Visiedocument - Stad noch land (2016)

Kasper Neeleman (2016)

Stad noch landLage weide, de groene buffer van utrecht

What you plant now, you will harvest later. - Og Mandino

Stad noch Land - Kasper Neeleman (2016)Hogeschool voor de Kunsten Utrecht - Spatial Design

4

Deze visie is onderdeel van een drieledige documentatie serie waarin het onderzoeksrapport en de stadsrand inventarisatie onderdeel uitmaken. De drie onderdelen tezamen dienen een duidelijk beeld te schetsen over de huidige problematiek en schoonheid van verstedelijking in de randstad. Dit in combinatie met een doorkijk naar een andere benadering voor toekomstige ruimtelijke ordening in Nederland. Er is duidelijk onderscheid gemaakt tussen een theoretische onderlegger in de vorm van de onderzoeksrapportage en een visuele doorvertaling van een scenario in de vorm van dit visiedocument.

Met de huidige tegenstelling tussen urbanisatie en omliggende landschap lijkt de drempel naar bereikbaar en kwalitatief hoogwaardige groenvoorzieningen in en om de stad steeds hoger te worden. Dit visiedocument geeft inzicht in de situatie rondom Utrecht en omgeving. Dit is vastgesteld op basis van urgentie: binnen de vier grote steden (Amsterdam,Rotterdam, Den Haag en Utrecht) zijn op dit moment de meeste verschuivingen gaande op het gebied van verstedelijking en de rol van publiek groen hierin met als uitschieter de stedelijke kern van Utrecht. In dit deel streef ik naar een passende strategie voor de toekomstige ruimtelijke ordening van Utrecht-West met de nadruk op het industriegebied Lage Weide. Als voorvechter van een groene en leefbare stad ambieer ik een subtiele vorm van verstedelijking waarin gestreefd wordt naar een intensivering van recreatieve groenvoorzieningen in toekomstige urbanisatie. Er is gekozen voor een stappenplan waarin vanuit de problematiek toe gewerkt wordt naar een streefbeeld met de bijbehorende bouwstenen.

4 4

4.1 - STRATEGIEKAART

4.2 - UITGANGSPUNTEN

4.3 - BOUWSTENEN

4.4 - ONDERLIGGEND NETWERK

4.5 - HANDS-ON

STAP 3: OVERKOEPELEND CONCEPT

STAP 5: DEELGEBIEDEN

DEEL C: STREEFBEELDDEEL B: PRINCIPE TIJDSVERLOOPDEEL A: CONCEPTONTWIKKELING

STAP 1: ONDERZOEKSRAPPORTAGE

1.1 - NATIONALE PROBLEMATIEK

1.2 - VERTSTEDELIJKING UTRECHT

1.3 - RUIMTELIJKE ANALYSE

1.4 - HUIDIGE LEEGSTAND LAGE WEIDE

STAP 2: KERNSCHETS LAGE WEIDE

STAP 4: OVERKOEPELENDE STRATEGIE

RURAL URBAN FRINGE

2.1 - BEELDINVENTARISATIE

2.2 - BEELDARCHIEF GEMEENTE UTRECHT

2.3 - LANDMARKS VAN LAGE WEIDE

POST-INDUSTRIAL INDUSTRIAL ZONE WETLANDS CONVERSION AREA

STAP 6: NIEUWE BENADERING

PROJECTIE VAN DE BEOOGDE SITUATIE

5

Utrecht groeit als kool, de populatie is de afgelopen jaren explosief gestegen en zal de komende decennia naar

verwachting alleen nog maar verder groeien. De stad is een gecompliceerd, organisme dat altijd in ontwikkeling is en in allerlei richtingen uitdijt. De verschuivende stedelijke

grens zet het omliggende landschap sterk onder druk. Dit ommeland raakt steeds verder buiten het bereik van

de stedeling en stadsparken, hofjes, plantsoenen en recreatiegebieden lijken niet meer te voldoen aan de urgente

vraag naar openbaar groen. De intensieve urbanisatie heeft bijgedragen aan een nieuwe strook tussenland dat is

ontstaan en met de tijd verandert van gedaante: een unieke rafelrand van onbestemd stuk stad noch land in de zoom van de stad die geen vaste vorm kent. Lage Weide is zo’n

voormalige stadsrand die met de komst van de nieuwe wijk Leidsche Rijn in Utrecht-West als een grijs litteken midden in

de stad opgesloten is komen te liggen.

“HET NEDERLANDS LANDSCHAP

ONDERGAAT EEN METAMORFOSE”

1.1 - Nationale problematiek1.2 - Verstedelijking Utrecht

1.3 - Ruimtelijke analyse1.4 - Huidige leegstand Lage Weide

1

STAP 1: ONDERZOEKSRAPPORTAGE

> Nederlandse landschap anno 1900. Een substantieel deel van het land bedekt met

heidegrond, circa 450.000 hectare.

8 8

> Nederlandse landschap anno 2000. De verstedelijking heeft een onomkeerbare verandering in het

landschap aangebracht, wat rest is slechts 36.000 hectare heide.

STAP 1: ONDERZOEKSRAPPORTAGE //

9

Door verregaande stedelijke ontwikkeling ontstaat er een steeds grotere druk op stedelijk gebied en haar voorzieningen. De verwachting is dat de druk de komende jaren verder toeneemt door een stijgend aantal inwoners met als gevolg een groter wordend gebrek aan beschikbare openbare ruimte. Woonomgeving en industrie komen steeds dichter bij elkaar te liggen, ze grijpen in elkaar tot een geforceerd huwelijk. Door deze druk wordt er in steeds grotere mate verder ontwikkeld aan de randen van de stad: een plek waar veel mensen op hun eigen manier vrijheid en blijheid vinden door een lijntje uit te gooien aan de oever of lekker te ravotten op het braakliggende terrein een stukje verderop. Dankzij de steeds grotere drang vanuit gemeentelijke, provinciale en nationale overheid worden er steeds vaker beslissingen genomen vanuit economisch belang en de toenemende druk naar meer woonruimte. Er dreigt een monocultuur waarin grijze zones steeds verder oprukken en groengebieden nog verder buiten het bereik van de stedeling zelf komen te liggen. Groene bufferzones in en rondom de stedelijke gebieden zijn bouwgrond geworden en de hoeveelheid groen in en om de stad neemt af in relatie tot de vraag. De levenskwaliteit komt hierdoor sterk onder druk te staan, dit mede omdat stadsparken niet dreigen te voldoen aan de behoefte naar meer groen binnen de stedelijke kern. Wat is de toegeschoven rol van het stedelijk groen en op wat voor manier kan het zich ontworstelen van een groter wordend probleem? De Gemeente Utrecht erkent het probleem maar zit aan de andere kant ook met een beknellende vraag naar immens veel woningen. Welke gemeente kan helder

nadenken wanneer krakers leegstaande kantoorpanden openbreken en huisjesmelkers krappe pandjes in de stad tegen hoofdprijzen verhuren? Stedelijk groen lijkt uit haar voegen te klappen terwijl er grote kansen liggen aan de rand van de stad. Door stedelijke ontwikkelingen rondom groene zones ontstaat er een nieuw stuk “vergeten” grond, stad noch land. De rafelranden van de stad waarin er geen overheid of religie écht de baas is. Een helder profiel over de kwaliteiten van de stadsrand met het omliggende landschap en gebieden met een groot potentieel transitie gehalte hebben een helder en kritisch plan nodig voor de toekomst van groen in de stad.

Tegenwoordig worden al bijna de schouders opgehaald als je begint over bereikbaar openbaar groen in de grote steden van Nederland: “Dan moet je niet in de stad gaan wonen” is een vaak gehoord argument. Dit terwijl er in de Nota Ruimte een richtgetal van 75 m2 per woning wordt genoemd. Kan de stad voorzien in de steeds urgentere vraag naar openbaar recreatief groen dat bereikbaar is voor mensen uit het stedelijke woonmilieu? Kortom, is er een tussenmodel mogelijk van een groene bufferzone die de tand der tijd kan doorstaan? Een uniek stuk tussenland waarmee de stedeling eindelijk bediend wordt in de roep naar een leefbare stad.

Hiernaast is te zien dat landelijk de afgelopen jaren de populatie explosief is gestegen wat de afstand tot openbaar groen met name in de randstad sterk onder druk zet. Voornamelijk in de vier grote steden wordt de kloof tussen stad en land steeds groter.

“DAN MOET JE NIET IN DE STAD GAAN WONEN IS EEN VAAK GEHOORD ARGUMENT”

101010

Mogelijkheden voor wandelen Afstand tot publiek groen

Groot tekort Klein tekort >1 KM 5 KM >

Verstedelijking anno 1900 Verstedelijking anno 2015


11

1945

1985

1960

1980

1970

1990

2000 2005 2015

1212

Binnen de grote steden van Nederland is er steeds meer sprake van bevolkingsgroei ten opzichte van kleinere gemeentes, uit verschillende onderzoeken blijkt dat zelfs de groei in de randstad groter is dan verwacht. Het schrikbarende feit is dat de komende jaren in het teken zal staan van explosieve ontwikkelingen op het gebied van woon, werk en openbare voorzieningen in de grote steden. Waar Den Haag en Rotterdam nog een te overziene groei heeft van respectievelijk 5% en 6%, zie je in Amsterdam en Utrecht een aanmerkelijk grotere groei in de prognose van 11% en 21%. Vooral de Gemeente Utrecht zit er mee in haar maag met een toename van 65.000 inwoners die ergens hun thuis moeten kunnen vinden. En dit terwijl de stad de afgelopen jaren al een groei heeft doorgemaakt van 71.000 inwoners over een periode van 14 jaar.(30) Het problematische is het huidige grondbezit en woningvoorraad die de gemeente op dit moment in handen heeft.

Dat zie je dan ook terug wanneer je diverse kaarten naast elkaar legt. Nadat er in de afgelopen eeuw grote stukken land zijn opgeofferd om de toenemende groei te kunnen opvangen met uitbreidingen zoals Overvecht (Polder Rozendaal), de tuindorpen in Utrecht-oost (Voorveldse Polder)

en industriegebied Lage Weide (Polder Lage Weide) lijkt de gemeente krap in de mogelijkheden te zitten. Mocht Leidsche Rijn het komende decennium voltooid zijn heeft Utrecht niet veel speelruimte meer over. Lage Weide is een grijs litteken in de stad opgesloten komen te liggen en fungeert als een barrière tussen verschillende wijken. Op dit moment wordt het havengebied goed gebruikt maar de zone langs de A2 en bedrijvigheid in het noorden zijn zwakke schakels door de grote leegstand van kantoorgebouwen.

Met de komst van Leidsche Rijn is de functie van stadsrand industriegebied Lage Weide ontvallen, toch is er juist hier nog veel te vinden wat betreft randverschijningen: wildgroei van pionierssoorten als berken grassen en mossen piepen langzaam tussen de tegels door of nemen braakliggende terreinen over waar ooit voltallige kantoorpanden stonden. Een plek waar men nog herrie kan maken of juist probeert van de stilte te genieten langs een voormalig overslag punt aan het water. Ik ben van mening dat de grote leegstand niet opgevangen moet worden met woningbouw maar dat juist de kans gegrepen moet worden om op te vangen waar in Utrecht een chronisch tekort aan is, publiek groen.

65.000

Utrecht - +21% (65.000) 380.000

Amsterdam - +11%

Den

Haag

- +7%

Rotte

rdam

- +6

%

Landelijk gemiddelde +3%

Amsterdam - (63.6 m2)

Den

Haag

- (5

4.4 M

2)

Rotterd

am -

(77.

0 m

2)

Norm

(75

m2

per w

onin

g)

Utrecht - (53.2 m2)

Afstand tot bosrijke omgeving

Afstand tot park

65.000

Utrecht - +21% (65.000) 380.000

Amsterdam - +11%

Den

Haag

- +7%

Rotte

rdam

- +6

%

Landelijk gemiddelde +3%

Amsterdam - (63.6 m2)

Den

Haag

- (5

4.4 M

2)

Rotterd

am -

(77.

0 m

2)

Norm

(75

m2

per w

onin

g)

Utrecht - (53.2 m2)

Afstand tot bosrijke omgeving

Afstand tot park

“LAGE WEIDE IS OPGESLOTEN KOMEN TE LIGGEN EN FUNGEERT ALS BARRIÈRE”


13

Na verschillende stadsuitbreidingen is de

voormalige stadsrand opgesloten komen

liggen tussen verschillende wijken in Utrecht.

Daarnaast is in de huidige situatie het plangebied

grotendeels verhard. Mocht Leidsche Rijn het

komende decennium voltooid zijn heeft Utrecht

niet veel speelruimte meer over en zal het gebied

vrijwel volledig ingesloten raken met stedelijke

massa. Het ligt feitelijk als een obstakel tussen de

woonwijken in.

Industriegebieden kenmerken zich naast de

grootschalige infrastructuur ook met groot

aangemeten footprints. Deze oppervlaktes zijn

ten opzichte van modale woningbouwprojecten

opmerkelijk groot. Dit heeft als gevolg dat er

ontoegankelijke bouwblokken staan die maar

zeer beperkt voor doorstroming zorgen naar

de achtergelegen gebieden. Door de weinige

oost-west verbindingen blijft het gebied slecht

doorwaadbaar.

INGESLOTEN DOOR VERSTEDELIJKING

ONTOEGANKELIJK GROFMAZIG GRID

Door een monotoon gebruik op groot oppervlak

is Lage weide als een grijze barriere tussen de

wijken komen liggen

Grote industriële footprints kenmerken

het gebied.

De centrale ligging ten opzichte van het centrum

van Utrecht en het industriële karakter vormen

een heus unique selling point voor bedrijvigheid

in zowel de kenniseconomie als maakindustrie.

Dit alternatief komt steeds minder voor in

steden. Juist voor start-ups kunnen deze

bedrijven erg aantrekkelijk zijn. Omliggende

wijken en infrastructurele verbindingen zorgen

van nature voor een optimaal werkklimaat.

OPTIMAAL STEDELIJKE LIGGING

De tand des tijds heeft er voor gezorgd dat Lage

weide midden in de stad is komen liggen.

1414

De geografische ligging van Utrecht is van nature

prachtig. De omliggende polders, plassen en de

Utrechtse heuvelrug dragen bij aan het hoog

gewaardeerde ommeland in de provincie. Toch

heeft de grote urbanisatie zijn weerslag op de

beleving van het buitengebied. De afstand tot

aan kwalitatief groen wordt steeds groter, terwijl

potentieel hoogwaardige recreatiezones van

groot belang kunnen zijn voor de stedeling.

Met een grote leegstand binnen het plangebied

is het altijd de vraag wat er met zulke

terreinen gebeurt. Het gevaar met de huidige

verstedelijking is de leegstand die op den duur

opgeofferd kan worden om de woningnood

op te vangen. Maar er zijn meerdere scenario’s

mogelijk, deze grootschalige plots kunnen

meerdere doelen dienen die ook met oog op

de toekomst Lage Weide een hoogwaardig

onderdeel van Utrecht maakt.

KANSEN DOOR HOGE LEEGSTAND

HOOG POTENTIEEL OMLIGGEND LANDSCHAP

Groene zones als de Haarrijnseplas,

Vechtgebied en de omliggende polders binnen

handbereik.

Veel leegstand waarvan een hoge concentratie

kantoorgebouwen in het noorden.

Met een decennia lange monotoon

functiegebruik in infrastructuur is er nooit

de behoefte geweest om ingrijpend aan de

infrastructuur te werken. Jaren lang is Lage Weide

het domein geweest van auto en vrachtverkeer.

Dit is terug te zien aan de grote snelweg aan de

westzijde in de vorm van de A2 en een watergang

in het oosten in de vorm van het Amsterdam-

Rijnkanaal. Deze grove infrastructuur zorgt voor

een zeer beperkte doorstroom van alternatief

verkeer zoals de fietser en wandelaar. Dit is dan

ook wat industriegebieden kenmerkt, het groot

opgezette netwerk van autowegen zonder dat er

ruimte is voor fiets en wandelverbindingen. Dit

beperkt de stedeling om vanuit de stad naar het

westelijk poldergebied te trekken.

BEPERTKE AANHECHTING OMGEVING

Het gebied wordt gekenmerkt door

industriële ontsluiting .


15

Leeg

stan

d D

e M

eern

- DTZ

Zad

elhof 2014

Leeg

stan

d L

ag

e W

eid

e - D

TZ Z

adelhof 2014

4,6% 5,8%

Leeg

stan

d S

tatio

nsg

eb

ied - G

emeente Utrecht 2014

Leeg

stan

d B

inn

ensta

d - G

emeente U

trecht 2014

Leeg

stan

d D

e M

eern

- DTZ

Zad

elhof 2014

Leeg

stan

d L

ag

e W

eid

e - D

TZ Z

adelhof 2014

4,6% 5,8%

Leeg

stan

d S

tatio

nsg

eb

ied - G


Leeg

stan

d B

inn

ensta

d - G

emeente U

trecht 2014

Leeg

stan

d D

e M

eern

- DTZ

Zad

elhof 2014

Leeg

stan

d L

ag

e W

eid

e - D

TZ Z

adelhof 2014

4,6% 5,8%

Leeg

stan

d S

tatio

nsg

eb

ied - G


Leeg

stan

d B

inn

ensta

d - G

emeente U

trecht 2014

“Schuifgroen, deze gedachtengang deed me denken aan een verhaal dat mijn vader placht te vertellen. In arme gezinnen in de Amsterdamse Jodenbuurt was vaak geen geld om broodbeleg te kopen. Dat probleem werd opgelost met behulp van een uitvinding die ‘schuifkaas’ werd genoemd. Je had een klein plakje kaas, legde dat op je boterham en iedere keer dat je een hap nam, schoof je dat plakje een stukje naar achteren. Het nadeel van schuifkaas is dat je er iedere keer toch weer naast hapt. En als je niet oppast valt dat plakje uiteindelijk nog van je boterham op de grond. Dan heb je niks meer, behalve een kale broodkorst. Zo kan het dus ook met het groen rond de stad vergaan. We kunnen het groen blijven opschuiven maar de boterham is niet eindeloos. Die veenstroompjes gaan niet door tot Parijs; op een gegeven moment ben je er doorheen en dan heb je niks meer, behalve een kaalgeslagen landschap.”

- Herman Vuijsje

“GRASSEN EN MOSSEN PIEPEN LANGZAAM TUSSEN DE TEGELS DOOR EN NEMEN BRAAKLIGGENDE TERREINEN OVER WAAR OOIT VOLTALLIGE KANTOORPANDEN STONDEN”

De cijfers liegen er niet om, de bezetting van bedrijfspanden in Lage Weide is al jaren niet meer wat het geweest is. Als je dit afzet tegen de leegstandcijfers in de binnenstad en het stationsgebied is dit simpelweg schrikbarend te noemen. De leegstand op het industrieterrein ligt meer dan 5 keer hoger dan in het stationsgebied.

Wat opvalt is dat een groot gedeelte van de leegstand plaatsvindt in het noorden van Lage Weide. Dit valt samen met de hoge concentratie kantoren in het noordwesten. Ondanks een kwaliteitsimpuls vanuit de Gemeente Utrecht willen juist diezelfde kantoorruimtes maar geen nieuwe eigenaar vinden. Wat opvalt is dat voornamelijk de havenactiviteiten wél goed functioneren en dat ook de meest kenmerkende bebouwing rondom het oevergebied van het Amsterdam-Rijnkanaal gesitueerd liggen. De leegstand in combinatie met het kenmerkende oevergebied bied een unieke springplank om rigoureus in te grijpen in het gebied.

1616

Kenmerkende / functionele bebouwing(Rondom oevergebied A’dam Rijnkanaal)

Huidige leegstand(Hoge concentratie in het noorden)

Dekking kantoren(Hoge concentratie in het noordwesten)


17

Door zorgvuldig in kaart te brengen wat Lage Weide naast ruimtelijke, economische en maatschappelijke factoren bezit

is het belangrijk om te kijken naar de “geest van de plek”. Deze genius loci zijn de diepgewortelde elementen die het gebied haar ware identiteit geven. Hoewel ingrepen in het

landschap of stedelijke structuur soms onontkoombaar zijn dient de geest altijd gerespecteerd te worden. De intentie van de ingreep zal ten alle tijden een aanvulling zijn op de

beeldbepalers en geen mutatie ervan.

“GENIUS LOCI, DE DIEP GEWORTELDE

GEEST VAN DE PLEK”

2.1 - Beeldinventarisatie2.2 - Beeldarchief Gemeente Utrecht

2.3 - Landmarks van Lage Weide

2

STAP 2: KERNSCHETS LAGE WEIDE

STAP 2: KERNSCHETS LAGE WEIDE //

21

Utrecht lag een stadsweide die bekendstond als Trechter Weyde. De oppervlakte was vele male groter dan het oppervlak binnen de singel. Het land van de Lage Weide is een van de eerste die in de directe omgeving van Utrecht in cultuur is gebracht. Voorheen was de weide gezamenlijk bezit van de burgers van de stad en werd door hen gebruikt voor het vee. Gaandeweg is Lage Weide haar landelijke karakter verloren en is het vandaag de dag bijna volledig bebouwd geraakt. Na de aanleg van het Mewerdekanaal en het Amsterdam-Rijnkanaal is het industriegebied aangelegd.

Wat duidelijk te zien is op archiefbeelden van de Gemeente Utrecht uit de jaren ‘50 is dat zich op dat moment de eerste tekenen van bebouwing zich reeds voordoen. Tevens is goed te zien hoe de polder en het oevergebied nog binnen handbereik was voor de mensen uit de binnenstad. Iets wat met de tijd volledig verloren is gegaan.

“KENMERKEND IS HOE TOEGANKELIJK HET OEVERGEBIED TOEN NOG WAS”


25

A. NUtrecht

D. Douwe Egberts (koffiefabriek)

G. Centrale Merwedekanaal (warmtekracht)

B. Ophaalbrug Merwedekanaal Centrale

E. Werkspoorkathedraal

H. Waterwerken (Ruud Kuijer)

C. Merwedekanaal Centrale (warmtekracht)

F. Vleutensebrug (spoor)wegovergang

I. Container Terminal

Een aantal ruimtelijke kenmerken hebben zich zo diep in het fysieke landschap van het postindustriële terrein gewerkt dat zij nog lang bepalend zullen blijven voor de ontwikkeling van het gebied. Dit zijn elementen zoals kenmerkende bebouwing, watergangen, infrastructuur en andere beeldbepalers. Deze elementen tezamen geven een ziel aan Lage Weide door de functie die zij nu of in de nabije toekomst kunnen gaan bekleden. Door zorgvuldig om te gaan met deze identiteitdragers ontstaan er mogelijkheden om ook in de toekomstige transformatie van Lage Weide karakter een extra dimensie te geven.

2626

A

E

D

C

H

I

G

F

B


27

“EEN FLEXIBELE STEDELIJKE RAFELRAND

ONTWERP JE NIET, DIE LAAT JE ONTSTAAN”

3.1 - Conceptontwikkeling3.2 - Tijdsverloop

3

Uit de kernschets blijkt dat Lage Weide vol zit met iconische eigenschappen, toch functioneert het slechts zeer lokaal

naar behoren. De verfijnde traditie van land cultiveren lijkt steeds vaker plek te moeten maken voor de stad, het kwetsbare land word nu opgeofferd voor verdere

urbanisatie. Er wordt gesproken over een florerende tijd voor de stad, meer dan ooit wagen mensen de stap naar een sterk

verstedelijkte omgeving omdat hier de kansen liggen voor een stralende toekomst.

De term ‘groene long’ geeft perfect de combinatie weer tussen stadscultuur en natuur, die tekenend is voor de

toekomst van het industriegebied. Een eerste stap wordt gezet met nieuwe programmering, recreatieve routes en groenverbindingen die stapsgewijs in gebruik genomen

zullen worden. Een lint langs de voormalige stadsrand van Utrecht waar kleinschalige en spontane initiatieven en

grootschalige industrie elkaar ontmoeten.

STAP 3: OVERKOEPELEND CONCEPT

De tijd van ongeremde woningbouw heeft zijn einde bereikt. We zitten in een periode van transitie waarin huidige planologische standaarden heroverwogen dienen te worden. De verandering van een industriële economie naar een kenniseconomie brengt unieke kansen met zich mee. Volgens de overheid zijn de zones tussen steden en het omringende landschap de probleemgevallen van de planologie. Deze zones zijn vaak het toneel van grauwe bedrijventerreinen, schreeuwerige reclameborden en eentonige nieuwbouwwijken. Juist hier zit de ongerepte schoonheid in van de stadsrand. Lage Weide is zo’n voormalige stadsrand die met de komst van de nieuwe wijk Leidsche Rijn in Utrecht-West als een grijs litteken midden in de stad opgesloten is komen te liggen. Dit is de kans om grootschalige groen weer binnen de stadsgrenzen te krijgen. Het trage en onzekere transformatieproces van postindustriële gebieden naar, dynamisch, grillig en uiterst groen landschapspark biedt kansen om het optimale pioniersbos vorm te geven. De complexe grootschalige planning is niet te vangen in een overall ruimtelijke structuurvisie voor Lage Weide. Het gaat hier over de kracht van het strategische detail dat niet aanstuurt op grootschalige ruimtelijke ordening maar op de kantelpunten die iets groters in gang zetten. De kern

zit in de kracht van het individu, veel kleine ingrepen maken tenslotte één grote ingreep.

Nu de bouwcrisis in Utrecht voorbij lijkt te zijn, ligt er tegelijkertijd het gevaar van nieuwe woningbouw op de loer. De opgave is: hoe een optimale groene buffer te creëren die de tand des tijd kan doorstaan. Natuurlijk kan je buiten de stad de polders in of vind je in de stad de aangeharkte stadsparken maar juist nú is de tijd dat er een tussenmodel ontwikkeld wordt waarin het beste van twee werelden naar voren wordt gehaald. De bereikbaarheid van een stadspark gecombineerd met de vrijheid en weidsheid van het ommeland. Dit is een kans voor de eerder genoemde subtiele sturing in plaats van statische stadsplanning. Keer het om, maak gebruik van zoveel mogelijk groen en begin van daaruit te schaven voor elementen als programma en infrastructuur. Het is een ontwerpopgave waarin een heldere strategie als fundering kan werken voor een nieuwe toekomst van Lage Weide. Hierin kan het de kansen naar vol potentieel benutten en gaan functioneren als groene long voor de Utrechter, een heuse oase in de voormalige zoom van de stad.

STAP 3: OVERKOEPELEND CONCEPT //

31

Stadsranden zijn een optimale voedingsbodem voor nieuwe frisse ideeën. Een zone waarin op dit moment veel ruimte is voor particuliere initiatieven die zich onttrekken aan de bestemmingsplannen en bureaucratische warboel. Een tussengebied waarin twee componenten elkaar raken en er speelse, innovatieve en unieke randverschijningen uit de schaduw van de stad treden. Ik denk dat het tijd is voor post-urbanistische stadsontwikkeling dat vooruit blikt naar de leefbare stad van de toekomst. Steden zijn continu in transformatie, het is achterhaald te denken dat steden over pakweg 50 jaar nog steeds op dezelfde manier gebruikt worden. Land heeft sinds mensenheugenis al plaats moeten maken voor urbanisatie, maar waarom spiegelen we het niet? Als vertrekpunt kan de stadsrand functioneren als groene bufferzone voor verdere stedelijke ontwikkeling. Lage

Weide is zo’n voormalige stadsrand die met de komst van de nieuwe wijk Leidsche Rijn in Utrecht-West als een midden in de stad opgesloten is komen te liggen. Een aaneensluiting van subtiele ingrepen op het grijze industrieterrein waarbij leegstand door middel van stedelijke acupunctuur in de loop der tijd getransformeerd wordt tot een toegankelijk en grootschalig stadsbos dat de mogelijkheid biedt om dicht bij de binnenstad een frisse neus te halen. Het gaat hier over de kracht van het strategische detail dat niet aanstuurt op grootschalige ruimtelijke ordening maar op de kantelpunten die iets groters in gang zetten. Gefaseerd te werk gaan waarin de nieuwe groene long van Utrecht gradueel als buffer gaat functioneren tussen stad en land om ook bij toekomstige verstedelijking de versteende stad leefbaar te houden.

“POSTINDUSTRIEEL LITTEKEN ALS BUFFER VOOR TOEKOMSTIGE

URBANISATIE IN UTRECHT


33


35

“DE KRACHT VAN HET STRATEGISCHE DETAIL DAT NIET AANSTUURT

OP GROOTSCHALIGE RUIMTELIJKE

ORDENING MAAR OP DE KANTELPUNTEN DIE IETS

GROTERS IN GANG ZETTEN”

4.1 - Strategiekaart4.2 - Uitgangspunten

4.3 - Bouwstenen 4.4 - Onderliggend netwerk

4.5 - Hands-on

4

Steden zullen altijd blijven groeien, zowel kwantitatief als kwalitatief. Of dit plaatsvindt binnen of buiten de

bebouwingsgrens maakt daarin vrijwel niets uit. Wellicht is dit het begin van een nieuw tijdperk waarin de stadsrand

de tijd krijgt te rijpen tot een blijvend en beeldbepalend icoon van de stad. Deze strategie draagt bij aan een flexibel

geraamte op te zetten waarin er mogelijkheden liggen voor het individu. Een overkoepelend raamwerk waar plek

is voor “randzaken” die vandaag de dag en in de nabije toekomst zich als de steunpilaren van de rafelrand zullen

manifesteren.

STAP 4: STRATEGIE

De rafelranden van de stad, een tussengebied waarin twee componenten elkaar raken en er speelse, innovatieve en unieke randverschijningen uit de schaduw van de stad treden.

Met grillige erosie in combinatie met nieuwe aanplant en programma wordt een stevige basis gelegd tussen ruraal en stedelijk gebied.

Efficiëntie door te intensiveren binnen het havengebied en omliggende bedrijvigheid onder te brengen binnen de huidige grenzen.

3838

STAP 4: STRATEGIE //

zorgvuldig omgaan met de huidige bebouwing en het herontwikkelen van nieuw stedelijk programma waarin oude industrie plaats maakt voor innovatie en flexibel werken.

Door in te zetten op een flexibel waterfront wordt de overgang van grijze naar blauwe structuren verzacht waarmee veel meer geprofiteerd wordt van de grote blauwe ader in Utrecht.

39

Voor een strategie zijn een aantal kernpunten belangrijk om het gebied een toekomstvisie te geven mocht de verwachting van leegloop binnen Lage Weide nog verder doortrekken. Zo moet er duidelijk opgenomen worden in een flexibel omgevingsplan dat Lage Weide niet zal gaan functioneren als opvang voor verdere woningnood maar een zone dient te worden waarin een leefbare groene stad gestimuleerd wordt. Door een impuls te geven aan de landschappelijke en groene kwaliteiten binnen het plangebied kan een aantrekkelijk klimaat gerealiseerd worden voor mensen van omliggende wijken als Lombok, Zuilen en Leidsche Rijn. Hierbij is het belangrijk dat er aanhechting wordt gezocht met de stedelijke en landschappelijke structuur zodat Lage Weide niet meer als litteken wordt gezien maar als hoogwaardige recreatieve zone midden in de stad. Daarnaast is het zaak om te ontwikkelen vanuit eerder genoemde acupunctuur wat ingrijpt op de huidige rigide monotonie van het industrieterrein. Door selectief in te grijpen op essentiële, problematische of juist kenmerkende plekken in het plangebied kunnen strategisch gelegen plekken als koppelstuk gaan werken voor lokale en regionale initiatieven. Hierbij kunnen leegstaande kantoorpanden, omslachtige infrastructuur en braakliggende terreinen weer een functie krijgen in het grotere geheel van Lage Weide. Deze methode zal ruimte scheppen voor kleinschalige ondernemingen die kunnen uitgroeien tot heuse landmarks binnen het transitiegebied en daarnaast gaan functioneren als hoogwaardige broedplaatsen die de identiteit van het gebied waarborgen en benadrukken. Het terrein gaat niet drastisch in haar geheel op de schop maar zal ‘bottom-up’

nieuwe ingrepen krijgen voor een flexibele vorm van stad-en natuurontwikkeling. Strategie hiervoor is de huidige functies te herverdelen en te concentreren op de meest levensvatbare locaties. De kenmerkende gebouwen een speciale herbestemming te geven als iconen voor het nieuwe Lage Weide zoals de Merwede Centrale of Centrale Lage Weide in combinatie met de kleinere pakhuizen. Het gaat hier om de kracht van het strategische detail dat niet stuurt op grootschalige ruimtelijke ordening maar op de kantelpunten en hefbomen die iets groters in gang kunnen zetten. Veel kleine ingrepen maken tenslotte één grote. Dit naar voorbeeld van het Emscher Landschaftpark in het Duitse Ruhrgebied waar voormalige industrie, arbeiderswijken, recreatief programma en bovenal grootschalig publiek groen in elkaar grijpen tot een kilometers lang lint langs de Emscher. Een plek voor cultuur en weelderige natuur naar een model dat wij in Nederland niet op die schaal kennen. Door gefaseerd het industriegebied te transformeren blijft er plek voor levensvatbare bedrijvigheid en maken braakliggende terreinen en lege kantoorpanden plek voor nieuwe laagdrempelige natuur dat voor elke stedeling toegankelijk is. Met het oog op de toekomst zullen achterstallige terreinen puntsgewijs omgevormd worden en komt er plaats vrij voor nieuwe initiatieven op het gebied van recreatie, cultuur en bedrijvigheid dat een bijdrage levert aan de levenskwaliteit van de stad Utrecht. Ik zie een bruisend post-industrieel landschap voor me waarin er plek is voor bebossing, waterbeleving en culturele hot-spots die opgaan in de lommerrijke omgeving.

“BOTTOM-UP INITIATIEVEN VOOR EEN FLEXIBELE VORM VAN STAD-

EN NATUURONTWIKKELING”


41

BUFFER VOOR TOEKOMSTIGE URBANISATIE

Het gevaar bestaat dat met de huidige leegstand

binnen Lage Weide direct of indirect ook dit

opgeofferd zou kunnen worden aan woningbouw.

Door het ontwikkelen van een groene buffer

wordt de urbanisatie op afstand gehouden.

GROENE LONG VOOR UTRECHTEN OMSTREKEN

Een groter wordend tekort aan openbare

recreatieve groenvoorzieningen is het fundament

om een toegankelijk een grootschalig stadsbos

te ontwikkelingen waarin de stedeling uit de

omliggende wijken én daarbuiten

AANJAGER VOOR CULTURELE ONTWIKKELINGEN(LOKAAL / REGIONAAL)

Naast het tekort aan groenvoorzieningen blijkt uit de monitor van de Gemeente Utrecht dat er tevens vraag is naar meer culturele ontwikkelingen. Lage Weide kan optimaal als nieuwe hotspot dienst doen met haar rauwe identiteit.

PROEFTUIN VOOR RAND-VERSCHIJNINGEN (RURAAL / URBAAN)

De waardevolle geschiedenis als stadsrand van

Utrecht is nog volop terug te vinden op kleine

en grote schaal. Dit zijn de genius loci van het

gebied die ook in de toekomstige ontwikkeling

als steunpilaar dient te functioneren.

ALTERNATIEF TUSSENMODEL VOOR STEDELIJKE EN LANDSCHAPPELIJKE RECREATIE

De afstand naar het ommeland wordt groter wat de leefbaarheid van de stad niet ten goede komt. Door Lage Weide in te richten als alternatief voor stadsparken, hofjes, en recreatiegebieden kan er tegemoet gekomen worden aan de roep naar meer openbaar groen.

PLANGEBIED ALS SCHAKEL TUSSENVERSCHILLENDE WIJKEN

Lage Weide ligt als een grijs litteken op

steenworp afstand van de binnenstad, Zuilen en

de nieuwbouwwijk Leidsche-Rijn. De ligging van

het terrein wordt onvoldoende benut. Met de

beoogde transformatie kan het plangebied als

waardevol schakelpunt kunnen functioneren.

4242

Ontwikkelen van hoogwaardige broedplaatsen


Toegankelijk maken van het oevergebied


Solide inpassing van landschappelijke en publieke groenvoorzieningen


Ruimtelijke impuls op klein schaalniveauRuimtelijke impuls op klein schaalniveau

Herde�nieren van stedelijk grid en infrastructuur

Herdefinieren van stedelijk grid en infrastructuur

Accenten op kenmerkende bebouwing en posititioneren als landmarksAccenten op kenmerkende bebouwing

en positioneren als landmarksHuidige en toekomstige leegstand transformeren

naar openbare ruimteHuidige en toekomstige leegstand transformeren naar openbare ruimte

Concentreer en herverdeel levensvatbare functies


Aansluiten op landschappelijke en stedelijke structuurAansluiten op landschappelijke

en stedelijke structuur


BOUWSTENEN

43

RURAL URBAN FRINGE

POST-INDUSTRIAL ZONE

WETLANDS

CONVERSION AREA

INDUSTRIAL AREA

ONDERLIGGEND NETWERKDEELGEBIEDEN EN INFRASTRUCTUUR ALS ONDERLEGGER

Ondanks dat er een langzaam en zorgvuldig proces beoogd wordt, dient er wel een aantal fundamentele ingrepen gedaan te worden. Naast dat de leegstand opgevangen wordt dient de positionering van de gebieden heroverwogen te worden. Daarnaast is het zaak meer gelaagdheid in de infrastructuur aan te brengen om het gebied toegankelijk te maken voor fiets-en wandelverkeer. Door een karaktervolle profilering van 5 zones wordt ingespeeld op de huidige kansen die zich voordoen in de betreffende gebieden. Het uitzetten van een nieuwe identiteit brengt samenhang in

het versnipperde industrieterrein. [is dubbelop anders] Door dicht bij de kern te blijven, in te zetten op lokale specifieke kenmerken is het eenvoudiger om aan te haken op de omliggende wijken en infrastructuur. Mede door het vergroten van diverse infrastructurele aanhechtingspunten en slimme oplossingen voor niet geautomatiseerd verkeer worden naast sociaal conceptmatige ook fysieke bouwstenen aangereikt. Dit in combinatie met het verschuiven en intensiveren van de grijze zones en het aanbrengen van groengebieden voor een stevige verankering van Utrechts nieuwe groene long.

4444


N230

A2

A2

A2

A2

A’dam Rĳnkanaal

Primaire wegen (snel-en waterwegen)

Secundaire wegen(intern auto/industrieel verkeer)

Tertiaire wegen(fietsverbindingen)

Quartaire wegen(wandelpaden)

45

Vingerhoedskruid *Digitalis purpurea

PapierberkBetula papyrifera

Wilgenroosje *Epilobium angustifolium

Duizenblad *Achillea millefolium

Raaigras *Lolium perenne

Riet *Phragmites australis

Zwarte Wilg *Salix nigra

Grote KattenstaartLythrum salicaria

Grote Lisdodde *Typha latifolia

Klaproos *Papaver somniferum

Struisgras *Agrostis capillaris

Rietzwenkgras * Festuca arundinacea

Bron: Delva Landscape Architect i.s.m.Universiteit Gent

Lage Weide is met een oppervlakte van circa 500 hectare een exceptioneel gebied dat naast de heroverweging van de infrastructuur en profilering behoefte heeft aan hands-on ingrepen. In Lage Weide is relatief veel industrie aanwezig maar niet allemaal functionerend. Juist deze plekken hebben de potentie om veel meer vergroening te realiseren dichtbij de stad. De kwaliteitsarme footprints kunnen per direct gereed gemaakt worden voor het beoogde landschapspark in de zoom van de stad. Aangezien er sprake is van zwaar vervuilde grond door de voormalige en huidige metaalindustrie is het zaak om zorgvuldig om te gaan met bodemsanering. Dit kan goed gecombineerd worden met de aanleg van het

extensief beheerde pioniersbos. De vervuilde grond op Lage Weide wordt gezuiverd door middel van phytoremediatie, waarin planten worden gebruikt om de grond te zuiveren. Dit door zware metalen en verontreinigd grondwater op te nemen in de wortels van de plant. Dit proces neemt 10 jaar in beslag waarna het schoner wordt afgeleverd aan de gemeente. Hiernaast staat omschreven hoe op een effectieve manier omgegaan kan worden met braakliggende en/of leegstaand panden. Met de puntsgewijze ontwikkeling is het mogelijk om in een relatief laag tempo laagdrempelige groenzones aan te leggen die als heuse beeldbepaler kunnen gaan functioneren in het beoogde landschapspark.

HANDS-ONZUIVERENDE PIONIERSBEPLANTING ALS BEELDBEPALER.

* Fytoremediatie: bodemsanering van verontreinigde grond door middel van specifieke beplanting

PER DIRECT - 20164646

3. Nieuwe aanplant van

pionierssoorten

4. Extensief beheer voor wilderig en divers pioniersbos

2. Grond klaar maken voor nieuwe aanwas

1. Ruim of sloop waar kansen liggen


47

Lage Weide heeft behoefte aan een nieuwe “smoel” waarmee het de kansen benut die vooralsnog onbenut zijn. Industrie heeft decennialang het beeld bepaald maar is de

laatste jaren onderhevig aan de transformatie van de stad. De behoefte aan herprofilering wordt inzichtelijk gemaakt

door middel van een beeldschets van vijf deelgebieden met elk een eigen transformatie. Bij elke studie wordt getracht

inzicht te geven in de huidige problematiek en reikt het bouwstenen aan voor toekomstige ontwerpopgaves.

Daarnaast wordt de transformatie in verschillende fases geprojecteerd om inzicht te geven welke factoren

waardevol kunnen zijn voor de stapsgewijze ontwikkeling van het plangebied.

“SLIMME INGREPEN EN PROGRAMMERING

GEVEN RUIMTE AAN INNOVATIE EN

EXPERIMENT”

5.1 - Rural Urban Fringe5.2 - Post-industrial zone

5.3 - Industrial Area5.4 - Wetlands

5.5 - Conversion Area

5

STAP 5: DEELGEBIEDEN

RURAL URBAN FRINGEFOCUSZONE DEELGEBIED NR. 1

De rafelranden van de stad, een tussengebied waarin twee

componenten elkaar raken en er speelse, innovatieve en

unieke randverschijningen uit de schaduw van de stad treden.

Stedelijk noch landelijk of feitelijk een beetje van beide. Op een

onbestemd terreintje ergens achteraf wordt een vuurtje gestoken

en de gelukzoekers van weleer gooien nog eens een hengeltje uit

in de sloot die tussen de wildgroei verscholen ligt.

Met name in postindustriële gebieden is de infrastructuur

ruim aangelegd voor het vrachtverkeer. Dit biedt ruimte om

openbare plekken vorm te geven in het huidige straatprofiel.

Door de leegstand van kantoren op te vangen door de aanplant

van nieuwe pioniersvegetatie kan de basis gelegd worden

voor een spraakmakend en grootschalig stadsbos. Hiermee

kan optimaal de prachtige ligging van de “rural urban fringe

zone” benut worden door bestaande groenstructuren van de

omliggende polders verbinden. Door een impuls te geven aan de

landschappelijke en groene kwaliteiten binnen het plangebied

kan een aantrekkelijk klimaat gerealiseerd worden voor mensen

van omliggende wijken als Lombok, Zuilen en Leidsche Rijn.

Met weelderige grasvelden en lommerrijke bebossing wordt

geen mogelijkheid onbenut gelaten om de eerste stap te maken

met het binnentrekken van landschappelijk groen binnen de

stedelijk kern. Deze groene weelde kan aangevuld worden

met grootstedelijk programma en recreatiezones zoals een

bosspeelplaats en het stroomgebied van de Vecht. Met ruimte

voor wandel en fietspaden moet dit de plek zijn waarin de groene

long in optima forma haar intrede doet.

5050

STAP 5: DEELGEBIEDEN //

RURAL URBAN FRINGE

51

WONINGBOUW PROGRAMMA INDUSTRIE INFRASTRUCTUUR STEDELIJK GROEN INTENSIEF BEHEERD GROEN

EXTENSIEF BEHEERD GROEN

BOS LANDSCHAPPELIJK GROEN

WATER

2015 10 100 10 10 10 5

2020 15 70 15 20 20 10

2025 20 50 17 30 30 20

2030 20 40 19 30 50 30

2035 20 30 20 35 60 40

2040 20 20 21 35 70 45

2045 20 5 21 35 75 47

2050 20 0 23 45 100 53

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Woningbouw Programma Industrie Infrastructuur Stedelijk groen Intensief beheerd groen Extensief beheerd groen Bos Landschappelijk groen Water

1

RURAL URBAN FRINGE

Veel leegstand

Minimale verbinding met omliggende wijken en groenstructuren.

Hoge intensiteit auto / vrachtverkeer

Zeer vergrijsd aanzicht

Rigide monotonie in stedelijk grid en programmering

Leegstand en braakliggende terreinen opvangen door nieuwe aanplant.

Infrastructuur vereenvoudigen en meer gelaagdheid aanbrengen in het gebruik.

Minder nadruk op zware industrie en verkeer

Zones met extensief gebruik inrichten als potentieel onderdeel groene structuur.

Brede straatprofielen inrichten als kenmerkende verblijfplekken.

Huidige problematiek

Ontwerpopgaves

2020 2025 2030





Huidige en toekomstige leegstand transformeren naar openbare ruimteHuidige en toekomstige leegstand

transformeren naar openbare ruimte



5252




WATER

2015 10 100 10 10 10 5

2020 15 70 15 20 20 10

2025 20 50 17 30 30 20

2030 20 40 19 30 50 30

2035 20 30 20 35 60 40

2040 20 20 21 35 70 45

2045 20 5 21 35 75 47

2050 20 0 23 45 100 53

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


1



BOS

PROGRAMMA

INDUSTRIE / KANTOREN

INFRASTRUCTUUR

LANDSCHAPPELIJK GROEN

Primair wegennetwerk (auto)

Secundair wegennetwerk (fiets)

Tertiair wegennetwerk (wandel)

Open landschap / overgang (grasland)

Stadsbos, nieuwe aanplant

Gebiedsspecifieke programmering

Voet/fiets oversteek

2035 2040 2045

AFV

53

RURAL URBAN FRINGE

5 - 15 jaar - De bebossing krijgt vorm, de

contouren van het landschapspark worden

zichtbaar. Hier piepen de eerste tekenen

van een volwaardig pioniersbos worden

zichtbaar.

15 - 30 jaar - Een voltallige groene

oase is ontsprongen uit het voormalige

industriegebied. Verharding heeft

plaatsgemaakt voor weelderig groen,

slingerende wandelpaden en een

bosspeelplaats.

0 - 5 jaar - In de eerste periode staat het

gereed maken van de grond centraal. De

eerste mogelijkheden om pioniersbeplanting

aan te brengen wordt aangegrepen.

5454


55

POST-INDUSTRIAL ZONEFOCUSZONE DEELGEBIED NR. 2

De kantoren raken leeg, af en toe zoeft er nog wat vrachtverkeer voorbij, de zone oogt verlaten. De bodem lijkt bereikt, juist nu wordt het boeiend. Vanaf de braakliggende panden zie je de boomtoppen in de verte boven de gebouwen uitsteken. Het groen heeft langzaam haar weg kunnen vinden tussen de tegels, voegen en kieren door.

Een van de kenmerken van Lage Weide en andere postindustriële gebieden is de grote hoeveelheid terreinen die wachten op een nieuwe bestemming. Sommige gebieden liggen al behoorlijk lang braak of staan leeg. Vaak een plek voor schimmige praktijken met vandalisme als gevolg. Vastgoed blijft vaak door ingewikkelde claims ontoegankelijk met als gevolg dat er “blind-spots” ontstaan in het stedelijke grid. De terreinen worden plichtmatig gemaaid om overwoekering en natuurontwikkeling tegen te gaan. Dit kan namelijk acute nieuwe ontwikkelingen in de weg staan

wanneer er zich een gegadigde voor het terrein meld. Door middel van erosie in combinatie met nieuwe aanplant en programma wordt een stevige basis gelegd tussen ruraal en stedelijk gebied. Met inbreng van culturele voorzieningen en eigenaardige outdoor activiteit in de “nieuwe ruïnes” krijgt de zone langs de A2 weer verblijfskwaliteit. De intensiteit zal sterk verschillen van een tijdelijk natuurgebied met pioniersvegetatie tot semi-permanente voorzieningen die aanhechten op het stedelijk programma. In beide gevallen moet er ruimte gegeven worden voor verdere ontwikkeling waarbij het kan uitmonden in blijvende factoren. Hiermee wordt langzaam het gebied ingevuld van extensief naar intensief gebruik. De post-industrial area is als het ware ontworpen als een rauwe speelplaats die bol staat van de eigenaardigheden en grillige hotspots. Een proeftuin voor schatzoekers en innovatieve geesten.

5656



57




WATER

2015 0 100 10 10 0 2 5

2020 5 60 15 30 10 4 5

2025 10 50 20 50 15 5 10

2030 15 30 20 55 20 6 10

2035 16 25 20 60 25 11 11

2040 16 25 21 62 25 14 15

2045 16 25 22 65 30 15 23

2050 20 25 17 60 45 13 27

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


2

2020 2025 2030


Veel leegstand

Lage kwaliteit bebouwing

Logistieke werkzaamheden kenmerkt de omgeving

Grote oppervlaktes zijn verhard wat nieuwe aanplant ingewikkeld maakt.

Het gebied is omsloten door straffe infrastructuur

Leegstand en braakliggende terreinen opvangen door nieuwe aanplant.

Geef ruimte aan initiatieven zoals tijdelijk programma of voor inzaaien nieuwe aanplant

Aanhechting omliggende infrastructuur en waar nodig nieuwe overgangen.

Onderzoek de mogelijkheid voor niet omlijnde activiteiten die de stadsrand typeren.

Herverdeel huidige footprints voor een betere doorwaadbaarheid.

Zet stevig in op het eroderen van kwaliteitsarme bebouwing, ontwikkel dit als urban playgrounds

Huidige situatie

Ontwerpopgaves






en positioneren als landmarksHuidige en toekomstige leegstand transformeren

naar openbare ruimteHuidige en toekomstige leegstand transformeren naar openbare ruimte

5858




WATER

2015 0 100 10 10 0 2 5

2020 5 60 15 30 10 4 5

2025 10 50 20 50 15 5 10

2030 15 30 20 55 20 6 10

2035 16 25 20 60 25 11 11

2040 16 25 21 62 25 14 15

2045 16 25 22 65 30 15 23

2050 20 25 17 60 45 13 27

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


2



BOSPROGRAMMA

INDUSTRIE / KANTOREN (EROSIE)INFRASTRUCTUURLANDSCHAPPELIJK GROENWATER / OEVERGEBIED

2035 2040 2045

Pioniersbos, nieuwe aanplant

Oevergebied / wateropvang




Quartair wegennetwerk (doorwading)

Sloopwerkzaamheden

Openwerken bestaande bebouwing (Erosie)

Urban playground / programma

59


5 - 15 jaar - Pioniersvegetatie begint tussen

de kieren door te kruipen en omliggende

grasvelden trekken over voormalige

autowegen heen. Het brede profiel van het

logistieke hart maakt plaats voor een groene

loper.

15 - 30 jaar - De beplanting krijgt volwassen

vorm en de erosie geeft de ware identiteit van

het deelgebied neer. Spontane initiatieven

hebben hun plek gevonden tussen de

verlaten bebouwing in.

0 - 5 jaar - De eerste gebouwen worden

gestript en overtollige infrastructuur is

opengewerkt. De overgebleven bedrijvigheid

zit de lopende contractduur uit voordat het

overgeplaatst wordt.

6060


61

In de post-industriële stad speelt tijd ten eerste een belangrijke rol omdat de transitie van industrie naar woongebied enkele tientallen jaren in beslag neemt. Terreinen die al lang braak liggen, gebieden waar vervuiling maar langzaam verdwijnt en stukken waar tijdelijke functies tussen de grijze blokken omhoog klimmen. Tegen de tijd dat de transformatie klaar is zijn hoogstwaarschijnlijk al delen opnieuw aan een opknapbeurt of transformatie toe. Toch heb je die tijd ook nodig, de stad is een gecompliceerd organisme dat beetje bij beetje ruimtelijke structuren in zich opneemt. Door dit langzame proces krijgt men de tijd bij te schaven. Mocht iets slecht blijken te functioneren, dient het te worden bijgestuurd om zo optimaal te profiteren van de mogelijkheden en investeringen. Uit de kenschets blijken een aantal componenten die herontwikkeling van het gebied dwars liggen. Door de gevestigde industrie en specifieke eigenschappen zal het nooit functioneren als een nieuw omgeploegd stuk grond. Bij de herontwikkeling is het dan ook meer dan wenselijk dat niet alle sporen die doen herinneren aan het verleden worden uitgewist. Als het ware is het zaak om nieuwe ingrepen zorgvuldig af te stemmen op de bestaande ingrediënten zodat stad en land subtiel en tactvol in elkaar kunnen grijpen.

“STAD EN LAND GRIJPEN IN ELKAAR ALS EEN HARMONIEUS HUWELIJK”

6262


63

INDUSTRIAL AREAFOCUSZONE DEELGEBIED NR. 3

De studie naar een postindustrieel landschapspark zoekt naar het scheppen van de ideale condities om deze ingewikkelde transformatie vorm te geven. Een balans tussen grootschalige ontwikkelingen en kleine initiatieven, maar ook een balans tussen lommerrijk groen en functionele industrie. Door te intensiveren binnen het haven gebied en omliggende bedrijvigheid onder te brengen in het bestaande bedrijven terreinen elders in Utrecht wordt efficiëntie nagestreefd en worden grote footprints die versnippert liggen over het hele gebied vrijgespeeld. Het draait hier niet om een enkele grote ingreep maar om een bundeling van meerdere kleine

bedrijven die nauwkeurig herverdeeld kunnen worden over deze en/of andere omliggende industriezones. Juist de verdeling tezamen maakt een veerkrachtige en zeer diverse stad. De focus van het nieuwe Lage Weide zal dan ook niet specifiek meer liggen op de productie van een maakindustrie maar veel meer op de beoogde kenniseconomie waar Nederland op dit moment naar streeft. Wel heeft het intensieve havenverkeer een passende plek weten te verwerven mede door de kwaliteitsimpuls van de gemeente en omdat het nog steeds getypeerd kan worden als kenmerkend element van het gebied.

64


HEAVY INDUSTRY

65




WATER

2015 100 10 0 10 15

2020 90 15 0 15 15

2025 80 15 0 20 15

2030 75 19 0 25 15

2035 75 20 5 25 15

2040 75 21 5 25 15

2045 75 21 8 25 15

2050 75 20 10 30 15

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


3

INDUSTRIAL AREA

Intensieve industrie in havengebied en omliggende zones

Geheel verharde kade en oevergebied

Hoge intensiteit auto / vrachtverkeer

Insteekhavens domineren het gebruik en aanzicht van het deelgebied

Zeer ontoegankelijk door grootschalige infrastructuur

In verband met herverdeling intensiveren van huidige bedrijvigheid.

Geautomatiseerd verkeer lokaliseren en concentreren rondom de industrie.

Randen van het havengebied toegankelijk maken voor een openbaar oevergebied.

Huidige situatie

Ontwerpopgaves

2020 2025 2030




Herdefiniëren van stedelijk grid en infrastructuur



66




WATER

2015 100 10 0 10 15

2020 90 15 0 15 15

2025 80 15 0 20 15

2030 75 19 0 25 15

2035 75 20 5 25 15

2040 75 21 5 25 15

2045 75 21 8 25 15

2050 75 20 10 30 15

102030405060708090

100

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


3


INDUSTRIE

WATER / OEVERGEBIEDINTENSIEF BEHEERD GROEN

EXTENSIEF BEEHEERD GROEN

INFRASTRUCTUUR

2035 2040 2045

Impuls met nieuwe bedrijven

Herverdeling en intensivering industrie

Contouren plangebied

67

INDUSTRIAL AREA

0 - 30 jaar - Omliggende bedrijven

krijgen een plek binnen het haven gebied.

Deze Industrie wordt de motor van het

Amsterdam-Rijnkanaal waardoor er meer

zones vrijgespeeld worden voor vergroening.

68


69

WETLANDSFOCUSZONE DEELGEBIED NR. 4

Het oevergebied van het Amsterdam-Rijnkanaal ligt er bij als een dichtgeslibde grijze massa. Waar ooit de weidse polder tegen het water stuk liep, is nu plaats gemaakt voor anonieme bouwblokken en onbestemde terreinen die door alle hekken ontoegankelijk zijn geworden. Als voetganger ben je verwezen naar één van de sporadische oversteken tussen het oosten en het westen van het kanaal. En juist hier zou zoals de boulevard in het zuiden van Utrecht veel meer ruimte gecreëerd moeten worden voor een toegankelijk en aantrekkelijk oevergebied. Door in te zetten op een flexibel Waterfront wordt de overgang van grijze naar blauwe structuren verzacht waarmee veel meer geprofiteerd wordt van de grote

blauwe ader in Utrecht. Door natuurlijke overplanting in samenspel met verbonden vlonders is het mogelijk om dichter dan ooit in contact te komen met de bijzondere flora en fauna van het Nederlandse plassengebied. Deze rijke biodiversiteit is een aanwinst voor de stad maar zal ook bijdragen aan de nieuwe genius loci van de plek. Door het drassige gebied te verweven met extensief beheerd groen en programma langs het water wordt er meer gelaagdheid gegeven aan het monotone oevergebied dat op dit moment rigide door de stad heen snijdt. Onderling zullen de verschillende insteekhavens verbonden worden met uitlopers van het pad dat langs de verschillende gebieden leid.

70


WETLANDS

71




WATER

2015 0 60 10 0 5 5 30

2020 15 50 10 10 5 30 35

2025 20 40 10 10 10 50 50

2030 20 30 10 20 15 35 60

2035 20 20 15 20 15 30 80

2040 20 15 15 20 15 30 80

2045 20 5 15 20 15 30 80

2050 20 0 15 30 15 50 90

9182736455463728190

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


4

WETLANDS

Verharde ontoegankelijke kades

Insteekhavens domineren terreinbeeld.

Mooie “koppen” geven het oevergebied een iconisch karakter en hoog potentieel.

Zone als schakel tussen omliggende deelgebieden.

Delen van het oevergebied vrijmaken voor natuurlijke oevers.

Inzetten op biodiversiteit en groenverbindingen op stedelijk niveau.

Flexibel drasland voor een diverse flora en fauna. Deze kunnen ook ruimte bieden aan eventuele water recreatie

Zones met extensief gebruik inrichten als potentieel onderdeel groene structuur.

Kwalitatieve wandelroute die aansluit op fijnmazige infrastructuur.

Huidige situatie

Ontwerpopgaves

2020 2025 2030








72




WATER

2015 0 60 10 0 5 5 30

2020 15 50 10 10 5 30 35

2025 20 40 10 10 10 50 50

2030 20 30 10 20 15 35 60

2035 20 20 15 20 15 30 80

2040 20 15 15 20 15 30 80

2045 20 5 15 20 15 30 80

2050 20 0 15 30 15 50 90

9182736455463728190

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


4


WATER / OEVERGEBIED

STEDELIJK GROEN

PROGRAMMA


INTENSIEF BEHEERD GROEN


2035 2040 2045

Extensief beheerd grasland / bomen

Flexibel oevergebied

Wandelpaden flonderroute, wetlands

Hoofdvaarwegen netwerk

Insteekhavens

Stromingsgebied Amsterdam- Rijnkanaal

Landmark

73

WETLANDS

5 - 15 jaar - Het flexibele oevergebied is

al volop in werking en geeft een prachtige

zachte omlijsting voor de versteende

stad. De eerste overbruggingen tussen de

insteekhavens zijn een feit.

15 - 30 jaar - Het gras staat al volop in bloei

en de laatste wandelpaden zijn aangelegd.

Groene zones krijgen de kans zich te

ontwikkelen en het oevergebied is dé ideale

plek geworden om dicht bij de stad een frisse

neus te halen.

0 - 5 jaar - Het drasland ontwikkeld zich als

groene zoom rondom de zware industrie.

In het extensief beheer en het inzaaien van

diverse grassen en kruidenmixen wordt de

hands-on werkwijze duidelijk zichtbaar.

74


75

CONVERSION AREAFOCUSZONE DEELGEBIED NR. 5

In een gezonde stad is ruimte voor experiment. Plekken waar mensen nieuwe dingen uitproberen, waar de mogelijkheid bestaat om te falen maar waar ook nieuwe ideeën voor de toekomst ontstaan. Tegelijkertijd is het belangrijk dat succesvolle iconen hun plek blijven behouden en hun functie kunnen vervullen voor de gemeenschap. Geen van bovenstaande punten is uitgesproken het beste te noemen, het draait om het vinden van een uitermate goede balans tussen vernieuwing en behoud van economische en stedelijke beeldbepalers. In transformatiegebieden wordt vaak veel nieuws gebouwd maar ook worden veel bestaande complexen gesloopt. Ik beoog een andere benadering,

zorgvuldig omgaan met de huidige bebouwing en het ontwikkelen van nieuw stedelijk programma waarin oude industrie plaats maakt voor innovatie en flexibel werken. Op dit moment zijn er al veel ontwikkelingen gaande binnen de Cartesius driehoek en daarom moet de kans gegrepen worden om aan te haken bij deze ontwikkelingen. Hierdoor kan het herbestemmingsgebied als springplank functioneren tussen de binnenstad en Lage Weide. Daarnaast wordt er op deze manier actief gezocht naar een nieuwe economische impuls die naast het havengebied kan functioneren als motor van het gebied. Dit voor de nabije en verre toekomst.

76


CONVERSION AREA

77

Rural urban fringe




WATER

2015 10 15 50 15 15 10 5

2020 10 20 30 25 25 15 10

2025 7 25 20 25 30 20 30

2030 5 30 15 25 40 25 30

2035 3 35 15 25 40 25 30

2040 2 45 15 25 40 35 30

2045 5 50 15 25 40 35 30

2050 0 65 15 25 40 35 30

7142128354249566370

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


5

CONVERSION AREA

2020 2025 2030

Duidelijk transitiegebied

Sterke verbondenheid met de aankruisende stad en omliggende wijken.

Hoge intensiteit in programma en bedrijvigheid.

Fijnmazig grid met een grote diversiteit aan kleinschalige en creatieve industrie.

Leegstand opvangen met nieuw innovatief programma en stedelijk programma.

Vrijheid, innovatie en flexibel werken stimuleren door de inbreng van een tussenmaat tussen stad en industrie.

Vereenvoudigen infrastructuur voor ideale overgang naar de menselijke maat.

Kenmerkende bebouwing inrichten als landmarks door stevig aan te zetten in functie en behoud van karakter.

Huidige situatie

Ontwerpopgaves





en positioneren als landmarksConcentreer en herverdeel

levensvatbare functiesConcentreer en herverdeel

levensvatbare functies

78

Rural urban fringe




WATER

2015 10 15 50 15 15 10 5

2020 10 20 30 25 25 15 10

2025 7 25 20 25 30 20 30

2030 5 30 15 25 40 25 30

2035 3 35 15 25 40 25 30

2040 2 45 15 25 40 35 30

2045 5 50 15 25 40 35 30

2050 0 65 15 25 40 35 30

7142128354249566370

2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050


5


WONINGBOUW

INFRASTRUCTUUR

STEDELIJK GROEN

PROGRAMMA


INTENSIEF BEHEERD GROEN


2035 2040 2045

Stedelijk groen

Begrenzing plangebied




Quartair wegennetwerk (doorwading)

Spoorwegen/overgang

Landmarks

Ontoegankelijke zones

79

CONVERSION AREA

5 - 15 jaar - Flexibel en tijdelijk programma

krijgt een plek tussen bestaande

bedrijvigheid en de eerste invulling van

omliggende panden wordt gerealiseerd.

15 - 30 jaar - Flexibel en tijdelijk programma

heeft een vaste waarde weten te krijgen in

het gebied, stedelijke structuren hebben

optimaal kunnen hechten en het gebied

wordt dan ook volop gebruikt.

0 - 5 jaar - Ontoegankelijke zones worden

doorwaadbaar en verharde gebieden

worden zachter gemaakt door subtiele

hands-on ingrepen.

80


81

“GEDULD IS EEN PLEISTER VOOR ALLE

WONDEN.”

6

Het lijkt misschien koffie dik kijken, maar toch is er een stap gezet naar de toekomst van een leefbare stad. De groene

long van Utrecht kan een opstap betekenen voor een nieuwe kijk op landschapsontwikkeling en ruimtelijke ordening.

Op een aantal plekken zal pas na lange tijd herontwikkeld worden maar juist de rauwe randen die dit langzame

proces met zich mee brengt kenmerkt Lage Weide zoals we dat van oudsher kennen. De voormalige stadsrand mag

best weer gezien en ervaren worden, juist de imperfecties en spontaniteit geven ruimte aan gebiedsspecifieke

herontwikkeling.

STAP 6: STREEFBEELD

STAP 6: STREEFBEELD //

85


87


89

Lage Weide is niet te vergelijken met andere gebieden in Utrecht. De schaal is ongekend: de grootte van het gebied in oppervlakte, de hoeveelheid leegstand maar voornamelijk het omvang van de potentie die het gebied met zich meedraagt kent niet haar gelijke. Toch kan dit gebied als karakteristiek getypeerd worden als (post)industrieel gebied. Waar elders in Nederland voormalige havengebieden getransformeerd worden tot stadswijken kenmerkt dit visiedocument juist de mogelijkheden vanuit een ander perspectief.

Laat dit document een mooie voedingsbodem zijn voor nieuwe ideeën en ontwikkelingen zodat Lage Weide ook de komende decennia van net zo’n grootte waarde kan zijn voor de stad van de toekomst inclusief haar inwoners. Met de ruimte voor innovatie en experiment kan het industrieterrein zich ontdoen van de grijze zweem en zich stap voor stap herontdekken.

Colofon:

Kasper [email protected] www. kasperneeleman.com

Hogeschool voor de Kunsten Utrecht Spatial Design (2015/2016)

Afstudeerbegeleiding: Arjan KarssenOnderzoeksrapportage: Myrthe Nagtzaam

Dit werk is gelicenseerd onder de licentie Creative Commons op naam van Kasper Neeleman, UtrechtGa naar http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/ om een kopie van de licentie te kunnen lezen.

NAWOORD

Visiedocument - Stad noch land (2016)

Documents

Transcript of Visiedocument - Stad noch land (2016)