VLERËSIMI I RREZIQEVE NGA FATKEQËSITË NATYRORE DHE...

VLERËSIMI I RREZIQEVE NGA FATKEQËSITË NATYRORE DHE

FATKEQËSITË TJERA


FATKEQËSITË TJERA

Prishtinë Korrik, 2016

2

VLERLERËSIMI I RREZIQEVE NGA FATKEQËSITË NATYRORE DHE FATKEQËSITË TJERA

Përmbajtja

PARATHËNIE ........................................................................................................................4

VENDIM ..................................................................................................................................4

I. VLERËSIMI I RREZIQEVE SI PJESË PËRBËRËSE E MBROJTJES DHE SHPËTIMIT NË REPUBLIKËN E KOSOVËS.......................................................6

II. PROFILI I REPUBLIKËS SË KOSOVËS .........................................................................7

2.1.Përkufizimiishtetit ..............................................................................................7

2.2.Pozitagjeografike,karakteristikat .....................................................................8

2.3.Relievi ....................................................................................................................9

2..4.KlimaeKosovës ...................................................................................................10

2.5.Reshjetatmosferike ...............................................................................................10

2.6.Hidrografia ...........................................................................................................12

2.7.Përbërjapedologjike ............................................................................................14

2.8.Ndërtimigjeologo-tektonikiKosovës .............................................................15

2.9.Karakteristikatlitostratigrafike ..........................................................................15

2.10.Botabimoredheshtazore ..................................................................................17

III. EKONOMIA E KOSOVËS ..............................................................................................18

3.1.Treguesitekonomik ..............................................................................................18

3.2.Tëardhuratdhezhvillimishoqëror ...................................................................18

3.3.Bujqësia ...................................................................................................................20

3.4.Energjia ...................................................................................................................21

3.5.Integrimetekonomikedhetregtiamejashtë ....................................................21

3.6.Transportidhekomunikacioni ...........................................................................22

3.7.Telekomunikimi ....................................................................................................22

IV. DEMOGRAFIA .............................................................................................................23

4.1.Statistikat ...............................................................................................................23

4.2.Arsimimi ...............................................................................................................25

V. VLERËSIMI I RREZIQEVE ............................................................................................27

5.1.Krijimiiprofilittërreziqeve ...............................................................................27

VI. RREZIQET NATYRORE .................................................................................................30

6.1.Zjarret ....................................................................................................................30

6.2.Vërshimet ...............................................................................................................34

6.3.Tërmetet .................................................................................................................40

6.4.Rrëshqitjet ............................................................................................................47

6.5.RrokullisjetemasaveshkëmborenëterritorineKosovës .............................50

6.6.Rreziqettjeranatyrore .......................................................................................52


3

VII. RREZIQET NGA FATKEQËSITË TJERA ...................................................................54

7.1.Deponitëngaindustriaminerare .......................................................................54

7.2.Zonatespostimevedhengritjeve (Gjeo-rreziqetnëminierataktivedheatotëbraktisura) .................................57

7.3.Shpërthimetependave ......................................................................................58

VIII. RREZIQET NË INFRASTRUKTURËN KRITIKE .....................................................61

8.1TeknologjiaInformative ........................................................................................62

IX. RREZIQET NË OBJEKTET KOLEKTIVE ...................................................................65

9.1.Profiliirrezikut ....................................................................................................65

X.RREZIQETNËNDËRTESATTEKNIKETËNDJESHME- INFRASTRUKTURA TEKNIKE ....................................................................................68

10.1.Profiliirrezikut ..................................................................................................68

XI. RREZIQET GJATË TRANSPORTIT ..........................................................................72

11.1.Transportirrugor ...............................................................................................72

11.2.Transportihekurudhor ......................................................................................73

11.3Transportirrugormematerietërrezikshme ................................................75

11.4Transportiajror ....................................................................................................78

XII. RREZIQET INDUSTRIALE ........................................................................................82

12.1Energjia .................................................................................................................82

12.2Aksidentetindustriale ........................................................................................95

12.3.Mbetjetindustrialedhetërrezikshme .............................................................96

XIII.RREZIQET EPIDEMIOLOGJIKE ................................................................................99

13.1Rrezikuindotjeve(hedhjeve)nëujë .............................................................99

13.2Helmimetmeujë ................................................................................................100

13.3Helmimetmeushqim ..........................................................................................102

13.4Gripipandemik ...................................................................................................104

13.5.EthetHemorragjike-KrimeKongo .................................................................105

13.6.Bruceloza ..............................................................................................................106

13.7.Tularemia ..............................................................................................................107

XIV. TRASHËGIMIA KULTURORE ..................................................................................110

14.1Gjendjaaktuale ...................................................................................................110

XV. STRUKTURAT PËR MBROJTJE, SHPËTIM DHE NDIHMË ...................................112

15.1KategorizimiiSSHMN-ve ................................................................................112

XVI. VLERËSIMET PËRFUNDIMTARE.............................................................................113

XVII. HARTAT .......................................................................................................................115

Legjislacioni ............................................................................................................................145

4


PARATHËNIE

Dokumenti iVlerësimit tëRreziqevenga FatkeqësitëNatyroredheFatkeqësitëTjeranëRepublikëneKosovës,bazohetnëLigjinNr.04/L-027,sidhenëRregullorenNr.28/2012përMetodologjinëeHartimittëVlerësimit të Rrezikshmërisë.

Mekëtë dokument identifikohen kërcënimet nga rreziqet nëRepublikën eKosovës,sidhebëhetvlerësimi i shkallës së rrezikshmërisë së tyre.Gjithashtu,mekëtëvlerësimidentifikohenmundësitëdhenevojatpërparandalimin,zvogëliminerreziqeve,reagimin,rimëkëmbjendheevitiminepasojavengafatkeqësitënatyroredhefatkeqësitëetjera.Kyvlerësim,shërbensibazamentpërPlanineReagimitKombëtarnënivelqendror,sidheHartimineVlerësimittëRreziqevenënivellokal,dukepërfshirëresursethumanedheteknike,shtetërore,privatesidhetëOJQ-ve,meqëllimtëmbrojtjesdheshpëtimittëjetëssëqytetarëvetëRepublikëssëKosovësngafatkeqësitënatyrore,tekniko-teknologjikedhefaktorinjeri.

Sekretari iPërgjithshëmiMinistrisësëPunëvetëBrendshme,nëmbështetjetënenit145(paragrafi2),tëKushtetutëssëRepublikëssëKosovës,dukemarrëparasyshnenin38tëLigjitNr.03/L-189përAdministratënShtetëroretëRepublikëssëKosovës,(GazetaZyrtareNr.82, 21 tetor2010 ), dheneni17 ( 5dhe6 ) tëRregulloresnr. 02/2011 për fushatepërgjegjësisëadministrativetëZyrëssëKryeministritdheMinistrive(GazetaZyrtare,Nr1/18prill2011),sidhenëmbështetjetënenit44(paragrafi2),tëLigjitnr.04/L-027përMbrojtjengaFatkeqësitëNatyroredheFatkeqësitëTjera,(GazetaZyrtare,Nr.22/19,tetor2011,nxjerr:

VENDIM

1.ThemelohetGrupiPunuespërrishikiminedokumentittëVlerësimittëRreziqevengaFatkeqësitëNatyroredheFatkeqësitëTjera,sidhegjendjenemergjentenënivelvendi.

2.GrupinPunuesngapika1ekëtijvendimiepërbëjnë: 2.1.NijaziMiftari–AME/MPB/kryesues; 2.2.HajrizSejdiu–AME/MPB/anëtar; 2.3.MuhametPllana-AME/MPB/anëtar; 2.4.HavaZeqiri-AME/MPB/anëtare; 2.5PërfaqësuesiiMinistrisësëAdministrimittëPushtetitLokal/anëtar; 2.6.PërfaqësuesiiMinistrisësëZhvillimitEkonomik/anëtar; 2.7.PërfaqësuesiiMinistrisësëInfrastrukturës/anëtar; 2.8.PërfaqësuesiiMinistrisësëShëndetësisë/anëtar; 2.9.PërfaqësuesiiMinistrisësëBujqësisë,PylltarisëdheZhvillimitRural/anëtar; 2.10.PërfaqësuesiiMinistrisësëMjedisitdhePlanifikimitHapësinor/anëtar; 2.11.PërfaqësuesiiMinistrisësëAdministratësPublike/anëtar; 2.12.PërfaqësuesiiMinistrisësëArsimit,ShkencësdheTeknologjisë/anëtar; 2.13.PërfaqësuesiiMinistrisësëKulturës,RinisëdheSportit/anëtar; 2.14.PërfaqësuesiiMinistrisësëDrejtësisë/anëtar; 2.15.PërfaqësuesiiMinistrisëKomunitetdheKthim/anëtar; 2.16.PërfaqësuesiiMinistrisësëTregtisëdheIndustrisë/anëtar; 2.17.PërfaqësuesiiMinistrisësëPunësdheMirëqeniesSociale/anëtar; 2.18.PërfaqësuesiiKoorporatësEnergjetiketëKosovës/anëtar;


5

2.19.PërfaqësuesiiKryqittëKuqtëKosovës/anëtar; 2.20.PërfaqësuesiiPolicisësëKosovës; 2.21.PërfaqësuesiiDepartamentittëUjërave; 2.22.PërfaqësuesiiInstitutitHidro-meteorologjiktëKosovës; 2.23.PërfaqësuesiiInstitutitKombëtartëShëndetitPublik; 2.24.PërfaqësuesiiAgjencionittëVeterinësdheUshqimit; 2.25.PërfaqësuesiiDoganëssëKosovës; 2.26.PërfaqësuesiiEntitSizmiktëKosovës; 2.27.PërfaqësuesiiAeroportitNdërkombëtartëKosovës”AdemJashari”; 2.28.PërfaqësuesiiAgjencisësëMbrojtjesKundërRrezatimit; 2.29.PërfaqësuesiiFakultetittëFizikës; 2.30.PërfaqësuesiiInstitutittëMjekësisësëPunës; 2.31.PërfaqësuesiiInstitutittëOnkologjisë.

3.Grupipunuesobligohettapërgatisdokumentinevlerësimittërrezikshmërisëngapika1ekëtijvendimidhedokumentettjerapërcjellëse,ashtusiçkërkohetmelegjislacioninpërkatësnëfuqi.

4.DetyratdhepërgjegjësitëeGrupitPunuesjanë:

Përgatitjaeprogramittëpunës, Përgatitjaeprezantimevedheprezantimiityrenënivelinqendrordhelokal, Themelimigrupitgjithëpërfshirësndër-qeveritarpërHartimineVlerësimittëRreziqeve, Distribuimiidokumentevepërfundimtaredhedikasterëvepërkatës,sidhe DetyratjeraqëdalinngakyUdhëzimAdministrativ.

5.Vendimihynnëfuqiditënenënshkrimit.

Prishtinë,mëdt.12.06.2014,nr.391.

6


I. VLERËSIMI I RREZIQEVE SI PJESË PËRBËRËSE E MBROJTJES DHE SHPËTIMIT NË REPUBLIKËN E KOSOVËS

Hyrje

Fatkeqësitë natyrore dhe fatkeqësitë tjera (FNFT) të shkaktuara nga dukuritë natyroreaponga faktorinjeri, mund të rrezikojnë jetënenjerëzve,kafshëve, tëmiratmateriale,ambientin, infrastrukturënkritikedhe trashëgiminëkulturore.Dukuritëdhe fenomenet,qofshin ato natyrore apo të shkaktuara nga faktori njeri, manifestohenme rreziqedheparaqesin sfidame të cilatballafaqohetnjerëzimi. Prandaj, vlerësimidhemenaxhimi irreziqeve,ndërmarrjaemasave,veprimevedheaktivitetevepërparandaliminetyre,ështënjëngaprioriteteteQeverisësëRepublikëssëKosovës.Tëgjithavendetebotës janë tëekspozuarangarreziqettëcilatnëshkallëdhepërmasatëndryshmeparaqesinkërcënimpërsigurinëfizike,pasurinëdheinteresatevendit.

Nëtëgjithaperiudhatezhvillimittënjerëzimit,vendedherajonetëndryshmekanëqenëtëprekurangafatkeqësitëendryshmesiç janë:tërmetet,vullkanet,stuhitë,shtrëngatat,ciklonet,vërshimet,përmbytjet,orteqet,shembjet,rrëshqitjet,eksplodimet,etj...,tëcilatjanëmanifestuarmepërmasadhepasojangamëtëndryshmet.Komuniteti,ivetëdijshëmpërefektetdhepasojatekëtyrerreziqeveçdoditëemëshumëështëdukeikushtuarrëndësitëveçantëvlerësimitdhemenaxhimittëFNFT-sëdhevëniesnënkontrolltëtyre.

Agjencia eMenaxhimit Emergjent bazuar nëmisionin, detyrat, përgjegjësitë si dhe nëRregullorenmeNr28/2012përMetodologjinëeHartimittëVlerësimittëRrezikshmërisë,nëbashkëpunimme institucionetqendrore, lokale,OJQ-të,sidhepalët tjera të interesit,ka hartuar draft/dokumentin: Vlerësimi i Rreziqeve nga Fatkeqësitë Natyrore dheFatkeqësitë Tjera, përmes të cilës synon identifikimin, vlerësimin dhe ndërmarrjen emasaveparandaluesedhezbutjen-zvogëliminetyre.Rishikimidheplotësimimetëdhënatërejaidokumentittëvlerësimittërreziqeveështëbërënëharmonidherekomandimetëdokumentitparapraktëhartuarnëvitin2009.


7

II. PROFILI I REPUBLIKËS SË KOSOVËS

2.1. Përkufizimi i shtetitRepublikaeKosovësështështetipavarur,sovran,demokratik,unik,dheipandashëm.RepublikaeKosovësushtronautoritetinesajbazuarnërespektiminetëdrejtavedhelirivetëqytetarëvetëvetdhetëgjithëindividëvebrendakufijvetësaj.

Forma e Qeverisjes

Kosova është Republikë demokratike e bazuar në parimin e ndarjes së pushteteve dhekontrollitebalancimitnëmestyre.

Kuvendi i Republikës-ushtronpushtetinlegjislativ.

Presidenti i RepublikëssëKosovëspërfaqësonunitetinepopullit.

PresidentiiRepublikëssëKosovësështëpërfaqësueslegjitimivenditbrenda,jashtëdhegarantues i funksionimitdemokratik të institucioneve tëRepublikës sëKosovës,nëpajtimmeKushtetutën.

Qeveria e Republikës së Kosovës është përgjegjëse për zbatimin e ligjeve e politikaveshtetëroredheinënshtrohetkontrollitparlamentar.

Pushteti gjyqësorështëunik,ipavarurdheushtrohetngagjykatat.

Gjykata Kushtetuese është organ i pavarur i mbrojtjes së kushtetutshmërisë dhe bëninterpretiminpërfundimtartëKushtetutës.

RepublikaeKosovëskainstitucionetevetapërmbrojtjenerenditkushtetuesdhetë integritetit territorial,renditdheqetësisëpublike, tëcilat funksionojnënënautoritetinkushtetuestëinstitucionevedemokratiketëRepublikëssëKosovës.

Sektori i Sigurisë

Republika e Kosovës ka pushtetmbi zbatimin e ligjit, sigurinë, drejtësinë, sigurinëpublike,inteligjencën,organetcivileemergjentedhembikontrollinekufijvenëterritorinevet.

Forca e Sigurisë e Kosovës

ForcaeSigurisëeKosovësështëforcëkombëtareesigurisëpërRepublikëneKosovës,dhemundtëdërgojpjesëtarëtesajjashtëvenditnëpërputhjetëplotëmepërgjegjësitëesajndërkombëtare.

Këshilli i Sigurisë së Kosovës

Këshilli i Sigurisë i Republikës së Kosovës, në bashkëpunim me PresidentineRepublikës sëKosovësdheQeverinë, përgatit Strategjinë e SigurisëpërRepublikën eKosovës.

KëshilliiSigurisëiRepublikëssëKosovëskaedherolkëshilluesnëtëgjithaçështjetqëkanëtëbëjnëmesigurinënëRepublikëneKosovës.

Policia e Kosovës

Policia e Republikës së Kosovës mbanë përgjegjësinë për ruajtjen e rendit dhesigurisëpublikenëtërëterritorineRepublikëssëKosovës.

PoliciaeRepublikëssëKosovësështëprofesionistedhepasqyronshumëllojshmërinëetniketëpopullittëRepublikëssëKosovës.

8


Agjencia e Kosovës për Inteligjencë

AgjenciaeKosovëspërInteligjencëzbulon,hetondhembikëqyrkërcënimetndajsigurisënëRepublikëneKosovës.

Agjencia e Kosovës për Inteligjencë është profesioniste, politikisht e paanshme,shumetnikedheinënshtrohetmbikëqyrjesngaKuvendi.

Prania Ndërkombëtare

PraniaNdërkombëtareUshtarakekamandatindhekompetencatepërcaktuarangainstrumentetrelevantendërkombëtare.

KFOR-i si pjesë përbërëse e aleancës ushtarake të NATO-s ka mandatin dhepërgjegjësinpërmbrojtjendhesigurinëeKosovës.

EULEX:MisioniBashkimitEvropianpërSundimineLigjitnëKosovë(EULEX)nëkuadërtëPolitikësEvropianepërMbrojtjedheSiguri.

Qeverisja Lokale dhe Organizimi Territorial

NjësithemeloreevetëqeverisjeslokalenëRepublikëneKosovësështëkomuna.

Komunat gëzojnë shkallë të lartë të vetëqeverisjes lokale dhe inkurajojnë e sigurojnëpjesëmarrjeaktivetëtëgjithëqytetarëve.

Ndarjet Administrative

PushtetivendornëRepublikëneKosovësndahetnëdynivele:qendrordhelokal,ndërsaushtrohetnga38njësikomunale,tëpërqendruaranëqytetedheqyteza.1

2.2. Pozita gjeografike, karakteristikatRepublika e Kosovës ndodhet në pjesën Juglindore të Evropës, gjegjësishtë në pjesënqendrore të Gadishullit Ballkanik (Ballkani Përendimor). Shtrihet në gjerësi gjeografikeverioreprej41°50’58’’deri42°15’42’’,dhegjatësigjeografikelindoreprej20°01’02’’deri21°48’02’’(PlanihapësinoriKosovës2010-2020+).Kasipërfaqeprej10908km²,kufizohetme: Shqipërinë,Maqedoninë, SerbinëdheMalin eZi.NëRepublikën eKosovës jetojnë1.739.825banorëdhemedendësiprej159banorë/km²,kufiriisajmevendetfqinjekryesishtkalonnëpërmaledhekakarakternatyror.

Tabela 1: Gjatësia e kufijve të Kosovës me shtetet fqinjë

Shteti fqinjë Gjatësia në km

Shqipëria 112 km

Maqedonia 161 km

Mal i Zi 77 km

Serbia 352 km

Totali 702 km

RepublikaeKosovësmerajoninlidhetpërmesrrjetittëtransportitrrugor,hekurudhordheajror.PesërrugëmeSerbinë,dymeMaqedoninëdhetrimeShqipërinë.

KryeqytetiiKosovësngaqendrattjeratëGadishullitBallkanikështë:90kmngaShkupi,120kmngaNishi,mbi200kmngaSofja,rreth300kmTiranadherreth350kmngaBeogradi.

1 Shihnëanekshartënnr1.NdarjaadministrativeekomunavetëRepublikëssëKosovës


9

2.3. RelieviRelieviiKosovëspërbëhetprejvargmaleve,maleve,fushëgropavedheluginave(tëkrijuarame lëvizje tektonike, formaerozivedheakumulative),etj.Rreth63%të territoritështëembuluarngamalettëcilatndahennëdisagrupe:maletperiferike,qendrore,tëlarta,tëmesmedhetëulëta,ndërsa37%mbulohetngafushadhelugina.

Harta nr.2. Relievi i Kosovës

Malet periferike kanë pozitë skajore në formë të vargmaleve, grupmaleve dhemalevetë veçuara të cilat shtrihenbrendadhe jashtë territorit tëKosovës.Nëgrupin emaleveperiferikebëjnëpjesë:AlpetShqiptare(BjeshkëteNemuna),MaleteHasitmePashtrikun,MaleteSharritmeKoritnikun,MaleteKaradakut,MaletLindoretëGallapit (Gollakut),KopaonikudheRogozna.

Maletqendrorejanëmaletëulta,janëtëveçuaraosenëgrupmaledheshtrihennëbrendësitëterritorittëKosovës,nëmesRrafshittëKosovësdheRrafshittëDukagjinit.Këtomalenë jugdhenëveri lidhenmeMaleteSharritdheMalineThatë,ndërsanëmesndahenngaFushaeDrenicës.MaletqendroretëKosovësipërbëjnë:Caraleva,Lipovica,Goleshi,Berisha,Kosmaçi,DrenicadheÇiçavica,tëcilatshtrihennëlartësimbidetarenga800mderi1200m.KanjoniiLumitMirushaendangrupinemaleve,qështrihennëjugperëndimtëmaleveqendroreetëcilatpërbëhenprejmaleve:Gajrak,Zatriq,BajrakdheGremnik,melartësimbidetareecilaluhatetnga706mderi1039m.

10


Tabela 2. Majet kryesore në malet e Kosovës.

Majet Regjioni Lartësia në metra (m)

Gjeravica Pejë 2656

Bistra Ferizaj 2640

Marjashi Pejë 2530

Luboteni Ferizaj 2496

Mali i Strellcit Pejë 2377

Mali i Lumbardhit Pejë 2335

FushatdheluginatpërbëjnënjëRelievtëlëshuariciliështëmefushëgropa,luginalumore,luginaakullnajore,morena,pllaja,luginagrykoredheformatjera.Nga fushëgropat më tipike janë: Fushëgropa e Dukagjinit, Fusha e Kosovës, e Llapit, Drenicës dhe e Anamoravës.Pasuriatokësore–rreth53%ështëtokëbujqësore,41,8%janëtokëpyjoredhe5.2%janësipërfaqetjera(endërtuardheujore).

2..4. Klima e KosovësKosovashtrihetnëpjesënjugoretëbrezittëmesëmgjeografiktëgjysmë–sferësverioredheinënshtrohetndikimeveklimatikemesdhetare-kontinentaledheevropiane–kontinentale.Makro faktorët kryesorë klimatikë, të cilët ndikojnë në klimën eKosovës janë: pozita esaj ndajmasave tokësore (Evroazia dheAfrika),masat ujore (OqeaniAtlantik dheDetiMesdhe),masateajrit(tropikedhearktikemaritineapokontinentale),pozitaesistemevebarike(maksimumiiazorevedheminimumiiIslandës).FaktorëtlokalkryesorqëndikojnënëklimëneKosovësjanë:relievi,ujërat,truallidhebimësia.

PjesalindoreeKosovës,FushëgropaeKosovës,eLlapit,eDrenicësdheeAna-Moravësështë mëeftohtësesaanaperëndimore(Rrafshi iDukagjinit). TemperaturamesatarevjetoreeKosovësështë9.5°C.Muajimëinxehtëështëkorriku(19.2°C)kursemuajmëiftohtëështëjanari(-1.3°C).TemperaturamesatarevjetoremëelartaështënëPrizren(12°C),kursemëeulëtanëPodujevë(9°C).

2.5. Reshjet atmosferikeNëKosovëparaqitentëgjithaformatereshjeveatmosferike.Rëndësinëmëtëmadheekanëreshjeteshiutnëpërluginadhereshjeteborësnëvisetelartamalore.

Nëpjesënlindorearrijnësasinëmesatarevjetoreprej600mm,ndërsanëpjesënperëndimorembi700mm.ReshjeteborësparaqitennëpjesëteulëtatëKosovësmesatarishtmekohëzgjatjeprej26ditëve,kursenëvisetmalorembi100ditë.


11

Tabela 3: Sasitë mesatare të reshjeve në disa vendbanime të Kosovës 1948-1978.

Nr Lokacioni I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mes/vjetore

1 Prishtinë 35 35 34 51 72 73 47 43 48 54 62 51 598

2 Prizren 65 56 59 61 72 59 58 38 65 62 79 73 747

3 Pejë 97 71 71 64 76 63 53 42 53 85 114 101 886

4 Mitrovicë 42 40 40 46 60 68 48 41 44 54 67 58 608

5 Gjilan 39 36 36 45 73 63 47 41 43 55 64 51

6 Gjakovë 108 90 78 74 75 47 52 43 75 90 123 127 981

7 Kamenicë 44 40 40 39 58 61 49 38 43 51 58 49 570

8 Podujevë 39 42 37 51 70 68 52 40 49 56 67 51 632

9 Lipjan 44 40 41 52 71 72 50 45 51 54 62 55 633

10 Rahovec 59 58 53 58 69 65 54 40 67 68 84 77 753

11 Skenderaj 45 43 35 47 60 49 52 42 43 54 71 59 600

12 Suharekë 49 47 50 57 76 66 48 41 59 59 67 65 687

13 Ferizaj 49 45 49 52 80 71 62 49 52 60 68 55 688

14 Vushtrri 45 41 35 45 61 62 50 48 48 65 67 57 615

15 Kaçanik 80 66 69 68 94 70 63 43 59 77 90 79 858

Erërat

ShpejtësiamesatareeerëravenëKosovëluhatetmidis1.3m/s(nëPejë)derinë2.4m/s(nëFerizaj).Shpejtësiamaksimaleeerëravearrin31m/sdhezakonishtnëmuajtmarsdheprill.NëshumëlokalitetenëKosovëerëratkanëemërtimelokale.

Tabela 4. Drejtimi i erës, shpejtësia mesatare mujore dhe vjetore (2005).

Muajt Drejtimi Mujore Vjetore

Janar VP 1.1

Shkurt VP 1.5

Mars JP 1.7

Prill JP 2.3

Maj VP 1.8

Qershor JP 1.2 1.4m/s

Korrik VRB 1.2

Gusht VRB 1.3

Shtator VP 1.1

Tetor VP 1.4

Nëntor VP 1.6

Dhjetor VP 1.4

12


Diellosja/Ditët me diell

Nëbazëtëvrojtimevetëdiellosjesnëkatërstacionetmetrologjie(Prishtinë,Ferizaj,Prizren,Pejë),Kosovakamesatarisht2066orëmediellgjatëvititosemesatarisht5,7orënëditë.VleramëelartëediellosjeseregjistruarnëPrishtinëështë2140orë/vit(h/v)dhemëeultanëPejë:1958orë/vit(h/v).Gjatëvititnëmuajinkorrikkamësëshumtidiellosje,kursenëdhjetormësëpaku.

2.6. Hidrografia Pjesa më e madhe e territorit të Kosovës i takon ujëmbledhësit të Detit të Zi (50,7%),pjesa tjetër (43,5%) i takonujëmbledhësit tëDetitAdriatikdhepjesaevogëlprej5,8% itakonujëmbledhësittëDetitEgje.UjëmbledhësittëDetittëZiitakojnëlumenjtë:Sitnica,Ibri, Drenica, Llapi, Morava e Binçës dhe Krivareka. Ujëmbledhësit të Detit Adriatik itakojnëlumenjtë,DriniiBardhëmedegët:LumiiIstogut,Pejës,Deçanit,Ereniku,LumiiPrizrenit,Toplluha,Mirusha,Klina,LumiiPllavësdheRestelicësnëOpojëeGorë,ndërsaujëmbledhësittëDetitEgjeitakojnëLepencidheNerodimja.

BrendahapësirësterritorialetëKosovësjanëtëndërtuarapesëakumulimesipërfaqësoretëujit:Gazivoda(Ujëmani),Batllava,Badovci,Përlepnica,LivoqiiEpërmdheRadoniqi.Ujëratmineraledhetermomineralekanënjëshpërndarjenëgjithëterritorinevenditporsimëtënjohurajanë:ujitermomineralnëKllokot,Ilixha/Pejë,Runik,VelekincëdheMiresh/Gjilan.Nëtabelënnr5janëparaqiturlumenjtësipasgjatësisëdhesipërfaqessëtyre2,ndërsaliqejtëakumuluesnëKosovënëtabelënnr6.3

2 Referenca:AKMM,2010.RaportiGjendjessëUjëravenëKosovë,Prishtinë.

3 Referenca: Master Plani për Ujërat e Kosovës 1983-2000. Libri 1 Akumulacionet, Fletrorja 1 Akumulacionet sipërfaqësore,MMPH–DU,Prishtinë.


13

Tabela 5. Karakteristikat e ujërrjedhave dhe ujëmbledhësve në Kosovë

(Raporti për gjendjen e ujërave 2015, AKMM , MMPH).

14


Tabela 6. Liqejtë akumulues në Kosovë.

(Raporti për gjendjen e ujërave 2015, AKMM, MMPH).

2.7. Përbërja pedologjike Pjesamëemadheeterritorit(56%)ështëembuluarmetokatëcilësisësëdobët,njëpjesëtjetërekonsiderueshme(29%)ështëmetokatëcilësisëmesataredhepjesamëevogël(15%)metokatëcilësisësëmirë.

Tokatedobëtashtrihennërelievinkodrinor-malordhejanëkrijuarmeprocesinealterimit,erodimitdheakumulimittështresavetëmaterialitskeletor-guroreranor.Tokatemesmedhetëmirajanëtëlidhurapërprocesineakumulimittëmaterialittëimëttëliqenitneogjendhelumitnëluginatelumenjve,sidomosnërrjedhatemesmedhetëposhtmetëtyre.NëpjesënerrafshëttëKosovësshtrihenedhetokatmëcilësore,sidomosnëfundineliqenitneogjen,rrafshetaluvialetëlumenjve.

Tokatecilësisësëmirëdhemesatarezënërreth44%tëfondittëtokësdheatopërbëhenprejtokavehumusore–11%kryesishtnëRrafshineDukagjinit,tokavetëmurrmekarbonate–8,4%,aluviale7,8%,smonicave,renzinavedhetokavetëzezanëshkëmbinjtëserpentinorë.Pjesamëemadheesipërfaqevemetokatëdobëtapërbëhenprejtokavetëmurrmetëtharta,tokavealuvialeskeletore,moçaloredhetokavetëtjerajopjellore.

Tokatemiratëcilatishërbejnëprodhimtarisëbujqësoregjithnjëemëshumëpombulohenmevendbanime,rrugë,objekteekonomikeeshërbyese.Nëbazëtëvlerësimevemendohetse për çdo vit humbin 2000 ha tokë pune bujqësore. Rreth 1000 ha sipërfaqe bujqësorehumbinpërgjithmonëngaerozioni.PjesamëemadheeterritorittëKosovëskapjerrtësitëvogël,tëmesmeosetëmadhe,ecilagoditetngaerozioni.ÇdovitngaKosovanëdetebartenrreth1.9milionm³materie.


15

2.8. Ndërtimi gjeologo-tektonik i Kosovës Kosova karakterizohet me një ndërtim mjaft kompleks gjeologjik, e përfaqësuar meshkëmbinjë me përbërje dhe vjetërsi të ndryshme gjeologjike, si dhe me struktura tëndryshme tektonike, shkëputëse dhe rrudhosëse. Shkëmbinjtëmë të vjetër janë ata tëParakembrit,Paleozoikut,Mezozoikut,Kenozoikut,ndërsamëtërijanëatatëKuaternarit.Kjo shumëllojshmëri shkëmbore që na prezantohet në Kosovë dhe e cila ka regjistruarmomente më të rëndësishme të zhvillimit gjeodinamik përbën një bazë të mirë tëinterpretimevembizhvillimetgjeologjikeqëkanëndodhurneBallkan.

Duke u bazuar në studimet mbi ndërtimin gjeologjik të Kosovës, autorë të ndryshëmpranojnëndarjenrajonaletektoniketëKosovëssimeposhtë:

1.MasiviDardan(MasiviSerbo-Kosovar-Maqedonas).

2.ZonaeVardarit:

-NënzonaebrendshmeeVardarit,

-NënzonaqendroreeVardarit,

-NënzonaejashtmeeVardarit.

3.ZonaeSharrit:

-NjësiaeDrino-Ivanicës.

4.ZonaOfiolitikeQendrore.

5.ZonaeDurmitorit.

2.9. Karakteristikat litostratigrafikeNëndërtimingjeologjiktëKosovësmarrinpjesënjënumërimadhikompleksevelitologjike,dukefilluarngaParakembrinëKuaternar.

Formimet Proterozoike janë shkëmbinjtëmë të vjetër të Kosovës, janë rreshpetkristalore të masës Dardane, që shtrihen në lindje të Kamenicës dhe Karaçevës. KykompleksitakonmoshëssëRifej-Kembrianit,indërtuarprejgnajsevedheleptinoliteve,mikashisteve,leukognejseve,amfiboliteve,kuarcitevedhemigmatiteve.

Formimet PaleozoikejanëmjafttëpërhapuranëKosovëdhetëzbuluaranëBjeshkëteSharrit,BjeshkëteNemuna,MaleteMoknësdhenërrethineTrepçës.

Formimet Paleozoike tëBjeshkëvetëSharrit i takojnëPalezoikuttëposhtëm.Nëpërbërjetëkësajseriehyjnë:rreshpetkristaloremepërbërjetëndryshme(epidot-aktinolite,klorit-sericitike, albit-klorit-sericitike dhe filitike), me ndërshtresa të gëlqerorëve meortoceratide,krinoidedhekorale,pastajkuarcitet,metakonglomeratet,shkëmbinjtëbaziktëmetamorfizuar,granitoidet,gnejs-granatetetj.SeriaPaleozoikeeBjeshkëvetëNemuna,ështëezhvilluarnëfacieneshkëmbinjëvebaziktëmetamorfizuardherreshpevetëgjelbërtaesericitike,klorit-sericitikedheklorite,tëfaciespelitikememetamorfizimtëulët,psefitevedhepsamitevemegëlqerorkristalor.Paleozoiku iBjeshkëvetëThatadheMoknësështëzbuluarnënshkëmbinjtëeTriasikuttëposhtëm,ipërfaqësuarmeargjiloshiste,filite,ranorëtë metamorfizuar, gëlqerorë të mermerizuar, konglomerate, gabroide, diabaze, kuarc-keratofire,kuarc-porfiredhepirokllastite.NërrethineTrepçës,formimetePalezoikuttësipërmjanëtëpërfaqësuarmerreshpetëgjelbërta,argjilofilite,argjilitemestralle,mermeredhekuarcite.

16


Formimet e MesozoikutkanëpërhapjetëkonsiderueshmenëterritorineKosovës,kuKretakudheTriasikujanëmëtëpërhapurnëraportmeJurasikun.

Triasikuështëipërhapurnëtrizona:ZonëneVardarit,ZonëneOfioliteveQendroredheZonëneSharrit.TriasikunëZonëneVardaritështëipërhapurnëtrebreza,meshtrirjeVP-JL.IpariështëbreziiArtanës(Novobërda),icilishtrihetngaArtanaderinëPreshevë.

BreziidytështrihetpërmesZonëssëVardaritdhebreziitretështrihetnëpjesënperëndimoretëZonëssëVardarit,përgjatëanësperëndimoretëFushëssëKosovës.Triasikunëkëtëzonëështëipërfaqësuarmerreshpemepërbërjekuarcite,mermere,gëlqerorëtëmetamorfizuar,kuarcitedheshkëmbinjmagmatik.TriasikukompletështëidentifikuarnërrethineTrepçës.TriasikukanjëpërhapjetëmadhenëZonëneOfioliteveQendrore(BjeshkëteNemuna,Bjeshkët e ThatadheMokën). Triasiku i poshtëm është i përfaqësuarme konglomeratekuarcore, ranorë, argjilite, gëlqerorëbankorë tëpasurme faunë, ranorëpetëzor-argjilor,argjilite ranorikedhegëlqerorë rreshpor tëmetamorfizuarmengjyrë të zezë.Triasiku imesëmnëkëtëterritorështëipërfaqësuarmeserinëvullkanogjeno-sedimentare,gëlqerorëtdhe dolomitet, përderisa Triasiku i sipërm është i përfaqësuarme gëlqerorë, gëlqerorëdolomitikdhedolomite.

NëZonëneSharrit,Triasikugjithashtukanjëpërhapjetëmadhe,iciliështëiidentifikuarnëpjesëneKoritnikut,Cvilenës,LumbardhinePrizrenit,Oshlanit,nënjëpjesëtëDragashittëizoluaradherrethDrinittëBardhë.NëkëtëpjesëTriasikupërfaqësohetmegëlqerorëtënuancavetëndryshme.KontaktimesedimenteteJurasikutështëtektonik.

Formimet jurasike janë të përhapura kryesisht në Zonën e Vardarit, të shprehura nëformën e dy brezave, të cilët nëmes veti janë të ndara prej formimeve tëKretakutmeshkëputje tektonike. Me studime paleontologjike është identifikuar vetëm Jurasiku isipërm, i përfaqësuar nga gëlqerorët, ranorët, formacioni diabazo-strallor,metamorfitetdheserpentinitet.ProduktetJurasikejanëtëzbuluarapërgjatërrjedhëssëDrinittëBardhë(afër Prizrenit), të përfaqësuar prejmelanzhit olistostromik (argjillatme shkallë të ulëttë metamorfizimit, argjilofilitet, argjiloshistet, strallet, diabazet, spilitet dhe keratofiret).Në rajonin e Brezovicës Jurasiku është i përfaqësuar prej ultramafiteve, shkëmbinjvemetamorfikdhemelanzhiolistostromik.

ShkëmbinjtëmagmatiktëJurasikutjanëtëpërfaqësuarngaultrabazitet,granitet,diabazet,spilitet dhe gabrot, të cilët i takojmë në rajoninMushtisht-Korishë, Ostrovicë,Masivi iGjakovësdheRahovecit,tëpërfaqësuarmedunite,harcburgite,serpentinitedheperidotiteteserpentinizuaradhemeprezencënedajkavepirokseniteegabroide.

Formimet e Kretakut janëmjafttëpërhapuranëteritorineKosovës.Nëkuptiminpaleogjeografik,sedimenteteKretakutjanëtëformuarnëkuadërtëZonëssëVardaritdheZonëneOfioliteveQendrore.NjëbrezigjërëiformimevetëKretakutshtrihetnëpërmesZonëssëVardarit,dukefilluarngaRogozna,nëperëndimtëMitrovicës,përmesÇiçavicës,Drenicës,GoleshitdheCarralevëskufutennënsedimenteteBasenitNeogjeniktëKosovës,prej ku vazhdon në Grykën e Kaçanikut drejt Maqedonisë. Këto formime i takojnëKretakuttësipërmdheshtrihennëmënyrëtransgresivembiultramafiteteJurasikutdhepërfaqësohenngakonglomeratet,ranorët,gëlqerorët,gëlqerorëtmergelorëdheflishi.BreziimesëmshtrihetngaKopauniku,nëlindjetëPrishtinës,Hajvalisë,JanjevësdhenëjuglindjetëMoravës sëBinçës. Brezi i tretë shtrihet prejArtanës, nëspër Podujevë, drejtë veriut.KëtabrezapërfaqësohenngaformimeteKretakuttëposhtëmdhetësipërm.NëkuadërtëOfioliteveQendrore,sedimenteteKretakuttësipërmndërtojnëpjesëtanësoretëBasenittëDukagjinitdhePashtrikut.KëtosedimentepërfaqësohënngashkëmbinjtëendryshëmdhebiennëmënyrëtransgresivembiultramafitetapombiformimetePalezoikuttëri.


17

Formimet e Terciarit mbushinultësirattektoniketëDukagjinit,Kosovës,Drenicës,LlapitdheGjilanit,kumehulumtimepaleontologjikejanëkonstatuarOligoceni,Mioceni,dhePlioceni. Produktet vullkanogjenendërtojnë rajonin e Stantergut,Kishnicë-Janjevës,MoravëssëBinçësdheStrezovc-Artanës.

Formimet e Oligocenit janëzbuluarnërajonineMoravëssëBinçës,tëpërfaqësuarme gëlqerorë numulitik, mergele, argjila karbonatike, ranorë, konglomerate, brekçievullkanike, leucitedhetrahite.NëBasenineStrezovcitOligoceniështëipërfaqësuarmesedimente liqenore (ranorë, argjila,mergele,gelqerorëdhekonglomerate)dheproduktevullkanike(andezite,tufevullkanikedhebrekçie).KëtoprodukteshtrihenedhenërrethineTrepçës,Dubovcit(seriamagnezitbartëse)dheDrenicës.

Formimet eNeogjenit janë tëpërfaqësuarame sedimentet eMiocenitdhePliocenit,meshtresatëthengjillitdheproduktetvullkanogjene.

Depozitimet eMiocenitmbushin Basenin eDukagjinit,Gjilanit,Moravës së Binçës dheKrivarekës dhe janë të përfaqësuara prej argjilave alevrolitike, argjilave ranorike dhemergelore, konglomerateve heterogjene, ranorëve, argjilave me ndërshtresa strallore,gëlqerorëve argjiloro-mergelor, tufeve dhe rrallë prej piroklastiteve e produktevevullkanogjene.

DepozitimetPliocenike,tëcilatjanëliqenoredhetëujravetëëmbël,nëmënyrëtransgresivembulojnëformacionetMiocenikedhembushinbaseneteDukagjinit,KosovësdheDrenicës.Këto sedimente janë tëpërfaqësuaramekonglomerate, argjila ranorikemekonkrecionekarbonatike, rrallë ranore (dyshemeja e thëngjillit), pastaj argjillamergelore, sedimenteranoro-argjilore dhe rrallë me ndërshtresa të gëlqerorëve silicoro-bigror (mbulesa ethëngjillit),sidheshtresaethëngjillitmetrashësitëmadhe.

DepozitimetKuaternarembulojnëfushaterrafshtadheshtretëritelumenjëvetëDrinittëBardhë,SitnicësdheMoravëssëBinçës,tëpërfaqësuaramesedimenteteteracavelumore,produktevealuviale,proluviale,deluvialedhemorenave4.

2.10. Bota bimore dhe shtazoreBota bimore

Bashkësia e bimëve livadhore ështëmjaft e pasur, sidomos në pjesën perëndimore, ku kamëshumëlivadheekullosapërshkaktëreshjevemëtëshumtadhemundësisësëujitjessësipërfaqeve.Drunjtëendemiktëvjetërsisëterciarejanëdisa:rrumbulli,arneni,pishaebardhë,pishaezezëdheselvia.Nëpjesëterrafshtadheshpate,nësipërfaqetepakultivuara,rritetshpargu(llojbungu),ahu,qarri,lisi,dardhaeegër,murrizi,thana,trëndafiliiegëretj.Nëvisetbregoremëepërhapurështëbashkësiaeahut.NëKopaonik,nëdisabashkësitëvoglapyjore,haset dëllinja dhe ulza.Në zonën kalimtare prej fushës në viset bregore haset bashkësia ebagremit,pastajmaniibardhë,maniizi,lisiizi,rrapi,plepikanadez,dafina,frashrietj.

Bota shtazoreNëzonënfushoreekodrinorehasetiriqilindor,miufushornëntokësor,miushtëpiak.Nëkëtëzonëkushtrihenpyjetjetonkaprolli,derriiegër,dreridhelepuri.Prejshpezëvenëzonënfushore-kodrinorehasen:korbiimurrmë,laraska,shtura,harabelifushor,qukapiku,pëllumbi,turtulli,thëllënzaefushës,shkurtëza,fanietj.Nëzonënmalorekushtrihenedhepyjetjetojnë:ariuimurrmë,dhiaeegër,derriiegër,ujku,shqarthiiartë,shqarthiibardhë,dhelpra,kaprolli,pulaeegëremadhedheevogël,pulaepyjeve,thëllënza,ketrietj.AriumëtepërhasetnëzonënmaloretëAlpeveShqiptare,nëSharr,Moknëetj.

4 Shihnështojcë,hartanr.3.GjeologjiaeKosovës.

18


III. EKONOMIA E KOSOVËS

3.1. Treguesit ekonomikQeveria kosovare ka bërëpërpjekjepër ndërtimin e një ekonomie të tregut,mirëpomegjithëpërparimete shënuaranëvitete fundit,Kosovambetetndërvendetmë tëvarfratë Evropës. Prodhimi vendor bruto (PVB) iKosovës numëronvetëm5miliardëdollarëamerikanë(mebarazimtëfuqisëblerëse),ndërsame2.300$PVBpërkrye,KosovarenditetefunditnëEvropë.Papunësia,qësipasvlerësimezyrtarekakapluar40%tëfuqisëpunëtore,ështëbrengakryesorepërRepublikëneKosovës.

Tëhyratfinanciarepërrindërtiminevenditpaspërfundimittëluftëssollënrritjeekonomikenëtrivjetëtepara,kursemë2003-04patirëniepërshkaktëpamjaftueshmërisësëburimevetëbrendshmedhezvogëlimittëndihmavendërkombëtare.Inflacioniështëiulët,ndërsatepricatbuxhetoretëherëpashershmejanëkritikuarsimungesëepërpjekjevetëqeverisëpërtanxjerrëvendinngaskamja.Sidoqoftë,më2007patideficitbuxhetor,ushpenzuan1.22miliarddollarëamerikanë,ndërsapati1.19miliardtëhyra.Industriaenxjerrjesdhepërpunimittëxeheveështëpothuajsejashtëfunksionit.

Përt’ihapurrrugëzhvillimitekonomik,janëprivatizuarsipasnumritgjysmadhesipasvleftës90%endërmarrjeveshtetërore.Përdallimngavendetezhvilluara,përfshirëkëtuedheShteteteBashkuara,Kosovakashënuarrritjeekonomikegjatëvitevetëfundit,mirëpojonëshkallëtëdëshirueshmepërtalehtësuargjendjenerëndëtëpopullsisë.(Shihtabelënnr7).

Tabela 7.Treguesit ekonomik

Treguesit Ekonomik

Papunësia5 33.1%vl. 2014

Rritja ekonomike 5.1%vl. 2007

Inflacioni 5.3%vl. 2007

Borxhi kombëtar 1,2 miliard $2007

Varfëria6 29,3%vl. 2014

3.2. Të ardhurat dhe zhvillimi shoqërorPapunësia e lartënëKosovëkabërëqëPVB tëpërqendrohetnë sektorin e shërbimeve(60%),ndërsapjesatjetërështënëmënyrëtëbarabartëendarëmesbujqësisëdheindustrisë.Përdallimngashtetetezhvilluara,kusektoriishërbimevengërthenpërqindjetëlartëtëpunësuarvenëkorporatatëmëdhafinanciare,tëteknologjisëinformativedheshëndetësore,shërbimetnëKosovëpërfshijnëkryesishtveprimtaritëvoglaprivate,tëpërqendruaranëtregtimepakicëdhendërtimtari.Vetëm0,25%etëpunësuarvenëvitin2006punoninpërsipërmarrje tëmesmedhe tëmëdhamemëshumëse49punëtorë.Nëvitin2007,74.366personakanëqenëtëpunësuarnësektorinbuxhetor.

Shkalla e papunësisë nëvitin2014silletrreth35.3%,prakanjërënjetëvogëlngaviti2007kurshkallaepapunësisëishte40%.Nëvitin2014,numriipersonaveqëkanëkërkuarpunëkaqenë83323persona.Punëkërkuestëgrup-moshave15-24vjeçe7741personaose9.3%tënumrittëpërgjithshëmtëpunëkërkuesvetëregjistruar,3803tëgjinisëfemëroredhe3938

5 IndikatorëtetreguttëpunësngaRaportiiASK.6 RaportiimatjevetëfundittëBankesBotërore,ASKdheorganizatavetjerarelevantebotërore.


19

tëgjinisëmashkullore.Punëkërkuestëgrup-moshavenga25derinë39vjeçeishin41231persona,tëgjinisëfemrore18409dhetëgjinisëmashkullore22822.Paraqiturnëpërqindjetë numrit të përgjithshëm të punëkërkuesve këto grup-mosha përbëjnë 49.5% të punë-kërkuesve.Punëkërkues tëgrupmoshavenga40-54vjeçe ishin26561personaose31.9%tënumrittëpërgjithshëmtëpunëkërkuesvetëregjistruar,tëgjinisëfemrore11152dhetëgjinisëmashkullore15409persona.Punëkërkuestëregjistruartëmoshavembi55vjeçeishin7790personaose9.3%ngakëta3206femradhe4584meshkuj.Numriipunëkërkuesvemediplomëuniversitareishte2511personaose3.0%dheatë1422femradhe1089meshkuj,meshkollëtëlartëtëkryerishin320personaose0.4%femra107dhemeshkuj213.

Sipas etnitevegjatëvitit2014kishimkëtëpërqindjetëpunëkërkuesve:1. Shqiptarë72908personaose87,5%nganumriipërgjithshëmprejtyrefemra

31929dhemeshkuj40979,2. Serbë3395ose4.1%prejtyre1560femradhe1835meshkuj,3. Minoritetet tjera 7020 persona ose 8.4 %, prej tyre 3081 femra dhe 3939

meshkuj,dhe4. Komunitetet tjera10415personaose12.5%,prej tyre4641femradhe5774

meshkuj.7

Shkalla e varfërisëmbeteterëndë,deri29.3%jetojnënëvarfërimemëpakse1.72€/ditë,ndërsa10.2%nëvarfëritëskajshmememëpakse1.20€/ditë.Varfëriamëtepërështëetheksuartekfamiljet:

o Mekryefamiljarëfemër;o Shumë-anëtarësheveçmasmbi7anëtarë;o Memëshumëfëmijë;o Metëmoshuar;o Mepersonatëvarur;o Mepersonatëpapunë;o Mepersonameniveltëultëshkollimi,dheo FamiljetekomunitetitRAE.

SipastëdhënavetëDPSF/MPMS,nëmuajinkorrik2015nënivelvendi,ndihmënsocialeekanëshfrytëzuar26.947familje,me112.563anëtarëtëfamiljes.

Krahasuarme tëdhënatngaviti2006kemirënie tënumrit të familjeveqëshfrytëzojnëndihmënsociale40569,sidherënietënumrittëpersonavepjestarëtëkëtyrefamiljeve.

Departamenti i Pensioneve (DP), në kuadër të veprimtarisë së vetë, zbaton dheoperacionalizonpolitikateMinistrisësëPunësdheMirëqeniesSociale(MPMS),ngasferaesistemitpensionaltështyllëssëparë,qëkanëtëbëjnëmeadministrimin,planifikimin,koordinimin,eskemavepensionaletëfinancuarangashtetisi:

1.PensionetBazë, 2.PensionetKontributive, 3.Pensionetepersonavemeaftësitëkufizuara(PPAK), 4.PensioneteishTrupaveMbrojtësetëKosovës(TMK), 5.PensioneteForcëssëSigurisëtëKosovës(FSK), 6.PensioneteParakohshmetëminieravetëKompleksit“Trepça” 7.Pensionetpërtëverbër.8

7 RaportiiDepartamentittëPunësnëMPMSpërvitin2014,faqe18dhefaqe19.8 MPMS(MinistriaePunësdheMirëqeniesSociale),DP(DepartamentiiPensioneve),raportipërvitin2014/DP.

20


1. Pensioninbazënëshumënprej75€emarrin125883persona(kynumërështëmarrëprejdhjetorittëvitit2014,RaportiiPunësseDP-së),buxhetiisiguruarngashtetiështë108093335€.

2. Ngaskemaepensionevekontributevepërfitojnëpensionet38651personanëshumën140€dhengashtetiështësiguruarbuxhetinëshumënprej61895592€.

3. Ngaskemaepensionevetëpersonavemeaftësitëkufizuar,pensionetipërfitojnë18318personanëshumënprej75€dheshtetipërrealiziminekësajskemekasiguruarbuxhetnëshumënprej16964000€.

4. NgaskemaepensionevetëTMK-sëpërfitojnëpensionet844personadhepërrealiziminekësajskemeështësiguruarbuxhetinëshumënprej2219734€.

5. Përfitues i pensioneve nga skema e pjestarëve të FSK-së janë 134 persona dhe përrealiziminekësajskemeështësiguruarbuxhetinëshumën631200€.

6. Ngaskemaepensionevepërpersonateverbër,pensionet ipërfitojnë3144personanëshumënprej100€+100€përpërcjellësindhepër realiziminekësaj skemeështësiguruarbuxhetiprej4343000€.

7. Nga skema e pensioneve të parakohëshmenë “Trepçë”,”Golesh”, “Strezofc” dhe ”Karaçevë”përfitojnëpensionet3476personanëshumënprej70€dhepërrealiziminekësajskemeështësiguruarbuxhetinëshumënprej3941600€.

Numri ipërgjithshëmipërfituesvetëpensioneve ngatëgjithaskematpensionaleështë190450persona,shumaebuxhetittësiguruarpërrealiziminegjithaskemaveështë198088461€.

Pensionet e posaçme për invalidët e luftës dhe familjet e dëshmorëvekanëfilluarngaviti2007,fillimishtme7.500përfitues,numërkyqëurritbashkëmevlerënebuxhetitpërkëtëkategoritëpërfituesve.

3.3. BujqësiaBujqësianukiplotësonnevojatepopullsisë,mirëpokashënuarsëfundmipërparimetëdukshmenësajëtëndihmësngajashtë.Sipasvlerësimevetëvitit2007,bujqësiakontribuon7% të PVB. Prodhimet kryesore bujqësore janë misri, gruri dhe elbi, patatet, mollët,kumbullat dhe duhani. Njëherësh, shitja me shumicë e drurit ka ngjallur shqetësimerrethzhveshjes sëpyjeve. Janëzgjeruar edhehortikultura,kurseblegtoriakabërëhapapërmirësimi.Ndërkaq,mbajtjaekafshëvepërqumështdhemish,gjithashtue shpezëvedhebletëve,përbënrrafshineblegtorisë.

Hapësira embjellëmedrithëra është ngushtuar në krahasimme vitet ’80.Gruri, drithikryesor,mbilletnë70.000hektarë tokëdhekamesatare tërendimentitprej3.26 ton/ha.Rënie emadhe është shënuar në prodhimtari blegtorale si leshi dhe lëkura,mirëpo nëvitetefunditështërriturprodhimiiqumështit.NëKosovëjanëregjistruar381.995krerëgjedhesh,shumica lopëqumështore.Përkundërrritjesnëbujqësi,Kosovambetetshumëprapavendeveevropianedhevazhdontëjetëimportuesmadhoriprodhimeveushqimore.


21

3.4. EnergjiaHartimi i politikave, organizimi, rregullimi dhe menaxhimi i sektorit të energjisë nëRepublikëneKosovësbëhetngaMZHEnëpërmjetinfrastrukturësligjore,qëpërgjithësishtështënëpërputhjemeaquistëBashkimitEvropian(BE)përenergjinë.Ndërsa,institucionetesektoritpërfshijnëinstitucionetqeveritare,rregullatoredhendërmarrjetenergjetike.

NdërmarrjetkryesoreqëoperojnënësektorineenergjisënëKosovëjanë:

- KorporataEnergjetikeeKosovës(KEKsh.a.); - OperatoriSistemit,TransmisionitdheTreguttëEnergjisëElektriketëKosovës (KOSTTsh.a.); - KompaniaKosovarepërShpërndarjetëEnergjisëElektrike(KEDS); - KompaniaKosovarepërFurnizimmeEnergjiElektrike(KES/CO); - Hidrocentralet(HC):Ujmani,Lumbardhi,Radaci,DikancidheBurimi.

ProdhimiienergjisëelektrikenëvendbëhetkryesishtngaKorporataEnergjetikeeKosovës(KEKsh.a),ecilapërbëhetngadytermocentrale(KosovaAdheKosovaB)sidheMinierateQymyrit (Mihja e reSibovci Jug-PerëndimdheSitnica),dhenënjëmasë tëvogëlngahidrocentralet(Ujmani,Lumbardhi,Radaci,DikancidheBurimi).Kapaciteteteinstaluaratëtermocentralevejanë1478MW,mirëpopërshkaktëvjetërsisësëtyre,aktualishtkapacitetioperativityresilletrreth915MW.Kapaciteteteinstaluarahidrikejanë45.84MW.

SistemiitransmisionitmenaxhohetngaOperatoriiSistemittëTransmisionitdheTregut(KOSTTsh.a.).Sistemiitransmisionittëenergjisëelektrikeështëindërlidhurmetëgjithasistemetfqinjenënivelin400kV,përveçmeShqipërinë,kulidhjaështëvetëmnënivelin220kV.Aktivitetetendërtimittëlinjëssëretëtensionitprej400kVmeShqipërinëjanëdukeuzhvilluardhendërtimiikësajlinjekafilluarnëfundtëvitit2014dheparashikohettëpërfundojëbrenda24muajvengaperiudhaefillimittëzbatimittëprojektit.

3.5. Integrimet ekonomike dhe tregtia me jashtëNgaviti 2002,monedhaEurozëvendësoimarkëngjermane sivalutëzyrtareeKosovës,ndonëse nuk ekziston ndonjë marrëveshje zyrtare për përdorimin e kësaj valute meinstitucionet evropiane. Valuta serbe “dinar” përdoret ilegalisht nëpër enklavat serbe.Megjithësepërdorimiieurosështëparësimundësipërkontrollimineinflacionit,Kosovaishtevendimëishtrenjtënërajonnëvitin2008.

Më29qershor2009,RepublikaeKosovësupranuazyrtarishtanëtareeBankësBotëroredheFonditMonetarNdërkombëtar.ProjektimeteFMN-sëtanivlerësojnëserritjaekonomikedotëngritetnë5%më2010.

Më2007,Kosovanënshkroimarrëveshjene tregtisësë lirë,CEFTA,mevendeterajonit.Megjithatë,mungesaeprodhimevekosovaredhepengesangaSerbiakanëbërëqëCEFTAtëmostregojëpërparësidhelehtësiramëtëmëdhapërKosovën.NëpartneritettregtarmeBE-nëdhevendeterajonit,Kosovapërballetmemungesëbilancitregtarashtuqëeksportinëvitin2007arritinë527miliondollarë,ndërsaimportikalonte2,6miliardëdollarë.

Kosovaeksportonkryesishtprodhimexeheroredhemetale tëpapërpunuara,mbeturinametalesh, lëkurë, makineri dhe pajisje transporti në vendet e BE-së, Serbi, Shqipëri,Maqedoni,Zvicëretj.Kurse importonushqim,dru,karburante,kemikale,makineridhepajisjeelektrike,kryesishtprejBE-së,MaqedonisëdheSerbisë.

22


3.6. Transporti dhe komunikacioniNëKosovëjanë1.924kmrrugë,prejtëcilave630kmjanëmagjistraledhe1.294kmrajonale.Shumicaekëtyrerrugëvejanëtëasfaltuara,gjithsej1.666kmdhe258kmtëpaasfaltuara.Gjithashtujanëedhe430kmhekurudhë,prejtëcilave333kmshfrytëzohenpërtransporttëudhëtarëvedhe97kmpërtransportindustrial.LinjakryesoreshtrihetngakurfiriverioriKosvës,nëveritëMitrovicësederinëHantëElezitmegjatësi141km.LinjattjerapërfshijnëlinjatFushë-Kosovë-Pejë,Klinë-PrizrendheFushë-Kosovë-Prishtinë-Podujevë.

Transporti ajror

Kosova ka Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës, që gjendet në Sllatinë të Lipjanit.Transporti Ajror përfshinë tërësinë e trafikut të pasagjerëve dhe të mallrave të venditdheështëivetmiqëzhvillonnjëaktivitetkomercial.AeroportiNdërkombëtarPrishtinësoperonnëpërputhshmërimeAnexeteICAO-së(OrganizataNdërkombëtareeAviacionitCivil),dheLigjitmbiAviacionintëRepublikëssëKosovës.Nëvitin2007,urealizuan4321fluturimemegati1milionudhëtarë.Njëherësh,Kosovakaedhenëntëaeroportetëtjera,pesëprejtyremepistatështruara.

3.7. TelekomunikimiSistemiitelekomunikimitnëKosovëfunksiononnëdymënyra:rrjetiitelefonisëfiksedheasajmobile.Kosovakadyoperatorëtëtelefonisëmobile,ValaeoperuarngaPosttelekomiiKosovësdheIPKO,kompaniprivate.RrjetiitelefonisëfiksefunksiononnëkuadërtëPTK-së.Rrjetiitelefonisëfiksekryesishtështëishtrirënëzonaturbane,kurseajomobilembulontërëterritorineKosovës(pjesërishtnëtrikomunatveriore,kuoperojnëoperatorëtilegal).


23

IV. DEMOGRAFIA

4.1. Statistikat ShtetiiKosovëskarakterizohetmestrukturëtëretëpopullsisë,kumoshamesatareështë30.8vjet(2014).

Pasvitit1990popullsiaeKosovësupërballmedukurinëemigracionit,icilindikoisinëstruktureashtuedhenëritmeterritjessësajë.

Lëvizja e lirë dhe e pakontrolluar e popullsisë ka ndikuar në ndryshimin e raportit tëpopullsisëurbanemeatërurale.

Sipasregjistrimittëpopullsisëtërealizuarnëprilltëvitit2011,61%epopullsisëjetonnëzonatrurale.

Regjistrimiifunditiplotëipopullsisëështëbërënëvitin2011dherezultoiseKosovakishte1780021banorë,prejtyre896136tëgjinisëmashkulloredhe883885tëgjinisëfemërore.

Popullsia epërgjithshme rezidenteeKosovëspërvitin2014vlerësohet të jetë1804944banorë.

Përkundërnjështiminatyrorprej23922banorëvegjatëvitit2014popullsiaeKosovësuzvogëluapër15687banorëkjo,përshkak tëemigrimitndërkombëtarë.Këta indikatorëdemografik9janëtëpërmbledhuranëtabelënnr.8.

Tabela 8. Indikatorët demografik për periudhën 2011-2014.

Indikatorët demografik Viti 2011 Viti 2012 Viti 2013 Viti 2014

Popullsia 1,798,645 1,815,606 1,820,631 1,804,944

Nataliteti 34,101 27,650 29,723 32,087

Mortaliteti 7,622 7,287 8,317 8,165

Shtimi natyror 26,479 20,363 21,406 23,922

Shkalla e natalitetit 19.0 15.2 16.3 17.8

Shkalla e mortalitetit 4.2 4.0 4.6 4.5

Imigrimi 4,614 5,298 3,864 5,724

Emigrimi 6,695 8,700 20,246 45,333

Net migrimi -2,081 -3,402 -16,382 -39,609

Rritja absolute 24,398 16,961 5,024 -15,687

Rritja në % 1.4 0.9 0.3 -0.9

Urbane 38.3 38.6 38.9 39

Rurale 61.7 61.4 61.1 61

Mosha mesatare 30.2 30 30.6 30.8

Jetëgjatësia 76.7 76.7 76.8 76.8

Qëngafillimvitit2011derinëfundtëvitit2014popullsiaeKosovëskishtenjështimnatyrorprej92170personave,poremigrimiishprehurndikoiqëpopullsiarezidentenëKosovëbrendakatër(4)vitevetërritejvetëmdiçmëshumëse30000banorë.

9 Burimi:AgjenciaeStatistikavetëKosoves-Statistikatelindjeve,vdekjevedhevlerësimiipopullsisë.

24


Trendi i emigrimit nëKosovë gjatë viteve të fundit ka pasur një rritje të vazhdueshmederisagjatëvitit2014kishtenjëemigrimshqetësuesmenjënumërprejmëshumëse45000emigrante10.

Emigrimipërperiudhënkatërvjeçare2011/2014ishterreth90.000banorë,imigrimirreth19.500dhemigrimime-61,474banorë.

Ky emigrim i shprehurdo tëndikoj edhenë strukturën epopullsisë,nëvitalitetin eqëdotëjetëevidentnëvitetvijuesepasiqëvlerësohetsepjesadërmueseeemigrimitkishtepërfshirëmeshkujt,sidhegrupmoshaterejakryesisht15-49vjeç(moshafertile).

Përqindjaepopullsisëqëjetonnëzonatruralepërvitin2011ishte61,7%ndërsaajonëzonaturbane 38,3%dhegjatëvitit 2014 supozohet të jetë 61% ruraledhe 39%urbane.MoshamesatareepopullsisësëKosovëssupozohettëjetë30.8vjet(2014).

JetëgjatësiamesatarenëKosovëpërvitin2011ështëvlerësuartë jetë76,7vitederisapërvitin2014supozohettëjetë76.8vite.

Niveli i integrimit të pakicave jo serbe në shoqërinë kosovare është në përgjithësi ikënaqshëm, ndërkohë përkundër përpjekjeve të qeverisë dhe shoqërisë civile kosovare,integrimiikomunitetitserbpoecënngadalëpërshkaktëpengesavetëgrupeveekstremistetësponsorizuarangaqeveriaeSerbisë.

4.2. Arsimimi Procesiedukativo-arsimorzhvillohetnëobjekteshkollore11tëndërtuaranëtërëterritorindheatënëdisanivelesiç janë:niveliparashkollor,fillor, imesëmiultë, imesëmi lartëdheuniversitar, ndërsa tëdhënat statistikore janëparaqiturnë tabelatnëvijim.Ndërsashpërndarjaeobjekteve(ndërtesave)shkollore.

Tabela 9. Statistikat për arsimin për vitet 2005/2006 – 2013/2014.

Niveli Arsimi 2005-2006 2006-20072007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

0 Parashkollor 25,721 25,670 24,864 23,826 24,033 24,655 24,945 26,431 26,768

1+2 Fillor dhe i mesëm i ulët 322,864 322,381 325,544 319,154 306,299 302,253 294,419 286,677 280,823

3 I Mesëm i lartë 74,635 88,974 91,536 96,765 104,806 108,503 109,513 107,303 100,437

1+2 Fillor dhe i mesëm i ulët special 703 728 722 752 791 807 782 720 635

3 I Mesëm i lartë special 94 86 169 83 94 98 133 146 147

5+6 Universitar 28,707 27,274 25,840 29,051 37,839 45,725 49844 65,305 52,159452,724 465,113 468,675 469,631 473,862 482,041 479,636 486,582 460,969Gjithsej

10 http://ask.rks-gov.net/publikimet/popullsia/Vlerësim:PopullsiaeKosoves2014.

11 Shihnështojcë,Hartanr4.Shpërndarjaeobjekteveshkollore.


25

Tabela 10. Numri i edukatorëve,mësimdhënësve në arsimin fillor dhe të mesëm të ulët, të mesëm të lartë dhe universitar në vitet 2005 /2006-2013/2014.

Niveli Arsimi 2005-2006 2006-20072007/2008 2008/2009 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014

0 Parashkollor 1,141 1,179 1,231 1,168 1,220 1,303 1,333 1,450 1,534

1+2 Fillor dhe i mesëm i ulët 16,705 16,433 17,236 17,231 17,227 17,856 17,822 17,663 17,851

3 I Mesëm i lartë 4,558 4,864 5,055 5,157 5,519 5,957 6,095 6,142 6,374

1+2 Fillor dhe i mesëm i ulët special 138 129 121 151 166 155 132 141 131

3 I Mesëm i lartë special 51 35 43 52 46 36 38 48 40

5+6 Universitar 980 1,059 1,051 1,065 1,015 1,023 1,132 2,929 1,31423,573 23,699 24,737 24,824 25,193 26,330 26,552 28,373 27,244Gjithsej

Përqindja e analfabetëve në popullsinë e moshës 10 vjeç e më shumë sipas regjistrimit të popullsisë 2011 ka qenë 3.85.

Tabela 11. Arsimi parauniversitar.

Parashkollor F 2.580 M 2.790 5.370

Parafillor F.10.136 M.10.739 20.875

Fillor/i mesëm i ultë F.133.427 M.142.460 275.887

I mesëm i lartë F.40.423 M.45.796 86.219

Gjithsejt: F 186.566 M 201.785 388.351

Tabela 12. Numri i nxënësve sipas përkatësisë etnike.

Përkatësia etnike: Nr . i nxënësve:

Shqiptarë 372.794

Boshnjakë 4.351

Romë 1.918

Egjiptianë 772

Ashkalinjë 4.177

Turq 2.850

Goranë 676

Kroatë 31

Serb 622

Të tjerë: 160

Grafiku1.Nxënësitsipasniveleve

Fillor/mesëm i ulët, 71.0

I mesëm i lartë, 22.2

Parashkollor1.4

Parafillor5.4

Grafiku2.Nxënësitsipaspërkatësisëetnike

96%

1%1%

0% 0%0%

1%1%

Shqiptarë

Turq

Kroatë Tjerë

Egjiptianë GoranSerb

Boshnjakë Romë Ashkalinjë

26


Grafiku 3. Organizimi i procesit mësimor sipas tipit të shkollave

Shk. prof.49%

Gjimnaze51%

15604

1387412946

20

13530

1527214940

33

10 11 12 13

Shk. prof. Gjimnaze

Nxënës në gjimnaze dhe shkolla profesionale Nxënësit sipas tipit të shkollave


27

V. VLERËSIMI I RREZIQEVE

5.1. Krijimi i profilit të rreziqeve

Vlerësimi i rreziqeve përcakton çështjet si:

Çkamundtëndodh?

Sashpeshmundtëndodh?

Dëmiqëkagjasatëshkaktohet?

Sakagjasatëndikojënëkomunitet?

Saështëicenueshëmkomunitetindajrrezikut?

Pesë hapat e procesit të analizimit të rrezikut janë:

1. Identifikorrezikun.

2. Profilizosecilinrrezik.

3. Ndërtoprofilinekomunitetit.

4. Përcaktocenueshmërinë.

5. Krijodheaplikoskenarët

Format standarde për vlerësimin e rreziqeve

Flet-pune e Profilit të Rrezikut

Rreziku

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Katastrofike: Më shumë se 50% Kritike: 25 deri 50% E kufizuar: 10 deri 25% E papërfillshme: Më pak se 10%Frekuenca e ndodhjes:§Shumë e mundshme: Mundësia afër 100% në vitin

e ardhshëm.§ E mundshme: Mundësia midis 10 dhe 100% në vitin

e ardhshëm, ose së paku një gjasë në 10 vitet e ardhshme.

§Ka gjasa: Mundësia midis 1 dhe 10% në vitin e ardhshëm, ose së paku një shans në 100 vitet e ardhshme.

§ I pa mundshëm: Mundësia më e vogël se 1% në 100 vitet e ardhshme.

Modeli Sezonal:

Zonat që mund të goditen më së shumti:Kohëzgjatja e mundshme:Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):§ Paralajmërim minimal (apo fare).§ Paralajmërim 6 deri 12 orë.

§ Paralajmërim 12 deri 24 orë.§ Paralajmërim më shum se 24 orë.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit:A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?o Po o Jo

28


Efekti goditës në komunitet (shkalla e ashpërsisë), karakteristikat

Karakteristikat Ashpërsia

• Vdekje të shumëllojshme. • Ndërprerja e plotë e objekteve/shërbimeve për 30 ditë apo më shumë. • Më shumë se 50% e të mirave materiale të dëmtuara rëndë.

Katastrofike

• Vdekje, lëndime apo sëmundje që rezultojnë në paaftësi të përhershme. • Ndërprerja e plotë e objekteve/shërbimeve për së paku 2 javë. • Më shumë se 25% e të mirave materiale të dëmtuara rëndë.

E ashpër (kritike)

• Lëndimet dhe/apo sëmundjet nuk rezultojnë në paaftësi të përhershme. • Ndërprerja e plotë e objekteve/shërbimeve për së paku 10 ditë. • Më shumë se 15% e të mirave materiale të dëmtuara rëndë.

E mesme

• Lëndimet dhe/apo sëmundjet nuk rezultojnë në paaftësi të përhershme. • Ndërprerja e plotë e objekteve/shërbimeve për së paku 1 javë. • Më shumë se 10% e të mirave materiale të dëmtuara rëndë.

E kufizuar

• Lëndimet dhe/apo sëmundjet e trajtuara me ndihmën e parë. • Humbje e vogël e standardit të jetesës. • Ndërprerja e objekteve/shërbimeve kritike për 24 orë e më pak. • Më pak se 10% e të mirave materiale të dëmtuara rëndë.

E ultë

Tabela 14: Profili i komunitetit

Faktorët kyç të komunitetit

Gjeografik Demografik Të mirat materiale

Infrastruktura kritike

Objektet e rëndësisë së veçantë

Tiparet e mëdha gjeografike.

Modelet tipike meteorologjike.

Madhësia e popullatës, shtrirja/shpërndarja, përqendrimi.

Numri i njerëzve në zonat e cenueshme.

Popullatat e veçanta.

Kafshët.

Numri. Lloji. Vjetërsia.

Rregullat e ndërtimit.

Rreziqet e mundshme dytësore.

Sistemi i ujit të pijshëm.

Energjia.

Depot ushqimore.

Mullinjtë.

Kanalizimet.

Shkollat.

Foshnjoret.

Spitalet.

Ndërtesat qeveritare.

Ndërtesat publike.

Ndërtesat industriale.

Pikat e karburanteve.

Faktorët kyç të komunitetitKomunikacioni dhe telekomunikacioni Trashëgimia kulturore Ambienti Humbjet ekonomike

Rrugët.

Urat/Tunelet.

Hekurudha.

Aeroporti.

Posta dhe telekomunikimi.

Vendet arkeologjike.

Muzetë.

Vlerat historike dhe kulturore.

Toka.

Uji.

Ajri.


29

Niveletefatkeqësive

1 I ULTË

2 I KUFIZUAR

3 I MESËM

4 I ASHPËR

5 KATASTROFIK

30


VI. RREZIQET NATYRORE

6.1. Zjarret Kosova ka hyrë në procesin e harmonizimit të legjislacionit dhe të standardeveme atotë Bashkimit Evropian, ku përmes tyre pritet që sektorë të ndryshëm që ndërtojnëekonominëdotëristrukturohendhemodernizohen.Nëkëtëkontekst,njëprejsegmentevetë rëndësishëm të programit qeveritar është zhvillimi i zonave rurale dhe zvogëlimi ivarfërisë,çkadotëthotëofrimiimundësivemëtëmëdhalidhurmerritjenetëardhuravepër familjet e zonave rurale, ndërmarrjet e vogla dhe stabilitetin e komunave.Në këtëkontekstfunksionetekonomike,socialedheekologjiketëpyjevejanëmerëndësiqenësorepër zhvillimin e qëndrueshëm të Kosovës, si dhe për përmirësimin e cilësisë së jetës,posaçërishtnëzonatruraledheatomalore.Dukeubazuarnëkëtofunksionetëdobishmetëpyjeve,Kosovaivendospyjetsipjesëepasurisë/trashëgimisëkombëtare.LigjipërPyjeevërtetonkëtëdeklarim:“PyjeteKosovësjanëresursekombëtare.Atoduhettëmenaxhohennë atëmënyrë që të ofrojnë një prodhimtari të qëndrueshme dhe në të njëjtën kohë tëruajnë larminë biologjike për tëmirën e gjeneratave të tashme dhe atyre të ardhshme.Menaxhimiipyjeveduhettëmarrëparasyshedheinteresattjerapërpublikunegjerë”.Ligjigjithashtuafirmonmasatparandaluese,konserviminebiodiversitetit,parimetebarazisësë gjeneratave si dhe nevojën për aplikimin e zhvillimit të qëndrueshëm ekologjik. PaspërfundimittëluftësnëKosovë,vendihyrinënjëperiudhëtëvështirëtëtranzicionit,kusistemiekonomikdheaipolitikurindërtuapërt’jupërshtaturnjëmjedisiplotësishttëri.Kjoperiudhëe tranzicionitubëmëevështirëmegjendjenendërlikuarpolitike,socialedheekonomikeqëprekfunksionetetëgjithësektorëve,kunukpërjashtohetaspylltaria.Praktikatepakontrolluaradhetëpaqëndrueshmetëmenaxhimittëpyjevekanërezultuarnëstagnimindheshkatërrimineresursevepyjore.Kosovaështënëprocestënënshkrimittëshumëmarrëveshjeve,konventavendërkombëtarepërpyjetdhembrojtjenemjedisit,çkadotëketënjëndikimtëmadhnësektorinepylltarisë.Përmomentin,tëvetmetdokumentestrategjikepërsektorinepylltarisënëKosovëjanëLigjipërPyjetivitit2003,dhedokumentiiPolitikavedheStrategjisëpërZhvillimineSektorittëPylltarisë2010–2020,qëtëdyjapafinancime.

Nëmaj të vitit 2008,Qeveria eKosovës ka filluar procesin e hartimit të Politikave dheStrategjisëNacionalepërPyje.Procesi është ibazuarnëparimetenjohura tëpolitikavezhvillimore, përmes kontributeve të ekspertëve vendor dhe atyre ndërkombëtar, si dhetë palëve të tjera të interesit. Politikat dhe strategjia e sugjeruar janë në përputhje melegjislacioninepylltarisëdherregullojnështigjetpër tëgjithavendimetemëdhatëcilatkanëtëbëjnëmesektorinepylltarisë.

Të dhënat statistikore për zjarret pyjore

Statistikatpërzjarretpyjorerregullishtmbahenngaviti1955.NdryshimetklimatikekanëndikuaredhenëKosovë,ndërsavitetmëtëtheksuarajanëevidentuarnëvitet:2000,2004,2007 dhe 2012,me që rast janë dëmtuar sipërfaqe tëmëdha të pyjeve duke shkaktuarhumbjetëkonsiderueshme12.

12 Shihnështojcë,Hartanr.5.Vatratezjarrevepyjore.


31

Tabela: 13 Zjarret pyjore (verë 2007)

Nr. r. DK të APK Periudha zjarreve Sipërfaqja e djegur në ha Vlera e dëmit në €

1. Prishtinë Mars - Tetor 1.954 792,167

2. Mitrovicë Mars - Tetor 825 446,956

3. Pejë Mars - Tetor 2.883 2,670,575

4. Prizren Mars - Tetor 3.795 737,702

5. Gjilan Mars - Tetor 162 -

6. Ferizaj Mars - Tetor 1.336 5.629

7. DMKE Mars - Tetor

Gjithsej 10.955 4,653,028

MinistriaeBujqësisë,PylltarisëdheZhvillimitRural(MBPZHR)ështëinstitucionipërgjegjëspërzbatimineprojektit‘’Rritjaendërgjegjësimitpublikpërmbrojtjenepyjevedhetokavepyjore’’financuarzakonishtnëtëkaluarënngabuxhetiikonsoliduariKosovës.Rezultatetngainventarizimiidytëipyjevetregojnëse,qëngaviti2003,sipërfaqjapyjoredhevëllimidrunormbetëntëpandryshueshëmmesipërfaqe481,000hektarë.

Qëllimi i inventarizimit nacional i pyjeve tëKosovës është që të sigurojë informatapërpolitikënnacionale,planifikimstrategjikdheraportimndërkombëtarpërburimetpyjoredhendryshimetklimatike.

Grafiku nr.4. Përqindja e sipërfaqeve të mbuluara me pyje, tokë bujqësore dhe kullosa.

Pyjet gjethore përfshijnëmë shumë se 90% të sipërfaqeve pyjore. Llojet dominuese tëgjethorëvejanëqarridheahu.

Pyjet halore përbëjnë 7% të sipërfaqes së përgjithshme pyjore, janë të dominuara ngabredhi (Abies alba),hormoqi (Piceaabies)dhepishat (Pinus sp.). Sipërfaqetpyjore janëklasifikuaredhesipasorigjinëssëgrumbullitfarordhelartësisëmbidetare.Mëshumëse60%esipërfaqevemedrunjmembirjenatyroregjendennëlartësimbidetarenëmestë600–1000metra.

SipasInventarizimitNacionaltëPyjeve(INP)2012,ështëllogaritursevëllimiipërgjithshëmnëkëmbëështë46.331milionm3,ngaicilimediametër>7cmrreth40.509milionm3dhediametër<7cm5.823milionm3.

32


InventarizimiNacional iPyjeve(INP),PlanetMenaxhuese tëPyjeve(PMP)dheFis-Kos,nëdigjitalgjeografidhedatabazë,nëmesatributesh të shumëta,përmbajnëedheklasatmenaxhueseqëkanëtëbëjnëmerreziqetnatyroresi:sipërfaqeteevidentuaramezjarretpyjore,rrëshqitjessëdheutdheerozionit.

Grafiku nr. 5. Gjasat e përhapjes së zjarreve pyjore gjatë përgatitjes së tokës për mbjellje pranverore dhe vjeshtore,sipas Faktorit të Lang-ut, raporti reshje – temperaturë.

Profili i rrezikut

Rreziku: Zjarret pyjore. Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):o Kritike.

Frekuenca e ndodhjes:§ Shumë e mundshme.

Modeli Sezonal:

Pranveror: Maj – Qershor.

Veror: Korrik- Shtator.

Vjeshtor: Tetor.Zonat që mund të goditen më së shumti: Pyjet.

Kohëzgjatja e mundshme: Relativisht e shkurtër : 3 - 4 ditë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):§ Paralajmërim minimal (apo fare).

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Rojet e pyjeve dhe stafi profesional teknik i pylltarisë, mbështetur me automjete të terrenit dhe sistem të komunikimit masiv, rojet e gjuetisë dhe qytetarët.

A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?

Po �Jo x


33

Cenueshmëria nga goditjet në faktorët kyç të komunitetit

Profili Pasojat e mundshme Shkalla e goditjes

Banorët Vdekje, lëndime apo sëmundje që rezultojnë në paaftësi të përhershme ( për shkak të goditjes së valës së flakës, tymit, ngulfatjes nga tymi dhe dukshmërisë).

E ashpër

Pasuria Në shumë regjione të Kosovës zjarri kaplon shtëpitë me objektet përcjellëse, tbane (stane) dhe kafshët shtëpiake të komunitetit i cili ka shtrirje afër pyjeve, si dhe florën dhe faunën.

E ashpër

Infrastruktura Vitale

Shkatërrim/dëmtim i pyjeve, tokës bujqësore, livadheve dhe kullosave, si dhe rrjetit të largpërçuesve elektrik.

E ashpër

Objektet e Rëndësisë së Veçantë

Dëmtim i trashëgimisë kulturore (mullinjve, valavicave, urave, mureve, etj.), trashëgimisë natyrore –biodiversitetit.

E mesme

Shërbimet Emergjente

Dëmtime të pajisjeve të njësive reaguese, auto terreni, pompave për shuarjen e zjarreve, pajisjeve shtesë rrobave, etj.

E mesme

AmbientiDëmtimi i përgjithshëm i pyjeve, florës faunës dhe mjedisit rrethues, që mund të janë të ripërtëritshëm.

E mesme

Trashëgimia Kulturore

Shkatërrim dhe dëmtim i objekteve të trashëgimisë kulturore në hapësirat pyjore.

E mesme

Shërbimet shtetërore

Dëmtim i shërbimeve shtetërore dhe shërbimeve për qytetarë. E mesme

Dëmet Ekonomike

Shkatërrim /dëmtim i madh i pyjeve, shtëpive dhe objekteve përcjellëse, pasurisë, infrastrukturës vitale, etj.

E mesme

Skenari 1.

Pasthatësisëdisamujoregjatëmuajvetëverës,zjarretpyjorefillimishtkishinpërfshirëpyjetkryesishthalorenëregjioninePrizrenit,MitrovicësdhePejës(Dragash,Prizren,MitrovicëdheVushtri)metendencetështrirjes.GjendjaështëalarmantesidomosnëpyjetNj.M.Pashtriki tëPrizrenit.Sipasvlerësimevepreliminarenëkëtodyregjionezjarripyjorkapërfshirënjësipërfaqeprej2.799ha,medjegietëvëllimitnëkëmbënëkundërvlerëprej1,239,120€,tëpyjevetë tëgjithakategorive.MekëtozjarrenëNj.M.“Koritnik II” Dragash, ështëhumbur,njësipërfaqeekonsiderueshmeekulturëssërrobullittëmoshësmbi200vjeçare.

Skenari 2.

Gjendjagjithnjëviedukeurënduar,kurzjarripyjorndërkohëpërfshinëdheregjioninePrishtinësdheGjilanit,meqërast,zjarrikakapluarnjësipërfaqeprej3.290hamehumbjetëvëllimitnëkëmbënëkundërvlerëprej797.796€.NëregjioninePejëszjarrikapërfshirëkryesisht pyjet halore dheme rrezik të përhapjes në drejtim të tbaneve të fshatrave tëRugovës.

Skenari 3

GjendjaështërënduaredhemëshumëkurzjarretpyjorepërhapenmeshpejtësitëmadhenëdrejtimtëpesëfshatravemalorenëRugovëtëPejës,kumomentalishtjanëtëngujuar18familjeme98anëtarëdhenjënumërtëmadhtëbagëtive.Situatënerëndonedhemëtepëreraecilafryennëdrejtimtëfshatravemeshpejtësi7m/s.Situatapërkeqësohetedhemë shumëpaspërhapjes së zjarrit nëmalet e Jezercit (Ferizaj) nëdrejtim tëBudakovës(Suharekë),kukanëmbetëtëngujuar30vizitornërestorantinTrofta(Jezerc).

34


Konkludim

Zjarretpyjorejanëdëmtuesitmëtëmëdhenjëtëpyjevesishkaktarikryesoridëmevenë:ekonomi,ambient,biodiversitet,rekreacion,shëndet,etj.

Zjarretpyjore tëvitit2007,mundtë themise ishinnjëkatastrofënatyrorepërpyjetdheekonominëeKosovës,sepsezjarripërfshiudhedogjinjësipërfaqeprej10.597hamevëllimnëkëmbënëkundërvlerëprej4,653,029€.

Kosovakadisaujëmbledhës (liqej) tëcilëtdo tëmundtëshfrytëzohenpër furniziminefluturakeve meujë,mendihmën e të cilavedo tëmund tëmenaxhoheshinmjaftmirëzjarretpyjore.

6.2. VërshimetKosovaështëendjeshmendajvërshimevedheatondodhinshpesh13.VërshimetnëKosovënënëntortëvitit2007kanëprekurmëshumëse3500ekonomifamiljare,dukeshkaktuaredhedëmetëkonsiderueshmemateriale.

Pothuajse tëgjithakomunateKosovëskumëshumëekumëpak janë tëprekurangarrezikuivërshimeve(shihhartënnr.5.),tëcilatmanifestohennëformëne:

• Vërshimevepasstuhivenëzonatmalore,

• Vërshimevepasshiravetëvazhdueshmenëzonatfushore,

• Vërshimevepasshkrirjessëborëstëshoqëruaraapojomemottëlig.

Vërshimetsipaspellgjevelumore:

• DriniiBardhë: 50%

• Ibri: 24%

• Lepenci: 20%

• MoravaeBinçës: 6%

Harta nr. 7 . Zonat e prekura nga vërshimet.

13 Shihnështojcë,Hartanr.6.Rrezikungavërshimet.


35

• Dëmetmë të mëdha të shkaktuara nga vërshimet janë në pellgun e lumit “Drini iBardhë”50,7%(sipasMasterplanit1983-2000).

• DëmeteshkaktuarangavërshimetvetëmngalumiDriniiBardhëkanëarriturvlerën9,7%.

Vërshimet e fundit në Kosovë

• MuajiShkurt,2006.

• Janar,2010.

• Prill,2014.

Gjendja aktuale:

Faktorët që ndikojnë në intensitetin e rreziqeve nga erërat e fuqishme konsiderojmë semundtë jenë: distancaekonsiderueshmengabregdeti,relievimevargmaledhepyjetëmbuluaramevegjetaciontëcilatmundtëndikojnëndjeshëmnëfreniminnatyror,dukezvogëluarintensitetineerërave,nëveçantinëregjionetefushësqëerrethojnë.Përkundërsajkonsiderojmëserreziqeteshkaktuarangastuhitënukmundtënënvlerësohendhetëpërjashtohen. Sa i përket vërshimeve, ato ndodhin më së shpeshti në stinën e dimrit,pranverësdhenëvjeshtës.

VërshimetnëKosovëzakonishtjanëpasojëereshjeveatmosferikekuprurjetemëdhatëujitnërrjedhatelumenjveqëdalinngashtratidhevërshojnënëzonaturbanedheruraleshkaktojnë dëme të konsiderueshme në infrastrukturë, pronë private, bujqësore, etj. Sipasojëereshjeveatmosferikedhevërshimevenëzonaturbanepërshkaktërrjetittëvjetruar,kapacitetittëpamjaftueshëm,sidhemungesëssëimpiantevepërtrajtimineujëravetëzeza,rrisinefektetedëmeveedhemëshumë14.

Kohëzgjatjaeçdollojvërshimiështërelativishteshkurtër(mësëshumti3-4ditë).

Shkaqet kryesore të vërshimeve në Kosovë:

• Reshjet,

• Ndërtimetepakontrolluaranëhapësiratbuzëlumenjve,

• Hudhjaembeturinavetëngurtanëlumenj,

• Mungesaemirëmbajtjessështretërvetëlumenjvedheargjinaturave.

Faktorët e përkeqësimit:

• Rrjetiidendurhidrografik,

• Pjerrtësiaelehtëelumenjve,

• Intensitetidhekohzgjatjaereshjeve,

• Thellësiaepamjaftueshmeeshtretërvetëlumenjve,

• Vegjetacioni,

• Praniaepengesavenëqarkullimineujërave.

14 Shihnështojcë,Hartanr.8.Rrezikungavërshimet–popullsianënivelkomunash.

36


Skenarët e mundshëm:

• Vërshimeteshkaktuarangapërrockatvërshuese,

• Vërshimeteshkaktuarangarritjaprogresiveeujërave.

Pasojat: Rreziqet nga vërshimet në Kosovë kanë shkaktuar vdekje, lëndime, pasojatraumatikenënjerëz,dëmetëkonsiderueshmenëtëmiratmateriale,infrastrukturëkritike,objektetërëndësisësëveçantë,trashëgimikulturore,mjedissidhenëekonomi.

Periudhat e rrezikut nga vërshimet: NëKosovëjanëdyperiudhasezonalegjatëvititqëkarakterizohenmevërshime:

• Sezonadimëroreqëmanifestohetmereshjetëshumtatëborës,dhe

• Sezonapranveroredhevjeshtoreqëmanifestohetmesasimëtëshumtatëreshjeve-shiut.

Reshjet: NëbazëtëdhënavehistorikegjatëdhjetëvitevetëfunditngastatistikatestacionevemeteorologjikerezultonsereshjetmëtëdenduratëborësgjatëvititështëdimrinëmuajtJanardheShkurt,kursestinëtmereshjetmëtëdenduratëshiutjanëPranvera(Prill-Maj)dheVjeshta(Shtator-Tetor).

Temperaturat:KlimaeKosovësështëkryesishtkontinentalemedisandikimemesdhetaredhe alpine, verërat janë të nxehtadhedimrat të ftohtë. Temperaturat ekstreme shkojnëderinë39/40°Cnëverëdhe–20°Cnëdimër.RelievinëKosovëështëindryshueshëmmevariacionetermiketëmëdhanëmestëzonavemëtënxehtadheatyremëtëfreskëta(ftohta). Temperaturat si faktor zakonisht pak ndikojnë në ndjeshmërinë e vërshimevepërveçndoshtanëdysituatakrejttëveçanta.

Era: Kosova është një regjion në përgjithësi që nuk goditetme shpeshtësi tëmadhe tëerëravetëcilatkryesishtjanëtëintensitetittëmesëmdhetëulët,kudrejtimiierëskryesishtështëngaveriu.

Valët e të ftohtit, bora: Temperaturatmesataredimëroremundtëarrijnëderinë–10°Ckuboraështëmëeshpeshtënëlugina.

Thatësia:.Kosovaështënjëvendmesipërfaqetëkonsiderueshmeruralekugjatësezonësveroremundtëketëperiudhamëtëgjatatëvapësqëkryesishtmanifestohenmemungesatëmëdhatëtëreshuraveatmosferiketëcilatmundtëshkaktojnëthatësi,kumungesaeujitështëemadhe.


37

Tabela 14 .Pellgu lumor Drini i Bardhë.

38


Tabela 15. Pellgu lumor Ibri dhe Morava e Binçës.


39

Profili i rrezikut

Rreziku: Vërshimet.Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):

Kritike.

Frekuenca e ndodhjes:

Shumë e mundshme.

Modeli sezonal:

Pranveror – Mars dhe Prill.

Vjeshtor – Tetor dhe Nëntor.

Dimëror – Janar dhe Shkurt.Zonat që mund të goditen më së shumti: Një pjesë e madhe e territorit të Kosovës.

Kohëzgjatja e mundshme: 3 - 4 ditë.Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):

§ Paralajmërim minimal (apo fare).§ Paralajmërim 6 deri 12 orë

§ Paralajmërim 12 deri 24 orë.§ Paralajmërim më shumë se 24 orë.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Instituti Hidrometerologjik i Kosovës.A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po x Jo �

Cënueshmëria nga goditjet në faktorët kyç të komunitetit.


BanorëtVdekje, lëndime apo sëmundje që rezultojnë në paaftësi të përhershme. (Për shkak të goditjes së valës së ujit, rrënimeve, dhe prurjeve të materive të ngurta).

E ashpër

PasuriaNë shumë regjione të Kosovës uji depërton në oborret dhe shtëpitë e qytetarëve, duke shkatërruar pasurinë, dhe të mirat materiale të qytetarëve.

E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim/dëmtim i rrjetit të ujësjellësit, kanalizimit dhe energjisë, tokave bujqësore, teknologjisë informative.

E ashpër


Shkatërrim/dëmtim i objekteve shkollore, objekteve qeveritare, rrugëve, urave etj.

E ashpër

Shërbimet emergjente

Dëmtime të pajisjeve të njësive reaguese. E mesme

Ambienti Dëmtim /degradim i mjedisit ( për shkak të prurjeve të mëdha të ndryshme, lymit dhe kontaminimit ).

E ashpër

Trashëgimia kulturoreShkatërrim / dëmtim i objekteve të trashëgimisë kulturore.

E ashpër

Shërbimet shtetëroreDëmtim i shërbimeve shtetërore dhe shërbimeve për qytetarë.

E mesme

Dëmet ekonomike Shkatërrim/ dëmtim i madh i shtëpive, pasurisë, infrastrukturës vitale, etj.

E ashpër

40


Skenari 1.

Passhiravedisaditështëvjeshtës,regjioniiPrizrenit,Pejës,MitrovicësdhePrishtinës(Pejë,Skenderaj,Vushtrri,Podujevë,Therandë),janëgoditurngavërshimet.Situataështëerëndë,kashumëtëlënduar(supozohetsekambi20tëlënduar),nëmesinetyrepleqdhefëmijë,njerëztëmbeturnëkulme,sidhembi100banorëqëduhettëevakuohen,pastajkashtëpitëpërmbytura,bagëtitëmbytura,rrugëtjanëtëmbuluaramelym,dëmtimetëkonsideruaratëujësjellësitdhekanalizimeve,kontaminimtëujëravedhetokës,sidhedëmtimtësistemitenergjetik.

Skenari 2.

Borametrashësimbi80cmqëkishterënëdisaditëmeradhënëterritorineRepublikëssëKosovës,kafilluartëshkrihetsipasojëetemperaturavetëlartandikuarngapasojatengrohjesglobale.KjoshkrirjeeshpejtëkabërëqëvërshimettëmbulojnëtërëterritorineKosovës,dukeshkaktuar,viktima(6tëvdekur,mbi27tëlënduar),shkatërrimenëpasuri,nërrugë,ujësjellës,kanalizime,rrjetinelektrik,paralizimineshërbimeveemergjentedheshërbimevetjerapërqytetarë.Numriipersonaveqëduhetevakuuarpërnjëkohë3deri7ditëështëmbi1550nëtërëterritorineRepublikës.

Konkludim:

Fatkeqësitënatyroreenëveçantivërshimetnukparaqitennëniveltëpërshkallëzuarapokatastrofik falë relievitdheklimës së favorshme.Llojet evërshimevenëKosovë janë tëçastit(tërrëkeshme)dhekohëzgjatjaetyreështëafatshkurtër(3-4ditë).Kosovaështëvend-burimiujit.Vendiynëdispononmeinstitutinhidrometeorologjik,icilibënparashikiminemotitdheofrontëdhënameteorologjikepormungonsistemiiparalajmërimittëhershëm.

6.3. TërmetetNëzoniminsizmikmbarëbotëror,KosovazëvëndnëbrezinsizmikAlpin-Mesdhetar.Kybrez sizmikpërfshinnjë zonë tëgjërëkontaktimidispllakave litosferike tëAfrikësdheEuroazisë, që nga ishujt Azore deri në kufirin lindor të basenitMesdhetar. Koncepti itektonikëssëpllakaveështëveçanërisht ikomplikuarnëkëtëzonëpërshkaktëpranisësënjënumritëmadhblloqesh,sidhemënyrëssëçlirimittëenergjisësëakumuluargjatëprocesittëdeformimitplastiknëpjesënmëtëmadhetësaj.

Nga pikëpamja sizmologjike territori i Kosovës paraqet një rajon me aktivitet sizmikrelativishttëlartë,iciliështëgoditurnëtëkaluarëndhemundtëgoditetedhenëtëardhmenngatërmetetautoktoneshumëtëforta,tëcilëtikanëvatratecekta,qëgjenerohennëkorenetokës,maksimum15-20kmthellënënëntokë.

Historiku dhe situata e tanishme

Studimet e sizmicitetit varen shumë nga informacioni që disponohet, nga plotësia dhebesueshmëriae tëdhënavembi tërmetetqëparaqitennëkatalogune tërmeteve.Përnjëvlerësimsamëtëbazuartërrezikutsizmik,janëshfrytëzuartëgjithaburimeteinformacionitpër tërmetetdëmtuesenërajon,siç janëkatalogëte tërmetevetëShqipërisë,Malit tëZi,Kroacisë,Serbisë,Maqedonisë,Greqisë(Selanikut),buletineteQëndrësNdërkombëtaretëtërmeteve(ISC),Katalogui tërmetevepërEuropënJugoredheJuglindore342BC-1990AD,EUCommission(342BC-1990AD),KataloguiBallkanit(600BC–1970AD),NEIC– Qëndra Kombëtare Sizmologjike USGS (1973 – 2008), si dhe ANSS – Sistemi SizmikKombëtariAvancuar(USGS).


41

TerritoriiKosovësgjatëperiudhës1456-2014ështëgoditurme152tërmetememagnitudë3.5-6.3shkallëtëRihterit.Nga89tërmetemeintensitet5ballë,nga37tërmetemeintensitet6ballë,nga13tërmetemeintensitet7ballë,nga10tërmetemeintensitet8ballë(1tërmetipërketperiudhësparavitit 1900) dhenga3 tërmeteme intensitet 9ballë (2 tërmete ipërkasinperiudhësparavitit1900),tabela16.

Tabela 16.Intenziteti dhe numri i tërmeteve.

Intensiteti i tërmeteve në Shkallë të Merkalit MSK-64 scale

V VI VII VIII IX

Numri i tërmeteve 89 37 13 10 3

Hartaeepiqendrave të tërmeteve15 ështëepërpiluardukeumbështeturnëkatalogunetërmetevedheRrjetitSizmilogjiktëKosovëspërterritorineKosovës,qëpërfshinedhetëdhënatpër tërmetet e intensitetit tëulët,dukefilluarprej atyrememagnitudë3.8emëlartë,respektivishtmeintensitetVballëelartë.Këtojanërezultatetmëtërëndësishmedhefaktorëtëpazëvendsueshëm,tëcilëttregojnësepjesamëemadheeterritorittëKosovës,pikërisht pjesamë emadhe e qytetevedhe vendbanimeve tjera, janë të vendosurambivatratetërmeteveautoktone,tëgjeneruarnganëntoka,nëthellësitëcaktuaratëkorëssëtokës.

Tërmetet më të fuqishme që kanë goditur Kosovën

Sirezultat iburimevengashërbimetsizmologjiketëlartëshenuarangarajonidheRrjetitSizmologjik të Kosovës të dhënat më të plota për tërmetet që kanë prekur territorine Kosovës, ekzistojnë gjatë periudhës 1900 - 2014. Të dhënat e mëhershme janë tëpakta. Ndër tërmetet më të fuqishëm që kanë goditur Kosovën mund të përmendim:

1. Tërmeti i Prizrenit, 16 qershor 1456 (MS=6.0; 42.200°N, 20.700°E) me intensitet nëepiqendër8ballë(Sulstarova,2005),

2. TërmetiiPejës,11nëntor1662(MW=6.0;42.700°N;20.300°E)meintensitetnëepiqendër8ballë(Sulstarova,2005;Papazachosetal.2000),

3. TërmetiiFerizajt,26shkurt1755(M=6.1;42.500°N;21.900°E)meintensitetnëepiqendër9ballë(Elezaj,2002),

4. Tërmeti i Ferizaj-Vitisë, 10gusht 1921 (ML=6.1; 42.300°N;21.300°E)me intensitetnëepiqendër9ballë(Elezaj,2002),

5. Tërmeti i Vitisë, 15 gushtMaj 1921 (MW=5.4; 42.020’N, 21.020’ E)me intensitet nëepiqendër8ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

6. Tërmeti iGjilanit, 02 shtator 1921 (MW= 5.0; 42.024’N, 21.030’ E)me intensitet nëepiqendër8ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

7. TërmetiKaçanik-Viti 03 tetor1921 (MW=5.6; 42.020’N,21.020’E) me intensitetnëepiqendër8ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

8. TërmetiiGjakovës,03shtator1922(MW=5.3;42.025’N,21.025’E)meintensitetnëepiqendër71|2ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

15 Shihnështojcë,Hartanr.8.Sizmiciteti(HartaeepiqendravetëtërmetevenëterritorineKosovës,periudha1456-2014)

42


9. Tërmeti iPrizrenit,26shtator1945 (MW=5.0;42.015’N,21.045’E) me intensitetnëepiqendër7ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

10. TërmetiiKlinës,05shkurt1947(MW=5.2;42.030’N,21.045’E)meintensitetnë

11. epiqendër8ballë(SOSkopje,D.Hadzievski),

12. Tërmeti i Kopaonikut, 18 maj 1980 (MW=5.7; 43.307°N; 20.867°E) me intensitet nëepiqendër8ballë(HarvardUniversity,SOSkopje,D.Hadzievski),

13. Tërmeti i Gjilanit, 24 prill 2002 (MW=5.7; 42.440 °N, 21.590° E), me intensitet nëepiqendër8ballë(ISC2002,Elezaj2002),

14. TërmetiiIstogut,10mars2010(MW=5.2;42.763440N,20.628110E)meintensitetnëepiqendër7ballë(SIKSh.Mustafa,2010),

15. Tërmeti i Vushtrrisë, 18 nëntor 2013 (MW =4,8; 42.9 N; 21.014 E) me intensitet nëepiqendër61|2ballë(SHGJKSh.Mustafa,2013).

Zonat e burimeve sizmike në Kosovë

HartaeburimevesizmikenëKosovëështëpërpiluardukeubazuarnëhartënepiqendrore,dukeirrethuardisazonaepiqendroremekufij,nëtëcilatnëaspektinhapësinortregohenburimetsizmogjene.Përkëtëarsyekjohartëpërfaqësongjendjenendodhurfaktikedhembështetetkryesishtnëperiudhën1900-2009,dukemarrënëkonsiderate edhe tërmetetefuqishmehistorike.Kjohartëpërcaktonpozitën,orientimindhemadhësinëeburimevesizmogjene.

Mendihmënekësajhartekemi caktuarpozitën,madhësinëdheorientimineburimevesizmikeprejngagjenerojnëtërmetetnëterritorineKosovës.Kjohartësiçdotëshihetmëvonë,dotëgjejëaplikimkonkretnëvlerësiminerrezikutsizmiktëKosovës.

Siçshihetprejkësajharte,rajoniFerizaj-Viti-Gjilanpërfaqësonnjëndërburimetsizmikemëtëfuqishme,nëtëcilinkandodhurtërmetimëifortëautokton,aiivitit1921memagnitudë6.2 dhe intensitet epiqendror IX ballë MSK-64. Rajoni Pejë-Gjakovë-Prizren-Dragashpërfaqësonburimin sizmik tjetërnëKosovëkuështë regjistruar tërmeti ivitit 1456memagnitudë6.6tëshkallësRihter(Sulstarovaetal.,2001).EdherajoniKopaonikështënjëndërzonatefuqishmetëburimevesizmike,kjoështëdëshmuarngatërmetiivitit1980memagnitudë6.0.

Këto zona të burimeve sizmike nëKosovë kanë gjeneruar në të kaluarën dhemund tëgjenerojnëedhenëtëardhmentërmetetëforta.

Harta e Rrezikut Sizmik 2009

Përpilimi i hartës së rrezikut sizmikmbështetet tërësisht nëmetodologjitë probabilitaretë cilat konsistojnë në vlerësimin sasior të lëkundjes së truallit në një shesh të dhënë sirezultatindonjëtërmetiqëkagjasatëndodhëbrendanjëintervalikohortëpërcaktuar.Nëtermamëkonkretë,rrezikusizmiknënjëvendtëcaktuarpërcaktohetsivlerëepritshmeendonjëparametritëlëkundjessëtruallit(nxitimi,shpejtësia,ordinatatspektrale,intensitetimakrosizmik,etj.),qëmenjëprobabilitettëdhënënuktejkalohetbrendanjëperiudhetëcaktuarkohe.Zakonisht,programetevlerësimittërrezikutsizmikpranojnënivelin10%siprobabilitettejkalimitëpraguttëdhënëtëndonjëparametritëlëkundjessëtruallit,brendanjëperiudhe50vjeçare.Kjoikorrespondonpërsëritjessëdukurisëpërkatësenjëherënë475vite.


43

Rezultatetjanëparaqiturnëtermatenxitimitmaksimaltëtruallit(PGA)dhetënxitimevespektrale(SA)meshuarje5%,përperiodatepërsëritjes95,475,975,2475,5000dhe10000vjet,qëukorrespondojnëpërkatësishtprobabilitetevetëtejkalimit10%në10vjet,10%,5%,2%e1%në50vjet,dhe1%në100vjet.Vlerësimiështëkryerpërkushtetrualli-shkëmb,meshpejtësimesataretëvalëvetërthorenë30metrateparatëtokësVS=800m/sek,qëikorrespondonkategorisëAtëtruallitsipasklasifikimittëEurokodit8.KështuqërezultatetevlerësimitjanënëpajtueshmëritëplotëmestandardineEurokodit8përzoniminsizmikdhekodetendërtimit.Mbibazënerezultatevetëmarrangallogaritjet,undërtuanhartate rrezikut sizmikqë karakterizojnëndryshueshmërinëhapësinore tëPGAdhe të SA-vepërindeksshuarje5%,përperiodat0.1sek,0.2sek,0.3sek,0.5sek,1.0sekdhe2.0sek,meprobabilitetetejkalimi10%në10vjetdhe10%,5%,2%,e1%në50vjet,sidhe1%në100vjet.

Këtotëdhënambështennëkërkimeintensivetë10-vjetëvetëfunditdhenënjëbazëtëpërditësuartëdhënash.Bazaetëdhënavetëtërmeteve,sipërperiudhënhistorikeashtuedhepëratëinstrumentale,ështëpërmirësuargjerësishtdheështëkonvertuarnënjëshkallëuniforme,nëmagnitudën.

RajoniiPrishtinës,paraqitetmerreziksizmikmesatar,rreth0.11gpërperiudhëpërsëritje475vjet.Vleratmëtëvoglatënxitimitmaksimalvihenrenëpjesënlindoretëvendit,nëlindjetëPrishtinësderinëkufirinmeSerbinë,kumeprobabilitet10%në50vjet,PGAnukekalonvlerën0.10-0.12g.

Hartat e rrezikut sizmik16 tregojnë sepjesamëemadhee territorit tëKosovësmund tëkonsiderohet si zonë me rrezik sizmik mesatar (0.08g<PGA<0.22g). Nxitimi horizontalmaksimal i truallit (PGA),me 10%probabilitet tejkalimi në 50 vjet( periudhë përsëritje475),varijonnga0.10gnëpjesënverilindoretëvenditderinë0.20-0.22g nëveridhenëjugtëKosovës.ZonamerreziktëlartëmundtëkonsiderohetzonaeKopaonikutnëveritë Kosovës (PGA=0.17-0.20g) , zona Prizren-Pejë, veçanërisht në lindje dhe juglindje tëPrizrenit,pranëkufiritmeShqipërinë,kuPGA,meprobabilitettejkalimi10%në50vjetekalonnivelin0.22g,sidhezonaFerizaj-VitiGjilan,veçanërishtnëdrejtimtëShkupit,kuPGAvarijonnga0.15-0.18g.

BazuarnëHartëneRrezikutSizmik, territori iKosovësveçanërisht rajoniperëndimor isajkarakterizohetmeaktivitetsizmikrelativishttëlartë,kunëtëkaluarënkanëndodhurtërmete të forta, vatrat e të cilave në përgjithësi evidentohen të cekta, 15-20 km. ZonatkryesoreburimoresizmikenëKosovëjanësimëposhtë:(SHGJK,DivizioniSizmik17).

1. ZonasizmogjenePrizren-Pejë,

2. ZonasizmogjeneFerizaj-Viti-Gjilan,

3. ZonasizmogjeneeKopaonikut.

Në bazë të Hartës së Rrezikut Sizmik shihet se perioda e përsëritjes për tërmetet memagnitudëMW=5.0,5.5,6.0dhe6.5janëpërkatësisht3.1,14.2,69.8dhe502.4vjet,ndërsanjëtërmetmeMW=6.7përsëritetmesatarishtçdo2446vjet.Ngapikëpamjaprobabilitare,çdo vit nëKosovëmund të pritet një tërmetmemagnitudëderi në 5.0meprobabilitet27.8%,çdo50vjetpritetnjëtërmetmeMW=6.0meprobabilitet51.2%,dheçdoshekull,njëtërmetmemagnitudëderinë6.0meprobabilitet76.2%.

16 Shihnështojcë,Hartanr.9.ZonaterrezikutsizmiknëKosovë

17 RrjetiSizmologjikiRepublikëssëKosovësështëkrijuarnëvitin2008meç’rastkafilluaredhepunastudimorepërtërmetet.

44


Nëperiudhën2002-2013,territoriiKosovësugodittriherëmeMag.4.8-5.7shkallëtëRihterit.

1.TërmetiiGjilanit24.04.2002,Mag.5.7,intensitetiVIII1/2.

2.TërmetiiIstogut10.03.2010,Mag.5.2,intensitetiVII.

3.TërmetiiVushtrrisë18.11.2013,Mag.4.8,intensitetiVI1\2.

Rrezikusizmikdhehartatprobabilitareaktualejanëllogariturpërkonditatrualli-shkëmb.Megjithatë, kushtet lokale të truallit brenda disa qindra metrave mund të shkaktojnëvariacionetëtillanërrezikunsizmik,qëjanëmëtëmëdhasevariacionetnërangvendi.Shumicaerajoneveurbanejanëvendosurpërgjatëluginavetëlumenjve,mbidepozitimetëshkrifta.Lëkundjaetruallitnëdepozitimetëtilla,përgjithësishtështëshumëmëemadhese në zhveshjet shkëmbore, për shkak të efekteve lokalembi amplitudën e sinjalit dhepërmbajtjenfrekuencialetëtij,sidhembikohëzgjatjenelëkundjessëtruallit.

Hartaterrezikutsizmikpërditësohenmeqëllimpërfshirjennëtotëarritjevemëtëfundittëshkencëssësizmologjisënënivelvendor,rajonaldhebotëror.

Faktorët e përkeqësimit

Reshjet atmosferike, erërat dhe ndryshimi i temperaturave janë faktor përkeqësues, sinëmundësinëedridhjevetëmëvonshme,poashtuedhenëpërkeqësimindhekrijiminekushtevetëvështirësuarapërreagimdhepërkujdesjepërbanorëtgoditur.

NdërtimipakriteredhecilësiajoadekuateestrukturavendërtimorenëKosovëibënëtëndjeshmevendbanimetesaj.

Flukset e rreziqeve:

• Shembjaeobjektevetëlartabanesoredheatyrepublike,

• Dëmetnëinfrastrukturëdhetransport,

• Çrregullimetnëambient(rrjedhaeujit,rrëshqitjaeterrenit),

• Efektetsekondare(zjarret,shembjet,rrjedhjaekanalizimevedheeprodhimevetoksikeetj).


45

Profili i rrezikut

Rreziku: Tërmetet.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet): Kritike.


Ka gjasa.

Modeli sezonal:

Gjasat e përsëritjes së tërmeteve me magnitudë MW=5.0, 5.5, 6.0 dhe 6.5 janë përkatësisht 3.1, 14.2, 69.8 dhe 502.4 vite; një tërmet me MW=6.7 përsëritet mesatarisht çdo 2446 vite.

Nga pikëpamja probabilitare, çdo vit në Kosovë mund të pritet një tërmet me magnitudë deri në 5.0 me probabilitet 27.8%; çdo 50 vite pritet një tërmet me MW=6.0 me probabilitet 51.2%; çdo shekull, me probabilitet 76.2% pritet një tërmet me magnitudë 6.0.

Zonat që mund të goditen më së shumti:

- Zona sizmogjene Prizren-Pejë,- Zona sizmogjene Ferizaj-Viti-Gjilan,- Zona sizmogjene e Kopaonikut.

Kohëzgjatja e mundshme: E çastit (2-10 Sek.).

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):

Pa paralajmërim.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Nuk ka.


o Po o Jo

Cënueshmëria nga goditjet në faktorët kyç të komunitetit


Banorët Dhjetëra vdekje, qindra lëndime të rënda dhe trauma. E ashpër Pasuria Shkatërrim / dëmtim i pasurisë publike dhe private. E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim /dëmtim i rrjetit: rrugor, të ujësjellësit dhe kanalizimit, energjetik, telekomunikacionit, etj.

E ashpër


Shkatërrim /dëmtim i ndërtesave të administratës, bankat, zyrat, objektet shkollore, objektet qeveritare, dyqanet, qendrat tregtare, restorantet, etj.

E ashpër

Dëmet ekonomikeShkatërrim /dëmtim i pasurisë publike dhe private . E ashpër

AmbientiDëmtim / degradim i mjedisit për shkak të derdhjeve të ndryshme, gazrave dhe tymit, kontaminim i ajrit, ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, tokës pjellore, ushqimit dhe kafshëve.

E ashpër

Trashëgimia kulturore E ultë

Shërbimet shtetërore Dëmtim i shërbimeve shtetërore dhe shërbimeve për qytetarë. E mesme

Shërbimet emergjente Dëmtime të mjeteve dhe pajisjeve të shërbimeve reaguese emergjente. E mesme

46


Skenari 1.

Njëtërmetimagnitudës5.5tëshkallëssëRichteritkagoditurnjëpjesëtëmadhetërajonittë Mitrovicës,VeriuneKosovë(Kopaonikut), përdyditërresht,3dhe4dhjetordhekagoditurnëmënyrëtëashpërbanorët,qytetet,fshatrat,rrugëtdhefabrikatdukeshkaktuarkëtopasoja:mbi20tëvdekur,qindratëlënduar,qindratëngujuardhetëzhdukur,dëmettjerajanë:Shembjaendërtesavetëbanimitdhetëatyrepublike,dëmetnëinfrastrukturëdhetransport,çrregullimetnëambient(rrjedhaeujit,rrëshqitjaeterrenit).

Efektetsekondaretëkësajfatkeqësiejanë(zjarret,shembjet,rrjedhjaekanalizimevedheeprodhimevetoksikeetj).DyshohetsekaqarjenëpendëneUjmanit(Gazivodës),ecilanëseshpërthendotërrezikojëtërëregjionineMitrovicësmenjëkatastrofëshkatërrimtare.

Skenari 2.

Tërmetiimagnitudës6.5tëshkallëssëRichteritme5dhe6dhjetorkagoditurKosovënlindore,veriore,perëndimoredhejugore.Tërmetikashkaktuarqindraviktima,mijëratëlënduar,tëzhdukurdhetëngujuarsidhekashkatërruarndërtesa,shtëpibanimi,infrastrukturënkritike,aksetrrugoredhekaparalizuartërëjetëndheshërbimetnëRepublikëneKosovës.

Konkludim

Në tërë territorin e Republikës së Kosovës ekziston rreziku i tërmeteve. Duke pasurparasyshsezonatmëtërrezikuara janëZonasizmogjenePrizren-Pejë,ZonasizmogjeneFerizaj-Viti-Gjilan,ZonasizmogjeneeKopaonikut,ku jetongati gjysmaepopullsisë sëKosovës.Kjo sipërfaqedhekynumër ipopullsisë, gjatë tërmetevemund tëketëpasojakritikesi:vdekjedhelëndime,evakuime,shkatërrimetëmëdhatëndërtesave,ndërprerjekomunikacioni,bllokimrrugësh.Gjithashtu,numriitërrezikuarvedotështohetsipasojëerreziqevesekondaresi:eksplodimet,zjarret,vërshimetdheepidemitë.

VlerësimiirrezikutsizmiknëKosovë,krijonbazatpërnjëpolitikëmodernenëzbutjene pasojave nga tërmetet, ndërsa rezultatet e fituara mund të përdoren nga autoritetetkombëtaredhelokale,sidhengaorganizatatdheindividëtqëinteresohenpërplanifikimindhe administrimin e territorit, projektimin e strukturave rezistence ndaj tërmeteve, etj,dukemundësuarintegrimineshkallëssësotmetënjohjesdhereagiminndajnevojavenëndryshimtëkomunitetittëpërdoruesve.

Rekomandim

Meqëllimtëpërmirësimittërezultatevembirrezikunsizmikrekomandojmë:

-RivlerësiminemagnitudëssëtërmetevehistorikeqëkanëgoditurterritorineKosovës.

-Njëvlerësimmëtëbazuartëparametravetësizmicitetit,dukepërmirësuarbazënetëdhënavetëtërmeteveqëkanëgoditurKosovëndherajonetfqinje.

-Njëmodelsizmotektonikrajonal,qëlidhsizmicitetinevrojtuarmethyerjettektonikeaktive,mekanizminetyretëprishjes,etj.

-Modelemëtësaktapërprognozimineparametravetëlëkundjessëtruallit,tëbazuarnëregjistrimetrajonaletëlëkundjevetëforta,nëKosovëdhenërajonetfqinje.

-Hartimiinjëprogramistudimordisa-vjeçarpërrishikimdhesaktësimtëmëtejshëmtëhipoqendravetëtërmetevetëKosovës.


47

Masatpara-tërmetitqëduhettëndërmerrennërajonetmeaktivitetsizmik:

-Përpunimiihartëssërrezikutsizmiktëvenditnëbazëtëdhënavesizmikepërniveletë ndryshme të rrezikut sizmik të pranueshme për planifikimin, projektimin dhendërtimin.

-Përpuniminehartavetëmikrozonimitsizmik18përzonaturbanetërëndësishme.

-PërpunimiinjëhartetëRiskutSizmik.

-Përpunimiiligjevedherregullorevepërmasatkundërtërmetevemeshkallëtëmadhe.

-Zgjerimidhemodernizimiirrjetitmesizmografadheakcelografa.

6.4. Rrëshqitjet Dukeumbështeturnëndërtiminlitologjik,tektonik,morfologjik,klimatik,hidrologjiketj.,mundtëkonkludohetseshumëpjesëtëterritorittëKosovësjanëtëpërfshiranganjënumëriproceseveekzodinamike,kryesishttëpërfaqësuarangarrëshqitjetdheshembjettëterrenit.

Nëkompleksinedukuriveshpatorenjëvend të rëndësishëmnëmodelimine relievit tëKosovësluajnëedherrëshqitjetnëpërmasatëndryshme,tëcilatnëdisarastekalojnënëshembje të fuqishme, veçanërisht gjatë rrëpirave tektonike. Rrëshqitjet gjatë kontaktevetektonike të shkëmbinjvemagmatikme ata terrigjen janëmjaft të zhvilluara, pra gjatëbrezit të shkatërrimit duke përfshirë kryesisht materialet copëzore koluvo-proluvialedheatodeluviale tëkores së tjetërsimit.Këtomateriale tëgrumbulluara rrëzë rrëpiravetëshkëputjevedheatyrekompleksegjatëevolucionitmorfotektonikdhemorfoklimatiktëtyre,karakterizohennganjëgjendjeepaqëndrueshme,enxituredhengarrjedhjetujoretëshumtafalëshkallëssëpapërshkueshmërisësëtyre.

Dukuritëejostabilitetittëterrenit,tëcilatkryesishtparaqitennëformaterrëshqitjevedheshembjeve,mëtëshprehurajanënë:ShpateteKopaonikut,Rogoznes,BjeshkëvetëNemura,MalitSharr,maleveqendroredheatyrelindoretëKosovës.Dukuritëerrëshqitjeve19ihasimedhenë pjesëtëulëtatë terrenitnëzonatebasenevetëneogjenit (Dukagjinit,Kosovës,Llapit,Drenicës,MoravëssëBinqes)dhepjesëtjera.

Konkludim:

Nëbazëtëkërkimevetëderitanishmegjeologo-inxhinieriketëterrenitmundtëkonkludohetsepjesamëemadheezonave jostabile janëtëlidhuramendërtimingjeomorfologjiktëterrenitmbibazënetëcilaveështëndërtuarhartamezonamepotencialgjeo-rreziku.

18 Mikrozonimiështëmetodaepreferuarpër tëvlerësuaramplifikimin lokal të truallitnë funksiontë frekuencës. Nivelimëilartëistudimevepërtëkuptuarefektetlokale,janëmodelet3-përmasorëgjeologjikëegjeofizikë,dhe modeliminumerikiamplifikimittëlëkundjessëtruallit..

19 Shihnështojcë,Hartanr10.Zonatmerrëshqitje.

48


Profili i rrezikut

Rreziku: Rrëshqitjet.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike.

Frekuenca e ndodhjes:§ E mundshme.

Modeli sezonal:

Pranveror –Mars dhe Prill.

Vjeshtor – Tetor, Nëntor dhe Dhjetor.

Dimëror – Janar dhe Shkurt.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Zonat jo stabile të lidhura me ndërtimin gjeomorfologjik të terrenit, rënia e theksuar e shtresave të shkëmbinjve që e ndërtojnë lokacionin, vegjetacioni, ujërat sezonal edhe ata të përhershëm. Kohëzgjatja e mundshme: Relativisht e shkurt 3 - 4 ditë;

Relativisht e gjatë- disa muaj;

E gjatë disa dhjetra vite me disa pauza të lëvizjeve të masave shkëmbore;Shpejtësia e mundshme e mësymjes (E mundshme e kohës së paralajmërimit):

§ Paralajmërim minimal (apo fare).§ Paralajmërim 6 deri 12 orë.


Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Numri Integruar 112.

A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po XJo �



BanorëtVdekje, lëndime apo sëmundje që rezultojnë në paaftësi të përhershme.

E ashpër

Pasuria Shkatërrime/ dëmtime të objekteve të banimit,rrjetit të ujësjellësit dhe kanalizimit,etj.

E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim / dëmtim i infrastrukturës rrugore, rrjetit elektrik dhe telekomunikimit, etj.

E ashpër


Shkatërrim / dëmtim i objekteve shkollore, QMF, objekteve qeveritare, etj. E ashpër

Shërbimet emergjente Dëmtime të pajisjeve të njësive reaguese.

E mesme

Ambienti Degradim i mjedisit. E ashpërTrashëgimia kulturore Shkatërrim/ dëmtim i objekteve të kultit. E ashpër


E mesme

Dëmet ekonomike Shkatërrim / dëmtim i madh i shtëpive, pasurisë, infrastrukturës vitale, etj.

E ashpër


49

Skenari 1.

Niveliilartëitëreshuravegjatëstinëve:vjeshtë-dimërdhepranverëtëvitit2013,fshatiCrmjan/Gjakovëështëpërfshirënëdisavendemerrëshqitje.Mekëtërastjanëshkaktuardëme të konsiderueshme në tokat bujqësore, rrugë dhe rrjetit të ujësjellësit. Në rast tëvazhdimitmetëreshuranëperiudhamëtëgjata,mundësitëeriaktivizimittërrëshqitjevejanëtëlartadukerrezikuaredheshkatërrimineshtëpive.Nukpërjashtohenedhehumbjetejetëvenënjerëz,blegtoridheshpezëtari.

Skenari 2.

Rrëshqitja në fshatin Brod KK Shtërpcë, e riaktivizuar në pranverën e vitit 2007 dukeshkatërruarnëtërësi70%tështëpivetëkëtijfshati,objektetpërcjellësesistallat,garazhet,rrjetin elektrik, shkollën, ambulanten.Rreth36 familje tëpërfshiranga rrëshqitjadhe tërrezikuara.

Skenari 3.

AksirrugorKaçanik–HaniiElezitindikuarngafenomeneterrëshqitjevedherrokullisjevetëmasaveshkëmborerrezikojnëkomunikacioninmjafttëngarkuarmemjetemotoriketëpeshavetëndryshme.Mundësitëeatakimitdirektpërtëshkaktuardëmenënjerëztëcilëteshfrytëzojnëkëtëakspërtëudhëtuarmeautobusapotrenjanëreale,sepsenëperiudhatmetëreshurarrëshqitjetepërmasavetëmëdhashkëmboremundtëndodhinbefasishëm.Dëmetpërveçnënjerëzdo të jenë edhenë ekonominë e shtetit sepsenë situata të tillabllokohetpërperiudhatëgjatatransportiimallravengaMaqedonia.

Konkludime:

Numriifamiljeveqëjanëshumëtërrezikuaraështëimadh.

Dukeubazuarnëfaktinserrëshqitjetedheutjanëaktive,gjendjamundtëjetëalarmante.

Nësevazhdojnëtëreshuratmëgjatësituatadotëkeqësohetedhemëshumë.

Rekomandime:

Për shkak të rrëshqitjeve të mundshme të dheut dhe rrezikut permanent që kanosetrekomandohet:

-Tëbëhetstudimigjeologo-gjeomekanikitokavendërtimore.

-Të autorizohen institucionet në bashkëpunim me K. Komunale për hartimin,implementimin dhe menaxhimin planeve për parandalimin dhe menaxhimin esituatavetëtilla.

-Tësigurohenhartat(Orto-fotodhesipërfaqetkadastralepërfsh.Brod)ngaAgjensioniKadastraliKosovës,sidhetëbëhetincizimigjeodezikiterrenitnëfjalë.

-Tëndahenmjetebuxhetorengabuxheti ikonsoliduar iKosovëspërndërmarrjenemasavepërsaniminedëmevedheaplikiminemetodaveadekuatepërrehabilitimineterrenit.

-ImplementimindhemenaxhimineStrategjisëpërDislokim/Rilokimtëbanorëve.

50


6.5. Rrokullisjet e masave shkëmbore në territorin e KosovësKëtojanëkarakteristikepërshkëmbinjtëefortëdherelativishttëfortë.Atokarakterizohenngarëniecopashdheblloqeshmerrokullisjenërrëzëtëshpatitdukeformuarnjëkonusproduktesh.Atolindinkryesishtsirezultatiprocesittëtjetërsimitnëshpatemepjerrtësitëmadheosenënndikimineshpërthimevetëndryshmesidomosnëshkëmbinjtëmeçarje.

Si faktor kryesor që çojnë në humbjen e lidhjes së brendshme të masivit janë çarjet etjetërsimit,zhvillimiirrënjëvetëbimëvenëçarje,ndryshimeteshpejtatëtemperaturësqëtëçojnënëngrirjendheshkrirjeneujitnëçarjetëndryshmetëshkëmbinjveetj.Madhësiaecopavevaretkryesishtngallojiishkëmbitdhekoeficientiiçashmërisësëtij.Kjodukurishpesh paraqet rrezik permanent për njeriun dhe tëmiratmateriale, si dhe rrezikonkomunikacionin.

Rrokullisjetemasaveshkëmbore:

-përgjatëaksitrrugorePrishtinëShkup(KaçanikHaniiElezit);

-nëRegjioniniPejës(GrykaeRugovës);

-nëteritorinebjeshkëvetëNemura;

-përgjatëluginëssëLumitIbër(PjesaVerioreeKosovës);

-RajoniiShalëssëBajgorës,dhe

-nëZonëneGrebnikut,PeriferiaefshatitÇupevëeEpërme.

Nëbazëtëstudimevetëbëraderimëtaniështëarriturtëkrijohethartaecilaparaqetzonatmepotencialtëshfaqjessëdukurisësërrokullisjevetëmasaveshkëmbore.20

Minierat sipërfaqësore të braktisura

Zhvillimi i hovshëm i industrisë ndërtimore dhe infrastrukturës rrugore ka paraqiturnevojënemadhetëhapjessëshumëminierave(karierave)sipërfaqësoretëshfrytëzimittëmaterialevendërtimoresishkëmbinjëtëfortë,rërëdhezhavoretj.

Njënumërityrepërshkaqetëndryshmekanëpërfunduarshfrytëziminekëtyrematerialevedukelënëprapadegradimtënatyrësdheambientitnëhapësirateveprimittëtyre.Derimë taninëkëto lokacione21nukkemipas rast të rehabilitmitdherikultivimit tënatyrëssëshkatërruar.Kyfaktkashtyrëinstitucionetvendoreqëtëmarrinhapatënevojshëmqënënjë formëapo tjetër t’iobligojnëpërfituesit legjitimtëkëtyreminerare t’i kthejnënëgjendjenemëparshme,dukeshmanguredhemundësitëerrezikimittëkomunitetitqëjetonnëatëlokacion.Infrastrukturaligjoreobligonshfrytëzuesitekëtyrepasurivenatyroreqëpaspërfundimittëaktivitetiteksploatuestëndërmarrinmasaterikultivimit.

20 Shihnështojcë,Hartanr11.Zonatmerrokullisje.

21 Shihnështojcë,Hartanr12.Lokacioneteminieravesipërfaqësore.


51

Profili i rrezikut

Rreziku: Minierat e braktisura sipërfaqësore dhe nëntokësore.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet): KritiKe.

Frekuenca e ndodhjes: e mundshme Modeli sezonal: Gjatë gjithë vitit.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Qytetet dhe fshatrat ku ndodhen minierat.

Kohëzgjatja e mundshme: Deri në rehabilitimin e tyre. Shpejtësia e mundshme e mësymjes (E mundshme e kohës së paralajmërimit):§ Paralajmërim minimal (apo fare).§ Paralajmërim 6 deri 12 orë.


Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Numri i integruar 112.

A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po XJo �



Banorët Vdekje, lëndime që rezultojnë në paaftësi të përhershme. E ashpër

Pasuria Humbje e pasurisë (mjete dhe pajisje). E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim/dëmtim i rrejtit: rrugor, elektrik, ujësjellësit, kanalizimit,etj.

E ashpër


Shërbimet emergjente Dëmtime të mjeteve dhe pajisjeve të shërbimeve emergjente reaguese. E mesme

Ambienti Degradim i mjedisit. E ashpërTrashëgimia kulturoreShërbimet shtetërore

Dëmet ekonomikeShkatërrim/dëmtim i mjeteve dhe pajisjeve (publike dhe private).

E ashpër

Skenari 1.

Paspërfundimittëshfrytëzimittëxehesnëpërminierasipërfaqësoredhenëntokësore,nukjanëndërmarrëmasatesanimit.Sipasojëegjendjessëkëtyreobjekteveminerareshpeshkanë ndodhur dëme në njerëz dhe pasuri të ndryshme të komunitetit që jeton në këtoambiente.

Skenari 2.

Punimet minerare horizontale dhe vertikale me dimensione të mëdha dhe thellësi tëtheksuarqëndodhenendetëhapura,pambrojtjekanëndikuarqëtëbiennëtonjerëzit.NëDubovcnëthellësimedhjetërametrakarënënjëiriicilipasnjëqëndrimittreditorbrenda,kapësuarlëndimetërëndatruporedhepasojamentale,icilibrendanjëkohetëshkurtëredhekavdekur.

Poenjëjtaminierëështë rehabilituarmenjëkosto jo tëmadheduke lënë mundësinëerihapjesnëçfarëdokohe.

Karrieratsipërfaqësorenukjanërrethuar,andajgropaemadheekrijuargjatëshfrytëzimitnukështëmbuluardheramjaekalimtareveështëshumëemundshme.

52


Konkludim:

MeqëngaanaeMZHE(MinistriaeZhvillimitEkonomik)ështëkryerstudimiievidentimittëkëtyreobjekteve, e cila edhekabërë rehabilitimindhe rikultivimin enjërësngakëtominiera(Dubovc),rekomandojqënjëpraktikëetillë tëvazhdojëedhepërpjesët tjeratëKosovës.

6. 6. Rreziqet tjera natyrorePërnganatyra,fatkeqësitënatyroresifenomenemeteorologjikejanëtëndikuarangaefektetsizmikedhevështirëtëpërcaktohetlokacioniigoditjes.Atomundtëprekinnjëosedisapjesë(rajone)tëvenditmadjeedhetërësinëetij.

Shtrëngatat

Shtrëngatatjanëfenomenenatyroreqëmanifestohenmeerëratëfurishmedhetëfuqishme,mereshjetëshumtaatmosferikeqëfillojnëbefasdhenukzgjasinshumë.Kryesishtparaqitennëstinëtepranverësdhevjeshtëssirezultatindryshimevetëshumtaatmosferike(shtypjaatmosferike,temperatura,lagështiadhedendësiaeajrit).

Stuhitë

Stuhitëjanëfenomenenatyroreqëmanifestohenmeerëratëfuqishmetëcilatkanështrirjeprejdisaqindrametraderinëdhjetrakilometradhekohëzgjatjeprejdisaminutaveederinëdisaorë.Paraqitensirezultatijostabilitetittëkushteveatmosferike.

VitevetëfunditkyfenomenështëdukeepërfshirëKosovënshpesh,esidomosnëperiudhatqershor-shtatorecilakorrespondonmengritjenetemperaturave.

VendetmëtëgoditurajanëqytetiiShtimesdheIstogut.

Efektet e këtyre fatkeqësive natyrore janë të shumta, siç janë:• Dëmtimishtëpivedhepullazeve,• Dëmtimidheshkatërrimiipjesshëmirrjetitelektrikdheatijtelefonik,• Zhvendosja/hedhjaeobjektevetëndryshme(kontejnerë,serra,shkuljaedrunjëve,etj),• Çrregullimiitransportit(rrugor,hekurudhordheajror),• Vërshimedhendotjeeujëravesipërfaqësoresidhenëntokësore.

Pasojat• Vdekjedhelëndimengagoditjet,(objektetendryshme,kabllotdheshtyllatelektrike,

rëniaeobjektevengalartësitë),• Aksidentetëkomunikacionit,• Zvogëlimdhendërprerjeeaktivitetevesocio-ekonomike,• Përmbytje,

• Dëmtimdheshkatërrimiikulturavebujqësore,drunjëvedekorativ,etj.

Ngricat dhe shirat me ngrica

Ngrica është fenomennatyrorqëmanifestohet nga rrymimet e ajritme temperatura tëulëta,ecilaparaqitetsishtresëehollëeakullt(qëmbulontokën),sipasojëengrirjessëujit,lagështisëdhemjegullës.


53

Llojet e ngricave:

• Ngricat nga reshjet: Parashikohenmëlehtë,atoshfaqenkurbieshidhetemperaturatulennënminusoCosetemperaturatzbresinshpejtë,derisarrugëtjanëendetëlagura.Këtongricajanëfenomenetëshpeshtaqëmundtëshfaqennëtërëvendintonë.

• Ngricat e kondensimit: Nëketërastë fenomeniështëmëkompleksdheshumëmëilimituar(nëzonatehijeve,nëndrunj…).Dijmëseajrinukmundtëmbajmëshumëpërveçsenjësasitëcaktuartëavullttëujit.Prandajsamëeultëtëjetëtemperatura,ajrimundtëmbajëmëpakavull.

• Shirat me ngrica shfaqenderisareshjetarrijnënëtokënëformëtëpikavetëujitdhengrijnëkurbiennëkontaktmesipërfaqenengrirë.Parashikimi i shirave të tillamengricaështëjashtëzakonishtivështirë.

• Pasojat engricavedhetëshiravemengricajanëkryesishtçrregullimeoseaksidentetëkomunikacionit.

Thatësirat

Ky fenomen ndodh kur reshjet e dimrit janë jashtëzakonisht të dobëta, kur burimetnëntokësoretëujitjanëtëpakta,rezervarëtsipërfaqësore(liqejtë)janëpoashtunënniveline tyreminimal tëmbushjes. Furnizimi i popullatësme ujë bëhet nga rezervat e liqejveakumuluestëcilëtvarenngareshjetatmosferike.Kosovaështëburimiujëravepornënjëmasëmjafttëkufizuarbënëakumulimin(përmbushnevojatevetamerezervatëujit).Gjatëzezonësverore temperaturate lartamund tëndodhqë tëçrregullojënëmasë tëmadhekomoditetinejetësnormalenëKosovë,enëveçantivendeturbane.

Kyçrregullimndikonndjeshëmkryesishtnëshëndetinepersonavetëmoshuar,fëmijëve,tësëmurëvekronik,nënaveshtatzënadheshtresavetjeratëprekura.Sipasojëethatësiraveshkaktohet:ndotjaeajrit,rëniae cilësisësëujit tëpijshëm,shfaqjaeepidemive, sidhemundtëndodhdëmtimiiekosistemit.

Valët e të ftohtit dhe bora:

Valaetëftohtit ështënjëfenomennatyroricilimanifestohetmetemperaturatëulëtaqëarrijnëvlerënnga-10o Cemëposhtëoseqëkalojnëshumëvrullshëmvleratnegativemëtëultase-5o C.Kyfenomenështësezonalicilimanifestohetnëmuajtezezonësdimërore(dhjetor-shkurt)dhepërfshinëterritorineRepublikëssëKosovës.

Bora sinjërangatëreshuratatmosferikepërmbushrezervatnëntokësoredhembitokësoretëujit,poredheshkaktonvështirësidhedëme.Tëreshuratemëdhadheshtresimiiborës,zvogëlondukshmërinë,vështirësonlëvizjeneautomjetevedheqytetarëve,rëndonrrjetetetelekomunikacionit,transportit,tëdistribuimittërrymës,krijonorteqedheshpeshndodhqësipasojëeshkrirjessëshpejtënësezonënpranverore(mars-prill)shkaktonvëshimeosepërmbytje.

Konkludim:

TëgjithakëtofenomenenatyroredhetëreshuraqëshfaqennëKosovëparaqesinrreziqetëcilatmundtërezultojnëmeviktimadhedëmetëmëdhamateriale.

Është nevojë dhe domosdoshmëri që institucionet gjegjëse shtetërore të ndajnë një pjesëtë konsiderueshme tëmjeteve në ndërmmarrjen e masave parandaluese dhe fuqizimin ekapacitetevereaguese,tëcilatdotëmundësoninzvogëliminerreziqevedhesaniminepasojave.

54


VII. RREZIQET NGA FATKEQËSITË TJERA

7.1. Deponitë nga industria minerare

Kosovadhehapësirapërrethsajështëballafaquarmerreziqetëmëdhadhetëvazhdueshmetëndotjessëambientitngazhvillimiekspansiviindustrisë.Ngaanatjetër,ambientalistëtnga dita në ditë,me konventa ndërkombëtare dhe standarde rigoroze për ambientin,detyrojnë industrinënëpërgjithësi, ndërsa minieratnëveçanti, t’iminimizojnëmbetjetdherrjedhatematerievetërrezikshme,meqëllimtëmbrojtjessështuardheefektivepërtëarriturnjëambienttëpastërdhetëshëndetshëmpërtëgjithë.Kosovakatrashëguarnjënumërtëmadhproblemeshmjedisore,tëakumuluaramedekadasipasojëeshfrytëzimittëpakontrolluartëresursevenatyroredheminerare,prodhimitindustrial,shoqëruarmenjëshkallëtëlartëtëndotjes,gjëqëparaqetrreziknëvijimësipërkomunitetinpërreth,sidheKosovënnëpërgjithësi.Veprimtariaeeksploatimittëresursevemineralenëntokësoredhesipërfaqësore,hapësirënegjerëelëtëkontaminuarmeujëraacidikedhememetaletërënda,posaçërishtmePb,Zn,Cd,As,Hgetj.

Pas një hulumtimi në terren në tërë territorin e Kosovës janë evidentuar një numër ikonsiderueshëmideponivetëndryshme22,simbetjengaindustriaminerareqësotparaqesinrrezik permanent për Kosovën. Lokacionet e këtyre deponive gjenden në komunat:Mitrovicë,Zveqan,Gracanic,Artanë,Obiliq,Lipjan,Gjakovë,StantërgdheLeposaviq.

Tëdhënatnëvijimparaqesinpasqyrënevendndodhjessëdeponive.

DeponitënëveritëKosovës:

• Zveçan,

• DeponianëafërsitëlumitIbër–afërShkritoressëPbnëZveçan,

• DeponiaembeturinavedhembetjevengaindustrianëZveçan,GornjePole,

• DeponiaembeturinavedhembetjevengaindustrianëZveçan,depozithiri,

• ImpiantingambetjeteshkrirjesnëZveçan.

22 Shihnështojcë,Hartanr.13.DeponitëminerarenëKosovë(hartavështruese).


55

Tabela 17. Koordinatat e të gjitha deponive minerare në Kosovë.

Nr Emri Lokacioni-Vendi Sip. Ha Y X Z

1 Deponi minerare Kishnicë 10.23 7518598.4 4718421 691

2 Deponi minerare Badoc 2.85 7517935.1 4719737.3 640

3 Deponi minerare Artanë 2.38 7535205.7 4721688.5 652

4 Deponi minerare Artanë 3.94 7535852.7 4722397.2 639

7 Deponi minerare Kelmend Zveqan 23.78 7489951.5 4752104.5 x

8 Deponi minerare Zveqan 62.28 7488590.6 4751966.7 x

9 Depo me lëndë Radioaktive Tuneli i Parë 0.03 7491808.3 4753530.8 x

10 Meterie Radioaktive Laboratori PIM 0.04 7490512.5 4749434.8 x

18 Deponi minerare Magure, Lipjan 15.13 7500349.7 4710986.7 602

20 Deponia e hirit KEK Obiliq 181.97 7508167.4 4724828.8 x

21 Deponi e hirit Obiliq KEK 192.94 7504208.9 4728383.7 x

23 Deponi e mineraleve të feronikelit Çikatovë, Drenas 71.37 7492822 4722203.6 x

24 Deponi minerare Devë, Gjakovë 5.23 7447479.2 4691442.8 x

27 Deponi minerare Leposaviq 20.31 7482544.3 4774120.7 x

28 Parku Industrial i Trepçës Mitrovicë 115.1 7490238.1 4749306.2 x

Profili i rrezikut

Rreziku: Deponitë minerare dhe deponitë nga Industria minerare.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike.

Frekuenca e ndodhjes:§ E mundshme.

Modeli sezonal:Gjatë gjithë vitit.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Qytetet dhe vendbanimet ku janë të vendosura deponitë.

Kohëzgjatja e mundshme: Deri në rehabilitimin e tyre.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (E mundshme e kohës së paralajmërimit):



Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Numri i Integruar 112.A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po xJo �

56




Banorët Vdekje dhe lëndime, si dhe pasoja tjera shëndetësore. E ashpër

Pasuria Shkatërrim dhe dëmtim i tokave bujqësore. E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim dhe dëmtim i infrastrukturës rrugore, rrjetit elektrik dhe telekomunikimit, objekteve shkollore, QMF, etj.

E ashpër


Shërbimet emergjente Dëmtime të pajisjeve dhe mjeteve të shërbimeve emergjente reaguese.

E mesme

Ambienti Degradim i mjedisit. E ashpërTrashëgimi kulturore Dëmtim i objekteve të trashëgimisë kulturore. E mesme


Dëmet ekonomike Shkatërrim dhe dëmtim i madh i florës dhe faunës. E ashpër

Skenari 1.

Hapësiraezënëmembetjengaminieratdheindustriaminerareshumëemadhederinëqindrahektarë.Përbërjamineralogjikedhekimikendikojnëdirektnëflorëndhefaunënpërrreth,shëndetinebanorëveqëjetojnëbrendarrezessëndikimittëdeponisë.Shkarkimetnëujëratelumenjëvemëtëafërt.Aciditetiikrijuarsirezultatimosmenaxhimittëduhurtëmaterialittëdeponuar.Nëperiudhatmethatësiradheerëratëfortamaterietengurtabartennëdistancamëtëlargëtadukendoturambientmëtëgjerë.

Skenari 2.

Ndërtimigjeologjikizonëskueksploatohet,përbërjamineralogjikeexehessëeksploatuar,nëkontaktmeujëratnëntokësordheatmosferikkrijonaciditettëlartëkugjatëtransportitderinëdeponishkatrronteknologjinë,florëndhefaunënnëdhepërrrethzonëskuështëvendosur mbetja. Shkatërrim total i gjitha gjallesave në ujërat që janë nën ndikimin embetjevetëdeponive.PSh:DeponitënëMareckanëshkatërruarnëtërësiflorëndhefaunënmedisadhjetërakmnëluminMarec.

Rekomandime:

1. Tëbëhetstudimigjeologo-ekonomikitëgjithambetjeveminerare.

2. Tëintervenoheturgjentnërehabilitiminetyre.

3. Tëshikohetmundësiaeripasurimitmeteknologjibashkëkohore.

4. TëbëhettrajtimiiujëraveatmosferikedheatyreqëipërshkojnëdeponitëmeqëllimtëprurjesnëkufijnormalepH.


57

7.2. Zonat e spostimeve dhe ngritjeve (Gjeo-rreziqet në minierat aktive dhe ato të braktisura)ShfrytëzimiimineralevenëKosovëështënjëtraditëshumëvjeçare.Përshumëvitekazënëvendinmëtërëndësishëmnëzhvilliminekonomik.VendburimetnëterritorineKosovësjanë tëshpërndarapërgjatëgjithë territorit tëKosovës.Vendburimetmë të rëndësishmetë plumbit dhe zinkut ndodhen në rajonin metalogjenik të Kopaonikut (Albaniku),respektivishtnëfushënxeheroretëTrepcës,ecilashtrihetnëpjesënverilindoretëKosovës,dukefilluarngaKopaoniku(Albaniku)derinëGllamë.Paraqitjetdhevendburimetehekur–nikelitnëKosovë,tëcilatshtrihenngaIvajaafërKaçanikutnëjugdhevazhdojnëgjerënëVërbovcnëveri.VendburimetmëtërëndësishmetëFe-Nikukjoxeheparaqitetjanë:masiviiGoleshit,DobroshevcitsidheJLeKopaonikut.Regjioniboksit-bartësbënpjesënëmasivin e shkëmbinjveultrabazik tëRahovecit.Vendburimidheparaqitjet eboksititshtrihennëMalineGremnikut,5derinë10kmnëjuglindjetëKlinës.

Vendburimet e kromit ndodhen në këto lokalitete në Kosovë: nëmasivin ultrabazik tëGjakovës, Rahovecit, Lubotenit, Brezovicës, Goleshit, Dobroshevcit etj. Kjo pasqyrë eshkurtërhistorikeepunimevehulumtuesedheshfrytëzuesenëpërperiudha tëgjata,kashkaktuarnjëmorindryshimeshnëreliefinkuatojanëzhvilluar.Atoendejanëevidentedheparaqesin rrezikpermanentpërkomunitetinpërreth tyre23.Ngaana tjetërdisaprejtyrepërshkaktëshuarjessëaktivitetitminerarjanëshkatërruar,shembur,kursepunimetminerarevertikalejanënëpërzonatelartcekurashpeshherëjanëedheshkaktarëtëdëmevesinënjerëzashtuedhenëpasuritëetyre.

Ngaaktiviteti ishfrytëzimittëxehesmemetodatëndryshmedukefilluarprejatyremëprimitiveederitekatometeknologjimëtëpërsosura,zonatëcaktuaranëtërëterritorineKosovësmbajnënëveteedhespostimetëcilatpërshkaktëvegjetacionittëzhvilluarnukvërehen.Dukemarrëparasyshkrejtkëtofakteekspertëtelëmivetëndryshmeminerare,përposmaterialeveekzistuese,kanëbërëedhevizitapothuajsenëtëgjithakëtozona,dukebërënjëpërshkrimtëgjendjessëtyresinëvijim:

• Vendndodhja,

• Përshkrimiishkurtërindërtimitgjeologjiktëzonëssëngushtë,

• Punimetminerare,

• Metodateshfrytëzimit.

Prerjetvertikale,kupastajkeminjëpasqyrëtëqartëpërshtrirjenetyre.

Zona e Shalës së Bajgorës-Punimet minerare në Gumnishtë

Zonaeinteresit“GUMNISHTË”shtrihetnëterritorinekomunaveMitrovicëeVushtrrinëlartësitëmbidetarenëmestë600–1300mdhepërfshinënjësipërfaqeprej29.172km².Pusetvertikaledhehorizontalenëkëtëhapësirëjanëdëshmiamëemirëpërshfrytëziminexehesnëkëtohapësira,tëcilatnjëkohësishtparaqesinnjërrezikshumëtëmadhpërbanorëtqëjetojnëbrendazonësnëfjalë.

23 Shihnështojcë,Hartanr.14.Gjeorreziqet.

58


Punimet minerare në Karaçë, Vushtrri

ZonaehulumtuarndodhetafërfshatitKaraçë,icilindodhetnëveritëVushtrrisënënjëdistancëprej6kmdheJLmeStanTergunnëdistancëprej10km.

ZonaKaraçë, është e lokalizuar në gëlqeroret e kristalizuara, të cilat lajmërohen si njëhorizontmëimadhnërreshpeteserisësëVeleshit.Punimetminerarenëkëtëhapësirëtëbanuar,shpeshherëkanëparaqiturrreziksipërjetënashtuedhepërbagëtinëetyre(sipastregimevengaanaebanorëvevendor-Karaçë).

-MinieratnëfushënxeheroretëArtanës,-FushaxeheroreBadovc–Hajvali–Kishnicë,-MihjasipërfaqësoreeKishnicës,-ZonaemalitZhegovc/Gjilan,-PunimetminerarenëVisoqë,-MinieranëntokësoreeqymyritnëBabushtëMuhaxherëve.

7.3. Shpërthimet e pendaveKëto rreziqemund të jenëkërcënim, sipas llojit,madhësisë, koncetrimit tëmaterieve tërrezikshme,sidhelargësisësëobjekteveqoftëkuprodhohen,bartenapojanëtëdeponuaramaterieterrezikshme.DukepasparasyshseRepublikaeKosovëskanjëkoncetrimtëmadhtëpikavetëkarburanteve,zhvilliminehovshëmekonomikqëdotëviesishtetiri,sidhedendësinëemadhetëbanorëvepërkm²,ështëemundshmenjëkatastrofë.

Pendaështënjëkonstruksionnëtëshumtënerasteveartificial,qëmarrënëpërgjithësietransformonnjëluginënênjërezervuartëujit.Pendatshërbejnëkryesishtpërrregulliminerrjedhavetëujit,furniziminmeujëtëqyteteve,ujitjenekulturavebujqësoredheprodhimine energjisë elektrike. Rreziku i shpërthimit të vrullshëm dhe të paparaparë është sotjashtëzakonisht i ultë. Situata e shpërthimitdo tëmund të vijë nga evoluimipak aposhumë i shpejtë i dëmtimit të konstruksionit.Në rast të shpërthimit të pjesshëmose tëtërësishëmtëpendesdotëbëhejnjëvalëepërmbytjeveshumëshkatërruesnëkëtëzonëdhenëveçantinëzonëne“njëçerekore’’(zonënëtëcilënvaladotëbëntemepaksenjëçerekorepërtearriturvalagoditëseepërmbytjes).

Punimet minerare në Picel-Bajgorë Punimet minerare- vertikale shumë të vjetra dhe të pa mbuluara në Gumnishtë


59

Historiku

Dimriivitit2004-2005.NgrirjaesipërfaqessëLiqenittëBatllavës,ngrirjeecilaikabërëpresionkullëssëliqenitpërmospranimineujit,akulliikabërëpresionkullësdhenëkëtëmënyrëështërrezikuarndërprerjaeplotëefurnizimitmeujëtëpijshëmpërqytetinePrishtinës.

Vendetkumundtëndodhkyllojrrezikujanë:Badovcime2,57km²,Batllavame3,27km²,Ujmanime9,10km²,Radoniqime5,96km²dhePërlepnicame1.8km².

Shpërthimi i pendave /Faktorët përkeqësues

Ngritjaehovshmeenivelittëujitngatëreshurat.

Tërmetetefuqishme.

Mirëmbajtjajoadekuatedhefaktorinjeri.

Fluksi i rrezikut

Dallojmë3fluksetërrezikutkryesor:

• Shpërthiminiplotëoseipjesshëmitrupittëpendës,

• Daljengashtratipërarsyetëakumulimittënjësasietëmadhetëujit,

• Zbrazjeeqëllimshmeeujitnërasttëmbingarkesës.

Pasojat

Në rast të shpërthimit tëpendëspasojatmund të jenëkatastrofikepër të tri kategoritë:njerëzit,tëmiratmaterialedhemjedisin.

Profili i rrezikut

Rreziku: Shpërthim i pendës.


Frekuenca e ndodhjes: E mundshme.Modeli sezonal: Gjatë tërë vitit.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Prishtina, Mitrovica, Podujeva, Gjakova dhe Gjilani.

Kohëzgjatja e Mundshme: Orë/Ditë.


Pa paralajmërim ose paralajmërim minimal.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Nuk ka.A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po �

Jo x

60




Banorët Vdekje/ lëndime të rënda, përmbytje masive. E ashpërPasuria Shkatërrim /dëmtim i pasurisë private dhe publike. E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim / dëmtim i rrjetit energjetik dhe telekomunikimit ujësjellësit dhe kanalizimit, infrastruktura rrugore , etj.

E ashpër


Shkatërrim/ dëmtim i objekteve të: shkollave, spitaleve, depove ushqimore, trafostacioneve, etj.

E ashpër

Dëmet ekonomike Shkatërrim / dëmtim i përgjithshëm i zonës së goditur. E ashpërAmbienti Shkatërrim / dëmtim i mjedisit. E ashpër

Trashëgimia kulturoreShkatërrim/ dëmtim i trashëgimisë kulturore, në objekte dhe arkeologji.

E ashpër

Shërbimet shtetërore Dëmtim /paralizim i infrastrukturës shtetërore. E ashpër

Shërbimet emergjente Shkatërrim/ dëmtim i pajisjeve të shërbimeve reaguese emergjente.

E ashpër

Skenarët e mundshëm

Ështëemundurtësimulohetshpërthimiinjëpendedhetëbëhetmodeliivalëvegoditësemeqëllimtëpërcaktimittënivelittëlumitnëgrykënependës.Kjomundësonlokaliziminevendbanimeveqëdotëishintëpërmbytura,lajmërimindhealarmimin.

Njëskenaritillëduhettëushtrohet,tëstudiohetdhetëtestohetmeqëllimtëparashikimittëpasojavepër:

• Popullatën,

• Objektetebanimit,

• Objektetpublike(administrata,shkollat,shërbimetreagueseemergjente,etj),

• Rrjetinetransportitdheifurnizimevevitale,

• Ekonominë,

• Ambientin,

• Trashëgiminëkulturore.


61

VIII. RREZIQET NË INFRASTRUKTURËN KRITIKE

Kjo infrastrukturë ngërthen në vete kapacitetet energjetike, përpunimin e naftës dhederivatevetësaj,transportindheshpërndarjen,komunikimindheteknologjinëinformative(telekomunikimin,medietelektronike,softuerët,harduerëtdherrjetin,sidomosinternetin),financat, (bankat, sigurimet dhe investimet), objektet shëndetësore (spitalet, entet përtransfuzioninegjakut, laboratorëtdhe farmacitë,hulumtimindhezhvillimin, shërbimetemergjente). Ushqimin ( prodhimin, shpërndarjen dhe industrinë ushqimore), ujin:(pendët,basenet,përpunimindherrjetin).Portetajrore,transportinrrugordhehekurudhor,prodhimin, deponimin dhe transportin e materieve të rrezikshme, (kimike, biologjike,radiologjike dhe nukleare) qeverisjen administrata, shërbimet kritike, objektet, rrjetetinformative,lokacionet,dheresursetkombëtareqenësore,sidheobjektet).

Infrastrukturakritikeështëpronëeshtetit,njësivelokaledheregjionale,personavejuridiktëcilëtjanëthemeluestënjësivelokaleaporegjionaletëqeverisjes,sidhepronëprivate.

MbrojtjaeInfrastrukturësKritikeqënënkuptonemrinepërbashkëtpërrrjetindhesistemetvendimtarepërfunksioniminejetëssëpopullsisë,nërastetëdëmtimitaposhkatërrimit,mund të ketëpasojanë lëkundjedhekriza,mund tëketëpasojapër tërëRepublikëneKosovës ose për lokalitetet apo regjionet e caktuara. Në mes kësaj Infrastrukture tëlarmishme ekziston një lidhje dhe ndërvarësi e ndërsjellë, kështu që problemet në njësegmenttëcaktuarnënjëpjesëtëkësaj infrastruktureosenërrjet,shumëlehtëmundtëpërhapen në sistemet dhe rrjetet tjera duke sjellë deri te ndërprerja e veprimtarive oseprobleme,kështunëmënyrëtëkombinuardotëshkaktojnëhumbjenejetëravedhepasojaafatgjatanësistemineqeverisjes,ekonomi,shëndetinpublik,sigurinëKombëtare,besiminepublikut,sidhepasojatjerapërshoqërinënëtërësiosetëpjesshme.

Përkëtë arsye është idomosdoshëmvlerësimi i rrezikut të Infrastrukturëskritikenë tëgjithafushat,ngapersonatjuridik,qeveritëlokale,derinënivelkombëtar,përtëvlerësuarlëndueshmërinëeRepublikëssëKosovës,përarsyetëvarshmërisësëinfrastrukturëskritikeballkanikedheEvropiane,sidhevendevetjera.

Nëkëtërastvlerësohetshkallaerrezikshmërisëdheelëndueshmërisëtëinfrastrukturëssëveçantë,ngatëgjitharreziqetemundshme,sidherreziqetpërsigurimineshërbimeve,qëofronkjoinfrastrukturë.

Rrjetetdhesistemet tëcilatpërbëjnë infrastrukturënkritike, janë të lidhurame vendinkujanëtëvendosura,kështuqëinënshtrohenrreziqevetënyejtqëkërcënojnëatëvend,gjegjësisht lokalitetin e qytetit, komunës, ose regjionit ose sipërfaqen e Republikës sëKosovësnëpërgjithësi.

Përkëtëarsye,gjatëvlerësimittërrezikutngandonjëkërcënimnënjëvendtëcaktuar,duhettë kihet parasysh rrezikshmëria për infrastrukturën kritike, nëmënyrë që të vlerësohetmundësia dhe aftësia e sigurimit të gjërave të nevojshme dhe shërbimet për sanimin epasojave,mbrojtjendhe shpëtiminebanorëve, sidhenormalizimindhe funksioniminevendbanimittëgoditur.

Ndodhqëkëtorreziqepërinfrastrukturënkritikenganjëherëjanëtëpavërejtshme,sepsejanëtavarurangasistemettjerandërmjetësuesedhetëpadukshme,sidoqoftënëprocesinevlerësimit,duhetvërtetuardheparaparëmasatpërzvogëliminetyrederinërreziqetepranuara.

PërarsyetëndërlikueshmërisësëvlerësimittërreziqevepërInfrastrukturënkritike,duhettëobligoheninstitucionetqësecilaveçeveçpërllojineinfrastrukturësdherreziqevesipas

62


përgjegjësive të tyre emergjente, të bëjë vlerësimin e rreziqeve në këtë infrastrukturë.Në këtë vlerësimduhet planifikuar aktivitetet e preventivës, evitimin ose zvogëlimin erreziqevetëcilatmundtëcenojnëinfrastrukturënkritikeosendërprenëveprimtarinëdheshërbimetekësajinfrastrukture.

8.1 Teknologjia Informative

PasluftëssëfunditnëKosovë,mëshumëështëinvestuarnëtelefoninëmobile,kursenëatëfikseështë investuarshumëpak.Nëtelefoninëfikse janëriparuarvetëmdëmeteshkaktuarangaluftanëndërtesënePTT-sënëPrishtinë.Sotekzistojnërreth120000parapaguestëtelefonisëfikse.KosovazëvendineparafunditnëBallkan,përsaipërketnumrittëparapaguesvetëtelefonisëfiksenë100banorë.NëpjesëtruraletëKosovës,mepërjashtimtënjënumritëvogëltëvendbanimeverurale,nukkarrjettëtelefonisëfikse.Përdallimngakjo,gjendjaështëmëemirënëtelefoninëmobile.NëBallkanvetëmKroaciakamëshumëshfrytëzuestëtelefonisëmobilenë100banorë.Zhvillimiirrjetittëinternetitështëendenëfazënfillestareedhepsemepërparimtëdukshëm.

ØTelekomunikimi

Sistemi i komunikues i teknologjisë informative është i shtrirë në të gjitha institucionetqendrore qeveritare, të gjitha agjencitë dhe të gjitha institucionet lokale.Nga ky sistempërfitojnë të gjitha institucionet qeveritare qendrore, lokale, bizneset dhe qytetarët eRepublikëssëKosovës.

Në infrastrukturën e rrjetit qeveritar janë të kyçura më shumë se 350 institucione tëndryshme,Infrastrukturateknologjikeerrjetitqeveritarpërbëhetngarrjetimikrovalordherrjetioptik.Tëgjithainstitucionetqeveritarejanëtëkyçuranërrjetinqeveritarqoftëpërmesrrjetitmikrovalorapoqoftëpërmesrrjetitoptik,nëdisarastenjëinstitucionposedondylidhjenëtënjëjtënkohë,lidhjapërmesfijeveoptikeshërbensilidhjeprimarendërsalidhjamikrovalore shërbensi lidhje sekondare.Sistemi i rrjetitqeveritaroptikdhemikrovalorposedonmbi 1000pajisje aktive siç janëRouter-a, Switch-adheAntena tëndryshme tëshpërndaranëtërëterritorineRepublikëssëKosovës.

Infrastruktura e rrjetit qeveritar mundëson funksionimin e shumë aplikacioneve tëndryshmetëcilatishërbejnëInstitucioneveQendrore,InstitucioneveLokaledheQytetarëvetëRepublikës sëKosovës.Disa nga aplikacionet (shërbimet)më të rëndësishme të cilatfunksionojnëpërmesinfrastrukturëssërrjetitqeveritarjanë:SistemiiGjendjesCivile,SistemiiPasaportave,SistemiiLetërnjoftimeve,SistemiiPatentëShoferëve,SistemiiTatimitnëPronë,SistemiipagesaveFreeBalanc,SistemiiIntranetitdhearkësnëtëgjithaKomunateKosovës,Sistemiie-mailitqeveritar,SistemitelefonikVoIP,Interneti,SistemiiRegjistrimittëBizneseve,SistemiiKadastrit,Sistemie-pasuria,SistemiiArkivësElektronike,SistemiiVijueshmërisënëPunë,SistemiInformativiMenaxhimittëBurimeveNjerëzoreetj.

ØRrjeti MikrovalorRrjetiqeveritarmikrovalorështë i shtrirënë tëgjithë territorineRepublikëssëKosovëspërmes së cilit janë tëkyçura tëgjithaKomunateKosovës.Ky rrjet është indërtuarnëbazëtëstandardevedukepërdorurpikatstrategjiketëlartapërtëmbuluartërëterritorineRepublikëssëKosovës.MeqëllimtëmbulimittëtërëterritorittëRepublikëssëKosovës,


63

rrjeti qeveritar mikrovalor ka në shfrytëzim 17 pika transmetuese strategjike siç janë:Berishë,Zym,Cernushë,Zatriq,Qycavicë,Cvilen,MajaeGjelbër,Bratilloc,Gajre,Bukiq,Gërmietj.Nëkëtopikastrategjikejanënëshfrytëzimedheshumëpyrgje,(kulla)sëbashkume infrastrukturën përcjellëse të cilat mundësojnë funksionimin e rrjetit mikrovalor.Rrjetiqeveritarmikrovalorpërbëhetnëmëshumëse130 linçemikrovalore(260antena)tëcilatshërbejnëpërkyçjene institucionevetëndryshmeqendroredhe lokalenërrjetinqeveritar24.AdministrimidhemirëmbajtjaerrjetitqeveritarmikrovalorbëhetngaAgjenciapërShoqërinëeInformacionitrespektivishtDrejtoriaeRrjetavedheTelekomunikimeve.

ØRrjeti OptikRrjetiqeveritarpërmesfijeveoptikeështëishtrirënëtërëterritorineRepublikëssëKosovësdheshërbensilidhjeprimarepërinstitucionetqeveritaretëcilatjanëtëkyçuranërrjetpërmesfijeveoptike.Derimëtaninërrjetqeveritarpërmesfijeveoptike janëtëkyçuratëgjithainstitucionetqendrore(ministritëdheagjencitëendryshme),sidheshumicaekomunavetëKosovës.Edhe rrjeti qeveritar optik administrohetdhemirëmbahetngaAgjenciapërShoqërinëeInformacionitrespektivishtDrejtoriaeRrjetavedheTelekomunikimeve25.

ØSistemi Telefonik në Institucionet e Republikës së KosovësSistemi i telefonisë fikse në institucionet e Republikës sëKosovës është i zhvilluar dhefunksionalnëçdoinstitucionqoftëtënivelitqendrorapoedhetënivelitlokal.

Funksionalizimi dhemënyra e komunikimit përmes sistemit telefonik duke filluar ngaPresidenca, Kryeministria, ministritë etj, është i mundësuar në formën e shërbimit tësistemittelefonikQeveritar(centrex)shërbimicilinukkaimplikimebuxhetore.OfriminengritjessëkomunikimitndërmjetshërbyesvecivilnëtëgjithainstitucionetQeveritareefunksionalizonAgjenciaeShoqërisësëInformacionitkonkretishtDrejtoratiiRrjetavedheTelekomunikimeve.

Sistemitelefonikanalognëinstitucionettëcilinekemifilluarsefunksionalizuariqëngapasluftanëformënecentrexit,ështëishtrirëafër60%nësistemanalogpërmesPTK-së.

Andaj,ASHI-jasipërgjegjësepërfunksionaliziminetelefonisëfiksenëtëgjithainstitucionet,nëkuadërtëngritjessëkapacitetevekomunikuesendërmjetshërbyesëvecivil,kaplanifikuarimplementimineprojektittëSistemitTelefonikQeveritarëVoIP.Sistemitelefonikdigjital,ka filluar së funksionalizuari përveç institucioneve qendrore edhe në institucionet enivelevelokale.KurflasimpërsistemintelefonikVoIP,duhettheksuarsenjësistemitillëtelefonikVoIPmundësohetzhvillimipërmesrrjetitqeveritartëInternetit,papasurnevojënjërrjetiveçantëitelefonisë.SistemifunksiononpërmesrrjetitLANdukepërdorurIPpërkomunikimqëmundësohetedhetrafiktëmjaftueshëmdhetëlehtëndërmjetklientëve.

Mefunksionaliziminenjësistemitëtillëtelefonikdigjital(VoIP),ështëofruarkomunikimiprej zyrave në zonatmalore (Zyrat e Gjendjes Civile) e deri të kontinentetmë të larta(AmbasadateRK-së)dhetëgjithëkëtëmeshpenzimeZERO.

Brendamundësivebuxhetore,tëcilatikeminësiASHI-përnjëperiudhëtëshkurtërkemiarriturtëfunksionalizojmëmembi90%tëinstitucionevelokale,sidhe25%institucioneveqendrore,meshërbiminesistemittelefonikdigjitalVoIP.

24 Shihnështojcë,Hartanr15.Rrjetimikrovalor.25 Shihnështojcë,Hartanr16.Rrjetioptic.

64


Burimi i rrezikut për TI

1. Nërasttëndonjëtërmetiapovërshimimundtëvijderitedëmtimiirrjetitoptikporjo edhe atij mikrovalor, dihet se rrjeti mikrovalor qeveritar shtrihet përmes pikavestrategjikemelartësitëkonsiderueshmembidetare,kjovaretngashkalladheshtrirjaetërmetit.

2. Nërastzjarrisipasojëetemperaturavetëlartaaporrymës,mundtëvijderitekdjegiaapo dëmtimi i pikave strategjike transmetuese të rrjetit mikrovalor siç janë: Zymi,Germia,Berisha,MajaeGjelbër,Cernusha,Zatriqi,Qyqavica,Cvilenietj.Porjoedhetërrjetitoptik.

3. Faktorinjeri,aktetterroriste.

Qendra Nacionale e të Dhënave

QendraNacionaleetëDhënave,nëtërësikanjësipërfaqeprejrreth300m²dhepërfshindisaambientepërinfrastrukturënteknike,monitorimindhesigurimineshërbimeveelektroniketëInstitucioneveQeveritaretëRepublikëssëKosovës.

Aktualishtnëkëtëqendërtëdhënashjanënëfunksionimnumërimadhishërbimevetëpërqendruaraqeveritare,tëofruarapërinstitucionetëadministratëspublikeqëpërfshijnëtë gjithaministritë dhe institucionet e tyre të linjës. Kjo qendërmundëson që të gjithashërbimetonlineqeveritaretëjenëtëcentralizuaraetëintegruara.

Nëkuadërtëkësajinfrastrukturekanjënumërtëmadhtëserverëvefizik,serverëvevirtual,storage-ve,switch-ve,firewall-ve,rack-ve,sidhepajisjetjeratëinfrastrukturësfizikesiçjanësistemipërftohje,sistemiimonitorimittëkamerave,sistemiiqasjes,sistemiishuarjessëzjarrit,sistemiidetektimittëujit-lagështisëetj.

Disangafatkeqësitëqëmundtëndodhinjanë:zjarri,përmbytjetngauji,tërmetet,incidentetëndryshmetësigurisë,dështimiipajisjevetëndryshme,problemetmerrymë,zjarrvëniae qëllimshme, sabotimi, grevat dhe ndalimi i punës, trazirat civile, terrorizmi, lufta etj.Fatkeqësitëngalistaparaprakekanëpotencialtëshkaktojnëdëmenëndërtesa,pajisje,dhesistemetëITqëjanëjetikepërfunksionimineinstitucionevetështetittëKosovës.

Këtoefektemundt’idëmtojnëinstitucionetdukeushkaktuarndërprerjetëpunësmeorë,ditë,osemëgjatë.Këtupërfshihenshërbimetëndryshmetëe-qeverisjes,sistemiiemailit,interneti,sidhemedhjetërasistemeeshërbimetjera.

Nga perspektiva e rimëkëmbjes nga fatkeqësitë, kemi organizata që kanë plane përrimëkëmbjengafatkeqësitëdheatoqënukkanëplane.NesiASHInukposedojmëplanetëtillatërimëkëmbjesdhedoteishtemirëqësamëparëtëhartohenatoplane.

Edhe po që se do kishim një plan të tillë, pra plan të rimëkëmbjes nga fatkeqësitëprapëseprapëmundtëpërballemimevështirësinësegodetndonjëfatkeqësiapodëmtimtjetërçfarëdoqoftë.Duhetpërpjekjeekonsiderueshmepërtërikthyerfunksionetkritikenëkohëtëcaktuarpërtaevituarndonjëkaostëmundshëm.

Edhepsenjëplaniplotëirimëkëmbjesngafatkeqësitëmerrditë,muajapoedhevitepërtëpërfunduar,prapëseprapënesiASHIdotëishtemirëtakishimnjëplantëpërkohshëmtërimëkëmbjesngafatkeqësitë,icilimundtëbëhejpërnjëkohëmëtëshkurtë.

Plani ipërkohshëmështënjëzëvendësimidobët injëplanitëplotëtërimëkëmbjesngafatkeqësitë,pormundtësigurojëaftësiafatshkurtërpërrimëkëmbje.Planiipërkohshëmnukështënjëplaniplotëirimëkëmbjesngafatkeqësitëdhenukmundtëofrojësigurinëenjëplanitëvërtetë.


65

IX. RREZIQET NË OBJEKTET KOLEKTIVE

9.1. Profili i rrezikut Kosovaështëendjeshmendajrreziqevenëndërtesatkolektivesidomostaninëperiudhënepasluftësecilamundtëjetësipasojëendërtimevetëshumtapalejedhepakritere.

Gjendja aktuale

Kosova gjendet në procesin e regjistrimit dhe legalizimit të objekteve kolektive.

Definimi i objekteve kolektive

Objektetkolektivejanëndërtesa(godina)përbanimmefamiljeosendërtesatengrituraqëpërdestinimkanëafarizmin,pormundtëpërdorenedhesizyra.

Njëndërtesëelartësisësëmadheështënjëgodinëkunëpjesëneposhtmetësaj(përdhesë)gjendethapësira qëmund t’i hyjënë shërbimekipeve reaguesepër luftë kundër zjarritnëlartësi,përveçsajmundtëshfrytëzohetedheplatojaparaobjektit(nëseekziston),përobjektetelarta:

• mëshumëse50metrapërndërtesatebanimit,

• mëshumëse28metrapërndërtesattjera.

Ndërtesatqëpranojnëpubliktëgrupittëparëpërmbledhintëgjithaobjektetekategorisësëparë,tëdytë,tëtretëdhetëkatërt.Kyklasifikimbëhetvarësishtnganumriiparaparëpërpublikunqëmundtëpranohetnëndërtesënpërkatëse.

Të dhënat në vijim përcaktojnë:

Kategorinëeparë:numërmëimadhse1500persona.

Kategorinëedytë:nga701derinë1500persona.

Kategorinëetretë:nga301derinë700persona.

Kategorinëekatërt:derinë300persona,përveçobjekteveqëpërfshihennëkategorinëepestë.

Kategorinëepestë:përfshihen tëgjithandërtesatnë tëcilatnumri ipublikutnukarrinnjërënngashifratecaktuarapërllojinendërtesës.

Objektet që pranojnë publik klasifikohen po ashtu edhe për nga lloji i shfrytëzimit tëndërtesësqëparaqitetpërmesnjëshkronjeqëtregonpërdoriminpërtëcilinështëndërtuar.

L:Sallapëraudicion,konferenca,mbledhje,spektakle,përpërdorimtëshumëllojshëm.

M:Dyqane,qendratregtare.

N:Restorantedheshitjeepijeve.O:Hoteledhepansionepërfamilje.

P:Sallatëvallëzimitdhesallatëlojërave.

R:Objektepërmësim-shkolla.

Rr:Objektepërpushime.

S:Biblioteka,qendratëdokumentacionitdhetëkonsultimittëarkivave.

66


T:Sallatëekspozitave(përqëllimekomerciale).

U:Objektemjekësore.

V:Objektetëkultit.

Ë:Administratat,bankat,zyrat.

X:Objektetsportivetëmbuluara.

Y:Muzetë.

PA:Objektetnëqielltëhapur.

CTS:Tendacirku,tendadhestrukturaudhëtuese.

SG:Strukturafryrëse.

PS:Vendetëparkimittëmbuluar.

GA:Stacionenëtëcilatkaqasjepubliku.

EF:Objektelëvizëse.

REF:Strehimnëmale.

OA:Hotele,restorantenëlartësitëmadhembidetare.

Shkaqet e rrezikut nëndërtesatkolektivejanë:

• Zjarret,

• Tërmetet,

• Eksplodimet,

• Rrënimet,

• Vërshimet,etj.


Zonatqëparaqesinnjëdendësishumëtëmadhetëpopullatësmundtëjenëfaktorkyqnërasttëndodhjessënjëfatkeqësieeventuale(silagjetepopulluaratëqytetevetëPrishtinës,Pejës,Mitrovicës,Prizrenit,Gjilanit,FerizajitdheGjakovës).

Skenarët:

• Zjarrenëobjektebanesore,

• Shembjaenjëndërtesetëlartë,

• Lëvizjeteturmave,

• Eksplodimet,

• Tërmeti.

Pasojat

Pasojat e këtyre fatkeqësivemanifestohenme vdekje, rrënime ndërtesash, avari, zjarre,shkatërrimetëinfrastrukturësvitaledheinfrastrukturësteknike,dëmtimineambientitsidhetrashëgimisëkulturore.


67

Profili i rrezikut

Rreziku: Objektet kolektive.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet): KritiKe.

Frekuenca e ndodhjes:Shumë e mundshme.

Modeli sezonal:

Gjatë tërë vitit.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Objektet kolektive.

Kohëzgjatja e mundshme: Zjarret dhe rreziqet tjera që i kërcënojnë këto objekte mund të zgjasin vetëm disa orë apo më së shumti një ditë, ndërsa rreziku nga vërshimet mund të zgjasë 3 - 4 ditë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):Paralajmërim 6 deri 12 orë ( për vërshime), kurse për zjarre dhe tërmete pa paralajmërim.


A ekziston analiza e dobësive / cenueshmërisë?Po � Jo X



Banorët Vdekje /lëndime që rezultojnë në paaftësi të përhershme. E ashpër

Pasuria Shkatërrim /dëmtim i ndërtesave dhe pasurisë së tyre. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim /dëmtim i rrjetit të: ujësjellësit, kanalizimit, energjisë dhe telekomunikacionit, etj. E ashpër


Shkatërrim /dëmtim i ndërtesave të Administratës, bankave, zyrave, objekteve shkollore, objekteve qeveritare.

E ashpër

Dëmet ekonomikeShkatërrim /dëmtim i ndërtesave, pasurisë, infrastrukturës vitale, etj.

E ashpër

Ambienti Kontaminimi i ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore. E mesme

Trashëgimia kulturoreShkatërrim /dëmtim i bibliotekave, arkivave, sallave të ekspozitave, objekteve të kultit, muzetë, etj.

E ashpër


E mesme

Shërbimet emergjente Dëmtime të pajisjeve dhe mjeteve të shërbimeve reaguese emergjente. E mesme

Skenarët:

• Zjarrnëobjektebanesore(Prishtinë).

• Shembjaenjëndërtesetëlartë(Pejë).

• Lëvizjetepakontrolluaratëturmave(lëvizjengapanikunëobjekteterëndësishmenëGjilan).

• Eksplodim(Prizren).

Konkludim

Kosovanëpërgjithësiinënshtrohetnjërrezikukritiktëndërtesavekolektive,sepseatojanëtështriranënjëterritortëgjerëtëvenditnëpërqendratëmëdharegjionale.Kryeqytetiivendit,Prishtinakashumëndërtesatëbanimitkolektiv,objektetëadministratësshtetërore,komunaledhetëpranisëndërkombëtare,përtëcilatndërtimiiegëripasluftësevështirësonintervenimineshërbimevereagueseemergjente.

68


X. RREZIQET NË NDËRTESAT TEKNIKE TË NDJESHME - INFRASTRUKTURA TEKNIKE

10.1. Profili i rrezikut Përkufizimi: Ndërtesa teknike të ndjeshme i konsiderojmë të gjitha ndërtesat/objektetpublikeoseprivate,nërast të fatkeqësive natyroredhe tekniko- teknologjike,meç’rastshkatërrimiosedëmtimiitëcilavedotëkishtepasojakritikepërsigurinë,shëndetinpublikosereperkusionetërëndasociale,ekonomikedhefinanciarepërvendin.

Nëkëtëkategoritëndërtesavepërfshihen:

• Stacionethekurudhore,aeroportet,

• Objektetushtarake,

• Selitëadministrativetëkompanivetëmëdha,

• Centralettelefonike,

• Instalimetendërlidhjes,

• Selitëemedievetëshkruara,televiziveaporadiove,

• Ndërtesatadministrative,qeveri,ministri,ambasada,konsullatave,

• Kuvendetkomunaletëqytetevememëshumëse10000banorë,

• Spitalet,

• Qendratpërndihma,

• Pallatetedrejtësisëapokuartetedrejtësisë,

• Qendrateparaburgimitdheburgje,etj.

Personatqëshkelinligjinedhepseekanëtëkufizuarlirinëelëvizjes,nërasttëfatkeqësivetëndryshmeatacenohensikurseedheqytetarëtetjerë,kupërsigurinëetyrepërgatitenplanepërevakuimdhestrehim.

Personat të cilët i takojnë kësaj kategorie janë të vendosur në këto qendra: QendraKorrektuese nëDubravë, Lipjandhe Smrekonicë, qendrat e paraburgimit nëPrishtinë,Prizren,Pejë,Gjilan,MitrovicëdheLipjansidheBurguiSigurisësëLartë.

Gjendja aktuale

EdhepsenëKosovëkohëvetëfunditjanëevidentuartëdhënabazuarnëDesinventarsaipërketndërtesavetëinfrastrukturësteknike,sidhekarakteristikavetëtyre,endemungojnëtëdhënatërëndësishme,tëcilatmbetensisynimpërt’uplotësuarnënjëtëardhmetëafërt.


69

Shkaktarët e rreziqeve

Shkaktarëtqëndikojnënëparaqitjenerreziqevenëndërtesatteknikedhetëndjeshme,janëtëshumtë,tënatyravetëndryshme,sinëvijim:

• Zjarret,

• Vërshimet,

• Tërmetet,

• Orteqet,shtrëngatatdheerëratefuqishme,

• Eksplodimet,

• Rrëshqitjetedheutdheerozionet,

• Ndërtimiiobjektevedhendërtesaveteknikepakritere,

• Dëmtimidheshkatërrimiiobjektevengatraziratsociale(grevat,protestat,etj)dheaktetendryshmeterroriste.


Mungesaevlerësimittërreziqevedhemosaplikimiistandardeve,kriterevedherregullavetëndërtimit,sidhemungesaehartëssëinfrastrukturësvitale.

Pasojat

Pasojatekëtyrefatkeqësivemanifestohendukeshkaktuarvdekje,rrënimendërtesash,avari,zjarre, shkatërrime të infrastrukturës teknike, dëmtim i ambientit, si dhe trashëgimisëkulturore.

Profili i rrezikut

Rreziku: Ndërtesat teknike të ndjeshme – infrastruktura teknike.



shumë e mundshme.

Modeli sezonal:


Zonat që mund të goditen më së shumti: Zonat urbane.

Kohëzgjatja e mundshme: Zjarret dhe rreziqet tjera që i kërcënojnë këto objekte mund të zgjasin vetëm disa orë apo më së shumti një ditë, ndërsa rreziku nga vërshimet mund të zgjasë 3 - 4 ditë.


Për vërshime:

Për zjarre.

Për tërmete.

Trazirat civile.

3 deri 6 orë.

10 deri 30 minuta.

Pa paralajmërim.

Me paralajmërim.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Numri i integruar 112.A ekziston analiza e dobësive / cenueshmërisë?Po x

Jo �

70




Banorët Vdekje /lëndime që rezultojnë në paaftësi të përhershme. E ashpër

Pasuria Shkatërrim/dëmtim i ndërtesave teknike të ndjeshme. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim/dëmtim i rrjetit të: ujësjellësit, kanalizimit, energjisë, telekomunikacionit, infrastrukturës rrugore, etj. E ashpër


Shkatërrim/dëmtim i objekteve: shkollore, qeveritare, spitaleve, qendrave tregtare, etj. E ashpër

Dëmet Ekonomike Shkatërrim/dëmtim i ndërtesave teknike të ndjeshme shkaktojnë humbje materiale, infrastrukturore vitale, etj. E ashpër

Ambienti Kontaminim i mjedisit. E ashpër

Trashëgimia kulturoreShkatërrim/dëmtim i trashëgimisë kulturore, në objekte dhe arkeologji.

E ashpër



Profili i rrezikut

Rreziku: Zjarr në burgun e Dubravës.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike. Frekuenca e ndodhjes:

shumë e mundshme.

Modeli sezonal:

Gjatë tërë vitit.Zonat që mund të goditen më së shumti: Pavionet e burgut .

Kohëzgjatja e mundshme: Disa orë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):10 deri 30 minuta.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Radio – komunikimet.

A ekziston analiza e dobësive / cenueshmërisë?Po xJo �


71



Personeli dhe të burgosurit Vdekje /lëndime që rezultojnë në paaftësi të përhershme. E ashpër

Pasuria Shkatërrim/dëmtim i hapësirave të qendrës së burgut. E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim/dëmtim i rrjetit të: ujësjellësit, kanalizimit, energjisë, telekomunikacionit, etj.

E ashpër


Shkatërrim/dëmtim i hapësirave për mjekim, edukim , trajnim, etj. E ashpër

Dëmet ekonomike Shkatërrim/dëmtim i inventarit brenda objektit (duke shkaktuar humbje materiale, infrastrukturore vitale, etj). E ashpër

Ambienti Kontaminim i mjedisit. E ashpër


Skenarët:

1. Shkatërrimi i dokumenteve, mjeteve dhe pajisjeve vitale (librat amzë, protokolletzyrtare,regjistrat,arkivat,planet,etj)ngazjarriapoeksplodimi.

2. Uzurpimiiobjektevedhendërtesaveteknikevitale.

3. Zjarr në Burgun e Dubravës. NëpavioninXnëBurguneDubravësnëdhomënYkashpërthyernjëzjarrmeç’rastjanëbllokuar6tëburgosur,ndërsatymidhegazratjanëpërhapurnëkorridordhenëdhomattjeradukerrezikuarjetënetëburgosurvetjerë,sidhepersonelitmbikëqyrëstëburgut.Nëkëtëpaviongjenden50tëburgosur.

72


XI. RREZIQET GJATË TRANSPORTIT

11.1. Transporti rrugor Rrjeti kryesor dhe rajonal rrugor - rrjetirrugornëKosovëështëikategorizuarnërrugëmagjistrale (nacionale) dhe rrugë rajonale, që janë nën administrimin e Ministrisë sëInfrastrukturës26 (MI)si dhe rrugë lokale,përfshirëedherrugëturbanedheruralenënadministriminekomunave.Rrjetipërfshinëgjatësinëepërafërttërrugëve(shihTabelën16).

Tabela 18 Rrjeti aktual i rrugëve në Kosovë (km).

Tipi Të asfaltuara Përqindja Të paasfaltuara Përqindja Totali në km

MI 1841 94.7% 103 5.3% 1944Autostradë 79 79Nacionale 585 99.5% 3 0.5% 588Regjionale 1196 92.3% 100 7.7% 1296Komunale 4761*Lokale 4308*Urbane 453*Totali 6705

Rrjetiqëndrorpërfshinë:

• RrugaM2,qështrihetngakurfiriveriormeSerbinë,përmesPrishtinësederitekufirijugormeRepublikëneMaqedonisë.Kjo rrugëkorrespondonmeRrugën6 tëRrjetitqëndrorrrugortëSEETO-së.PjesaesajjugorelidhPrishtinënmekorridoretVIIdheXmerrugëtndërkombëtare(EvropaJug-Lindore)27 .

• Rruga M25, përfshin aksin Nishdrejt kurfirit verilindorKosovë - Serbi, që kalonpërmesPrishtinësdhePrizrenitdhelidhetmekufirinjugorKosovë-Shqipëri.KjorrugëkorrespondonmeRrugën6tëRrjetitqëndrorrrugortëSEETO-s,dukeubërënjërrugëshumëe rëndësishmenëpjesëne saj jugorepasiqë lidhBallkanin QendrormeatëJugor.

• Rruga M9, nga kufiri lindorme Serbinë, përmes Prishtinës në Pejë dhe në kufirinperëndimormeMalineZi.KjorrugëkamomentalishtrëndësinëmëtëmadhekombëtarepasiqëlidhdyqytetetemëdhatëKosovës.PjesanëdrejtimtëkufiritmeMalineZiështëmomentalishtdukeurindërtuardhekjodotëndikojënëpërmirësiminelinjësmeMalineZi.

• Rrugëkryesoreshtesëjanë:M9.1,M22.3,M25.2dheM25.3,qëpërbëjnëdegëtëkëtyrelidhjevekryesore.

Prishtinasiqendëreinfrastrukturësrrugorekalidhjetëmirametëgjithaqytetet.

26 Mungonvlerësimiirreziqevepërautostradën“IbrahimRugova”R7.27 Shihnështojcë,Hartanr17.RrjetiiInfrastrukturësrrugore.


73

Rrjetirajonalpërfshinëdyllojetëlidhjeve:

• Rrugërajonale,qëkanërolineplotësimit tëhartëssërrjetitdhepërbëjnë lidhjemesboshtitkryesordherajoneveoselidhinvendbanimetërëndësishmenëbazarajonale.

• Pjesëttjeratërrugëverajonalelidhinvendbanimetndërurbanemerrjetinqendror28.Njëpjesëekëtijrrjetinukështëndërtuarplotësishtdhenëpërgjithësijanëtëpaasfaltuara.

Rrjeti lokal rrugor -Kosovaika38komuna.Këtokomunajanëpërgjegjësepërmirëmbajtjen,operimindhe zhvillimin e rrjetit rrugor të tyre.Po ashtu, komunat janëpërgjegjësepërorganiziminerrjetitrrugor,përpersonelinenevojshëmdhepërgjendjenerrugëvelokale.

Ështëeditursekushteterrugëvelokalenukmundtëkrahasohenmekushteterrugëvekryesoredherajonale,qënëpërgjithësijanënëkushtetëpranueshme,përkundërmungesëssëmirëmbajtjes.Rrugëtrajonale janëtëdizajnuarasipasnjë standardi,menjëgjërësi tështresësprej6m.Dizajniirrugëvelokalepërcjellëshpeshstandardinerrugëverajonale,pasiqënukekzistonndonjëstandardspecifik,pormundtëjetëmëiulëtmenjëgjërësitështresësprej3m,osemëpak(kryesishtpërrrugëtëpaasfaltuara).

Ministria e Infrastrukturës (MI) ka një program për rehabilitimin dhe mirëmbajtjen errugëvenëbashkëpunimmekomunat,iciliështërealizuarnëmasëtëkonsiderueshmeqëngaviti2008ekëndej.Kjoministrikarealizuarmjaftinvestimenërrjetinrrugorrajonaldhelokal,dukebërëriklasifikiminerrjetitrrugormeç’rastjanëpërfshirëmëshumërrugënënpërgjegjësidhefondekombëtare.

Transporti i udhëtarëveNumriiautomjetevenëKosovë,sipasMinistrisësëPunëvetëBrendshme,nëvitin2010,ishte267,821,prejtëcilëve:

• 82%veturatëudhëtarëve,

• 1%autobusë,

• 2%motoçikleta,dhe

• 14%kamionë.

Merritjenenumrittëveturaveprivate,kynumërsavjeneshtohet.

Në Kosovë janë reth 400 ndërmarrje shërbyese të regjistruara për transportin eudhëtarëve me autobusë, të cilët i shfrytëzojnë 22 stacione kryesore dhe disastacionetjeralokalenërrugë.29

11.2. Transporti hekurudhor Rrjeti hekurudhor i Kosovës shtrihet në një gjatësi prej 333 km dhe përfshin linja tëpaelektrifikuarastandardenjëdrejtimëshe.

LinjakryesoreshtrihetngakurfiriverioriKosovës(nëveritëMitrovicës),kalonpërmesFushë-Kosovës(afërPrishtinës)derinëkufimeMaqedoninë(HaniElezit).Kjolinjëegjatë141kmështëpjesëerrjetithekurudhorqëndrortëSEETO-s,Rruga10dhelidhShkupin(IRJM)mekorridoretVIIIdheXtëSEETO-s.

28 Shihnështojcë,Hartanr18.RrjetiirrugëvekryesoredherajonaletëKosovës(Burimi:MinistriaeInfrastrukturës).29 ShihnështojcëHartanr19.Qarkullimiditoriveturave;dheHartamenr20.Qarkullimiditoriautobusëve.

74


Linjattjerahekurudhore30lidhinakset:FushëKosovë-Pejë,Klinë-Prizren(KlinagjindetnëlinjënmesFushëKosovësdhePejës)dheFushëKosovë-Prishtinë-Podujevë.Disangakëtolinjanukjanënëfunksion,sidomosatonëdrejtimtëkufiritmeSerbinë,ndërtoedhelidhjahekurudhoremePodujevën,pastajlidhjahekurudhoremePrizrenin,ndonësekanërëndësipërqytetarëtekëtyrerajoneve.

TRAINKOSështëkompanipublikedheështëoperatoriivetëmlegalnëKosovëqëofronshërbimetëtransportithekurudhortëudhëtarëvedhemallrave.

Profili i rrezikut

Rreziku: Transporti kolektiv tokësor.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike: 25 deri 50%.Frekuenca e ndodhjes:Shumë e mundshme: Mundësia afër 100% në vitin e ardhshëm.

Modeli sezonal:


Zonat që mund të goditen më së shumti: Tërë territori.

Kohëzgjatja e mundshme: 3 deri në 6 orë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):Pa paralajmërim.


A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po �Jo �



BanorëtVdekje /lëndime që rezultojnë në paaftësi të përhershme (për shkak të ndeshjeve, rrokullisjeve dhe zjarreve).

E ashpër

PasuriaShkatërrim/ dëmtim i automjeteve dhe pronës private/ publike.

E ashpër

Infrastruktura vitaleShkatërrim / dëmtim i rrjetit të: ujësjellësit, energjisë, infrastrukturës tokësore,telekomunikacionit, kanalizimit, etj.

E ashpër


Shkatërrim/ dëmtim i infrastrukturës: ndërtesave të administratës, bankat, zyrat, objektet shkollore, objektet qeveritare, dyqanet, qendrat tregtare, restorantet, etj.

E ashpër

Dëmet ekonomike Shkatërrim / dëmtim i infrastrukturës rrugore, hekurudhore, mjeteve motorike , etj. E ashpër

Ambienti

Shkatërrim/degradim i mjedisit (për shkak të derdhjeve të karburanteve të ndryshme nga ndeshjet, tymrat nga zjarret, kontaminimi i ujerave sipërfaqësore dhe nëntokësore, dhe kontaminimi me materie të rrezikshme).

E ashpër

Trashëgimia kulturore Shkatërrim / dëmtim i objekteve të trashëgimisë kulturore. E ashpërShërbimet shtetërore Dëmtim i shërbimeve shtetërore dhe shërbimeve për qytetarë. E mesme

Shërbimet emergjente Dëmtim i mjeteve dhe pajisjeve të njësive reaguese emergjente. E mesme

30 ShihnështojcëHartamenr21-Rrjetihekurudhor.


75

Skenari 1

Përfshirja e autobusit në aksident zinxhirore

Nëkëtërast,hipotezamëemadheështëaksidentigjatëqarkullimitnëtransportintokësorku janë të përfshirë 20 automjte dhe një autobus,memë se 40 viktima tëmundshme.Mundësiaështërelativishtemadhe.

Dukemarrëparasyshtrafikunrrugorrelativishttëmadhdhekushtetmeteorologjikenganjëherë tëvështira nëKosovë,mundësiaenjëaksidenti të tillëështëmesatare.Rrezikuështëmesatar.

Skenari 2

Aksident autobus / tren (kryqëzimi rrugë – hekurudhë)

Nëkëtëskenar,rastikryesorështëndeshjandërmjetautobusitdhetrenitnëkryqëziminrrugë-hekurudhëqëtëdybashkëtransportojnë200veta.

Njëfatkeqësietillëdotëshkaktonte100viktimapotenciale.Rëndësiaështëkatastrofike.

Dukepasurparasyshgjendjenelënëmbasdoretëinfrastrukturësrrugore,hekurudhoresidomossinajlistikenëkryqëzimetrrugë-hekurudhënëKosovëdhemungesëneinvestimevepërtëgarantuarnjënivelminimaltësigurisë,shpeshtësiaendodhjesështëemadhe.

Konkludim

Nëdyskenarët,rastetemëdhadhetërëndasaipërketsigurisëkanënjëmundësitëvogëlqëatotëndodhin,rreziqetetransportittokësornëKosovëmundtëjenëmesatareosekritikedukemarrëparasyshpotencialinemadh tëpasojavengakëtoaksidentedhemungesëne standardeveminimale të sigurisënë rrugëdhe rrjetithekurudhor, sidomospajisjamesinjalizimhorizontaldhevertikaladekuat.Përmëtepër,popullataeKosovëspreferontëudhëtojëmeveturanëvendsetëudhëtojnëmeautobusëapotren.

11.3 Transporti rrugor me materie të rrezikshmeMaterieterrezikshmejanësubstancaqëpërngapërbërjafizike-kimikeosepërnganatyraereaksionevemundtëparaqesinrrezikpërnjeriun,tëmiratmaterialeoseambientin.Atomundtëjetëmaterieqëdigjen,toksike,eksplozive,gërryese(korrozive)oseradioaktive.

Aksidentet e mjetevedheautomjeteveqë transportojnëmaterie të rrezikshmekanë siefektprimar tëmenjëhershëmdheqëvërehet lehtë (zjarrin,eksplodimin,derdhjen)dheefektetsekondare(përhapjenajroretëavujvetoksikndotjeneujëravedhetëtokës).

Vlerësiminëvazhdimkatëbëjëmeaksidenteoseincidentetëtransportitrrugortëmaterivetërrezikshme.

Dallojmëdyllojetëaksidentevetëtransportitrrugormematerietërrezikshme:

• Aksidentetëllojit‘’C’’-janëaksidentetgjatëtëcilavematerieterrezikshmembesinneutrale,

• Aksidentetë llojit’’M’’ - janëaksidenteqë karakterizohenqoftëmendryshimetëpariparueshmetëmateriessërrezikshmeqoftëmeplehëriminemateriesosetëhumbjessëngarkesësosenëfundqoftëedhemeeksplodiminosedjegienemateriessërrezikshme.

76


VajiDisulfurikdimetrildisulfuri(Incidentivitit2008)-karakteristikatetij.SipasudhëzuesitpërintervenimkimiktëCEDRE,dimetrildisulfuriështënjëlëngiverdhëkundërmimiitëcilitështëifortëdhekaerëtëqelbur,kyështënjëpërbërësavullues,qëdigjetlehtënë5gradëCidëmshëmpërnjeriundheirrezikshëmpërambientin),dimetrildisulfuri përdoret në rafineri të naftës si agjent sulfuri, në petrokimi për procedurat e‘’decoking’’,në metalurgji për veçoritë anti korrozive dhe në sektorin agro-ushqimorpërdoretsiaromatizues.

Efikasitetiitijimadhsi‘’fungicid’’,(preparatqëmbytkëpurdhatparazite),insekticiddhenematicid,bënqëdimetrildisulfuritëjetënjëzëvendësuespotencialibromurittëmetilitnëbujqësi.Aipërdoretgjithashtusinjëndërmjetëskimikpërprodhiminepesticideve.

Transportimiimaterievetërrezikshmenëvendintonëkryesishtzhvillohetnëpërrrugëtmagjistraleqëlidhenmevendetfqinjë.

Gjendja aktuale

SipasMinistrisësëAmbientitdhePlanifikimitHapësinornëvendintonëekzistojnëafërsisht800pikatëkarburanteveose1pikëkarburantipër800vetura.

Burimi i rrezikut

Burimetkryesoretërrezikutjanë:kamionëtcisternëdhekamionëterrafshët,sidhetëgjithëkontejnerëttransportues.


Toksiciteti (mund të shkaktohet nga një goditjeme prodhimin e shkëndijave (sidomosnë cisternat e gazit qëdigjet), përmesnxehjes të një fuqie për prodhimin e avullit ( tëkomprimuar), si dhe përzierjes së disa produkteve si rezultat i ndezjes së papritur tëshkëndijaveosetëmunicioneve.

Zjarri-mundtëshkaktohetngangrohjajonormaleenjëpjesëtëautomjetit,goditjetfizike(me prodhim të shkëndijave), ndezje aksidentale e materies së rrezikshme që rrjedh,eksplodimnëafërsitëautomjetit,madjeedhesabotim.60%eaksidentevetëtransportitmemjetetërrezikshmekanëtëbëjnëmematerietëlëngshme(qëndizen).

• Eksplodimi -Mund të jetë si shkakenjë rrjedhe tëproduktit toksikose si rezultat idjegies(poashtutënjëproduktitoksik).Aimundtëpërhapetnënjëdistancëngavendiiaksidentit).

• Ndotja eujitdhee tokës -ka tënjëjtat shkaqe si të resë toksike (rrjedhjaamateriessëtransportuar,zjarri…).Ujiështë jashtëzakonishtindjeshëmdheaie përshpejtonpërhapjenendotjesnëdistancatëmëdha.

Shkaqet / Faktorët e përkeqësimit

-Menaxhimjoiduhurmematerietërrezikshme,

-Deponimijoadekuatimaterievetërrezikshme,

-Mungesëembikëqyrjesdhekontrollit,

-Përdorimiipapërgjegjshëmisubstancavetërrezikshme.


77

Pasojat

-Nënjerëz(vdekje,lëndime,djegie,helmime,etj),

-Tëmiratmateriale,

-Infrastrukturënvitale,

-Nëndotjeneambientit(tokës,ujit,ajrit),

-Florësdhefaunës.

Profili i rrezikut

Rreziku: Transporti i materieve të rrezikshme.Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet): Kritike.

Shpeshtësia e ndodhjes:§ Shumë e mundshme.

Modeli sezonal: Gjatë transportit në stinët me të reshura, zjarreve urbane, tërmeteve, trazirave civile, demonstratave, etj.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Rrjeti transportues dhe vendbanimet në afërsi.

Kohëzgjatja e mundshme: 3-6 orë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (afatet e mundshme të kohës së paralajmërimit):Paralajmërim minimal (apo fare).


A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po xJo �



BanorëtVdekje/lëndime( djegie, helmime, për shkak të ndeshjeve, rrokullisjeve, kontaminimit dhe zjarreve) që rezultojnë në paaftësi.

E ashpër

Pasuria Shkatërrim/dëmtim i pasurisë publike dhe private. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim/dëmtim i rrjetit: rrugor , ujësjellësit, kanalizimit energjisë telekomunikacionit, etj. E ashpër


Shkatërrim/dëmtim i ndërtesave të administratës, objekteve shkollore, qeveritare, qendrave tregtare, etj. E ashpër

Dëmet ekonomikeShkatërrim/dëmtim i mjeteve të transportit (trenave, automjeteve, autoboteve), hekurudhës, rrugëve, etj.

E ashpër

Ambienti

Shkatërrim/degradim i mjedisit ( për shkak të derdhjeve të karburanteve të ndryshme, tymit nga zjarret, kontaminimit të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore me materie të rrezikshme).

E ashpër

Trashëgimia kulturore Dëmtim i vogël i objekteve të trashëgimisë kulturore. E ultë



78


Konkludim

Kosovainënshtrohetnjërrezikukritiktëtransportitrrugormematerietërrezikshme,icilimundtëjetëmëimadhnëaksetrrugorekuzhvillohettransportiityrengakamionëtmepeshëtërëndë.

Skenari 1.Incidentiinjëcisternemematerietëlëngshmeqëdigjet,

Skenari 2.Rrjedhjaematerievetëlëngshmeqërrezikonambientin,

Skenari 3.Rrjedhjeegazravetoksikeqërrezikonpopullatën,

Skenari 4.Kontaminimiradioaktiv.

SKENARI:RrjedhjaeaciditsulfurikngaparkuindustrialnëMitrovicë.

AcidisulfurikgjendetnëparkunindustrialnëMitrovicëdhenërasttëmosmenaxhimittëmirëmundtëviederitërrjedhjaetijnëtokëdhesipasojënjësasietillëdotëshkojedhetëderdhetnëluminIbër,kudotëviederindotjaelumitdhemeç’rastdotëballafaqohemimerreziksipërnjeriunpoashtuedhepërmjedisin.Poashtu,pasojatngarrjedhjaeaciditsulfurikngaparkuindustrialnëMitrovicëdotëkishteedheefektendërkufitare.

11.4 Transporti ajror

Autoriteti Civil i Aviacionit

AutoritetiCiviliAviacionittëRepublikëssëKosovësrregullonveprimtarinëeaviacionitcivilnëRepublikëneKosovësdheështëofrues i shërbimeve tënavigacionitajror, sikurështëpërcaktuarmeligj.

Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës “Adem Jashari”, Limak Kosovo International J.S.CAeroportiNdërkombëtariPrishtinës“AdemJashari”uthemeluanëvitin1965përnevojaushtaraketëkohësdhevetëmpërfluturimetëbrendshme,ashtuqënëvitin 1985 fillonedheoperimicivilsipasstandardevetëICAO-s.

Nga15tetoriivitit1999riaktivizohetnënmbikëqyrjendhekontrollineforcavepaqëruajtesendërkombëtare,fillimishtmeoperimeajrorehumanitaredhepërnevojacivilo-ushtarake.

Përngritjenekapaciteteve,infrastrukturoredherritjenekualitetitdhenivelinesigurisëdukeu certifikuar përpërmbushjen e standardeve të sigurisëngaAutoriteti Islandez iAviacionitCivil.

Meqëllimtëavansimittëkapacitetevetekniko-teknologjikedhepërmbushjessënevojavedhe interesave kombëtare, bazuar në Ligjin për investime me partneritetin publiko-privat,QeveriaeKosovës ofronaeroportin,,AdemJashari”përmenaxhimdheoperimkonsorciumitturko-francez“LimakdheAeroportsdeLyon”.

Konsorciumiturko-francezkaofruarplaninebiznesitdhetëinvestimevekapitalepër20viteteardhshmemembi100milionEuroinvestimepërndërtimineterminalittëri,sidhengritjendhezgjëriminekapaciteteveoperuese.


79

Aeroporti iPrishtinës31përfshinë tërësinëeaktivitetevekomercialeajrore tëvendit dhegjendetafër15kilometranëjug-perëndimtëPrishtinësnënjëlartësimbidetareprej545metrash.Sipërfaqjaeaeroportitështërreth195hektarë.

Identifikimi i rrezikut:

Identifikimi i rrezikut Transporti ajror

Niveli i rrezikut Kritik

Vendi Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës

Burimet e rrezikut/rreziqet

Rrezikupotencialpërparaqitjenefatkeqësivenatyore,tekniko-teknologjikeapongadoraenjeriut,kagjasërealetëndodhësidomosnëzonattëaeroportit(ZA)dhezonatfqinjetëaeroportit(ZFA).

Rreziqet të cilatmund të kanosin transportin ajrormund të jenë: aksidentdhe incidentajror,sabotimikombinuarmekërcnim,rrëmbimaeroplani,aksidentajrortëaeroplanëvetransportuesmematerietërrezikshme,zjarretnëndërtesattekniketëndjeshmenëaeroport,sidhefatkeqësitënatyrore.


• Kushtet klimatike ( mjegulla, shiu, bora, ngricat, shtrëngatat, temperaturat e larta,erërateforta,etj),

• Distancaemadheespitalevedheshërbimevetjeraemergjentereaguese,

• Mungesaemjetevedhepajisjeveadekuatepërreagimdhekërkim–shpëtim,

• Trajnimetepamjaftueshmeprofesionalepërreagimnërasttëfatkeqësiveajrore,

• Mungesaehelikopterëvedheaeroplanëvetëvegjëlpërkërkimshpëtimngaajri.

Flukset e rrezikut:

• Numriipasagjerëve: 1404775Civil-24965ushtarak(referenca2014)

• Numriilëvizjevevjetore:13480(referenca2014)

• Lëvizjetditore: 30

• Pikamëelartëmujore: 141212

• Numriipistave: 1

• Gjatësiaepistës: 2501m

• Gjerësiaepistes: 45m

• Orariioperimeveipublikuar:24hx7ditë.

31 Shihnështojcë,Hartanr22.AeroportiNdërkombëtar.

80


Pasojat:

Gjatëndodhjessëkëtyrefatkeqësivepasojattëcilatparaqitenmësëshpeshtijanë:

• Vdekje,lëndimedhetraumanënjerëz(pasagjerëdhepjestarëtëekipevereaguese),

• Dëmtimdheshkatërrimiinfrastrukturësteknike,

• Dëmtimdheshkatërrimiambientit,

• Dëmetëkonsiderueshmemateriale,

• Dëmtimdheshkatërrimimjetevedhepajisjevetëshërbimeveemergjentereagues.

Masat parandaluese në aeroport:

• Rritjanivelittëgatishmërisëpërshërbimetemergjentereaguese(NJIZSHtëkategorisësë8,tëaeroportit)24x7,

• Furnizimimemjetedhepajisjetësofistikuarapërreagim,

• Sofistikimiisistemittënavigimitdheaplikimiimasavetësigurisë,

• Sofistikimiiishërbimevenëtrafikunajror,

• Mbikëqyrjadhekontrolliimjetevedhepajisjevetëtransportitajror,

• Përforcimiimasavetëkontrollitngafatkeqësitëpëraeroportdheobjektevendihmëse,

• Hartimiiplanevepërreagimsidhetestimiityre.

Profili i Rrezikut

Rreziku: Transporti ajror.Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet): Kritike.Frekuenca e ndodhjes:

Shumë e mundshme.

Modeli Sezonal:

Gjatë tërë vitit. ZONAT QË MUND TË GODITEN MË SË SHUMTI: Aeroporti Ndërkombëtar Prishtina, zona rreth aeroportit dhe korridoret e fluturimit.

Kohëzgjatja e mundshme: 3-5 orë.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit): Pa Paralajmërim

Me Paralajmërim Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Kulla e vrojtimit, numër i integruar emergjent (112).A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?o Po.


81


Profili i komunitetit Pasojat e mundshme Shkalla e goditjes

Pasagjerët: Banorët:

Vdekje/lëndime të rënda, trauma. E ashpër

Pasuria Shkatërrim/dëmtim i pasurisë publike dhe private. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim/dëmtim i infrastukturës së aeroportit, rrjetit të ujësjellësit, kanalizimit, energjetik, etj. E ashpër


Shkatërrim/dëmtim të: kullës së kontrollit të trafikut ajror, radarit, terminaleve, bazës së derivateve për aeroplanë, ndërtesave të administratës së aeroportit, bankave, zyrave, infrastrukturës vitale,etj.

E ashpër

Dëmet ekonomike Shkatërrim/dëmtim i fluturakeve, objekteve në aeroport dhe jashtë tij, E ashpër

AmbientiShkatërrim/degradim i mjedisit ( kontaminim i ujërave sipërfaqësore, nëntokësore, dhe me materie të rrezikshme, si dhe ndotje e ajrit ).

E ashpër

Trashëgimia kulturore Dëmtimi i objekteve të trashëgimisë kulturore. E ultë

Shërbimet shtetërore Dëmtim i shërbimeve publike dhe shërbimeve për qytetarët. E mesme

Shërbimet emergjente Dëmtim i mjeteve dhe pajisjeve të njësive reaguese emergjente. E mesme

Skenarët:

-Rrëzimiinjëaeroplanigjatëngritjesoseaterimit,nëafërsitëaeroportit,

-Rrëzimiinjëaeroplanpaediturvendineaksidentit(humbjengaradari),

-Përplasjendërmjetdyaeroplanëvenëpistateaeroportit.

Skenari 1

Njëaeroplançarterme200veta(pasagjerëtdhepjesëtarëteekuipazhit)ështërrëzuarnëafërsitëaeroportit.Sipasojëerrëzimitkanëvdekur120pasagjerëdhepjestarëtëekuipazhit,ndërsa janë të lënduar ( rëndë dhe lehtë) 80.Dëmetmateriale janë të konsiderueshme,pasiqërrëzimiiaeroplanitështëpërcjelluredhemenjëshpërthimtëmadh,meç’rastjanëdëmtuardisashtëpibanimi,sidherestoraniAVIANO.

Skenari 2

Njëaeroplançarterme170veta(pasagjerëtdhepjesëtarëteekuipazhit)ështërrëzuardikunëmalet eÇyçavicës sipasojë ekushteve të rëndaklimatikedhedefektit të shfaqurnësisteminedrejtimittëaeroplanit.Lokacioniisaktëirrëzimittëaeroplanitnukdihetpordyshohetpërpasojafatalenënjerëz.

Skenari 3

Dyaeroplanëtëlinjësçartermenga200pasagjerëjanëpërplasurndërmjetvetenëpistëneaeroportit.Gjatëpërplasjesështëshkaktuarzjarrimadh,viktimatëshumtanënjerëz,sidhendotjeemjedisitsipasojëeshpërthimitnëajërdherëniessëmbetjevetëaeroplanëvenëzonënpërreth.

Konkludim

MundtëkonkludojmëserrezikuiparaqitjessëfatkeqësivegjatëtransportitajrornëKosovë,ështëinivelitkritik,marrëparasyshzhvilliminehovshëmtëtij.

82


XII. RREZIQET INDUSTRIALE

12.1 Energjia KorporataEnergjetikeeKosovëssh.a.(KEKsh.a.)kaqenëndërmarrjaevetmeenergjetikenëRepublikëneKosovës,eintegruarvertikalishtdheekorporatizuarnëfundtëvitit2005.

Fillimiiprocesittëreformimittësektorittëenergjisëdatonngaviti2004methemelimineZRRE-së.ProcesikavazhduarmeshthurjenekompanisëvertikalishttëintegruarKEK,dhekrijimineOperatorittësistemittëtransmisionitdheTregut-KOSTT(viti2006)qëtanioperonsientitetiveçantë.ShthurjaemëtejshmekavazhduarmendarjeneshpërndarjesdhefurnizimitngaKEK-u.Passhthurjes,shpërndarjadhefurnizimijanëprivatizuarnëmaj2013mekalimnëpronësitëkompaniveprestigjiozeturkekonsorciumitÇalikHoldingdheLimak.Nëfundtëvitit2014ështëbërështhurjaligjoreeshpërndarjesdhefurnizimit,qëkarezultuarmekrijiminedykompaniveKEDSdheKES-CO.

NdërmarrjetkryesoreqëoperojnëmeenergjielektrikenëKosovëjanë:

-KorporataEnergjetikeeKosovës(KEKsh.a.),

- Operatori i Sistemit, Transmisionit dhe Tregut të Energjisë Elektrike të Kosovës (KOSTTsh.a.),

-KompaniaKosovarepërShpërndarjetëEnergjisëElektrike(KEDS),

-KompaniaKosovarepërFurnizimmeEnergjiElektrike(KES-CO),

-Hidrocentralet(HC):Ujmani,Lumbardhi,Radaci,DikancidheBurimi.

ProdhimiienergjisëelektrikenëvendbëhetkryesishtngaKorporataEnergjetikeeKosovës(KEKsh.a),ecilapërbëhetngadytermocentrale(KosovaAdheKosovaB)sidheMinierateQymyrit (Mihja e reSibovci Jug-PerëndimdheSitnica),dhenënjëmasë tëvogëlngaHidrocentraliUjmanidheHC-tëtjeradistributive(Lumbardhi,Radaci,DikancidheBurimi).Kapaciteteteinstaluaratëtermocentralevejanë1478MW,mirëpopërshkaktëvjetërsisësëtyre, aktualishtkapacitetioperativityresilletrreth915MW.Kapaciteteteinstaluarahidrikejanë48.18MW.

Nëtabelënemëposhtmejanëparaqiturkapaciteteteinstaluaragjeneruesesipasllojitdhevitittëfutjesnëoperim.


83

Tabela 19. Kapacitetet gjeneruese në sistemin elektroenergjetik të Kosovës.

Njësitë prodhueseKapaciteti i njësive (MW)

Futja në operimInstaluar Neto Min/max

Termocentralet

A1 65 Nuk operon 1962

A2 125 Nuk operon 1964

A3 200 182 100-130 1970

A4 200 182 100-130 1971

A5 210 187 100-135 1975

TC Kososva A 800 551

B1 339 310 180-260 1983

B2 339 310 180-260 1984

TC Kososva B 678 620

Total TC 1478 1171

Hidrocentralet

HC Ujmani 35 32 1983

HC Lumbardhi 8.08 8.00 1957 (2006)

HC Dikanci 3.34 3.18 1957 (2013)

HC Radavci 0.90 0.84 1934 (2010)

HC Burimi 0.86 0.80 1948 (2011)

Total HC 48.18 44.82

Energjia nga era 1.35 1.35 2010

Total 1527.53 1217.17

KompaniaKosovarepërShpërndarjetëEnergjisëElektrike(KEDS)elicencuarngaZyraeRregullatorittëEnergjisëoperonmeshpërndarjeneenergjisëelektrike.KompaniaKEDSështëeshpërndarënë7distriktemelokacionnështatëqytetetkryesoretëKosovësdhenë30nëndistrikte,kupërfshihenkomunatevendit.KEDSkapërdetyrëqëtëbëjëshpërndarjeneenergjisëelektrikederitekonsumatoriifundit,menaxhondhemirëmbanasetetnëteren.NëkuadërtëKEDS janëtëpërfshira linjateTensionit tëMesëm35kV,10kVdhe6kV(kilovolt)sëbashkumetrafostacionetpërkatëse,Trafostacionet10/0.4kV,linjateTensionittëUlët0.4kV.

Kompania Kosovare për Furnizim me Energji Elektrike, sh.a. (KES-CO), ështëkompaniethemeluarngaaksionariKosovoÇalikLimakEnergysh.a.,sirezultati shthurjes dhe ndarjes ligjore të aktiviteteve të furnizimit nga aktivitetet eshpërndarjestëKEDS.KESCOfilloiaktivitetinmë1 janar2015dheështëivetmifurnizuespublikienergjisëelektrikenëKosovë,nëbazëtëlicencëssëlëshuarngaZyraeRregullatorittëEnergjisënëRepublikëneKosovës.KES-COkamëshumëse470mijëkonsumatorëtëndarënëtrikategori:konsumatorëtëamvisërisë,komercialdheindustrial.SistemiitransmisionitmenaxhohetngaOperatoriiSistemittëTransmisionitdheTregut(KOSTTsh.a.).Sistemiitransmisionittëenergjisëelektrikeështëindërlidhurmetëgjithasistemetfqinjenënivelin400kVpërveçmeShqipërinëmetëcilënekzistonlinja220kV.Ndërtimiilinjëssëreinterkonektive400kVNSKosovëB–NSKashar(Tiranë)saipërketpjesëssëKosovëskapërfunduarnëfundtëvitit2015,dhekjolinjeparashikohettëhyjë

84


në operim pas përfundimit të projektit nga ana e Shqipërisë. Me hyrjen në operim tëkësajlinjedotëndikojënëngritjenekapacitetevetransmetuesendërmjetdyvendevedheregjionit,ngritjenesigurisëdhebesueshmërisësësistemitelektroenergjetiktëKosovësdheShqipërisë,sidheoptimizminepunëssëdysistemeve.

Gjatësiaetërësishmeelinjavetëtransmisionit(400kV,220kVdhe110kV)është1223km.

KOSTTsh.amenaxhonSistemineTransmisionittëRepublikëssëKosovësdukeoperuarmeniveletëtensionittëlartë400kV,220kV,110kVdhetensionittëmesëm35kV,10(20)kVsipjesëpërbërëse të transformatorëveenergjetiknëkufimeKEDS-in,dukesiguruarnëmënyrë të sigurt dhe të besueshme transmetimin e energjinë elektrike nga njësitë egjenerimitderitësistemiishpërndarjes,24orënëditë,365ditënëvitpërfshirërrjedhatndërkufitare.

Tabela 20 . Disa të dhëna numerike nga fillimi i operimit të KOSTT deri më tani.

Viti 2006 2015

Kapaciteti N 930 MW 1550 MW

Kapaciteti N-1 645 MW 1100 MW

Piku 916 MW 1180 MW

Linja 400 Kv 181.4 km 188.49 km

Linja 220 kV 231.8 km 231.8 km

Linja 110 kV 643.5 km 776.3 km

Nënstacione nr. 4 6

Stacion shpërndarës nr. 1 1

Nënstacione të transferuar nga KEK nr. 0 28

Transformator energjetik nr./kapaciteti 10 TR / 2300 MVA 14 TR / 3150 MVATransformator energjetik të transferuar nga KEK nr./kapaciteti

0 50 TR / 1702.5 MVA

Humbjet 3.78 % 1.28 %

Divizioni i prodhimit të qymyrit

Nëqymyrplanifikohenkatërsistemekontinualedheshtatëekskavatorrotor,(E-8,E-6,E-7,E-4,E-3,E-1,E-1).Dysistemejanëtëmontuarnëtrasenëeretëminierës“Sibofci”JPdhedysistemenëtrasenëevjetërnëshpatinverior“Mirash”.Nukplanifikohetmontimilinjëssëdytëteleskopikenëkëtëperiudhëpesëvjeçare.NgakëtosistememeqymyrfurnizohenTC“Kosova”AdheB.

Termocentrali “KOSOVA-A”

PërbëhetngapesëblloqetënjohurasiA1,A2,A3,A4dheA5.BllokuA1ikëtijtermocentraliështëlëshuarnëpunënëvitin1962mefuqiprej65MW;A2nëvitin1965mefuqiprej65MW;A3nëvitin1970mefuqi200MW;A4nëvitin1971mefuqi200MWdheA5nëvitin1975mefuqiprej210MW.

BlloqetA3,A4dheA5janëfunksional.ProdhimivjetorienergjisëelektrikengaTCKosovaAështërreth1500GWh.


85

TERMOCENTRALI “KOSOVA-B”

PërbëhetngadyblloqepunuesetënjohurasiB1dheB2.Bllokuiparëikëtijtermocentraliështëlëshuarnëpunënëvitin1983mefuqiprej339MW,kurseB2nëvitin1984mefuqitënjëjtë,339MW.Tëdyjakëtoblloqejanëfunksionale.

Prodhimivjetorienergjisëelektrikesilletrreth4500GWh.

Identifikimi i rreziqeve nga fatkeqësitë natyrore dhe teknologjike

Rreziqet e identifikuara në KEK: -Vërshimeteujit(përmbytjet)nëkompleksinkuprodhohetenergjia,-Rrëshqitjetlokaletëdjerrinësdheqymyrit,-Rreziqetngazjarri(zjarretmasivetëhamullorevenënosepranlinjavetëtensionittëlartë),vetëndezjaeqymyrit,etj,-Erëratefuqishme(stuhitë)tëpërcjelluramemottëlig(linjatetensionittëlart),-Lirimiigazravetoksike,-Tymingambeturinatqëdigjennëvetvete,-KërcënimetngabombolatdherezervuarëtmeH2,rezervuarëtmenaftëdhemazut,-Eksplodimetelektrike,-Tërmetet,

-Traziratdhepakënaqësitënëvendinepunës.

Rreziqet nga materiet dhe zonat e rrezikshme në TC-A

Materieteksploduesedhelehtëndezëse:1. Hidrogjeni (H2),iprodhuarnërepartineElektrolizës,rrethinr.1,dheideponuar

nërezervuarëtadekuatmeshtypjederinë10bar,2. Nafta, estacionuarnëtrerezervuarë(500.000lit.dhe2X50.000lit.),3. Deponia e vajrave dhe lubrifikanteve (30-50fuqi),4. Qymyri, nësisteminebartjessëqymyritdhenëbunkerë(sasiprej10t,),5. Shiritat e gomës.

Mihja sipërfaqësore Termocentrali “Kosova A dhe B”

86


Tabela 21. Materiet radioaktive-Izotopet.

1 TC-A Rezervuarët e pompave pneumatike A3 4



4 TC-A Hinkat e filtrave A5 12

5 TC-A Bunkerët e hirit A3- A5 3 Të instaluar Jashtë pune

6 TC-A Bunkerët e hirit A3-A5 2 ? Të instaluar Jashtë pune

7 SK Bunkeri i izotopeve të varrosura SK Të varrosura

NëzonëneDSK-sëgjendet BunkeriSpecialpërdeponimineBurimeve të shpenzuararadioaktive.Burimet radioaktive janëkryesisht izotopetëkobaltit (Co60)qëkanëqenëtë instaluar në gjeneratorët e repartit të Gazifikimit dhe të TC-A. Bunkeri Special përdeponimineburimeveradioaktiveështëindërtuarenkaspërkëtëqëllim.BunkeriështënëningirencateAKMRrSB,porvazhdimishtmonitorohetedhengaekipeteKFOR-itdheFSK-ja,qëbëjnëedhematjeneradioaktivitetit.Vleratematuranukjanëtërrezikshmepërkohëtëshkurtratëekspozimit.

Në Termocentralin “Kosova-A”, në Bunkerin e vjetër të hirit edhe më tutje qëndrojnëtrekontejnermeburimeradioaktive,etëcilatduhettëlargohenngabunkeriihiritdhetë dërgohennëBunkerin Special për deponimin ematerialit të njëjtë. EdhepërkundërsigurimittëgjithalejevetëparaparasipasLigjitpërAgjencinëeKosovëspërMbrojtjenngaRrezatimidheSiguriBërthamore,nëmungesëtëofertuesvedhepërshkaktëproceduravetëprokurimitmbetetqëkëtoburimet’idislokojmëgjatëkëtijviti2015.

Me10.01.2015ekipiiInstitutittëMjekësisësëPunës-shërbimiiMbrojtjesngarrezatimi,meautorizimineAgjencisëKosovarepërMbrojtjengaRrezatimidheSiguriBërthamore,ekanëbërëinspektimineburimeveradioaktivetëcilatgjendennëdeponinë(Bunkerin)epërkohshëmtëMbetjeveradioaktivenëTermocentralin“KosovaA”-KEK(Gazifikim).

Secilitngaburimetiështëbërëmatjaedozës,gamaspektometria,ështëbërëgrupimisipasllojittëpajisjeve,iështëshoqëruarnjënumëridentifikueseicilifillonngaNr1.Matjetjanëbërëkurburimetjanënëkontejner,përveçgrupittëkatërt.


87

Tabela Nr.1. Inventarizimi i burimeve të shpenzuara radioaktive.

Nr.Grupimet sipas

llojeveLloji i izotopit Sasia(copë)

Nr. identifikues

Doza maksimale në kontakt

1 -I- rë Co-60 26 1-26 24.0-30.8 μSv/h

2 -II- të Co-60 12 27-38 5.4-8.6 μSv/h

3 -III- të Cs-137 6 39-44 60.2-68.4 μSv/h

4 -IV- të Co-60 10 45-54 68.8-74.7 μSv/h

5 -V- të Nuk dihet 2 55-56 sfond

6 -VI- të Co-60 2 57-58 0.5-0.9 μSv/h

7 -VII- të Nuk dihet 13 59-71 sfond

Gjithashtu në hapësirat jashtë bunkerit me burime radioaktive gjenden tre rrufepritësradioaktivtëcilëvejushoqërohetnumripërkatës.

Tabela Nr.2. inventarizimi i rrufepritësve radioaktiv.

Nr. Qyteti Pronari Vizita me sasia Nr. identifikues Kategorizimi sipas IAEA

1 Obiliq KEK-Gazifikim 16/12/14 1 1/15-1 42 Obiliq KEK-Gazifikim 16/12/14 1 1/15-2 53 Obiliq KEK-Gazifikim 17/12/14 1 1/15-3 4

NëhapësirateTermocentralit“KosovaA”-bunkeriivjetërihiritdhenëobjektinetransportithidrauliktëhirit.

Tabela Nr.3. Inventarizimi i burimeve të montuara në objektet e TC-A.

Nr. Qyteti Pronari Vizita me sasia Nr. identifikues Kategorizimi sipas IAEA

1 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-4

2 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-5

3 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-6

4 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-7

5 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-8

6 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-9

7 Obiliq TC-A 16/01/15 1 1/15-10

Përfundim:

Nëpronësitëinstitucionitnëfjalëgjenden:

-Nëbunker71burimeradioaktivetëvendosuranëkontejner(ngataCs-137janë6copë,Co-60janë50copësidhepër15kontejnertjerënukidihetllojiiburimit).

-NëhapësiratjashtëbunkeritsirrufepritësradioaktivgjendentreburimetëvendosuranëpikatmëtëlartatëobjektevetëkompleksitindustrialtëGazifikimit.

-Nëbunkerinevjetërtëhirtitjanëtrekontejnermeburimeradioaktivetëshpenzuara.

88


Nëobjektinetransportithidrauliktëhiritjanëtëmontuarsimatëstënivelitdhedensitetitkatër(4)burimeradioaktive.Shënim: këto burime radioaktive janë të regjistruara në listën e burimeve radioaktive të Republikës së Kosovës si pronë e jona dhe ne na obligon që t’i monitorojmë dhe për ndryshimet eventuale të raportojmë autoritetet.

Materiet kimike ( kemikalet të cilat përdoren për trajtimin e ujrave në repartin e p.k.u. TC-A)

1. Acidklorhidrik(HCl)31-33%,

2. Hidroksidinatriumit(NaOH)40-45%,

3. GelqereehidratizuarCa(OH)2,

4. Aktifos645,

5. Hidrazinhidrat(levoksin),

6. Dioksidkarboni(CO2),

7. Hidrogjen,

8. Hidroksidikaliumit.

Vërejtje: Këto kemikate janë të deponuara në repartet e PKU dhe në depo të TC KOS.-A

Kimikatet të cilat përdoren si reagjentë për analizat e ujrave në laboratorin e përgatitjes kimike të ujit:

Nr. Emri i kimikatit Sasitë

1 KLORUR MAGNEZI --- MgCl2 0.5KG2 OKSALAT NATRIUMI --- NaC2O4 1.4kg3 KALIJUM PERMANGANAT KMnO4 5kg4 DIKLOR MANGAN ----- MnCl2x 4H2O5 NATRIUM AZID ---- NaN2 500gr.6 SULFAT MANGANI --- MnSO4 5kg7 KARBONATI BAZIK I PLUMBIT ---( PbCO3)xPb(CH)2 4kg8 KLORURI I BARIUMIT --- BaCl2 2kg9 KLORURI I KALIUMIT --- KCl 3.5kg10 FENANTRALIN --- C12H18N2Xh2O 30gr.11 KLORUR HIDROKSIDAMONI ---- HONH3Cl 1kg12 4-DIMETIL BENZALDEHID ---- C9H11NO 2kg13 ACID OKSALIK C2H4O4x2H2O 4kg14 JODUR KALIUMI --- KJ 8kg15 NATRIUM TETRABORAT s,ka fare16 INDIKATOR ERIOKROM I ZI-T 400gr.17 KOMPLEKSONI –III- 4kg18 PARAMETIL AMINOFENOL-SULFAT 250gr.19 KALIUM CIANID --- KCN 3.5kg20 OKSID BAKRI --- CuO 200gr.21 SUDAN –III- s,ka fare22 KALIUM HIDROFOSFAT 500gr.23 INDIKATOR METIL BLU 100gr.24 DIKLOR I BAKRIT 1.5kg


89

25 ACID TARTARIK (VENE) s,ka fare26 NATRIUMI BISULFIT 200gr.27 NITRAT AMONI 200gr.28 KLORUR ZINGU s,ka fare29 BAKER ELEMENTAR 200gr.30 TOLUIDIN31 REAGENS PER AMONJAK –WESSLER 100gr.32 INDIKATOR METILORANZH 200gr.33 SULFAT BAKRI 200gr.34 NITRAT ARGJENDI s,ka fare35 KLORUR I ZHIVES s,ka fare36 KALLAJ (GRANULA) 100gr.37 OKSALAT AMONI 250gr.38 KALIUM NATRIUM – TARTARAT 250gr.39 NATRIUM BISULFAT 250gr.40 ETIL ACETAT 2lit41 PEROKSID HIDROGJENI 2lit42 TRETJE STANDARTE E JODIT 2lit43 JOD KRISTALE s,ka fare44 ACID BORIK 1kg45 INDIKATOR BLU 6B46 ACID PIKRIK 300gr.47 DIOKSID PLUMBI 750gr.48 JODUR I ZHIVES 75gr.49 KARBONAT BARIUMI ---- BaCO3 s,ka fare50 SULFAT BAKRI ---- CuSO4 1kg51 ALFA 1 ----- C10H8N2 5gr.52 MUREKSID INDIKATOR 200gr.53 4-DIMETIL AMINOBENZALDEHID 1kg54 AMIDON 2kg55 KLORUR NATRIUMI 10kg56 ALKOOL ETILIK 7lit57 ACETON 3lit58 METANOL 2lit59 ACID LIMONI 1kg.60 NITRAT ARGJENDI – AMPULA 0,1N s,ka fare61 ACID SULFURIK 1N s,ka fare62 HIDROKSID I NATRIUMIT 0,1N s,ka fare63 NATRIUM TETRABORIK s,ka fare64 PIROGALLOLL 2kg65 KALIUM DIKROMAT 5kg66 NATRIUM TIO-SULFAT 1kg67 FENOLFTALEIN—INDIKATOR 1.5kg68 NITRAT I ZHIVES--- Hg(NO3)2 100gr.69 HIDRAZIN SULFAT 800gr70 BIKARBON I NATRIUMIT 3kg71 AMONJAK 25% 7lit72 KLORUR AMONI 2kg73 KLORUR MANGANI 250gr.

90


74 GLICERIN s,ka fare75 ACID FOSFORIK s,ka fare76 ACID NITRIK 65% 2lit77 TRETJE PUFERIKE pH=7 3Lit78 TRETJE PUFERIKE--- 9 3lit.79 TRETJE PUFERIKE –4 2lit80 TRETJE PUFERIKE –10 4lit.81 AMONIUM HEPTAMOLIBDAT 2kg82 NATRIUM SULFIT AMPULA 0,1N s,ka fare83 METOLL 1.5kg84 KLOROFORM 3lit.85 TRIPLEX AMPULA 0,1N s,ka fare86 ETIL METILKETON87 NITRAT ZHIVE 99% 250gr.88 FERI AMONJUMSULFAT 1kg89 TETRA KLORUR KARBONI s,ka fare90 KALIUM HIDROFOSFAT 500gr.91 PERISULFAT I AMONIT 15kg92 ACID KLORHIDRIK 37% 10lit.93 HIDROKSID I KALIUMUIT 3kg

Materiet kimike në Seperimet Kimike (SK)-Këto materie janë larguar nga DSK-ja

Materieterrezikshmeqëkanëmbeturngaprocesiteknologjikderinëvitet1988/1989,kurndalon punën reparti i Kimisë, gjenden të deponuara nënproduktet e gazit termik:Uji fenolik /Zift, Katran (irëndë/vajimesëm/benzol)Fenol i koncentruar.

____________________________________________

Ujifenolik..........rezervuar,sasia14.000m3,

Terirëndë.........rezervuar,sasia750m3(800–1000)m3,

Fenolikoncentruar1,rezervuar,sasiarreth1000m3,

FenolipapërpunuarTotali18.000m3.

NëQershor2006nganjëkompaniBullgarepatifilluar largiminebenzolit,me çka janëhequr60m3,porqëundalmëpas.NgaujëratrrjedhësetëNgrohtores janëliruar60/70 mg/ltëfenolit,ndërsangaKimia janëliruar700/800 mg/ltëfenolit.

Normë: Fenoli i lejuar në ujërat rrjedhëse 0.03 mg/l (0.015mg/l).

NdërsanëkohënkurkafunksionuarRepartiiKimisë,3mg/l.

Gjendjamomentale:NgaMinistriaeMjedisitdheKEKështëangazhuarfirmaespecializuarpër analizimin e gjendjes së tyre, kontaminimit të tokës dhe propozimet për formën easgjësimit.

Kompaniaendenukkaprezantuar rezultatetdhepresimpreferencat.Ështëevidente semostratemarrangathellësiaetokësderinë50m,ngakjokompani,rezultojnësenukkakontaminimtëtokësnërrethinëehapësirëskugjendenkëtodeponime.

NëHarilaqështëdukeepërgatiturnjëdeponiematerietërrezikshmekimikepërdeponim,burim:MinistriaeMjedisitdhePlanifikimitHapësinorë(MMPH).


91

Materiet dhe zonat e rrezikshme në TC-B

Materieteksploduesedhelehtëndezëse:

- Hidrogjeni (H2), i prodhuar në repartin e Elektrolizës, rrethi nr. 1, dhe ideponuarnëtrerezervuarëtadekuatmeshtypjederinë10bar,

- Nafta, estacionuarnënjërezervuarë(500.000lit.1X500.000lit.),

- Mazuti,istacionuarnënjërezervuar(5.000.000lit.)dherezervuaripranues(200deri300ton),

- Deponimi e vajrave dhe lubrifikanteve (30-50fuqi),

- Qymyri, nësisteminebartjessëqymyritdhenëbunkerë(sasirreth400t,për8h),

- Shiritat e gomës, në transportin e brendshëm duhet të zëvendësohen meshiritagomezjarrdurues.

Skema e impianteve me materie lehtë ndezëse

Përshkrimi i shkurtër historik i ngjarjeve të ndodhura nga fatkeqësitë natyrore dhe teknologjike, që nga themelimi e deri në vitin 2014 (KEK)

DisangarreziqeteshkaktuarangafatkeqësitënatyroredheteknologjikeqëkanëndodhurnëKEK:

- AvarinëobjektineElektrolizëssëujit(medatën06.06.2014neTC“Kosova-A”)meç’rastkandodhureksplodimiirezervuarvetëH2(Hidrogjenit).mepasojanënjerëz(2tëvdekurdhe14lënduar).

- RrëshqitjaemasavetëdjerrinësdheqymyritnëpjesëneSibovcitJP.(medatën06.01.2015)me çërast janë shkaktuar qarje tektonike në sheshin qymyror, papasojanënjerëzdhemakineri.

92


Harta nr.23. Harta tematike e KEK-ut.

Përshkrimi i shkurtër historik i ngjarjeve të ndodhura nga fatkeqësitë natyrore dhe teknologjike, që nga themelimi e deri në KOSTT.

Ngjarjetëndodhurangafatkeqësitënatyroredheteknologjike:

- shkaku:eraefuqishmeepërcjellurmeborë.

- pasojat:rrëzimidhedëmtimiidyshtylla220kVnëmajëneÇiçavicësmedëmtëkonsiderueshmematerialdhezvogëlim tëbesueshmërisë së furnizimitmeenergjielektrike.

- shkaku:eraefuqishmemeshpejtësitëmadhe.

- pasojat:rrëzimidhedëmtimiidyshtylla110kVnëterentëhapurnëafërsitënënstacionit 110/ 10 kVGjakova 2medëm të konsiderueshëmmaterial dhezvogëlimtëbesueshmërisësëfurnizimitmeenergjielektrike.

- shkaku:erozioniitokëspranëbazamentittështyllësngaujiirrëmbyeshëmpasdaljesngashtratitëDrinittëbardhë.

- pasojat:rrëzimidhedëmtimiinjështylle110kVpranështratittëlumitDriniiBardhëmedëmtëkonsiderueshëmmaterialdhezvogëlimtëbesueshmërisësëfurnizimitmeenergjielektrike.

Ka pasur disa raste të rrëzimit të shtyllave nga veprimet vandale të personave të papërgjegjshëm të cilatpërpasojëkanë shkaktuardëme tëkonsiderueshmematerialedherrezikimtëpunësnormaletësistemitelektroenergjetik.Çdorrëzimishtyllavepavarësishtnga shkakupërcillet edheme rënienepërçuesevenë tokë, të cilëtpër shkak të rrymës,peshës, lartësisëdhefuqisëgoditësemundtëshkaktojnëedhedëmtimetjeraanësorenëpronapublikeapoprivatesidhenënjerëz.

KOSTTtrashëgoinjësistemtransmetuesmemungesëtëmadhetëkapacitetittransmetues,sidhenëpjesëtëcaktuaratëtijmepajisjeshumëtëvjetruaradhemosplotësimtëkriteritN-1.Përpasojëderinëzhvilliminekapacitetevetërejadhemoderniziminesistemittransmetueskapasurdisarastetëkëputjessëpërçuesvepërshkaktëmbingarkesëssëvazhdueshmedheseksionittëpamjaftueshëm,dëmtiminenjëtransformatorienergjetiketëstërvjetruar(mbi50vite),sidhenjëbllokuttëpërgjithshëm(rënieeplotëesistemittransmetues)përnjëkohë të shkurtër.


93

KOSTTmundtëatakohetngarreziqetnatyrorep.sh.:tërmetet,rrëshqitjetmasivetëtokës(linjatnë terrene tëpjerrëta),përmbytjet (nënstacionetnë terrene tëulëta, shtyllatpranëlumenjve);erëratefuqishme(stuhitë)tëpërcëlluarmemottëlig(linjatetensionittëlart);zjarretnëpyjeosezjarretmasivetëhamullorevenënosepranlinjavetëtensionittëlart.

RreziqetpërshkaktëprocesitteknologjiktëKOSTT-itp.sh.:manifestimiizjarrevelokalenënënstacione,rrëzimiishtyllavetëtensionittëlartë(problemvjedhjaeprofilevemetalike),këputjaepërçuesvenëlinjatëtensionittëlartë(mundësipërparaqitjetëzjarritdhedëmtimtëpronave).Tëgjithakëtosituatamundtëshkaktojnëndërprerjelokaleoseregjionaletëenergjisëelektrike.

Harta nr 24. Rrjeti transmetues i Sistemit Eletroenergjetik të Republikës së Kosovës.

Konkludime:

1. PërshkaktështrirjessëasetevegjithandejRepublikëssëKosovësciladongafatkeqësitënatyrorejanëpotencialishttëmundshmetëkenëpasojanëKOSTT.

2. Zjarreteshkaktuarnëpërmasatëmëdhanganatyraaponjeriu.

3. Veprimet vandale dhe dukuria e vjedhjes së profileve metalike nga persona tëpapërgjegjshëmnështyllatetensionittëlart.

Rekomandime:

1. AngazhimiiKOSTT-itnëpërmbushjenmesuksestëdetyravedhepërgjegjësivekonformligjevedhelicencave.

2. ShkëmbimiiinformatavedhebashkëpunimiindërsjellëmesKOSTTdheinstitucioneverelevante.

94


Profili i rrezikut

Rreziku: Materiet radioaktive-izotopet.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike: 25 deri 50%.

Frekuenca e ndodhjes:§ E mundshme, vitin e ardhshem ose së paku një gjasë në 10

vitet e ardhshme.

Modeli sezonal:


Zonat që mund të goditen më së shumti: Objektet dhe hapësirat e TC Kosovës – A, si dhe lagjeja e Hashaneve në perëndim jashtë perimetrit të TC-A – Kastriot.

Kohëzgjatja e mundshme: Relativisht e shkurtë 3 - 5 ditë.



Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Siguria fizike – telefon dore.

A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po �Jo x



Banorët Vdekje, lëndime apo sëmundje që rezultojnë në paaftësi të përhershme, akute, (për shkak të goditjes nga rrezatimi, kontaminimi).

E ashpër

Pasuria Kontaminim dhe dëmtim i objekteve ne hapësirat e TC-A. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim /dëmtim i rrjetit të ujësjellësit, kanalizimit, energjisë dhe telekomunikacionit ,trafostacioneve, etj. E ashpër

Objektet e rëndësisë së veçantë Nuk ka. E ultë


Ambienti Shkatërrim /degradim i mjedisit (për shkak të kontaminimit dhe rrezatimit ). E ashpër

Trashëgimia kulturore Nuk ka. E ultëShërbimet shtetërore Nuk ka. E ultëDëmet ekonomike Dëmtim i objekteve, shtëpive, pasurisë dhe

infrastrukturës. E mesme

Skenari 1

PasnjëshiutëvrullshëmnëkomunëneObiliqitështë vërshuar infrastrukturakritikeeKEK-ut(hapësiratdheobjekteteTC-A), gjegjësishtbunkerinëtëcilingjendenmaterietjonizuse.Nëkëtë rast janë kontaminuarobjektetdhehapësiratpërrethbunkerit,nënjëperimetërprej500m.


95

Skenari 2

PasnjëshiutreditornëkomunëneObiliqitështëvërshuarinfrastrukturakritikeeKEK-ut(hapësiratdheobjekteteTC-A),gjegjësishtbunkerinëtëcilingjendenmaterietjonizuse.Nëkëtërastjanëkontaminuarobjektetdhehapësiratpërrethbunkerit,punëtorëttëcilëtkanëqenëdukepunuarnëafërsi,ndërsapërmbytjaemadhekashpërndarëkëtomaterijeedhejashtëhapësiravetëTC-Agjegjësishtedhelagjetpërrreth.

Skenari 3

Njëzjarr imadhkakapluarbunkerinnë të cilin janë tëvendosuramateriet radioaktivejonizuse,meç’rastështëshkaktuarnjëshpërthimifuqishëmicilikashkatërruarbunkerindhekadëmtuarrëndëobjektetpërrrethnëhapësirateTC-Adheobjektetebanimitnëdylagjet në afërsi të TC-A.Eksplodimi ka shkaktuar vdekje, kontaminim të punëtorëve tëTC-Adhetëqytetarëvenëtëdylagjet,mepasojatëmëdha.

Konkludim:

Përshkaktëmasavetëdobëtaparandaluese,mungesëssëpersonelitdhepajisjevenëaspektinecertifikimit,licencimit,trajnimitdheushtrimevepërkëtollojsituatash,konkludojmëseTC-Aduhettëmerrmasatëshpejtadheprofesionalepertëmenaxhuarfatkeqesitëekëtijlloji.

12.2 Aksidentet industriale Njëobjektindustrialmundtëklasifikohetsi‘’rrezikteknologjik’’derisaaktivitetiitijmundtëjetënëorigjinëtëngjarjeveaksidentalerealizimiitëcilavedotëkishtepasojatërëndadhetëmenjëhershmepërshëndetin,sigurinëdhemjedisin.

Shenjatkryesoretërreziqeveindustrialejanë:

• Zjarri nga ndezja e njëmaterie në kontaktme tjetrën, të një flake ose të një pikë tënxehtë,merreziktëdjegievedhetëasfiksisë.

• Eksplodimingapërziejaedisamaterievedhelirimiimenjëhershëmigazit,shkaktonpasojadirektenënjerëzdhenëinfrastrukturë.

• Përhapjaematerievetërrezikshmemetoksicitet,nëajër,ujëosenëtokë,tëcilatmerrenpërmesinhalimit,ushqimitosekontaktitmeprodhimetëkontaminuara.

Burimeterreziqevejanë:

• Toksiciteti.

• Eksplodimi.

• Zjarri.

• Ndotja.

Kosovakamjaftburimenatyrore,tëtillasiqymyr,krom,bakër,lëndëdrunoreetj.Paravitit1990,Kosovakishtenjëindustrimjafttëzhvilluar,mirëpogjatëviteve1990prodhimiindustrialiKosovësshkoivazhdimishtdukerënë.

Sipasojëerëniessëaktivitetitindustrial,industriadhesistemeteinstaluarateknologjikeaktualishtnukparaqesinrreziqetëndjeshmeteknologjikepërpopullsinëdhetëmiratmateriale,

96


mirëponjësasimaterialesh,lëndësheprodukteshtërrezikshme,gjendenendenëstoqe. Rreziku industrial ka të bëjëmemundësinë që pas një aksidenti në objekte industrialemundtëshpërthejë zjarr ipërcjellurmeeksplodime,dukekrijuarnëajërre toksikemesubstancanëgjendjetëgaztëtëcilatshkaktojnëpasojanëpopullsiapomjedis.Efektetenjëaksidentiindustrialmundtëzbutendukezbatuarmasattëparacaktuaraemergjentesibrendaobjektitindustrialashtudhejashtëtij.

Pikat e nxehta në KosovëPikatenxehtamjedisorejanëkrijuardhetëtrashëguarasirezultativeprimtarisëindustrialetë së kaluarës, të shkaktuara nga aktivitetet e minierave, nga deponitë e vjetra të pamenaxhuara,ngakimikatetëdeponuara,vajrambeturinë,pesticidetëskaduaraetj.PikatenxehtakanëshpërndarjetëndryshmenëterritorineKosovësdukeparaqiturkërcëniminevazhdueshëmnëmjedisdheshëndetinepopullatës.

12.3.Mbetjet industriale dhe të rrezikshme Mbetjet industriale krijohen nga zhvillimi i proceseve tekniko-teknologjike që kanësi rezultatprodhiminendonjëprodukti industrial.Republika eKosovësnë tëkaluarënkryesisht ka pasur të zhvilluar eksploatimin e xehes dhe metalurgjinë, kështu që mekalimin e kohës shumica e kapaciteteve industriale dhe teknologjike janë vjetruar dhekanëndërprerëproceset.Disa substancadhepërzierje nëgjendje të ndryshmeagregatekanëmbeturpërshumëkohëpaupërdorurdheaktualisht gjendennëpërstabilimente,tëvendosuranëmagazinadhe reparte tëndryshme industriale, të cilave iuka skaduarafatiapojanëdegraduardukendryshuarpërbërjenetyreeqëparaqesinshkallëtëlartëtërrezikshmërisëpërmjedisindheshëndetinenjeriut.

Derimëtanijanëidentifikuar94lokacionemekëtomaterie,ku71prejtyrejanëkompetencëeekspertëvevendor(përmbikëqyrje-inspektim),ndërsa23janënënmbikëqyrjeneKFOR-it,tëcilatkanëshkallëtëlartëtërrezikshmërisë.

Lokacionet e identifikuaramembetje të rrezikshme industriale32, janë klasifikuar sipasshkallës së rrezikshmërisë.Masatparandaluesemeqëllim të zvogëlimit të rrezikut janëndërmarrëngaekipiinspektues(imbështeturedhemedonatorëngavendettjera)ipërbërëngaFSK,KFOR-i,MMPHdheAME.

Gjatë inspektimeveështëkonstatuarsegjendjaekëtyredeponivenëaspektinesigurisëdhembikëqyrjes(kujdesit)ngapërgjegjësit/pronarëteritëobjektevenëshumicënerastevejanë nënivelineduhur tëpërgjegjësisë,pornëdisa raste tëveçantakadobësidhepapërgjegjësi(mbikëqyrjejoeduhurdhejoemjaftueshme).

Nëpërgjithësimbetjet ekimikateve të cilatgjendennë lokacionete identifikuara kanëveti: eksplozive, oksiduese, të ndezshme, helmuese, korrozive, irrituese, kancerogjene,mutagjenedhe forma tjera të rrezikshmepërmjedisin.Menjë depozitim të tyre pa njëstandardtëduhurtëmbrojtjesdheizolimitndajmjedisit,ato janëshkaktartëndotjessëujëravesipërfaqësordhenëntokësor,ajritdhetokës.

Masat parandaluese

Bazuarnëdetyratdhepërgjegjësitë,ekipiinspektueskarekomanduarnëvijimësinjëmorimasashdhehartimplaneshmeqëllimtëeliminimittërreziqeveqëmundtëshkaktohenpërnjerëzit,florën,faunën,tokënajrindheujin.

32 Shihnështojcë,Hartanr.25Lokacionetembetjeveindustrialetërrezikshme.


97

Rekomandime

• Përcaktimi i lokacionit për grumbullimin, sistemimin, mbikëqyrjen dhe sigurinë eduhurtëtëgjithakëtyrembetjeveindustrialetërrezikshme.

• Trajnimi dhe aftësimi profesional i personelit të ngarkuar përmbikëqyrje të këtyrematerieve.

• Rregullimi i infrastrukturës së nevojshme për plotësimin e kushteve për trajtimin,mbikëqyrjenrigorozenëaspektinesigurisësëkëtyrematerieve.

• Pajisjaepersonelitmemjeteadekuatepërtrajtiminekëtyrembetjeveindustriale.

• Krijimiinjëbazetëtëdhënavepërpërmbajtjen,llojin,sasinë,efektin,rrezikun,etj.

Profili i rrezikut

Rreziku: Rreziku nga aksidentet industriale.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):

Kritike: 25 deri 50%.Frekuenca e ndodhjes:

§ E mundshme: Mundësia midis 10 dhe 100% në vitin e ardhshëm, ose së paku një gjasë në 10 vitet e ardhshme.

Modeli sezonal:

Gjatë tërë vitit .

§Zonat që mund të goditen më së shumti: Zonat industriale dhe rrethina.

§Kohëzgjatja e mundshme: 2- 8 ditë.Shpejtësia e mundshme e mësymjes (shuma e mundshme e kohës së paralajmërimit):

Paralajmërim 12 deri 24 orë.

§Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: numri i integruar 112.


Po x Jo �

Karakteristikat Ashpërsia

Vdekje dhe lëndime të rënda që rezultojnë në paaftësi të përhershme.

Ndërprerja e plotë e aktiviteteve në objekte/shërbime për së paku 2 javë.

Më shumë se 25% e të mirave materiale të dëmtuara.

E ashpër (kritike)

98



Gjeografik DemografikTë mirat

materialeInfrastruktura

kritikeObjektet e rëndësisë

së veçantëTiparet e mëdha gjeografike.

Modelet tipike meteorologjike.

Madhësia e popullatës, shtrirja/shpërndarja, përqendrimi.

Numri i njerëzve në zonat e cenueshme.

Popullatat e veçanta.

Kafshët.

Numri,

Lloji,

Vjetërsia,

Rregullat e ndërtimit,

Rreziqet e mundshme dytësore.

Sistemi i Ujësjellësit,

Energjia,

Depot ushqimore,

Mullinjtë,

Kanalizimet.

Shkollat,

Foshnjoret,

Spitalet,

Ndërtesat qeveritare,

Ndërtesat publike,

Ndërtesat industriale,

Pikat e karburanteve.


Komunikacioni dhe Telekomunikacioni

Trashëgimia Kulturore Ambienti Humbjet Ekonomike

Toka

Uji

Ajri



BanorëtVdekje / lëndime të rënda që rezultojnë në paaftësi të përhershme.

E ashpër

Pasuria Shkatërrim/dëmtim i pronës publike dhe private. E ashpër

Infrastruktura vitale Shkatërrim/dëmtim i rrjetit: rrugor, të ujësjellësit dhe kanalizimit, energjetik, telekomunikacionit, etj. E ashpër


Shkatërrim/dëmtim i ndërtesave të administratës, bankat, zyrat, objektet shkollore, objektet qeveritare, dyqanet, qendrat tregtare, restorantet, etj.

E ashpër

Dëmet ekonomike Shkatërrim/dëmtim i pasurisë publike dhe private . E ashpër

Ambienti

Dëmtim / degradim i mjedisit për shkak të derdhjeve të ndryshme, gazrave dhe tymit, kontaminim i ajrit, ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore, tokës pjellore, ushqimit dhe kafshëve.

E ashpër




Skenari: Derdhja e materieve të rrezikshme në Liqenin e Batllavës.


99

XIII.RREZIQET EPIDEMIOLOGJIKE

13.1 Rreziku i ndotjeve ( hedhjeve ) në ujë Uji si resurs vital i aktivitetit të përditshëmnjerëzor, gjenëpërdorimnë shumë lëmi, sinëambientinshtëpiak,atëbujqësordhe industrial.Andajndotjae tijparaqet rrezikpërpopullatën,tëmiravemateriale,sidhedëmtimedegradimtëflorësdhefaunës.

Meterminndotjeeujravenënkuptojmëtëgjithaveprimetaksidentale,kriminaledhe tëqëllimshme,tëcilatkryesishtjanëtënatyrëskimike,fizikedhebakteriologjike.Burimiirreziqevemundtëjetëindustrial,natyror,ngafaktorinjeriosesipasojëeaksidentevegjatëtransportittëmaterievetërrezikshme,meç’rastshkaktojnëndotjenërrjedhatdheburimeteujit,ujëratsipërfaqësordhenëntokësor,impiantetetj,dukeçrregulluarrëndëfurniziminmeujëtëpopullatësdheekosistemin.

Gjendja aktuale

Kosova është burim i ujërave33, e pasur me liqej/ujëmbledhës dhe lumenjë, disa ngatë cilët rrjedhin në detëra të ndryshme. Lumenjtë kryesor janëDrini i Bardhë, Ereniku,Sitnica, Ibri,Morava,Lepencidhe lumiLlap.Ujëmbledhësitmë tëmëdhenjënëKosovëjanë:Ujëmani(Gazivoda;380milionëm³)nëpjesënveri-perëndimore,Radoniqi(113millionm³)nëpjesënjug-perëndimore,Batllava(40milionëm³),Badovci(26millionëm³)nëpjesënveri-lindoredhePërlepnica(4.2milionm3ujë),gjithashtuedheujvaratsi:

• UjvaraeDrinit,25metraqëndodhetnëgrykëderdhjetëlumitDriniiBardhë,dhe

• UjëvaraeMirushësqëpërbëhetprejnjëmoriujëvarashtëlumitMirusha,sinjërangadegëteDrinit,nëkomunëneMalishevësnëpërëndimtëKosovës,nëpjesënlindoretëregjionittëDukagjinit.

Kurrizoretujëndarësetëtridrenazhevekryesore(DriniiBardhë,IbridheLepenci)takohenmenjëritjetrinafërsisht16.5kmnëperëndimtëFerzajit,nëzonënkadastraletëbudakovës–KomunaeTherandës(Suharekës).

MëkëtëpikëkontaktitëtrikurrizoreveujëndarësendodhetmaliiDermanitmelartësi1.359mmbinivelinedetit.PrejkësajpikesipërfaqjaujorederdhetnëdrejtimtëDetitAdriatik,DetittëZioseDetitEgje.

QytetetkryesoretëKosovësfurnizohenngaujëmbledhësit:

• GAZIVODA(UJMANI)përMitrovicën.

• BATLLAVAdheBADOVCIpërPrishtinën.

• RADONIQIpërGjakovën.

• PËRLEPNICApërGjilanin.


Cilësiaeujit të lumenjve fushorështëshumëedobëtpërarsye tëmungesëssë trajtimittëujëravetëzeza,ndërsacilësiaeujit të lumenjvemalorëështëshumëemirë.Disangalumenjtëkryesorëqëkalojnënëpërqytetetëmëdhadheindustrindotenrëndësaqëujiityrenukmundtëshfrytëzohetpërujëtëpijesapoedhepërujitje(p.sh.lumiSitnica).Poashtu

33 Shihnështojcëhartënnr26.HidrologjiaeKosovës.

100


edheintervenimeteNATO-sjanënjëfaktortjetërpërkeqësimiqëkandikuarnëcilësinëeujit34.SipasNATO-sërreth31000predhajanëpërdorurgjatëkonfliktitnëKosovë.35

Ujërat industrialenë të shumtën e rastevenuk trajtohen dhe atoderdhendrejtpërdrejtnëlumenj,kontrollimetbakteriologjiketregojnëseshumicaelumenjvetëKosovësjanëtëndotur.

Karakterizimi i flukseve Flukseterrezikutqëburojnëngakyllojirrezikutjanë:

• Thatësia,

• Ndotjet(industriale,bujqësore),

• Kontaminimet(parazitare,radioaktiv,biologjike,bakteriologjike),

• Vërshimet.

Pasojat:

Këto rreziqe kanëpasojanë tëmiramateriale infrastrukturëvitale, mjedis,porshumëshpeshshkaktojnëedhebilancfataltëdëmevenënjerëz.

Shenjat pararendëse

Situatat pararendëse mund të identifikohen vetëm në raste pasojash, dëmtim ivegjetacionet,peshqveetj.

13.2 Helmimet me ujë Sëmundjetngjitësetësistemittretësjanëkozmopolitedhendërmëmasoviketnënumër.Përshkaktëkarakteristikaveepidemiologjikespecifike,kygrupisëmundjeveështëmjaftkompleks si nga pasqyra klinike, epidemiologjike, masat luftuese ashtu edhe pasojatshëndetësore,ekonomikedhesociale.Kygrupisëmundjeveështëipranishëmkryesishtnëvendetepazhvilluaradheatonëzhvillim.Janëkëtovendettëcilatnukekanëtëzgjidhurprobleminefurnizimitmeujëtëpijshëmdhekontrollinekualitetittëushqimit.Fatkeqësishtjanëedheshumëfaktorëtëtjerëqëndihmojnënëparaqitjendhebartjenekëtyresëmundjeve(eliminimi johigjienik i mbeturinave, numri i madh i insekteve, fatkeqësitë elementarenatyroreetj.)NgaIntoksikacionetalimentare janëregjistruar460raste.Poashtu,nëkëtëvit janë regjistruar 56 epidemi familjare dhe kolektive nga Hepatiti A, IntoksikacionealimentaredheGastroenterokolite.BrengosfaktisenumriicaktuarikëtyresëmundjevejanëtëpranishmeedhenëKosovëpërkundërmasavetëndërmarra.

Sipas MAPH, raportitpërgjendjeneujëravenëRepublikëneKosovës/2015/, rreth80%epopullatëssëKosovës,furnizohetmeujëngaujësjellësitpublik,ndërsarreth60%epopullatëskaqasjenërrjetinpubliktëkanalizimit.

Kosovaështëdhevazhdontëmbetetzonaendemikeesëmundjeveqëpërhapenmeujëdheushqim.Vetëmgjatëvitit2008sëmundjettëcilatpërcillenmeujëdheushqimjanëDiareakute55%,HAV43%nganumritotalirastevetësëmundjevengjitësetëregjistruaranëKosovë.

34 NATOgjatëintervenimitnëKosovëkapërdorurmunicionemeuraniumtëvarfëruarnëformëtëpredhavemekalibër300mm,ngaaviacioniiluftëskundërtankeve.Çdopredhëekëtijkalibripërmban300gramtëuraniumittëvarfëruar.35 Shihnështojcë,Harta27.Zonategodituraartilerikemepërmbajtjetëuraniumittëvarfëruar.


101

Verifikimiivlerësimittërrezikutgjatëepidemivehidrikenësituataemergjente,përbëhetngatrifaza:

•Fazaeidentifikimit,

•Fazaepërshkrimit,dhe

•Fazaeevoluimit.

Epidemitëhidrikenësituataemergjenteprekinnjënumërtëmadhnjerëzish(oserrezikojnëata),dhekontaminimiiujitmundtëbëhetedhemeqëllim.Mundësitëeepidemivehidrikevijnësipasojee:

•Mungesëssesasivetëmjaftueshmetëujittërregullthigjienik;

•Mundësiaendotjessësasiveekzistuesetëujitmemjetekimike,radiologjike,biologjike,mikroorganizma.

Dukeqenëseshumëmikrobepatogjeneruajnëaftësinëetyrejetësore,sëpakudisaditënëujë,transmetiminëpërmjetujitështërrugëmjaftëeshpeshtëepërhapjessëshkaktarëvetësëmundjevengjitëse.

NjihenepidemitëhidriketëkolerësngaGjonSnownëvitin1854nëLondër,1802ngaRobertKohunëHamburgme17000tësëmurëdhe8605tëvdekur.NëKosovënjihetepidemiaetifosabdominalenëvitin1984nëMitrovicëdheShtimesipasojëedepërtimittëujëravetëzezanërrjetineujësjellësit.

Furnizimi me ujë të pijshëm në Kosovë

PrishtinafurniziminmeujëekangaliqeniakumuluesiBatllavës,Badovcitdheburimenëntokësore te Kuzmini, Mitrovica nga akumulacioni Gazivoda (Ujmani), Peja nga“Hidrodrini” (Uji iZidheBurimi iDrinit),GjakovangaLiqeni akumulues iRadoniqit,Prizreningabunarët e shpuaranëntokësore,Gjilaninga liqeni akumulues iPrelepnices(GuriiHoxhës,burimnëntokësor)dheFerizajngalumiNerodime.

Furnizimiikompletuar,iqëndrueshëmdheisigurtëibanorëvemeujëtëpijshëmështëkursigurohen:

• Kontinuiteti(furnizimivazhdueshëm,pandërprerje),

• Kualiteti(Cilësia),

• Qasja,

• Sasia.

Ujiështërrugëepërhapjessërreth200sëmundjevetëcilatnëmënyratëndryshmelidhenmeujë,andajOBSHkëtosëmundjeikasistemuarnë4kategori:

1. Sëmundjet,shkaktarëtetëcilavemerrenmeujëtëkontaminuar:diarea,kolera,tifojaabdominale,skraja,parazitët,HepatitiViralA,etj.

2. Sëmundjet,eshkaktuarangasasiadheqasjajoadekuatendajujit“sanitacioniiulët“Skabiesi,HepatitiViralA,TifoeMorrit,piodermite,Trahomaetj.

3. Sëmundjet, shkaktarët e të cilave futen në organizëm përmes lëndimeve trupore:Tularemia,Leishmaniaza.

4. Sëmundjetvektoriale,shkaktariitëcilave,njëpjesëtëciklitjetësorekatëlidhurmeujë:Malaria,Tularemia,Loa-loa,EthetDenge,EtheteVerdha,EthetHemorragjike.

102



Faktorëtjashtëshëndetësor:

InfrastrukturëjomirëerregulluaresistemittëujësjellësitdhekanalizimitnënivelKosovë,(Detyrëdheobligimkjoefaktorëverelevantnënivelkomunedheshteti).Kushtetedobëtahigjienike-sanitare(sidomosnëinstitucionetparashkollore,shkollore,familjedhekolektive,kunyjatsanitarejanënënivelhigjieniktëulët.).Furnizimimeujëjohigjieniktëpijes(pasojëereduktimevetëshpeshtatëujit,rrymësdhealternativatefurnizimitmeujëtëpijesngaburimetëndryshmetëpakontrolluara).Shpërndarjajoadekuateembeturinave(sidomosnëzonatrurale).Mungesaeedukatësshëndetësoreepopullatësnëlidhjemembajtjenehigjienëspersonale,familjare(doket,vesetetj)eveçanërishtnëlarjeneduarveparabukësdhepasshkuarjesnëWCetj.

Gjersa këto shkaqe ende vazhdojnë të jenë të pranishme, derisa nuk kemi rregullim tëmirëtëinfrastrukturëssëujësjellësitdhekanalizimitqëdokishte“efektinedominosë”nëngritjenecilësisësëujittëpijshëm.

Karakterizimi i flukseve

Gjatëpërdorimittëujittëpasigurtmundtëvijëderitepërhapjaeepidemisëedhenëgrupetetjeratëpopullatës.Pasiqëjanëtëpaprituranukkanëlidhjemesezonë.

Periudhat e rrezikut

Rrezikuiparaqitjessëepidemisëështëpermanent,pormundtë jetëmëi theksuargjatëperiudhavetëmungesëssëujit,restrikcionevetëujitpërkohëmëtëgjatë,sidhepërdorimittëujitngapusetjohigjienike.

13.3 Helmimet me ushqimIdentifikimi i rrezikut

Produkteushqimore,padyshimjanëmesidealpërqëndriminemikroorganizmavepatogjen,saprofitedhekushtimisht saprofit, andajushqimiështë rrugë idealepër transmetiminesëmundjevengjitëse.

Me ushqim të kontaminuar me mikroorganizma patogjene mund të vijë deri te këtosëmundje:

1. Infeksionet alimentare-kontaminimi i produkteve ushqimore me mikroorganizmapatogjene, tëcilëtpasiqë futennëorganizëm,pasnjë inkubacioni tëcaktuarvjen telajmërimiisëmundjesngjitëse.Tëtillajanë:Tifoabdominale,Paratifo,Kolera,Dizenteria,Hepatitac.A,Tuberkulozi,Brucelozaetj.

2. Tokso-infeksionet alimentarevijnë sipasojë ekonsumimit tëushqimit tëndoturmemikroorganizma të cilëtpastaj zbërthehennëzorrë,duke liruarendotoksinat e tyre.ShkaktaretmëtëshpeshtëjanëSallmonella,Shigella,E.Coli,B.FaecalisAlkaligenes,B.Proteusetj.

3. Intoksikimetalimentare–janëkontaminimiiushqimitmemikroorganizmapatogjentëcilëtmëpastajnëgjëratushqimorelirojnëekzotoksinatetyresiStaphylococcusaureus,Clostridiumbotulinum.

4. Invazionet alimentare-kontaminimi i ushqimit me parazit si Trihinella spiralis,Ehinococcusgranulosus.


103

Gjatëhelmimevemeushqimmesiguri sekujdes tëveçantëduhetkushtuarmoshave tështyra,graveshtatzëna,tësëmurëvedhefëmijëve.Kësajkategorietënjerëzveduhett’jusigurohet optimumifiziologjik i kalorive, proteinave (sidomos atyre animale), si dhe tëgjithamaterietmbrojtësesikompleksiivitaminaveB.


Përkeqësimi vjen si pasojë e moszbatimit të masave higjienike – sanitare, në lokaletshoqëroredheprivate.Furnizimimeushqimtëkontaminuardhetëpakontrolluar(pasojëemënyrësjoadekuatetëpërgatitjesdheruajtjessëushqimitdheproduktevetësaj,mënyrajohigjienike e të ushqyerit të fëmijëveme qumështin e nënës dhe ushqimeve tjera etj.),Shpërndarja joadekuate embeturinave (sidomos në zonat rurale).Mungesa e edukatësshëndetësore tëpopullatësnë lidhjemembajtjenehigjienëspersonale, familjare (doket,vesetetj)eveçanërishtnëlarjeneduarveparabukësdhepasshkuarjesnëWCetj..SituataepidemiologjikemekëtohelmimenëKosovëështëepasigurtpërarsyetëkushtevetërëndasocio-ekonomike,nivelittëulëttëkulturëshigjieniketëmasës,mosrespektimittëparimevethemelorehigjienikenëmanipuliminmegjëraushqimore.

Nukkemitëdhënatësigurtambihelmimetmeushqimpasiqënukbëhetparaqitjaesaktëdheerregulltekëtyrerastevepasiqëshumicatrajtohennëmënyrëambulatore.


Epidemitë alimentare shpërthejnë nëmënyrë eksplozive. Sëmuren një numër i madh ipersonaveqëkanëkonsumuarushqiminekontaminuar.Gjatëkëtyreepidemivemundtësëmuren30-40%tëatyreqëekanëkonsumuarushqiminekontaminuar.Epidemitëmarrinkarakterdramatikpasiqëpërfshihennjënumriimadhitësëmurëve.

Periudhat e rrezikut

Paraqitenmëshpeshgjatësezonëssëverëskukemikoncentrimetëgrupevemëtë

mëdhatënjerëzvenëobjektehoteliere,mensatestudenteve,përdorimiiproduktevetë

qumështit(akulloret),ushqimeteshpejta(FASTFOOD).

Sëmundjet ngjitëse

• Gripipandemik:Gripiishpendëve,Gripiiri(derrave),

• Sëmundjetbioterroriste(Ethethemorragjike,Bruceloza,Tularemia),

• Epidemitëepapritura,

• Helmimetmasivemeujëdheushqim.

104


13.4 Gripi pandemik Gripi tanimëështë sëmundje sezonale.ZakonishtfillonngamuajiTetorevazhdonderinëmuajinMajtëvititpasues(ngajavae40derinëjavën20tëvititpasues).Përhapetmerrugëaerogjenengapersoniisëmurënëpersonineshëndoshë,andajnumriipersonavetëinfektuarnërastepidemiemundtëjetëimadh.SipasekspertëvevirusiiGripitkonsiderohettëjetëmutacioni4nëntipavetëvirusitA.Virusipërhapetmerrugeaerogjenegjatëkollitjes,teshtitjes si dhe gjatë kontaktitme gjësendet e kontaminuara. Burim i infeksionit ështënjeriuisëmurë.Merëndësiështëseinfeksionibartetdirektnganjeriu,poredhengakafshët(derrat)apoedheshpezëtesëmurateknjeriuishëndoshë.Varësishtngallojiivirusitqëështënëqarkullim,sëmundjamundtëmerrkarakterepidemieapopandemie.

Derimësotjanëregjistruartripandemitëmëdhanëbotë:

•Gripispanjollivitit1918/19,

•Gripiaziatikiviteve1957-1958,

•GripiiHongKongutiviteve1968-1969.

Dukeubazuarnëpërvojënhistorikedhekarakteristikatbiologjiketëvirusittëgripit,njëpandemitjetërglobaleështëepaevitueshme.Andajpërgatitjadhepërgjigjaepidemiologjikemundëson parandalimin e valës goditëse apo së paku shtyrjen e shpërthimit masiv tëpandemisë.Pasojatpasshpërthimitpandemikdotëndihensinëaspektinhuman,ashtuedhenëatëekonomik.

NëfillimtëqershoritkurjanëregjistruarrasteteinfeksionitmevirusinH1N1nëshumëvendetëbotës,OBSHkashpallurpandeminëeGripittëriduketheksuarsetanimëvirusiështëirrezikshëm.

RastiiparëikonfirmuariGripittëriH1N1nëKosovëështëregjistruarnëkorriktëvitit2009.Ngakorrikuivitit2009gjermë15nëntor2009,janëregjistruar39rastetëkonfirmuaratëgripit(janëpërfshirëedhe3rastetngavendetebanuaramepopullatëserbe).


Dukemarrë parasysh se infeksioni mund të merr përmasa pandemie (përfshin shumështete)faktorëipërkeqësimitështëgrumbulliminëvendepublikedhelëvizjaenjerëzvenganjëvendnëtjetrindhekontrollijoirregulltveterinarifermaveekzistuese.


Numrimëimadhirastevepritettëjetëgjatëfundittëvjeshtësdhegjatëdimritedhepsengaparaqitjaerastittëparëegjermëtani,sëmundjaështëparaqituredhegjatëmuajvetëverës.

Skenarët më të mundshëm

Janë adaptuar dy skenarë, përkatësisht i lehtë dhe i ashpër i pandemisë, për qëllimplanifikimi.Këtaskenar janëbazuarnëpërvojatefituaranëpandemitëekaluara.Sipasskenarit të lehtë shkallaesulmit30%,numriitësëmurëve660.000,shkallaevdekshmërisë0.23%,numri ivdekjeve1518.Sipasskenarit të ashpër shkallae sulmit30%,numri i tësëmurëve660.000,shkallaevdekshmërisë2,1%,numriivdekjeve13.860.

VdekshmërianëKosovë,njëvendmepopullsitëre,mundtëjetërelativishtelartëpasiqëpandemitënëtëkaluarënkanëprekurnëveçantipopullsinëere.


105

13.5. Ethet Hemorragjike - Krime KongoPrejvitit1989ederinëvitin2008nëshkallëvendi,regjistrohen403rastetëkonfirmuaratëEtheveHemorragjike-KrimeKongome46tëvdekur.Vetëmpasluftësjanëraportuar105rastetësëmundjesme8tëvdekur.Ështësëmundjeecilaparaqitetpërçdovitnëvendintonë.

EHKK është sëmundje ngjitëse virale që karakterizohet me sindrome të theksuarhemorragjike(gjakderdhje),shfaqetnëvatranatyrore,paspickimittëkëpushave(rriqrave)gjatësezonëspranverë-vjeshtë.

Ethet Hemorragjike – Krime Kongo, është sëmundje e rëndë ngjitëse e shkaktuar ngavirusimetënjëjtinemër.SëmundjaradhitetndërsëmundjetngjitësemëvrastaretëkohëspasEboles.Letaliteti tekjo sëmundje silletprej 20–50%.Sëmundjapërhapetme rriqratë familjes Hyaloma (e njohur me emrin Hyaloma Marginatum), si dhe me gjakun epersonavetëprekurngakjosëmundje.Njëkarakteristikëekëtyrerriqraveështësepickojnëpadhembje,edurojnëurinëmemuajderinëtrevitedheebartininfeksioninnëmënyrëtransovariale(prejgjeneratenëgjeneratë).EHKKështëkarakteristikepërvendetmeklimetëbutë,blegtoritëzhvilluar,visemeshkurreqënëtërësiipërgjigjetKosovësQendrore,dukepërfshirëkomunate:Malishevës,Rahovecit,Therandës,Klinës,Drenasit,Prizrenit,Gjakovës,PejësdheSkenderajt.

Krime–KongopërherëtëparënëKosovëështëregjistruarnëfshatinNishortëTherandës(ishSuharekës)nëvitin1954nënjë familje,me tetë (8) tëvdekur.Nëvitin1989,EHKKparaqitet sërishnë fshatinKijevë tëKlinës (sotkomunaeMalishevës)nënjë familjemekatër(4)tësëmurëdhedy(2)tëvdekur.Rastetekësajsëmundjeparaqitenedhegjatëviteve1991dhe1992.Nëvitin1995,nëKosovëkaqenëepërhapur njëepidemimasiveme65rastetëEHKK(tëdyshimta)tështriranë47vendbanimemeincidencëmëtëlartënëkëtokomuna:Malishevë,Klinë,Rahovec,SkenderajdheDrenas.Qëngaviti1995derinëvitin2015nëKosovëjanëregjistruar240rastetësëmundjessëEHKK.Nëpotënjëjtënperiudhëkohorengakjosëmundjekanëvdekur61raste.Gjatëkësajperiudhekohoresëmundjaështështrirënë107vendbanime,kryesishttështriranëkomunatelartëcekura.36


NukkadilemëseKrimeKongoështëproblemmadhorishëndetësisëkosovareesidomosishëndetësisëpublike.Prejvitit1989kjosëmundjefataleregjistrohetnëmënyrësporadikenëpjesëteKosovësQendroredheJug–Perëndimore.Kjosëmundjesotregjistrohetnë55%tëterritorittëKosovësgjëqëebënedhemëalarmantesituatën.


Prejvitit1995ederinëvitin2008,EHKKështëregjistruarnë13komunaaponë37%tëterritorit tëKosovës.Duhet theksuar se këto komunapërbëhenprej 720 vendbanimeverurale.Gjatëkëtyreviteve,në70vendbanimeruraleështëregjistruarEthjaHemorragjikeKrimeKongoaponë9.7%tëtyre.Nëviseteprekurajetojnërreth900000banorë(vlerësimi).Nëpërgjithësimundtëpërfundojmësejanë82vatrahiperendemikemerrezikshpërthimiepidemikpermanentapovendbanimetmëtërrezikuaranëKosovëpërEthenHemorragjikeKrimeKongo,janëkëtovendbanimemepërparësihulumtimi.NgashënimetemësipërmemundtëpërfundojmësenëzonateprekurangaEthjaHemorragjikeKrimeKongojetojnërrethgjysmaepopullsisësëKosovësdhekjoebënëkëtëproblematikeedhemëserioze.

36 Shihnështojcë,hartanr28.ZonatendemikengaethetKrime-Kongo

106


Nëtëardhmenetërëveprimtariaparandalueseduhettëkoncentrohetnëkëtovendbanimenëse dëshirojmë që sëmundja të mbahet nën kontroll dhe të pengohen shpërthimetepidemike.

Skenari 1

Skenari i ashpër -Personatëpickuarngarriqrat7000,numriitësëmurëveështë980(14%),shkallaevdekshmërisë20%,numriitëvdekurve196.(zakonishtnumriitësëmurëveështë14%nganumritotalitëpickuarve).

Periudha e rrezikut

Sëmundjakarakterizohetmeparaqitjesezonale,zakonishtgjatëmuajvetëpranverësdheverës.Numrimë i lartë i rasteve të sëmundjes lajmërohetprejqershoritderinështator,kurdendësiadheaktivitetibiologjikirriqraveështë jashtëzakonishtishprehur.Rastetesëmundjesfillojnëtëparaqitenqëngamuajimaj.

13.6. BrucelozaËshtë sëmundje e cila shumë lehtë mund të shfrytëzohet për qëllime bio terroriste.DukemarrëparasyshsenëKosovë,njëpjesëekonsiderueshmeepopullatësmerretmeblegtoridheniveliedukativoshëndetësornukështëikënaqshëm,Brucelozasisëmundjedhe pasojat e saja rrezikojnë shëndetin publik në Kosovë në mënyrë permanente. Kjosëmundje nëse nuk zbulohetme kohë dhe nuk trajtohet nëmënyrë adekuatemund tëlëjëinvaliditettëpërjetshëm.Ngakjosëmundjemëtërrezikuarjanëveterinaret,barinjtëdhe amviset. Gjithashtu të rrezikuar janë edhe personat që merren me përpunimin eproduktevetëkafshëvetësëmurasikasapët,punëtorëtethertorevedhelëkurëpunuesit,gjahtarët.Brucelozamundtëpërhapetedhepaskonsumimittëproduktevetëqumështittëpapërpunuar(sidomosqumështiidhisë).GjerëmëtaninëKosovënukjanëtëregjistruararastetëvdekjesngakjosëmundje.

Mirëpo,humbjetjanëtëmëdhanëekonomi(mungesatngapuna,invaliditetiipacienteve,asgjësimiikafshëve).

Historiku

BrucelozaështësëmundjengjitësesistemikeqëshkaktohetngabakteriaegjinisëBrucella.Sëmundja karakterizohetme rrjedhe akute apo të fshehtë, temperaturë intermitentemekohëzgjatje tëndryshme.Kjo sëmundjaështëzoonoze,e cilakryesishthaset tekkafshëtshtëpiake (dhitë,gjedhet,delet,derratdhekuajt).Sëmundjakonsiderohet jokontagjiozepasi nuk mund të bartet nga njeriu në njeri, por bartet nga kafsha e sëmurë në njeri.SëmundjanjihetqëngakohaeHipokratit.TëdhënatshkencorepërkëtësëmundjedatojnëqëngagjysmaedytëeshekullitXIX.Sëmundjapërherëtëparëështëpërshkruarme1800nëishullinMalte.Sëmundjaështëepërhapurnëtërëbotën.Shkallaepërhapjesështënëlidhje të drejtpërdrejtme zhvillimin e blegtorisë dhe aplikimin emasaveparandaluese.Situataepizotikedheepidemikepërkeqësohetdukshëmgjatëviteve’90.NëKosovë,zonëendemike për Brucelozë konsiderohet i tërë territori.Nga të dhënat e IKSHPKnga viti1985gjerëmë2008, janëraportuar1798rastetëbrucelozësme1tëvdekurnëvitin1993nëTherandë.Rastetëbrucellozësvitevetëfundit janëregjistruarnëformëtëepidemivefamiljaremenjëmesatareprej30rastegjatëvitit.Nëvitin2013ishin63raste,në2014ishin


107

34raste.Sëmundjaishteeshprehurjovetëmndërfamiljetmeblegtoritëzhvilluar,poredhemerastetjerasporadike37.


Faktori i përkeqësimit është kontrolli jo i rregullt veterinar i fermave ekzistuese, si dheamvisëriveqëmbajnëkëtoshtazështëpiake.

Shitblerja e pakontrolluar e shtazëve,mishit, qumështit dhe produkteve të tyre, si dhepërpunimijoadekuatikëtyreprodhimeve.


Sëmundjakakaraktersezonaledhepseregjistrohetgjatëtërëvitit.

Skenari 1

Shkallaesulmitështë0.03%,numriitësëmurëveështë600.Disponushmëriameantibiotikëdheniveltëedukimitshëndetësormundtëreduktojsëmundshmërinë.

13.7.TularemiaDukemarrëparasyshsesëmundjakakarakterendemiknëKosovërrezikuiparaqitjessësëmundjesështëpermanent,sidomoskurdihetfaktiseshumëlehtëmundtëpërdoretpërqëllimebioterroriste.

Tularemiaështësëmundjekryesishtekafshëve,posaçërishtebrejtësve.Nëkushtenatyroresëmundjashfaqettemëshumësenjëzetllojekafshështëegradheshtëpiake.Sëmundjabartetnënjerëzpërmesujit/ushqimit tëkontaminuar,ajrit tëndoturdhemerriqra.Sëmundjaprektëgjithagrup-moshat.Përherëtëparësëmundjaështëpërshkruarnëvitin1653nëNorvegji.TularemianukkaqenëasnjëherëepranishmenëKosovëmëherët,qoftëmetablokliniketëqartëaponëformëatipike.RasteteparatësëmundjesnëKosovëjanëparaqiturnëRajonineGjakovës,fshatinBrovinënëvitin2000.Përderisa,sëmundjanëfillimkishteshtrirjenëRrafshineDukagjinit,nëvitetpasueseishtepërfshirëRrafshiiKosovës.KështusottularemiakapërfshirëgjithëterritorineKosovës38.

GjerëmëtaninëKosovëjanëlajmëruardyvalëtëepidemisëajoevitit1999-2000me245raste dhe ajo e vitit 2000-2001me 338 raste. Në vitet pasuese rastet e sëmundjes ishinsporadike,pormegjithatëkonsiderohetsinumërilartë,784rastemeshkallëmesataretësmundshmërisë6.7tësëmurënë100000banorë.Nëfundtëvitit2014janështuarrastetetularemisë,(tëraportuara105rastemeshkallëtësëmundshmërisë5.8në100000banorë).Sizonëendemikemekëtësëmundje,kapasurrastesporadikenëmesdyvalëvetëepidemisë.


Sëmundjakakryesishtkaraktersezonal.Mëtepërlajmërohetnëvjeshtë,dimërdhefilliminepranverës,por,nukpërjashtohetmundësiaeparaqitjessërastevegjatëtërëvitit.

37 Shihnështojcë,hartanr29.ZonatendemikemebrucelozënëKosovë

38 Shihneshtojcë,hartanr30.ZonatendemiketetularemiseneKosove

108


Skenari 1

Shkallaesulmitështë0.05%,numriitësëmurëveështë1000.

AgjenciaeUshqimitdheVeterinarisë(AUV)përmesDepartamentittëShëndetittëkafshëvedukeubazuarnëLegjislacioninnëfuqi,bënmonitoriminesëmundjevetëkafshëvenëtërëterritorineRepublikëssëKosovës.

SiLigjbazëpërkëtëdepartamentështëLigjimbiVeterinarinënr21/2004iaprovuardhemiratuarmedatën31.07.2004ngaKuvendiiKosovës.

Prejvitit2004ështëpunuarnëhartiminelegjislacionitsekondarUdhëzimeveAdministrativepërkontrollin,preventivendheparandaliminesëmundjevetëkafshëve,sipasprogramittëparëdhetëdytëtëkëtijligji,dukeeharmonizuarkëtëlegjislacionmelegjislacionineBE-së.

KydepartamentebënmbikëqyrjeneShëndetittëKafshëvetëmëdhadhetëimta,peshqve,dhebletëvedukeubazuarnëmarrjenemostravengaterenipërhulumtimediagnostikedhedërgiminetyrenëLaboratorinVeterinartëKosovës(LVK),dhenërastespecifikebëhetdërgimiimostravenëLaboratorëReferentpërkonfirmiminpërfundimtartëdiagnozës.

Ngaanaekëtijdepartamenti,implementohenedheprogrametevaksinimevepreventivepërçdovit,tëcilatjanëtëplanifikuarasipasPlanitQeveritarpërsëmundjet,siçjanë:

Tërbimi,Anthraxi,MortajaKlasikeeDerrave,MortajaAtipikeeShpezëvedhenëvitin2010planifikohetimplementimiivaksinimittëdelevedhetëdhivenësëmundjeneBrucelozës.

Profili i rrezikut

Rreziku: Rreziqet epidemiologjike.

Madhësia e mundshme (Përqindja e komunitetit që mund të goditet):Kritike: 25 deri 50%.Shpeshtësia e ndodhjes:§ Shumë e mundshme: Mundësia afër 100% në vitin e

ardhshëm.

Modeli sezonal:

Verë /dimër.

Zonat që mund të goditen më së shumti: Tërë territori.

Kohëzgjatja e mundshme: Permanente.

Shpejtësia e mundshme e mësymjes (afatet e mundshme të kohës së paralajmërimit):Më shumë se 24 orë.

Sistemet ekzistuese të paralajmërimit: Nuk ka.

A ekziston analiza e dobësive/cenueshmërisë?Po �Jo �


109



Banorët Vdekje / helmime masive ( për shkak të kontaminimit të ujërave, tokës dhe ambientit). E ashpër

PasuriaShkatërrim/dëmtim i pasurisë publike dhe private ( shpenzime të mëdha në parandalimin e përhapjes së epidemive).

E ashpër

Infrastruktura vitale Kontaminim i rrjetit të ujësjellësit, të puseve, burimeve tjera. E ashpër


Kontaminim i ujërave ( në ndërtesa të administratës, banka, zyra, objekte shkollore, objekte qeveritare, dyqane, qendra tregtare, restorante, etj).

E ashpër

Dëmet ekonomike Kontaminim i infrastrukturës vitale, pasurisë, infrastrukturës teknike, etj. E ashpër

Ambienti Degradim i mjedisit ( për shkak të kontaminimit të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore). E ashpër



Shërbimet emergjente Dëmtim/kontaminim i mjeteve dhe pajisjeve të njësive reaguese emergjente. E mesme

Skenarët e mundshëm

Skenari 1. Ndotjameprejardhjekimike.

Skenari 2. Ndotjangahidrokarburet.

Skenari 3.Rrezatimiradiolog.

110


XIV. TRASHËGIMIA KULTURORE

14.1 Gjendja aktuale Trashëgimiakulturo-historikeshprehëidentitetineshoqërisëkosovarenëpërshekuj.Përshkaktëinjorimittëgjatëtënjëtrashëgimietëtillë,gjatëregjimittëmëparshëmdhemëvonëmekonfliktinevitit1999,trashëgimiakulturoredhenatyrorekapërjetuardegradimtëmadh.MesulmetevonshmetëMarsit2004,trashëgimiaerrezikuarugjuajtpërsëri,dukelënënjënumërtëobjektevetëtrashëgimisëkulturoredhefetare(disakisha)plotësishttëshkatërruara.Këtoveprimetreguanmungesënevetëdijesdherespektittëautoritetevedhepopullatësndajtrashëgimisësëtyre.Kjo,dhemungesaebesimitnëniveletadministrativedhepolitike,kakeqësuarpërpariminedialogutmeskomunitetevenëKosovëmbiçështjetetrashëgimisëkulturore.

BjeshkëteNemunajanëpjesëtjetërerëndësishmeebiodiversitetittëBallkanit,megjithsej750lloje,prejtëcilave18janëvendoredhe100tëtjerajanëllojeqërritenvetëmnëBallkan.Prioritet yni është shfrytëzimi i trashëgimisëpër zhvillimin e turizmitdhe rekreacionit,ruajtja,mbrojtjadhemonitorimiisaj.Trashëgimiakulturo-historike-Zonatdheobjektetetrashëgimisëdatojnëngatëgjithaperiudhathistorike.Sot,atogjithnjëemëtepërpouekspozohenndikimeveqëirrezikojnëvleratburimoretëtyre,tëmanifestuarasirrënimipjesërishëmoseitërësishëm,mbindërtim,ndryshimdestinimi,shkatërrimtëmjedisitdhendërhyrjetjetërdegraduese.Nëbazëtëdhënavemomentaledelse:18komunaposedojnëprojekte për objekte me vlerë kulturo-historike (46% të përdorshme), 9 komuna nukkanëprojekte të tilla,kursenuk janëdeklaruar2komuna.Sipërfaqjaezonavemevlerëtrashëgimorenënmbrojtjeështë300hektarë (për14komuna)kurse të tjeratnukekanëtëdefinuarkëtë sipërfaqe.Nëshumicënevendbanimevekomunaleekzistojnëndërtimeilegalenëzonattëcilatjanënënmbrojtjedhekjodukuriendevazhdon.Përderisa,nëvetëmdisa sosh (7) ështëpunuarnëkonservimindhe restaurimin e objektevedhe zonavemevlerë.

Në bazë të shënimeve ekzistojnë një numër imadh i objekteve që radhiten në listën eobjektevemevlerëtrashëgimiesi:MuzeuArkeologjikdhe99lokalitete,shtëpibanimi(412sosh), kulla (1570), qendra zejtare, xhamia (288),mejtepe (23), kisha (90), kisha katolike(19)kishaortodokse(20),teqe(30),tyrbe(104),varreza(114),varrezaislame-shqiptare(10),eshtore(1),manastire(11),hotel(1)dhekanjon(1)etj.Shfrytëzimitrashëgimisëkulturo-historikepërzhvillimineturizmitdheshprehjaeidentitetit tëshoqërisëkosovarenëpërshekuj.Mbrojtja, ruajtja dhemirëmbajtja emjaftueshme e kësaj trashëgimie do të ishtekërkesëekohëspërshoqërinënëpërgjithësi.39

39 WebfaqjaeTrashëgimisëKulturore


111

Tabela 21. Lista e institucioneve dhe monumenteve më rëndësi të veçantë.

Emërtimi Vendndodhja

Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve Kulturore PrishtinëInstituti për Mbrojtjen e Monumenteve PrishtinëInstituti për Mbrojtjen e Monumenteve PejëInstituti për Mbrojtjen e Monumenteve PrizrenInstituti për Mbrojtjen e Monumenteve GjakovëQendra për Trashëgimi Kulturore GjilanQendra për Trashëgimi Kulturore MitrovicëMuzeu Kombëtar i Kosovës PrishtinëKompleksi Muzeor “ Emin Gjiku” PrishtinëMuzeu Etnologjik GjakovëMuzeu Etnologjik PejëMuzeu – Mitrovicë MitrovicëMuzeu Arkeologjik PrizrenKompleksi Muzeor “ Lidhja Shqiptare e Prizrenit” PrizrenKompleksi “ Adem Jashari” PrekazKompleksi “ Haxhi Zeka” PejëArkivi i Kosovës PrishtinëArkivi Ndërkomunal PrishtinëArkivi Ndërkomunal GjakovëArkivi Ndërkomunal GjilanArkivi Ndërkomunal PejëArkivi Ndërkomunal PrizrenArkivi Ndërkomunal MitrovicëBiblioteka Kombëtare e Kosovës PrishtinëBiblioteka Ndërkomunale “ Hivzi Sulejmani” PrishtinëBiblioteka e Verbërve “ Syri Ynë” PrishtinëBiblioteka Nërkomunale “Anton Çeta” FerizajBiblioteka Nërkomunale “Asim Vokshi” GjakovëBiblioteka Nërkomunale “Fan S. Noli” GjilanBiblioteka Nërkomunale “Latif Berisha” MitrovicëBiblioteka Nërkomunale “Azem Shkreli “ PejëBiblioteka Nërkomunale “Sveti Sava” LeposaviqBiblioteka - Prizren PrizrenTeatri i Kombëtar i Kosovës PrishtinëTeatri Profesional – Gjakovë GjakovëTeatri Profesional – Gjilan GjilanTeatri Profesional – Prizren PrizrenTeatri Profesional – Pejë PejëTeatri Profesional – Mitrovicë MitrovicëTeatri Profesional – Ferizaj FerizajOrkestra e Filarmonisë dhe Operës së Kosovës PrishtinëAnsambli i Këngëve dhe Valleve - “ SHOTA” PrishtinëGaleria e Arteve e Kosovës PrishtinëKompleksi Isa Boletini – Boletin Boletin

112


XV. STRUKTURAT PËR MBROJTJE, SHPËTIM DHE NDIHMË

15.1 Kategorizimi i SSHMN-ve

NjësitëeSMSHN-vejanèthemeluar40sipasqëllimitsinëvijim:

• Njësitëpërintervenimetëspecializuara,

• Njësitëespecializuara,dhe

• Njësitëpërintervenimetëpërgjithshme.

Ndërsakëtostrukturasipaskategorivetëtyrendahennë:

• Njësiapërmbrojtjedheshpëtimngarrënojat–KSHU,

• Njësiapërmbrojtjedheshpëtimngaujërat,dhe

• Njësiapërmbrojtjedheshpëtimngalëndëtkimike,biologjike,radiologjikedhenukleare–KBRN,

• Njësiapërlogjistikë.

NëRepublikëneKosovësmomentalishtfunksionojnë35NjësiProfesionaletëZjarrfikjesdheShpëtimit,me787zjarrfikësdhe224automjetepërintervenimetëndryshme.

40 Rregullorja(QRK)NR.18/2015-Përorganiziminenjësivetëstrukturavepërmbrojtje,shpëtimdhendihmë.


113

XVI. VLERËSIMET PËRFUNDIMTARE

Bazuarnëhistorikunetëdhënavepërfatkeqësitënatyroredhefatkeqësitëtjera,RepublikaeKosovësnukiuështëekspozuarnjërrezikutëpërmasavetëmëdha,porkjonuknënkuptonqënëtëardhmeneafërtvendiynënukdotëpërballetmefatkeqësitënatyravetëtilla,marrëpërbazëndryshimetklimatikenëbotëdhezhvilliminehovshëmtekniko-teknologjik,tëcilatmundtëjenëindikatortërreziqevedhekërcënimevetëshumëllojshme.Aktivitetetepërbashkëtatëinstitucionevepërgjegjësenëfushënemenaxhimitdhereagimitnërastefatkeqësish,pastajpersonavejuridikdhefizik,nganiveliqendrorderiteailokal,dotëjenëgarancipërsigurinëtonëkombëtare.Kapacitetetekzistuese(resursethumanedheteknike)siforcëreaguesepërmbrojtjedheshpëtimendenukkanëarriturnivelinedëshirueshëm,prandajkërkohetngritjemëelartëprofesionaleme qëllim të rritjes së efikasitetit dhe efektivitetit të tyre reagues, përmestrajnimeve profesionale, testimeve të nivelit të gatishmërisë me anë të ushtrimeve tëndryshmesidhebashkëpunimitrajonal.KydokumentivlerësimittërreziqevenëtëardhmendotëshërbejësipikëreferentepërPlanin e Reagimit Kombëtar (PRK), planifikimin hapësinor, hartimin e dokumentit tëvlerësimittërreziqevenënivellokal,etj.Meqëllimtëintegrimittëakterëvetëndryshëmnëmenaxhiminemergjentduhetrealizuarnjësërëprioriteteshdhedetyra:

• Implementimi iLigjitpërmbrojtjenga fatkeqësitënatyroredhe fatkeqësitë tjeradhekonsolidimimeresursenjerëzore,materialedhefinanciare,nëmënyrëqëtëfuqizohenkapaciteteteduhuraoperativepërreagimemergjentefikas.

• Harmonizimi i ligjeve tonadhe arritja e kompatibilitetit në fushën eMenaxhimitEmergjentmeatoBE-së,tëstrukturavepërmbrojtjeshpëtimdhendihmë,nëaspektinteknik,operativdhestrategjik,nëmënyrëqëtëjenëtëgatshmetëveprojnëedhejashtëvendit,meforcatsimotrandërkombëtare.

Zbatimi i masave parandaluese në planifikimin hapësinor me qëllim të zvogëlimit tërreziqeve,sidhepasojavetërreziqevengafatkeqësitë.Aplikimiipraktikavemëtëmiranëmasatpërmbrojtjeneshëndetitdhejetëstënjerëzve,sidheruajtjeneambientitpërgjeneratateardhshme.Hartimi,zhvillimidheaplikimiiprogrameveaftësuesepërkoordinimdhedrejtimitëgjithaforcaveoperativepërmbrojtjedheshpëtimnënivelkombëtar,nëniveltënjësiveregjionaledhelokale,sidhenëaspektineprojektevebilateraledhemultilateralepërbashkëpunimndërkombëtarnëfushënembrojtjes,shpëtimitdhendihmës.NdihmareciprokendërkombëtarenërasttëfatkeqësiveRekomandimeteGr.Punues

1. Hartimi i Planeveparandaluese/preventivepër secilinnga institucionet, bazuarnëvlerësiminerreziqeve.

2. Hartimiinjëprogramitëushtrimevedhegadishmërisëemergjentenënivelvendi,sidhendarjaenjëfondipermanent/përçdovit,përmbajtjeneushtrimevepërFNFT.

3. GrupipunuesrekomandonqëtëngritetnënivelvendinjëfondmevlerëprejnjëmilionEuro,përreagimemergjentnënivelvendi,bazuarnëhistorikunerreziqeve,sidhevlerësiminedëmevetëmundshmeqëmundtëshkaktohenngaFNFT.

4. Organizimiipunëtorivepërndërtimindheushtrimineskenarëve(TTX)përzyrtarëteministrivedheagjenciverelevante.Kostojaepërgjithshmebuxhetore25500euro.

114


Regjistri i ndryshimeve

Nr Datë Kapitulli / faqe Përmbajtja Personat e autorizuar për ndryshim

1Hartuar Dhjetor 2009

Ky dokument përfshin kapituj në të cilët pasqyrohet rregullimi shtetëror, pozita gjeografike, karakteristikat, rreziqet natyrore (profilet e rreziqeve, grupet e cenueshme) vlerësimet përfundimtare, strukturat për mbrojtje, ndihmë shpëtim dhe hartat.

2

Rishikuar

Janar

2016

Është bërë rishikimi i plotë i të gjithë kapitujve të cilët janë plotësuar me shumë informacione që brenda kësaj periudhe kohore janë gjeneruar.

Bazuar në planin e punës së Qeverisë për vitin 2015.

Duke u bazuar në vendimin nr 391/2014 të qeverisë/sekretari permanent i MPB, është themeluar grupi punues për rishikimin e dokumentit të vlerësimit të rreziqeve, bashkëngjitur edhe lista e anëtarëve/zyrtarëve përgjigjës për dikasterët e caktuar të cilët kanë kontribuar me të dhëna dhe materiale për rishikimin e dokumentit të vlerësimit të rreziqeve nga FNFT.

Regjistri i shpërndarjes

Grupi Institucioni Titulli i marrësit

Mënyra e dedikimit

Kopje e fortë Elektronike


115

XVII. HARTAT

Harta nr 1. Ndarja administrative e komunave të Republikës së Kosovës.

116


Harta nr.3. Gjeologjia e Kosovës.


117

Harta nr 4. Shpërndarja e objekteve shkollore.

118


Harta nr 5 .Vatrat e zjarreve pyjore.


119

Harta nr.6. Rreziku nga vërshimet.

120


Harta nr.7. Zonat e prekura nga vërshimet.


121

Harta nr 8. Sizmiciteti ( Harta e epiqendrave të tërmeteve në territorin e Kosovës, periudha 1456-2014 ).

122


Harta nr.9. Zonat e rrezikut sizmik në Kosovë.


123

Harta nr 10. Zonat me rrëshqitje.

124


Harta nr.11. Zonat me rrokullisje të shkëmbinjve.

N

HARTA VËSHTRUESE E ZONAVE ME RROKULLISJE N

SHTRIRJA E ZONAVE ME SHEMBJE, RROKULLISJE MEPOTENCIAL AKTIVIZIMI

SHEMBJE ME AKTIVIZIM TË MUNDSHËM

SHTRIRJA E ZONAVE ME SHEMBJE, RROKULLISJE MEPOTENCIAL AKTIVIZIMI


125

Harta nr 12. Lokacionet e minierave sipërfaqësore ( guroreve) në Kosovë.

126


Harta nr.13. Deponitë minerare në Kosovë


127

Harta nr 14. Gjeorreziqet në Republikën e Kosovës.

128


Harta nr 15. Rrjeti Mikrovalor.


129

Harta nr 16. Rrjeti Optik.

130


Harta 17.Rrjeti i infrastrukturës rrugore.


131

Harta nr. 18. Rrjeti i rrugëve kryesore dhe rajonale.

Burimi:MinistriaeInfrastrukturës.

132


Harta nr.19. Qarkullimi ditor i veturave private.


133

Harta nr. 20. Qarkullimi ditor i autobusëve.

134


Hara nr.21. Rrjeti hekurudhor i Kosovës.

Buriminga:Studimipërrehabilitiminehekurudhës10


135

Harta nr.22.Aeroporti ndërkombëtar.

136


Harta nr.25 Lokacionet e mbetjeve industriale të rrezikshme.


137

Harta nr.26 Hidrologjia e Kosovës.

138


Harta nr 27 Zonat e goditura artilerike me përmbajtje të uranit të varfëruar.FUSHAT TË CILAT JANË IDENTIFIKUAR SI CAÇE TË GODITURA ARTILERIKEME PËRMBAJTJE TË U. V. – KOMBET E BASHKUARA (UNDP-NATO)


139

Harta nr 28 Zonat endemike me EHKK në Kosovë.

140


Harta nr 29 Zonat endemike me Brucelozë në Kosovë.


141

Harta nr 30 Zonat endemike të Tularemisë.

142


Harta nr 31. Lumenjtë e Kosovës.


143

Harta nr 32 Deponitë dhe vendgrumbullimet e mbeturinave në territorin e Kosovës.

144


Harta nr. 33. Minierat pasive në Kosovë.


145

Legjislacioni

• LigjipërPyjet,2003/6),(2004/40)meplotësimetetij,

• LigjipërKonservimineNatyrës(2006/22),

• LigjipërMbrojtjeneMjedisit(2003/9),

• LigjipërUjërat(2004/41),

• LigjipërPlanifikimHapësinor(2003/30),

• LigjipërParkunNacionalMaliiSharrit(1986),

• LigjipërGjuetinë(2006/41),

• LigjipërPeshkataridheAkuakulturë(2006/58),

• LigjipërMbrojtjengaFatkeqësitëNatyroredheFatkeqësitëTjera,

• LigjipërZjarrfikjedheShpëtim,

• LigjipërMbrojtjengaZjarret,

• DokumentipërPolitikedheStrategjipërZhvillimineSektorittëPylltarisë2010-2020,

• DyInventarizimeNacionaletëPyjeve(2003dhe2012),

• PlanetMenaxhuesepërNjësitëMenaxhuese(nëdixhital),

• SoftueriFis-Kos,

• Marrëveshjetëndryshmesektoriale.

Udhëzimetadministrativepër:

• Vlerësiminendikimitmjedisor(Nr.09/2004-MESP),

• FormëndhemënyrënemirëmbajtjessëRegjistritqendrortëzonavetënatyrëspër konservim(Nr.04/2006-MMPH,Shtator2006),

• Strategjiapërzhvilliminepyjeve,2010-2020,

• Udhëzimiadministrativ,MA-Nr.22/2007’’përmbrojtjenepyjevengazjarretpyjore,

• Udhëzuesterrenipërpylltari,

• Manualtëndryshëm.

Rregullorenr28/2012përmetodologjinëehartimittëvlerësimittërrezikshmërisë.

Rregullore(QRK)nr.28/2015përorganiziminenjësivetëstrukturavepërmbrojtje,shpëtimdhendihmë.


FATKEQËSITË TJERA

Prishtinë Korrik, 2016

VLERËSIMI I RREZIQEVE NGA FATKEQËSITË NATYRORE DHE...

Documents

Transcript of VLERËSIMI I RREZIQEVE NGA FATKEQËSITË NATYRORE DHE...