VINOGRADARSKO OBRAZOVANJE U CRNOJ GORI (1945–2000)

649MATICA, br. 85, proljeće 2021.www. maticacrnogorska.me

Pored tehničko-tehnološke razvijenosti jednog društva, njegovnapredak isključivo se oslanja na ljudske resurse, njihovoobrazovanje, opšte i specijalističko, i adekvatnu primjenu takvihznanja. U Crnoj Gori sama poljoprivreda dugo vremena je„patila“ od nedostatka kadrova svih kvalifikacija. Negdjekrajem XIX vijeka, a po pitanju vinogradarstva (slično je bilo isa ostalim granama poljopivrede), niti je bilo kvalifikovanihradnika, ni stručnjaka. Iz dva puta osnivanje zemljodjelske škole

agrikultura

VINOGRADARSKO OBRAZOVANJE UCRNOJ GORI (1945–2000)

Svetozar Savić

In Montenegro, Montenegrin agriculture has for long sufferedfrom a shortage of staff of all qualifications. As of 1944 a num-ber of agricultural schools in Montenegro were established andclosed, and finally (1962) only the Secondary AgriculturalSchool in Bar remained. The subject of viticulture was includedin its programme. The most intensive cooperation between theAgricultural School of Bar and the economy (Agrokombinat 13.jul) happened in the period 1980-1995 when the vineyards onĆemovsko polje were established. After that period, due to var-ious reasons, students' interest in agricultural educational pro-grams decreased, and since 2016 the name of the school is thePublic Institution „Secondary Vocational School“ Bar.

650 MATICA, br. 85, proljeće 2021. www. maticacrnogorska.me

krajem XIX vijeka, i jedne poljoprivredne škole prije Drugogsvjetskog rata u Crnoj Gori, prvi su sistematski pokušaji urješavanju postojećeg problema.

Takođe, još iz knjaževine Crne Gore generalni odnosstanovništva prema poljoprivredi bio je jako loš.Poljoprivredom se bavio onaj ko nije imao ništa bolje da radi.Sto godina kasnije (1984) u poljoprivrednoj djelatnostipreovlađuju starije generacije – tačnije one koje su ostajale naselu baveći se, sve teže, osnovnim poljoprivrednim operacijama,koje su im služile za dopunu kućnog budžeta. I oni članovifamilija koji nijesu uspjeli da završe bilo kakvu školu, trudili suse da pronađu posao u gradu, dok su je u slobodno vrijeme bavilipoljoprivredom kao hobijem. Zadržavanje djeteta na selu,usmjeravajući ga na poljoprivredu smatrano je i još uvijek sesmatra malom porodičnom tragedijom.1

I krajem XX vijeka, kad poljoprivrednu školu (dominantna jePoljoprivredna škola u Baru, koja je nekoliko puta mijenjalanaziv, ali je u svom programu imala predmet vinogradarstvo)uglavnom upisuju učenici slabijeg obrazovnog kvaliteta. Međunjima ima i izvrsnih učenika, ali je ovdje važno pitanje – zaštotakva vrsta obrazovanja nije popularnija. Kao potvrdu za ovetvrdnje je i konačno ukidanje naziva Poljoprivredna škola(2016) i sticanje naziva Stručna škola. Rukovodstvo škole kaoobjašnjenje iznosi nezainteresovanost kandidata zapoljoprivredna zanimanja.

Da li je onda period 1967–1995. bio jedini blistavi ciklus uovoj branši – kada je poljoprivredno srednje obrazovanje bilo upunom zamahu? Glede velikog projekta (Ćemovsko polje) kojije započet 80-ih godina prošlog vijeka, Agrokombinat „13. jul“je u tom vremenu (in)direktno uticao na rad škole, upisivanjeučenika i konačno zapošljavanje istih.

1 Razvoj poljoprivrede u Crnoj Gori: bazna studija (1984): Institut zadruštvenoekonomska istraživanja, Titograd, 18.

Svetozar Savić


Nakon Drugog svjetskog rata

Poslijeratno zaostajanje tempa razvoja poljoprivrede u odnosuna druge grane privrede postavilo je pred sve zainteresovanedržavne i društvene faktore zemlje neodložan i hitan zadatakulaganja znatnih materijalnih sredstava u cilju bržeg povećanjapoljoprivredne proizvodnje. Ali prosto ulaganje materijalnihsredstava nije bilo dovoljno za unapređenje poljoprivrede. Nivoopšteg i stručnog obrazovanja poljoprivrednih proizvođača bioje jedan od značajnih faktora stagniranja razvoja poljoprivrede.

Taj proces nije bio nimalo lak, pored stručnog kadranedostajale su finansije, mehanizacija, laboratorije, uređaji,aparati, kancelarije. Samo u toku Drugog svjetskog ratapoginulo je 45 poljoprivrednih inženjera i tehničara, studenata iđaka poljoprivrednih škola. Decembra 1961. godine u zgradiPoljoprivrednog instituta (danas Biotehnički fakultet) uPodgorici otkrivena je spomen ploča na kojoj su uklesana imenapoljoprivrednih inženjera i tehničara, studenata i đakapoljoprivrednih škola koji su poginuli u narodnooslobodilačkojborbi (1941–1945).2 Oni su rođeni u različitim krajevima CrneGore (Andrijevica, Banjani, Berane, Bukovik, Bijelo Polje,Bjelice, Cetinje, Dajbabe, Danilovgrad, Đurmane, Grahovo,Golija, Gradac, Grbalj, Kolašin, Kotor, Morača, Nikšić, Piperi,Plav, Pljevlja, Podbišće, Podgorica, Risan, Rovci, Šavnik,Žabljak) i pohađali studije ili srednju poljoprivrednu nastavu u:Beogradu, Bukovu, Križevcima, Kruševcu, Mostaru, Negotinu,Parizu, Sarajevu, Valjevu, Zagrebu, Zemunu.

2 „U spomen poljoprivrednih inžinjera i tehničara, studenata agronomije iđaka srednjih poljoprivrednih škola palih u narodnooslobodilačkom ratu od1941–1945“, Savez društava poljoprivrednih inžinjera i tehničara Crne Gore

(Titograd), VII, br. 5–6, 1.

Vinogradarsko obrazovanje u Crnoj Gori (1945–2000)


Po pitanju statusa poljoprivredih škola period do 1965. godinebio je jako konfuzan. Obnova i rad krenuli su tokom završetkaDrugog svjetskog rata. Već u budžetu iz 1945. (jul – decembar)postojali su rashodi od 400.000 dinara za „odgoj stručnog kadrana poljoprivrednim školama“ ali i na „poljoprivrednomfakultetu“.3 Očigledno da je neko imao dobru zamisao zaosnivanje poljoprivrednog fakulteta, ali će proći još 60 godinado realizacije te ideje.

Nakon Drugog svjetskog rata prvi agronomi (1949) pristigli suiz Beograda. Da bi stekli potrebnu stručnu praksu i proširli svojeznanje trebalo je da odrade pripravničku službu. U poređenju stadašnjim, današnji pripravnički staž i polaganje pripravničkogispita izgledaju veoma jednostavno. Pravilnik o pripravničkoj slu -žbi predviđao je da pripravnička služba traje dvije godine s oba -veznim polaganjem stručnog ispita. Nakon pripravničkog staža ipoloženog stručnog ispita pripravnici su dobijali zvanje mlađegagronoma u jednoj od grupa poljoprivredne struke. Stručni ispit(pismeni, usmeni i stručni dio) polagan je pred komisijom uMinistarstvu poljoprivrede i šumarstva. Stručni dio ispita bio jeposebno obiman i sastojao se od većeg broja glavnih i pomoćnihpredmeta iz vinogradarstva i enologije.4 Pripravnik je imaomogućnost da, ukoliko padne na provjeri, ponovo polaže ispite.5

Za grupu vinogradarstvo i enologija pripravnički staž trajao je20 mjeseci, i to: u zavodu ili školi za oplemenjivanje loze osam

3 Budžet rashoda i prihoda Federalne Crne Gore za juli – decembar 1945.god, Ministarstvo finansija, 1945, 54.

4 Službeni list NR Crne Gore, V, 1949, 9, 89. Kao glavni predmeti polaganisu: Pedologija, Opšte i specijalno vinogradarstvo, Enologija, Mikrobiologija, iPrerada grožđa

5 Službeni list NR Crne Gore, V, 1949, 9, 90. Ako kandidat padne napismenom ispitu ponovo polaže cio ispit. Ako na usmenom ispitu iz stručnogdijela padne iz jednog ili dva glavna ili iz jednog ili više pomoćnih predmeta,naknadno polaže samo te ispite.

Svetozar Savić


mjeseci, i u enološkom zavodu ili stanici 12 mjeseci. Istovremenopripravnici su za zvanje mlađeg poljoprivrednog tehničara u grupivinogradarstvo i vinarstvo provodili pripravnički staž u trajanjuod 20 mjeseci, i to: na državnom ili zadružnom poljoprivrednomdobru sa vinogradarskom proizvodnjom 12 mjeseci i u državnomili zadružnom podrumu osam mjeseci.6

Kad je riječ o srednjem poljoprivrednom obrazovanju tadašnjaSpecijalna niža poljoprivredna škola za južne kulture u Barutransformisana je 1944. godine u Nižu poljoprivrednu školu„Topolica“.7 Tačnije, Specijalna niža poljoprivredna škola iDržavna ogledna stanica za južne kulture, integrisane uustanovu pod nazivom Niža poljoprivredna škola „Topolica“ uBaru. U tadašnjim teškim uslovima (20. marta 1945) Nižapoljoprivredna škola „Topolica“ u Baru, započela je sa radom.Nastava je bila jednogodišnja i pohađalo je 60 učenika.

Nekoliko škola, koje su u svom programu imale predmete izpoljoprivrede, osnovano je i na sjeveru Crne Gore. Tako je uNikšiću započela sa radom (1945/46) Niža poljoprivredna školastočarsko-ratarskog smjera. Ona veoma brzo (1949) zatvaraškolska vrata. Slično se desilo i sa Školom za seoske domaćice(Nikšić). Postojale su i tri Pokretne škole za seoske domaćice.8

6 Službeni list NR Crne Gore, V, 1949, 9, 91. Poljoprivredne grupe:genetika i oplemenjivanje bilja, sjemenarstvo, ratarstvo, gradinarstvo,voćarstvo, vinogradarstvo i enologija, južne kulture, mljekarstvo i planinskogazdovanje, zaštita bilja, pedologija i agrohemja, stočarstvo krupne stoke,stočarstvo sitne stoke, ribogojstvo i opšta poljoprivreda.

7 Lekić, S., Martinović, T. (1995): Poljoprivredne škole u Crnoj Gori

(1875–1995), 33. Rješenjem Crnogorske narodne uprave Cetinje, resor zanarodnu upravu, a na prijedlog Odjeljenja za poljoprivrednu ishranu ova školai stanica spojene su sa čitavom pokretnom i nepokretnom imovinom u jednujedinstvenu ustanovu pod nazivom Niža poljoprivredna škola „Topolica“.

8 Budžet rashoda i prihoda Federalne Crne Gore za juli – decembar 1945god, Ministarstvo finansija, 1945, 54.



Krajem rata (1945) formiran je i Zavod za stočarstvo naKapinom polju. U Nikšiću je radila jednu godinu (1950) iZadružna škola za brigadire. Slična škola otvorena je i uAndrijevici i Herceg Novom. Ni one nijesu bile dugog vijeka.Obje su prestale sa radom 1951. godine. Samo dvije godine(1946/47-1948/49) radila je i Niža poljoprivredna škola sastočarskom stanicom i voćnim rasadikom u Bijelom Polju.

Na primorju, posebno u Baru, nastavak obrazovanja iedukacije učenika zainteresovanih za poljoprivredu bio jeznačajno organizovaniji. Iako je Niža poljoprivredna škola„Topolica“9 preseljena 1946. u Herceg Novi (Nižapoljoprivredna škola za južne kulture i vinogradarstvo),rješenjem Ministarstva poljoprivrede i šumarstva NRCG (br.7946 od 29. maja 1946) nanovo je i u Baru formiranapoljoprivredna škola, ovaj put pod nazivom Srednjapoljoprivredna škola. Otpočela je sa radom septembra mjeseca1946.10 U svom programu imala je obavezno polaganjematurskog ispita iz vinogradarstva. Školska 1946/47. prva jegodina rada ove škole u Baru. Zanimljivo je da su 1946. godineu budžetu Republike postojali istovremeno rashodi za Nižupoljoprivrednu školu „Topolica“ od 1.600.000 dinara i Srednjupoljoprivrednu školu od 1.833.000 dinara.11

Dok je škola radila u Baru (1946) na njenom platnom spiskubilo je šesnaest zaposlenih (tri činovnika, tri inženjerapripravnika, jedan zvoničik, tri služitelja, četiri dnevničara ičetiri honorarna radnika – baštovan, služitelj, radnica,

9 U jednom broju dokumenata koje čuva Arhviski odsjek u Baru nalazimna različite nazive za poljoprivrednu školu u Baru. Najčešće u zaglavlju ili naotisku pečata bez hronološkog reda stoji: Specijalna Niža poljoprivredna školaza južne kulture „Topolica“ i Niža poljoprivredna škola „Topolica“.

10 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5.11 Zbirni budžet Narodne Republike Crne Gore za 1946 godinu,

Ministarstvo finansija, 1946, 92.

Svetozar Savić


dnevničar).12 Broj učenika koji su se 1947. javili za pohađanjeSrednje poljoprivredne škole iznosio je devet.13 U internat jeprijavljeno njih 15.14

Iako je broj učenika u periodu 1945–1949 godine u dvijepoljoprivredne škole stalno rastao,15 jasno je bilo da je teško ifinansijski i kadrovski opsluživati ove škole. Školske1948/1949, Niža poljoprivredna škola za južne kulture ivinogradarstvo u Herceg Novom prestala je sa radom.16

Rješenjem Savjeta za poljoprivredu i šumarstvo NRCG broj1864. od 14. juna 1952. godine Niža poljoprivredna škola zavoćarstvo u Bijelom Polju fuzionirana je sa Srednjompoljoprivrednom školom u Baru.17 Te školske 1952/1953.godine u Crnoj Gori postojala je samo jedna Srednjapoljoprivredna škola opšteg smjera sa sjedištem u Baru.18 Porednje 1953/1954. u Crnoj Gori radilo je još devet srednjih stručnihškola (tehnička, saobraćajna, ekonomska, medicinska, dvijeučiteljske i dvije umjetničke škole i učiteljsko-domaćička.)19

Zavod za privredno planiranje smatrao je da je nastava u

12 AOBR F BCDV K 2, 1.13 AOBR, 1947, K 1, 2. Vukčević Jovan, Tomović Persida, Stojović

Vukadin, Stojović Vojislav, Stojović Momčilo, Božović Božidar, BrajovićVidoje, Bešić Jovan i Ičević Dušan.

14 AOBR, 1947, K 1, 1, 3.15 Starovlah, M. (2007): Istorija školstva u Crnoj Gori, Podgorica, 336.

(...) Godina 1946/1947 – 59, 1947/1948 – 104, 1948/1949 – 241 (dvijepoljoprivredne škole), 1949/1950 – 304 (dvije poljoprivredne škole),1950/1951 – 484 (dvije poljoprivredne škole). (Starovlah ne navodi koje dvijepoljoprivredne škole)

16 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.17 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.18 Uredbom o stručnim školama (SL FNRJ 39/52) srednje stručne škole

osnivali su sreski narodni odbori uz saglasnost republičkog organa nadležnogza pitanje prosvjete, nauke i kulture.

19 Starovlah, M. (2007): Istorija školstva u Crnoj Gori, Podgorica, 356.



poljoprivrednim školama na niskom nivou, da su škole slaboopremljene, pa da postoji i loš izbor učenika (planski upis), pakadrovi iz ovih škola izlaze sa nedovoljnim stručnim znanjem ibez naročite volje za rad u ovom pozivu. Zbog ovih okolnostisve poljoprivredne škole ukinute su izuzev Srednjepoljoprivredne škole u Baru.20

Na drugoj strani o zapošljavanju učenika u privredi vodio jeračuna Privredni savjet. Ubrzo je donio rješenje kojim suprivredne organizacije (preduzeća: državna, zadružna,društvenih organizacija i privatna) na teritoriji NRCG obavezneda „prime i drže na izučavanje zanimanja odnosno zanataučenike u privredi u odnosu prema kvalifikovanim radnicima“.Po ovom Rješenju u poljoprivrednim državnim dobrimazapošljavan je jedan na pet kvalifikovanih radnika.21 Briga oobuci učenika u privredi nije završena samo ovim rješenjem,već je određen i odnos praktičnog rada i teoretske nastave zavrijeme izučavanja zanimanja.22 Poljoprivrednu školu u Barugodišnje je završavalo u prosjeku oko 20 poljoprivrednihtehničara što je moglo da zadovolji tadašnje potrebe (1955) usrednjem stručnom kadru.23

20 AOBR SNSP – 58 (39)/ 55, 31.21 Službeni list NR Crne Gore, VIII, 1952, 22, 165.22 Službeni list NR Crne Gore, VIII, 1952, 22, 166. (...) Određuje se odnos

praktičnog rada i teoretske nastave: a) u I godini učenja 27 časova nedjeljnopraktičnog rada, a 15 časova teoretske nastave; b) u II godini učenja 27 časovanedjeljno praktičnog rada, a 16 časova teoretske nastave; c) u III godini učenja36 časova nedjeljno praktičnog rada, a 12 časova teoretske nastave. Po pravilu,praktično obučavanje obavljaće se svakog radnog dana prije podne, a teoretskanastava poslije podne.

23 AOBR SNSP – 58 (39)/ 55, 32. Ovi tečajevi održavani su povremeno,kratko su trajali sa manjim brojem slušalaca, te nijesu dali one rezultate koji suse očekivali. Inače nekog sistematskog rada, kurseva ili škola zapoljoprivrednu proizvođače nije bilo.

Svetozar Savić


Međutim, godine 1960. a na osnovu čl. 2. Zakona o osnivanjui ukidanju srednjih škola, Izvršno vijeće Narodne skupštineNRCG donijelo je uredbu o osnivanju Poljoprivredne škole uBijelom Polju,24 čime je i Srednja poljoprivredna škola u Barupostala samostalna, a Poljoprivredna škola u Bijelom Poljuimala je I i II razred.25 Nažalost ona je ubrzo zatvorena(1962).26

Tako je Srednja poljoprivredna škola u Baru ostala jedinaškola u Crnoj Gori, koja je u kontinuitetu obrazovalavinogradarske (poljoprivredne) kadrove. Od 1946. do 2016.godine Srednja poljoprivredna škola u Baru mijenjala je naziveviše puta (Poljoprivredna škola, Poljoprivredni školski centar,Biotehnički obrazovni centar, Javna ustanova Srednjapoljoprivredna škola Bar, Javna ustanova Srednja stručnaškola). Bez obzira na različite nazive ona je imala osnovnizadatak da stvara srednje stručne kadrove u različitim oblastimapoljoprivrede, sposobne da unapređuju poljoprivrednuproizvodnju.

Ekonomija poljoprivredne škole

Školska zgrada poljoprivredne škole u Baru izgrađena je1950. godine i imala je prizemlje i sprat. Zbog nedostatkaprostora prizemlje je bio školski prostor, dok je na spratu bioučenički dom.27 Nastava u školi bila je teoretska i praktična. Utome smislu, a radi obezbjeđenja izvođenja praktičnog dijelanastave, školi je uvijek bila potrebna ekonomija, dok jeteoretska nastava omogućavala da učenici spoznaju procese urazličitim poljoprivrednim proizvodnjama.

24 Službeni list NR CG, XVI, 1960, 23, 302.25 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.26 AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 1.27 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 408.



Od svog osnivanja poljoprivredna škola je imala svoje ogle -dno imanje. Tokom Drugog svjetskog rata imanje je bilologorište okupacionih trupa. Pokretni i nepokretni inventar, semgrađevina, bio je uništen ili odnesen. Tokom 1945. imanje jeograđivano, obavljena je nabavka pokretnog i nepokretnog in -ventara, tako da je normalni rad na imanju započeo 1946. godi -ne. Imanje je bilo zakorovljeno, voćarski kompleks bio je uni -šten, staklara velikim dijelom oštećena, pa je proizvodnja foku -sirana na gajenje neophodnih ratarskih i povrtarskih kultura.28

Tadašnja površina pod vinogradima iznosila je 1,4 hektara, dokje matičnjak američke loze pokrivao 0,86 hektara. Oba su bilatokom i dvije godine nakon rata zapuštena. Za preradu grožđanijesu postojali uslovi, a za proizvodnju kalemova nedo stajala jestratifikala, prostorija za kalemljenje i smještaj reznica.29 I poredteških uslova za poslovanje u 1946. godini odvijala seproizvodnja reznica, kalemova i američkih prporaka.30

Do 1949. godine imanje se nalazilo u sastavu škole. Iste godineod postojećeg imanja formiraju se: Poljoprivredno dobro

28 AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 1.29 AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 5. Matičnjaku nije za čitavih osam

godina ukazivana nikakva njega sem rezidbe, a ove godine je prekopan jedanput. (...) Postojeći sortimentski vinograd nije postavljen na odgovarajućempoložaju i tipu zemljišta, usljed čega je izložen propadanju, te je pitanjepodizanja novog sortimenta stavljeno pred upravu kao aktuelan problem prvogreda.(...) Za preradu grožđa u vino nedostaju odgovarajuće prostorije i sprave,te se nameće kao neophodna potreba izgradnja podruma i nabavka potrebnihsprava, jer do sada grožđe se prerađivalo i vino smiještalo u obične magacine,gdje nema odgovarajućih uslova za čuvanje vina.

30 AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 4. Proizvodnja loze odnosno reznicabila je vrlo slaba, o ove godine usled izvršenog okopavanja proizvodnjareznica se povećala za 50% i kvalitativno poboljšala. Proizvedeno je: reznicaI klase 30.000 i reznica II klase 15.000 komada, loznih kalemova 6.500 iprporaka američke loze 4.000.

Svetozar Savić


„Topolica“, Ogledno školsko imanje sa školom i domom i Stanicaza suptorpske kulture. Učenicu su izvodili vježbe na Oglednomškolskom imanju, a proizvodnu praksu na „Topolici“.31

Od Poljoprivrednog dobra „Topolica“, koje je 1957. stavljenou redovnu likvidaciju, osnovana je, kao ustanova sasamostalnim finansiranjem, Ekonomija Srednje poljoprivredneškole.32 Na Ekonomiji, u periodu 1956-1958, prinosi su upoljoprivrednoj proizvodnji po raznim kulturama bili različiti.33

U tab. 1. navodim samo neke od školskih proizvoda.34

Tab. 1. Prinosi na Ekonomiji, Bar (1956–1958)

31 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 408.32 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1. Ekonomija Poljoprivredne škole

„Dušan Vlahović“ u Baru osnovana je kao ustanova sa samostalnimfinansiranjem rešenjem Narodnog odbora Sreza Cetinje broj 4611 od 27. juna1957. godine i registrovana kod Narodnog odbora Opštine Bar pod brojem 121od 29. jula 1957.

33 AOBR F BCDV, 1958, K 4, 2. Poljoprivredna proizvodnja na Ekonomijiobuhvatala je: pšenicu, kukuruz, pamuk, duvan, mlijeko, sir, stoku, jaja, med,razne usluge.

34 AOBR F BCDV, 1958, K 4, 2.


PROIZVODI 1956 1957 1958

Pomorandže / kg 4.747 6.861 1.768

Limuni / kg 15 - -

Mandarina / kg 71 678 -

Maslinovo ulje / l 3.941 859 1.258

Vino / l 4.350 1.739 2.240

Grožđe / kg 11.097 3.705 4.113

Rakija / l 394 177 139

Lozna vioka / kom 8.514 2.640 24.500


Sa izmjenom naziva škole i naziv Ekonomija srednjepoljoprivredne škole izmijenjen je u Ekonomiju poljoprivredneškole. Unutrašnja tehničko-organizaciona struktura škole iekonomije postavljena je rješenjem Izvršnog vijeća Narodneskupštine NRCG marta 1959.35

Glavni cilje Ekonomije bio je da kao uzorno gazdinstvo, nakojem se primjenjuju savremene metode poljoprivredne naukei prakse, posluži i za izvođenje praktične nastave učenicima ipoljoprivrednim proizvođačima. Svojim proizvodimaEkonomija je trebalo da podmiruje potrebe internata škole iviškove plasira na tržište. Pored ratarske, povrtarske, stočarskei nekih sporednih djelatnosti ekonomija se bavila iproizvodnjom grožđa i njegovih prerađevina, kao iproizvodnjom loznih kalemova.36 Ipak, na osnovuknjigovodstvene evidencije vinogradarstvo je od 1953. do1959. permanentno poslovalo s gubitkom. U 1959. godini napovršini od 4,22 hektara proizvedeno je 11,9 tona grožđa,odnosno 6,3 tona vina i 266 litara rakije.37 Dakle, prinosgrožđa po hektaru iznosio je 2,8 tona, što jasno ukazuje da jeprimijenjena agrotehnika i cjelokupan odnos premavinogradarstvu bio nezadovoljavajući.

35 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 417.36 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1/5. Struktura poljoprivrednih

površina 1959. godine bila je sljedeća: žitarice 6,81 ha; krmno bilje 27,10 ha;povrtno bilje 3,38 ha; voćarstvo 30,38 ha; vinogradarstvo 4,22 ha. (...) Odukupno 127,80 ha površina, koje se vode po katastru na ime Ekonomijekorisno upotrebljene površine ima svega 71,79 ha.

37 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 3. Zasada je uskoredan te isključujemehanizovanu obradu, što uveliko povećava troškove proizvodnje. Jedan diozasada zasnovan je već prije 30 godina, te je osjetno oslabljena njegovaproizvodna sposobnost.

Svetozar Savić


Izmjena naziva škole, nastavnih planova i programa

Od osnivanja 1946. godine do školske 1962/63. Srednjapoljoprivredna škola u Baru bila je opšteg smjera. RješenjemSavjeta za prosvjetu NRCG od 1959. Srednja poljoprivrednaškola dobila je naziv Poljoprivredna škola „Dušan Vlahović“Bar.38 Usaglašavanje naziva škole izvedeno je prema Opštemzakonu o školstvu iz 1959.39

Sistematizacijom su bila su predviđena 33 radna mjesta, odkojih su 23 bila službenička, a 10 za tehničko osoblje. Od togaosam radnih mjesta bilo je predviđeno za opšteoobrazovnepredmete (maternji jezik, matematika i fizika, fiskultura,predvojnička obuka, francuski jezik, istorija i geografija, hemija).Stručni predmeti, njih šest, bili su: voćarska grupa predmeta,vinogradarska grupa predmeta, agrohemijska-pedološka grupapredmeta, ekološka grupa predmeta, stočarska grupa predmeta,ratarska grupa predmeta, i četiri praktična predmeta.40

Prema nastavnom planu i programu u tadašnjoj školi postojalisu pripremni41 i stručni predmeti (ratarstvo opšte i posebno,voćarstvo opšte i posebno, povrtarstvo, vinogradarstvo savinarstvom, zaštita bilja, stočarstvo, mljekarstvo, statistika iračunovodstvo, zadrugarstvo sa ekonomskom politikom upoljoprivredi i osnovi ekonomike drugih privrednih grana iekonomika poljoprivrednih gazdinstava). Nastavno osoblje tada

38 AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404. Od školske 1952/1953 (....)Rješenjem Savjeta za prosvjetu NRCG broj 03-4189 od 23. XII 1959. godinenosi naziv Poljoprivredna škola „Dušan Vlahović“ – Bar.

39 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 7.40 AOBR F BCDV, 1958, K 4, 1.41 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1. Pripremnim predmetima pripadali

su: matematika, fizika, hemija sa agrohemijom, biologija, pedologija imeteorologija sa klimatologijom.



su činili: učitelji praktične nastave, pripravnici profesora iprofesori s poljoprivrednim fakultetom.42

Ipak u Crnoj Gori tadašnji problem poljoprivrede i dalje je biomali broj kadrova u proizvodnji.43 Postojeći poljoprivrednikadrovi svih nivoa obrazovanja, njih 143, bili su uglavnomkoncentrisani u zadrugama i poljoprivrednim dobrima,44 dok jenjih 157 bilo smješteno u naučnim ustanovama (77), upravama(Republička poljoprivredna služba, opštinski NO-i) – 49,poljoprivrednim školama (14), pomoćnim službama (statistika,DOZ, katastar, Hidro-zavod) – 17.45

Potrebe za stručnim kadrovima u poljoprivredi do 1965. iproblemi obrazovanja dovoljnog broja učenika uPoljoprivrednoj školi u Baru, tretirani su jako pažljivo od straneSekretarijata za poljoprivredu i šumarstvo Crne Gore. Uškolskoj 1960/1961. škola je imala 283 učenika od čega u Irazredu 114, II 75, III 66 i IV 25 učenika. Već u narednoj godini(1961/1962) škola je trebalo da upiše 120 učenika u I razred izapočne sa preorijentacijom nastavnog plana i programa.

Shodno predviđenom razvoju poljoprivrede do 1965.smjernice Sekretarijata za poljoprivredu i šumarstvo bile su

42 AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 143 Jasno je bilo da se savremena poljoprivredna proizvodnja ne može

odvijati bez osposobljenog kadra. Intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje upojedinim područjima u Crnoj Gori ispostavila se kao vrlo ozbiljan problem uobezbjeđenju potrebe za kvalifikovanom i visokokvlaifikovanom radnomsnagom.

44 AOBR SOB 1962, K 12, 429. Poljoprivredni inženjeri 30(Poljoprivredna dobra 15, Zemljoradničke zadruge 9, poljoprivrednaproizvodnja 6), poljoprivrednih tehničara 94 (Poljoprivredna dobra 24,Zemljoradničke zadruge 51, poljoprivredna proizvodnja 19), sa nižompoljoprivrednom školom 19 (Poljoprivredna dobra 2, Zemljoradničke zadruge17, poljoprivredna proizvodnja 19).

45 AOBR SOB 1962, K 12, 431.

Svetozar Savić


prvenstveno usmjerene na uvećanje broja srednjeg stručnogkadra – poljoprivrednih tehničara do broja od 150. U realnostisituacija je bila drugačija, javila se hiperprodukcija kadrova,njih 300 trebalo je da se osposobe do 1965. godine, računajućiovdje i Srednju poljoprivrednu školu u Bijelom polju. Jednogtrenutka razmišljalo se da je najcjelishodnije ukinuti ovu školu,a osposobiti školu u Baru da školuje potrebne kadrove, što je iučinjeno. Takođe, materijalne mogućnosti nijesu bile nimalopovoljne za funkcionisanje obje škole, a Sekretarijat jerazmišljao i o otvaranju škola za poljoprivredne proizvođače,posebno povrtare, voćare-vinogradare, stočare i rataremehanizatore, tačnije preorijentaciju Poljoprivredne škole uBijelom Polju u školu za poljoprivredne proizvođače.46

Po ovim pitanjima iste godine (1961) zasijedao je i školskiodbor u Baru, odobravajući stavove Sekretarijata zapoljoprivredu i šumarstvo, i ističući da je po pitanjuhiperprodukcije kadrova Srednja poljoprivredna škola većreagovala i koncipirala nove nastavne planove i programe: triodsjeka u pravcu specijalizovanja kadrova, skraćenodvogodišnje školovanje za odrasle kao i tri plana i programa zakvalifikovane radnike u poljoprivredi (voćare, vinogradare iprimijenjenu mehanizaciju), koji su dostavljeni Zavodu zaškolstvo na razmatranje. Škola u Baru izradila je i investicioniprogram izgradnje ekonomije, čime se proizvodna praksa željelauskladiti sa nastavnim potrebama, zatim sistematizaciju radnihmjesta u odnosu na nove smjerove neophodne tadašnjojcrnogorskoj poljoprivredi.47

Od školske 1961/1962. Poljoprivredna škola Dušan Vlahović– Bar, počela je sa usmjeravanjem na tri odsjeka: voćarsko-vinogradarski, ratarsko-povrtarski i stočarski, kojima suzahvaćeni I, II i III razred, i takva promjena unutrašnje

46 AOBR SOB 1962, F III, K 12, 431.47 AOBR SOB 1962, F III, K 12, 434



organizacije pokazala se jako dobrom.48 Tada su u Jugoslavijipostojale nekolike poljoprivredne škole sa vinogradarskimsmjerom, u: Iloku, Poreču, Bitolju, Đevđeliji, Novom Mestu,Valjevu, Bukovu, Smederevu, Prokuplju, Leskovcu, Kraljevu,Rekovcu, Aleksandrovcu, Vršcu, Futogu, Peći, Prizrenu.

I pored toga što škola nije bila prethodno pripremljena zanastavu po odsjecima, a školski prostor prilično oskudan (jedandio školskog prostora bio je ustupljen Domu učenika radiprihvatanja kandidata iz Bijelog Polja) ova orijentacija pokazalase kao jako dobra. Od 1963/1964. sva tri odsjeka kompletiranasu za sva četiri razreda.49

Preorijentacijom na tri odsjeka javila se i potreba za nastavnimkadrom. U školi je postojala teorijska nastava, i nastavna iproizvodna praksa. Uvažavajući novonastalo stanje, Sekretarijat zapoljoprivredu formirao je komisiju sa zadatkom da utvrdi potrebeu stručnim poljoprivrednim kadrovima i problematici uPoljoprivrednoj školi u Baru. Škola je tada raspolagala nastavnimkadrom za opšteobrazovne predmete, pripremne predmete ikadrom za poljoprivredne discipline po odsjecima, kao i učiteljimapraktične nastave. Ukupan broj nastavnika iznosio je 31, tako da jeu prosjeku po odsjecima bilo 10 nastavnika.50

Zbog nedovoljnog broja nastavnog kadra planirano je da usvim razredima pojedinačnih odsjeka budu po dva odjeljenja.Opšteobrazovani program obuhvatao je osam predmeta, dok jestručni program na voćarsko-vinogradarskom smjeru obuhvataotri predmeta (zaštita bilja i melioracija; voćarstvo-opšte ispecijalno; vinogradarstvo i vinarstvo).51

48 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 405. Već u ovoj godini, orijentacijaškole na otsjeke pokazuje vanrednu prednost i posebno njen kvalitativniuspon. Tek orjentacijom na otsjeke osjeća se njeno brzo izrastanje u institucijuza obrazovanje kadrova u poljoprivredi.

49 AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 1.50 AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 2.51 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 17-18,

Svetozar Savić


Prema tadašnjem nastavnom programu na voćarsko-vinogradarskom odsjeku, iz predmeta vinogradarstvo bilo je 10časova teorije i 10 časova prakse, dok je iz predmeta vinarstvobilo šest časova teorije i šest časova prakse. Kao i iz predmetavinarstvo, predmet zaštita bilja bio je zastupljen sa istim brojemčasova. U planu za proizvodnu i nastavnu praksu na odsjeku zavoćarstvo i vinogradarstvo III i IV razredi imali su nedjeljno potri časa iz vinogradarstva i vinarstva, i tri časa iz voćarsta.52

Iako je u periodu 1965-1980. broj poljoprivrednih stručnjaka(poljoprivredni tehničari, agronomi, magistri i doktoripoljoprivrede) postepeno rastao, jedan značajan broj tražio jesvoju buduću karijeru u trgovini, državnim ustanovama,društveno-političkim organizacijama.53 Međutim, za tadašnjurepubličku i opštinsku političku elitu Poljoprivredna škola uBaru bila je i dalje centar koji je objedinjavao državnepoljoprivredne smjernice. U tom periodu javlja se i potreba zamodernizacijom i proširenjem prostora poljoprivredne škole.Sprat u kojem je bio smješten tadašnji internat bio je podesnijiza potrebe nastave. Ovaj improvizovani dom imao je desetmuških i dvije ženske spavaonice, čitaonicu, kancelarijuupravnika i kancelariju vaspitača, dvije ambulante, kupatilo,sanitarne prostorije i obuhvatao je 1200 kvadratnih metara.54

Godine 1962. već bio urađen elaborat za izgradnju domskezgrade. Planirana površina kabineta za novu poljoprivrednuškolu obuhvatala je blizu 1.000 kvadratnih metara, a službeneprostorije (zbornica, biblioteka, sekretarijat, knjigovodstvo,

52 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 419-42053 Razvoj poljoprivrede u Crnoj Gori: bazna studija (1984): Institut za dru -

štvenoekonomska istraživanja, Titograd, 19. U materijalu za savjetovanje o stanjui razvoju poljoprivrede u Crnoj Gori, održanom decembra 1979. godine, navodise podatak da sve postojeće stočarske farme u društvenoj svojini u toj godini nisuimale nijednog veterinara, iako je u Crnoj Gori inače bilo 49 veterinara.

54 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 415.



blagajna), učionice, društvene prostorije, hodnici, stepenište,sanitarne prostorije dodatno su zahtijevale preko 1.700kvadratnih metara.55 U poređenju sa površinom postojeće školeona bi bila uvećana za gotovo 1.400 kvadratnih metara ili onuneophodnu površinu koju je koristio dom.

Prostorije koje su bile neophodne za izvođenje nastave poodsjecima navedene su u tabeli br. 2.

Tab. 2. Pregled potrebnih prostorija za Poljoprivrednu škole 1962.

55 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 409.

Svetozar Savić

Potrebna prostorija Broj Dimenzije Površina m²

Kabinet za voćarstvo 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za vinogradarstvo 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za zaštitu bilja 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za ratarstvo 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za mehanizaciju 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za hemiju 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za agropedologiju 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za fiziku i matematiku 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za biologiju 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za anatomiju 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za ishranu stoke 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za predvojničku obuku 1 10,5 x 6,5 68,25

Kabinet za stočarstvo 1 10,5 x 6,5 68,25

Fiskulturna sala 1 14,0 x 8,0 68,25


Ekonomija od 1962.

Poljoprivredna škola je kroz modernizaciju računala i napotencijale Ekonomije, koja je tada raspolagala sa ukupno 75hektara zemljišta na kojoj je bila moguća raznovrsnapoljoprivredna proizvodnja, uz uslov da se postojeći objekti(voćarsko-vinogradarski, ratarsko-povrtarski, stočarski, pogonmehanizacije, staklenik) organizaciono i proizvodno podignu naodgovarajući potrebni minimum, koji je kao takav mogao daposluži za obučavanje kadrova u poljoprivredi.56 Svi navedeniobjekti imali su svoje rukovodioce koji su po vokaciji biliinženjeri agronomije. Upravnik i rukovodioci objekata činili suSavjet ekonomije.

Rezultati rada Ekonomije Srednje poljoprivredne škole,međutim, nijesu bili zadovoljavajući. Koncepcija Srednjepoljoprivredne škole u načinu gazdovanja i poslovanjaškolskom ekonomijom kritikovana je od strane opštinskepolitičke vlasti. Gazdovanje nije bilo u skladu sa opštomintencijom barske komune i trebalo je usaglasiti. Posebno jemaslinarstvo bilo zapušteno.57 Pored lošeg stanja u poslovanjuZemljoradničke zadruge u Baru (pogon Spičanski vinogradi)ponovo je 1965. aktuelizovano pitanje prerastanja Poljopri -vredne škole u Poljoprivredni školski centar. Komisija, koja jeoktobra 1964. obišla vinograd u Spičanskom polju, konstatovalaje nemogućnost vraćanja uloženih sredstava i obezbjeđenjeproste reprodukcije, vinograd je bio gotovo cio zakorovljen, zanormalno obavljanje vinogradarskih operacija bila mu je

56 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 417. Sadašnja ekonomija može uzneznatna ulaganja da odgovori porebama nastavnog procesa.(...) Ekonomija jeosnovni preduslov za organizaciju obučavanja pojoprivrednog kadra te semože smatrati da taj uslov kod Poljoprivredne škole u Baru postoji.

57 AOBR SOB K 54, f 2, 4.



neophodna mehanizacija sa priključcima, vinogradarskaoprema, prostorije za smještaj sezonske radne snage i sl. Oovom izvještaju raspravljala je i Skupština opštine Bar, a Stručnikolegijum Ekonomije Poljoprivredne škole tada se već saglasiosa stavom komisije i smatrao da Spičanske vinograde možepripojiti školi kao samostalni pogon.58 Škola je tada naekonomiji raspolagala sa primitivnim omalenim podrumom,nešto podrumske opreme, kao i mehanizacijom.59 Narednegodine (1. februar 1965) vinograd (50 ha), osnovna sredstva iinventar Spičanskih vinograda prešli su u posjed Ekonomijesrednje poljoprivredne škole „Dušan Vlahović“ u Baru.60

Ekonomija Poljoprivredne škole povremeno je (1967)proizvodila i izvozila reznice vranca u Veliku Drenovu. Reznicesu preuzimane u Sutomoru, što ukazuje da je vinogradarskaproizvodnja u Spiču još uvijek funkcionisala.61

Istovremeno (1967) i Školsko dobro ulazi u sastavPoljoprivredne škole,62 ali kao organizacija sa samostalnim

58 AOBR SOB 1965, K 72. Od 50 ha zasađenog vinograda u Spičanskompolju na 1/3 mogu se bez daljih investicija postići prinosi kojim se mogupokriti samo troškovi materijala i radne snage (bez anuiteta i amortizacije). Na1/3 bezuslovno se mora iskrčiti vinograd a na nešto više od 1/3 povšina trebaproučiti svrsishodnost dodatnih investicija. Vinograd se ne može organizovatikao samostalan objekat a u postojećim uslovima najprirodnije ga je priključitikao samostalan pogon Ekonomiji Poljorpivredne škole.

59 AOBR SOB 1965, K 72.60 AOBR SOB 1966, K 135, 2.61 AOBR BCDV, 1967, K 6, 2. Ekonomija se obavezuje da isporuči kupcu

do 20 000 (dvadeset hiljada) lastara sa prosječnim brojem okaca na lastaruiznad šest. (...) kupac Radivoje Djorić kao kooperant preduzeća „Lozar“ seobavezuje: da preuzme vijoke na licu mjesta u Sutomoru (...)

62 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 3. Marta 1967. godine Poljoprivrednaškola „Dušan Vlahović“ registrovala je, rješenjem Okružnog privrednog sudau Titogradu US br. 6/67, jedinicu u svom sastavu – Školsko dobro sadjelatnošću: organizovanje poljoprivredne proizvodnje

Svetozar Savić


finansiranjem.63 Time je omogućeno učenicima i odraslima da,prema svojim sklonostima i sposobnostima, a sve u skladu sapotrebama društvenih i poljoprivrednih organizacija, dobijajuspecijalizovano poljoprivredno obrazovanje.

Na sastanku održanom u Privrednoj komori (8. oktobar 1975)kome su prisustvovali predstavnici SO Bar i Školskog centra„Dušan Vlahović“, pored ostalih pitanja, definitivno jedogovrena likvidacija vinogradarskog objekta u Sutomoru64,koji je još 1964. godine pripojen Ekonomiji poljoprivredneškole.

Poljoprivredni-školski centar

Još je od 1962. godine i uspješne preorijentacije na novenastavne programe postojala intencija od strane Srednjepoljoprivredne škole „Dušan Vlahović“ za formiranjepoljoprivredno-školskog centra. U sistemu obrazovanjapoljoprivrednih kadrova takav centar tada se činio neophodnim.

Prema tadašnjim procjenama Sekretarijata za poljoprivredu do1965. poljoprivredi je bilo potrebno 150 poljoprivrednihtehničara, 340 visokokvalifikovanih, 1.230 kvalifikovanih i oko530 polukvalifikovanih radnika.65 Budući Centar biobjedinjavao dvostepeno obrazovanje drugog stupnja s

63 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 4.64 AOBR SOB, 1975, F Srednja poljoprivredna škola, K 7, 2. Problem

komercijalnog funkcionisanja vinograda u Sutomoru bio je jak vjetar kojiuzrokuje oštećenja zeljastih lastara vinove loze (i do 70%), operacije obrade,đubrenja i zaštite nijesu izvođene posljednje tri godine, upadi okolnog stan o -vništva i stoke nanose velike štete vinogradu pa se javlja potreba o angažovanjuvelikog broja stražara. Na sastanku u Privrednoj komori stav je bio da ulaganjasredstava u gradnju ograde, primjenu pojačane agrotehnike (obrada, đubrenje,upotreba herbicida) ne bi bio isplativ, gubitak bi bio veliki i neminovan.

65 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 426.



povremenim organizovanjem poljoprivrednog obrazovanjaodraslih kroz seminare, kurseve ili dopunsko školovanje. Bilo jei ideja o dvostepenom obrazovanju poljoprivrednih kadrova IIIstupnja. Ovo se posebno odnosilo na specijalizovani kadar zajužne kulture.66 Smatralo se da takav školski centar, posebno ilipri poljoprivrednoj školi, može da vrši doškolovavanjekvalifikovanih radnika u poljoprivredi kao i, prema potrebi,dokvalifikaciju odraslih. Škola je izradila nastavni plan iprogram za skraćeno školovanje odraslih kao i za neke oblikeobrazovanja kvalifikovanih radnika u poljoprivredi – za voćare,vinogradare i kvalifikovane radnike primijenjene mehanizacijeu poljoprivredi.67

Na odsjeku za vinogradarstvo obuhvaćen bi bio I i II stepen IIstupnja obrazovanja. U okviru I stepena formiralo bi seodjeljenje kvalifikovanih radnika, a na II stepenu obrazovali bise tehničari za vinogradarstvo (kao i za voćarstvo, ratarstvo,povrtlarstvo i dr.).68

Nastavni plan i program dvogodišnje škole za kvalifikovanepoljoprivredne radnike bio je prihvatljiv za Službu zapoljoprivredu Privredne komore SR Crne Gore. Primjedbe sudate na broj časova opštih i stručnih časova, tj. trebalo je ići nasmanjenje broja časova kod opštih u korist stručnih predmeta.Tačnije, nastava u školi trebalo je da u postojećim uslovimabude orijentisana ka potrebama prakse.69

Ove promjene opet su neizostavno otvarale pitanje kadrova ipitanje zemljišnog prostora za izvođenje praktične nastave.Pitanje kadrova tadašnja vlast uglavnom je rješavala do -djeljivanjem stanova. Po tom pitanju čini se da je Poljoprivrednaškola bila prepoznatljiva. A propos stambenih uslova za školski

66 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 406.67 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 423.68 AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 3.69 AOBR BCDV, 1966, K 6, 2.

Svetozar Savić


kadar (1962), od dvadeset pet nastavnika, uči telja praktičnenastave i profesora, škola je regulisala stanove za dvadesetnastavnika. Školi i Ekonomiji nedostajalo je dvanaest stanova.70

Po pitanju zemljišnog prostora za budući Centar, u Opštini Barpostojala su razmišljanja o proširenju školskog zemljišnogfonda71, i to iznad nove željezničke i stare željezničke pruge Bar -Vir sa površinom od 90 hektara, od čega je gotovo 90% zemljištabilo potpuno napušteno, dok se površina u Spičanskom poljumogla proširiti na 100 hektara.72 Međutim, tada je već postojaloveliko iščekivanje izgradnje gradske, lučke i industrijskeperspektive Bara, te izmjene u prostornoj organizaciji opštine.

U smislu potrebe za kadrovima u poljoprivredi ideje da sepored redovnih učenika u tzv. centru obrazuju i radnici raznihprofila i stepena obrazovanja, kao i kadra iz zemalja u razvoju(Afrika, Azija), ali i otvori odsjek beogradskog Poljoprivrednogfakulteta neophodnog poljoprivrednom razvoju ove opštine iCrne Gore, nijesu bile nerealne. Tako je školske 1966/67.godine, uz saglasnost Privredne komore Crne Gore,Sekretarijata za prosvjetu, kulturu i nauku i Zavoda zaunapređenje školstva, i na osnovu zaključaka Izvršnog vijećaCrne Gore, odlučeno da Poljoprivredna škola „Dušan Vlahović“u Baru, preraste u Poljoprivredni školski centar „DušanVlahović“ Bar. U Centru je školske 1967/68. godine, izvođenaeksperimentalna nastava novog načina obrazovanja. Načetvrtom stepenu postojale su dvije faze: I faza – opšta znanja iII faza – stručna nastava po smjerovima.73

70 AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 411.71 AOBR SOB 1964, F III, K 70, 56. Proučiti i predvidjeti u sklopu

praktične nastave strukturu poljoprivrednih kultura na novoosvojenimpovršinama Ekonomije Poljorpivredne škole imajući u vidu i potrebe lokalnogtržišta za osnovnim poljorpivrednim-prehranbenim proizvodima.

72 AOBR SOB 1965, K 72.73 http://www.dacg.me/index.php/normirani-opisi/121-isaar/ao-bar/306-ju-

srednja-poljoprivredna-skola-bar (31. 03. 2019. 17:18.)



Najznačajnijim periodom u transformaciji ove škole smatraose početak rada eksperimentalne škole drugog stupnja. Škola jeu devetogodišnjem periodu prošla kroz dvofazni sistemobrazovanja (dvogodišnje opšte srednje škole i dvogodišnješkole usmjerenog, pozivnog obrazovanja),74 čime je stekladragocjeno iskustvo za neposredan prelaz na novi sistemvaspitanja i obrazovanja koji će biti u primjeni od septembra1976. godine.

U tom periodu (1967) u Jugoslaviji je pored fakulteta i višihpoljoprivrednih škola, postojalo i 58 poljoprivrednih školadrugog stepena. U BiH su bile dvije, u Crnoj Gori jedna (Bar),u Hrvatskoj osam, u Makedoniji i Sloveniji takođe osam, uSrbiji trideset. U njima su obrazovani poljoprivredni tehničari ikvalifikovani radnici raznih poljoprivrednih struka (smjerova), anastava je izvođena po odsjecima. Vinogradarski ili voćarsko-vinogradarski odsjeci postojali su u Crnoj Gori (Bar), Hrvatskoj(jedna škola – Poreč), u Makedoniji (dvije škole – Bitolj,Đevđelija), u Sloveniji (jedna – Novo Mesto) i u Srbiji(jedanaest škola – Valjevo, Bukovo, Smederevo, Prokuplje,Leskovac, Kraljevo, Rekovac, Aleksandrovac, Vršac, Futog iPeć).75 U Jugoslaviji je postojao i jedan broj višihpoljoprivrednih škola. Jedina viša agronomska škola koja jeimala u svom nastavnom programu vinogradarski smjer bila jeu Mariboru.76

U daljem razvoju Poljoprivredni školski centar imao je sveuslove da se transformiše u poljoprivredni obrazovni centar.Tada (1972) su već, u okviru Poljoprivrednog školskog centra

74 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 1.75 Poljoprivredna enciklopedija, Jugoslavenski leksikografski zavod,

Zagreb, 2, 1973, 278.76 Poljoprivredna enciklopedija, Jugoslavenski leksikografski zavod,

Zagreb, 2, 1973, 279. (...) Maribor, Križevci, Šabac, Priština, Čačak, BanjaLuka, Strumica, Bitola.

Svetozar Savić


„Dušan Vlahović“, radile tri škole: Opšta srednja usmjerena napoljoprivredu, Škola za zanimanja u poljoprivredi,Poljoprivredna tehnička škola. Opšta srednja škola usmjerena napoljoprivredu imala je opšti odsjek, i u 1972. godini 108učenika, Poljoprivredna tehnička škola imala je odsjek zatrakoriste i ratare sa 39 učenika, i Škola za zanimanja upoljoprivredi imala je odsjeke: voćarsko-vinogradarski,stočarski i ratarsko-povrtarski sa 287 učenika, i kasnije (1975)cvjećarsko-parkarski.77

Prema sistematizaciji, Poljoprivredni školski centar imao jemjesta: direktora i pomoćnika direktora za praktičnu nastavu. Uokviru nastavnog plana i programa postojalo je 10opšteobrazovnih predmeta (srpskohrvatski jezik, strani jezik,istorija i društveno uređenje, matematika, fizika saelektrotehnikom, tehničko crtanje, fizičko vaspitanje, hemija-agrohemija i pedologija, biologija, odbrana i zaštita), dok jestručnih predmeta bilo devet (motoristika i poznavanje traktora,poljoprivredne mašine i eksploatacija, voćarstvo - prerada voćai zaštita bilja, vinogradarstvo i vinarstvo, ratarstvo i melioracije,povrtarstvo i biljna proizvodnja, anatomija i fiziologija opšteg isitnog stočarstva, krupno stočarstvo i ishrana stoke, ekonomikai politička ekonomija, parkarstvo i cvjećarstvo), kao i osamnastavnika praktičnih predmeta. Među praktičnim predmetimapostojao je i praktična nastava vinogradarske proizvodnje iprerade grožđa.78

Nekoliko godina tokom rada Centra razmatrano je ifuzionisanju Centra i Agrokombinata „13. jul“, koji je tada biou naponu razvoja. Od kraja 1974. formirane su i radne grupeAgrokombinata „13. jul“ i Poljoprivrednog školskog centra„Dušan Vlahović“, koje su imale za zadatak da izuče mogućnosti pripreme elaborat za integraciju Agrokombinata i Centra.

77 AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 2. 78 AOBR F BCDV K 2, 4.



Radna grupa Agrokombinata, koja je radila na privrednomdijelu integracije Školskog dobra i Agrokombinata, imala jedosta teškoća u radu, posebno zbog neažurnog knjigovodstvakod Školskog dobra i poslovnih gubitaka u 1974.79 Premasistematizaciji (1974), Poljoprivredno školsko dobro imalo jedirektora, radionicu za mehaničarsko-stolarske radove satrinaest zaposlenih, voćarsko-vinogradarsku jedinicu sa sedamzaposlenih,80 ratarsko-stočarsku jedinicu sa šest zaposlenih,povrtarsko-cvjećarska jedinicu sa deset zaposlenih, prodavnicupoljoprivrednih i prehrambenih proizvoda sa jednimzaposlenim, jedinicu za pripremni tov i klaonice sa četirizaposlena, ugostiteljsku jedinicu sa šesnaest zaposlenih, službuzajedničkih poslova sa dva zaposlena, opštu službu sa petzaposlenih, komercijalnu službu sa osam zaposlenih,računovodstvo sa devet zasposlenih.81 U tom periodu (1972-1974) Školsko dobro Poljoprivredne škole posluje sagubitkom.82 Pored objektivnih teškoća,83 izgradnje urbanihpovršina, Školsko dobro je stavljalo na raspolaganje Centrusvoje objekte za izvođenje praktične nastave. Takođe, u tomtrenutku Školsko dobro raspolagalo je zemljištem, građevinskimobjektima, silosom za stočnu hranu, osnovnim stadom,višegodišnjim zasadom (agrumari), prostorom za proizvodnjuvina i rakije, oruđima za rad koja karakteriše određena tehnička

79 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6, 1.80 AOBR F BCDV K 2, 6. U ovom odjeljenju postojalo je radno mjesto:

rukovodilac voćarske proizvodnje i stručni učitelj, rukovodilac vinogradarskeproizvodnje i stručni učitelj, kalemar, vinogradar, čuvar, podrumar i sezonskiradnik po potrebi.

81 AOBR F BCDV K 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12.82 AOBR SOB 1975, K 206, 3.83 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6. U posljednjih

nekoliko godina opština Bar izuzela je iz posjeda određene površine zamljišta(oko 23 ha) koje su ranije eksploatisane i služile za ekonomske svrhe.

Svetozar Savić


zastarelost. Plasman poljoprivrednih proizvoda nije dolazio upitanje.84 Ipak stav radne grupe Agrokombinata „13. jul“ oposlovanju Školskog dobra svodio se na saniranje gubitakaŠkolskog dobra iz 1974. i eventualnih u prvoj polovini 1975, tepripajanje Dobra u OOUR Agrokombinata – Komercijalniservis - Bar. Radna grupa Školskog dobra prihvatala jeintegraciju, ali kao OOUR-a koji bi se bavio razvojempoljoprivrede u Baru i imao nekoliko pogona.85 Ipak, Školskodobro je konstituisano kao OUR u sastavu OOURPoljoprivredni školski centar (1974).86

O Školskom dobru nastavljena je rasprava i na XIV redovnojsjednici Vijeća udruženog rada Skupštine opštine Bar. Zaključcisu bili preispitivanje odgovornosti organa upravljanja, kako uOOUR Školsko dobro, tako i organa upravljanjaPoljoprivrednog školskog centra, a posebno izvršnih,poslovodnih i rukovodnih inokosnih organa.87

Zbor radnih ljudi, međutim, nije bio zadovoljan stanjemposlovanja Školskog dobra pa je 20. decembra 1975. uputioSkupštini Crne Gore dopis o teškom ekonomskom stanju ukojem se posljednje dvije godine nalazi ova organizacija. Jedanod glavnih uzroka takvog stanja bila je aktivnost građevinskeoperative u cilju dalje izgradnje grada Bara, čime su znatnidjelovi dobra oduzeti, te time onemogućena njihovaeksploatacija.88 Takva situacija natjerala je rukovodstvo da

84 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6, 3.85 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6, 1. Ovako

formirana OOUR-a imala bi u prvo vrijeme više pogona i to: 1. Pogonsopstvene proizvodnje; Pogon proizvodna kooperacija; Pogon otkupapoljoprivrednih proizvoda, nabavka reprodukcionog materijala, opreme izaštitnih sredstava; 4. Pogon klanice, pripremnog tova i otkupa koža.

86 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 2.87 AOBR SOB, 1975, K 220, 3.88 AO BR BCDV 1975, K 6, 3



proširi svoje djelatnosti, ali je bez investicionih i obrtnihsredstava kao i odgovarajućeg kadra to bilo veoma teško. Na tajnačin tekuća obrtna sredstva prelivena su u investiciona, pa jeDobro ubrzo postalo nelikvidno.89

Naredne godine (1976) na zahtjev Centra i radnika Školskogdobra izvršene su kadrovske promjene i smijenjeni dotadašnjiorgani upravljanja na Školskom dobru i Centru, a Dobro jepripojeno trgovinskom preduzeću „Izbor“ u Baru, s tim da diopoljoprivrednog dobra predviđenog za praktične vježbe, a kaoradna jedinica škole i Dom učenika ostane u sastavu Centra.90

U međuvremenu vrijedno se radilo na izradi plana stručnogobrazovanja, osposobljavanja i usavršavanja radnika Agroko m -binata „13. jul“.91 Radne grupe su na planu obrazovanja izradileprogram stručnog obrazovanja, osposobljavanja i usavršavanjaradnika Agrokombinata za 1975. godinu i srednjoročni planpotrebe na obrazovanju poljoprivrednih kadrova Agrokom bi -nata do 1980. godine.92

Bilo je i ideja da se Centar organizaciono postavi kaoorganizacija udruženog rada, tačnije Centar bi imao tri OOUR-a:OOUR Poljoprivredni vaspitno-obrazovni centar za srednje, više ivisoko obrazovanje, OOUR Institut za unapređivanjepoljoprivrede i nastavno naučni rad i OOUR Dom poljoprivredno-obrazovnog i naučno nastavnog centra „D. Vlahović“ Bar.93

89 AO BR BCDV 1975, K 6, 4. Odobrava se Poljoprivrednom školskomcentru „Dušan Vlahović“ – OOUR Školsko dobro u Baru, privremenopostavljanje stolova ispred bifea „Topolica“ u Ul. „Maršala Tita“. (15. VII 1975)

90 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 5–6.91 AOBR, F – BCDV, K 4, 1974, 1. Na osnovu rješenja Agrokombinata „13

jul“ Titograd 14537 od 15. XI 1974. godine i rješenja Poljoprivrednog-školskogcentra „Dušan Vlahović“ – Bar br. 01–1726/2 od 19. I 1974. godine, komisije suovim rješenjem određene izradile su po postavljenom zadatku predlog programa.

92 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6, 5.93 AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6, 6.

Svetozar Savić


Paralelno, vlast je vodila računa i o tradiciji i svečanostima.Godine 1975, tačno 100 godina (1875) od početka radaKnjaževske crnogorske zemljodjelske škole otkrivena jespomen ploča na zgradi gdje se nalazila prva poljoprivrednaškola u Ždrebaoniku kod Danilovgrada. Tokom svečanostiodržana je i svečana akademija i uručena različita priznanja iordeni,94 a 13. maj 1875. proglašen danom poljoprivrednogškolstva Crne Gore.

Praktična nastava Poljoprivredno-obrazovnog centra izvođenaje na objektima OOUR „Školsko dobro“ i to za potrebevinogradarstva, voćarstva, stočarstva i povrtarstva. Jedan diopraktične nastave izvođen je na objektima Agrokombinata „13.jul“ , a objekti ove kompanije služili su i ostalim školskimodjeljenjima za povremene demonstracije novih tehnologija. UCentru u Opštoj srednjoj školi usmjerenoj na poljoprivredu u Irazredu (1975/1976) bilo je četiri odjeljenja sa 111 učenika, dokje u II razredu bilo tri odjeljenja sa 83 učenika. Poljoprivrednatehnička škola, odsjek vinogradarski-voćarski, u III razreduimao je jedno odjeljenje sa 22 i u IV razredu jedno odjeljenje sa21 učenikom. Ukupno školski centar imao je 335 učenika.95

Kadrovska struktura Centra bila je sljedeća: dva direktora(Školski centar, Školsko dobro), osam agronoma, jedandiplomirani inženjer mašinstva, devet profesoraopšteobrazovnih predmeta, tri nastavnika, četiri stručna učiteljapraktične nastave i dva spoljna saradnika. Na vinogradarsko-

94 „Stogodišnjica prve poljoprivredne škole u Crnoj Gori“, Poljoprivreda i

šumarstvo, vol. 21, 1975, 2-3, 123. Republički sekretar za prosvjetu, kulturu inauke dr Božina Ivanović uručio je Centru (Poljoprivredni školski centar,prim. aut.) Orden zasluge za narod sa srebrnim zracima kojim ga je povodomovog jubileja za naročite zasluge u stručnom obrazovanju poljoprivrednihkadrova i doprinos unapređivanju poljoprivrede svoga kraja, odlikovaopredsjenik SFRJ Maršal Tito.

95 AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 3.



voćarskom odsjeku na III godini bila su tri časa nedeljno izpredmeta Vinogradarstvo. Pored toga držana je nastava i izsljedećih stručnih predmeta: Zaštita voćnih kultura,Poljoprivredne mašine, Pedologija sa agrohemijom. Na IVgodini bila su tri časa nedeljno iz predmeta Vinogradarstvo, idva časa iz Prerade grožđa, uz Eksploataciju poljoprivrednihmašina, Proizvodni rad, Ekonomika udruženog rada.96

U periodu 1972-1977. poljoprivrednu školu završilo je 58(72/73), 83 (73/74), 60 (74/75), 80 (75/76), 70 (76/77) đaka.97

Od školske 1976/77. godine škola dobija naziv Biotehničkiobrazovni centar „Dušan Vlahović“.98 Na osnovama reformeobrazovanja i vaspitanja konstituisanje Biotehničkogobrazovnog centra proizlazilo je iz potreba agrokompleksa CrneGore, koje su bile sasvim jasno izražene. Na drugoj strani do1985. za potrebe Agrokombinata „13. jul“ trebalo jekvalifikovati oko 2 500 radnika, a približno toliko potrebe imalesu i druge poljoprivredne organizacije.99

Na drugoj strani, društveni plan Crne Gore za period 1976-1980. tretirao je obrazovanje na način uvećanja mrežeobrazovnih institucija i obuhvatnost školovanja na svimnivoima, uz prioritet stvaranja uslova za uspješno reformisanjeusmjerenog srednjeg obrazovanja.100

Očigledno je da su prioriteti bili samo oni koji su imaliinterakciju sa društvenim sektorom, što je zbog uvećanjaproizvodnje u nekom pogledu bilo ispravno, ali su takvomstrategijom očigledno suzbijane privatne inicijative. Međutim,sve više je isticana i potreba za obrazovanjem individualnih

96 AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 4, 5, 6, 7, 8.97 Starovlah, M. (2007): Istorija školstva u Crnoj Gori, Podgorica, 357.98 http://www.dacg.me/index.php/normirani-opisi/121-isaar/ao-bar/306-ju-

srednja-poljoprivredna-skola-bar (Preuzeto 31. 03. 2019. 17:18)99 AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 3.100 Službeni list SRCG, XXXII, 1976, 31, 387.

Svetozar Savić


poljoprivrednih proizvođača, kao budućih kooperanatadruštvenog sektora poljoprivrede. Među dugoročnim ciljevimarazvoja Crne Gore (1976) planom poljoprivrednog obrazovanjapredviđeno je i obrazovanje poljoprivrednih proizvođača poopštinama i to na teritoriji 10 opština (Titograd, Danilovgrad,Nikšić, Pljevlja, Bijelo Polje, Ivangrad, Kolašin, Bar, Ulcinj iKotor). Realizacija obrazovanja povjerena je Biotehničkomobrazovnom centru u Baru, koji je preko kurseva obrazovaopolaznike iz Pljevalja, Nikšića, Ivangrada, Danilovgrada,Bijelog Polja, a za ostale nastava je održavana u okviru opštinau saradnji sa Agrokombinatom „13. jul“ u Titogradu.101

U tom periodu, na planu međunarodne saradnje Biotehničkiobrazovni centar „Dušan Vlahović“ školovao je i učenike izNigerije (1977) . Ovi učenici su shodno planu i interesovanjuraspoređivani u druge škole u Titogradu, Zrenjaniu,Somboru.102 Zemljotresom iz 1979. školska zgrada obrazovnogCentra teško je oštećena. Pošto je na spratu funkcionisao diodoma Školskog centra koji je nakon zemljotresa bioneupotrebljiv, zgrada nije mogla da bude sanirana.103 Nakonzemljotresa 1979. neki od stranih učenika raspoređeni su pocentrima u Vojvodini (Vršac, Osjek, Futog).104 Ubrzo je (25.juna 1980) počela gradnja nove školske zgrade u Bjelišima.Završena je krajem aprila 1981. godine.

U tom periodu (1980) u Podgorici je započelo zasnivanjevinograda na Ćemovskom polju. Samo za berbu vinograda tadaje trebalo obezbijediti 400 sezonskih radnika. Iako je ovaj posaobio dobro plaćan, malo je bilo onih koji su, iako nezaposleni,

101 Ražnatović, V. (1976): „Realizacija programa mjera za razvojpoljoprivrede na individualnom sektoru u Crnoj Gori 1976“, Poljoprivreda i

šumarstvo, XXII, 4, 77102 AO BR BCDV, 1955, K 7, 1.103 AOBR SOB 1972, K 233, 6.104 AO BR BCDV, 1955, K 7, 1.



prihvatali tu šansu. Potreba za kadrovima, takođe je uticala daAgrokombinat „13. jul“ usmjeri svoju optiku na saradnju saškolama usmjerenog obrazovanja, ali i poljoprivrednimfakultetima u regionu.105

Istovremeno je 1980. Republički sekretar za obrazovanje,kulturu i nauku donio rješenje da su ispunjeni propisi za početakrada završne faze srednjeg usmjerenog obrazovanja, strukapoljoprivredna, za smjer voćarsko-vinogradarski u Biotehni -čkom školskom centru „Dušan Vlahović“ u Baru.106 Ovo rje še -nje odlično je korespondiralo sa aktivnostima uvećanja površinapod vinogradima u Crnoj Gori, posebno zasnivanja vinogradana Ćemovskom polju. Naredne godine (1981) Republičkisekretar za obrazovanje, kulturu i nauku donio je rješenje započetak rada smjera – Tehnologija prerade voća, povrća i vina,četvrti stepen stručne spreme, poljoprivredna struka.107

Već naredne školske godine (1981/1982) 25 učenika III razredapohađalo je vinogradarstvo, dok je u IV-1 razredu bilo 17učenika vinogradarstva sa vinarstvom. Postojao je i smjer Zaštitavoća i vinove loze. Naredne školske godine (1982/1983) jednoodjeljenje (III-1) Vinogradarstva sa vinarstvom imalo je 26učenika od kojih je njih 20 završilo, dok je u IV-1 bilo 23 učenikaod čega je završilo njih 13; školske 1983/1984. odjeljenje III-1imalo je na smjeru Vinogradarstvo sa vinarstvom 31 učenika odčega je završilo njih 20, dok je u odjeljenju IV-1 istog smjera bilo

105 Pobjeda, XXXVI, 1980, 5105, 3. Prije dvije godine u četiri odjeljenjaškola u Titogradu, Tuzima i Baru ponudili smo stipendije svim upisanim – 200njih, za ovaj smjer. Od toga samo su 45 njih prihvatili naše ponude. Ali nakraju perioda ove faze obrazovanja samo 14 njih ostalo je dosljedno svomopredeljenju.(...) Obilazili su poljoprivredne fakultete u Zagrebu, Beogradu iSarajevu, ponudili studentima stipendije da bi se poslije završenih studijazaposlili ovdje. Odziv je bio ohrabrujući.

106 Sl. list SRCG, XXXVI, 1980, 10, 236.107 Sl. list SRCG, XXXVII, 1981, 31, 629.

Svetozar Savić


20 učenika od koji je 18 završilo školovanje; školske 1984/1985.na smjeru Vinogra dar stvo sa vinarstvom u III-1 bio je 31 učenik,a završilo ih je 23.108

Nekoliko godina kasnije (1988) Republički komitet zaobrazovanje, kulturu i nauku, na sjednici od 26. maja donosirješenje da su ispunjeni uslovi za početak rada škole usmjerenogsrednjeg obrazovanja (Biotehnički centar „Dušan Vlahović“,Bar), struka poljoprivredna, zanimanje voćar-vinogradar –stepen stručne spreme treći i tehničar biljne proizvodnje,poljoprivredni tehničar – stepen stručne spreme četvrti; kao iprehrambena struka, zanimanje – tehničar za preradu namirnicabiljnog porijekla – stepen stručne spreme četvrti.109

Usmjereno srednje obrazovanje preinačeno je 1990. godine,kad se ponovo uvodi klasično srednje obrazovanje. U obrazovnipoljoprivredni program uvedeni su profili: poljoprivredni tehničar– opšti smjer, prehrambeni tehničar i veterinarski tehničar.

Dvije godine kasnije (1992) ponovo dolazi do izmjene nazivaCentra. Naime, na zahtjev nastavničkog vijeća i školskogodbora Biotehničkog obrazovnog centra „Dušan Vlahović“(1992) Ministarstvo prosvjete i nauke daje saglasnost da centarod 16. jula 1992. opet promijeni naziv, ovaj put u „Javnaustanova Srednja poljoprivredna škola Bar“.110 Promjena jekonačno izvršena (23. decembra 1993) kod Privrednog suda uPodgorici, upisom u sudski registar.

Analiza stručnjaka iz Poljoprivredne škole sasvim ispravnoukazuje da su nestali i nestaju proizvodni kapaciteti kojima je

108 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar.109 Službeni list SRCG, XLVI, 1988, 15, 309.110 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar. U vezi sa vašim zahtjevom

broj 569 od 23.06.1992. godine, obavještavamo vas da je Ministarstvoprosvjete i nauke saglasno sa predlozima Nastavničkog vijeća i Školskogodbora Biotehničkog obrazovnog centra „Dušan Vlahović“ da vaša školadobije naziv: Srednja poljorpivredna škola – Bar.



škola do tada raspolagala (stočarska farma, agrumar, maslinjak,vinograd u Spičanskom polju sa kojeg je grožđe plasirano uhotelima Svetog Stefana, i končano u „zabranu kralja Nikole“školskoj ekonomiji umjesto stoljetnih stabala maslina iagrumara izgrađen je Sportski centar „Topolica“), kompanija„Primorka“ prestala je sa radom, pa je prestalo i interesovanje zaprehrambene tehničare, za obrazovnim profilom voćarsko-vinogradarski tehničar smanjeno je interesovanje „Plantaža“ izPodgorice, a na konkurs za upis voćar-vinogradar-podrumar IIIstepen stručnosti nije bilo zainteresovanih kandidata.111

U periodu 1994-2006. interesovanje za obrazovni profilavoćar-vinogradar postepeno je opadalo. Godine 1994/1995.ukupan broj odjeljenja iznosio je 19, ukupan broj učenika 560;nije bilo voćarsko-vinogradarskih tehničara; 1995/1996. ukupanbroj odjeljenja bio je 19, ukupan broj učenika 588; nije bilovoćarsko-vinogradarskih tehničara;

-1996/1997. upisano je jedno odjeljenje I razreda, ukupan brojučenika za voćarsko vinogradarski smjer 36;112

-1997/1998. jedno odjeljenje II razreda, ukupan broj učenikaza voćarsko vinogradarski smjer 23;113

-1998/1999. jedno odjeljenje III razreda, ukupan broj učenikaza voćarsko vinogradarski smjer 16;114

-1999/2000. jedno odjeljenje IV razreda, ukupan broj učenikaza voćarsko vinogradarski smjer 15;115 ukupan broj učenika847, ukupan broj učenika za voćarsko vinogradarski smjer 29;

111 Od školske 2007/2008 počinje školovanje kadeta brodomašinskestruke, zatim naredne kadeta nautičke struke, već od 2010/2011. predstavljajutrećinu ukupnog broja odjeljenja u školi, a nešto i više od toga broja, odukupnog broja učenika škole. Brojnosti učenih ovih profila bila je veća upoređenju sa ostalim odjeljenjima.

112 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj I-3.113 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj II-3.114 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj III-3.115 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj IV-3.

Svetozar Savić


-2000/2001. nije bilo učenika za voćarsko-vinogradarskismjer;

-2001/2002. ukupan broj učenika za voćarsko vinogradarskismjer iznosio je 35 (23 završilo razred);116



-2004/2005. broj odjeljenja bio je 19, ukupan broj učenika525; ukupan broj učenika za voćarsko-vinogradarski smjeriznosio je 16 (16 završilo razred);119

-2005/2006. broj odjeljenja iznosio je 20, ukupan broj učenika577; učenika za voćarsko-vinogradarski smjer nije bilo.

U mreži ustanova javnog obrazovanja u Crnoj Gori2004. godine, srednje stručno obrazovanje obuhvatalo je 24ustanove za stručno obrazovanje i dvije područne ustanove.120

Rješenjem Ministarstva finansija Crne Gore – Centralnogregistra privrednih subjekata broj 8-0012213/007 od 16. juna2016. godine, naziv škole promijenjen je u Javna ustanova„Srednja stručna škola“ Bar.121

116 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj I-3.117 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj II-3.118 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj III-3.119 Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj IV-3.120 Službeni list Republike Crne Gore, LX. 2004, 7, 54.121 http://srednjastrucna-bar.me/



Izvori i literatura

- Razvoj poljoprivrede u Crnoj Gori: bazna studija (1984): Institutza društvenoekonomska istraživanja, Titograd, 18.

- „U spomen poljoprivrednih inžinjera i tehničara, studenataagronomije i đaka srednjih poljoprivrednih škola palih u narodno oslo bo -dilačkom ratu od 1941-1945“, Savez društava poljoprivrednih inžinjerai tehničara Crne Gore (Titograd), VII, br. 5-6, 1.

- Budžet rashoda i prihoda Federalne Crne Gore za juli – decembar1945 god, Ministarstvo finansija, 1945, 54.

- Službeni list NR Crne Gore, V, 1949, 9.

- Lekić, S., Martinović, T. (1995): Poljoprivredne škole u CrnojGori (1875–1995), 33.

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5.

- Zbirni budžet Narodne Republike Crne Gore za 1946 godinu,Ministarstvo finansija, 1946, 92.

- AOBR F BCDV K 2, 1.

- AOBR, 1947, K 1, 2.

- AOBR, 1947, K 1, 1, 3.

- Starovlah, M. (2007): Istorija školstva u Crnoj Gori, Podgorica.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.

- AOBR SNSP – 58 (39)/ 55, 31.

- Službeni list NR Crne Gore, VIII, 1952, 22.

- Službeni list NR CG, XVI, 1960, 23, 302.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.

- AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 1.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 408.

- AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 1.

Svetozar Savić


- AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 5.

- AOBR SOB, 1946, F BCDV, K 2, 4.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 408.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1.

- AOBR F BCDV, 1958, K 4, 2.

- AOBR F BCDV, 1958, K 4, 2.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 417.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1/5.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 3.

- AOBR SOB 1962, K 12, f. 4, 404.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 7.

- AOBR F BCDV, 1958, K 4, 1.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1.

- AOBR SOB, 1959, F BCDV, K 5, 1

- AOBR SOB 1962, K 12, 429.

- AOBR SOB 1962, K 12, 431.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, 431.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, 434

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 405.

- AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 1.

- AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 2.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 17-18,

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 419-420

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 415.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 409.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 417.

- AOBR SOB K 54, f 2, 4.

- AOBR SOB 1965, K 72.



- AOBR SOB 1965, K 72.

- AOBR SOB 1966, K 135, 2.

- AOBR BCDV, 1967, K 6, 2.

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 3.

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 4.

- AOBR SOB, 1975, F Srednja poljoprivredna škola, K 7, 2.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 426.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 406.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 423.

- AOBR F III SOB K 56 1963 f2, 3.

- AOBR BCDV, 1966, K 6, 2.

- AOBR SOB 1962, F III, K 12, f. 4, 411.

- AOBR SOB 1964, F III, K 70, 56.

- AOBR SOB 1965, K 72.

- http://www.dacg.me/index.php/normirani-opisi/121-isaar/ao-bar/306-ju-srednja-poljoprivredna-skola-bar

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 1.

- Poljoprivredna enciklopedija, Jugoslovenski leksikografski zavod,Zagreb, 2, 1973, 278.

- AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 2.




- AOBR F BCDV K 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12.

- AOBR SOB 1975, K 206, 3.

- AOBR SOB, 1974, F Srednja poljoprivredna škola, K 6.



Svetozar Savić


- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 2.

- AOBR SOB, 1975, K 220, 3.

- AO BR BCDV 1975, K 6, 3

- AO BR BCDV 1975, K 6, 4.

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 5-6.

- AOBR, F – BCDV, K 4, 1974, 1.



- „Stogodišnjica prve poljoprivredne škole u Crnoj Gori“,Poljoprivreda i šumarstvo, vol. 21, 1975, 2-3, 123

- AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 3.

- AOBR BCDV, 1975/1976, K 7, 4, 5, 6, 7, 8.

- http://www.dacg.me/index.php/normirani-opisi/121-isaar/ao-bar/306-ju-srednja-poljoprivredna-skola-bar

- AOBR SOB, 1962, F BCDV, K 5, 3.

- Službeni list SRCG, XXXII, 1976, 31, 387.

- Ražnatović, V. (1976): „Realizacija programa mjera za razvojpoljoprivrede na individualnom sektoru u Crnoj Gori 1976“,Poljoprivreda i šumarstvo, XXII, 4, 77

- AO BR BCDV, 1955, K 7, 1.

- AOBR SOB 1972, K 233, 6.

- AO BR BCDV, 1955, K 7, 1.

- Pobjeda, XXXVI, 1980, 5105, 3.

- Sl. list SRCG, XXXVI, 1980, 10, 236.

- Sl. list SRCG, XXXVII, 1981, 31, 629.

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar.

- Službeni list SRCG, XLVI, 1988, 15, 309.

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar.

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj I-3



- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj II-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj III-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj IV-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj I-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj II-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj III-3

- Arhiv Srednje poljoprivredne škole Bar, Upisnica broj IV-3

- Službeni list Republike Crne Gore, LX, 2004, 7, 54.

- http://srednjastrucna-bar.me/

VINOGRADARSKO OBRAZOVANJE U CRNOJ GORI (1945–2000)

Documents

Transcript of VINOGRADARSKO OBRAZOVANJE U CRNOJ GORI (1945–2000)