Vladimir p.petrović - Dardanija u Rimskim Itinerirama [2007]

download Vladimir p.petrović - Dardanija u Rimskim Itinerirama [2007]

of 159

description

DARDANIJA U RIMSKIM ITINERIRAMA

Transcript of Vladimir p.petrović - Dardanija u Rimskim Itinerirama [2007]

  • .

    A

  • ACADEMIE SERBE DES SCIENCES ET DES ARTSINSTITUT DES ETUDES BALKANIQUES

    EDITIONS SPECIALES

    VLADIMIR P. PETROVI

    DARDANIE DANS LES ITINERAIRES ROMAINES

    LES VILLES ET LES AGGLOMERATIONS

    Rdacteur en chefDuan T. Batakovi

    BELGRADE2007

    99

  • .

    A

    .

    2007

    99

  • .

    .

    600

    . , - -, 147 018.

    ( )

  • . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (NISSUS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .j (Mediana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    JK (VIMINACIUMNAISSUSSERDICACONSTANTINOPOLIS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .J (NAISSUSRATIARIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (NAISSUSLISSUS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (NAISSUSSCUPI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (SCUPI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    DARDANIE DANS LES ITINERAIRES ROMAINES: LES VILLES ET LES AGGLOMERATIONS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

    911121620

    2526313236

    41

    4747545561

    6581879699

    100103106107

    111

    113

    127

    133

    134

    136

    147

    149

  • . 1. . 2. ( . ). 3. ( . ). 4. ( . ). 5. , ( . ). 6. ( . ). 7. (Dragojevi-Josifovska B. 1982, no 196). 8. . 9. (Miller K. 1962). 10. , (via decumana) ( . ). 11. , ( . )

  • , 1. 2005. , : . , - . - , .

  • ,

    , .

    , , , , ,

    ,

    . ,

    , -

    . , -

    .1

    , terminus post quem

    -

    .

    ,

    , -

    1 , , - , . -, , , . , - . , , . , , , . - , , , . , . . 1966, 1519.

  • . ,

    10

    . -

    , . ,

    -

    , , -

    .

    , , , -

    ( ).

    , , ,

    .

    -

    , .

    , -

    , .

    ,

    , -

    .

    . -

    ,

    .

    ,

    .

    ,

    . -

    , (-

    ) ,

    .

    -

    .

    ,

    .

  • 11

    , , , -

    , .

    , , -

    , .

    ,

    , ,

    . (Scupi), -

    (Naissus), (Remesiana) (Ulpiana), -

    (,

    ), -

    : Itinerarium Hierosolymitanum,

    Itinerarium Antonini, Tabula Peutingeriana Ravennatis anonymi

    cosmographia (Anonymi Ravennatis).

    Synecdemus-, VI , -

    De aedi ciis, , Descriptio totius mundi, Notitia

    Dignitatum Codex Theodosianus Codex Iustinianus.

    , , -

    XV XVI -

    ( , XV

    , , XVI ),

    , .

    , . ,

    . , . , . , . . . -

    , ,

    .

    . . ,

  • . ,

    12

    -

    ,

    .2 -

    . -

    .3 ,

    . , ,

    . -

    . , Srednjobalkanska

    plemena u predrimsko doba.4 -

    ,

    -

    .5

    -

    , ,

    . .6

    ,

    II -

    . , -

    , 284281. ,

    .

    279.

    2 : . 1909, 1925, 1931, 1933, 1934a, 1934b, 1938a, 1938b, 194148, 1961; ., Premerstein A.v. 1900.

    3 erkov E. 1957, 1965, 1969.4 Papazoglu F. 1969.5 Mirkovi M., Duani S. 1976; Dragojevi-Josifovska B. 1982; Mirkovi M. 1986; Petrovi P.

    1979b, 1995. 6 : Duani S. 1977a, 1977b, 1980, 1995a, 1999, 2000, 2003.

  • 13

    , -

    .

    : , -

    ,

    , , ...

    , , , , ,

    20.000

    .7 -

    , ,

    . ,

    . ,

    , , . -

    : ... -

    , ,

    , , , 8 :

    ... , ,

    .9

    , , .

    III -

    ,

    . , 200. -

    ,

    . -

    , 168. , ,

    148. ,

    , ,

    , .

    7 Liv. XXXVIII 16.8 Iust. XXXIV 8, 1316.9 Diodor. Sic. XXII, 8.

  • . ,

    14

    , , -

    , , . -

    I ,

    (bellum Dardanicum), 75. 73. , -

    . -

    , 30.000 ,

    ,

    .10

    , -

    . ,

    . , 48.

    , ,

    .11

    . -

    , -

    .

    , -

    .

    , 29. 28.

    , .12 -

    29. , : ... ,

    ,

    ,

    10 Fest., Brev. c. 7: Dardanos et Moesicos Curio proconsul subegit et primus Romanorum ducum ad Danuvium usque pervenit; . - , Papazoglu F. 1969, 179 sqq.

    11 Caes., Bell. civ. III, 4, 6: Dardanos, Bessos partim mercenarios, partim imperio aut gratia comparatos.

    12 . , , , . , , Cass. Dio LI, 23, 2 sq.

  • 15

    (). ,

    ,

    ...13

    ,

    -

    .

    , .

    28. . -

    , ,

    , -

    , 15. .14

    , -

    .

    , , -

    .15

    16.

    , . ,

    .16 -

    , 11. ,

    - , 69. -

    ,

    .17

    , -

    IV (IV Scythica) V (V Macedonica), -

    .18

    13 Cass. Dio LI, 23, 2.14 Mirkovi M. 1968, 22.15 - legatus Augusti pro praetore, Patsch C. 1932, V, 1, 86; Mirkovi M. 1968, 23 sq.; Syme R. 1971, 60, n 72.

    16 Cass. Dio LIV, 20, 3.17 Cass. Dio LV, 29, 3.18 IV Scythica () -, . Duani S. 1978a, 470 sqq.

  • . ,

    16

    , ,

    : , .

    , ,

    , ,

    (Timacum

    Minus, Aquae, Taliata).19

    (Moesia Superior),

    a, ( 86.

    272. ) . -

    .

    ,

    , -

    ( ),

    .

    , II -

    , .20

    , ,

    -

    , : (Dardani),

    ,21 (Tricornenses), (Picenses) (Moesi),

    19 , . Petrovi P. 1979b, 3031, .

    20 Dig. 48.19.16., 9 (Saturninus): evenit, ut eadem scelera in quibusdam provinciis gravius plectantur, ut in Africa messium incensores, in Mysia (!) vitium, ubi metalla sunt, adulteratoris monetae. , - , . 1995, 135, 136; Duani S. 2003, 255, n. 44.

    21 , Plin., N. h. III 149; Ptol. III, 9, 2; Ptol. III, 9, 4.

  • 17

    .22 ,

    , ( scus),

    (civitates peregrinae).

    . , -

    -

    , . -

    .

    (res metallica), . ,

    , ,

    .

    ,

    , 250. .

    : I Aurelia Dardanorum,

    , II Aurelia Dardanorum, .

    , ,

    , -

    civitates II III ,

    250. 300. . (tractus),

    , procurator metallorum. -

    ,

    comes metallorum per Illyricum ,

    Notitia Dignitatum,23 comes sacrarum largitionum.

    -

    , portorium.24

    ,

    . -

    22 Duani S. 2000, 344; : Dardania, , Ripa Danuvii, , Duani S. 2003, 256.

    23 Not. Dign., Or. XIII 11.24 Duani S. 1977a, 70, n. 97.

  • . ,

    18

    ,25

    (civitates Dardanicae).26

    ,

    Metalli Dardanici. -

    (Municipium Dardanorum),

    (Ulpiana), (Lamud(um)?), (Vizi(anum)?)

    (Kratiskara?),27 (Remesiana) -

    (Timacum Minus?).28

    vici metallorum, Ad Fines,

    , -

    (Metalla Dardaniae) :

    25 , res publica Ulp(iana), Petrovi P. 1979b, 101103. nos 69, 70, 71. -, , CIL III, 368; Patsch C. 1896, 287; . 1961, 29. - , , . . . , . concilium - . . - . , , . . Ulp(iana) Ulp(ia) , . . , , . res publica Ulpiana , , . Duani S. 1977a, 91; Duani S. 2000, 345, n 19.

    26 Duani S. 2000, 345, n. 18.27 , . . ( . 1980, 27, n 135), , , . Patsch C. 1937, 1, 227; . 1973, 147154. ( . 1965) (Dragojevi-Josifovska B. 1982, 41, n 6). - , ( nes Dardani), Dragojevi-Josifovska B. 1982, 169170, n 220.

    28 Duani S. 2003, 257, 258.

  • 19

    ( ), (), -

    (),29 () (

    ). , -

    , .30

    -

    . -

    ,

    .

    , , -

    , . -

    , , -

    ,

    .

    , -

    .

    , ,

    . ,

    ,

    , -

    . ,

    -

    , .

    , -

    ,

    .31 -

    ,

    29 , Dragojevi-Josifovska B. 1982, n 208. , . Duani S. 1999, 134; Petrovi V. 2004c.

    30 Duani S. 2003, 259.31 Petrovi V. 2007a, 15.

  • . ,

    20

    , , Naisso

    Dardaniae.32

    , ,

    II (cohors II Aurelia Dardanorum),

    . ,

    Praesidium Pompei (

    )33 Timacum Minus.34

    -

    .

    Margus (), Timachus () -

    Pingus () ,35

    Dea Dardania , -

    , .36

    ,

    , , .

    , -

    , -

    , , .

    , .

    ,

    32 CIL VI, 32937.33 . 2007, 205226. 34 , . Papazoglu F. 1969, 143

    161. 35 Plin., N. h. III, 149: Flumina clara e Dardanis Margus, Pingus, Timachus (Papazoglu F. 1969,

    203).36 Mirkovi M., Duani S. 1976, n 167. , , . , , , (CIL III, 995, 7853).

  • 21

    (refugia)

    .37

    . ,

    . , -

    . , ,

    .38

    ,

    ,

    , . ,

    . ,

    , ,

    , , , , -

    . , . , -

    ,

    . -

    , , , .

    :

    ,

    ( , , ).

    ,

    .

    -

    , I .

    , ,

    37 , . , , , , , ( ) , . . 1998, 147225. - , . . 2003.

    38 Papazoglu F. 1969, 189201.

  • . ,

    22

    .39 -

    .

    , ,

    , . -

    ,

    .

    ,

    , , ,

    . , -

    , -

    .

    , , I

    , II III

    .

    ,

    .

    , -

    , -

    . ,

    , -

    , , . ,

    , ,40

    ,

    VII (VII Claudia) .41

    39 , (, ), , , ( . 1998, 214).

    40 Strab. VII, 5, 7.41 Petrovi P. 1979b, 8283, 31.

  • 23

    , -

    .

    , . ,

    1993. , -

    ,

    .

    83. ,

    Germanicus, , 93. , .

    . ,

    met(alli) dard(anici) -

    . , , .42

    42 Duani S. Dardanian Lead Ingots at Caesarea Palestinae, .

  • .

    , -

    , -

    .

    (Siculus Flaccus), I , -

    .43 viae

    publicae .

    viae militares, ,

    . (viae vicinales),

    (viae privatae),

    .

    ,

    . .

    , -

    . , -

    -

    .44

    ,

    . -

    ,

    . ,

    43 Sic. Flacc. XIXXXI, 19.44 Chevallier R. 1976; Pawluk A. 2004.

  • . ,

    26

    , . ,

    , -

    .

    ,

    .45

    ,

    , . -

    . , -

    .

    ,

    . -

    (agger).

    -

    -

    .

    ,

    -

    .

    ,

    -

    1.20

    1.50 m 13.5

    15 m.

    -

    . 1

    45 , Margary I. 1973, 1819.

  • 27

    .46

    , : statum, rudus, nucleus

    summum dorsum (. 1).

    , (statum), 3060 cm, -

    -

    , .

    .47

    ,

    , .

    . -

    ,

    . -

    .

    , -

    , (rudus) (nucleus). ,

    25 cm, -

    , ,

    . , 3050 cm,

    .

    .

    -

    .

    , -

    .48

    46 Margary I. 1973, 1920.47 , statum, , Adam,

    J. P. 1994, 277.48 Margary I. 1973, 21; , , . Chevallier R. 1976, 86; , , . Adam J. P. 1994, 277.

  • . ,

    28

    , (summum dorsum),

    . , -

    , .

    ,

    ( 2030 cm), II . -

    .

    174.

    ,

    .49

    , , ,

    .

    .

    , -

    . -

    ,

    -

    .50

    . 58 cm,

    3060 cm.

    , ,

    . -

    ,

    4.5 m. , -

    ,

    49 Liv. XLI, 27, 5.50 Chevallier R. 1976, 87.

  • 29

    ,

    .51

    (Via Flaminia)

    , 20 cm,

    . ,

    20 cm, ,

    . (Via

    Appia),

    , 2540 cm.

    (Via Aurelia) ,

    , 40 cm.

    , -

    .52

    -

    -

    . -

    (. 2).

    , -

    . , ,

    630 cm,

    , .53

    51 Margary I. 1973, 21;

    52 Adam J. P. 1994, 277278.53 Chevallier R. 1976, 89.

    . 2

  • . ,

    30

    ,

    .

    1.3 m,

    .54 -

    , ,

    .55

    .56

    , , -

    , .

    (decumani maximi) 12 m,

    2.5 m. , , -

    , 6 ,

    ,

    .57

    , , ( 3 m)

    , ,

    . ,

    .

    ,

    . , ,

    (4 m),

    8 m. -

    2 m. -

    (. 3).58

    54 Adam J. P. 1994, 279.55 Margary I. 1973, 22.56 Chevallier R. 1976, 89. 57 Chevallier R. 1976, 8889.58 Adam J. P. 1994, 279.

  • 31

    ,

    . -

    ,

    -

    . -

    .

    -

    , . -

    ,

    . 3

  • . ,

    32

    .

    , .

    , , -

    .

    , .

    , 0.60 1.20 m.

    .59

    , -

    , .

    ,

    .60

    ,

    , .

    -

    , ,

    .61 ,

    , .

    , ,

    , .

    , -

    , .62

    .

    a .

    59 Margary I. 1973, 22.60 Chevallier R. 1976, 88.61 Chevallier R. 1976, 89.62 Margary I. 1973, 19.

  • 33

    -

    . ,

    , .

    .

    , -

    .

    , , , 38 m.63

    -

    ,

    . -

    I ,

    . -

    , .

    , , -

    , ,

    ,

    . , -

    .

    ,

    ,

    . , -

    ()

    (20 x 20 cm),

    . (50 x 50 cm),

    70 cm, ,

    . -

    , . ,

    ,

    . 20

    63 Adam J. P. 1994, 280283.

  • . ,

    34

    cm, , -

    (. 4).

    , .

    , 33/34. ,

    -

    : IV (legio IIII Scythica) V (legio V

    Macedonica). ,

    ( ), 46. ,

    montibus excisis factisque

    anconibus, . ().

    ( ,

    ), ,

    (vetustate et incursu Danuvii

    corruptum).

    ,

    . 4

  • 35

    45 .

    -

    (. 5).

    , Tabula

    Traiana, -

    .

    (lapidarii) VII -

    (VII Claudia),

    -

    -

    ,

    .64

    64 . 1986; Petrovi P. 1997b; . 2004a.

    . 5

  • . ,

    36

    (milliarum lapis). -

    .

    , (154121), 123.

    , -

    , -

    .

    (6414), 20. ,

    , (Milliarium

    Aureum). -

    , .

    . 6

  • 37

    . ,

    (. 6).

    , ,

    2.4 m 50 cm,

    . , -

    , 3.3 m 87 cm,

    (Via Emilia), 2.4 m 1 m,

    (Via Salaria). , 1.25 m

    30 cm, (Via Flaminia).

    , -

    .

    (1000 , millia passum),

    1480 m. -

    . ,

    ,

    .

    ,

    ,

    ,

    . -

    -

    (

    ),

    -

    (. 7).

    -

    , - . 7

  • . ,

    38

    , , -

    . , ,

    ,

    (216. ), 76

    .65

    -

    , -

    , ,

    .66

    (),

    .

    (B),

    399

    (C).

    (D), -

    (),

    (. 8).

    :

    1 (millia) = 1000 1481 m1 (passus) 1.48 m1 (pes) 0.295 m1 (palma) 0.0739 m1 (uncia) 0.0245 m1 (digitus) 0.01848 m

    , -

    .

    . 8

    65 Laing G. J. 1908; . 1995, 104106.66 , Collinder P. 1971.

  • 39

    -

    . -

    .67

    67 . , Petrovi P. 1979b, 129132, n 123128; Dragojevi-Josifovska B. 1982, 155160, n 194206; Petrovi P. 1995, 133, n 110. , erkov E. 1957, 74; Mirkovi M. 1960, 253.

  • (itinerarium) iter

    () .

    () .

    : itineraria adnotata (itineraria scripta)

    itineraria picta.

    , -

    , .

    . ,

    ,68 , (cursus

    publicus).69 Itinerarium Gaditanum,

    itineraria scripta.

    ,

    (,

    ), , .

    IV

    .

    68 : Post exploratam alacritatem exercitus, uno parique ardore inpetrabilem principem superari non posse, deum usitato clamore testati, Iulianus summae rei nem inponendum maturius credens, extracta quiete nocturna itinerarium sonare lituos iubet, praestructisque omnibus, quae dif cultates arduae belli poscebant, candente iam luce Assyrios nes ingressus celso praeter alios spiritu obequitans ordinibus aemulatione sui cunctos ad of cia fortitudinis incendebat., Amm. Marc. XXIV, 1, 1; Flavi Vegeti Renati viri inlustris comitis epitoma rei militari, IV -, , : Primum itineraria omnium regionum, in quibus bellum geritur, Veg. mil. III, 6.

    69 . -, , , . , Vasi M., Miloevi G. 2000, 129133.

  • 42

    . ,

    :

    (Tabula Peutingeriana), (Itinerarium

    Hierosolymitanum), (Itinerarium Antonini) -

    (Ravennatis anonymi cosmographia Anonymi

    Ravennatis).

    .

    (Tabula Peutingeriana). -

    Codex Vindobonensis,

    , XII .

    .

    ,

    ,

    .

    ,70 , -

    I, 1507. . , , . 70 Marcus Vipsanius Agrippa, , (orbi

    terrarum orbi spectandum) , , ex destinatione et commentariis M. Aggripae, Plin., N. h. III, 3.

    . 9

  • 43

    ,

    (14651547), (. 9).

    , 6.74 m 34 cm,

    12 . 1863. 12 -

    , .

    ,

    , . .

    , ()

    . -

    ,

    . ,

    , -

    .

    , . , -

    (, -

    , , ). , ,

    -

    .

    ,

    , .

    ,

    -

    . -

    , , .

    -

    .

    200.000 ,

    , ,

    ( II VI).

  • 44

    . ,

    ,

    . ,

    ,

    cursus publicus, , .

    ,

    .

    -

    . : ,

    .

    , . XIXII

    XIIXIII . , ,

    .

    -

    .

    ,

    itinerarium pictum,

    .

    . (

    cursus publicus), -

    ( -

    ). IV , ,

    , ,

    .71

    (Itinerarium

    Hierosolymitanum). Itinerarium

    Burdigalense -

    . 333. ,

    71 , RE., s.v. Itinerarien, col. 23082363; Miller K. 1916; Bosio L. 1983, 156; . 1975, 3360; Lisiar P. 1980, 1011; . 1991, 2425.

  • 45

    . , -

    ,

    .

    , . -

    , .

    : ,

    .

    , , .

    () ( -

    ), , , , -

    .

    ,

    . -

    ,

    , -

    .

    ,

    , , -

    ,

    (Terebintus).

    .72

    (Antonini Augusti itineraria

    provinciarum et maritimum).

    , III IV , -

    . -

    .

    . Itinerarium

    provinciarum ,

    , Itinerarium maritimum, -

    .

    72 Geyer P. 1898.

  • 46

    . ,

    , , -

    .73

    (Ravennatis anonymi

    cosmographia, Anonymi Ravennatis). 700.

    5300 300 .

    .74

    ,

    .75

    , , ,

    , .76

    73 Lisiar P. 1980, 1115; Reed N. 1978.74 RE., s.v. Ravennas Geographus, col. 305310.75 Schillinger-Hfele U. 1963, 238.76 Staab F. 1976, 58.

  • -

    . , -

    , , () -

    . -

    (ViminaciumNaissusSerdicaConstantinopolis; NaissusRatiaria;

    NaissusLissus; NaissusScupi),

    , . .77

    (Naissus), ,

    .

    , , . -

    , .78

    (NISSUS)

    , 79 -

    . -

    , ,

    .

    77 () - . , . . , - , , . . 1982; . 1996, 910; . 1998, 4153.

    78 Petrovi P. 1979b, 3738.79 TIR, K34, Naissus, 89.

  • . ,

    48

    , ,

    -

    , III . ,

    , .

    , , -

    , ,

    , . -

    ( , -

    , , ),

    ,

    . , (?) -

    (Remesiana)

    . ,

    , ,

    , ()

    II I .80

    .

    ,

    I

    .

    , -

    (

    , 15. ),

    , .

    ,

    , ,

    , , , -

    , ,

    . ,

    , -

    80 . 2004, 270274.

  • 49

    , .81 , , IV

    V a (legio IV Scythica legio V Macedonica)

    15. -

    ,

    , .

    , -

    ,

    , , (),

    .

    , , I

    ,

    .82

    I , ,

    ,

    .

    -

    ,

    .83 I

    I (cohors I Cilicum), 134.

    , , ( ).

    , , I (cohors

    I Cretum) , I . -

    , , -

    ,

    , . -

    I

    81 . 1999, 29.82 Domaszewski A. v. 1889, 141. 83 Petrovi P. 1979b, 83, n 33, n 34.

  • . ,

    50

    ,

    .

    I -

    . ,

    , , -

    , .

    , 86. , -

    ,84 .85 -

    , , -

    .86

    II . ,

    .87 -

    , ,

    . II ,

    ,

    .88 I Aurelia

    Dardanorum, I , .89

    -

    , .

    1000 , -

    , -

    , .

    , cohortes Aureliae -

    ,

    . I Aurelia Dardanorum -

    84 Cass. Dio LX VII 6, 3.85 . 1976b, 32.86 Duani S. 1983; Duani S. 1996. 87 Ptol. III, 9, 4.88 Petrovi P. 1979b, 31.89 . Duani S. 1978b.

  • 51

    NaissusLissus,

    .90

    , III ,

    ,

    , ,

    , .

    IV

    VII (legio IV Flavia legio VII Claudia),

    ,

    , .91 -

    ,

    .

    (fabrica) ,

    .

    , -

    , VII , -

    .92

    .

    municipium,

    (Marcus Aurelius

    Posidonius), .93

    (ordo decurionum) ,

    , ,

    .94 -

    ,

    ,

    90 . 1983, 62.91 Petrovi P. 1979b, 83, n 32.92 Petrovi P. 1979b, 8283, n 31.93 Petrovi P. 1979b, 72, n 10.94 Petrovi P. 1979b, 75, n 18; 80, n 27; 112, n 90.

  • . ,

    52

    ,

    (, ) -

    .

    ,

    , . oppidum

    (), civitas, urbs (),

    , , -

    municipium.

    , -

    . , ,

    Aurelius,

    II III , . , , , ,

    II,

    ( , -

    , ).

    ,

    , -

    .95

    , II,

    .

    terminus post quem

    169. , VII

    Claudia. 195. , -

    (), -

    .

    ( ),

    (origo). 96 ,

    (169. )

    . -

    95 . 1999, 33.96 Mirkovi M. 1986, 90, n 53; Mirkovi M. 2004.

  • 53

    : Margum, Singidunum, Ulpiana, Viminacium,

    . ,

    , 169.

    . -

    -

    .

    -

    , II ,

    . -

    .

    Aelius -

    , -

    .

    ( -

    ),

    ( II ).

    ,

    -

    .

    , -

    .

    II, -

    III ,

    , , -

    , -

    . -

    .

  • . ,

    54

    ,

    . -

    (), (-

    , ).

    ,

    . , cohors I

    Cilicum, ,

    I

    (cohors I Aurelia Dardanorum).

    , -

    . , -

    , .

    .97

    -

    .

    (IVVI ), -

    . -, -

    , (thermae?).

    , -

    , -

    , .

    , , -

    , ,

    ,

    . -

    (, ) IIIIV

    . , ,

    97 . 1983, 6670.

  • 55

    .98

    .

    , , (IIIII ),

    , -

    .99

    , ,

    .100

    I , -

    , ,

    .

    , -

    -

    . ,

    ,

    (magni ce ornavit),101 -

    . -

    269. ,

    II .102 ,

    Gothicus, -

    , ,

    .

    -

    , ,

    , : ktsma ka patrv Kwnstantnoy to 98 Galliazzo V. 1994, 307.99 TIR, K34, Naissus, 107. 100 . 1983, 69.101 Anon. Vales. II, 2.102 Zosim. I, 45.103 Petrovi P. 1979b, 39.

  • . ,

    56

    basilwv.103 , (Flavius Valerius Constantius Chlorus),

    , (

    : Illyricum patria fuit).104

    . -

    315. 339. , -

    .105

    ,

    340. .106 , ,

    ( 361. ),

    , ,

    .107

    .

    364. (213. ), , -

    , . -

    III (425), III.108

    ,

    : -

    ,

    . -

    , , -

    ,

    . , -

    104 Aur. Vict., Caes., 39, 26.105 Cod. Theod. XI 27, 1; Cod. Theod. II 15,1; II 16, 2 = Cod. Iust. II 52,5; Cod. Theod. XI 39, 3.106 Cod. Theod. XII 1, 29; Cod. Theod. X 10, 5.107 Amm. Marc. XXI 10, 5; 12, 21.108 Olympiod., frag. 39, FHG IV, 66.

  • 57

    IV .

    , fabrica

    , magister of ciorum-, -

    of cina .109

    -

    : 317. (

    : Licini avguste semper vincas);110 321322. ,

    decennalia suscepta , -

    .

    II, 358. ,

    351361. , ( 255 -

    ), .

    , 379. ,

    ,

    , , I

    II.111

    -

    .

    (probatores, signatores

    comes sacrarum largitionum) ,

    . -

    , -

    , ,

    ,

    (-

    , , ). of ciales

    109 Not. Dign., Or. XI 37: Naissatensis; , . 1995, 145161.

    110 Vasi M. 1903; Mirkovi M. 1974b, 145; . 1975, 221; Baratte F. 1975, 3435; . 1976b, 127; Petrovi P. 1979b, 133, n 129.

    111 Petrovi 1979b, 133135, n. 129131, .

  • . ,

    58

    ( -

    ) ,

    Uranius, exactor civitatis Naissatum,

    (sextarius) .112

    , -

    , ,

    : , ,

    (),

    (), ().

    , -

    , ,

    . ,

    , ,

    .

    -

    .113

    , , -

    , -

    .

    ,

    ,

    . -

    -

    ( )

    , -

    . , , -

    -

    . ,

    , -

    , .

    112 Petrovi P. 1979b, 134135, n 132, .113 , Duval N. 1987, 467 sqq.

  • 59

    (palatium;114 , -

    ).115

    IV , , , ,

    , a a .

    , o , ,

    :

    (. 10), ,

    (via decumana).116 -

    , ( ,

    , ) (

    , ). , ,

    . , -

    114 Amm. Marc. XXX, 5, 16.115 Popovi V., Ochsenschlager E. 1975; Popovi V., Ochsenschlager E. 1976.116 . (.) 1993, 165167.

    . 10

  • . ,

    60

    , -

    ,

    , .

    -

    , 1984. , -

    . ,

    , . ,

    -

    . ( 30 m) , ,

    .

    ( ?), .

    , , , -

    ,

    . , , ,

    . A

    , -

    ,

    .

    (, , -

    ), (

    , -

    ), , ,

    .

    .

    , -

    IV , .

  • 61

    j (Mediana)

    ,117 (suburbium)

    , , -

    .118 je

    , -

    , 40 h. -

    , -

    . III

    IV , ,

    .

    ,

    XVI , -

    , , .

    ,

    .

    , -

    XIX .119 O

    ,

    . -

    ,

    , .120 -

    XX

    , 1961. -

    117 TIR, K34, Naissus, 8485.118 Amm. Marc. XXXVI 5, 1: principes (sc. Valens et Valentinianus) Naessum advenerunt, ubi

    in suburbano, quod appellatum Mediana, a civitate tertio lapide disparatur partiti sunt comites.

    119 Kanitz F. 1892, 77 sq: -: . - . , , - , .

    120 . 1989, 174.

  • . ,

    62

    . -

    80 , , (horrea),

    .

    .

    -

    .121 6000 ,

    -

    . , -

    .

    , ,

    ,

    , , , -

    , . -

    .122 -

    . ,

    , .

    , .

    . , -

    , . , -

    . ,

    , .

    .

    .

    , -

    , .

    ,

    , , -

    . , ,

    .

    . ,

    121 . 1994, 2932. 122 . 1994, 32.

  • 63

    , ,

    , ,

    , , .123

    -

    .124 , :

    (apodyterium), (palestra), -

    (caldaria), (frigidarium)

    (sudatorium), (praefurnium).

    .

    ,

    .

    ,

    , .

    1972. , -

    , .

    , , -

    . -

    .

    , :

    , , , .125

    1980. , -

    ,

    (castellum aquae), -

    .126 , -

    , , -

    . ,

    123 . 1994, 33.124 . 1994, 3435.125 . 1994, 3639; . 1975. 126 . 1994, 4751; Jeremi M. 1988, 6184.

  • . ,

    64

    -

    , .

    ,

    , . -

    .

    III , ( -

    , ),

    IV .

    , .

    .

    (?). -

    ,

    .

    . , -

    , -

    .

    , , :

    () (?).

    .127

    ***

    , -

    : ViminaciumNaissusSerdica

    Constantinopolis; NaissusRatiaria; NaissusLissus; NaissusScupi.

    127 , Vasi M. 2004.

  • 65

    JK

    (VIMINACIUMNAISSUSSERDICACONSTANTINOPOLIS)

    , -

    , . -

    .

    , (Singidunum),

    (Viminacium) ,

    . , -

    (Serdica) (Constantinopolis).

    , -

    : (mansiones),

    , ,

    (mutationes), -

    , (civitates).

    . XVI

    ,

    . :

    .

    , 140 .

    , ,

    , , , -

    , ; ,

    . ; -

    . 1553. -

    , . :

    (Nissum, ) ... ( -

    ) -

  • . ,

    66

    , .128

    .

    (Itinerarium Hierosolymitanum, Itinerarium Antonini,

    Tabula Peutingeriana, Ravennatis anonymi cosmographia), -

    (Municipium),

    ja, .129

    :

    Tabula Peutingeriana, segm. VI: Municipio X Iovis Pago XII

    Idimo XVI Horrea Margi XVII Presidio Dasmini XV Praesidio Pompei

    XII Gramrianis XIII Naisso XXIIII Romesiana XXV Turrib(us).

    Itinerarium Antonini, 134135.4: Municipio XXVII Idimo

    XVI Horreo Margi XXXIII Pompeis XXIV Naisso XXV Remisiana XVIII

    Turribus.

    Itinerarium Hierosolymitanum, 565.1566.8: mansio

    Municipio X mutatio Iovis Pago VII mutatio Bao VIIII mansio Idomo

    VIIII mut. Ad Octavum VIII mansio Oromago XII mut. Sarmatorum

    XI mut. Cametas VIIII mansio Ipompeis XII mut. Rapiana XII civitas

    Naisso XII mutatio Redicibus VII mut. Ulmo VIII mansio Romansiana

    VIIII mut. Latina VIIII mansio Turribus.

    Ravennatis anonymi cosmographia, IV, 7: Pago Orrea

    Margi Dasmini Pompegis Crambianis Naison Romessiana Turribus.

    128 II, 1553. 1555. , . , . . 1983, 56.

    129 Petrovi P. 1979b, 20.

  • 67

    ,

    (Municipium)

    (Idimum).130

    , , -

    . ,

    .131

    (mansio Municipium),

    18 (27 km) -

    .

    (154 x 56.5 m) IV , . -

    .

    , -

    .

    , II

    ( ),

    VI .132

    (mutatio Iovis Pagus),133 -

    , 28

    (41 km). .

    -

    , , 0.95 m -

    .

    VII ,

    130 . - XII , V, XVII, Vasi M., Miloevi G. 2000, 156.

    131 j - j, , . - (cursus publicus), . Mirkovi M. 1980; Speidel M. 1984, 339 f.; Mirkovi M. 1986, 80, n 50; Mirkovi M. 1996, 39; Duani S. 1996, 48.

    132 TIR, L34, Aquincum, 8181; Vasi M., Miloevi G. 2000, 140148. 133 TIR, L34, Aquincum, 67.

  • . ,

    68

    .134 ,

    . . ,135

    29 -

    .

    118 m, 100.50 m, 115 m, 91 m. -

    , . -

    ,

    .

    IV ,

    I. ,

    , -

    .

    . ,

    Fl(avius) Dalmatius, p(rae)p(ositus).

    I,

    . ,

    , ,

    praepositus mutationis,

    . cursus publicus

    : 334. 335, 378. 412. , -

    IV . ,

    J IV -

    .

    , terminus post quem

    I. J -

    Pago,

    . .

    j (

    ) ( ),

    J ,

    134 . 1989, 227.135 Vasi M., Miloevi G. 2000, 148154.

  • 69

    (metalla Pincensia), ,

    . .136

    (procurator metallorum).137

    (mutatio Bao),138 -

    , 35 (52 km) j.

    , .

    .139

    (mansio Idimum),140 16

    ( ) 17 ( -

    ), 2426 km j. -

    , . 1875.

    , , ,

    , -

    110 x 100 m. T , , .141

    ,

    ( , ,

    ). .

    .142 -

    , .

    , ,

    . -

    , .

    ( ) , ,

    , , .

    136 . 1980, 34.137 . J , cursus publicus-, Vasi M., Miloevi G. 2000, 148155.

    138 TIR, L34, Aquincum, 34.139 Vasi M., Miloevi G. 2000, 155.140 TIR, L34, Aquincum, 66; Vasi M., Miloevi G. 2000; Petrovi P. 1979b, 23.141 Kanitz F. 1892, 67 sq.142 . 1887, 29; Miller K. 1916, 531.

  • . ,

    70

    .

    , , , -

    , , ,

    , , -

    , ,

    . ,

    , , ,

    , . -

    , , , -

    , , ,

    .

    ,

    ( 72 x

    81 m, 0.58 ha), .

    .143

    (mutatio Ad Octavum),144

    , , 8 ( 12 km)

    . ,145

    143 , , . , , , , , , . , - . , , , , . . (praepositus), , : , -, . , . 4050 , 20 . , , (), , . , - , , , - , . Vasi M., Miloevi G. 2000, 8081; Petrovi P. 1979b, 23.

    144 TIR, L34, Aquincum, 25.145 Miller K. 1916, 531.

  • 71

    ,

    .146

    (Horreum Margi),

    56 (83 km), , 61 (90

    km), .147 -

    .148

    , j, -

    , 343. .149

    (scutaria Horreomargensis) .150

    (505) -

    , (magister

    militum) , , -

    .151 -

    (Margum).152

    , ,153

    .

    -

    (Moesia Prima) (Dacia Mediterranea),

    : Mansio Oromago nis

    Myssiae et Asiae (lege: Moesiae et Daciae).154 . -

    ,

    (?).

    ,

    , 146 Vasi M., Miloevi G. 2000, 157.147 TIR, K34, Naissus, 63.148 Ptol. III 9, 4.149 Zeiller J. 1918, 151.150 Not. Dign., Or. XI 39. 151 Idem Sabinianus ... contra Mundonem Getam arma construxit. Comissoque ad Horreo Margi

    proelio multis suorum militibus in hoc con ictu perditis et in Margo umine enecatis, Marcell. com. Chron. ad a. 505.

    152 Mirkovi M. 1968, 55.153 Hier. Synekd. 657, 6.154 It. Hier. 565, 67.

  • . ,

    72

    .

    .155

    , , -

    , . -

    19621964.

    400 x 350 m. -

    (horreum), , , -

    . ,

    .

    ,

    .156

    .

    ,

    .157 -

    ,

    . -

    ,

    , .

    , -

    VII IV ,

    .158

    (mutatio Sarmatae), ,

    . -

    , .159 12

    155 (Novae) : I Italica Severiana M. Aurel. Iustus domo Horrei Margensis mu(nicipio) Moesiae Superioris (CIL III 6224), - CIL VI 2388, 8.

    156 Galliazzo V. 1994, 307.157 M., . 1951, 178. 158 : Petrovi P. 1979b, 109112, n 8291. , . TIR, K34, Naissus, 63; Petrovi P. 1979b, 5761. IV V , . Vasi M. 1990.

    159 Procop., De aedif. IV, 4, 122, 33.

  • 73

    ( 18 km) , ,

    K. , , ,

    .160

    j (Praesidium Dasmini), 17

    (26 km) , .161

    : ,

    ,162 a -

    . (. . 2).163 .

    ,164

    .

    (mutatio Cametae),

    23 (34 km) , -

    .165 IV ,

    .166

    (Praesidium Pompei),

    . I

    (cohors I Aurelia Dardanorum) -

    , .167

    160 TIR, K34, Naissus, 111; Miller K. 1916, 531; : Eine sarmatische Colonie aus der Zeit Constantins, Kanitz F. 1892, 73.

    161 Miller K. 1916, 531; TIR, K34, Naissus, 39; . 1976b, 9293; Petrovi P. 1979b, 2325.

    162 Procop., De aedif. IV, 4, 122, 47.163 , 110 cm 37 cm 31 cm, :

    Imp(eratori) Caes(ari) | C. Messio Q(uinto) Tr[aina]|no Decio P(io) F(elici) In|victo Aug(usto) p(onti ci) [m(aximo)] |5 trib(unicia) potesta[te] | co(n)s(uli) proco(n)s(uli) | p(atri) p(atriae) et Q. Herenn[io] | Etrusc{i}o M [essio] | Decio nob(ilissimo) |10 Caes(ari) et Here[nniae] | Etruscille (!) [coniugi] | d(omini) n(ostri) Aug(usti) imp[eratoris], . 194148, 407, 204; Petrovi P. 1979b, 130, n 124. . . - , . 249. , - . (caesar), , 250. , Mirkovi M., Duani S. 1976, 160161, n 175.

    164 . 1887, 32.165 Jireek K. 1887, 19; Miller K. 1916, 531; . 2007, 212.166 TIR, K34, Naissus, 33; Petrovi P. 1979b, 25.167 Petrovi P. 1979b, 25; 114, n 94; TIR, K34, Naissus, 103; . 1976b, 93.

  • . ,

    74

    25 (37 km),

    24

    (35 km) . -

    , ,

    .168 , -

    , , -

    .169 , ,

    , (via vicinalis)

    .

    , .170

    .171 , cohors I

    Aurelia Dardanorum, , -

    (latrones

    Dardaniae), ,

    .172

    (Gramrianae

    mutatio Rapiana), -

    12 ( ) 13 (

    ), 18 19 km . -

    .

    , ,

    , -

    , . .

    , . -

    ,

    168 . 1887, 33 sqq.; Miller K. 1916, 531 sq; . 2007, 213. , . . 2007, 214.

    169 Jireek K. 1887, 20; Kanitz F. 1892, 73.170 , . 2007, 205

    226.171 Petrovi P. 1979b, 114116, n 9599. 172 O latrones Dardaniae, HA, Marci 21,7; Mcsy A. 1968; Duani S. 2000, 347352. , TIR, K34, Naissus, 103; Petrovi P. 1979b, 25.

  • 75

    -

    , .173

    (mutatio Radices),

    ,

    . , -

    mut. Redicibus, 12 ( 18

    km) . , -

    -

    , , ,

    .

    ,174

    175 .176

    (mutatio Ulmus), -

    , , 24 ( 35

    km) .177

    , ,

    .178

    (Remesiana), ,

    24 (36 km) , . -

    , -

    28 (41 km), 25 (37 km).

    , ,

    , .

    , -

    , -

    (Pautalia, ),179 ,

    , .180 173 TIR, K34, Naissus, 60; . 1976b, 94; Petrovi P. 1979b, 25.174 Kanitz F. 1892, 80.175 Miller K. 1916, 532.176 TIR, K34, Naissus, 105; Petrovi P. 1979b, 25.177 TIR, K34, Naissus, 129; Petrovi P. 1979b, 25.178 Kanitz F. 1892, 80; Miller K. 1916, 532. 179 TIR, K34, Naissus, 98.180 Petrovi P. 1979b, 52.

  • . ,

    76

    .181

    Remesiana .

    ($Rmoi), .182 ,

    Remesis Romesis.183

    .

    . , 184

    -

    , . III

    (Itinerarium Antonini Tabula Peutingeriana),

    -

    .185 j, j

    , . .186

    : ,

    (cra), .187

    (laterculum) II ,188 -

    VII , 169. , 195. -

    . ,

    R. -

    R(emesiana), (regione).189

    ()

    181 TIR, K34, Naissus, 108. , . . 1976b, 94103; Petrovi P. 1979b, 5157; Petrovi V. 2000, 346359.

    182 Tomaschek W. 18931894. 183 Detschew D. 1957.184 Duani S. 1977a, 7374.185 Petrovi P. 1979b, 52.186 . 1976b, 95; Petrovi P. 1979b, 53. 187 Petrovi P. 1979b, 52.188 Mirkovi M. 1986, 9099, n 53, Mirkovi M. 2004. 189 . 1980, 31, n 173.

  • 77

    Rat= Rat(iaria),

    .

    ,

    169. .

    -

    . ,

    202. ,

    Q. Anicius Faustus,

    , .190 . ,

    -

    ,191

    , .192

    , ,

    (Via Egnatia), , , -

    , -

    .193 ,

    ,

    .

    , -

    .194 , ,

    , .

    , -

    . De Aedi ciis,195

    -

    Dalmates,

    190 Petrovi P. 1979b, 55; 101104, n 6972. 191 Patsch C. 1896, 359363.192 . 1961, 2430.193 Papazoglu F. 1961, 174; Mihailov G. 1963, 120, 126.194 , . 1980, 3032.195 Beevliev V. 1970, 109.

  • . ,

    78

    , .196

    () ,

    (Ferraria).197

    IV

    . ,

    366. 414. .198 -

    ,

    (Dacia Mediterranea), -

    .199 ,

    .200 -

    V -

    ,

    , . -

    , -

    ,

    . V -

    , j,

    449. .201

    , ,

    . -

    . , ,

    .

    , .

    .

    196 Duani S. 1977a, 7374, n 137.197 Petrovi P. 1979b, 57; . 1980, 26 sqq.198 Burn A. E. 1903; . 1976b, 102; Petrovi P. 1979b, 52; Petrovi V. 2004b, 279

    280.199 Paulinus, Carm. XVII, 193196. PL, 61, 487: Tu Philippaeos Macedum per agros per

    Tomitanam gradieris urbem, ibis et Scupos patriae propinquos Dardanus hospes.200 Paulinus, Carm. XVII, 206217: Et sua Bessi nive duriores, nunc oves facti duce te gregantur

    Pacis in aulam. Te Deum laudamus.201 Zeiller J. 1918, 160.

  • 79

    (opus incertum), -

    (opus quadratum).

    , -

    .

    , ,

    , .

    ,

    .

    , .202

    ,

    ,

    . :

    , II, ,

    , .203 -

    , -

    , . -

    .

    ,

    (IVVI ).204

    . -

    ,

    , , ,

    .205

    ,

    , .206

    202 . 1987; Gui S. 1995.203 Petrovi P. 1979b, 139, n 140; Jovanovi A. 1978, 16, 23.204 . 1976b, 98.205 . (.) 1993, 219220.206 . (.) 1993, 317.

  • . ,

    80

    -

    (Remesiana) (Turres).

    (mutatio Latina),207

    , 9 ( 13 km) -

    , , -

    , ,

    .

    , ,208

    , -

    . , ,

    , .

    , , -

    , .

    (mansio Turres), , -

    (25 37 km, -

    ), ,

    .209 . -

    , .

    ( 202. ),

    , ,

    . , -

    . -

    ,

    . -

    , .

    . -

    207 TIR, K34, Naissus, 77; Petrovi P. 1979b, 25.208 Kanitz F. 1892, 82.209 TIR, K34, Naissus, 128; Petrovi P. 1979a, 177184.

  • 81

    ,

    ,

    ,210 . -

    ,

    222. .

    ,

    ,

    , -

    : ( -

    ), ( , , ), ( -

    -

    ), ( ).

    , ,

    , , ,

    , .211

    () (),212

    (Meldia),213 -

    .214

    J (NAISSUSRATIARIA)

    (Timachus)

    , -

    . , -

    , (segm. VII): Naisso XXVII Timaco

    210 AE 1913, 175 (B); ILJug 1459 (B).211 Petrovi P. 1979a.212 TIR, K34, Naissus, 113114.213 TIR, K34, Naissus, 85.214 TIR, K34, Naissus, 36.

  • . ,

    82

    Maiori X Timaco Minori XXVII Combustica XXVII Ratiaria.215

    91 ( 130

    km).

    (Timacum Maius),216

    28 (41.5 km) .

    . , -

    , . -

    ,217

    218 -

    . 11

    215 Petrovi P. 1995, 23.216 TIR, K34, Naissus, 125.217 TIR, K34, Naissus, 123; Kanitz F. 1892, 101; . 1951; Petrovi P. 1992.218 Petrovi P. 1995, 128129, n 101.

  • 83

    ,219 in situ

    (. . 17).220

    (. 11).221 ,

    M ,

    , .222

    ( )

    .223

    (Timacum Minus),224 -

    37 (55 km) .

    ,225 ,

    , . -

    -

    -

    . , ,

    , .

    , , , -

    .

    .

    VII , ,

    , -

    . -

    219 Petrovi P. 1979b, 98, n 62.220 Petrovi P. 1979b, 131132, n127.221 Petrovi, V., Filipovi V. 2007. 222 . 1976a, 45 sqq; . 1989; , Petrovi P. 1995,

    129130, n. 102, 103, 104.223 , Petrovi P. 1995, 2326.224 TIR, K34, Naissus, 125; Petrovi P. 1995, 3750.225 . (CIL III, 1488)

    ( ., Premerstein A.v. 1900, 30), , . 1968, 89 sqq.; . 1976.

  • . ,

    84

    ,

    res metallica.

    metalli Dardanici, .

    .226

    ,

    , . -

    ,

    (, ) .

    I , I (cohors I

    Thracum Syriaca). , -

    ,

    .

    , ,

    . I

    (cohors I Montanorum),

    , . I

    , -

    .

    II , 169. , -

    II -

    (cohors II Aurelia Dardanorum, equitata, milliaria). -

    . 1000 (milliaria),

    (equitata). ,

    .

    , I

    I ,

    I , , -

    , . (

    226 Duani S. 1977a, 75 sq.; . 1980, 32 sq.; Duani S. 1990.

  • 85

    , ) ,

    .227

    , II

    , , 170 x 78

    m. , 1 m, ,

    , a 2

    m . -

    , .

    , .

    ,

    , -

    , 2 m.

    III

    , .

    :

    ,

    , .

    -

    . (

    ) , . 228

    , , :

    IV (?). , -

    , ,

    .

    3 m. ,

    , . ,

    , . ,

    , ,

    ,

    227 Petrovi P. 1995, 40.228 Petrovi P. 1995, 4041.

  • . ,

    86

    , ,

    .229

    . , -

    , . -

    (principia), -

    , .

    ( 6 m), , ,

    .

    , .

    2 m 1.6 m, .

    , ,

    ,

    . -

    , (-

    ),

    , . -

    ,

    .

    , -

    ,

    (vicus). ,

    , ()

    ( ).

    ,

    , .

    , .

    , ; -

    229 Petrovi P. 1995, 4142.

  • 87

    , 4 x 3.5 m,

    , , ,

    , , , -

    . II ,

    . IV , -

    ( ) ( ),

    .230

    ***

    () , -

    . -

    , ,

    , , -

    (Combustica), .231

    , ,232 -

    : colonia Ulpia Traiana Ratiaria.

    , -

    -

    , , , .

    (NAISSUSLISSUS)

    -

    a -

    , : Naisso XIV Ad Herculem VI Hammeo

    XX Ad Fines XX Vindenis XIX Viciano XXV Theranda XXX Gabuleo XVII

    Creveni XXX Ad Picaria XXX Lissum. a -

    a, , 211 ( 315 km). -

    230 Petrovi P. 1995, 4243.231 TIR, K34, Naissus, 36.232 TIR, K34, Naissus, 107; . 2002, 7883.

  • . ,

    88

    (Apolonia)

    (Dyrrachium), . -

    , , -

    ,

    (Brundisium).

    , 233 -

    ,234 (

    ),235 , 236

    , . .

    ( )

    , ,

    .

    , -

    , -

    . Via Nova,237

    , , 238 -

    (?). Via Nova , ,

    (compendium)

    , , -

    . Via Nova , ,

    ,

    233 TIR, K34, Naissus, 16.234 TIR, K34, Naissus, 50.235 TIR, K34, Naissus, 51; Fasolo . 2003.236 TIR, L-34, Aquincum, 119; Mirkovi M. 1986, 2159.237 Imp. Caes]ar | Divi Tr[aiani Parthici f.] di[vi Nervae] | [n]epos Tr[aianus Hadrianus Aug.

    pont. max.] | [trib. pot. 4 c]os. III p. [p.] |5 [per --- leg. Aug. pr. pr. ?viam] novam qua[e coe (?)] | [pta a divo patre suo Traia]no compen[dio] | [facto per m.p. ---] a Ma[rgo umine] in Dardania[m] | [direxit? et munivit? ita ut vehicula?] commeare | [possint ---] fe[cit], Mirkovi M. 1986, 8586, n 50. 7. , - : a Ma[re Hadriano (Hadriaco vel sim.], Duani S. 1996, 48, n. 61. , - (Margus), compendium (Mare Hadriacum) (?).

    238 Via Nova , , Dragojevi-Josifovska B. 1982, 155, n 195; 157, n 199; cf. Speidel M. 1984, 339 sq.

  • 89

    , , -

    , ,

    .239

    , -

    . , Ad

    Herculem (), Hammeum () Ad Fines (-

    ), -

    a.

    (Ad Herculem),240

    ,

    14 ( 21 km). ,

    castrum Herculis,241 .242

    , ,

    ,243 -

    . . -.

    , 226 111 -

    , 1926. .244

    .245 -

    , Ad Herculem .246

    (Hammeum),247 ,

    20 (30 km) a.

    Acmeon.248 ,

    239 , , (Lychnidus) , , TIR, K34, Naissus.

    240 TIR, K34, Naissus, 1112.241 Get. 186.242 Procop., De aedif. IV 4, 123, 6.243 Kanitz F. 1892, 114 sq.244 - . 19351936, 175.245 Petrovi P. 1979b, 118, n 103; 138139, n 138.246 Miller K. 1916, 558.247 TIR, K34, Naissus, 61.248 Geogr. Rav. IV, 15; Miller . 1916, 558.

  • . ,

    90

    : ,

    , , , -

    , a. .249

    .

    70- , ,

    , , -

    . -

    ( ,

    .). -

    .

    , -

    , ,

    ( , , ,

    .). IIIII ,

    ( ), -

    ( -

    , ),

    . ( ,

    ) . -

    , ceterisque diis

    deabusque omnibus.250

    I Italica,

    .

    ,

    , ,

    , .

    , , , III ,

    .

    , , -

    249 Kanitz F. 1892, 115 sq.250 Petrovi P. 1979b, 117, n 101.

  • 91

    ,

    .

    , ,

    . -

    ,

    . , ,

    (VI

    ). ,

    , -

    ,

    (XXI ).

    (Ad Fines),251 -

    40 (60 km) a, -

    .

    .252 -

    , mil(ia) II,

    , -

    (. . 13).253

    (Dyrrachium),254

    .255 ,

    12 km, (. . 15) 256 .257

    251 TIR, K34, Naissus, 11.252 , . Kanitz F. 1892, 117 sq.; M., . 1951, 151; , 1953, 191. .

    253 : , - . ( T. 1896, 60; CIL III, 14595), , . - ( . 1909, 164, n 101); MIL IX (), mil(ia) II (). , -, . , . Petrovi, P. 1979b, 132, n 128.

    254 I : . . . , - , , . . 1884, 84.

    255 . 1982, 74.256 Petrovi V. 2007b.257 Petrovi P. 1979b, 118119, n 104, 105.

  • . ,

    92

    ,258 -

    .259 -

    , -

    .

    -

    . -

    (massa plumbea),260 1951.

    , Metallo Imp(eratoris) Aug(usti) Q(vinti)

    G(norii)

    . Qvintus Gnorius, ,

    ,

    .261

    ,

    , , .

    ,

    ,

    .262

    ,

    ,

    .

    Catius Celer,263 pontifex ,264

    , -

    258 M., . 1951, 207. - (?).

    259 . , , . 1999.

    260 Petrovi P. 1979b, 138, n 136.261 Duani S. 1977b, 163167; Duani S. 1995a, 2730. 262 Petrovi P. 1979b, 119120, n. 106.263 Petrovi P. 1997a.264 Petrovi P. 1979b, 119, n 105.

  • 93

    265 242. , II

    , .266 ,

    , .

    ( ?)

    . -

    , 1875. . -

    (. . 14).267 L. Cattius

    Celer, , legatus Augusti propraetore.

    , -

    .

    ,268 -

    .269

    , Vindenae, Vicianum Theranda,

    .270

    (Vindenae),271 , -

    60 (89 km) a.

    ,

    265 , . Petrovi P. 1995.266 Vuli N. 194148, 82, n 174; AE 1952, 191; Petrovi P. 1975, 141, n 39; ael A. et J., ILIug., III,

    1287; Petrovi P. 1995, 76, n 22. : [Im]p(eratori) Caes(ari) M.Antonio | [Go]rdiano Pio Felici | [In]victo Aug(usto) trib(unicia) p(otestate) V | [c]o(n)s(uli) II p(atri) p(atriae) proco(n)s(uli) coh(ors) |5 [I]I Aurel(ia) Dardanor(um) | [G]ordiana devota | [n]umini maiestati|[q]ue eius dedicante | [Lu]cio Catio Celere |10 [leg(ato) Aug(usti) p]r(o)pr(aetore) Attico | [et Prae]textato | [co(n)s(ulibus)].

    267 : Imp(eratori) Caes(ari)| M. Antonio | Gordiano | P(io) F(elici) Invicto | Aug(usto) p(onti ci) m(aximo) tr(ibunicia) p(otestate) |5 IIIII co(n)s(uli) II p(atri) p(atriae) | et Sabiniae | Tranquilli|[nae] Aug(ustae)| [ 5]N E L(ucio) | Catio Celere | leg(ato) Aug(usti) | pr(o)pr(aetore), Petrovi P. 1997a, 127.

    268 Petrovi P. 1979b, 140, n 143.269 , - . 19351936, 170, 1; - , . 1959.

    270 . 1975, 52.271 TIR, K34, Naissus, 132; RE IX, A 25; Kanitz F. 1892, 118; Miller K. 1916, 557; Vuli N.,

    Premerstein A.v. 1900, 25; erkov E. 1957, 68.

  • . ,

    94

    , , .

    -

    , .272

    ,273

    III IV .

    (Vicianum),274 , -

    79 (117 km) a, a,

    ,275 ,

    . -

    -

    . Viciano (Veclanum),

    -

    .276 . , -

    Viciano Ulpiana.277 .

    ,278 Vicianum

    , .

    ,

    Vicianum, , -

    , ,

    (), -

    . -

    .279

    (Theranda),280 Thermidava

    ,281 104 (154 km) 272 Fidanovski S. 1986, 150; . 1993, 273, . . 95.273 Vuli N. 1934, 2984, n 53, 54.274 TIR, K34, Naissus, 131; Geogr. Rav., Beclano; RE VIII A 2045; . 1960, 249 sq.;

    Papazoglu F. 1969, 154, 214, 193; Mcsy A. 1970, 22, 25.275 TIR, K34, Naissus, 129; erkov . 1969; - . 1982; . 1998,

    258349.276 Domaszewski A. v. 1889, 146.277 Vuli N. 1938, 10.278 . 1960, 249 sqq.279 erkov E. 1957, 74; . 1960, 253; . 1971, 263.280 TIR, K34, Naissus, 124.281 Ptol. II, 15.

  • 95

    a. -

    , , ,

    .

    .282 Thermidava

    ( ?) , .

    -

    , .

    -

    ,

    VII IV .283

    ***

    :

    (Gabuleum),284 (Creveni),285 ,

    , (Ad Picarias),286 -

    , , . -

    .

    .

    287 -

    ,288 ,

    ,289

    , .

    , ,

    ,

    , , -

    282 Theranda, Miller K. 1916, 557; erkov E. 1957, 7172.

    283 : . 1931, n 321, 325; : CIL III, 8289; erkov E. 1957, 7172.284 . 1982, 75.285 TIR, K34, Naissus, 37.286 TIR, K34, Naissus, 12.287 . 1982, 75.288 TIR, K34, Naissus, 44.289 . 1931, n 321: VII Claudia, n. 325: IV Flavia, .

  • . ,

    96

    .290 (), ,291 -

    ,

    (), . IV

    , VI . -

    ,292

    I, 385. . 293

    , 213. -

    , . ,

    .294 -

    a .

    -

    , .295

    ,

    .

    ,

    ,296

    . , , -

    (Ulpiana).297 II -

    , (Municipium

    DD / Municipium Dardanorum?).298

    290 Papazoglu F. 1969, 150.291 TIR, K34, Naissus, 79.292 Diodor. Sic. XV, 13, 14.293 Pol. VIII, 1516.294 Caes., Bell. civ. III, 2629.295 erkov E. 1965, 80; erkov E. 1969, 34; . 1980, 2829.296 erkov E. 1965, 84; Duani S. 1971, 254, 258.297 TIR, K34, Naissus, 129; erkov E. 1969, 4243.298 TIR, K34, Naissus, 89.

  • 97

    . ,

    , -

    .299

    .300 -

    , III

    , -

    . , -

    ,

    . -

    ,

    . (313. ),

    ,

    343. .301

    , 518.

    . -

    (Iustiniana Secunda).302

    ,

    ,

    .303

    -

    ,

    .

    .

    , .

    299 Duani S. 1971, 250.300 . 1998, 294.301 - . 1982, 57: , .

    302 . 1998, 344.303 J. 1969, 73; . 1976b, 45.

  • . ,

    98

    -

    , .

    .304 , -

    .

    -

    , ,

    .305

    :

    , , , -

    .306 , -

    , ,

    .307

    -

    , .

    . -

    , , -

    .

    .308

    -

    -

    ,

    .

    304 erkov E., Popovi Lj. 1957; erkov E., Popovi Lj. 1958; erkov E. 1959; erkov E. 1960.305 - . 1983; Parovi-Peikan . 1985; Parovi-Peikan . 1986; -- . 1987; - . 1989.

    306 erkov E. 1965.307 Duani S. 1971.308 , . erkov E. 1965, 92, n. 145; Davies O. 1965.

  • 99

    (NAISSUSSCUPI)

    , -

    , -

    , . , ,

    ,

    . ,

    -

    60 , -

    . , , -

    , .

    , -

    : Naissus XIIII Ad Herculem VIII ( ) XXX Ad

    Fines XXXV Anausaro XII XXI Scupi.309 . -

    ;

    , (

    )

    66 (98 km).310

    . -

    , .

    ,

    : Naisso VIII Presidio VIII Ad Herculem XXXV Ad Fines

    XII , -

    .311 . -

    , : Naisso XIIII Ad Herculem VI

    Hammeo XX Ad Fines XX Vindenis XIX Viciano XII Anausaro XXXV Ad

    Fines VIII Ad Herculem VIIII Scupis.312 -

    309 Miller K. 1916.310 . 1925.311 Mcsy A. 1970, 18 sq.312 . 1960, 249 sqq.

  • . ,

    100

    200 (. . 9).313

    , -

    , .

    , , ,

    .314

    -

    .

    (, , , .)

    , , .

    , ,

    , ,

    ,

    (, , -

    .). ,

    . -

    .

    (SCUPI)

    ,

    .315

    . . , -

    , -

    .316 ,

    313 CIL III, 8270.314 . 1960, 249 sqq.315 TIR, K34, Naissus, 112; . 1996, 373.316 Tomaschek W. 1881, 437.

  • 101

    . .317 -

    ,

    5 km , -

    , . , -

    , ,

    , ,

    . 318

    , ,

    . ,

    .319 , ,

    .

    ,

    . ,

    . ,

    ,

    Aelia .320 -

    .321

    -

    , 202. , ,

    , , -

    . 322

    II j, -

    317 Evans A. J. 1885, 87.

    318 RE XII, col. 2066.319 Ptol. VIII, 12, 5.320 Mirkovi M. 1968, 63.321 . 1961, 20.322 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 60, n 21, 22.

  • . ,

    102

    , .323 ,

    .324

    .

    . , -

    , , -

    .325

    V ,

    .326

    , (Scunis),

    -

    . , .

    (Scupis). (Scupenses)

    pseudo-comitatenses, magister militum per

    Illyricum.327

    IV V

    , ,

    . ,

    , : Ibis et Scupos patria propinquos

    Dardanus hospes.328 IV V -

    ,

    , -

    . , 343. ,

    . ,

    , -

    , .329

    323 HA, XXIV, tyr. Trig. 10, 11: Pertulerunt ad me ... qualis apud Scupos in pugnando fueris, qout uno die proelia et qua celeritate confeceris.

    324 RE I A, col. 463.325 Laterculus Veronensis-, - . Stein E. 1959, 437 sq., n. 22.

    326 Hier. Synekd. 655, 8.327 Not. Dign., r. IX, 43.328 Petrovi P. 1979b, 52.329 Zeiller J. 1918, 149.

  • 103

    528. ,

    .

    ,330 -

    .

    ,

    .

    Flavia, ,331 Quirina,

    ,

    .332

    . -

    (deductio), ,333 deductus

    Scupos deducticius.334 VII

    .

    -

    F.F.D.,335 , -

    , .336

    F(lavia) F(elix) D(omitiana), .

    , -

    .337 ,

    330 Marcell. com. Chron. ad a. 518.331 a , col(onia) Fl(avia) Fel(ix) Dar(danorum),

    col. F. F. D., col(onia) Fl(avia) Scupinorum col(onia) Scupinorum, Dragojevi-Josifovska B. 1982, 25.

    332 CIL III, 1460.333 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 8285, n 52, 53, 54, 56.334 , Birley E. 1986, 210; . 2002,

    7078, 282285.335 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 7475, n 42; 78, n 46.336 RE IV, col. 547.337 Vuli N. 1909, 146.

  • . ,

    104

    , VII , . -

    ,

    .338 . -a -

    D. F.F.D. D(ardanorum) -

    , -

    [col(oniae) Fl(aviae) (?)] F(elicis)

    Dar(danorum).339

    VII ,

    ,

    IV (IV Macedonica).340

    ,

    I , I

    Italica, V Alaudae V Macedonica. , ,

    . ,

    , . VII

    ,

    , (Salona), (Curicta),

    (Aquileia) (Placentia).

    Scaptia

    . VII -

    (Berytus) , , V -

    , .341

    ,

    -

    .

    (I

    Italica, III Augusta). I Italica,

    338 Mcsy A. 1970, 67 sq. cf. Dragojevi-Josifovska B. 1982, 25 sq; Duani S. 1996, 4151.

    339 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 5758, n 15.340 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 7273, n 39.341 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 26.

  • 105

    (Novae) , .

    .342 , VII -

    ,

    .343

    II

    .

    , 120 VII

    169. , 33 .344 -

    ,

    . -

    , : Bithus, Daizo, Dassius,

    Mestrius, Mestula, Sausa.

    ( tesserarius,

    cerarius, interpres, stratores, bene ciarius consularis

    bene ciarius tribuni). IV ,

    , ,

    . -

    .345

    , -

    . -

    (ordo coloniae,346 splendidissimus

    ordo coloniae347), , , -

    : quaestor, aedilis (aedilicius), duumvir, duumvir

    quinquennalis, pontifex, augur.

    . -

    342 Duani S. 1996, 4145.343 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 24.344 Mirkovi M. 2004, 211220.345 CIL VI, 533; CIL VI, 3205346 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 88, n 62.347 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 89, n 63.

  • . ,

    106

    , . ,

    .

    seviri augustales348 augustales,349

    , , ,350

    seviri.351

    ,

    .

    3.2 m, 60 m.

    (intra muros) 40 .352

    , -

    , .353

    , -

    , -

    . 1966. 1969.

    ,

    , -

    . -

    . 1973,

    , -

    , , IV ,

    .

    1974. 1978. -

    .354

    348 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 50, n 3; 9294, n 70, 71, 73.349 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 6869, n 34; 9597, n 74, 75, 76.350 Petrovi P. 1995, n 23.351 , . . 2002, 7083. 352 Mikuli I. 1973; . 1996.353 . 1961, 124; . 1998, 6067.354 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 31.

  • 107

    , .

    ,

    ,

    .

    , -

    ,

    , .

    .

    ,

    -

    .

    , . ,

    , , ,

    . -

    .

    , ,

    ,

    ,

    .

    ,

    , 115 , . 173 km,

    85 km. -

    , -

    . , -

    .355 ,

    355 Petrovi P. 1979b, 27, 29.

  • . ,

    108

    ,

    , . --

    .356

    ,

    , . , , -

    , .

    , ,

    , -

    .

    (qu), (. .

    10, 11).357 ,

    .

    .

    , . -

    ,

    (. . 5, 6, 7),358 K -

    .359 ,

    , ,

    Lamud(um?),360 -

    , .

    , , -

    . Lamud(um?)

    , -

    , ,

    . ,

    ,

    356 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 19.357 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 158159, n 203, 204.358 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 155156, n 195, 196, 197.359 erkov E. 1969, 47, 126.360 TIR, K34, Naissus, 80; Lamud(um?) , . Dragojevi-Josifovska

    B. 1982, 162164, n 209.

  • 109

    . , -

    , ,

    ,

    (). ,

    . ,

    , ,

    , .

    , ,

    (Vizi(anum?)),

    - ,

    Lamud(um?).

    , ,

    .361

    361 Dragojevi-Josifovska B. 1982, 20.

  • . ,

    ,

    , -

    ,

    .

    e -

    ,

    , -

    . ,

    .

    , , ,

    .

    , -

    , ,

    , , . -

    :

    I ,

    , ,

    . -

    . -

    , -

    .

  • . ,

    112

    II ,

    .

    , -

    , (I ).

    III , II III ,

    -

    , -

    .

    .

    ,

    .

    (), -

    . -

    , , , -

    () .

    .

    ,

    . ,

    -

    .

    -

    . ,

    .

  • Rsume

    DARDANIE DANS LES ITINERAIRES ROMAINES

    LES VILLES ET LES AGGLOMERATIONS

    La pninsule balkanique, situe dans le sud-est du continent euro-

    pen, a longtemps t considre comme dif cilement traversable, du fait

    de nombreuses montagnes couvertes de forts denses et de terrains peu

    abordables. Cependant, la rgion est sillonne par les valles du Danube

    et de rivires telles la Morava, le Vardar, la Niava, le Timok, la Toplica, le

    Drim, qui ouvrent des voies de communication nettes. Comme selon une

    rgle, les cours de ces rivires creusent dans la roche des d ls troits,

    en reliant les bassins spacieux et fertiles, qui attireront par leur caractre

    paisible diffrentes communauts humaines depuis les con ns des temps.

    Les massifs montagneux et les hauteurs en bordure des bassins, qui abon-

    dent souvent en mines, fournissent une bonne source de matires premi-

    res pour le dveloppement de la mtallurgie et la stimulation du commer-

    ce. Les Dardaniens, un des peuples prromains, occupaient les territoires

    centraux des Balkans encore lpoque de la prhistoire. En me limitant

    la priode antique de la Dardanie, je ne parlerai pas de lethnogense des

    Dardaniens. Le terminus post quem de mon livre sera lpoque laquelle

    les Dardaniens commencent intresser les crivains grecs, lpoque o

    ils reprsentent un peuple dj constitu, dans un territoire quils peuple-

    ront pendant lAntiquit.

    Les Dardaniens ont t mentionns pour la premire fois par Jus-

    tin, qui en parle comme de lune des tribus contraintes par Philippe II

    reconnatre lautorit suprme macdonienne. Pendant la lutte des diado-

    ques, lpoque o Lysimaque crait son empire, dans les annes 284281

    avant J.C., les Dardaniens staient apparemment librs du pouvoir ma-

  • . ,

    114

    cdonien et sont trs rapidement devenus une menace permanente aux

    frontires septentrionales de la Macdoine. Les documents mentionnent

    davantage les Dardaniens lpoque de la grande invasion des Celtes, en

    279 avant J.C. Notamment, un roi Dardanien, dont le nom reste inconnu

    dans les documents, a propos au roi macdonien Ptolme Kraunos une

    aide de 20 000 soldats. Kraunos refusa avec ddain loffre de son ennemi

    barbare, en sous-estimant quelque peu la puissance des guerriers celtes,

    et trouva la mort lors du con it avec ces derniers. Comme il est connu,

    les Celtes nont t en n arrts et battus que prs de Delphes. En se reti-

    rant vers le nord, ils ont travers la Dardanie, o ils ont t compltement

    anantis, selon les sources. Ceci est quand mme grandement exagr,

    car nous savons que de petits groupes de Celtes se sont installs prs du

    con uent de la Save et du Danube, sous le nom de Scordisques. Il ny a

    plus eu de mention importante des Dardaniens jusquaux annes trente

    du 3me sicle avant J.C. Cest cette poque que commence une priode de

    guerres permanentes entre Dardaniens et Macdoniens. Avec larrive des

    Romains dans la rgion de lIllyrique en 200 avant J.C., les Dardaniens se

    rangent du ct de la Rpublique et consolident considrablement leurs

    positions vers la Macdoine, en occupant le royaume de Ponie. Cepen-

    dant, partir de 168 avant J.C., suite la dfaite de Perse, et surtout

    partir de 148 avant J.C., lorsque la Macdoine cessa dtre indpendante

    et tomba sous le pouvoir romain, les Dardaniens, privs du butin perma-

    nent quils sassuraient en pillant de leur voisin mridional, entrrent en

    confrontation avec Rome. Bien que svrement battus par les Romains

    en 75 avant J.C. au cours de la campagne de Curion, les Dardaniens sont

    apparemment rests indpendants jusqu la priode dAuguste, plus pr-

    cisment jusqu la n de la guerre de Msie, en 28 avant J.C.

    La conqute d nitive de la Dardanie par Rome est donc lie aux

    dbuts du rgne dAuguste, et le rattachement administratif lEmpire

    la constitution de la province Msie, en 15 avant J.C. Par le partage de la

    Msie lpoque de Domitien, la Dardanie devient partie de la province de

    Msie Suprieure nouvellement constitue. Cependant, la Dardanie qui est

  • DARDANIE DANS LES ITINERAIRES ROMAINES

    115

    le sujet de mon livre doit tre considr comme un complexe minire de la

    province de Msie Suprieure, sous contrle du trsor imprial, scus. Si

    on ne tient pas compte des territoires lgionnaires et municipal, ainsi que

    des domaine priv, le territoire de la Msie Suprieur tait divis, selon

    S. Duani en quatre grande unit qui ont t appeles d`aprs les tribus

    locaux: Dardani, au sud, et des Tricornenses, Picenses et Moesi, au nord.

    Il sagit essentiellement des parties mridionales de la Msie Suprieure,

    donc lespace allant de louest et partiellement limit par la ligne actuelle

    Djakovica Pe Novi Pazar Ivanjica aak, qui concide probable-

    ment avec lancienne frontire de la province romaine. Au sud-ouest, la

    Dardanie stendait jusqu la frontire entre les provinces de Msie, de

    Dalmatie et de Macdoine, qui semblait concider avec la frontire entre

    la Macdoine, la Dardanie et lIllyrie de lpoque prromaine. Selon Ptol-

    me, cette frontire tait constitue par la montagne Skard, que nous iden-

    ti ons aujourdhui avec le massif actuel de la montagne ara avec le Korab

    et les autres hauteurs qui sy rattachent en direction de Debar et de Kievo.

    Les con ns mridionaux de la Dardanie semblaient suivre la frontire des

    provinces romaines de la Msie Suprieure et de la Macdoine, qui repr-

    sentait dans le mme temps une barrire entre les sphres linguistiques

    grecque et latine. Il sagit donc de rgions entre la montagne ara et, plus

    loin, la frontire de la jusqu la ville antique de Bylazora, qui se situait un

    peu plus au nord de la ville de Veles actuelle. Les frontires orientales de la

    Dardanie doivent tre cherches un peu plus lest de la ligne Kumanovo

    Vranje Bela Palanka, donc jusquaux environs de la ville antique de

    Remesiana, au bord de la Niava, qui marque galement la n du territoire

    linguistique latin lpoque romaine. Notamment, la diffrence de leurs

    voisins prromains, les Dardaniens ont conserv leurs traditions autoch-

    tones et nont pas t hellniss jusquaux conqutes romaines, lorsquils

    acceptent la langue latine. Les frontires septentrionales de la Dardanie

    sont trs dif ciles d nir, mais lon suppose quil sagit dun territoire li-

    mit par la rivire Zapadna Morava et par les con ns de la ville antique de

    Naissus, lest de la rivire Velika Morava. Une donne lappui Ptol-

  • . ,

    116

    me mentionne Naissus comme lune des quatre villes de la Dardanie. Le

    texte pigraphique Naisso Dardaniae, de lpoque du haut Empire, trouv

    Rome, appuie la tmoignage de Ptolme et il est galement importante

    pour d nir la rgion de Naissus dans le cadre de la Dardanie. Quelques

    donnes assez intressantes montre que la Dardanie s`tendait peut-tre

    plus au nord de Zapadna Morava et la rgion de Naissus. Pline indique

    que les rivires Margus (Morava), Timachus (Timok) et le Pingus (Pek)

    aurifre coulent de Dardanie et un monument pigraphique ddi Dea

    Dardania a t trouve plus au nord, c`est dire dans la village Kamenica,

    entre Kragujevac et Gornji Milanovac. Pour les frontires du territoire de

    Naissus au nord, il est important de noter qu lpoque des guerres mar-

    comanes Marc Aurle a constitu cohors II Aurelia Dardanorum, dont le

    centre se trouvait Naissus. Selon les tmoignages pigraphiques, cette

    cohorte sjournait galement dans les forti cations Presidium Pompei

    (prs de Aleksinac) et Timacum Minus (Ravna), prs de la rivire Timok.

    Paralllement avec linstauration de leur pouvoir dans ces rgions,

    les Romains ont oeuvr introduire ces rgions, prudemment et de ma-

    nire plani e, dans le systme conomique de lEmpire. Les couches de la

    socit dardanienne de lpoque taient diversi es, ctaient notamment

    les aristocrates en possession des terres, les agriculteurs et leveurs de b-

    tail indpendants ou partiellement dpendants, les miniers, les commer-

    ants et les artisans. Les agglomrations pouvant tre quali s durbaines

    taient trs rares et reprsentaient les siges de laristocratie locale, des

    commerants et des artisans. Elles taient bties sur des hauteurs et en-

    toures de remparts en terre, et servaient abriter, en guise de refugium,

    les habitants des villages avoisinants dans les priodes de guerre. La roma-

    nisation progressive, donc linstallation plani e de citoyens romains dans

    la rgion, donne naissance dans certaines parties de la Dardanie de Msie

    (Suprieure) des centres urbains autoadministration restreinte comme

    par exemple la colonie Scupi (Skoplje), lextrme sud de la Dardanie. La

    romanisation prcoce des rgions dardaniennes tait due avant tout aux

    besoins croissants de lEmpire romain en mines telles largent, lor, le zinc,

  • DARDANIE DANS LES ITINERAIRES ROMAINES

    117

    le cuivre et le plomb, ncessaires au maintien de la stabilit montaire. Les

    rgions riches en mines, donc, les versants de la Stara Planina, des monta-

    gnes Svrljike et de Kopaonik ont t organises en rgions minires et en

    Domaines impriaux. Cest alors que naissent les centres tels Municipium

    Dardanorum au con uent de la rivire Soanika dans lIbar et Ulpiana,

    proximit immdiate de Graanica. Le dveloppement des agglomrations

    tait favoris galement par dautres ressources naturelles, telles les don-

    nes fertiles des rivires Niava et Morava (Margus), mais galement par

    un grand nombre de sources thermales autour desquelles se constituaient

    des villes deau (Nika Banja, Mediana, Kurumlijska Banja). Cependant,

    le plus grand nombre dagglomrations a t bti le long des routes prin-

    cipales et locales.

    Certaines agglomrations de cette rgion sont mentionnes dans

    des rcits de voyages connus, mais nous avons pu trouver des informations

    prcieuses aussi dans les crits tels Synecdemus, de Hirocles, du 6me si-

    cle aprs J.C., De aedi ciis Des btiments, de Procope, de la mme p-

    riode, Descriptio totius mundi, Notitia Dignitatum et dans les recueils de

    lois, Codex Theodosianus et Codex Iustinianus. Dans les rcits de voyage

    et dans les crits des diplomates et des commerants qui traversaient la

    rgion dardanienne en route vers Constantinople et lOrient, aux 15me et

    16me sicles, tels les crits de Betrandon de la Broquire du dbut du 15me

    sicle ou de Bousbecque du 16me sicle, nous trouvons des descriptions

    intressantes et des donnes sur les agglomrations et les sites antiques

    rencontrs sur leur chemin.

    Le dveloppement du rseau routier dans les territoires darda-

    niens se droulait paralllement aux conqutes romaines. La construc-

    tion des routes tait dicte en premier lieu par des raisons militaires et

    de conqutes, et ensuite par des motifs conomiques et commerciaux. Les

    voies de communication principales ont t traces dans les itinraires,

    mais il existait galement un grand nombre de routes vicinales.

    Au croisement des itinraires antiques, donc des principales rou-

    tes transbalkaniques qui traversaient les rgions de la Dardanie de Msie

  • . ,

    118

    (Suprieure), tait situe la ville de Naissus (Ni), fonde par les Romains

    aprs leur victoire sur les Dardaniens. Ctait un centre municipal, com-

    mercial et militaire important de la Msie Suprieure. Cette ville devient

    particulirement importante lpoque de la basse antiquit, donc lpo-

    que de Constantine le Grand, qui est n et a t duqu Naissus. Au

    4me sicle aprs J.C., cette ville fut un centre piscopal important. Elle fut

    dvaste par les Huns en 441 aprs J.C., et reconstruite ensuite lpoque

    de Justinien. Les Slaves lont conquise vers la n du 6me sicle aprs J.C.

    Ctait lintersection des voies de communication suivantes: 1) Vimina-

    cium Naissus Serdica Consta