1

PANEVROPS KI UNIVERZITET APEIRON

FAKULTET POS LOVNE EKONOMIJE B A N J A L U K A

Slavica Luki

SAVREMENE TENDENCIJE RAZVOJA VISOKOG OBRAZOVANJA U BOSNI I HERCEGOVINI

(Magistarski rad)

Mentor: Akademik prof. dr Rajko Kuzmanovi

Banja Luka, 2007.

2

SADRAJ SADRAJ............................................................................................................................2 I. UVOD I M ETODOLOGIJA RADA..............................................................................5

1. Predmet i formulisanje problema istraivanja ............................................................5 2. Ciljevi istraivanja .......................................................................................................6 3. Utvrivanje hipoteze...................................................................................................7 4. M etode istraivanja......................................................................................................8 5. Izvori saznanja za rad..................................................................................................9

II. POETCI I RAZVOJ KOLSTVA U BOSNI I HERCEGOVINI............................10 1. Pregled razvoja kolstva u Bosni i Hercegovini ........................................................10 2. Stanje visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini danas .........................................16 3. Pregled visokokolskih ustanova i upisanih studenata .............................................18

III. OBRAZOVNI, VASPITNI I KOLSKI SISTEM ....................................................21 1. kolsko zakonodavstvo..............................................................................................22 2. Zakon o univerzitetu Republike Srpske i Zakon o.....................................................23 izmjenama i dopunama zakona o univerzitetu...............................................................23 Republike Srpske ...........................................................................................................23 3. Kantonalni zakoni o univerzitetu..............................................................................27

a) Zakon o Univerzitetu u Bihau..............................................................................27 b) Zakon o Univerzitetu u Tuzli.................................................................................29 c) Zakon o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo .................................................30

4. Principi na kojima se zasniva nacrt Zakona o visokom .............................................31 obrazovanju Bosne i Hercegovine .................................................................................31 5. Aktuelni Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske.......................................35

Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o visokom obrazovanju.............................42 Republike Srpske.......................................................................................................42

IV. SISTEM STUDIRANJA U EVROPI........................................................................44 1. Najbolje rangirani svjetski univerziteti......................................................................44 2. M obilnost i internacionalizacija.................................................................................45 3. Zapoljavanje svrenih studenata...............................................................................47 4.Izvori finansiranja visokokolskih ustanova u zemljama Evropske unije ..................48 5. Vrste visokokolskih ustanova u Evropi....................................................................50 6. Potrebne promjene u visokom obrazovanju...............................................................52

a) Nunost reforme visokog obrazovanja ..................................................................55 b) Reforma obrazovanja kako bi se Bosni i Hercegovini......................................58 obezbjedila bolja budunost.......................................................................................58 c) Pravci reforme visokog obrazovanja .....................................................................59 d) Prioriteti u visokom obrazovanju...........................................................................61 e)Primjena Bolonjskih principa i pravni osnov u visokom........................................63 obrazovanju Bosne i Hercegovine .............................................................................63 f) Obrazovanje u Bosni i Hercegovini i biznis...........................................................65

7. Autonomija univerziteta.............................................................................................67 8. Odnos politike i politiara prema visokom obrazovanju ..........................................70 9. Cilj kome treba da teimo..........................................................................................72 10. Primjena informacionih tehnologija kao glavni razvojni.........................................76

3

cilj...................................................................................................................................76 11. Istraivanje i razvoj nauke .......................................................................................77

a) Odnos univerziteta sa okruenjem.........................................................................78 b) Neformalno obrazovanje .......................................................................................80 c)Swot analiza studija uenja na daljinu ................................................................80

V. SA VREM ENE KOLE I FAKULTETI.....................................................................82 1. Razlika izmeu savremene i tradicionalne kole.......................................................82

a) Interaktivno uenje.................................................................................................85 b) Timski rad..............................................................................................................87 c) Nastava i studenti..................................................................................................88 d) Primjer uputstva za unapreenje i modernizaciju naina poduavanja ................96 e) Nastavni programi i izvoenje nastave..................................................................97 f) Poloaj i uloga studenata u obrazovnom procesu ...............................................100 g) Poloaj i u loga nastavnika u obrazovnom procesu.............................................101

2. Integrisanje fakulteta................................................................................................103 VI. POKRETANJE BOLONJSKOG PROCESA DEKLARACIJA............................104

1. Pojam bolonjskog procesa .......................................................................................104 2. Zajednika deklaracija evropskih ministara obrazovanja sazvana u Bolonji .........105 3. Bolonjska M agna Carta............................................................................................107

a) Preambula ............................................................................................................108 b) Osnovni principi..................................................................................................108 c) Sredstva................................................................................................................109

4. Kopenhaka deklaracija ...........................................................................................111 a) Evropska dimenzija..............................................................................................112 b) Transparentnost, informacija i upravljanje ..........................................................113 c) Priznavanje kompetencija i kvalifikacija .............................................................113 d) Obezbjeivanje kvaliteta .....................................................................................114

5. Berlinska konferencija .............................................................................................115 6. Saoptenje iz M astrihta............................................................................................116 7. Bergenski sastanak ministara ...................................................................................117 8. Pripreme visokog obrazovanja za 2010. godinu ......................................................118

VII. CILJEVI BOLONJSKOG PROCESA .....................................................................119 1. Evaluacija.................................................................................................................119

a) Standardi za evaluaciju ........................................................................................119 b) Odabir za evaluaciju ..........................................................................................120 c) Osnovni parametri za evaluaciju ..........................................................................120 d) Primjer strukture tabele za nastavniku samoevaluaciju .....................................121 e) Kontinuirana evaluacija rada univerzitetskog nastavnika i saradnika.................121

2. Osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju ...........................................................125 a) Pristupi kvalitetu i standardima ...........................................................................127 b) Evropski i meunarodni trendovi u osiguranju kvaliteta....................................128 c) Ciljevi usvajanja zajednikih, evropskih standarda i smjernica u osiguranju kvaliteta....................................................................................................................129 d) Kako ukljuiti studente u osiguranje kvaliteta...................................................130 e) Primjer osiguranja kvaliteta nastavnog osoblja na Univerzitetu u Sarajevu......132

3. Akreditacija .............................................................................................................134

4

4. Kreditni sistem.........................................................................................................137 a) ECTS bodovi (krediti)........................................................................................137 b) ECTS skala ocjenjivanja...................................................................................138 c) ECTS i studenti.................................................................................................141 d) ECTS i univerziteti ...........................................................................................141 e) Primjena ECTS-a u praksi .................................................................................141 f) Kljuna obiljeja ECTS-a...................................................................................142 g) Dodjeljivanje bodova.........................................................................................143 h) Diploma sapplement?.........................................................................................143

5. Organizacija studija iz perspektive cjeloivotnog uenja ......................................146 VIII. PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON ORGANIZACIJA RADA ..148 1. Vizija, misija i ciljevi fakulteta na Panevropskom ..............................................149 univerzitetu Apeiron.................................................................................................149 2. Metrika i metodika studija na Univerzitetu Apeiron...........................................152 3. Pravila osnovnog studija na Univerzitetu Apeiron...............................................157 4. Uenje na daljinu i virtuelni studij...........................................................................158 5. Magistarske i doktorske studije na Univerzitetu..................................................161 Apeiron.....................................................................................................................161 6. Ocjenjivanje studenata na Univerzitetu Apeiron..................................................161

IX. ZAKLJUAK...........................................................................................................164 LITERATURA.................................................................................................................170 PRILOG...........................................................................................................................173

Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske i Zakon o izmjenama i dopunama zakona o visokom obrazovanju....................................................................................174

5

I. UVOD I METODOLOGIJA RADA

1. Predmet i formulisanje problema istraivanja Prvi korak u izradi ovog rada bio je odabiranje naunog podruja u okviru koga

treba odrediti temu i pisati magistarski rad . Odabrala sam nauno podruje drutvene

nauke oblast obrazovanja (menadment u obrazovanju), a zatim sam izvrila izbor i

formulisanje teme u tom okviru. Predmet i tema ovoga rada su savremene tendencije

razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini s posebnim osvrtom na Republiku

Srpsku. Odabiranjem teme ve je naelno doraen i utvren predmet rada i formulisan

problem istraivanja. 1

Formulisanje problema istraivanja trajalo je neto dui period, poev od izbora

naunog podruja do konanog izbora teme. Polazna osnova je globalni interes za nauno

teorijsku oblast obrazovanja, a posebno srednjeg i visokog. U okviru tako irokog

diapazona interesovanja, trebalo je utvrditi taan, logian i prihvatljiv naziv teme, pri

emu smo se drali ve poznatih metodolokih pravila prema kojima tema mora biti

vezana za jedan zaokruen domen. To znai da tema ne smije biti preuska, niti preiroka,

tj. da se ne radi o jednom uskom problemu ili naprotiv o preirokom kompleksu

problema. Takvim razmiljanjem i metodom rada doli smo do optimalne teme pod

naslovom Savremene tendencije razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Utvreni predmet istraivanja podrazumijeva obradu obrazovnog sistema visokog

obrazovanja u Bosni i Hercegovini, poev od istorije kolstva preko razvoja visokog

obrazovanja 70-tih godina prolog vijeka i prave eksplozije visokog obrazovanja prije

desetak godina, pa do najnovijih sutinskih promjena u visokom obrazovanju putem

Bolonjskog procesa.

Visoko obrazovanje predstavlja tradicionalno krutu strukturu pa ak i dogmatsko

podruje koje vrlo sporo prihvata i prelazi u promjene. Ipak splet drutvenih okolnosti

1 Dr Radomir Luki: Metodologija prava, Sabrana dela, Beograd, 1995. str. 29. dr Midhat ami: Kako nastaje nauno djelo, Sarajevo, 1972. str. 23.

6

uticalo je na to da se i visoko obrazovanje uputi u promjene i prihvati izazov brzih

promjena i tranzicije u okviru globalizacije i opteg ujednaavanja.

Na interes i radoznalost u ovoj oblasti postie injenica to se na jednoj strani brzo

razvija nauka i aktiviraju nova saznanja, a na drugoj strani praktina primjena tih znanja

se teko provodi i nedovoljno koristi i primjenjuje. M nogi su skloni da taj manjak

invetivnosti i sposobnosti praktine primjene pripiu neadekvatnom i tromom visokom

obrazovanju. Taj proces i talas promjena u visokom obrazovanju snaan je na motiv za

dalje istraivanje visokog obrazovanja.

2. Ciljevi istraivanja

Cilj svakog istraivanja pa i ovoga u oblasti visokog obrazovanja je produbljivanje

sutine predmeta istraivanja i po mogunosti rjeavanja toga problema. To znai da je cilj neto postii, doi do novog saznanja o pitanju koje je predmet istraivanja, tj. doi

do saznanja pojava, svojstava, sutine problema i prakse u cjelini. I naa tema istraivanja

briljivo je odabrana i koja ve implicira ciljeve istraivanja kao sastavni dio naune

zamisli kojom se odgovara zato i zbog ega se neto ili neka pojava istrauje. Obrada

teme Savremene tendencije razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini ima za

zadau da ostvari nauni i praktini cilj. Oba cilja e se postii:

1) analizom razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini i Republici Srpskoj, utvrivanjem kvaliteta i kvantiteta visokog obrazovanja;

2) analizom i sagledavanjem mjesta i uloge visokog obrazovanja i kvaliteta

institucija fakulteta i univerziteta; 3) analizom i utvrivanjem efikasnosti studija kod nas i u okruenju i

4) analizom stanja i zahtjevi odnosno kvalitet Bolonjskog procesa i mogunosti

ukljuivanja u taj proces.

S obzirom na to da za nae istraivanje postoji vie znaajnih indikatora predviamo da e nae istraivanje prei stepen deskripcije i dosei do nivoa tipologije i

objanjenja. Prema tome, opti i operacioni (nauni i praktini) ciljevi ovog rada su

saznanje u kojoj mjeri se efikasno ostvaruje razvoj i reforma visokog obrazovanja ukljuujui sve elemente Bolonjskog procesa.

7

3. Utvrivanje hipoteze

Hipoteza je bitan dio element i okosnica naune zamisli i saznanja svakog

istraivanja. Nakon utvrivanja predmeta, problema i ciljeva istraivanja utvruje se

hipoteza kao logian i nuan slijed misaonih radnji i postupaka u projektu istraivanja.

Hipoteza je u osnovi ideja za koju vjerujemo da e dovesti do rjeenja problema. Znai, hipoteza je odreena pretpostavka i jo neprovjereni sud za koji pretpostavljamo da je

istinit. Pomou toga suda moemo tumaiti i objanjavati niz odreenih injenica.

Hipoteza se najee definie kao misaona pretpostavka u obliku pojmova i stavova o

moguim in jenicama budueg saznanja o jo neotkrivenim svojstvima, odnosima,

uslovima nastanka promjena ili razvoja.2

Hipoteza ima svoj znaaj i svoju funkciju u svakom konkretnom pitanju istraivanja. Ona treba da usmjeri nae istraivanje pravilnosti meu injenicama. Imajui

u vidu znaaj hipoteze, probleme njenog definisanja i njenu funkciju doli smo do

formulisanja hipoteze za nae istraivanje koja bi mogla da glasi: Svako obrazovanje od

najnieg do najvieg ima svoju drutvenu funkciju. Osnovno obrazovanje ima funkciju da

naciju uvede u elementarnu pismenost, srednje obrazovanje da se mladi ljudi pripreme za

rad u proizvodnji i administraciji, te da se pripreme za nastavak visokog obrazovanja.

Visoko obrazovanje ima funkciju da osposobi visokokvalifikovane kadrove koji e uspjeno da prate i primjenjuju savremena nauna i struna dostignua, ali i da sami daju

svoj doprinos naunoj i strunoj riznici znanja, tehnike i tehnologije.

Visoko obrazovanje u Bosni i Hercegovini je organizovano po modelu fakulteta i univerziteta i veoma je razgranato. Suvie je dislocirano izvan veih centara to stvara

mogunost loijeg kvaliteta nastave i izvoenja kompletnog programa. S druge strane u

strukturi svojinske pripadnosti fakulteti i univerziteti su javni i privatni.

Visoko obrazovanje se kvantitativno poveava dok kvalitet stagnira. Da bi se zaustavio trend stagnacije razvoja visokog obrazovanja, prilazi se korjenitoj reformi

uzimajui kao uzor Bolonjski proces i pravila studija organizovanja po tom procesu.

2 Dr Milorad Zaki: Metodologija nauno istraivakog rada, Banja Luka, 2000.g. str. 54.

8

Bosna i Hercegovina i Republika Srpska su na samom poetku toga procesa. Prvi koraci

su napravljeni donoenjem zakona o visokom obrazovanju.3

Bolonjski koncept e dovesti visoko obrazovanje na evropski nivo ukoliko se

reforma visokog obrazovanja shvati kao dravni-nacionalni projekt, obezbijede se

sredstva i bolje edukuju kadrovi.

4. Metode istraivanja

Nema praktinog ni teorijski uspjenog rada bez dobre organizacije rada, odnosno

bez paljivo odabranih postupaka, tj. bez dobro odabranih metoda. Jer, metoda je putokaz

i nain rada i sastoji se od niza postupaka i radnji kojima se dolazi do odreenog rjeenja.

Bez dobro odabranih i adekvatnih metoda teko je doi do zadanog cilja u svim oblicima

ovjekovog miljenja i djelovanja. Znaaj metode u nauci postavili su i znali naunici jo

iz Antikog doba, a potvrdili su njihovu valjanost, vanost i znaaj brojni kasniji moderni i savremeni naunici i istraivai.

Na izbor metoda usklaen je sa predmetom istraivanja savremene tendencije

razvoja visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini. Koritene su slijedee metode:

dijalektika, analiza sadraja, deduktivna, induktivna, istorijska, komparativna i

statistika metoda.

- Najstarija je dijalektika metoda i koritena je u ovom radu kao generalna, kao opta osnova. Upravo ovom metodom polazi se od teze, zatim analize i konano se doe

do sinteze i rezultata.

- Metoda analize sadraja je usko povezana sa metodom sinteze. Analiza sadraja

se razvila kao nain sreivanja kvantitativnih podataka po najrazliitijim vrstama

drutvenog optenja koje se u nauci obino naziva drutvenom komunikacijom. Tu se

javljaju kvalitativne analize pisanih i usmenih komunikacija.4

- Deduktivna metoda je ona koja se esto koristi u istraivanjima putem koje se zakljuuje na osnovu raslanjivanja cjeline na vie elemenata.

3 Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, broj 85/2006 4 Dr Novak Miloevi i Saa Milojevi: Osnovi metodologije bezbednosnih nauka, Beograd, 2001.g. str. 165.

9

- U primjeni induktivne metode polazili smo od niza konkretnih pojedinanih

injenica i tako dolazili do odgovarajueg zakljuka.

- Istorijska metoda je u ovom radu znaajno koritena, s obzirom da su proueni i

opisani neki minuli sistemi obrazovanja.

- Komparativna metoda je neizbjena prilikom izrade ovog rada, jer bez

uporeivanja obrazovnih sistema i njihovih razlika u vremenskom intervalu i sadrini ne

bi doli do adekvatnih rezultata.

- Statistika metoda je koritena prilikom analize kvantitativnih podataka.

Navedene metode su kombinovano koritene, tako da je vrlo teko odrediti koja je

metoda vie doprinijela uspjenosti zavretka ovoga rada.

5. Izvori saznanja za rad Za izradu ovoga rada koriteni su brojni izvori saglasno samoj temi. Osnovni izvori

za nae istraivanje su takozvani primarni izvori, koje smo konsultovali i nalaze se u

raznim arhivama i dokumentaciji u prosvjetnim ustanovama i Arhivu Republike Srpske.

Drugu grupu izvora sainjava nauna i struna literatura naune knjige, monografije,

asopisi, zbornici i druge publikacije. I, na koncu trea grupa saznanja su raznovrsni

normativni akti, kao to su zakoni, statuti, poslovnici, programi i druge konkretne odluke

u raznim institucijama obrazovanja.

10

II. POETCI I RAZVOJ KOLSTVA U BOSNI I HERCEGOVINI

1. Pregled razvoja kolstva u Bosni i Hercegovini Jo u srednjem vijeku Bosna je bila centar duhovnog i obrazovnog ivota evropskih

bogumilskih pokreta i tu su dolazili stranci da ue jeretiki univerzitet.

Ako emo govoriti o zaetcima kolstava u Bosni i Hercegovini, morali bi poeti jo od doba turske vladavine na ovim podrujima. M eutim, tada nije bilo govora o

organizovanom kolstvu, ve o opismenjavanju stanovnitva preko vjerskih slubenika,

jer prvi uitelji i p ismeni ljudi na naem podruju su bili upravo svetena lica. Dakle, kao i na cijelom Balkanu Bosna je imala kolstvo koje je poivalo na privatnim kolama

vjerskog karaktera. Tu se obuavalo itanju, pisanju i obavljanju vjerskih obreda. O

prvim organizovanim kolama se govori tek u 19-om vijeku, naravno to su bile prve

osnovne kole. Privatno kolstvo naslijedilo je duu tradiciju i raznovrsnu praksu iz ranijeg

vremena. U periodu turske vladavine u Bosni i Hercegovini nije voena neka odreena

prosvjetna politika uopte, pa ni u kolstvu. Cjelokupna pismenost i kolstvo bili su plod privatne inicijative. Poto nije bilo drugih organizovanih drutvenih snaga, to su vjerske

zajednice iskljuiv i nosioci svih oblika prosvjetnog i kulturnog rada. Samostani i upe u

Hrvata, manastiri i crkvene optine u Srba i vakufi u M uslimana bili su centri u kojima su

se sticala sva pitanja prosvjetnog rada od elementarne pismenosti do organizovanih

kola. 5 Vakufi su bile zadubine koje su svojim prihodima pomagale prosvjetni rad tada

muslimanskog stanovnitva. Dok se bogumilska struja duhovnog ivota u Bosni lagano

gasila sve vie je rasla islamska struja. Prvi kolski zakon u Bosni i Hercegovini datira jo iz vremena turske vladavine,

1869.g. Austrougarska okupacija je zatekla u Bosni i Hercegovini 56 pravoslavnih i 54

5 Mitar Papi: kolstvo u Bosni i Hercegovini 1918 1941, Veselin Maslea, Sarajevo 1984.g. str. 38.

11

katolike konfensionalne kole i veliki broj medresa i rudija. U medresama se pripremao

vjerski kadar, a rudije su kole za muslimansku djecu.

Banja Luka je bila sve od 16-og vijeka jak duhovni centar. U ovom gradu je jo u

16-om vijeku bio velik broj muslimanskih vjeskih kola a otvorena je i jedna

muslimanska vjerska kola vieg ranga medresa. Ali premjetanjem centra paaluka iz

Banja Luke u Sarajevi ovaj grad je ostao na periferiji kolstva sve do 20-og vijeka.

Vrijeme izmeu dva svjetska rata, dakle vrijeme Kraljevine Srba, Hrvata i

Slovenaca je bilo vrijeme kada se po broju pismenog stanovnitva Kraljevina nalazila na

samom dnu evropske ljestvice.

Za vrijeme Austro-ugarske monarhije, a vladali su punih etrdeset godina,

opismenjavalo se samo ono stanovnitvo koje je bilo potrebno monarhiji, tako da se

pretpostavlja da je rat 1914.g. zatekao samo oko 3% pismenog, ali ne i kolovanog,

stanovnitva. Kaem pretpostavlja se, jer do prvog svjetskog rata se nisu vodili statistiki

podaci o tom pitanju. Tada su ukinute mnoge vjerske kole, ali i dravne osnovne kole.

Poslije rata mnoge kole su se ponovo otvorile, ali srpski uitelji se stavljaju na raspolaganje dravnim kolama i poinju raditi u novootvorenim dravnim kolama. Ono

to je karakteristino za to razdoblje je da je enske dijece, koji su ili u kolu, bilo samo

25% od ukupnog broja uenika, a obuhvaenost uenika doraslih za osnovno obrazovanje

je bilo oko 40% od ukupnog broja djece, dok je 60% djece doraslih za kolovanje ostajao

kod kue. To su bila preteno enska dijeca. Tek 1924.g. kolstvo ulazi u resor

Ministarstva prosvjete i o politici kolstva poinje da brine drava. Osmogodinja kola

je ozakonjena 1929.g., ali su djeca preteno ila do etvrtog razreda u kolu, a ostalih 4 godine je bilo preputeno mogunostima njihovih roditelja, naime drava nije ulagala ni

nije ulagala ni materijalno ni kadrovski u osnovne kole.

Prije ujedinjenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevije Jugoslavije u Bosni i Hercegovini su postojale trgovake kole koje su radile po

nastavnim planovima i programima iz vremena austrougarske i koje su poslije rata

prerastale u graanske kole. Naime, poslije rata se ukidaju nie gimnazije a otvaraju se

graanske kole. Te graanske kole nisu ba bile omiljene u sredinama gdje su postojale ranije gimnazije, ali u sredinama u kojima nije bilo nego osnovna kola sa radou su je

doekivali i roditelji i djeca. One su obavezno nosile naziv dravna graanska kola

12

(ako je bila muka ili enska) ili mjeovita dravna graanska kola (ako nije bila

podijeljena na muku i ensku), iz razloga to su u to vrijeme postojale i privatne

graanske kole. Takve kole su uglavnom bile trgovakog ili poljoprivrednog smjera da

bi se zavreni kolarci to prije osposobljavali za samostalan rad i djeca koja zavre takve

kole nisu se dalje kolovala. Kasnije e se otvoriti Trgovake akademije u kojima e se

kolovati uglavnom djeca iz trgovakih kola. Prva takva akademija je otvorena u

Sarajevu, poslije u Mostaru, Banjoj Luci, Brkom i td. Poslije drugog svjetskog rata

ukidaju se graanske kole i otvaraju nie gimnazije za uzrast djece od 11 do 14 godina.6

U Sarajevu je jo 1882.g. otvoren uiteljski kurs, koji se 1886.g. podine pretvorio u

redovnu muku uiteljsku kolu, koja je kao takva radila sve do izbijanja prvog svjetskog

rata. Pored muke uiteljske kole u Sarajevu u to vrijeme je u BiH postojala i enska

uiteljska kola u Sarajevu, otvorena 1911.g. i u M ostaru muka uiteljska kola,

otvorena 1913.g. U Banjoj Luci prva generacija uiteljske kole je upisana 1925.g.

Pored 3 uiteljske kole prvi svjetski rat u BiH je doekalo est gimnazija, dvije u

Sarajevu, jedna u M ostaru, Banjoj Luci, Tuzli i Bihau (prva je otvorena u novembru 1879.g. u Sarajevu). Dugo i poslije prvog svjetskog rata u Bosni i Hercegovini nije

postojalo vie gimnazija, tako da se priprema uenika za studiranje u BiH u to vrijeme

nije mogla dobiti kroz srednje obrazovanje, te se jako malo bosanskohercegovakih

uenika kolovalo na visokim kolama. U periodu izmeu dva rata u Bosni i Hercegovini

su egzistirale dvije od ukupno tri ruske gimnazije, koje su otvorene za ruske emigrante,

nakon pobjede boljevika u Rusiji. Nastavni program u ruskim gimnazijama nije

obuhvatao istoriju i knjievnost naih naroda, jer su se tamo kolovali Rusi koji su se nadali da e se vratiti u Rusiju, tako da su se pripremali za taj povratak. Meutim, velik

broj uenika iz ruskih gimnazija se uputio na studije tehnikih nauka i postali dobri

graevinci, arhitekti, agronomi i td. Pred poetak drugog svjetskog rata kolstvo u BiH se znatno proirilo. Ali bez

obzira na to u Bosanskoj krajini rat je doekalo oko 73% nepismenog stanovnitva. U

drugi svjetski rat Banja Luka je ula sa dobro organizovanim kolstvom. Gimnazija i

Uiteljska kola su se posebno isticale svojim prosvjetno-pedagokim radom. Tokom cijelog rata, pod novim okolnostima i reimom Nezavisne drave Hrvatske radile su

6 Mitar Papi: kolstvo u Bosni i Hercegovini 1918 1941, Veselin Maslea, Sarajevo 1984.g. str. 20-30

13

Gimnazija, Uiteljska kola, Trgovaka akademija, Srednja tehnika kola, Zanatska

kola i Gimnazija asnih sestara, kao i sve postojee osnovne kole. Nastavnici, koji nisu

poginuli, protjerani , otputeni ili uhapeni su morali poloiti zakletvu vjernosti novoj

vlasti. Po selima osnovne kole u tom periodu nisu radile, osim ako nisu bile

organizovane pod novom revolucionarnom vlau na osloboenoj teritoriji. 7 Na

osloboenoj teritoriji prvi oblici obrazovanja su bili vojno-politiki i omladinski kursevi.

Kursevi su organizovani tokom cijelog rata, pa i po zavretku rata u cilju masovnog

opismenjavanja stanovnitva. U kurseve je bilo ukljueno svo pismeno stanovnitvo u

zemlji. M asovno su se otvarale osnovne kole u svim veim selima, tako da je u

Bosanskoj krajini, prema podacima Prosvetnog lista iz 1955.g., kraj rata doekalo 166

osnovnih kola. Zbog nedostatka uiteljskog kadra poslednje godine rata bilo je

organizovano nekoliko uiteljskih kurseva. U Banjoj Luci po osloboenju 22. aprila

1945.g. ponovo poinju sa radom Gimnazija, Uiteljska kola, Srednja poljoprivredna

kola, Trgovaka akademija i srednja tehnika kola, ali pod novom vlau i sa kadrom

koji je dokazao u toku rata svoje revolucionarno opredjeljenje. U Bosni i Hercegovini mrea viih kola i fakulteta u poslijeratnom periodu se

razvijala uglavnom na osnovu zahtjeva i potreba privrednih organizacija. U prvo vrijeme

to su bile vie kole i fakulteti koji su imali zadatak da dokoluju i osposobe postojei

kadar, ali vrlo brzo to postaju ustanove koje upisuju redovne studente. Najvei

visokokolski centar je bio, naravno, Sarajevo, a iza njega Banja Luka, Tuzla, Mostar,

Zenica i Brko.

Prva via kola u Banjoj Luci otvorena je samo pet godina poslije rata, 1950.g., a to je bila Via pedagoka kola koja je prve godine rada upisala samo 38 mladia i

djevojaka, koja 1969.g. mijenja naziv u Pedagoka akademija. U Banjoj Luci 1960.g.

otvaraju se jo dvije vie kole Via ekonomsko-komercijalna kola i Via poljoprivredna kola, a prvi fakultet se otvara 1961.g. Tehniki fakultet za obrazovanje

kadrova u drvnoj industriji za hemijsku preradu drveta, a vrlo brzo i odjeljenje za

elektronsku industriju.8

7 Dr Rajko Kuzmanovi: Krajiki kulturno-prosvjetni front, Glas, Banja Luka, 1975. str. 47-117 8 Dr Rajko Kuzmanovi: Banjaluko kolstvo u zemljotresu, Glas, Banja Luka, 1986.g. str. 171-175

14

U periodu izmeu 1960.g. i 1970.g. napredak u oblasti kolstva je predstavljao

obuhvat sve djece estogodinjim ili osmogodinjim kolovanjem i posebno je naglo

porastao broj srednjokolaca. Na grad tek 1975.g. postaje univerzitetski centar, tad su

otvoreni Ekonomski fakultet, Pravni fakultet, Medicinski fakultet, Elektrotehniki

fakultet, Tehnoloki i M ainski fakultet, a istovremeno su otvorene u sastavu

Banjalukog univerziteta Via tehnika kola i Via ekonomsko-komercijalna kola u

Bihau. Tako je konano 7. novembra 1975.g. formiran Univerzitet. Via ekonomsko-

komercijalna kola u Banjoj Luci je 1979.g. zbog prestruktuiranja Zakonom ukinuta i

pripojena Ekonomskom fakultetu u Banjoj Luci. 9

Od formiranja prvih viih kola, fakulteta i univerziteta u Bosni i Hercegovini

reformi visokog obrazovanja se poklanjala kontinuirano velika panja. Kvalitet i uspjeh

studija je pitanje na koje se konstantno davao odgovor. Upisu studenata, standardu,

smjetaju studenata i njihovim drutvenim djelatnostima, poklanjala se stalna panja.

Prioritetni zadaci su bili izgradnja studentskih domova, kreditiranje i stipendiranje

studenata, izgradnja sportsko-rekreativnih centara i td. Pitanje kadrova je bilo od vitalnog znaaja. Od samog poetka visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini kadrovi su bili

deficitarni, te se morala, pored strategije stvaranja sopstvenog kadra, ukljiivati

drutveno-politika zajednica da bi se stvorio uslov za privlaenja kadrova iz drugih

drava, ranije republika zajednike drave.

Period pred ratne 90-te godine prolog vijeka je period kada je ekonomska i

drutvena kriza u SFRJ bila izuzetno izraena. Broj prvi put upisanih studenata je

drastino pao, kao i broj ukupno upisanih studenata. Oprema i nastavna uila na fakultetima su zastarjela. Bilo su to vrlo teke godine za visoko obrazovanje u cjelini.

Kada su se u Evropi i svijetu fakulteti i univerziteti kompjuterizovali, na prostor postaje

poprite ratnih dejstava i krivulja rasta i razvoja visokokolskih ustanova naglo pada. Pored toga motivisanost studenata za studiranje postaje manja, navodno iz razloga to se

svreni studenti teko zapoljavaju.

Uporeujui obuhvaenost upisanih aka i studenata, devedesetih godina prolog

vijeka u svijetu, moemo zakljuiti da vea obuhvaenost obrazovanjem nije bila samo u

9 Univerzitet u Banjoj Luci 1975 2005, Univerzitet u Banjoj Luci, Banja Luka 2005.g. str. 105-115

15

razvijenim zemljama, ve i u nekim zemljama u razvoju, kao to su Oman, Irak, Iran,

Filipini, ile.

Zajedniko za sve zemlje u svijetu, bile one siromane, razvijene ili zemlje u

razvoju, je to da se obrazovanju poklanja sve vea panja. Karakteristino je da je

procenat studenata na fakultetima drutvenih nauka u zemljama u razvoju vei nego na

prirodno-matematikim fakultetima i fakultetima tehnikih nauka, za razliku od strukture

u razvijenim zemljama , gdje je situacija obrnuta. Kao posledica toga zemlje u razvoju

imaju sporiji industrijski razvoj.

Jedan od osnovnih ciljeva UN je ostvarivanje meunarodne saradnje rjeavanjem

meunarodnih problema privredne, socijalne, kulturne i humanitarne prirode, te

razvijanje i podsticanje potovanja prava ovjeka i njegovih osnovnih sloboda, bez obzira

na rasu, jezik ili vjeru.10 Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim

pravima, koji je usvojen u UN govori da je osnovno pravo svakog ovjeka na

obrazovanje i da ono mora biti dostupno svakom ovjeku prema njegovim

sposobnostima. U tom cilju UN su osnovale 1956.g. UNESCO, organizaciju za prosvetu, nauku i kulturu, kako bi prosveta i kultura bila dostupna svim ljudima u svijetu.

kola je u svom razvoju prola dug istorijski period. Skoro svi drutveni reimi

bili su manje ili vie nezadovoljni ostvarivanjem funkcija kole. Planirane su i provoene

brojne reforme kojima se nastojao prevazii postojei nesklad izmeu drutvenih ciljeva i

postojee kolske prakse. Otuda je i istoriju kola uvijek pratila i rigorozna kritika.

Najotrija kritika kole pojavila se koncem 19. i u prvoj polovini 20. vijeka. Tada su,

posebno u Evropi, nastali brojni pedagoki pravci u ijo j osnovi se nalazi kritika postojee i borba za novu kolu. Kod nas je uspostavljen savremeni koncept kole tek u

drugoj polovini 20. vijeka. Tada je uspostavljen i jedinstven kolski sistem u tadanjoj

Jugoslaviji. Odmah su otpoele ptre kritike takve kole. Izvreno je i nekoliko reformi. Raspadom SFRJ kole i kolski sistemi ponovo su se nali u krizi i potrebi za reformom.

10 Povelja Ujedinjenih nacija, lan 1.

16

Danas u svijetu ponovo je kola izloena otrim kritikama. U toku su reforme u veem

broju zemalja.11

2. Stanje visokog obrazovanja u Bosni i Hercegovini danas

Koliki je znaaj znanja pokazuje izreka znanje je mo. Moderno doba je

obiljeeno razvojem nauke i kulture u najirem smislu rijei. Savremeni nain ivota poiva na naunim spoznajama i njihovim primjenama. Razvoj nauke je temelj svakog

drutvenog, a prije svega privrednog razvoja, tako da svaka razvijena drava posebno

brine o unapreivanju naunog istraivanja i visokokolskog obrazovanja. Zaostajati u

nauci ne znai samo biti nesavremen, ve znai zaostajati u gotovo svim podrujima

ivota. Pristati na zaostajanje u nauci znai pristati biti zaostalom sredinom koja e biti

prisiljena prihvatiti zastarjele tehnologije, nisku cijenu rada, dirigovane uslove i pravce vlastitog razvoja.

Dok je naa drava i drave u okruenju ratovala, visoko obrazovanje u svijetu se

okrenulo prema tritu rada. Drave Evropske unije u poslednjih desetak godina radile su

na promjenama nacionalnih sistema visokog obrazovanja i na njihovom meusobnom

pribliavanju.

Kakvo je stanje u visokom obrazovanju u Bosni i Hercegovini bie rijei dosta u

ovom radu, tako da u sada samo napomenuti neke in jenice. Fakulteti i naune institucije godinama nisu evaluirane, tako da se o njihovom kvalitetu moe govoriti samo

na nivou dojmova ili uoptavanja pojedinanih sluajeva. Pored toga visoko obrazovanje

je tokom niza godina finansijski zapostavljeno, tako da je i infrastrukturno i kadrovski devastirano. Oprema je zastarjela, esto neupotrebljiva, a univerzitetski profesori su u

prosjeku u visokoj ivotnoj dobi.

11 Dr Drago Brankovi, dr Mile Ili, dr Svetozar Milijevi, dr Nenad Suzi, dr Vukain Gutovi: Pedagoko-psiholoke i didaktiko-metodike osnove vaspitno-obrazovnog rada, Drutvo pedagoga RS,

Banja Luka, 1999.g. str. 84-85.

17

Od Bolonje, in i se bar kad je r ije o Federaciji BiH, ni ove kolske godine nema

nita. Univerziteti namjeravaju da rade po starim standardima i normama. Da li e ova

kolska godina dati podrobniju sliku stanja u visokom obrazovanju, ostaje tek da vidimo.

Na naim univerzitetima odsutne su mnoge teme, pa i cijela podruja, koja su se u

poslednjih petnaestak godina razvijala na Zapadu. Na taj nain i nauka i i univerzitetska

nastava postaju nesavremeni i nisu u skladu sa onim na zapadnim univerzitetima.

esto znamo rei da drava ne posveuje dovoljno panje nauci i

visokoobrazovnim ustanovama. A da li je samo to razlog zapostavljanja nauke i

visokokolskih ustanova? Na naim univerzitetima ne postoje ni kratkoroni ni

srednjoroni planovi razvoja. A takvi planovi i programi su potrebni radi ulaganja drave

u razvoj visokokolskih institucija. Moemo to porediti sa domainom jedne kue, kua

se rui a domain kae da nita nije kriv za to.

Statistika i istraivanja pokazuju da veoma mali broj upisanih studenata zavrava

fakultete, a prosjek studiranja je od 8 do 10 godina. Da li su za to krivi samo studenti

koji ne ue? Ako je studiranje predugo, onda je i preskupo. Za predugo studiranje ima niz razloga.

- loa organizacija studija,

- nedovoljna angaovanost nastavnika,

- neakekvatni uslovi rada studenata (opremljenost laboratorija i biblioteka,

nedostatak radnih prostorija i kompjuterskih kabineta ...),

- optedrutvena klima, prije svega nezaposlenost itd.

Nezadovoljstvo od strane studenata je sve primjetnije. M nogi studenti su demoralisani injenicom da njihove kolege koji su zavrili fakultet nemaju posla. M nogi

studenti svoje nezadovoljstvo lijee nemoralom, drogom, alkoholom. To je zlo koje ne

unitava samo mladog ovjeka, ve i drutvo u cjelini, raunajui da svijet treba da ostane na mladima. To je jedan od ozbiljnih razloga zato obrazovanjem ne treba da se bave

samo studenti, njihovi roditelji i zaposleni na visokom obrazovanju, ve cijelo drutvo.

Nedostatak motiva je jedan od razloga opadanja morala kod omladine. Svjesni

injenice da posao mogu nai i oni koji ne zavre fakultet, ako im je tata u vladajuoj stranci. Ali ta je sa onom velikom veinom koji nemaju takav pedigre. U takvom

drutvu pravi strunjaci nee doi do izraaja, ve e sjediti po kafiima ekajui posao

18

na birou, dok oni drugi koji uz pomo tate zavre fakultet, opet uz njegovu pomo se i

zapolavaju.

3. Pregled visokokolskih ustanova i upisanih studenata

BROJ VISOKOKOLSKIH USTANOVA

12

UPISANI STUDENTI NA VISOKOKOLSKIM USTANOVAMA

kolska godina

Status

Svega Muki enski

2000/01

Redovni

Vanredni

15283

12720

2563

6498

5475

1023

8785

7245

1540

2001/02

Redovni

Vanredni

16969

13891

3078

7139

5922

1217

9830

7969

1861

2002/03

Redovni

Vanredni

18618

15048

3570

7808

6360

1448

10810

8688

2122

2003/04

Redovni

Vanredni

21717

16976

4741

9247

7189

2058

12470

9787

2683 13

12 Statistiki bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 7. 13 Statistiki bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 7.

kolska godina Broj visokokolskih

ustanova

Vie kole Fakulteti Akademije

2000/01 34 4 26 4

2001/02 35 4 27 4

2002/03 33 4 25 4

2003/04 39 5 30 4

19

Iz gore navedenih statistikih podataka vidno je da se iz godine u godinu poveava

broj studenata u RS. Za etiri godine broj studenata se poveao za 41%, to ne prati

porast stanovnitva u RS, odnosno to pokazuje da studenti ne zavravaju studije, ve

obnavljaju godinu.

Kad je rije o polu vidno je da je vei broj studenata enskog pola od mukog,

konkretno:

kolska godina

Mukih u

%

enskih u

%

2000/01 42,52 57,48

2001/02 42,08 57,92

2002/03 41,94 58,06

2003/04 42,58 57,42

Procenat redovnih u odnosu na vanredne studente se smanjuje:

kolska godina

Redovni studenti u %

Vanredni studenti u %

2000/01 83,23 16,77

2001/02 81,86 18,14

2002/03 80,86 19,14

2003/04 78,17 21,83

14

to znai da je sve vei broj studenata koji studiraju uz rad.

Dalje primjeujemo da je broj vanrednih studenata starosne dobi preko 35 godina

iz godine u godinu sve vei, to moe da bude pokazatelj da se ljudi dokolovavaju ili prekvalifikuju radi ouvanja radnog mjesta, ili pronalaenja novog.

14 Statistiki bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 8.

20

Posmatrajui procenat studenata prema mjestu stalnog boravka primjeujemo da je

najvei broj studenata iz Banja Luke (29,30%)15, to se moe razumijeti gledajui uslove

(ne plaaju stan, hranu), broj stanovnika u odnosu na broj stanovnika ostalih gradova u

RS.

Prema dravljanstvu u kolskoj 2003/04 godini od ukupno upisanih studenata

21717, iz BiH je 20767 ili 95,63%, dok je iz ostalih bivih jugoslovenskih drava ukupno

bilo 939 studenata ili 4,32%, dok je samo 0,05% iz ostalih evropskih ili vanevropskih

drava. Pokazatelj koji je zabrinjavajui i koji pokazuje da strani dravljani ne ele

studirati kod nas. Nemam podatak koliko naih dravljana studira u inostranstvu, taj broj

bi bio sigurno mnogo vei nego to moemo i pretpostaviti.

kolska godina

2003/04

Ukupan broj

studenata Iz BiH

Iz drugih drava

SFRJ

Iz ostalih

drava

21 717 20 767 939 11

100% 95,63 % 4,32 % 0,05 %

16

15 Statistiki bilten br. 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 20. 16 Statistiki bilten br 1, Zavod za statistiku RS, Banja Luka, 2005.g. str. 25.

21

III. OBRAZOVNI, VASPITNI I KOLSKI SISTEM

Proces obrazovanja i vaspitanja je posebna drutvena djelatnost koji se ostvaruje

kroz razliite forme i sadraje. Pojam sistem vaspitanja i obrazovanja podrazumijeva ustanove koje rade na obrazovanju i vaspitanju. To su institucije u kojima se provodi

organizovano vankolsko vaspitanje i obrazovanje domovi za djecu i omladinu, kulturni

centri i klubovi, aki i studentski domovi, te radniki univerziteti, politike kole i drugi

centri za struno usavravanje. Institucije koje se bave vaspitanjem i obrazovanjem, ali im to nije osnovna funkcija su porodica, muzeji, biblioteke, pozorite, radio-televizija,

tampa, vojska i td.17

kolski sistem u jednoj dravi ine sve kole (osnovne, srednje, vie kole i fakulteti), koje su meusobno povezane u jedinstven sistem radi ostvarivanja obrazovanja

i vaspitanja, podrazumijevajui i predkolske ustanove jer se i u njima obavlja vaspitno

obrazovna djelatnost, te specijalne kole i kole za obrazovanje odraslih.

Fakulteti su samostalne vaspitno-obrazovne ustanove na kojima se stie najvii

nivo obrazovanja. Osnovne funkcije fakulteta su:

- obrazuju visokostrune kadrove za pojedina podruja rada,

- unapreuju odreenu naunu oblast, - formiraju nauni kadar,

- ostvaruju i razvijaju nauno-istraivaki rad u funkciji razvoja odreene oblasti

drutvenog rada.

Prema Zakonu o univerzitetu RS iz 1993.g. fakuleti traju etiri, pet ili est

godina, odnosno osam, deset ili dvanaest semestara.18 Nakon zavretka dodiplomskog

studija fakulteti organizuju i magistarske studije, a na fakultetima se stie i zvanje doktora nauka. Univerzitet je zajednica vie fakulteta udruenih na odreenom

podruju ili u odreenoj oblasti.

17 Dr Rajko Kuzmanovi i dr Drago Brankovi: Osnovi dravnog ureenj a i kolsko zakonodavstvo, Komesgrafika, Banja Luka, 2003.g.. str. 145-150 18 Zakon o univerzitetu RS, Slubeni glasnik RS broj 12/93

22

1. kolsko zakonodavstvo

Jo u srednjem vijeku postojalo je kolsko zakonodavstvo. kolsko zakonodavstvo je zbirni pojam pod kojim se podrazumijevaju svi zakoni za sve vrste

kola, od osnovnih, srednjih do visokokolskih ustanova, zatim svi podzakonski akti

kojima se regulie rad i odnosi u kolama, viim kolama i fakultetima.

kolsko zakonodavstvo u RS ine osnovni zakoni:

- Zakon o djeijoj zatiti,

- Zakon o osnovnoj koli,

- Zakon o srednjoj koli i - Zakon o univerzitetu.

Pored tih zakona kolsko zakonodavstvo ine i:

- Zakon o prosvjetnoj inspekciji i - Zakon o struno-pedagokom nadzoru.

Pored tih zakona u prosvjeti se primjenjuju i zakoni o radnim odnosima,

finansijama, upravnom postupku, zakoni o slavama i svetkovinama i td.19

kolsko zakonodavstvo Republike Srpske je konstituisano nastankom Republike Srpske, tako da je Zakon o univerzitetu usvojen 1993.g. i objavljen u

Slubenom glasniku RS, broj 12/03. Uz manje izmjene i dopune usvojene 2005.g. a

objavljene u Slubenom glasniku RS 18.10.2005.g. taj Zakon o univerzitetu RS se primjenjivao sve do izlaska novog Zakona o univerzitetu RS Slubeni glasnik RS, broj

85/06.

Kada je rije o zakonima u BiH tu je situacija u veem haosu. Pored Zakona o

Univerztetu RS, u BiH su na snazi jo 10 kantonalnih zakona i Zakon Brko distrihta.

Zapanjuje injenica da Srednje-bosanski kanton sa sjeditem u Travniku nema Zakona o

visokom obrazovanju, a egzistiraju dva fakulteta. Neophodnost usvajanja krovnog

Zakona o visokom obrazovanju na nivou BiH sa danom u dan se ukazuje sve vea potreba.

19 Dr Rajko Kuzmanovi i dr Drago Brankovi: Osnovi dravnog ureenj a i kolsko zakonodavstvo, Komesgrafika, Banja Luka, 2003.g.. str. 155-209

23

2. Zakon o univerzitetu Republike Srpske i Zakon o

izmjenama i dopunama zakona o univerzitetu

Republike Srpske

Univerzitet je ustanova koja se bavi visokim obrazovanjem i nauno-

istraivakim radom. Univerzitet je autonomna nauna i obrazovna ustanova. Univerzitet je sastavljen od vie fakulteta i umjetnikih akademija., a pored toga u sastav univerziteta

mogu ui i univerzitetska biblioteka i drugi nauni instituti. Univerzitet moe osnovati

drava (u RS postoje dva dravna univerziteta Banjaluki univerzitet i Univerzitet u

Istonm Sarajevu), a mogu osnovati i vie fakulteta (u RS postoje etiri privatna univerziteta). Nadzor nad radom univerziteta ostvaruje nadleno ministarstvo (u RS

Ministarstvo prosvjete u Vladi RS), koje daje i saglasnost za otvaranje fakulteta i

univerziteta. Po Zakonu o univerzitetu iz 1993.g. Univerzitet moe da osnuje drava,

domae pravno ili fiziko lice. 20 Obzirom da je ovaj zakon doneen ratne 1993.g. kada su

svi fakulteti bili u sastavu nekog univerziteta (a postojala su i tada dva Univerzitet u

Banjoj Luci i Univerzitet u Srpskom Sarajevu), osnivanjem privatnih fakulteta, to isti

lan Zakona predvia, nastali su problemi. Zakon predvia da fizika lica osnuju fakultet,

ali ni jedan univerzitet nee da daje saglasnost ni po jednom pitanju, za koje je potrebno

dobiti saglasnost po Zakonu, jer nisu lanice Univerziteta, ali nee ni da primi privatne fakultete da budu njihove lanice. Zato su privatni fakulteti morali ili da osnuju

Univerzitet ili da se odreknu u svojoj djelatnosti svega za ta je potreban univerzietet.

Dakle, ve osnivanjem prvih privatnih fakulteta u RS pokazalo se da je Zakon prevazien

i ukazala se potreba za novim zakonom ili barem izmjenama i dopunama postojeeg.

Univerzitet moe obavljati djelatnost u inostranstvu uz saglasnost osnivaa, ali

i uz saglasnost nadlenih organa drave u kojoj eli obavljati d jelatnost. Univerzitet mora

ispunjavati kadrovske, prostorne i druge uslove propisane Zakonom. Visokokolske

ustanove ispunjavaju kadrovske uslove ako imaju najmanje dvije treine stalno

20 Zakon o univerzitetu Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, broj 12/93, lan 10.

24

zaposlenih nastavnika u punom radnom vremenu od potrebnog broja nastavnika za

predmete utvrene nastavnim planom, s tim to Vlada propisuje blie uslove vezano za

ovu zakonsku odredbu. Pri osnivanju visokokolske ustanove, a tako i pri njenom

ukidanju osniva mora sain iti akt o osnivanju ili ukidanju u kome mora obrazloiti

opravdanost osnivanja ili ukidanja visokokolske ustanove. U sluaju ukidanja

visokokolske ustanove osniva je duan zateenim studentima omoguiti zavretak

studija.

S obzirom da u BiH i RS ne postoji nadleno tijelo koje vri akreditaciju i

licenciranje visokokolskih ustanova, ve saglasnost za osnivanje fakulteta i univerziteta

daje nadleno Ministarstvo (u RS M inistarstvo prosvjete i kulture), Zakon o izmjenama i

dopunama Zakona o univerzitetu predvia da nadleno Ministarstvo donese odluku o

akreditaciji i licenciranju na osnovu preporuke nadlene institucije za provjeru kvaliteta.

Isti Zakon regulie da e se kompletan informacioni sistem prilagoditi

meunarodnim mreama ENIC / NARIC Evropska mrea informacionih centara

(Europen Network of Information Center) i nacionalni informacioni centri za akademsko priznavanje.

Na visokokolskim ustanovama studije mogu biti osnovne studije,

specijalistike i magistarske. Po Zakonu o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu,

objavljenom 18. oktobra 2005.g. termin osnovne studije se zamjenjuju terminom studije

prvog ciklusa traju od 3 do 5 godina ili od est do 10 semestara. Po istom Zakonu studije

drugog ciklusa su specijalistike i magistarske akademske studije koje traju od dva do

etiri semestra, a studije treeg ciklusa su doktorske akademske studije koje traju najmanje est semestara. Studij prvog ciklusa vrednuje se od 180 do 240 ECTS bodova.

Studij drugog ciklusa vrednuje se sa najmanje 120 ECTS bodova kada je prethodno

ostvaren obim od 180 ECTS bodova. Studij treeg ciklusa vrednuje se sa 180 ECTS bodova kada je prethodno ostvaren obim od najmanje 300 ECTS bodova.21

Nain ocjenjivanja na naim visokokolskim ustanovama je zastario i

prevazien. Dranje nastave u ogromnim anfiteatrima, gdje nema neposrednog kontakta

nastavnika sa studentima, gdje nema interaktivne nastave destimulie mladog ovjeka. On je uglavnom preputen sam sebi. Nastava se mora izvoditi u manjim grupama kroz

21 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu, Slubeni glasnika Republike Srpske, lan 2.

25

interakciju. Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu je to pitanje regulisao

na slijedei nain :

Uspjenost studenata u savlaivanju pojedinog predmeta kontinuirano se prati

tokom nastave i izraava se bodovima.

Ispunjavanjem predispitnih obaveza i polaganjem ispita student moe ostvariti

najvie 100 bodova.

Studijskim programom utvruje se srazmjera bodova steenih u predispitnim

obavezama i na ispitu.

Uspjeh studenata na ispitu izraava se ocjenom od 5 (nije poloio) do 10

(odlian).

Visokokolska ustanova moe propisati i drugi nenumeriki nain ocjenjivanja,

utvrivanjem odnosa ovih ocjena sa ocjenom iz stava 4. ovog lana.

Statutom visokokolske ustanove blie se utvruje nain polaganja ispita i

ocjenjivanje na ispitu.22

Na Panevropskom Univerzitetu studij drugog ciklusa je dobro organizovan, kao specijalistiki studij u trajanju od jedne godine ili dva semestra, ili etvrte godine studija,

i kao postdiplomski studij kao peta godina studija, tako da kandidati posloje studija prvog

ciklusa dobijaju prvu diplomu, poslije specijalistikog studija drugu diplomu i poslije

postdiplomskog studija treu diplomu, to je moramo rei za nae kandidate prihvatljivo.

O ovom e biti rijei kasnije.

Obrazovna djelatnost, upis studenata, uslovi studiranja, polaganje ispita i ostala

pravila regulisana su blie Statutom visokokolske ustanove. Pored obrazovanja univerzitet se bavi i naunoistraivakim radom, koji se

organizuje radi unapreivanja naunih i umjetnikih disciplina, koje se izuavaju u

nastavnim predmetima utvrenim nastavnim planom osnovnih studija visokokolskih ustanova.

Zakonom je regulisana zatita i odgovornost studenata. Studenti preko svojih

legalno izabranih predstavnika mogu davati vijeu visokokolskih ustanova prijedloge

koji se odnose na podizanje kvaliteta nastave, kao i prigovore koji se odnose na nain izvoenja nastave. Zakonom je predvieno da studenti ine do jedne treine vijea

22 Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu, Slubeni glasnika Republike Srpske, lan 13.

26

visokokolske ustanove. Tako je na Fakultet odlukom Vijea birao u sastav Vijea

fakulteta poslovne ekonomije po jednog studenta sa svake godine iz reda redovnih

studenata.

Zakonom o izmjenama i dopunama Zakona o univeritetu je predvieno da

visikokolska ustanova u okviru svoje djelatnosti moe realizovati programe

cjeloivotnog uenja LIFE-LONG LEARNING, kao i uenje na daljinu DISTANCE

LEARNING van okvira studijskog programa za koje je dobila dozvolu za rad. Kandidati

koji pohaaju program cjeloivotnog uenja nemaju status studenta i poslije savladavanja

navedenog programa takvo lice dobija uvjerenje.

Zakonom je propisano koje su javne isprave studenta, a to su studentska knjiica

(indeks), diploma o steenom visokom obrazovanju i dodatak diplomi DIPLOM A

SUPPLEM ENT), i uvjerenje o steenom visokom obrazovanju. Visokokolska ustanova

izdaje javne isprave na maternjem jeziku irilinim ili latininim pismom, zavisno od

elje studenta. Na zahtjev studenta visokokolska ustanova izdaje javnu ispravu o

savladanom dijelu studijskog programa, koja sadri podatke o nivou, prirodi i sadraju studija, kao i postignute rezultate. Dodatak diplomi se izdaje uz diplomu i sadri vjetine,

kompetencije, imena predavaa i zvanja nosioca diplome, a izdaje se na zahtjev nosioca

diplome, na minimalno dva evropska jezika.

Usvajanjem Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o univerzitetu RS uinjen je

mali ali znaajan korak. M eutim nema krovnog zakona na nivou BiH, koji je neophodno

to prije usvojiti. Cilj zakona o visokom obrazovanju je usaglaavanje sistema BiH

visokog obrazovanja sa evropskim standardima. Zakon univerzitetima omoguava samostalnost, akademsku slobodu, a studentima pravedno priznavanje diploma,

ukljuivanje u proces odluivanja, stalno struno usavravanje, to su samo neki od

ciljeva Bolonjskog procesa. Svaki student koji doe da se upie na neki od privatnih fakulteta koji primjenjuju ECTS kredit sistem, postavlja isto pitanje da li diploma

priznata u Evropi. M ladi ljudi ne vole zatvor, oni ele slobodno da se kreu po svijetu.

Osnovna konica BiH visokog obrazovanja da parira evropskim standardima je

nedostatak pravnog okvira kojim bi se regulisala ova oblast.

27

3. Kantonalni zakoni o univerzitetu

Ni u jednoj zemlji na svijetu nema toliko Zakona o univerutetu kao u Bosni i Hercegovini. Postojanje dva entiteta i Distrihta Brko proizvelo je deset kantonalnih

zakona u Federaciji BiH, jedan u Republici Srpskoj i jedan u Distrihtu Brko, ali krovnog

zakona na nivou Bosne i Hercegovine nema. Bilo je mnogo pokuaja da se donese takav

zakon, ali poto je sve u ovoj zemlji ispolitizovano, tako je sluaj i sa ovim zakonom.

Poslednji pokuaj iz juna 2006.g. je propao radi neusaglaenosti stranaka, odnosno

naroda, o tijelu koje e vriti akreditaciju. Srpski predstavnici, poueni iskustvom drugih

zajednikih zakona i radom zajednikih organa u BiH na nivou drave, nisu se sloili da tijelo za akreditaciju bude na nivou drave. Tako i dalje imamo svako svoj zakon, koji

nisu uopte usklaeni. U Federaciji BiH ne postoji jedan Zakon, nego svaki Kanton ima

svoj Zakon. Napraviu samo kratak pregled nekih Kantonalnih zakona u Federaciji BiH.

a) Zakon o Univerzitetu u Bihau

Osniva ovog Zakona je Skuptina Unsko-sanskog kantona. Objavljen je 15. jula

1998.g. u Slubenom glasniku Unsko-sanskog kantona, broj 8. Dodiplomski studij za sticanje vie strune spreme traje dvije ili tri godine, a

visoke strune spreme etiri, pet ili est godina. Nastavni predmeti na fakultetima mogu

biti opti, struni i fakultativni. Opti i struni nastavni predmeti su obavezni, a fakultetivni nastavni predmet postaje obavezan kada student izvri izbor tog predmeta.

Sedmini fond asova za studente dodiplomskog studija ne moe biti manji od 25

asova, a vei od 30 asova, s tim da u sedmini fond sati ne ulaze opti i fakultetivni

predmeti. Ukupne obaveze vanrednih studenata ne mogu biti manje od polovine broja sati

odreenih za redovne studente.

Kad je rije o postdiplomskom i specijalistikom studiju fakulteti su obavezni

magistarski, odnosno specijalistiki rad nakon odbrane dostaviti svim univerzitetima u Federaciji BiH i dravi BiH.

Nauni stepen doktora nauka kandidat moe stei ako je prethodno magistrirao,

zatim odbranio doktorsku disertaciju i ako ima objavljene naune radove iz odgovarajue

28

naune oblasti. Doktorsku disertaciju Univerzitet je duan nakon odbrane dostaviti

Nacionalnoj i univerzitetskoj biblioteci Federacije BiH i univerzitetima u Federaciji BiH i

dravi BiH.

Student upisuje narednu godinu studija ako poloi sve ispite iz tekue godine.

Student moe prenijeti dva ispita u narednu godinu studija, ali ne moe polagati ispite iz

naredne godine dok ne poloi prenesene ispite iz prethodne godine. Ukoliko student ne

upie narednu godinu studija, niti obnovi prethodnu smatra se ispisanim.

Uslovi za izbor nastavnika u odgovarajua zvanja su:

- Za predavaa: nauni stepen magistra ili struni stepen specijaliste, nauni

odnosno struni radovi objavljeni u naunim ili strunim asopisima, i pokazani

rezultati u nastavnom radu;

- Za docenta: nauni stepen doktora nauka, nauni radovi objavljeni u naunim i

strunim asopisima ili zbornicima i pokazani rezultati u nastavnom radu;

- Za vanrednog profesora: nauni stepen doktora nauka, objavljena knjiga ili

monografija, vie naunih radova objavljenih u naunim asopisima i zbornicima, rezultati vlastitih istraivanja u primjeni, doprinos u stvaranju novog nastavnog,

odnosno nastavno-istraivakog kadra i pokazani rezultati u nastavnom radu;

- Za redovnog profesora: nauni stepen doktora nauka, vie objavljenih knjiga i

drugih naunih radova citiranih u naunoj literaturi, rezultati vlastitih istraivanja

u primjeni priznai u nauno-istraivakoj javnosti, doprinos razvoju i afirmaciji

naune i strune oblasti kojom se bavi i doprinos u podizanju nastavnog i

naunoistraivakog kadra. Uslovi za izbor saradnika su:

- Za asistenta: visoka struna sprema;

- Za vieg asistenta: nauni stepen magistra, ili struni stepen specijaliste, odnosno visoka struna sprema i javno predstavljeni oblici umjetnikog stvaralatva.

29

b) Zakon o Univerzitetu u Tuzli

Ovaj Zakon je usvojen na prijedlog Vlade Tuzlanskog kantona na Skuptini Tuzlanskog kantona dana 22.9.1999.g. Njime su regulisane:

- Osnovne odredbe,

- Pravni poloaj, naziv i sjedite, - Djelatnost,

- Imovina i sredstva,

- Upravljanje,

- Rukovoenje, - Nadzor,

- Akti i

- Prelazne i zavrne odredbe. Ovaj Zakon predstavlja osnivaki akt za upis Univerziteta u sudski registar i akt

za brisanje iz sudskog registra Univerziteta u Tuzli i slijedeih fakulteta:

- Dermatoloki fakultet u Tuzli,

- Ekonomski fakultet u Tuzli,

- Fakultet Elektrotehnike i mainstva u Tuzli,

- Filozofski fakultet u Tuzli,

- Medicinski fakultet u Tuzli, - Rudarsko-geoloko-graevinski fakultet u Tuzli i

- Tehnoloki fakultet u Tuzli,

te Studentskog centra u Tuzli i Pedagoke akademije u Tuzli, kao pravnih subjekata.

Sve ostale odredbe regulisane su aktima Univerziteta.

Dakle Univerzitet u Tuzli ima status pravnog lica, a ne pojedini fakulteti, kako je

regulisano drugim zakonima u Bosni i Hercegovini.

30

c) Zakon o visokom obrazovanju Kantona Sarajevo

Ovaj Zakon je usvojen na sjednici Skuptine Kantona Sarajevo, odranoj 4. oktobra 1999.g. On je poslije donoenja pretrpio izmjene i dopune 2000.g., 2001.g.,

2002.g., 2003.g., 2004.g. i poslednje izmjene i dopune usvojene su na sjednici Skuptine

Kantona Sarajevo 23. juna 2005.g. Dopunjen je lan 31, dodavanjem lana 31a koji glasi: Visokokolske ustanove koje provode Bolonjski proces mogu organizovati trostepeni

studij, koji se sastoji od:

- prvog preddiplomskog stepena studija od 180 do 240 ECTS bodova u trajanju

od tri do etiri godine, nakon kojeg se stie zvanje baccalaureusa iz predmetne oblasti studija;

- drugog dodiplomskog stepena studija od najmanje 300 ECTS bodova,

ukljuujui bodove s preddiplomskog studija, u trajanju od jedne do dvije godine, nakon kojeg se stiu zvanja:

a) diplomiranog inenjera (dipl. ing.), za strune tehnike studije,

b) akademskog umjetnika, za umjetnike studije,

c) doktora medicine, za medicinske studije, magistra struke, za strune studije osim

tehnikih, umjetnikih i medicinskih studija;

- treeg postdiplomskog ciklusa studija u trajanju od tri do pet godina studija,

nakon kojeg se stiu zvanja: a) magistra nauka, odnosno magistra umjetnosti nakon zavrene najmanje dvije

godine postdiplomskog studija u ukupnom trajanju od tri ili vie godina;

b) doktora nauka, osim za umjetnike studije;

c) doktora umjetnosti za umjetnike studije.

Ukupno trajanje prvog i drugog, preddiplomskog i postdiplomskog ciklusa studija

je najvie pet godina.

Visokokolske ustanove mogu organizovati studije koje objedinjavaju prvi i drugi

ciklus u oblasti medicine, umjetnosti i arhitekture. Visokokolske ustanove ne mogu retroaktivno primjenjivati novu shemu studija s

Bolonjskim procesom ni za jedan zapoeti stepen studija.

31

4. Principi na kojima se zasniva nacrt Zakona o visokom

obrazovanju Bosne i Hercegovine U vrijeme izrade ovog poglavlja zakon o visokom obrazovanju na nivou Bosne i

Hercegovine jo nije usvojen. Naime, u junu 2006.g. uraena je ko zna ve koja verzija zakona o visokom obrazovanju, koji bi pruio pravni osnov svemu to neki od fakulteta i

univerziteta pokuavaju uraditi. Tim zakonom utvrdila bi se organizacija visokog

obrazovanja u BiH, odgovornost nadlenih vlasti u ovoj oblasti, ustanovili bi se organi za sprovoenje zakona i meunarodnih obaveza, te bi se utvrdio nain obezbjeivanja

kvaliteta u oblasti visokog obrazovanja.

Ovim zakonom ustanovili bi se osnovni principi i standardi za sticanje visokog

obrazovanja u BiH, u skladu sa odredbama Evropske konvencije o zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Preporukom Komiteta ministara Savjeta Evrope o priznavanju i ocjeni

kvaliteta privatnih visokokolskih ustanova, Preporukom o pristupu visokom obrazovanju

i Preporukom o istraivakom zadatku univerziteta i drugim principima meunarodno priznatih pravnih instrumenata, te u skladu sa Konvencijom Savjeta Evrope /UNESCO-a

o priznavanju kvalifikacija u visokom obrazovanju u evropskom regionu.

Univerziteti, u skladu sa ovim nacrtom zakona, bi dodjeljivale nauno-nastavna i

umjetnika zvanja i to:

- redovni profesor,

- vanredni profesor,

- docent, - lektor,

- vii asistent i

- asistent.

Visoke kole bi dodjeljivale nastavna i umjetnika zvanja i to:

- profesor visoke kole, - predava visoke kole i

- asistent.

32

Minimalni uslovi za izbor akademskog osoblja u nauno-nastavna zvanja na

visokokolskoj ustanovi su:

- Asistent: odgovarajui univerzitetski stepen sa najmanje 240 ECTS bodova i

najniom prosjenom ocjenom (8) ili (3,5).

- Vii asistent: stepen drugog ciklusa magisterij.

- Lektor: stepen dugog ciklusa magisterij.

- Docant: nauni stepen doktora u datom podruju, najmanje tri nauna rada

objavljena u priznatim publikacijama i pokazane nastavnike sposobnosti.

- Vanredni profesor: proveden najmanje jedan izborni period u zvanju docenta,

objavljenih najmanje pet naunih radova, objavljena knjiga i originalni struni

uspjeh kao to je projekat, patent ili originalni metod, sve nakon izbora u zvanje

docenta, mentorstvo kandidata za stepen drugog ciklusa.

- Redovni profesor: proveden najmanje jedan izborni period u zvanju vanrednog

profesora, najmanje dvije objavljene knjige, najmanje osam naunih radova, sve nakon sticanja zvanja vanrednog profesora, te mentorstvo kandidata za stepen

drugog i treeg ciklusa.

to se tie umjetniko-nastavnog zvanja prioritet imaju javno predstavljanje

umjetnikog stvaralatva i pokazani rezultati u nastavnom radu. Na visokim kolama

kriterijumi za izbor u zvanja su blai. Profesor visoke kole mora imati zavren stepen

treeg ciklusa i imati izraene nastavne sposobnosti, predava zavren stepen drugog

ciklusa i imati izraene nastavne sposobnosti i asistent zavren stepen prvog ciklusa sa najmanjom prosjenom ocjenom (8) ili (3,5).

Asistenti na univerzitetu se bira na period od 4 godine bez mogunosti reizbora,

vii asistent na period od 5 godina sa mogunou ponovnog izbora, lektor na period od 5 godina bez mogunosti reizbora, docent na period od 5 godina sa mogunou ponovnog

izbora, vanredni profesor na period od est godina s mogunou ponovnog izbora i

redovni profesor trajno. Ovim bi se stimulisali nastavnici na univerzitetu da se konstantno

usavravaju i napreduju u nastavno-istraivakom radu ili se ne bi mogli baviti nauno-istraivakim i nastavnim radoma na univerzitetu. Akademsko osoblje na univerzitetu bi

33

sa univerzitetom zakljuivali ugovor o radu na period koliko mu traje izbor, a nakon toga

zakljuuje novi ugovor u viem ili istom zvanju u skladu sa zakonom.

Ovim nacrtom zakona o visokokolskoj ustanovi su lanovima 36. do 41.

regulisana prava i obaveze studenata.

Prava studenata, koja moraju ugovorno biti precizirana:

- da prisustvuju predavanjima, seminarima i drugim oblicima nastave,

- da koriste biblioteku i druge usluge za studente,

- da uestvuju na izborima za studentska mjesta u studentskim predstavnikim i

drugim organima,

- da im se priznaju i prenesu bodovi sa drugih akreditovanih visokokolskih

ustanova u Bosni i Hercegovini.

Obaveze studenata:

- da se pridravaju pravila visokokolske ustanove,

- da ukazuju duno potovanje prema osoblju i drugim studentima, - da ukazuju dunu panju prema svom studiju i da uestvuju u akademskim

aktivnostima.

Studenti imaju pravo da iznesu svoja vienja u pogledu kvaliteta nastave ili drugih

usluga ustanove, a Statut sadri odredbe za pravilno rjeavanje takvih pritubi.

Ovim zakonom bi se osnovao centar za informisanje i priznavanje diploma u

visokom obrazovanju u okviru Lisabonske konvencije, pod skraenim nazivom CIP. To bi bila samostalna organizacija, koja bi bila nadlena za:

- informisanje i priznavanje diploma u oblasti visokog obrazovanja,

- koordiniranje i meunarodnu razmjenu akademskog osoblja, studenata i programa u oblasti visokog obrazovanja,

- predstavljanje BiH u meunarodnim projektima u oblasti visokog obrazovanja,

- pruanje informacija visokokolskim ustanovama kroz meunarodne mree

cantara za informacije, - davanje objanjenja o stranim diplomama u svrhu nastavljanja kolovanja u BiH i

odluivanje o priznavanju diploma steenim van BiH.

34

CIP-om bi upravljao Upravni odbor koji bi brojio 7 lanova, po 2 iz reda

konstitutivnih naroda i jedan iz reda manjina. lanovi Upravnog odbora bi se birali u

fazama tako da svake godine jedna treina bude reizborna ili ponovo birana. Veinu u

Upravnom odboru sainjava po jedan iz reda svakog konstutivnog naroda.

Ovim zakonom bi se oformila i agencija za razvoj visokog obrazovanja i

obezbjeivanje kvaliteta. Ova agencija bi bila nadlena za formiranje, spajanje i

zatvaranje visokokolskih ustanova, za davanje preporuka o najniim kolarinama za sve

studente usklaene u cijeloj BiH, za definisanje elemenata studentskog standarda, da

prua savjete o politici rada i razvoja nadlenim organima i da definie opte uslove i

kriterijume na osnovu kojih se sredstva dodjeljuju visokokolskim ustanovama.

U oblasti licenciranja i akreditacije A gencija bi bila nadlena da:

- donosi uputstva za licenciranje, akreditaciju i obezbjeenje kvaliteta,

- donosi norme za licenciranje visokokolskih ustanova,

- donosi jasne kriterijume na osnovu kojih se vri akreditacija i ocjena kvaliteta visokokolske ustanove,

- utvruje procedure nezavisne revizije, donosi propise u vezi sa radom komisija za

obavljanje procedure akreditacije, revizije kvaliteta ili ocjene kvaliteta,

- donosi odluku o akreditaciji i licenciranju univerziteta ili visokokolske ustanove,

protiv koje se ne moe podnijeti alba ali se moe voditi postupak pred Sudom

BiH.

Iz oblasti sistema kvaliteta Agencija bi bila duna utvrditi minimum standarda u oblasti visokog obrazovanja, ali i da daje preporuke za otklanjanje nedostataka kvaliteta

studija. Ona bi i predstavljala BiH u meunarodnim organizacijama za kvalitet u visokom

obrazovanju. Upravni odbor agencije bi inilo najmanje 50% redovnih univerzietskih profesora.

Osnovni principi na kojima se zasniva novi nacrt zakona sadrani su u

meunarodnim dokumentima koje je prihvatila i potpisala BiH Evropska konvencija o

zatiti ljudskih prava i osnovnih sloboda, Konvencija Savjeta Evrope/UNESCO o priznavanju kvalifikacija u visokom obrazovanju u evropskom regionu, bolonjska Velika

povelja o univerzitetima, M agna Carta Universitatum iz 1988.g., Zajednika deklaracija o

35

harmonizaciji izgradnje evropskog sistema visokog obrazovanja (Pariz, Sorbona 1998),

Konvencija o institucijama visokog obrazovanja (Salamanka 2001.g.).

U zakon su ugraeni osnovni principi u oblasti visokog obrazovanja, koji su

uspostavljeni ili koji se uspostavljaju u evropskom prostoru visokog obrazovanja.

Polazei od univerzalnih principa nediskriminacije i prava na obrazovanje, zakonom se

reguliu principi autonomije univerziteta, integrisani univerzitet, mobilnost studenata i

drugog akademskog osoblja, formiranje dravnih organa nadlenih za visoko obrazovanje

i dr.

5. Aktuelni Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske

Konano poslije dugih priprema i odbijanja usvajanja Zakona o visokom

obrazovanju na nivou BiH Narodna skuptina RS na sjednici od 19. jula 2006.g. usvaja Zakon o visokom obrazovanju RS, kojim se stavlja van snage Zakon o univerzitetu

(Slubeni glasnik RS, br. 12/93, 14/94, 99/94 i 92/05 i Zakon o viim kolama

(Slubeni glasnik RS, boj 13/94).

Ovim Zakonom utvreni su principi, organizacija i f inansiranje visokog

obrazovanja u Republici Srpskoj, uslovi i nain obavljanja djelatnosti, odgovornost,

pravo i obaveze nadlenih organa u ovoj oblasti, uspostavljaju se organi za sprovoenje

zakona i meunarodnih obaveza, utvren je nain osiguranja kvaliteta, kao i druga pitanja od znaaja za obavljanje djelanosti visokog obrazovanja u Republici Srpaskoj.

U svrhu reforme i razvoja visokog obrazovanja, ovaj zakon ustanovljava principe

i standarde pruanja visokog obrazovanja u Republici, u skladu sa stratekim ciljevima evropskog podruja visokog obrazovanja izraenim u Deklaraciji evropskih ministara

visokog obrazovanja iz Bolonje (1999.godine) i drugim relevantnim propisima u

Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, kao i meunarodnim dokumentima.23

Djelatnost visokog obrazovanja zasniva se na principima: - akademske slobode i akademske samouprave,

- autonomije visokokolske ustanove,

23 Zakon o visokom obrazovanju Republike Srpske, Slubeni glasnik RS, broj 85/2006, lan 3.

36

- jedinstva nastave i naunoistraivakog rada,

- odgovornosti prema javnosti i graanima,

- uvaavanja humanistikih i demokratskih vrijednosti evropske i nacionalne

tradicije,

- usklaivanja sa evropskim sistemom visokog obrazovanja i unapreivanja

akademske mobilnosti nastavnog osoblja i studenata,

- potovanja ljudskih prava i graanskih sloboda,

- uea studenata u upravljanju i odluivanju,

- ravnopravnosti visokoobrazovnih ustanova, bez obzira ko je osniva,

- obezbjeivanja kvaliteta i efikasnosti studiranja,

- koncepta cjeloivotnog obrazovanja i

- afirmacije konkurencije obrazovnih i istraivakih usluga radi poveanja kvaliteta

i efikasnosti visokokolskog sistema.

Visoko obrazovanje se organizuje u tri ciklusa:

1. prvi nivo, prvi ciklus ili dodiplomski studij, koji se stie nakon tri ili etiri godine studija nakon zavrene srednje kole, a vrednuje se sa najmanje

180 (za trogodinje kolovanje), odnosno 240 bodova/kredita (za

etvorogodinje kolovanje),

2. drugi ciklus vodi do akademskog zvanja magistra, koji se stie nakon jo

jedne ili dvije godine studija, odnosno vrednuje se sa 60 ili 120 kredit

bodova, to u zbiru sa prvim ciklusom predstavlja 300 ECTS bodova, i

3. trei ciklus vodi do akademskog zvanja doktora nauka i traje tri godine, a vrednuje se sa 180 ECTS bodova.

Visokokolske ustanove su univerziteti i visoke kole, to znai da dosadanje vie

kole moraju da se preregistruju u visokokolske ustanove, jer objavljivanjem ovog Zakona prestaje da vai Zakon o viim kolama (Slubeni glasnik RS broj 13/94).

Naziv Univerzitet nose visokokolske ustanove koje se bave nastavnim i

istraivakim radom i koje nude akademske stepene sva tri ciklusa studiranja. Univeziteti

moraju da nude studiranje na najmanje pet studijskih grupa. Naziv visoka kola ogranien je na studiranje u prvom ciklusu (dodiplomski studij) sa najmanje jednom

studijskom grupom.

37

Univerziteti u svom sastavu mogu imati naune institute i druge naunoistraivake

ustanove i organizacije u cilju unapreivanja naunoistarivakog rada.

Da bi visokokolska ustanova mogla obavljati djelatnost, odnosno bila

akreditovana od strane nadlenog organa za akreditaciju mora ispunjavati propisane

organizacione, kadrovske, prostorne, materijalno-tehnike uslove, ako posjeduje

biblioteku i informatiku opremu za izvoenje nastave i ispunjava druge propisane

uslove.

Visokokolska ustanova ispunjava kadrovske uslove ako ima u radnom odnosu

najmanje polovinu od ukupnog broja nastavnika potrebnih za izvoenje nastave na

obaveznim nastavnim predmetima. Prostorni uslovi su posjedovanje odgovarajueg

prostora u sopstvenom vlasnitvu, izuzev ako je osniva Republika, onda prostor moe

biti i u vlasnitvu Republike.

Visokokolske ustanove za ije se osnivanje ne obezbjeuju sredstva iz budeta

Republike, duna je, uz zahtjev za dobijanje dozvole za rad, dostaviti i bankarsku

garanciju za nastavljanje i zavretak studija u sluaju prestanka rada visokokolske ustanove. U sluaju prestanka rada visokokolske ustanove osniva je duan obezbjediti

zateenim studentima zavretak studija.

Nastavnici i saradnici mogu odravati nastavu, a i student moe polagati ispite na

jednom od jezika konstitutivnih naroda, po vlastitom izboru.

Nastavnim planom studija u prvom i drugom ciklusu utvruje se najmanje 20, a

najvie 25 asova nastave sedmino.

Obim studija izraava se ECTS bodovima. Svaki nastavni predmet iskazuje se brojem ECTS bodova. Ukupno angaovanje studenta sastoji se od nastave, samostalnog

rada, kolokvijuma, ispita, izrade zavrnih radova, dobrovoljnog rada i ostalih vidova

angaovanja. Prosjena angaovanost studenta u obimu 40-asovne radne sedmice tokom jedne kolske godine je 60 ECTS bodova.

Studijski program, prema novom Zakonu, je skup obaveznih i izbornih studijskih

podruja, ijim se savladavanjem obezbjeuju neophodna znanja i v jetine za sticanje

diplome odgovarajueg nivoa. Studijskim programom utvruju se:

- nazivi i ciljevi studijskog programa,

38

- vrsta studija,

- struni, akademski, odnosno nauni naziv,

- uslovi za upis,

- lista obaveznih i izbornih predmeta, sa okvirnim sadrajem,

- nain i vrijeme za izvoenje studijskog programa,

- bodovna vrijednost svakog predmeta,

- bodovna vrijednost zavrnog rada,

- preduslovi za upis pojedinih predmeta,

- nain izbora predmeta iz drugih studijskih programa,

- uslovi za prelazak sa drugih studijskih programa u okviru istih ili srodnih oblasti,

- ostala pitanja od znaaja za izvoenje studijskog programa. Uspjenost studenta u savlaivanju pojedinog nastavnog predmeta kontinuirano se prati tokom nastave, u skladu sa nastavnim planom i programom i Statutom

visokokolske ustanove.

Ispiti se polau iskljuivo u sjeditu visokokolske ustanove ili u objektima navedenim u dozvoli za rad. Ispite polagane van navedenih prostorija inspektor prosvete

moe da ih poniti. Ispitni rokovi su januarsko-februarski, aprilski, junsko-julski i

septembarsko-oktobarski. Ispitni rokovi imaju dva termina.

Visokokolske ustanove uivaju slobodu u nastavnom i naunoistraivakom radu,

unutar licence koju dobije.

Visokokolske ustanove imaju pravo da izaberu svoja upravna i rukovodna tijela,

urede aktivnosti ustanove sopstvenim pravilima i svojim statutom, izaberu nastavno i drugo osoblje, da samostalno razvijaju i primjene svoje nastavne planove i programe,

izaberu predmete koji e se predavati, ostvaruju nastavnu i istraivaku djelatnost sa

drugim visokokolskim ustanovama, dodjeljuju zvanja profesorima i drugom osoblju u skladu sa zakonom.

Autonomiju visokokolskih ustanova predstavlja i nepovredivost prostora

visokokolske ustanove, to znai da ni policija bez znanja ovlatenog lica ne moe

pristupiti na visokokolsku ustanovu, izuzev da bi se sprijeilo izvrenje krivinog djela s tim da se o preduzetim radnjama obavjesti uprava visokokolske ustanove.

Organi univerziteta su:

39

- Senat,

- Upravni odbor i

- Rektor.

Organi visoke kole su:

- Upravni odbor,

- Senat i

- Direktor.

Odgovornost za poslovanje visokokolske ustanove snosi upravni odbor.

Djelatnost Upravnog odbora je:

- daje miljenje o statutu visokokolske ustanove, te donosi akte o unutranjoj

organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta visokokolske ustanove,

- donosi odluku o osnivanju drugih pravnih lica,

- utvruje planove finansiranja i razvoja,

- donosi godinji program rada na prijedlog senata

- usvaja godinji obraun, - kontrolie i ocjenjuje rad rektora i direktora,

- rjeava pitanje odnosa s osnivaem,

- odluuje o koritenju sredstava,

- odluuje o prigovorima radnika na odluke organa visokokolske ustanove,

- podnosi osnivau izvjetaj o poslovanju i M inistarstvu je duan da dostavi

obavjetenja o poslovanju koja M inistarstvo zahtjeva,

- obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom, statutom i drugim aktima visokokolske ustanove.

Odgovornost za poslovanje privatne visokokolske ustanove snosi osniva,

odnosno skuptina osnivaa i upravni odbor. Senat je najvie akademsko tijelo sainjeno od akademskog osoblja i studenata.

Senat odluuje o svim akademskim pitanjima, kao to su:

- pitanja nastavne, naune i strune djelatnosti visokokolske ustanove,

- donosi statut visokokolske ustanove uz saglasnost upravnog odbora, - donosi druge opte akte,

40

- donosi nastavne planove i programe dodiplomskog, postdiplomskog i doktorskog

studija,

- bira rektora, prorektore i direktora,

- vri izbor akademskog osoblja na prijedlog nastavno-naunog vijea

organizacionih jedinica,

- imenuje komisije u postupku sticanja magisterija i doktorata,

- dodjeljuje zvanje profesor emeritus ili poasni doktor nauka,

- daje inicijativu upravnom odboru za organizovanje ili ukidanje fakulteta i drugih

organizacionih jedinica.

lanovi senata iz reda nastavnog osoblja su nastavnici u radnom odnosu na

visokokolskoj ustanovi. Iz reda studenata u senatu mora biti najmanje 15% sa

predstavnicima iz svakog ciklusa, koje bira studentski parlament.

Univerzitetom rukovodi rektor, dok visokom kolom rukovodi direktor. Rektor,

odnosno direktor zastupljaju i predstavljaju visokokolsku ustanovu, organizuju i

rukovode rad univerziteta i odgovorni su za zakonitost rada univerziteta, odnosno visoke kole, predlau mjere za unapreenje rada i predlau efikasno i zakonito obavljanje

djelatnosti, predlau planove razvoja, predlau unutranju organizaciju i sistematizaciju

rada radnih mjesta, odluuju o pravima i obavezama radnika iz radnog odnosa, podnose

upravnom odboru izvjetaje o finansijskom poslovanju, rektor uestvuje u radu rektorske

konferencije i td. Rektor, odnosno direktor za svoj rad odgovara senatu.

Visokokolska ustanova moe statutom propisati i poslove direktora menadera.

On moe da zastupa i predstavlja visokokolsku ustanovu, predlae opte akte, donosi pojedinane akte, predlae planove razvoja, usmjerava i kontrolie rad u domenu

finansijskog poslovanja, te obavlja i druge poslove u skladu sa zakonom i statutom.

Visokokolske ustanove dodje