Vodič po opštini Straža

2


Sadržaj

Straža kroz vreme 4Krka, dolenjska lepotica 8Vinogradi, cviček, vinogradarske kućice 11Sakralno nasledstvo 13Pešačke staze po Straškoj gori, pećina Velika Prepadna, uzletište Peter 16I još ... 22Priredbe, događaji 28Restorani, prenoćišta, vinogradarski turizam 32O opštini Straža 34

Dobrodošli u Stražu2. izdanjeTekst: Marjan Žiberna, Andreja KrenFotografije: Dušan Šetina, Slavko Strmec, Anica Nose, VersatilisKartografija: GURS, prikupljanje podataka: Dušan ŠetinaDizajn i štampa: ART 32 d.o.o, Špes, grafički studio, Novo MestoDizajn naslovne strane: ArtisanPregled sadržaja: Maja MedicTiraž: 1.000 primerakaStraža, januar 2016.

3

Poziv u StražuStraža je mala opština sa površinom od oko 24 kvadratna kilometra i nekoliko hiljada stanovnika, što ipak ne znači da nema šta da pokaže. Naprotiv! Kroz područje u samom srcu Dolenjske, recimo, teče reka Krka, koju s punim pravom nazivaju i „dolenjska lepotica“. Ali, Krka ne samo što je lepa na oko – na njoj možete veslati ili se spuštati splavom, a možete i udicu da bacite jer u njoj ima dosta ribe. Brojni mlinski točkovi koje je nekada okretala se, istina, već dugo više ne vrte, ali u Vavti vasi i na još dva mesta u opštini Straža još uvek možete pogledati neke od tih spomenika prošlosti.

Samo puškomet nad zelenom rekom uzdiže se Straška gora. Ako se okrenete ka njoj, pri tom pogledu će vam, naročito kad je lepo vreme, zaigrati srce. Po njenom prijatnom osunčanom podnožju prostiru se vinogradi, karakteristične dolenjske vinogradarske kućice (tzv. zidanice), a poslednjih godina i vikendice koje se svojim izgledom lepo uklapaju u okruženje. Na veliku radost brižnih vinogradara, sunce na tim obroncima do mile volje greje plodove vinove loze. Tu uspevaju dobra vina, pre svega cviček, za koji je pesnik Tone Pavček, rodom Dolenjac, jednom zapisao – „za misu nije, al’ se vazda pije“. Cviček se još uvek „pije“, a već neko vreme je i za „mise“; vino sa oznakom priznatog tradicionalnog imena je sve cenjenije. Poseta vinogradarskoj kućici je doživljaj za sebe. I zbog vina i zbog ljudi; Dolenjci su, naime, oduvek bili prijatni, pričljivi i širokogrudi.

Ako poželite okrepljujući pohod ili samo kraću šetnju u lepom prirodnom okruženju, na Straškoj gori su vam na raspolaganju pešačke staze. One vas, na primer, vode i pored pećine Velika Prepadna i pored spomenika kuge, koji podseća na vremena kada je i tu kosila crna smrt – kuga. A o minulim vremenima svedoče i druge stvari. Upravo na području Straže nalazilo se jedino danas poznato ravničarsko utvrđenje u Sloveniji; ta visinska naselja iz prvog milenijuma pre naše ere su, naime, obično stajala na uzdignutim mestima. Tuda je nekada verovatno prolazio i važan rimski put. Na području Straže postoji pet crkava. Sa Straške gore uzleću paraglajding padobranci, s kojima možete leteti u tandemu. Kod Prečne se nalazi sportski aerodrom, sa kog između ostalih uzleću i avioni koji posetiocima nude razgledanje ovih krajeva iz ptičje perspektive. U Straži se tokom cele godine održavaju brojne priredbe, počev od Straške jeseni...

I još mnogo toga može se naći na ovom malom, ali bogatom području. Dobrih razloga da posetite Stražu ima više nego dovoljno. Neka vam ova brošura pomogne da ih otkrijete i uživate u njima!

Marjan Žiberna, autor

4


Arheološki nalazi svedoče da je područje današnje opštine Straža bilo naseljeno još u paleolitu, starijem kamenom dobu. Najvažniji nalaz je oko 5.000 godina stara kamena sekira. U pitanju je lepo očuvan primerak sa obe strane šiljasto zaobljene alatke sa rupom za dršku, kakvu su koristili tadašnji ljudi. Danas je izložena u stalnoj arheološkoj zbirci muzeja u Novom Mestu.

Još tokom prvog milenijuma pre naše ere, tačnije tokom starijeg gvozdenog doba (VIII–IV vek p. n. e.) ovde su živeli ljudi. U Dolenjs-koj su iz tog vremena sačuvane izuzetno bogate arheološke iskopine, pa se stoga to doba naziva i „cvetni halštat Dolenjske“ (halštat: starije gvozdeno doba). Iz tog vremena je baš na području Straže očuvan sas-vim poseban spomenik – ostaci jedinog poznatog ravničarskog utvrđenja u Sloveniji. Naime, tadašnji stanovnici, za koje ne možemo sa sigurnošću reći kom su narodu pripadali, svoja utvrđenja su postav-ljali na uzdignutim mestima. Takav položaj je njihovim stanovnicima, pretpostavlja se srodnim Ilirima, omogućavao pogled na okolinu. Tako su oni svoja utvrđenja, zidinama opasana naselja, mogli uspešno bra-niti od napadača. Nizinska utvrđenja su, kako svedoče istraživanja, bila izuzetno retka, i samo su u Straži pronađeni ostaci takvog naselja. Deo današnjeg naselja koje je izgrađeno na tom mestu se zato zove Gradišče. Iz ovog bogatog perioda, kada su ljudi umeli da iskorišćavaju ovdašnja površinska nalazišta kvalitetne gvozdene rude, potiču i ostaci

Uz reku Krku nekada su stajale brojne tvrđave, dvorci i mlinovi.

Stra

ža k

roz

vrem

e

5

oko 100 peći za topljenje rude, a očuvani su i grobovi u koje su sahran-jivali svoje pokojnike. Verovali su da je smrt samo prelazak u onaj svet i da će pokojnici nastaviti da žive onako kako su živeli pre smrti. Zato su ih sahranjivali sa svim najboljim što su imali; halštatske grobnice su stoga za današnje arheologe prave riznice.

Pronalazak desetine grobova spaljenih pokojnika iz II i III veka pre naše ere jasno ukazuje na naseljenost u antičko doba. Rimljani su ovde svoj pečat ostavili nakon što su oko 33. godine p. n. e. počeli da prodiru prema istoku i da savladavaju keltske narode Latobike i Tavriske, koji su naseljavali ove krajeve. Zato pronalazak novca iz tog perioda nije nikakvo iznenađenje. Moćna imperija, koja je bila čuvena po izuzetnim putnim vezama, verovatno je izgradila put i po sredini strme zadnje strane Straške gore. U narodu je očuvan glas o tome – jedna od pešačkih staza koje tuda vode zove se Rimska staza.

Kasnije, u ranom srednjem veku, ovde su se naselili Sloveni. Tačno vreme njihovog dolaska nije moguće odrediti; sa sigurnošću ga možemo smestiti u period između VI i IX veka. Upravo iz tog doba je, na prim-er, očuvano ime mesta Sela pri Straži. Sama Straža, centralno naselje opštine Straža, prvi put je u pisanom obliku pomenuta u dokumentima iz 1250. godine. Njeni stanovnici su stražarili na svojim vinogradima na obroncima Straške gore, da bi grožđe koje zri štitili od ptica, med-veda i drugih štetočina; tako je ovaj kraj dobio svoje ime.

Straškom gorom, gde su danas vinogradi, u rimsko doba je verovatno prolazio put.

6


Nedugo nakon prvog pominjanja Straže, 1280. je u pisanim izvorima pomenuta i tvrđava Zalog – Brajtenau. Ona je stajala na levoj obali Krke, oko tri kilometra istočno od današnjeg centra Straže. Tokom vekova je promenila brojne gospodare – Praunsberge, Šarfe, Lihten-berge, Taubenhauere... Nažalost, tvrđava je tokom drugom svetskog rata spaljena, a ruševine su odstranjene.

U podnožju Straške gore davno je svoje mesto dobila i crkva sv. Tomaža, koja još uvek stoji na istom mestu. U njoj se mogu videti svedočanstva ranog perioda – ostaci romanskog broda i fragmenti ranogotskih fresaka nastalih verovatno još u XIV veku. Kasnije su na širem području Straže izgrađene još četiri crkve.

U XIX veku su pre svega Straža i Vavta vas, naselja koja leže na su-protnim obalama Krke, počela da se modernizuju i u određenoj meri industrijalizuju. Tada su Auerspergi, u to vreme najmoćnija plemićka porodica u Sloveniji, počeli da intenzivno iskorišćavaju drvno bogat-stvo obližnjih kočevskih šuma. Godine 1878. u Vavti vasi je izgrađena škola, a 1894. je počela da radi železnička veza između Novog Mesta i Straže. U Straži je tada uspešno počela da radi parna strugara namen-jena sečenju drva. Tokom 1900. i 1901. godine je vinogradarstvo, koje ovde ima dugu tradiciji, jako pogodila lozina vaš, a godinu dana kasnije i jak mraz; ipak, ono je uspelo da se održi.

Vinogradarstvo su posle 1900. godine pogodile i lozina vaš i težak mraz, ali ga nisu uništili.

7

Razgledanje arheološkog i etnološkog nasledstva Dolenjski muzej Novo Mesto Muzejska ulica 78000 Novo mestotel: 07/[email protected]

Turističke informacijeOpština StražaUlica talcev 98351 Stražatel: 07/38 48 [email protected]

Naselja Straža i Vavta vas su u junu 1940. godine, tik pred dru-gi svetski rat, uvela električno snabdevanje. U posleratnom periodu ovo područje je ad-ministrativno pripalo opštini Novo Mesto, a 2007. godine je odva-janjem nastala samo-stalna opština Straža, koja se danas ubrzano razvija.

Na području Straže postoji pet crkava, neke od njih već jako dugo.

8


Reka Krka, koja teče kroz područje opštine Straža, ovim inače lepim krajevima daje posebnu čar. Tik uz njenu levu, odnosno desnu obalu leže mostom povezana centralna naselja – Straža i Vavta vas. Samo nekoliko kilometara ranije voda se prilično umiruje, što onima koji vole mirnije vode daje priliku za veslanje. U živahnom gornjem toku lepotu raftinga niz brzake možete doživeti upravo sa agencijom iz Straže. Njen vodostaj je za to najprimereniji na proleće i u rano leto. Tokom leta se održava i škola kajaka, namenjena pre svega osnovnoškolcima. Ljubi-telje ribolova naročito oduševljava riblje bogatstvo Krke, u kojoj mogu loviti mladice, lipljane, skobalje...

Krka je sa 94 kilometra površinskog toka druga najduža potpuno slovenačka reka; od nje je duža jedino Savinja. Izvire kod sela Krka, ne-daleko od Ivančne Gorice, a blizu Brežica se uliva u Savu. Kostanjevica na Krki, koja se nalazi u njenom donjem toku, jedino je slovenačko nas-elje koje je sa svih strana okruženo vodom, a tvrđava Otočec je jedina slovenačka ostrvska tvrđava.

U vreme Rimljana niz Krku se pružala važna saobraćajnica, a kasnije su tu nikle i brojne tvrđave i vlastelinski posedi. Prema pisanju čuvenog polihistora Janeza Vajkarda Valvasora (1641–1693), u njegovo vreme ih je bilo čak oko 65. Zato je dolina gornjeg toka Krke bila poznata i kao „dolina tvrđava”. Nažalost, od nekada bogate arhitekture do danas očuvano je samo još nekoliko, uglavnom skromnih ostataka.

Isprva živahan tok Krke se malo pre Straže prilično umiruje.

Krka

, dol

enjs

ka le

poti

ca

9

U prošlosti je voda Krke, naročito u njenom gornjem toku, okretala i brojne mlinske točkove i takozvane žage (testere). Ovdašnji mlinari su, recimo, nekada bili veoma poželjni za kumove jer su sa sobom obično nosili beli hleb, koji su obični ljudi samo retko imali priliku da probaju. Do danas se od nekada brojnih mlinova očuvao samo mali broj; među njima, tri su na području Straže – u Vavti vasi, u Rumanji vasi i na Lo-kama. Nadamo se da ih neće uništiti nemilosrdni zub vremena.

U Vavti vasi još uvek stoji jedan od nekada brojnih mlinova koje je okretala voda Krke.

10


Rafting na KrkiRafting klub GimpexStara cesta 18351 Straž[email protected]

Ribolovne dozvoleGostilna Pod SmrekcoPotok 18351 Stražatel: 07/384-75-88

Ribiška družina Novo mestopododbor Straža–Dolenjske Toplicewww.rdnovomesto.si

U gornjem toku Krka je zbog pada živahna reka, koja je ponegde u pejzaž urezala duboke klisure. Slikovitosti njenog početnog puta kumuju i pragovi od sedre, nekakvi majušni vodopadi. Krka – pret-postavlja se da njeno ime potiče od grčkog naziva Korkoras – je-dina je slovenačka reka koja u svom koritu stvara tu meku stenu.

U gornjem toku Krke je vožnja čamcem adrenalinska, a niže je dosta udobnija.

11

Nad levom obalom Krke, na donjem delu Straške gore (odnosno Straškog brega, kako je obično nazivaju meštani) prostiru se prijatni vinogradi – Straška gora, Stara gora i Nova gora. Nasred njih stoje stare vinogradarske kućice (tzv. zidanice) i dosetljivo izgrađene novije vik-endice. Tamo je lepo u svako godišnje doba, naročito na jesen, kada je vreme za veselu berbu. Po svojim lepotama nimalo ne zaostaje ni Ljuben, područje na desnoj obali Krke, od koje je udaljeno nekoliko ki-lometara.

Ovdašnje vinogradarstvo, koje ima već veoma dugu tradiciju, posebno težak period je doživelo pre više od jednog veka. Tokom 1900. i 1901. godine ga je najpre skoro potpuno uništila pojava lozine vaši, a godinu dana kasnije i jak mraz. Iako se vinogradarstvo oporavilo, nekadašnje samorodne loze su tada počeli da zamenjuju američkim lozama. Da-nas vinogradari – oko 150 njih je povezano u vinogradarskom društvu – obrađuju različite loze, pre svega one od čijeg grožđa proizvode sve cenjeniji cviček. Vlasnici vinogradarskih kućica su počeli da se uključuju i u vinogradarski turizam, koji posetiocima omogućava iznajmljivanje vinogradarskih kućica, posluženje, kupovinu domaćeg vina...

Cviček, koji se proizvodi u dolenjskom vinorodnom području, spada u crvena vina. Važi za sinonim Dolenjske i za slovenačku vinsku poseb-nost. Prema tradiciji se proizvodi od različitih vrsta grožđa. Preovlađuje sorta žametna črnina, a dodaju mu se još i frankovka i bele sorte grožđa, među njima najviše kraljevine. Pored toskanskog kjantija, ovo je jedino vino izrađeno od crvenih i belih sorti grožđa. U njegove

U podnožju sunčane strane Straške gore vinova loza lepo uspeva.

Vin

ogra

di, c

viče

k, v

inog

rada

rske

kuć

ice

12


Društvo vinogradnikov StražaUlica talcev 78351 Straž[email protected]

glavne karakteristike spadaju i nizak procenat alkohola (do 10 vol. %), prijatna kiselost i „gladak“ ukus. Ovo vino je svetlocrvenkaste boje sa rubinastim odsjajem, a svojom voćnom aromom podseća na maline, trešnje i crvene ribizle. Za lagani i pitki cviček kažu da je „vino bez ve-like odvažnosti i bez prikrivenih grešaka“.

U prošlosti je cviček važio za manje vredno, kiselo vino. Ljudi su ga na-zivali i „cuckovec“, „žvižgovec“ i „fukovec“ (slovenački izrazi za veoma kisela, loša vina). Janez Trdina je o njemu jednom prilikom napisao: „vino je bilo strašno kiselo, ni najstariji nisu pamtili kiselije“; a Tone Pavček, rodom iz Dolenjske: „... za mise nije, al’ se vazda pije...“. Ali, to je prošlost cvičeka. Njegov ugled se zahvaljujući velikom trudu proizvođača poslednjih godina jako poboljšao. Od 2001. godine je za-konski zaštićen, ima oznaku priznatog tradicionalnog naziva i zato je danas sa razlogom sve cenjeniji.

Žametna črnina, osnova za proizvodnju cvičeka.

Obilazak vinogradarske kućice je poseban doživljaj.

13

U opštini Straža postoji pet crkava. Crkva sv. Jakoba u Vavti vasi je župna crkva, koja ima dve parohijske crkve – crkvu sv. Tomaža u Straži i crkvu Marije Utešiteljice tužnih u obližnjem mestu Drganja sela. Crk-va Uspenja Matere božje u nekadašnjem mestu Dolenja Straža (delu današnje Straže) i sv. Martina u Zalogu su parohijske crkve župne crkve koja se nalazi u obližnjem selu Prečna, koje administrativno pripada opštini Novo Mesto.

Sadašnja barokna crkva sv. Jakoba u Vavti vasi, izgrađena u obliku krsta, sazidana je krajem XVIII, odnosno početkom XIX veka. Crkva

stoji na mestu na kom je pre toga stajala njena manja prethodnica; prva crkvica je u Vavti vasi nastala još 1462. godine, a 1501. go-dine je postala parohi-jska crkva velike župe Šmihel kod Novog Mesta. Današnja crkva, nedavno restaurirana, ima krsni put iz 1862. godine, delo italijan-skog umetnika Davida Bertolda. Veliku većinu živopisa u glavnom i u dva sporedna oltara, kao i u obe sporedne kapele, naslikao je cen-jeni slikar Franc Kurc Turno Goldenštajn Salisburgensis (1807– 1878).

Crkva sv. Tomaža, koja stoji na brežuljku u Straži (nekadašnja Gore-nja Straža), skromna je samo spolja. Njena unutrašnjost naime skriva veoma stare ostatke romanske crkve, koje su počeli da otkrivaju tokom obnove 1987. godine. Tada je otkrivena polukružna romanska apsida, koja u velikoj meri čini luk današnje crkve. Ostaci romanske crkve su i zapadni uglovi crkvenog broda i spoljašnji lučni zid. Na luku su otkrili fragmente dvaju starih živopisa, iz kojih se može zaključiti da su bili sastavni deo povorke naslikane na zidovima apside. Na nadgrobnoj

Unutrašnjost crkve sv. Jakoba; njena prethodnica je navodno tu izgrađena još sredinom XV veka.

Sakr

alno

nas

leds

tvo

14


ploči ispred prezbiterijuma uklesan je natpis sa 1681. godinom, a po-menuta, kao i još neka druga otkrića svedoče o tome da je crkva, koja se u otkrivenim pisanim izvorima prvi put pojavila tek sredinom XIX veka, još starijeg porekla. Sudeći po izvorima, crkva je nastala još sredi-nom XIV veka. U crkvi vredi pogledati i tri tzv. zlatna oltara iz XVII i XVIII veka, kao i 1990. godine restaurirani krsni put, koji predstavlja delo nepoznatog umetnika iz prve polovine XIX veka.

Crkva Marije Utešiteljice tužnih u mestu Drganja sela, čija je unutrašnjost 2009. godine potpuno restaurirana, u svojoj je osnovi iz prve polovine XVIII veka. Njen brod je isprva imao ravan stub, koji je

kasnije dobio obeležja baroka. Glavni oltar, kao i dva sporedna oltara, verovatno potiče iz prve polovine XVIII veka, a 1819. godine je restauriran.

Barokna crkva Uspenja Matere božje u Straži (nekadašnja Dolenja Straža) nadograđena je 1690. godine. Njena

O ranom nastanku crkve sv. Tomaža između ostalog svedoče i fragmenti starih živopisa.

U crkvi Uspenja Matere božje u Straži.

15

unutrašnjost je u potpunosti oslikana po narudžbini jedne od pripad-nica porodice Brener, vlasnice obližnje tvrđave Luknja. Glavni oltar sa slikom sv. Florjana izgrađen je u stilu XVII veka, a oprema crkve je većinom iz XVIII veka. Crkva je u prošlosti na praznik Marijinog us-penja (Velika gospojina) privlačila brojne hodočasnike. Kao spomenik barokne umetnosti koji prevazilazi lokalne okvire ima status kulturnog spomenika.

Vreme nastanka crkve sv. Martina u Zalogu nije poznat; prvi put je u pisanim izvorima pome-nuta još 1581. godine. Stoji na mestu na kome je, kako se pretpostavlja, pre toga stajala kapelica. Oltar je iz prve polovine XVII veka. Krase ga kipovi, među kojima su posebno zanimljivi kipovi sv. Jurija i sv. Ane Samotretje. U crkvi se nalaze i nadgrobni spomenik plemićke porodice De Portiko i grobnica porodice Fiht-enau, vlasnika obližnje tvrđave Brajtenau, koja nažalost nije očuvana.

Dogovor za razgledanje crkava

Župna kancelarija Vavta vasVavta vas 488351 Stražatel: 07/308-31-74 www.vavta-vas.si

Župna kancelarija PrečnaPrečna 108000 Novo mestotel: 07/334-85-00www.zupnijaprecna.net

Crkva sv. Martina je stara najmanje 400 godina.

16


Na Straškoj gori postoje tri kružne pešačke staze: Gozdarska (Šumarska), Rimska i Vinogradarska. Početak i kraj sva tri puta, koji se međusobno povezuju i dopunjuju, jeste na autobuskoj stanici u Straži (175 m nadmorske visine). Ako u Stražu dođemo automobi-lom, možemo parkirati na parkingu pored pruge, koja je od autobuske stanice udaljena nekoliko stotina metara. Staze su slikovite, uglavnom na nezahtevnom terenu i nisu naročito dugačke. Treba imati na umu da su u sušnom periodu južne padine Straške gore požarno ugrožene. Prilično je verovatan susret sa različitim divljim životinjama koje tu žive. Tokom šetnje treba da pazimo da ih ne uznemiravamo bez potrebe i, uopšte, da se ponašamo primereno prirodnom okruženju.

Gozdarska staza je lagana staza, označena tablama i belo-zelenim krugovima na drveću. Vodi pored crkve sv. Tomaža, gde su otkriveni fragmenti fresaka iz XIV veka; nastavlja se pored vinograda, a zatim po strmijim šumskim stazama do pećine Velika Prepadna. Do nje hoda-mo oko sat vremena. Velika Prepadna je kraška pećina koja se dva puta godišnje (za 1. maj i u vreme Straške jeseni) može organizovano obići, a inače je, iz bezbednosnih razloga i zbog zaštite životinja koje su tu našle svoj životni prostor (naročito tvrdokrilci i slepi miševi), zatvorena.

Staza zatim na severnoj strani obilazi Srobotnik, sa 593 metra nadmor-ske visine najviši vrh Straške gore. Svoje ime je dobio zbog klemati-sa, koji na dosta mesta prerasta drveće, a pre svega bukve, koje ovde preovlađuju. Odatle se nastavlja po šumskom makadamskom putu do uzletišta Peter. Od Velike Prepadne do uzletišta treba nam oko 40 minuta. Od polazišta u Straži dotle ima man-je od pet kilometara.

Pešačke staze po Straškoj gori su lepo označene.

Peša

čke

staz

e po

Str

aško

j gor

i, pe

ćina V

elik

a Pr

epad

na, u

zlet

ište

Pete

r

18


20


Uzletište Peter je pri-jatan proplanak u šumi na nadmorskoj visini od 464 metara, koju za uzletanje koriste pre svega paraglajding pa-dobranci iz Kluba za slobodno letenje Kanja iz Dolenjskih Toplica. Klub nudi i letenje u tandemu. Kada je vedro, odatle se pruža lep pogled na okolne krajeve. Pored proplan-

ka postoji nadstrešnica za oko 20 ljudi, uređeno ložište i klupe za 70 ljudi. Prostor je takoreći idealan za piknike i druženja.

Odavde do polazišta u Straži vodi više puteva. Možemo nastaviti de-lom Vinogradarske staze, koja u Stražu vodi kroz vinograde, ili se vratiti deo puta kojim smo došli i zatim skrenuti desno na Rimsku stazu. Ona je sprovedena preko jugoistočne padine Straške gore, a ime je dobila po legendi prema kojoj je u vreme Rimljana tuda prolazio rim-ski put. Kako kažu stručnjaci, to je sasvim moguće, ali za sada još uvek nije potvrđeno. Staza je prohodna tokom cele godine, jer se sneg zbog položaja u odnosu na sunce brzo topi. Rimska staza predstavlja kraću, ali zahtevniju varijantu staze iz Straže do uzletišta Peter – za 3,6 kilom-

Velika Prepadna, kraška jama sa lepim pećinskim ukrasima.

Stražu i okolinu možete razgledati i tokom letenja u tandemu.

21

etara dug uspon, kojim se popnemo približno 300 metara, potrebno nam je oko sat vre-mena umerenog hoda. Označena je tablama i belo-crvenim oznaka-ma u obliku padobrana na drveću.

Vinogradarska staza je duga 3,4 kilometra, sprovedena je pretežno po asfaltiranim pute-vima i označena tabla-ma. Ovo je najkraći put iz Straže do uzletišta Peter. Na Vinogradar-skoj, kao i na Rimskoj stazi, možemo pratiti znakove, koji vode do spomenika kuge. On je postavljan u XVII veku u znak sećanja na epidemiju kuge, koja je vekovima desetkovala stanovništvo Evrope, ne poštedevši ni ove krajeve.

U Straži se nalazi i početak Gozdarske staze Straža–Frata. Početni deo je sproveden po trasi Gozdarske staze i vodi pored crkve sv. Tomaža i pećine Velika Prepadna, a zatim se nastavlja putevima koje su šumari i vlasnici šuma koristili tokom rada u šumi. Put se delimično pruža tra-som Trdinove staze i Evropske pešačke staze E7. Ona prolazi pored više prirodnih zanimljivosti i završava se kod Doma Frata pored sela Dolnji Ajdovec na području opštine Žužemberk.

Tandemska letenjaKlub za prosto letenje KanjaGorenje gradišče 138350 Dolenjske [email protected]

Spomenik kuge na Straškoj gori.

22


Na levoj obali Krke se na ravnici između Straže i sela Prečna nalazi sportski aerodrom Straža sa jednom od najvećih pisti za uzletanje i sletanje u Sloveniji. Namenjena je uzletanju i sletanju lakih mot-ornih aviona i jedrilica, školovanju pilota, padobrancima, modelari-ma... Za posetioce je zanimljiva mogućnost panoramskih letova po okruženju, recimo iznad doline Krke. Nudi ih Aeroklub Novo Mesto, koji ovde ima svoje sedište. Na raspolaganju je i mogućnost skakanja sa padobranom u tandemu.

U neposrednoj blizini aerodroma nalazi se restoran, a malo dalje i Marof, imanje sada već skoro sasvim srušene tvrđave Luknja. Ruševine tvrđave

još uvek se mogu videti iznad obližnjeg izvora Luknja, gde treći put izvire rečica Temenica (odnosno Prečna). Ova rečica, koja u delu svog toka predstavlja graničnu reku između opština Novo Mesto i Straža, nedaleko od aerodroma se uliva u Krku. Samo imanje je delimično obnovljeno i povremeno služi kao izložbeni prostor.

Aerodrom u Straži posetiocima nudi mogućnost panoramskih letova.

Marof, imanje nekadašnje tvrđave Luknja.

I još

...

23

U Zalogu, oko tri kilometra severoistočno od centra Straže, u nekadašnjem glinokopu biotop postaje sve raznovrsniji. Nakon što su 90-ih godina prošlog veka prestali sa iskopavanjem gline, namenjene izradi cigala, rupu je ispunila voda. Tu je svoje životno okruženje našlo više različitih vrsta životinja, počev od barske kornjače (Emys orbicular-is), jedine autohtone predstavnice kontinentalnih kornjača u Sloveniji, i različitih vodozemaca. Tu svoje utočište ima i vidra (Lutra lutra), kao i različite vrste vodenih ptica. U nastajanju je i „obrazovna staza“, koja će omogućiti posmatranje zanimljivog biljnog i životinjskog sveta.

Lep večernji pogled možete doživeti na drvenom mostu, dugačkom više od 100 metara, koji na Lokama povezuje levu i desnu obalu Krke. Ovaj most izgrađen je u prvoj polovini prošlog veka i spada u zaštićeno kulturno nasleđe. Pri-likom obnove, na mostu su postavljena svetla, koja ga noću diskretno osvetljavaju; pogled na most je zato u magli čak i malo mističan.

Napušteni glinokop kod Zaloga postao je utočište brojnih životinjskih vrsta.

Drveni most na Lokama.

24


Ako se uputite na drugu stranu Krke, prema Ljubnu ili mestu Drganja selo, treba razmisliti o istraživanju ovih krajeva biciklom. Dok je glav-ni put između Novog Mesta i Dolenjih Toplica, odnosno Žužemberka zbog saobraćaja biciklistima manje privlačan, put koji prema pomenu-tim krajevima vodi kroz šume veoma je primamljiv.

Ubrzo nakon toga, kada se iz Vavte vasi uputite prema mestu Drganja sela, sa puta možete skrenuti u šumu Jelovškov boršt. Ka njoj vas usmerava znak na desnoj strani puta. Šumskim putem dugim oko 600 metara možete se uputiti u središte nekih 200 hektara velikog područja, koje se naziva Jelovškov boršt. To je jedna od slovenačkih šuma koje najbrže rastu; uglavnom raste jela. Eterična ulja koja ovo moćno drveće ispušta u vazduh blagotvorno utiču na zdravlje ljudi sa astmom, a mir se nastanjuje u svakom ko ga samo poželi. Šuma raste na nepropusnom glinovitom tlu, koje je tu ostalo iz vremena posledn-jeg zaleđenja, i zato ni u jednom godišnjem dobu ovde nema suše. Tu su još uvek vidljivi i ostaci trase uskotračne železnice, koja zbog početka prvog svetskog rata nikada nije služila svojoj svrsi – transportu isečenih drva do Straže. U budućnosti će ova trasa biti obnovljena kao turistička pešačka staza.

U podzemnom zaleđu nekih kraških izvora uz Krku živi i čovečija ribica (Proteus anguinus), najveći pećinski kičmenjak na svetu. Prvi izveštaji o uočavanju ovih retkih i zanimljivih životinja kod Vavte vasi pojavili su se već sredinom XIX veka. Jedno od izloženih nalazišta će zbog opasnosti od ugroženosti biti zatvoreno i zaštićeno, a pomoću in-fracrvene kamere će čovečije ribice koje tu žive preko interneta moći da se na bezbedan način predstave i javnosti.

Panoramski letoviAeroklub Novo mestoPrečna 68000 Novo mestotel: 041/987-123www.aeroklub-nm.si

25

Stanovnici opštine Straža su nakon nekoliko decenija dočekali dugo očekivani pešački most preko Krke, između Straže i Vavte vasi.

Most stoji na deset betonskih potpornih stubova, od čega je pet u koritu Krke. Stubove mosta povezuje čelična konstrukcija, na koju je položena površina za hodanje od duboko impregniranog borovog drveta. Isto tako je drvena i dubinski impregnirana i ograda. Uku-pna dužina mosta je 135 m. Širina mosta se duž njega menja i iznosi od 2,4 do 5 m. Na najširem delu mosta postavljena su postolja sa klupama, na kojima šetači mogu sedeti. Na mostu je postavljeno pet kandelabara sa osam svetiljki. Za pristup mostu je na levoj obali obnovljena pešačka staza u dužini od 1080 m i širini od 3 m. Staza je makadamska. Na desnoj obali Krke je, radi povezivanja mosta sa parkingom kod osnovne škole Vavta vas, izgrađena nova pešačka staza u dužini od 95 m i širini od 3 m. Uz pešačku stazu je postav-ljeno 37 svetiljki javne rasvete. Pored rampe kod pristupa mostu posađen je drvored od 13 javora.

Zahvaljujući investiciji, Opština Straža je dobila nove pešačke staze, što za učenike osnovne škole znači kraću, pre svega bezbedniju sta-zu do škole, a za meštane kraću stazu do sportskih površina.

Drveni most preko Krke za pešake.

26


Kulturni dom Straža je svoja vrata nakon obnove otvorio krajem 2012. godine.

U kulturnom domu su na raspolaganju: aula, velika sala, soba za sednice, višenamenska sala i prostor za biblioteku, kao i dodatne prostorije na svakom spratu.

Kulturni dom Straža svojim odličnim kulturno-umetničkim pro-gramom događanja u Straži čini raznovrsnijim. To postiže pred-stavljanjem domaćeg kulturno-umetničkog stvaranja i drugim ak-tivnostima na trgu, kulturno-umetničkom, naučnom i privrednom saradnjom unutar opštine i države, kao i podsticanjem međusobnog druženja stanovnika. Raznoliki program posetiocima Kulturnog doma Straža obezbeđuje opuštanje, obogaćuje ih na emotivnom, socijalnom i estetskom nivou, nudi nova saznanja i svest o nepro-cenjivom značaju kulture i umetnosti.

Kulturni dom Straža.

27

Sportski park Breza.

U opštini Straža imamo tri dobro opremljene sportske površine, koje obezbeđuju neometane sportske aktivnosti meštana.

Lepo uređeni Sportski park Breza nalazi se u idiličnom okruženju, jer ga okružuje mešana šuma, zahvaljujući kojoj je park posećen to-kom svih godišnjih doba. Sportski park nudi mogućnost rekreacije kao što su badmington, košarka, fudbal, boćanje, ili pak sedenja i uživanja u lepom pogledu na okruženje. Prostor je takođe uređen za organizaciju piknika.

Sportsko igralište pri Osnovnoj školi Vavta vas opremljeno je za igranje košarke, odbojke i malog fudbala, ima atletsku stazu, pro-stor za bacanje kugle i za skakanje u dalj, a za najmlađe su uređene sprave za igranje.

Stadion u Vavti vasi nudi mogućnost rekreativnog fudbala, streličarstva, boćanja. Prostor je takođe uređen za piknike u prirodi.

Sportsko igralište pri OŠ Vavta vas.

Stadion u Vavti vasi.

28


U Straži se tokom cele godine odvija niz kulturno-umetničkih, sports-ko-rekreativnih, zabavnih i drugih priredbi. Neke su tradicionalne i već dugo prevazilaze samo interesovanje domaćina.

Dan na KrkiPriredba Dan na Krki u organizaciji Opštine Straža je nekako postala već tradicionalna. Izvodi se druge sedmice u julu i iz godine u godinu privlači sve više učesnika. Iako je prvobitna namena ovog događaja više bila povezivanje i druženje stanovnika opštine, on je zbog priličnog interesovanja za učestvovanje prerastao u državni. Posetioci spusta okupljaju se na startu u Soteski, gde se učesnici prijavljuju i dobijaju majicu i narukvicu koja služi kao bon za užinu. Na pruzi od Soteske do Zaloga posetioce očekuju brojna iznenađenja (posluženje tokom puta, harmonikaš, duvački orkestar, vodeni luk, skriveno blago...). Na cilju u Zalogu učesnici se najpre osvežavaju, a zatim slede takmičenja između sela, kojima se pridružuju i sela iz susednih opština. Takmičenje se odvija u borbenoj, ali prijateljskoj atmosferi. Uz dobru igru, hranu i piće dan se brzo pretvara u veče, s kog se uvek puni dobrih utisaka vraćamo svojim domovima.

Gotovo da nema Stražanina koji nije na ovom događaju.

Prir

edbe

, dog

ađaj

i

29

Martinov pohodU organizaciji Opštine Straža, Vinogradarskog društva Straža i Turističkog društva svake godine se priređuje Martinov pohod. Ova šetnja počinje u Straži i nastavlja se pešačkom stazom uz Krku do Za-loga, gde učesnici obilaze crkvu sv. Martina i osvežavaju se domaćim jelom i pićem. Put nastavljaju od Zaloga prema Novoj gori, Podgori, Staroj gori i Straškoj gori, a usput mogu i degustirati vina sa svih vinorodnih područja. Na kraju puta učesnike očekuje i topli obrok, a može se i zaplesati uz zvuke domaćih muzičara.

Pohod nije zahtevan, i zato je pogodan za sve uzraste.

30


Straška jesenNiz godina zaredom Turističko društvo Straža organizuje turističku priredbu s naslovom Straška jesen. To je priredba koja se stara o tome da se iz generacije u generaciju čuvaju narodni običaji, navike i muzi-ka. Povorka predstavlja različite teme iz života naših baka i deka. Pri-redba se odvija početkom septembra, a prati je i niz događaja kao što su likovna kolonija, izložba ručnih radova i domaćih kolača (šarkelj), takmičenje u sviranju harmonike dugmetare, predstavljanje vinograda-ra... Svi događaji su zaokruženi velikom tradicionalnom zabavom koju organizuju vatrogasna društva („gasilska veselica“).

Na Straškoj jeseni je uvek veselo.

31

SalamijadaStraška salamijada se održava u aprilu i na njoj učestvuju svi ljubitelji proizvodnje domaćih salama iz uže i šire Dolenjske. Kvalitet salama je iz godine u godinu sve bolji, što dokazuju i konačni razultati. Na ovom događaju se dodeljuju pehari za prva tri mesta i pehar za najboljeg salamara Opštine Straža. Ostali učesnici dobijaju priznanja. Posetioci se mogu oprobati u pogađanju težine džinovske salame. Džinovska salama se dodeljuje onome koji najpribližnije pogodi tačnu težinu.

Turistično društvo StražaUlica talcev 98351 Straža

[email protected]

32


Gostilna Pod smrekcoPotok 28351 Straža tel: 07/384-75-88, 041/775-253

Gostilna Pri MariNovomeška 878351 Stražatel: 07/332-36-30

Gostilna EldoradoJurka vas 18351 Stražatel: 07/337-80-10

Picerija NelliVavta vas 4a8351 Stražatel: 07/384-70-10

Pub RavbarNa žago 138351 Straža

Cafe bar –DVavta vas 58351 Straža

Kava bar Zamorček Pod Srobotnikom 98351 Straža

Bar RacmanVavta vas 56 8351 Straža

Restorani Lokali

Rest

oran

i, pr

enoć

išta,

vin

ogra

dars

ke k

ućic

e, v

inog

rada

rski

turiz

am

33

Zidanica KrštincZavrtnica 268351 Stražatel: 031/[email protected]

RaMar Vavta vas 178351 Stražatel: 07/308-43-70, 041/625-246, 041/[email protected]@gmail.comwww.apartmaji-ramar.com

Prenoćišta Turističko imanje sa smeštajem

34


Pristup, putne veze

Iz centralne Slovenije do opštine Straža najlakše se stiže autoputem Ljubljana–Zagreb, sa kog se, kako je i označeno, isključujemo pre No-vog Mesta. Od Ljubljane je udaljena oko 80 km. Područje opštine leži „na pola puta“ između Novog Mesta i Dolenjskih Toplica. Preko Topli-ca se pruža veza sa Belom Krajinom. Putna veza preko Dvora vodi na Kočevsko, odnosno u Žužemberk.

Osnivanje

Opština Straža je osnovana 2007. godine nakon odvajanja od Opštine Novo Mesto. Graniči se sa opštinama Novo Mesto, Mirna Peč, Žužemberk i Dolenjske Toplice.

U brojevima

Površina: 28,5 km2, stanovništvo: oko 4.000.

Opštinski praznik

22. april

Naselja

Dolnje Mraševo, Drganja sela, Jurka vas, Loke, Podgora, Potok, Prapreče pri Straži, Rumanja vas, Straža, Vavta vas i Zalog. Teritorija se nalazi na području katastarskih opština Prečna, Gorenja Straža, Jurka vas, Mali Poljuben i Gorenje Polje. Centralno naselje u opštini je Straža (oko 2.000 stanovnika).

Delatnosti

U opštini Straža su razvijeni drvna industrija i šumarstvo, različite zanatske i uslužne delatnosti, kao i poljoprivreda.

Infrastruktura

U opštini ima više od 80 km većinom asfaltnih puteva. Železnička pruga između Straže i Novog Mesta namenjena je samo teretnom saobraćaju. Na području opštine postoje osnovna škola, obdanište, zdravstvena i stomatološka ambulanta, apoteka, biblioteka, pošta, banka, župna kuća i benzinska pumpa; više terena za boćanje, trkačka staza, tereni za fudbal i košarku, teren za streličarstvo i više pružalaca ugostiteljskih usluga.

O O

pšti

ni S

traž

a

35

Beleške

Opština StražaUlica talcev 98351 Straža

T +386 7 38 48 550F +386 7 38 48 [email protected]

www.obcina-straza.si

Kada bismo mogli, puni nade, dati ljubav svim ljudima. Preko polja, livada i šuma ponosno bismo, kao most, svakome pružili ruku.

Frane Umek

Vodič po opštini Straža

Documents

Transcript of Vodič po opštini Straža