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Ander groeplede: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ 7 6 5 4 3 2 1 1. Navorsing is in verskillende inligtingsbronne

gedoen.

2. Deeglike navorsing is gedoen. 3. Die aanbieding is goed beplan en deeglik

voorberei.

4. Leerder(s) kon inligting uitsoek en samehangend organiseer.

5. Daar is 'n doeltreffende inleiding en slot. 6. Daar is goeie kontak met die gehoor. 7. Voldoende inligting is verskaf. 8. Inligting is logies en interessant aangebied. 9. Visuele en ander hulpmiddels is gebruik. 10. Aanbieding is duidelik en samehangend gelewer. 11. Woordeskat en taalgebruik is gepas. 12. Stemtoon, oogkontak, gebare en

gesigsuitdrukkings is doeltreffend gebruik.

13. Algemene gehalte van die aanbieding is na wense.

14. Groeplede het goed saamgewerk (indien van toepassing).

15. Groeplede het min of meer ewe veel tot die aanbieding bygedra (indien van toepassing).

Gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

6


Assesseringsblad 6 Dialoog – voorbereiding en aanbieding Self- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak 'n regmerkie langs 'n stelling as jy dink jy kan positief op die vraag antwoord en bereken die totaal uit 20. Elke regmerkie tel twee punte. 1. Die sprekers se name is links teen die kantlyn geskryf. 2. Daar is 'n dubbelpunt na elke spreker se naam. 3. Geen aanhalingstekens is gebruik nie. 4. Daar is nie baie taal- en spelfoute nie. 5. Die dialoog pas by die karakters om hulle realisties uit te beeld. 6. Daar is eers 'n eerste poging geskryf, dit is daarna geproeflees en

geredigeer en 'n finale weergawe is netjies oorgeskryf.

7. Die spreker bly by die onderwerp. 8. Die aanbieding is interessant en boeiend. 9. Die spreker praat duidelik, hoorbaar en vlot. 10. Die spreker tree met selfvertroue op. Totaal Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

7


Assesseringsblad 7 Groepwerk (algemeen) Selfassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ____________ Name van ander groeplede: __________________________________________ Aktiwiteit: _______________________________________________________ 1. Het almal in die groep 'n bydrae gelewer en

het ons goed saamgewerk?

2. Het ons groep met oorspronklike idees vorendag gekom? Indien wel, wat was dit?

3. Het ons daarin geslaag om meningsverskille bevredigend op te los en konsensus te bereik?

4. Het ons enige probleme ondervind? Indien wel, wat was dit en hoe is dit opgelos?

5. Watter navorsing het ons gedoen en watter bronne het ons geraadpleeg (indien van toepassing)?

6. Watter hulpmiddels het ons beplan om 'n suksesvolle eindresultaat te behaal?

7. Het ons almal saam geoefen voordat ons die aanbieding moes doen (indien van toepassing)?

8. Het die taak in sy doel geslaag? Hoekom of hoekom nie?

9. Het ek iets uit hierdie groepaktiwiteit geleer? Indien wel, wat?

10. Het ons die taak binne die vasgestelde tyd voltooi?

11. Het ek die aktiwiteit geniet? (Besonder baie/Baie/Taamlik baie/So-so/'n Bietjie/Glad nie) Verduidelik.

© Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

8


Assesseringsblad 8 Voorbereide praatjie Portuur- of onderwyserassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Ja Nee Inhoud * Voorbereiding is gedoen. * Inleiding is doeltreffend. * Gedagtes is duidelik gestel en logies gerangskik. * Inligting en idees is interessant. * Die spreker het by die onderwerp gehou. * Treffende, gepaste slot. Taalgebruik * Korrekte taalgebruik. * Goeie en gepaste woordeskat. * Korrekte register. Aanbieding * Die spreker behou oogkontak met die gehoor. * Volume, toon en tempo word afgewissel. * Gebruik gepaste liggaamstaal. * Woorde word korrek uitgespreek. * Die aanbieding is vlot. * Doeltreffende hulpmiddels is gebruik om die aanbieding

oortuigend en interessant te maak.

* Die spreker tree met selfvertroue op. Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

9


Assesseringsblad 9 Rolspel Portuur- of onderwyserassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Ander groeplede: _________________________________________________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ 7 6 5 4 3 2 1 1. Goeie beplanning is gedoen. 2. Toneelspel is goed: gebruik gepaste

stemtoon, liggaamshouding en gebare.

3. Die spreker bly by die onderwerp. 4. Inhoud is oorspronklik en kreatief. 5. Aanbieding is interessant en boeiend. 6. Rolspelers werk goed saam. 7. Die spreker praat duidelik, hoorbaar en vlot.

8. Uitspraak van woorde is korrek. 9. Die spreker gebruik die gepaste register. 10. Taalgebruik is korrek. 11. Die spreker tree met selfvertroue op. 12. Die aanbieding slaag in sy doel. Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

10


Assesseringsblad 10 Artikel vir tydskrif of koerant Self- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak 'n regmerkie of 'n kruisie in die blokkie langs elke stelling. Het my maat/ek die volgende gedoen: * die skryfstuk beplan deur bv. idees eers in 'n geheuekaart te rangskik? * eers 'n konsepweergawe geskryf? * 'n treffende opskrif gebruik wat by die inhoud van die berig pas? * onthou watter inligting altyd in 'n berig se eerste paragraaf moet

verskyn?

* kort en lang sinne afgewissel en paragrawe gebruik? * die inligting in paragrawe gerangskik wat by mekaar aansluit? * objektief verslag gedoen van die feite (nie persoonlike menings gegee

nie)?

* die register, toon en styl gebruik wat by die inhoud en doel van die berig pas?

* die direkte rede gebruik om ooggetuies/betrokkenes se kommentaar weer te gee?

* die skryfstuk geproeflees en geredigeer voordat dit ingelewer is? * interessante foto’s of illustrasies beplan of gebruik?


11


Assesseringsblad 11 Vriendskaplike/persoonlike brief en e-posboodskap Selfassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak elke keer 'n regmerkie in die toepaslike kolom: Ja Nee 1. Ek het die onderwerp verstaan. 2. Ek het die adres bo regs geskryf.* 3. Die datum staan direk onder die adres en is korrek uitgeskryf.* 4. Ek het 'n reël tussen die adres en die aanhef oopgelaat.* 5. Die aanhef is korrek. 6. Die inleidingsparagraaf is gepas. 7. Die styl, taalgebruik en register pas by die onderwerp. 8. Die sinne volg logies op mekaar. 9. Die sinne is in paragrawe gegroepeer. 10. Die inhoud is sinvol en geskik. 11. Die slotparagraaf is gepas. 12. Die brief word korrek afgesluit. 13. Ek het my spelling in 'n woordeboek nagegaan. 14. Ek het my punktuasie en woordorde nagegaan. 15. Ek het die brief geproeflees, geredigeer en oorgeskryf voor ek

dit ingelewer het.

16. Die skryfstuk is netjies en die handskrif leesbaar. *Let wel: 2 – 4 is nie van toepassing by e-pos nie. Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

12


Assesseringsblad 12 Opsomming Portuur- of onderwyserassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Maak 'n regmerkie in die gepaste blokkie en ken twee punte toe vir elke positiewe antwoord. Bereken dan die totaal uit 20. Ja Nee 1. Hoofpunte is geïdentifiseer om die opsomming te maak. 2. Die opsomming is puntsgewys in afsonderlike sinne

gemaak.

3. Volsinne is gebruik, nie telegramstyl nie. 4. Dialoog in die teks is in die indirekte rede weergegee

(indien van toepassing).

5. Eie woorde is sover moontlik gebruik. 6. Beskrywende woorde en idiome in die stuk is nie

woordeliks in die opsomming herhaal nie.

7. Slegs noodsaaklike inligting is gegee. 8. Daar is aandag gegee aan akkurate taalgebruik,

punktuasie en leestekens.

9. Daar is nie meer woorde gebruik as wat toegelaat word nie.

10. Die aantal woorde is tussen hakies aangedui aan die einde van die opsomming.

Totaal: Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

13


Assesseringsblad 13 Onvoorbereide praataktiwiteit Onderwyser- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak 'n regmerkie in die gepaste kolom. 7

Ja, uitste-kend

6 Ja,

baie goed

5 Ja,

goed

4 Rede-

lik

3 Nie op stan-daard

nie

2 Moet baie ver-

beter

1 Nee, glad nie

* Gedagtes is verstaanbaar en logies oorgedra.

* Taalgebruik is korrek.

* Beskik oor voldoende woordeskat om idees uit te spreek.

* Praat duidelik en hoorbaar.

* Praat genoeg. Assesseerder se kommentaar: __________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

14


Assesseringsblad 14 Koerantberig Self- of portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak 'n regmerkie of 'n kruisie in die blokkie langs elke stelling. Het my maat/ek die volgende gedoen: * die skryfstuk beplan deur bv. idees eers in 'n geheuekaart te rangskik? * eers 'n konsepweergawe geskryf? * 'n treffende kop (opskrif) gebruik wat by die inhoud van die berig pas? * die naam van die plek waarvandaan die berig kom, in hoofletters aan die

begin van die eerste paragraaf geskryf?

* 'n punt en 'n aandagstreep na die naam van die plek waar die gebeure afspeel, geplaas?

* onthou watter inligting altyd in 'n berig se eerste paragraaf moet verskyn (die vyf W's en 'n H)?

* die berig volgens die omgekeerde piramide-styl geskryf? * kort sinne en paragrawe gebruik? * die inligting in paragrawe gerangskik wat by mekaar aansluit? * objektief verslag gedoen van die feite (nie persoonlike menings gegee

nie)?

* die register, toon en styl gebruik wat by die inhoud en doel van die berig pas?

* die direkte rede gebruik om ooggetuies/betrokkenes se kommentaar weer te gee?

* in kolomme geskryf? * netjies en leesbaar geskryf? * die skryfstuk geproeflees en geredigeer voordat dit ingelewer is? * oorspronklike foto’s beplan of gebruik?


15


Assesseringsblad 15 Rap-gedig Portuurassessering Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Geassesseer deur: _________________________________________________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak elke keer 'n regmerkie in die gepaste blokkie en gradeer die gedig volgens die nasionale prestasieskaal nadat jy oor al die vrae nagedink het. Oorweeg al jou antwoorde baie goed en ken dan 'n punt uit 7 toe.

Beslis

Rede-lik, ja

Nie juis nie

Nee, glad nie

1. Is daar 'n tema of boodskap in die gedig? 2. Het jy die gedig geniet? 3. Het jou maat oorspronklike idees gehad? 4. Dink jy jou maat het sy of haar bes gedoen? 5. Dink jy iemand het jou maat gehelp? 6. Maak hy of sy van beeldspraak of figuurlike

taal gebruik?

7. Is daar baie hinderlike taal- en spelfoute wat afbreuk doen aan die gedig?

8. Slaag dit as 'n gedig? 9. Is die geheelindruk netjies en leesbaar? 10. Dink jy hierdie gedig kan in die

skooltydskrif gepubliseer word? Motiveer.

11. Is daar ‘n lekker ritme in die gedig? 12. Is daar van treffende byklanke gebruik

gemaak?

13. Slaag die gebruik van herhaling goed? 14. Word die woorde duidelik uitgespreek?

Punt uit 10 wat ek dink my klasmaat verdien: _________________ Verwerk met behulp van die sewepunt-prestasieskaal: Prestasieskaal: 7 = Uitmuntende prestasie; 6 = Verdienstelike prestasie; 5 = Beduidende prestasie; 4 = Voldoende prestasie; 3 = Matige prestasie; 2 = Basiese prestasie; 1 = Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk. Toestemming word verleen om hierdie bladsy te fotokopieer. Assesseringsblad 16 Lang skryfstuk (opstel) Selfassessering

16

Naam van leerder: ______________________________ Datum: ___________ Onderwerp: ______________________________________________________ Maak elke keer 'n regmerkie in die toepaslike blokkie. Ja Nie

juis nie

Nee

1. Ek het die onderwerp goed verstaan. 2. Ek het my werk sorgvuldig beplan deur eers hoof- en

ondersteunende idees neer te skryf.

3. Ek het eers 'n konsepweergawe geskryf. 4. Die inleiding is treffend en stel die onderwerp bekend. 5. Ek het die inhoud in samehangende paragrawe verdeel. 6. Die sinne in elke paragraaf is rondom een kernidee

gegroepeer.

7. Die sinne en paragrawe volg logies op mekaar. 8. My sinne verskil in lengte deurdat ek voegwoorde gebruik

om sinne te verbind.

9. Ek het idiomatiese taal doeltreffend gebruik. 10. My opstel is my eie werk en oorspronklik. 11. Ek het interessant en oortuigend probeer skryf. 12. Ek het goed oor my taalgebruik en woordkeuse nagedink. 13. Die spelling is in 'n woordeboek nagegaan. 14. Die leestekens is meestal korrek gebruik. 15. Die slot is oortuigend en sluit die stuk bevredigend af. 16. Ek het my werk geproeflees en geredigeer voordat ek die

finale weergawe geskryf het.

17. My handskrif is leesbaar en my werk is netjies. 18. Ek voel tevrede dat my skryfstuk geslaagd is. © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

17


Assesseringsmatriks A Transaksionele skryfwerk (korter skryfstukke)

7 30–27

6 26–23

5 22–19

4 18-14

3 13–10

2 9–5

1 4–0

Inhoud Boodskap briljant en oortuigend oorgedra.

Eg. Oortuigend. Duidelike tema. Baie goed afgerond.

Geloofwaardig. Betreklik eg en oortuigend. Meer as net doodgewoon.

Redelik geloofwaar-dig. Meestal eg en oortuigend. Tema doodgewoon.

Voorspelbaar. Oninteressant. Tog ter sake. Tema nie deurgaans volgehou nie.

Glad nie ter sake nie. Mistasting of foutiewe vertolking van die opdrag.

Glad nie ter sake nie. Mistasting of foutiewe vertolking van die opdrag.

Toon, styl, register

Briljante toon, styl en register.

Baie goed. Goed. Aanvaarbaar. Gedeeltelik aanvaarbaar.

Heeltemal onvanpas.

Heeltemal onvanpas.

Woordorde, sinstruktuur, spelling, punktuasie

Feitlik geen foute nie. Byna soos 'n huistaalspreker.

Min foute begaan.

Min foute kom voor, maar beïnvloed nie interpretasie nie.

Foute kom voor, maar beïnvloed meestal nie interpretasie nie.

Baie foute. Lomp en/of onvoltooide sinne. Beïnvloed betekenis.

Foute kom algemeen voor. Moeilik om te volg of betekenis te verstaan.

Foute kom algemeen voor. Moeilik om te volg of betekenis te verstaan.

Hantering van die onderwerp

Geen afwyking van onderwerp nie. Skryfstuk bereik doel ten volle.

Meestal ter sake. Skryfstuk bereik doel merendeels.

Goed by onderwerp gehou. Skryfstuk bereik doel.

Redelik goed by onderwerp gehou. Skryfstuk bereik doel gedeeltelik.

Meestal nie ter sake nie. Onderwerp word slegs gemeld. Doel nie bereik nie.

Hoegenaamd nie ter sake nie. Heeltemal van die onderwerp af.

Hoegenaamd nie ter sake nie. Heeltemal van die onderwerp af.

Toepaslike formaat en lengte

Gepaste formaat. Korrekte lengte.



Gepaste formaat. Foute onbeduidend. Voldoende lengte.

Aansienlike foute in die formaat. Te lank of te kort.

Heeltemal verkeerde formaat. Veels te lank/te kort.

Heeltemal verkeerde formaat. Veels te lank of te kort.

Beplanning, redigering, proeflees

Deeglike beplanning. Duidelike bewys van redigering. 'n Afgeronde skryfstuk.

Duidelike bewys van beplanning en redigering. Die meeste foute is uitgeskakel.

Bewys van beplanning en redigering. Baie foute is uitgeskakel.

Redelike bewys van beplanning en redigering. Sommige foute is uitgeskakel.

Min bewys van beplanning en redigering. Min foute is uitgeskakel.

Geen verbeteringe nie. Eerste poging is bloot oorgeskryf.

Geen tekens van 'n konsepweergawe en/of beplanning nie.

Net sekere skryftipes: Kreatiwiteit Oorspronklikheid

Oorspronklik. Skeppend. Volwasse. Geïnspireerd. Absoluut puik.

Goeie gebruik van verbeelding. Eg. Meesterlik.

Goeie gebruik van verbeelding. Baie goed.

Voldoende en toepaslik Funksioneel.

Kleurloos. Vaal. Afgesaag.

Geen kreatiwiteit nie. Saai.

Geen kreatiwiteit nie. Saai.


18


Assesseringsmatriks B Baie kort skryfstuk

9-10 7–8 5–6 3–4 0–2 Baie oorspronklik. Baie skeppend en verbeeldingryk. Baie oortuigend. Beantwoord baie goed aan die doel. Baie goeie woordeskat. Gepaste toon en register. Baie min of geen taalfoute. Spelling en punktuasie baie goed. Argumente uitstekend gestaaf.

Oorspronklik. Inhoud meer as doodgewoon. Oortuigend. Beantwoord goed aan die doel. Goeie woordeskat. Gepaste toon en register. Min taalfoute. Punktuasie en spelling goed. Argumente duidelik gemotiveer.

Redelik oorspronklik. Inhoud doodgewoon, niks besonders nie. Oortuig steeds. Voorspelbaar. Redelik goeie woordeskat. Redelik gepaste toon en register. Taal-, spel- en leestekenfoute nie steurend nie. Te lank of te kort. Argumente redelik gemotiveer.

Onoorspronklik. Inhoud is vaag/dun. Oortuig nie. Gebrekkige woordeskat. Onvanpaste toon en register. Baie steurende taalfoute. Foutiewe spelling en onvoldoende of ondoeltreffende punktuasie. Foutiewe formaat. Argumente lukraak.

Uiters onoorspronklik. Inhoud ongeloofwaardig of nie ter sake nie. Onderwerp heeltemal verkeerd vertolk. Onsamehangend. Gebrekkige woordeskat. Onvanpaste toon en register. Onverstaanbaar weens ernstige taal, spel- en leestekenfoute. Foutiewe formaat. Onlogiese argumente.

Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 10 punte = 7 - Uitmuntende prestasie; 8,9 punte = 6 - Verdienstelike prestasie; 7 punte = 5 - Beduidende prestasie; 5,6 punte = 4 - Voldoende prestasie; 4 punte = 3 - Matige prestasie; 3 punte = 2 - Basiese prestasie; 1,2 punte = 1 - Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

19


Assesseringsmatriks C Opstelantwoorde

20

30–24

23–18

17–12

11–9

8–0

Beplanning Samehang Inleiding en slot Lengte

Buitenge-woon. Iets besonders. Aangrypend. Geskikte lengte. Uitstekend.

Deurdagte beplanning. Goeie, duidelike inleiding en slot. Geskikte lengte. Goed.

Blyke van beplanning. Bevredigende inleiding en slot. Of te lank of te kort. Middelmatig.

Min blyke van beplanning. Onoortuigende inleiding en/of slot. Doodgewoon.

Geen teken van beplanning nie. Geen inleiding en/of slot nie. Veels te lank of te kort. Saai.

Oorspronklikheid en die hantering van die onderwerp Deurvoer van die onderwerp

Oorspronklik Buitenge-woon. Verbeelding-ryk. Eerlik en opreg. Meesleurend. Diepgaande kennis van onderwerp. Sterk storielyn.

Kreatief. Eerlik en opreg. Blyke van oorspronklik-heid en verbeelding. Toon begrip van onderwerp. Storie vlot vertel.

Gebrek aan eerlikheid en opregtheid. Slegs basiese kennis van onderwerp. Blote oorvertel van gebeure. Storielyn dwaal soms af.

Geen poging tot eerlikheid en opregtheid nie. Doodgewoon. Verwarde aanbieding van inligting. Storielyn moeilik om te volg.

Geen oorspronklik-heid of verbeelding nie. Geen kennis van die onderwerp nie. Heeltemal van die onderwerp af.

Paragrafering Ontwikkeling van die onderwerp

Interessante, treffende variasie en lengte van paragrawe. Logiese, effektiewe skakels tussen die paragrawe verhoog waarde van skryfstuk.

Goed uiteengesit. Vloeiende inhoud. Oortuigende opvolg van detail. Logiese skakels tussen paragrawe dra by tot begrip.

Teks is ingedeel in paragrawe. Oor die algemeen logiese skakels tussen paragrawe.

Daar is pogings tot paragrafering, maar met min verband tussen verskillende paragrawe. Meestal van die onderwerp af.

Aaneenge-skrewe teks sonder paragrafering wat veroorsaak dat dit moeilik is om te volg. Heeltemal van die onderwerp af.

Register Toon Bewustheid van die teikenleser en die doel van die

Skrywer praat eerlik, direk en onderhoudend met leser. Natuurlik en oortuigend.

Register is oortuigend. Stem is oor die algemeen natuurlik en oortuigend.

Meganiese skryfstyl sonder sprankel. Skryfstuk slaag net-net in sy doel.

Onvanpaste register. Skryfstuk slaag beswaarlik in sy doel.

Geen besef van die gepaste woorde en uitdrukkings nie. Skryfstuk

skryfstuk Skryfstuk slaag ten volle.

Skryfstuk slaag in sy doel.

slaag nie in sy doel nie.

Woordeskat Sinstruktuur idiomatiese taalgebruik

Uitmuntende woordeskat. Variasie van sinstruktuur

Goeie woordeskat. Korrekte sinstruktuur. Min taal- spel- en leesteken-foute. Idiomatiese taal effektief gebruik.

Bevredigende woordeskat. Sinne oor die algemeen korrek, maar soms lomp en onsamehangend. Foute nie hinderlik nie.

Gebrekkige woordeskat. Foute so hinderlik dat dit begrip bemoeilik. Dis moeilik om die teks hardop te lees.

Gebrekkige woordeskat. Swak sinstruktuur. Taal-, spel- en leestekenfoute baie steurend. Moeilik om teks hardop te lees.

Argumente word gefundeer deur verwysings na teks of aanhalings

Volgehoue en relevante verwysings toon insig.

Argumente word gestaaf deur bevredigende verwysings na teksinhoud.

Redelike verwysings na teksinhoud om argumente te staaf.

Teksinhoud word meestal ignoreer.

Teksinhoud word glad nie betrek nie.

Redigering en proeflees

Duidelike bewyse van herskryf en redigering. proeflees het foute uitgeskakel.

Duidelike bewyse van herskryf en redigering. proeflees het byna alle foute uitgeskakel.

Daar is bewys van redigering. Proeflees is gedoen, maar die meeste foute is nie verbeter nie.

Weinig tekens van redigering. Proeflees is skynbaar gedoen, maar foute is nie verbeter nie.

Foute en onderwerpshantering skep indruk dat geen redigering of proeflees gedoen is nie. Eerste poging is bloot neergeskryf.

Gee 'n gradering volgens die nasionale prestasieskaal: _________________ Prestasieskaal: 28-30 punte = 7 - Uitmuntende prestasie; 24-27 punte = 6 - Verdienstelike prestasie; 20-23 punte = 5 - Beduidende prestasie; 15-19 punte = 4 - Voldoende prestasie; 11-14 punte = 3 - Matige prestasie; 7-10 punte = 2 - Basiese prestasie; 1-6 punte = 1 - Ontoereikende prestasie © Maskew Miller Longman (Edms.) Bpk.

21


VOETPAD Stories vir Afrika

Documents

Transcript of VOETPAD Stories vir Afrika