VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta....

31
VII CONGRESO LATINO AMERICAN,O DE SOCIOLOGIA RURAL La cuestión rural en ArnJiea Latina EXCLUSION y RESISTENCIA SOCIAL QUITO 20-25 NOVIEMBRE

Transcript of VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta....

Page 1: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

VIICONGRESOLATINO

AMERICAN,ODE SOCIOLOGIA

RURAL

La cuestión rural en ArnJiea Latina

EXCLUSION yRESISTENCIA

SOCIAL

QUITO20-25NOVIEMBRE

Page 2: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

ALAS RU - Associa~áo Latinoamericana de Sociologia Rural

VII Congreso Latino-Americano de Sociologra Rural

20-24 de noviembre del 2006, FLACSO, Quito, Ecuador

La Cuestión Rural en América Latina: Exclusión y Resistencia Social

"Por un agro con soberanra, democracia y sustentabilidad"

Mesa Directiva 2002·2006

PresidentaBlanca Rubio Vega

Universidad Nacional Autónoma deMé[email protected]

Primer VicepresidenteHenrique deBarros

Fundación Joaquim Nabuco yUniversidad Federal Rural dePernambuco,

[email protected]

Segunda VicepresidentaGabriela Martínez DougnacUniversidad deBuenos Aires, [email protected]

Tercer VicepresidenteLuciano Martínez ValleFacultad Latinoamericana deCiencias

Sociales,Sede [email protected]

Secretario General y deFinanzasCésar Ramírez MirandaUniversidad Autónoma deChapingo, Mé[email protected]

Comité Organizador General(mesa directiva deALASRU)

Blanca Rubio VegaLuciano Martinez

Henrique deBarrosGabriela Martinez Dugnac

Cesar Ramirez

Comité Local en EcuadorJaime Erazo

Fernando GuerreroFrancisco Rhon

Manuel ChiribogaRamón Espinel

Comité AcadémicoAnita Brumer

Carlos AmtmannCristóbal KayDiego Piñeiro

Fernando EgurenLeonilde Medeiros

Luisa ParéLuis Llambí

Manuel ChiribogaMónica Bendini

Page 3: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

maior repressáo porparte daPolícia Federal que ¡nveste, periodicamente, em operacóes visando aerradica~o doplantio, como nas conhecidas operacóes Mandacaru eAsa Branca realizadas apartir da segunda metade dos anos de1990. Observou-se, na análise, que a mera repressáo dos órgaos decontencáo e repressáo ao plantio, sem a ado~o depolíticas agrícolas e agrárias para a regiao. apenas criminaliza os

agricultores mais pobres. envolvidos com oplantio, agravando os problemas sociais e econOmicos destes atores. 30

VIOLENCIA, MEDO ERESISTENCIA: depoimentos deIres brasileiras

Ricardo Rezende Figueira Antropólogo, professor daPontificia Universidade Católica doRio deJaneiro e membro dacoordenacáo doGrupo dePesquisa doTrabalho Escravo Contemporáneo daUniversidade Federal doRio deJaneiro Adonia Antunes Prado Socióloga, professora daUniversidade Federal Fluminense e pesquisadora doGrupo dePesquisa doTrabalho Escravo Contemporáneo da Universidadade Federal doRio deJaneiro Opresente estudo discute situa~oes demedo, resistencia eestranhamento vividos em conseqüénda demigra~es que deveriam ser temporárias. A reflexao é elaborada a partir dodiscurso detres personagens femininas, deuma área rural brasileira - Barras, Piauí. Em comum, elas tem nao apenas a regiao de moradia, o trabalho rural, a baixa escolaridade, a situa~ao depobreza, mas, sobretudo, aexistencia defamiliares aliciados e levados a centenas dequilómetros de distancia, ao sul doestado doParé. naAmazónia brasíleira. Desses homens, submetidos porempresas agropecuárias ao que tem sido reconhecido pelo govemo brasileiro como trabafho escravo pordivida, nao setem noticias porterem sido assassinados ou por terem, porrazóes ignoradas, perdido os vinculos familiares. Esses trabalhadores sao submetidos a situa~es cuja violencia tem um duplo caráter: moralmente, eles sao tratados como objeto deuso, arneacados porpessoas que portam armas defogo e limitados nasua condi~ao de sujeitos; fisicamente, muitos deles sao espancados, tem negado seu direito deir evire, nao raro, chegam a perder a vida nas fazendas aonde sao levados. As fontes pesquisadas sao os depoimentos colhidos nos estados doPiauí edoPará e a documentacáo constante dos arquivos doGrupo dePesquisa Trabalho Escravo Contemporáneo da Universidade Federal do Rio deJaneiro.

Grupo de Trabajo 31

¿Somos diferentes? ¿Por qué noiguales? Promoción delaequidad degénero en adolescentes

839

Page 4: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Ana Santamaría Galván, Mónica .1. López Guzmán, Evelin Ezquivel Huilrón yCrisol Yurilzi Pérez Medina Centro deAtención a Mujeres Violentadas en Michoacán (CAMVI) A.C: La discriminación, elmaltrato y laviolencia se han convertido en algo tan común que son parte del entorno ydelas actitudes humanas, se viven cotidianamente en los hogares, en eltrabajo yen lamanera en laque las personas se relacionas con las demás. Son actos que están presentes en todos los ámbitos y desafortunadamente día con día cobran más fuerza en lasociedad.

Existen mitos yestereotipos que expresan el imaginario social acerca de la violencia contra las mujeres, lapoblación adolescente, las niñas y los niños y las personas con capacidades diferentes, debido, ante todo, asu posición social yeconómica, a laraza o por algénero y esto trae como consecuencia que se minimicen onieguen los hechos de discriminación, abuso o maltrato aparejadas aella, considerándolos como "normales" o "habituales·, se desmienten las experiencias delas y los oprimidos y se desvía la responsabilidad de quiénes agreden. Así mismo. se puede observar que la discriminación se esconde detrás del discurso. ese que se va adoptando culturalmente, ese que esvisto como lo"normal', como "lo que es" y "debe ser", ese discurso cargado designificados ocultos que van haciendo propios a través del tiempo y espacio en el que los seres humanos se desarrollan, ese discurso cargado desimbolismos masculinos y de dominación. Ante esta situación que cada vez, afecta agrandes sectores sociales, elCentro de Atención a las Mujeres Violentadas en Michoacán (CAMVI) A.C'. decidió poner en marcha un proyecto orientado a laprevención de laviolencia degénero en población adolescente, ya que este sector constituye uno de los más desprotegidos y en elque se reproducen de manera cotidiana todas las formas de violencia prevalecientes en la sociedad.

La violencia degenero no esun problema natural, sino que se presenta porque los hombres y mujeres son construidos socialmente y las conductas son aprendidas en una sociedad que constantemente establece relaciones de dominación, de poder, que se ven reflejadas en larelación entre los sexos, independientemente delaedad odel grupo social alque se pertenezca. De ahí que alproponer un programa educativo, orientado a reflexionar sobre elorigen deladominación yelautoritarismo y a comprender laposibilidad de"ser loque queremos ser" apartir devalores basados en lapráctica delos derechos humanos puede ayudar a laconformación deuna nueva conciencia para laconstrucción denuevas identidades ypor ende denuevas formas de relaciones entre mujeres y hombres.

Elpropósito fundamental del proyecto se centró en contribuir aque las y los jóvenes

840

Page 5: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

tomen conciencia de laimportancia que tiene elconvivir con las y los demás de forma equitativa, en donde ambas caras de lamoneda resulten beneficiadas y no se busque la superioridad en ninguna ámbito de lavida, locual tendría como consecuencia directa que en las relaciones interpersonales se formaran alianzas que posibilíten cambios en muchos niveles: en las propias vidas, en las familias. en las comunidades yen la sociedad en general.

De tal manera que elobjetivo general del proyecto fue:

Aportar a las y los jóvenes participantes elementos teóricos para analizar las relaciones desiguales de poder ycomo estas afectan los diferentes ámbitos de lavida, así mismo brindarles las herramientas necesarias para construir relaciones de equidad tomando en cuenta ladiversidad. y los objetivos específicos fueron:

Crear un espacio deconfianza en elque las y los jóvenes logren desarrollar una convivencia basada en el respeto delas diferencias. Identificar las distíntas formas dediscriminación y opresión que se han hecho hacia las personas por razones desu sexo, edad, raza, preferencia sexual, condición social, etc. Reflexionar como ladiscriminación yopresión ha afectado nuestras vidas. Proponer alternativas desolución Las facílitadoras del proceso educativo fueron 4 personas con experiencia en el manejo degrupos desde laperspectiva de género y en educación, quienes además se capacitaron en laaplicación delos aportes de laprogramación neurolinguista altrabajo con jóvenes (Anexo1)

Los beneficiarios del proyecto fueron 200 jóvenes y 50 mujeres adultas, tanto dela colonia Socialista y deTenencia Morelos del Municipio de Morelia, debido a que las autoridades deésta Tenencia habían solicitado laintervención del Centro para que, mediante, larealización depláticas, talleres ocursos se contribuyera a laprevención delaviolencia degénero.

GÉNERO, VIOLENCIA YSALUD EN EL MEDIO RURAL

Clarice Silva dos Santos Doctoranda de Sociología Rural por laUniversidad deSalamanca, España. Brasileña; master de Sociología por laL1NB-Brasílía Existe urna quantidade uito grande detrabalhadoras rurais noBrasil, vítimas de desigualdade degenero em vários aspectos, como politicos, sociais, económlcos e culturais.

841

Page 6: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quilo, 20-24/10/2006

É difícil termos dados estatisticos preciso sobre desigualdadede genero, saúde e violencia nomeio rural; primeiro, porque esta pauta dequesotes degenero no meio rural éhistoricamente recente; segundo, agrande mayoría das mulheres nomeio rural sequer tem algum tipo de docurnentacao. Équase como se nao existissem; terceiro, faltam políticas públicas para mudarem este quadro; quarto e último, muitas mulheres resistem em falar sobre estes asuntos, principalmente de violencia. Adivisao de trabalho é injusta onde as produeoes agropecuarias das mulheres nao sao vistas como atividades conomicamente viáveis e sim como ajuda aos seus maridos, país ou irmaos. Otrabalho naagricultura familiar é fortemente marcado pela divisao sexual, sendo pouca as atividades que envolvem homens e mulheres namesma medida de execuyao e responsabilídade, embora todas contem com a participayao de todas as pessoas da familia, incluindo erancas. A saúde também é caracterizada por diferenyas de género, independente de sermeio urbano ou rural. Asdiferenyas desaúde entre homens emulheres incluem as diferenyas biológicas. Assim, osdistintos sistemas genitais, assim como as diferen~as

genéticas, hormonais e metabólicas, desempenham um papel namorbilidade e na mortalidade diferenciais entre homens emulheres. Alguns exemplos das diferenyas biológicas que afetam a saúde podem seras influencias hormonais nas mulheres sobre aosteoporoses e as fraturas, o cáncer demama, as enfermidades relacionadas com o aparéelo reprodutivo e as enfermidades relacionadas com a gravidez eo parto. Por tanto, observamos que asaúde dos homens edas mulheres é diferente e também desigual: diferentes porque existem fatores biológicos com distintas implica~es na saúde; desigual porque existem fatores sociais que estabelecem diferenyas injustas e, portanto, poderiam serevitadas na saúde dos homens edas mulheres. No meio rural esta realidade éainda pior porque além dos fatores citados, a saúde da mulher rural está relacionada também com sobrecarga detrabalho nas atividades domésticas e produtivas, condic;:oes socio-econOmicas, como pobreza, deficiencia na atenc;:ao easistencia asaúde damulher, falta deinformac;:ao e/ou orientac;:ao em saúde sexual ereprodutiva, excesso de sol edepeso (sobrecarga física de trabalho); exercícios repetitivos, falta de condleoes dehigiene, sem falar nos problemas defundo emocional. Muitas mulheres nunca visitaram, ao longo desua vida, um ginecologisla ou esliveram em algum posto de saúde fazendo exames deprevenc;:ao decáncer de útero ou de mama ou deoutras enfermidades passíveis de tratamento e cura se detectadas noprincipio ou mesmo evitadas. Também o territorio onde vivem aspessoas influencia noestado de saúde física e/ou mental das pessoas, independente da slíuacao sócio-econOmica individual, de maneira que as pessoas que v ivem en áreas geográficas com maior prívacao material (com menos recursos, servicos, comodidades eum meio ambiente que deixam a desejar) apresentam um estado desaúde mais débil. A maioría dos estudos sinalam que estas desigualdades se incrementam, já que as pessoas de classes sociais mais altas melhoram mais seu estado de saúde do que as pessoas declasses desfavorecidas.

842

Page 7: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Afalta de conhecimento de seus direitos, de escofaridade, falta de recursos materiais, além de agravar os problemas de saúde também faz com que a violencia contra a mulher da zona rural seja um tabu sobre o qual todos se calam. Este é um dos motivos pelos quais existem poucos registros. Asmulheres resistemem falar desse tema enem sempre o compreendem, algumas responsabilizam as pr6prias mulheres pela violencia sofrida, que representa um machismo praticado pelas pr6prias mulheres; outras vezes, é a submissao feminina aos pais, maridos, irmaos e as vezes inclusive com osfilos varoes. Outras, acreditam que a pobreza eadependencia económica impedem a mulher de romper a relacao violenta. Mulheres e homens sao iguais em seus direitos perante a lei brasileira e muitos dos códigos deontol6gico universais. Superar as desigualdades degenero, bem como outras desigualdades sociais requer acao conjunta entre cidadaos, politicas de estado e politicas públicas.

Saúde e Reforma Agrária

Mercedes Queiroz Zuliani Orelat6rio final da aa Conferencia Nacional deSaúde propce que "em seu sentido mais

abrangente, a saúde é aresultante das condilf6es de alimentacáo, habitacáo, educacáo, renda, meio ambiente, trabalho, transporte, emprego, lazer, Iiberdade, acesso eposse da terra eacesso aserviyos de saúde". Sendo assim, nao haverá saúde caso nao haja urna reforma agrária justa, que proporcione o mínimo dedignidade ao povo que depende da terra edotrabalho para sobreviver. Omodelo económico brasileiro, capitalista neolíberal, vem aumentado as desigualdades sociais edificultando aorganizalfáo popular, gerando mais fome emiséria. Percebe-se ainda que asaúde, como outros setores tem sido mercantilizados e servindo apenas a uma pequena parcela da populalfáo, divergindo muito dos artigos daConstituilfáo Brasileira edas leis federais que asseguram saúde, educacáo e uma vida digna aos cidadáos brasileiros. Há predominio do modelo curativista, médico-centrado e uma dificuldade tremenda quanto aofortalecimento docontrole social. Além doque, a maioria das acóes travadas ea formalfáo dos profissionais continuam assinstencialistas eespecializadas. Desde 1500, com a invasáo doBrasil pelos portugueses, o modelo agrário sempre foi agro-exportador, demonoculturas esustentado pelo latifúndio, modelo este que permanece até hojeo A realidade fundiária noBrasil, contribui para a situalfáo damiséria, fome eopressáo dopovo brasileiro. Além domais, oscamponeses sáoexplorados, muitos sáo escravizados, eoutros mais, expulsos deseu local gerando grande éxodo rural e, conseqüentemente, elevando osindices deviolencia e pobreza nas grandes cidades. Lutar pela saúde é também lutar pela Reforma Agrária quando, com esta, pretende-se a

843

Page 8: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

democranzacao doacesso aterra, a distribui~o igualitária dos bens sociais ea consírueéo deuma sociedade onde as populayáes vivam em harmonia com o ambiente e com as pessoas. Sociedadeessa, em que osmeios produtivos eosinstrumentos de poder sejam dopovo. Orientando-se por esta concepcéo ampliada. percebe-se que a luta pela saúde éa luta por uma sociedade justa e igualitária, que só será aícancada através da organiza~ao e participa~o popular, da radicaliza~o dos processos que possibilitem aconscentlzacáo dehomens e mulheres edorespeito e cuidado com anatureza. Este artigo tem o objetivo explicitar como o acesso e a posse daterra podem significar saúde, jáque como condiyáes dehabita~ao, oudeeducacáo, ou delazer, por exemplo, adiscussáo desaúde tem se tornado presente nos atuais estudos edefácil compreensao para o senso comum. Outro objetivo é mostrar a importancia daReforma Agrária para o povo brasileiro.

Identificación derelaciones entre salud rural y exposiciones a factores ambientales en la Pampa Húmeda Argentina

Cloquell, S. Socióloga. Docente, Investigadora Universidad Nacional deRosario González, C.Biasalti R. Oliva. A. Elpresente trabajo es parte deun programa trans-disciplinario para ladeterminación de factores ambientales deriesgo y su relación con lasalud humana en áreas rurales. Se desarrolla un método derelevamiento defactores ambientales, fuentes fijas sospechadas decontener substancias deriesgo. Elresultado muestra en forma preliminar que existe relación entre los factores deriesgo sospechados y los casos detectados. La investigación serealiza en pueblos yciudades rurales cuya producción está articulada alsistema agroalimentario internacional, específicamente en laArgentina el área deproducción del cultivo desoja correspondiente a laRegión Pampeana. En esta región sehan modificado las prácticas agrarias cambiando lafisonomía del hábitat, con mayor profundidad en los recientes 20años, como resultado en su mayor parte dela reprirnarización delaeconomía nacional, elvalor delasoja como producto de exportación agrícola y las actividades conexas a ella. Elmodelo tecnológico deúltima generación para ese cultivo, ha producido una selección eco-sistémica del uso del territorio que redunda enuna importante reducción en ladiversificación deactividades agrarias y una sobreexplotación delos recursos naturales puestos en circulación.

844

Page 9: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Se analiza, desde laperspectiva delarelación ambiente-salud, lapercepción de los actores con respecto a las condiciones deriesgo de enfermedad dentro desupropio hábitat y lapredisposición delos mismos para elcontrol delas condiciones eco­sistémicas de producción deenfermedad en las comunidades rurales. Se registra elcrecimiento de las condiciones deriesgo en lasalud para lapoblación en su conjunto, dada laevidencia de contaminación ambiental producida por fas condiciones deproducción, almacenamiento ymantenimiento desilos y empaques, que noguardan laadecuada distancia con laresidencia delapoblación. Elestudio sobre lapercepción delas condiciones de riesgo en lapoblación y su influencia en lasalud es realizado sobre 303 hogares cuyos miembros comprenden 942 personas. El79% de las familias entrevistadas manifiestan que cerca desu casa se encuentran silos, galpones y/o transformadores de energía eléctrica. El30.7 % manifiestan que tienen o tuvieron problemas decáncer en lafamilia, la proporción estimada defamilias, que tienen o tuvieron problemas de cáncer, oscila entre el25.7 %y el35.7%. con un coeficiente de variación de estimador del orden del 8.4%. Se seleccionaron seis comunidades rurales de laPampa Húmeda deArgentina, comparándose los datos médicos obtenidos con medias nacionales. los datos y las fuentes fueron relacionados entre sía través deun sistema deGEO-referenciación. los cánceres hormono dependientes presentaron incidencia mayores a las medias nacionales, particularmente en algunas delas poblaciones estudiadas. los cánceres digestivos fueron los más manifiestamente identificados con significativas incidencias superadoras de los valores nacionales. los resultados permiten concluir unprimer diagnóstico que dacuenta de laexistencia de una relación positiva entre condiciones de salud reproductiva y factores ambientales rurales los datos yantecedentes ponen demanifiesto laagudización delaproblemática en estudio, expresada también en lavoluntad delos agentes sociales en organizarse para elcontrol delas condiciones ambientales.

Plaguicidas en laArgentina. Informe sobre laproblematica del uso ysus consecuencias en las principales provincias productoras desoja

María Inés Aiuto. Periodista. Radio Nacional AM 870. Buenos Aires Argentina. Integrante del Grupo de Reflexión Rural. En laArgentina haaumentado eluso deplaguicidas por elcultivo desoja trangénica y lanueva modalidad en laactividad ~graria decultivos intensivos basados en lacompra desemillas, de grandes cantidades deagrotoxicos y maquinarias que solo benefician a las transnacionales dueñas de los insumos. En laactualidad Argentina consume 160 millones de litros deglifosato por año. Además

845

Page 10: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

se utilizan plaguicidas prohibidos anivel internacional como Paraquat y otros degrado toxicologico peligrosos para lasalud humana y el medio ambiente como DDT, 2,4 T, los Orines, Endosulfán, etc. Existen otros problemas como el transito delas maquinas pulvericadoras dentro de las ciudades, envases vacios deagrotoxicos encanales y rlos que contaminan elagua debido a lafalta depolilicas eficaces para que los productores sepan que hacer con ellos, depositas de plaguicidas dentro delospueblos, silos que contaminan con el polvillo, aerofumigadores que pulverizan campos aledaños a viviendas, etc. Creemos necesario concientizar sobre este grave problema que afecta lasalud humana, animal y del medio ambiente. Elgrupo de Reflexion Rural ha realizado un informe sobre esta situacion en laArgentina que creemos necesario difundir.

"LOS PROBLEMAS DE SALUD DE LA POBLACiÓN DEL CINTURÓN VERDE DEL GRAN ROSARIO·

Patricia Propersi Facultad deCiencias Agrarias delaUniversidad Nacional deRosario - Argentina El trabajo focaliza elestudio de la incidencia de las condiciones de producción delas unidades hortícolas del Cinturón Verde del Gran Rosario en la desalud delapoblación que participa en elproceso deproducción. Las condiciones de salud y enfermedad de una poblaciónson consecuencia de la organización deun contexto socioecológico complejo, caracterizado porla relación entre elespacio y elliempo, laorganización de lasociedad, y dentro deésta, sus formas deproducir, distribuir y consumir, y los sucesivos cambios ental organización a partir del equilibrio alcanzado en suseno por las fuerzas sociales que la integran. Cada modelo de desarrollo provoca impactos indirectos, estos pueden ser positivos o negativos y afectan elambiente físico y social y la salud humana. Aquellos modelos que ignoren el impacto sobre lasalud simplemente transfieren sus costos ocultos alámbito delasalud. Las unidades deproducción familiar dehortalizas son formas deproducción que combinan en un espacio particular, elperiurbano, recursos naturales y sociales con el fin deobtener un producto directamente utilizado para elconsumo humano. Según el Censo Hortícola delacampaña 2000/01 en este cinturón horticola seencuentran 196 unidades productivas. Elgrupo en estudio seenfrenta tanto a lostemas que suelen señalarse como claves para lasalud delapoblación en general: seguridad alimentaria, inadecuada nutrición de lapoblación y diferencias socioeconómicas en cuanto a la disponibilidad dealimentos (Pederson; R. Y Robertson, A.; 2001), como aotros aspectos específicos en función de las particularidades desuubicación laboral y espacial. Identificar cómo trabajan y cómo viven son aspectos deconsiderable importancia a lahora deevaluar los procesos peligrosos. (Betancourt M.; 1995) que

846

Page 11: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

impactan enforma negativa sobre susalud, Evaluar estos procesos implica organizar un trabajo que registre y pondere el efecto de laorganización delaproducción, losinsumos utilizados y los contextos deaplicación en situaciones concretas sobre lasalud (Noriega, etal; 2000), basado en evidencias de jerarqulacientífica.

Relaeoes Possíveis entre Teoria da Complexidade, Sustentabilidade e Saúde dos Trabalhadores Extrativistas de A~i noPará (AmazOnia, Brasil).

Rejane Nazaré Pimentel deSousa Escola Nacional deSaúde Pública Sérgio Arouca, Fundayao Oswaldo Cruz Com o avance ea variabilidade deproblemas ligados asaúde humana sefaz necessária a aproximayao intensa entre essas tres teorías para a compreensáo ampliada darealidade. Especialmente noque dizrespeito asaúde dopavo amazónico, onde essa relaeao é bem mais intensa doque em outras regioes brasileiras. Oobjetivo deste trabalho éa aproxim~~ao dos referenciais da teoria da complexidade e dedesenvolvimento sustentável para contribuir para o aprimoramento das análises e interveneoes nocampo dasáüde dovabalhador para melhor compreensáo do processo detraba/ho dos extrativistas deaeaí, noPará (AmazOnia, Brasil).

A teoria da complexidade contribui também para o melhor entendimentos dos processos envolvidos narelayao !~abalho-saúde, pois transcende o conceito de ambiente para além dos postos deírabalho, explicitando elementos que até entáo estavam invisibilizados como condicionantes dasaúde dotrabalhador. Por outro lado, a aproximayao dasaúde coletiva ateoría dacomplexidade edo ambiente facilita a superacáo deparadigma biomédico, reducionista e sustentado na doenca enaindividualidade, expandindo asfronteiras das ligay6es locais e globais que envolvem asaúde dos trabalhadores rurais. Outro benefício éa possibilidade de explicaeao ea proposieao desolueao para problemas até entáo interligados com outros fatores que pertenciam a outros saberes epráticas que até entáo, nao dialogavam entre siou ainda, considerar causas intangíveis e imponderáveis. Oparadigma desustentabilidade nos leva a refletir sobre práticas e paradigmas nas ciencias naturais e sociais, que freqüentemente foram compartimentalizadas e reducionistas para asquestóes relacionadas aotempo, como, por exemplo, Iigay6es entre geray6es, para os"horizontes físicos estendidos", como ligay5es locais e globais, aoelo decausas ampliados depressóes e impactos, a fronteiras setoriais ampliadas, como ligaeoes homem-ambiente e, aosistema ampliado devalor, como a multiplicidade

847

Page 12: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

deperspectivas sociais, econéimicas e políticas. Otrabalho extrativista deacaí (Euterpe olaracea) extrapola oconceito deambiente de trabalho clássíco, pois o ambiente é,aomesmo tempo, detrabalho e externo nasua mais ampla forma. A medida em que o interesses pelo fruto aumenta, desperta também o interesse degrandes produtores, resultando em significativo aumento deáreas cultivadas (92% daprodueáo brasileira pertence aoPará).As lncertezas envolvidas nao sao consideradas neste caso doacal, mas somente o que está em jogo, até porque as certezas científicas estáo fundamentadas nodesenvolvimento econOmico, ou seja, potencial demercado deste produto. Embora a extracao deacaí gere saúde (suprimento dealimentos, geracao derenda, acesso abens e servicos) dealguma forma, alravés daproducao emanutencáo destas familias, ele tem efeitos negativos involuntários em outros aspectos dasaúde, como acidentes delrabalho (quedas deárvores, picada deinsetos, doencas relacionadas ao lrabalho), porexemplo. Portanto, osproblemas desaúde dos trabalhadores rurais amazéinicos decorrentes dos processos produtivos geram riscos e incertezas que afetam ostrabalhadores ea populacao em geral e,assim, aumenta a complexidade dos problemas e demanda novas práticas interdisciplinares.

31

SAÜDE INDIGENISTA NO BRASIL: mobilizacao e participacao indígena

Elizabeth Maria Beserra Coelho Universidade Federal doMaranhao-Brasil Análise das formas demobilizacao assumidas pelos pavos indígenas nocontexto das novas políticas indigenistas desaúde, elaboradas pós Constituicao Federal de1988. Aborda asestratégias utilizadas pelos pavos indígenas para fazer valer seus direitos diferenciados e o respeito assuas formas próprias deorganizacao social epolítica, assim como seus saberes. Aborda o lugar ocupado pelos agentes indígenas deSaúde como uma expressáo defronteira (Stuart Hall, 2003), mapeando asexpressóes da colonialidade dopoder edosaber (Edgardo Lander, Anibal Quijano e Walter Mignholo, 2005) presentes na Nova Política deAtencao a Saúde dos Pavos Indígenas. Toma como referéncia empírica a implantacao dessa política no Maranhao-Brasil, através do Distrito Sanitário Especial Indígena -DSEI, focalizando o processo deressignificacao, porparte dos índios, das estruturas burocráticas e formas deatuacao impostas pelo Estado brasileiro.

31

PERFIL EPIDEMIOLÓGICO DE LA MORTALIDAD INFANTIL EN ZONAS RURALES DE MÉXICO.

848

Page 13: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

ALEJANDRO AGUIRRE EL COLEGIODE MÉXICO /IBGE-Brasil Cinco grupos decausas demuerte dan cuenta de más dedos tercios delas defunciones infantiles en prácticamente todas las poblaciones humanas contemporáneas o pasadas. Estos grupos decausas demuerte son: 1. Enfermedades inmunoprevenibles (EIP). 11. Enfermedades diarreicas agudas (EDAs). 111. Infecciones respiratorias agudas (IRAs). IV. Afecciones perinatales. (AP) V. Anomalías congénitas (AC). Al reducirse lamortalidad infantil, se produce un cambio en elpatrón epidemiológico; esto es, algunos grupos decausas de muerte se toman menos importantes en tanto que otros pasan aser las principales causas de muerte. Antes de latransición epidemiológica los grupos decausas 1, "y 111 son los más importantes. Las EIP son elprimer grupo de causas que experimentan una caída significativa, dejando a las EDAs y las IRAs como las principales causas demortalidad infantil. Posteriormente, con lareducción delamortalidad debida a causas infecciosas, las afecciones perinatales pasan aocupar elprimer lugar, con las EDAs y las IRAs ocupando indistintamente elsegundo y tercer sitio y las anomalías congénitas en la cuarta posición. ~sta fue lasituación delamayoría delos países latinoamericanos durante los años 80 y almenos elinicio delos 90 del siglo pasado. En lasiguiente etapa delatransición epidemiológica las AP y las AC se ubican elprimer y segundo lugar respectivamente, entre las causas demortalidad infantil (perfil actual depaíses desarrollados). Finalmente AP yAC intercambian posiciones en los países que van a la vanguardia en latransición yque presentan los niveles más bajos demortalidad infantil. Como en muchos aspectos del desarrollo ydel bienestar, en las zonas rurales también se observa un rezago en latransición epidemiológica delamortalidad infantil, así como en eldescenso deésta. Los diferenciales rural-urbanos en mortalidad están bien documentados. Un reflejo más del rezago se presenta en elpatrón de causas de muerte. En zonas rurales existe una mayor resistencia a ceder de ciertas causas de muerte. Los padecimientos infecto-contagiosos tienen una prevalencia más alta en el medio rural donde frecuentemente hay carencia deservicios desaneamiento, por una parte, y por laotra, lainfraestructura de atención médica, en especial para laatención al parto, deja a los recién nacidos en una situación deafta vulnerabilidad ante las complicaciones que suelen surgir durante elperiodo perinatal. El caso de las zonas rurales de México constata fehacientemente este panorama.

31

849

Page 14: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Médicos y brujos: eldiálogo entre laciencia médica y lacosmovisión de lazona rural del Norte deEsmeraldas, en elEcuador

Jeanneth Yépez Montúfar (Antropóloga, Maestrante por laFLACSO, Sede Quito) Proyecto ECODESS: Ecología, Desarrollo, Salud y Sociedad/Universidad San Francisco de Quito

Durante laúltima década lazona norte delaprovincia de Esmeraldas ha visto cambiar sus paisajes y relaciones con el entorno, de manera veloz. La presencia de nuevas carreteras en lazona ha supuesto laemergencia de diversos fenómenos sociales, entre los que las relaciones con elcuerpo, lasalud, las creencias locales y elmedio ambiente, ocupan un lugar deenorme importancia. Los estudios ycifras acerca de los porcentajes demorbilidad y mortalidad causados por enfennedades virales y bacterianas ligadas a las condiciones climáticas y socio-económicas deesta área, han dado lugar a una pregunta: ¿es posible que la ciencia médica pueda brindar una respuesta certera aesta problemática local, sin porello abolir o minimizar fas prácticas y reflexiones en torno a salud yenfermedad que producen los habitantes del norte deEsmeraldas? Elproyecto ECODESS (Ecología, Desarrollo, Salud y Sociedad) esun intento pordarrespuesta a esta pregunta. Esta ponencia trata acerca de los puntos de encuentro entre lapráctica de las ciencias médico-biológicas y

antropológica, para poner aprueba hasta qué punto los hechos son capaces derefutar las teorías y cuál eslavalidez deincorporar las perspectivas críticas de las ciencias sociales dentro deun proyecto que atañe a las ciencias médicas y lasalud pública. A través deuna comparación entre las prácticas delos agentes desalud tradicionales (curanderos/as brujos/as) y los médicos/as, analizamos las supuestas relaciones de frontera que seproducen entre ambas, enel contexto territorial en elque interviene el proyecto, para finalmente dejar abierta laposibilidad depensar crílicamente acerca de lavalidez deeste esfuerzo interdisciplinario, su potencial y primeros resultados.

Sexualidade e saúde reprodutiva das mulheres dediferentes grupos religiosos nomeio rural deLajinha/MG.

Patricia Brandáo Amorim (Mestrando). Fisioterapeuta, Mestranda doCurso Profissionalizante em Meio Ambiente e

Sustentabilidade doCentro Universitário de Caratinga (UNEC)/MG, BRASIL [email protected] Jorge Luiz deGóes Pereira (Dr.) Economista Doméstico. Professor doMestrado Profissionalizante em Meio Ambiente e

850

Page 15: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quilo. 20-24/10/2006

Sustentabilidade do Centro Universitário de Caratinga (UNEC)/MG, BRASIL [email protected] Este paper procura compreender a rela~ao existente entre sexualidade ereligiosidade das mulheres católicas, evangélicas ede outras denommacées dalocalidaderural de LajinhalMG, esuas conseqüénctas para asaúde reprodutiva. Estaremos enfocando a influencia que as diferentes doutrinas religiosas possuem sobre as práticas afetivas e sexuais das mulheres rurais, assim como os cuidados com sua saúde. Trata-se de um estudo de caso, onde realizamos observacées e entrevistas semi-estruturadas com mulheres entre 18 e 60 anos. A partir das observacóes realizadas até o presente momento, podemos dizer que há um alto índice de contenmacáo por HPV (papiloma virus humano) eoutras Doencas Sexualmente Transmissiveis (como gardnerella e gonorréia) entre as mufheres que residem na zona rural do municipio, devido a desinforma~ao quanto a forma de contágio, preveneáo e tratamento destas doencas (dados fomecidos pela Secretaria Municipal de Saúde). além do fato de que estas mulheres expres sam muita vergonha em procurar auxilio médico. Através de conversas informais com algumas mulheres da localidade, pudemos observar que as doutrinas religiosas sao muito enfatizadas, havendo urna importante diversidade deigrejas em que predomina a participa~áo feminina.

(...) SOMOS QUEM PODEMOS SER, SONHOS QUE PODEMOS TER (...): SEXUALlDADE NO GRUPO DE JOVENS DO ASSENTAMENTO PEDRO EINAclO

Aurora Danielly Spósito(Mestre) Assistente Social, Mestre em Educa~áo Brasileira, Brasil. [email protected] Avivencia da sexualidade humana está relacionada abusca ininterrupta doser humano: afelicidade. No día a dia edurante toda sua existencia o homem ea mulher buscam concretizar seus sonhos edesejos, éa tentativa de encontro da realiza~o

humana. Nesse meio tempo ele/a aprendem que há sentimentos, ernocóes e fantasias que é "permitido" expressar, e,outros reprimidos. Tal rela~áo deve-se a dupla referencia da sexualidade: impulsos biológicos e regu/amenla~ao social. Neste sentido, esta proposta procura fundar a investiga~o sobre a sexualidade nos marcos da cultura eda sociedade,desvinculando-se de qualquer forma de essencialismo e recusando, a concepcáo naturalizada da sexualidade. Através de urna investiga~áo realizada no Assentamento Pedro e Inácio (Camarazal) no Estado de Pernambuco busquei apreender os significados que ogrupo dejovensproduz frente aquesláo da sexualidade, levando em conta que perpassa toda dlscussáo das rela~óes entre os generoso Dessa forma, re corri aSociopoética, uma forma de abordagem que acredita no conhecimento

851

Page 16: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

31

ALASRU VII Congreso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/1012006

produzido em todos ossentidos, inclusive o carpo, como um todo. Parte daí a idéia de utilizar técnicas que possam contribuir para aflorar inúmeras dimensoes dosaber humano. Conforme apresenta a proposta da sociopoética foi criado um Ogrupo pesquisador foi composto por doze jovens entre. Conforme o propósito da Sociopoética foi formado um grupo deco-pesquisadoreslas, ande as/as participantes tornaram-se co­pesguisadores e eu a facilitadora. Todo o processo depesquisa foi circunscrito mediante oficinas com osco-pesquisadores que participaramdetodos os momentos da investigayáo, desde a escolha datemática e inclusive das análises. Aanálise dos conceitos produzidos nos dispositivos utilizados me permite efetuar algumas inferéncias acerca dofenómeno investigado. Aprincipio percebi que o termo sexualidade para muitos tem aconotacáo derelayáo sexual. Portanto, descobrir asexualidade envolve o momento devivencia dosexo. Observei ainda que ogrupo vislumbrou aexistencia de

vários pontos diferenciais entre ohomem ea mulher quando se falarem viver a sexualidade. É, portanto, essa pesquisa, composta por um conjunto demúltiplos aprendizados e descobertas para todos que acompuseram.

Elchisme y laviolencia degénero. Un estudio sobre elchisme y las relaciones interpersonales delos estudiantes delaPreparatoria Agrícola delaUniversidad Autónoma Chapingo (UACh)

Verónica Vázquez García, Colegio de posgraduados. Posgrado en Estudios de Desarrollo Rural (Programa de Estudios deGénero). [email protected] María Eugenia Chávez Arellano. Universidad Autónoma Chapingo. [email protected]

El chisme como objeto deestudio ha sido retomado por diversas disciplinas, en particular laAntropología y laPsicología. Uno delos grupos sociales más estudiados ha sido eldelos y las adolescentes, entre los cuales elchisme ha sido concebido como una forma deagresión destinada adañar lareputación, particularmente ladefas mujeres, debido a ladoble moral que rige lasexualidad femenina. Elobjetivo dela ponencia esanalizar elpapel del chisme en lavida estudiantil delaPreparatoria Agrícola delaUniversidad Autónoma Chapingo, lacual prepara ajóvenes provenientes detodas las regiones del país para cursar licenciaturas deorientación agronómica que se ofrecen en lamisma institución. Eluniverso deestudio estuvo conformado por doce desegundo depreparatoria, los cuales equivalen a las terceras partes (33%) deeste grado escolar. Para la recolección dedatos se aplicaron dos instrumentos: un cuestionario con preguntas abiertas a seis grupos y un total de183 estudiantes; y otro con preguntas cerradas a seis grupos con un total de118 estudiantes. La ponencia examina lavisión sobre elchisme entre lapoblación

852

Page 17: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24110/2006

estudiantil ysusprincipales temas, resaltando de forma particular el de la sexualidad femenina.

indice de Autores

A

A. Cruz León ,.:.61 A.L. Sant'Ana 181 Ada Graciela Nogar 62.568 Adalmir Leonidio 526 Adán Cano Aguilar 190 Adayr daSilva Ilha 194 _ Adela Miranda Madrid 123. S04 Adela Miranda Madrid, 108 Adelila San Vicente Tello 376 Adilson Ferreira FARrA 253 Adolfo ÁLVARE2 775 Adolfo Rodríguez Canto 317 Adonia Antunes Prado 839 Adrián Ascolani.. 526 Adrian Gustavo larrilli 527 Adriana Carvalho Pinto Vieira 218. 377.

777.781.803 Adriana deSouza Colombo 183, 363 Adriana Estrada Alvarez , Adriana Gómez Bonilla 2 Adriana Paola Paredes Peñafiel 807 Adriana Salas Stevanato 355 Adriana Sa/daña 127 Adriane Giugni daSnva 834 Adriano Premebida :.: 378 Aguirre Bortoni M 320 Agustín Morales Espinoza 318 Albejamere Pereira deCastro. 30. 350, 399 ALBEJAMERE PEREIRA DE CASTRO 335 Alberto Daniel Gago 809 Alberto T. Ortega U :-379 Alcides dos Santos Cardas 63.314 Aldenór Gomes 108 Aldenór GOMES 675 Aldenór GOMES da Silva 2 Aldo Reyes Rivera ::42, 109 Alejandra Maria Castilla 200 Alejandra Meza 646 Alejandra Meza VeJarde 63 Alejandro Aguirre 848

Alejandro García Garcia 700 Alejandro O. Costantin 65 Alex Anagua Rodríguez 686 ALEX TRISTAO DE SANTANA 810 Alex lapalla 528 Alexandre de Azevedo Oliva!.. 248 Alfio Brandenburg ..........319, 401,476.641 Alice Soares Guimaraes 287 Alicia Dambrauskas 64 Alicia Dambrauskas (2) 3 Alicia Ruiz Olalde 402 Alicia Sylvia Gijón Cruz 4.135 Alicia Sylvia Gijón Cruz 591 Alida Patricia Domínguez .426 Aline Arroyo 731 Aline Regina Braga 569 Aline Teixeira 570. 574 Alma Cabada-Verdín 680 Alma Patricia Soto Sánchez 186 Aloisio Ruscheinsky 288 Aluisio A1meida Schumacher 381.398

··..Alvaro Rossi 495 Amaury Lelis Dal Fabbro 160. 431 Amparo Ismodes 732 Ana Beatriz Bravo Hemández 598 Ana Beatriz Luján 598 Ana Camila Garcia 662 Ana Claudia Vieira 791 Ana Cristina Muñoz 394 Ana Ferrazzino 663 Ana Louise deCarvalho Fiúza 550 Ana Louise deCarvalho FIÚZA 475 Ana Lúcia Garcia Torres 590 ANA MARIA ARAGONÉS 111 Ana María Bocchicchio 65 ANA MARIA CIARALLO 112 Ana Maria Jaramillo 687 Ana Maria Marques Ribeiro 289 Ana Maria Molla Ribeiro 688 Ana Maria Segall-Corréa 342 Ana Paula Glinfskoi Thé 752. 763 Ana Paula Palheta Santana 832

853

Page 18: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Antonio Suset Pérez 478 Antonio Thomaz Júnior 358 Arcelia González 395 Argileu Martins da Silva .479 Aricles Femandes deQueiroz 754. 755 Ariel García 601 Arilson Favareto 829 Armando Sánchez Albarrán 359 Amaldo Mont'Alvso 602 Artur Silva Coelho 68 Arturo León López 69 Arturo Lomeli González 715 Arturo Neri Contreras 187 Assael Ortíz Lazcano 188 Astrogildo Femández da Silva Junior(Ms)

......................................................... 523 Aurelia Flores Hemández 13 Aurora Cristina Martínez 201 Aurora Danielly Spósito .480 Ayrton Luiz Urizzi Martins 333 AZEREDO,Carfa Denise A1ves dos Santos

......................................................... 768 Azucena Arango Miranda 691

B

B. Rodríguez A 735 BaciUo Segundo Pomaina Pilamunga 44 BADALOTTI, Rosana Maria .45 Baldomero Albarrán López 504 Baldomero Albarrán López (1 ) 108 Bárbara Jerez Henríquez 291 Beatriz A. Cavallotli 680 Beatriz A.Servín Herrera 190 Beatriz Canabal Cristiani 293 Beatriz De laTejera H.(UACh) 360 Beatriz M. Alasia deHeredia 6 Beatriz Martínez Corona 6 Benaias AIRES FILHO 529 BENAIAS AIRES FILHO 361 BENEDITO DIAS PEREIRA 202, 404 Benito Ramírez Valverde 113 Berenice Gomes da Silva 7 Bemardino Mata García 482 BERTONCELLO, Andressa .45 Beltina Cruz Velázquez 813 Betty Nogueira Rocha 224

854

Ana Santamaría Galván 839 Ana Vara Paulino 689 Andhré-Luiz Tisserant Cavazzan 249 Andhré-Luiz Tisserant Cavazzani 250 Andrade E 449 Andrade Limas E.Del C 320 André Augusto Michelato Ghizelini 476 Andre Eduardo Ribeiro da Silva 690 André Luís Vizzaccaro-Amaral 585 ANDRÉ LUIZ DE OLlVEIRA. 778 André Machado Franzini 321 André Michelato Ghizelini. 322 André Ribeiro Coulinho 356 André Toshio Villela lamamoto 403 André Volkart Vaccari 811 Andrea Alvarez 222 Andrea Benedetto 66 Andréa daSilva Gomes 780, 797 Andréa Eloísa Bueno Pimentel 153 Andréa Maria Narciso Rocha de Paula. 223 Andrés Arriagada Puentes Andrés C. Cruz Contreras Angel Bonilla Alarcón Angel Paniagua Angel Santos O.(UACh) Angela Maria Garcia Angelo Brás Callou Angelo Brás Fernandes Callou Anita Brumer Anna Chrislina Freire Barbosa Anna Erika Ferreira Lima Anne Gander Anne W. Kepple Antenora Maria da Mata Siqueira Antonio Carfos Witkoski... Antonio Carlos Witkoski.. Antonio César Ortega Antonio Cláudio Moreira Costa Antonio Cláudio Moreira Costa (1) Antonio deAlmeida Antonio Fernando Ribeiro Silva Antonio Gomes da Silva ........ 813, 818. 827 Antonio Joáo Hocayen-da-Silva 253 Antonio Julio deMenezes Neto 291 Antonio Marcio Buainain........ 218, 377,781 Antonio Ricardo P. deAndrade 559 Antonio Suset 67

5.733 591 715 358 360 224 32

.478 44

597 599 259 342 323

.410. 757 353, 413 600, 657

505 143 145 251

Page 19: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Catherine Prost 756 Ceci do Eirado Amorim 572 Cecilia Moreyra de Figueiredo 560 Celecina Veras Sales 47 Célia Regina Silva Stocco deMelo 114 Celso Antonio Favero 407 César Adrián Ramírez Miranda 71 Cesar de David 147 Cesar deMiranda e Lemos 717 Cesar Ortíz 443

eh Charles Hanry Faria Júnior 773 Christiane Senhorinha Soares Campos ...9.

782

e Cidonea Machado Deponti .483 Cimone Rozendo 692 Cindia Brustolin 718 C/aiton Marcio daSirva 484 Clara Craviotti y Carlos Cattaneo 782 Clara delaVega 255 Clanee dos Santos 153 Clarice Silva dos Santos 841 Cláudia Andreoli Galvao 256 Claudia Andreoli Galvao ~O~

Claudia Cobelo 815 Claudia E. G. Rangel Lozano 833 Claudia ltuerte-líma 408 Claudia Milena Á1varez Londoño 816 Claudinei Antonio Rigonatto .409 Claudiney Guimaraes Ribeiro 613 Clayton deSouza Rodrigues 424. 719 Cfécio Azevedo daSilva 554 Cloquell. S 844 Cloves Farias Pereira 410.757 Clóves Farias Pereira 424 Crisol Yuritzi Pérez Medina 839 Cristhiane Oliveira daGra~ Amancio..102.

180,484,608,737,793 Cristiane Betanho 258 Cristiano Wellington Noberto Ramalho..758 Cristina Padilla Dieste 550 Cristina STEFFEN RIEDEMANN 784

855

Blanca Margarita Guliérrez Garza BONEL, B Boris Marañón Pimentel Braulio Alberto Garcia Pérez Brenda Moraes doAmara!.. Brenda N. Stolze 116. 262 Brício dos Santos Reis 505 Bruno Lutz Bachere 17 Bruno Lutz Bachére. Dra Ivonne Vizcarra

13 748 113 603

77,78

Carolina Maria Heliodora deGoes Araujo Feijo Braga 814

CAROLINA PINEDA PINZON 221 Carolina Silva Castro 572. 593 Carolina Torres A1ves deA1meida Ramos

......................................................... 531 Caroline Araújo Bordalo 295 Cássia Barbosa Saretta 507 Catherine Marielle .498

Bordi Bruno Pereira Bedim Byron Garoz

e Carill Garay Valenza Carla Gras Carla Regina Ferreira Freire Carlos A.Russi. Marta Chiappe Carlos Antonio López Díaz Carlos Cartez Ruiz Carlos Eduardo Fredo Carlos Enrique Tapia Carlos Enrique GuanziroJi... Carlos Fonseca Hemández CARLOS HUMBERTO DURAND

ALCANTARA

362 570 146

482 225 780 405

.406 254 270 716 604 46

717 Carlos Humberto Durand Alcántara 530 Carlos Javier Maya·Ambía Carlos Jiménez Solares Carlos Rafael Rodríguez SoJera Carlos Rodrigues Brandao Carlos Rodríguez Wallenius Carlos Russi Carlos Schiavo B Carmen Leonor Moreno U Carmen Osorio Hemández Carolina Carballo

680 294 114 223

606, 733 607 70

.407 8

774

Page 20: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICongreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Cristóbal Santos Cervantes 239. 241, 693 Cruz León .A 735 Cruz Veláquez G 530 Cruz, P.G 772 Cyntia Meireles deOliveira 411

o DGrande 346 Dalcio Caron 403 DALlAZEN. Rosilene 45 DANIEL ALBERTO AGUERO 785 Daniel Coelho deOliveira 609 Daniel Ferreira daSilva da 411 Daniela Gamboa 598 Daniela Mariolti... 295 Daniela Malhey 412 Daniela Sánchez 397 Danielle Barbosa da Silva deOliveira 147 Danielly Spósito Pessoa deMelo 851 Danú A.Fabre Platas 324 Dário Fausto Santos Júnior 226 Dassuen Reis Nogueira 227 David Dominguez Durán 508 David McGralh 769 David Oseguera Parra 325 David Ricardo Florez Valencia 509 Davyd Spencer Ribeiro deSouza 413 Dayana Litz León Franco 26 Dayin Nabelh Moreno 10 Débora Franco Lerrer 296 Delma Pessanha Neves 228 Denis Cardoso 414 Denise Soares 415 Diana Lucía Maya Vélez 11 Diego E. Piñeiro 664 Diego Narváez Medina 817 Diene Ellen Tavares Silva 550 Dilma Andrade dePaula 531 Dimas deOliveira Estevam 693 Dione Melo daSilva 148, 326 DOBRY. M 748 Dolores Camacho Velázquez 297 Donna L.Chollelt 11 Doris Sánchez Navarrete 736 Douglas Botelho 737 Doula. Sheila Maria 499

Dr. Jesús David Gómez Diaz .428 Dra. Maria Helena Rocha Antuniassi....532 Dra.Elena AHIDALGO 381 Dra.Maria Isbela Gerlh Landell deMoura

.........................................................532 Dulce Consuelo Andreatta Whitaker...... 149

E

E. TelloG 735 E.J. Vemon-earter 459 Ebenézer Pereira Couto .415, 609 Eckart Boege Schmidt 720 Edelmira Pérez 140 Éder Rafael dos Santos 588 Edgard Afonso Malagodi 813. 818 Edilson deAlmeida 259 Edineide Jezine 485 EDISON ANTONIO DE SOUZA 533 EDITH ELVIRA KURI PINEDA 298 Edmundo A.Pérez Godinez 382 Edna Maria da Silva 106 Edson Vanda Pereira dos Santos 416 EDUARDO ANTONIO RIOS VILLAMIZAR

.........................................................738 Eduardo Azcuy Ameghino 364 Eduardo Kingman Garcés 533 Eduardo Mendoza Femández 228 Eduardo Vargas 255 Edvar LAVRATII 163 Elaine Azevedo 551 Elder Andrade dePaula 531. 831 ELEANOR GOMES DA SILVA PALHANO

.........................................................834 Elena Mingo 115 Elena Nava Morales 610 Elenise Scherer 472 Eliana Aparecida doNascimento Noda 321,

418 Eliane Dayse Pontes Furtado 611 Eliane Noya. Ana Cristina Figueiredo 486 Elida Beatriz Croceo 200 Elida Turco. Lucia Souilla 551 Elielda Mariane Lopes Femandes .183. 363 Eliezer Arias 192. 819 Eliezer Arias, Manuela Blanco 561 ELlS CRISTINA FIAMENGUE 510

856

Page 21: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso latinoamericano deSociología Rural. Quito, 20-24110/2006

Elisa Guaraná deCastro 47. 191 ElisangeJa Couto 820 Elisangela deJesus Santos 694 ElISEU RISCAROlll 384 Elizabelh Maria Beserra Coelho 848 Elizangela deFran~ Carneiro 487 Eloy A1faro 739 EIsa Guzmán Gómez 69 Elvira Mazcorro Velarde 260 ElVIRA SANZ TOlOSANA. 419, 665 Ely Souza Estrela 150 Emilene leitedeSousa .48 Emilia deRodat 49 Emilia deRodat Fernandes Moreira 151,

836 Erniliano Palacios delos Reyes 740 Emilio Fernández Rondoni 666 Emilio Romero Polanco 203 Emma Siliprandi 12, 20. 327.492 Emma Zapata Martelo 13 Emmanuel deA1meida Farias Júnior 721 Eneida M.G. Campos .419 Eric Sabourin 152 Eric SABOURIN (1 261 Erin 1. J.Estrada lugo 174 Erneldo Schallenberger 421 Erni Jose Seibel. 116 Estanislao Gacitúa Marió 612 Esteban Tapella 488 Estela Cristeche .412 Estela Martinez Borrego 695 Estrada Bellman P 320 Eugenia deJesus lozano Ancani 835 Eugenia Maria Dantas 429 EVAlDO lUIZ GAETA EspíNDOLA 575 EVANDRO NORO FERNANDES 696 Evangelina Sánchez Serrano 833 Evaristo Arcos Miranda 504 Evelin Ezquivel Huilrón 839 Evely Sevalho Bentes 421

F

Fabiana Moreira Vicentim 570, 574 Fabiane A1ves Regino 35, 261, 621 Fábio Fana Mendes 411 ~abio lozano 835

Fabiola GonZález Román 50 FABRE, Nidia Noemi 770 Fabrício Monteiro Neves 384 Fabrício Oliveira CI\JZ 613 Fagner Camiel, A1fio Brandenburg 562 Farid Eid 153, 164 FazA. 449 Felix Posadas 72 Fernanda Gene Nunes Barros 741 Fernando Cordeiro Barbosa 229 Fernando delima 798 Fernando G. Romero 116, 262 FERNANDO H.G.BARCEllOS 299 FERNANDO JOSÉ CHAlEGRE ESilVA

.........................................................575 Fernando Larrea 328 FERNANDO MACHADO DE OLlVElRA742 FERREIRA, Leonardo Felizardo 544 FIÚZA, Ana louisedeCarvalho 640 Flávia Cristina leao Soares 329 Flavia ECHÁNOVE HUACUJA 784 Flávio Sacco dos Anjos 330 Flor Edilma Osorio Pérez 835 Florimcio A1meida Vaz 722 Florencio Posadas Segura 72. 118 FLORENCIO POSADAS SEGURA 300 FRANCIS MESTRIES BENQUET 301 Francisca A Viloria C 786 Francisco deAssis Costa .440 FRANCISCO GARCIA PASCUAl 203 Francisco Gaví Reyes 73 Francisco Hidalgo Flor 154 Francisco Pescio 806 Frank BrasseJ 681 Frank Márquéz 439 Frederico Yuri Hanai 583 FREDERICO YURI HANAI 575. 576 FREDY ALONSO VilLA VANEGAS ....697,

698

G

Gabriel Nava Mora .458 Gabriela García Beltrán 73 Gabnela Martinez Dougnac 364 Gastón Salvo 423 Gene Barrelt 577

857

Page 22: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICongreso Latinoamericano deSociología Rural, Quite, 20-24/10/2006

Gene Lulz, KiPark 119 H Georges G. Flexor 787 GEOVANI DE JESUS SILVA 510 Gerardo Gómez González 73 Gerardo Mora Jiménez 230 Germán Albeiro Castaño Duque 512 German Masís Morales 74 Germán Mendoza 94 Germán Quaranta 121 Ghislaine Duque 276 Gian Franca Bacigalupe 423 Giannina Pastor CarvajaL 820 Gilberto Carlos Cerqueira Mascarenhas251 Gilca Garcia deOliveira Gilnei Costa Santos Gilvando Sé Leitao Rios Giovanna Mazzolti Pabello Giovanna Soares Almeida Gisela Espinosa Damián Gisela Landázuri Gladstone Leonel da SILVA JÚNIOR. 365 Gladys Karina Sanchez Juarez 264 Gláucia Maria Quintino Baraúna 410.758 Gláucia Maria Quintino Baraúna, 424 Glaucio José Marafon 578 Gláucio José Marafon 147, 347, 348

H. Daniel Espindola 191 H.Losada 346, 459 Haydée Quiroz Malca 51 Héctor Ávila-Sénchez 699 Héctor Cárcamo Vásquez 490 HECTOR PILATTI 470 Helana Célia de Abreu Freitas 618 Helena Cavalcante GurgeL 749 Heleno Jesus da Silva 265 Heloiza deAlmeida Prado Botelho Egas

.........................................................157 HEMERSON LUIZ PASE 77 Henrique de Barros 77,78,89 Henrique Magalhaes 246 Herrnenegildo Losada 397 Hersilia M. Cadengue 15, 170, 330, 705 Hilda Georgina Hemández Alvarado ..... 743 Hilda Machado Martínez 67, 478 Hildelano Delanusse Theodoro 332 Hiroshi Noda 333 Horácio Antunes deSant'Ana Júnior 427 Horacio Mackinlay 790 Hubert C. deGrammont 667 HUGO ALEJANDRO RIAÑO ANDRADE 78 Hugo Antonena 563 Hugo Eduardo Meza Pinto 68 Hugo Rene Núñez 59, 660 Humberto Abaunza G 192 Humberto González 80. 335 Humberto Rojas Pinilla 580

Ibis Sepúlveda González 108, 123 lCléia A1buquerque deVargas 823 gorTeixeira 158 ILZON CASTRO PINTO 335 Ines Claudete Burg 17 Ing. Marcela Pastrana Góngora 428 lone Rodrigues Diniz Morais 429 lracema Ferreira deMoura 159 lraída Blanco 192 Iraildes CaldasTorres 21 lran Carlos Lovis Trentin 679 Iran Veiga 450

González, C. Biasalti Conzalo Tentor Gracielt> Bilello Graciela E.Gutman Graciela Preda Gregorio ETESSE Griselle Vega Isuhuaylas Guido Galafassi Guido Prividera Guilherme Cyrino Carvalho Guillermo Neiman Guillermo Torres Carral Guiomar Inez Gerrnani

155, 156 632, 633

263 614 615 14

230

Gustavo Billencourt Machado ..14, 23, 265, 822

Gustavo Lopez Angel 122 Gustavo Mauricio nto 426 Gustavo Reyes C 75

844 598 120 787

210, 788 489 425

301, 534 385 616 121 617

155. 156

858

Page 23: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICongreso Latinoamericano deSociología Rural, Quilo, 20-24/10/2006

IRLANDOANTON/O GONCALVES GOMES 80

Irma Lorena Acosta Reveles 366, 619 Isabel Cristina Gozer 267 (SAlAS TOBASURA ACUÑA 302,430 Ivan Targino 49. 151,836 Ivana/da Dantas N6brega 513 Ivandré Montiel daSilva 431 IVANNA MARiA MERIGO 790 Ivone Marchi Lainetti Ramos 514 lvonne VlZcarra Bordi 17 Izaura R. Fischer 18

J

J.Cortés 346 J. Luz Silveira Suárez 439 J.Millon J.Aragón Palacios 700 J.Palerm V 735 J.Cortés 459 Jadir deMorais Pessoa 515 Jaime Peña Ramirez 744 JANETE BRIGANTE 575 Janice Rodrigues Placeres Borges160, 431 Javier Balsa 534 JAVIER CASTELLANOS MORALES 221 JAVIER MENDOZA DE LAROSA 52 Javier Rodriguez 205 Javier Souza Casadinho 337 Jeanete Maga/Mes VIEGAS 581 Jeannelh Yépez Montúfar 849 Jesseca Taboada Muñoz 19 Joana Resende deAlbuquerque 151 Joana Tereza Vaz deMoura 619 Joáo Francisco Westin Pimenta Junior. 582 Joso Luiz Cardoso 337,620 Joso Vicente R. B.da Costa Lima 760 Joaquim Alves Ferreira 620 Joaquim Moura Costa Sampaio 797 Joaquín Careaga Medina 230 JOAQUIN MEDINA ESTEBAN .453 Joaquina Vargas Rancel 197 Joel Orlando Bevilaqua Marin 205 John Wilkinson 303 Jomber Chota Inuma 421 Jonas A1ves Regino 621 JONES DARI GOETTERT 303

Jorge A1meida, Cristina Ribeiro 304 Jorge Arellano Macedo 267 Jorge Durand 124 Jorge Luiz deG6es Pereira 521, 850 Jorge Madeira Nogueira .409 Jorge Mercado Mondragón 668 JORGE MORETT SANCHÉZ 82 Jorge Ocampo Ledesma 382 Jorge Rojas Hemández 433 Jorge Romano 484, 608 José A. Portillo 386 José Adelson daCruz 515 José Ambrosio Ferreira Neto 517 José Antonio Gutiérrez Lam 26 José Antonio Hemández Soto 81 José Emandi Mendes 286 José Femandes Barros 760 José Ferreira lrméo 577 José Francisco Fabio 124 José Graziano Da Silva 343 JOSE HERNANDEZ ASCANIO 622 José Horta Valadares 517 JOSE HUMBERTO GALLEGO 104 Jose Humberto Valadares Xavier 152 José Luis Ruiz Guzmán 73 José M. G. Ferraz 826 JOSÉ MANUEL DEL BARRIO ALISTE .367 José Manuel Juárez Núñez 231.245 José Pulido Gaona 29 José Ribamar Furtado de Souza 491 José Roberto Novaes 701 José Rudier López Hemández 623 José Silveira Filho 388 Josefa S. B. Cavalcanti 125 Josefina Manjarrez Rosas 126 Josely Morais deSousa 582 Joshua Farley .419 Joviniano Pereira daSilva Netto 583 JOVINIANO PEREIRA DASILVA NETTO

.........................................................576 Juan Antonio Bautista 206 Juan Carlos Castro .458 Juan Carlos Skewes 434 Juan Fernando Regalado 535. 536 Juan Manuel Piña 389 Juan Mauricio Renold 277 Juan Romero 193

859

Page 24: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

L

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Juárez González Irma Patricia ......435. 584Jur B rb lan o a 116JULlAN PEREZ CASSARINO 558. 651

J ra F d M . Jul~ naFema~.:s Sre1m 762 ulana ranc I a Iva•....................... 194Julieta Teresa Aier deOliveim 58,178, 493

J r t M" d Al ulee Imn a ves 232. 624, 625Junia Cristina Peres Rodrigues da

. _ Concecao 626

JUVENTINO REZA SALGADO 627

K

Karina And~ea Bidaseca 233 KARINA PEREZ ROBLES 82 Karine daSilva Faleiros 594 Katia Oyola Gonzales 83 Kim Sanchez 127

Ladislao Arias 397. 498. 564 Ladrón deGuevara 52 Laelicia Medeiros JALlL 2 Lais Mourao Sá 172. 173 Larissa Torres daCunha Romáo 436 Laura Elodia Flores Fuentes 437 Laura Maria Goulart Duarte 20.492 Lavinia Pessanha 339 Lavinia Pessanha. John Wilkinson 208 Lazara Camilo Recompensa Joseph 628 Leandro Martins e Silva 401 Leila Claudete Schmitz 557 Leila deMenezes Stein 702 Leila Rosa Carballo Abreu 439 Leokeline Queiroz daSilva 436 Leonardo David Fernández Barrera .439 Leonardo deBarros Pinto 269, 493 Leonardo Ernesto Márquez Mireles ...... 209 Leonardo Henrique deAlmeida e Silva. 271 Leonardo Soares dos Santos 234. 703 Leticia León-Marin 337 Liana Brito deC.Araújo 162 Liberio Victorino Ramirez 518 Lic. Alicia Beatriz Giugni. 653 Lic. Alicia del R. GARCIA. 381 Lic. Dayana Litz León Franco 448

L'IC. R I o 448oandR'U/Z Pemza LIDIA GIUFFRE 470 ..Ligia Albuquerque deMelo 20 Ligia T. Lopes Simonian 209 Lilia Cruz Altaml'rano 84 .Lilia Lechuga Ortiz 525 Lilia Lechuga Ortiz 518 .Liliana López Levi 230 Lilina Bustos 565 Livia Liberalo deMatos Reis 85 Loreto Arias Lagos 235 Lourdes Amaya 745 Lourdes C.Pacheco 52 Lourdes Perkins Candelaria 236 Luana Mesquita Rodrigues 21 Lúcia Helena deBrito 237 Luciana Jacob 519 LUCIANA MIRANDA COSTA 440 Luciana Pereira deMoura 585 Luciane Cristina Costa Soares 440 Luciane Silva daCosta 441 Luciane Soares Almeida 521 Luciano Barandiarán 536 Luciano Concheiro; Patricia Couturier 704 Luciano Martinez Valle 669 Lucilene Amaral 769 Lúcio Jorge Hammes 56 Luis Alberto Luna Gómez 128 Luis Alberto Suárez Rojas 86.628 Luis Arturo Avila Meléndez 389 Luis Daniel Hocsman 210. 808 Luis Felipe Rincón Manrique 306 Luis Fernando Lobos Poblete 824 Luis Henrique Cunha. Ramonildes Alves

Gomes 368 Luis L1ambí y Edelmira Pérez 369 LUIS LOPES DINIZ FILHO 558 Luis Pezo Orellana 195 Luiz Americo Araujo Vargas 630 Luiz Antonio Dombek 340 Luiz Carlos Beduschi Filho 631 Luiz Eduardo deVasconcelos Rocha 632.

633 Luiz Fernando deMaltos Pimenta 202 Luiz Fernando Paulillo 791 LUIZ FERNANDO PAULlLLO 211 Luiz Flávio deCarvalho COsta 566

860

Page 25: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congresói...atinoamericano deSociología Rural, Quilo, 20-24/10/2006

Luiz Manoel deAlmeida 791 Luiz Manoel deMoraes Camargo 211 Luiz Marcelo Antonialli.. _•._ 274 Luiz Octávio RAMOS FILHO 163 Luz Marina Monsalve Friedman 724 Luzia A.Conejo G. Pinto 670

M

M. Julia A1essandrini.. 116. 262 M. Julia Fawaz Y 34 M. Julia Fawaz Yissi 670 M. Uribe Gómez 61 M.C. Rafael Trueta Santiago _ 260 Ma. Luisa Quintero Soto .46 Mabel Garcia, Maria del Carmen González

......................................................... 805 Magalhaes, E. R.S 772 Magda A.Duarte M 87 Magdalena Mayorga 371 Maglúcia Izabel de Assis Oneti 441 Maico Roris Severino 164 Malimiria Norico Otaní 270 Mamerto Pérez L. 130 Manuel Enrique Pérez Martinez•.. ..443 Manuel Roberto ParraVázquez 174 Manuel Soria López 391 Manuela deSousa Magalhiies. Marco

Aurélio Máximo Prado 307 MARCEL VALCARCEL 792 Marcela Ceballos _ _ 837 Marcela López 596 Marcela Román 805 Marcelo Emandez 307 Marcelo José BRAGA. 253 Marcelo Kunrath Silva 501 Marcelo Leles Romarco de Oliveira 165 Marcelo Márcio Romaniello, 102 Marcelo Marques deMagalhiies 269 Marcelo Milo Vaccaro 494 Marcelo Nascimento de 0Iiveira 152 Marcelo Rodrigues M-~ 156, 742,

778,810 MARCELO RODRIGUES MENDONCA 308 Marcelo Romaniello 793 Marcia da Silva Mazon 794 MÁRCIA MARIA MENENDES MonA. 537

Marco Antonio Merchand Rojas 825 MARCO ANTONIO ROCHA SANCHEZ..88 Marcos Antonio Pedlowski. 167 Marcos Carámbula Pareja 566 Marcos Lázaro Prado 91 Marcos Tanure Sanabio 274 Marfisa Cysneiros de Barros 634 Margarita Calleja Pinedo 795 Maria Ángela Fagnani. 586 María Antonieta Barrón Pérez 131 Maria Aparecida deMoraes Silva 131 Maria Aparecida dos Santos Tubaldini .553,

570 Maria Augusta Salin Gon~lves 53 Maria Belén Alvaro 212 Maria Celia Martins deSouza 444 Maria Célia Martins deSouza 829 Maria Cristina Núñez Madrazo 213 Maria Crislína Plencovich, 65 Maria Cristina R. de0Iiveira 275 Maria da Concei~o Sarmento Pinto de

Azevedo 89 Maria da Gloria Marroni 132 Maria Dalva Oliveira Soares 586 Maria das Gra~as Cameiro deSena 341 Maria das Grayas Santos Luiz Brightwell

.........................................................554 Maria deFálíma .49 Maria deFálíma Archanjo Sampaio 337,

342 Maria deFátima Paz Alves 22 Maria deJesús Rodríguez 530 Maria deJesús Santiago Cruz 635 María de las Mercedes 97 María de los A. Arias Guevara 90 Maria delos Ángeles Pérez Víllar 23 Maria deLourdes Larrea 213 Maria deLourdes Novaes Schefler 23 Maria del Carmen del Valle Rivera 796 Maria do P. Socorro Chaves... 760 Maria doPerpétuo Socorro Rodrigues

Chaves 773 MARIA DO ROSÁRIO DE FÁTIMA

ANDRADE LEITAO 24 Maria doRosário deFálíma Andrade

Leimo 575 Maria doSocorro deLima Oliveira 276

861

Page 26: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Maria doSocorro Macedo Coelho 597 Maria doSocorro Xavier Batista 519 María Eloísa Buigues 200 María Eugenia Chávez Arellano 852 María Eugenia Chávez Arellano 389 Maria Evelinda Sanüago Jiménez 392 Maria Inés Aiuto 845 María Inés A1faro 677 Maria Inés Gil 255 Maria InesMancuso 752 Maria lnésRauter Mancuso 763 Maria Isabel Palacios R 382 Maria Izabel Vieira Bote/ho 365 Maria José Carneiro 25 Maria José Reis 17 Maria Lafoz Bertussi.. 319 María Lelia Pochettino 551 Maria Lúcia daSilva Sodré 168 Maria Lúcia deSousa Moreira 749,754,

755 Maria Luiza Dias Femandes 636 Maria Mercedes Figari Tarde 495 Maria Nilza deJesus 567 Maria Nobre Damasceno 54 Maria Olivia deAlbuquerque Ribeiro 764.

765 Maria Regina Teixeira daRocha 170 Maria Salete Souza deAmorim 445 María Silvia OSPITAL 538 Maria Soledad Etcheverry 693 Maria Tarrío 704 Maria Tarrío García 245 Maria Vicencia Tenório 486 Mariana Ciavatta Pantoja 238 Mariana Moria 638 Marianela Bertoni 309 Mariángela daSilva Duarte 256 Maribel Hemández Arango 91 Mariela Bianco 393 Marietta Bucheli. 92 MARILDA CHECCUCCI GONCALVES DA

SILVA 555 Marilia leda daSilveira Folegatti 341 Marilson Farias Gama 757 Marines Zandavali Grando 215 Mario Lattuada 277 Mario Pérez Morales 137

Mariomar Almeida 15. 170.330.705 Marion Poinssot .498 Marisa Barbosa Araujo Luna 238 Marivel Hemández 94 Marjorie Cásares 394 Marlene Franco Suárez 26 Marli Dias Mascarenhas Oliveira 270 Marlon Javier Méndez Sastoque 671 Marta Chiappe 27,423. 468, 607 Martha Antonieta Diaz Rodriguez..639, 661 Martha Rodríguez 446 Martha Vimos 198 Marvin Roberto Salguero Barahona 446 Malías A.Álamo 116, 262 Malías Carámbula Pareja 133, 587 Mauricio Alejandro Tubio Albornoz 133 Mauricio Macossay Vallado 278 Mauro César Rocha daSilva 28 Mauro Eduardo Del Grossi 343 Mauro José Andrade TERESO 340 Maya Takagi 343, 344 Mayka Perosa Caldeira 588 Mayra Nieves Guevara 239. 241 Mayra Nieves Guevara (M.C.) 279 Me. Alejandro 1. Monterroso Rivas 428 Mel Gonnerman 119 Melina Laura Ramos 216 Melina Neiman 672 Mercedes Queiroz Zuliani 843 Mg. Lic. Amalfi G. VAQUERO 381 Michelle Chauvet 395 Miguel Ángel Alvarado Hemández 240 Miguel Angel Sámano Rentaría 726 Miguel Angelo daSi/veira 826 Miguel Ángelo da Silveira 396 Miguel Ángelo daSilveira. Dalcio Caron,

Paulo Eduardo Moruzzi Marques 556 Miguel Ángelo Ribeiro 578 MiriamAidé NúñezVera 29 Miriam deOliveira Santos 29 Mirian Midori Peres Yagui. 589 Mónica Castagna Molina 172, 173 Mónica deMoura Pires 780. 797 Mónica deNicola 217 Mónica Garcia Velázquez 745 Mónica l. Bendini 125 Mónica J.López Guzmán 839

862

Page 27: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICongreso Latinoamericano deSociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Monica Mello :..:.538 Montes deOca lavala, -Verónica .,344 MONTICO, S 748 Morales Loo R. 320 MSc. Marlene Franco Suárez 448 MUNIZ. José Norberto 640 -Muñoz M. A. "";;­ _.•. 449 Myriam Cyntia Cesar deOliveira 450 . Myriam del Valle Diaz 451

N

Nádia Velleda Caldas :330 Nágila Lima da Silva 30,280. 487 Najra Makarem Nadaf Akel 590 Nalhalie Gravel 827 Neide Maria deAlmeida .496 Neila Newdirley Camara Pinto 590 Nelson Franca Santos 259 Neuma Antonia daSilva 827 Nico/a Maria Keilbach Baer 682 Nicola Maria KEILBACH BAER 373, 452 Nidia Noemi Fabré 764, 765 Nidia Noemi Fabré 160 Nidia Tadeo 134 Nilza Verónica Campos doAmara! Aguiar

......................................................... 436 Noemi Maria GIRBAL·BLACHA 539 Nora Beatriz Presno Amodeo 497 Norma Fe/icidade Lopes daSilva Valencio

......................................................... 767 Núbia Ferreira Guedes 32 Nury Isabel Jurado Herrera 727 Nydia Delhi Mata Sánchez 591

O

Octavio Ixtacuy López 174 Oiga del pjlar Vásquez Cruz 33 OLlVElRA, Cyntia Meireles de 640 OLlVEIRA. Vania Beatriz Vasconce!os de

......................................................:-::768 OMAR FRANCO MORA 453 Omar Rodrigo Escamilla Haro 658 Oriana Almeida 769 Orlando Manuel Felicita Nato 93 Osear Bonilla :..94. 564

Oscar Ernesto Mari osé Ribamar Bessa Freire OsmarTomaz deSouza Osvaldo Graciano

p

Pablo Lavarello Pablo Ospina Peralta Pablo Ramos Pablo Rodriguez-Bilella PABLOZALDIVAR MARTINEZ Pagliettini Liliana Filippini.. Paola Mascheroni Pashka Nalegach Madrid. Loreto Arias

Lagos 311 Patricia Arias 673 Patricia Botero G6mez 196 Patricia Brandao Amorim 850 Patricia Dantas deMiranda Andrade 572.

593 Patricia deMelo Abrita Bastos Patricia F.Pereira Patricia José deAlmeida Patricia Lombardo Patricia Mulioz Salazar Patricia Muñoz Sánchez Patricia Propersi Patricia Ribeiro deSouza Patricia Troncoso Pérez Patricia Vázquez Conlreras Paula Palacios Paula Soto V., Paulo Candido daSilva Paulo Cesar Pontes Fraga Paulo Décio deArruda Mello

540 723 641 541

787 310

11 642

453, 713 454 310

Paulo Eduardo Moruzzi Marques 396 Paulo Emilio Lovato 17 Paulo Freire Mello 177 Paulo Ortiz Rocha deAragáo 828 Páulo Ricardo Bavaresco 543 Paulo Vicente Mitchell 339 Pedro Abel Vieira Junior 377.777, 781,798 PEDRO ABEL VIEIRA JUNI0R. 218 Pedro Abel Vieira Júnior 615 Pedro Arbeletchey 774 Pedro D.N. Cortinez 95. 97

632. 633 419 643 806 644

241, 645 846

77. 78 542 197 134 34

646 838 176

863

Page 28: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICOl1greso Latinoamericano de Sociología Rural, Quito, 20-24/10/2006

Pedro Fonseca Leal 242 Pedro Henrique C. Rapezo 281 Pedro Henrique Coelho Rapazo 242. 399 Pedro Henrique Zuchi da Concei~o .... 674 Pedro Ramos 159. 615 Per Slromberg 455 Perales Rivas Martha Alicia 456 Percy Belanzos Ocampo 456 Pereira Alberto 49 PEREIRA. Samantha Aquino 770 Petronio Lauro Teixeira Poliguar Júnior 771 Philippe Bonnal.. 826 Priscila Freire 243 Prof. Dr. Armando Martins deBarros 727 Profesor José E.Rodríguez Rojas 345 Profesor Pedro deHegedus, PhD 502

Q

Quetzalli Estrada Lima 135

R

R. Oliva. A 844 RABELLO, Antonio Cláudio 544 RAFAEL O'ALMEIOA MARTINS 98 Rafael G. Reyes Morales .4.135.800 Rafael G. Reyes Morales 591 Ramon Isidro Cieza 457 Ramón Jarquin-Galvez 458 Ramón Soriano 94. 397. 498. 564 RaqueIOrovelta 100 Raúl GarcíaBarrios (UNAM) 360 Raúl Harari 219 Raúl Paz 374 Rebeca Raso Prazeres 707 Rebelo. S.R. M 772 Regina Aparecida Leile deCamargo 178 Reginaldo Sales Magalhaes 829 Regio Marcio Toesca Gimenes 283 Regio Marcio Toesca Gimenes (2) 283 Rejane Nazaré Pimentel deSousa659. 847 Renata Medeiros Paoliello 244 Renata Menasche 557 Renato Macedo Filho 35. 261 Renato Salas Alfaro 137 Renildes Fortunato Siman 179

Ricardo Andino 197 Ricardo Candéa Sá Barreto 220 Ricardo Isaac Márquez, Ben deJong 100 Ricardo Luiz Sapia deCampos 708 Ricardo Prestes Pazello 520 RICARDO REZENDE FIGUEIRA 839 Richard Pasquis 799 Riquelme. Mario 499 Rita C. Favret Tondato 674 Rita deCássia Araújo Cosenza 137 Rita deCássia Azevedo Soares 521 Rivera J 346 Rivera·Martínez J .459 Roberto Benencia 139 Roberto Oiego 646 Roberto Diego Quinlana 500. 606 Roberto Escalante 140 Roberto Pérez Cerón 482 ROBERTO RINGUELET 102 Robson Amancio ..102.180.484,608.737,

793 Robson Munhoz deOliveira 202 Rodrigo Alberto Toledo 460 Rodrigo Bruno Alves deBarros Bezerra582 Rodrigo González Morales 284 Rodrigo Martins 747 Rogeria da Silva Martins 55 Rogério dos Santos Seabra 347. 348 RÓMULO SOARES BARBOSA 647 Rosa Aurora Espinoza 344 Rosa Elvia Barajas 395 Rosa Maria Larroa Torres 648 Rosalía Vázquez Toríz 312 Rosangela Custodio Cortez Thomaz 569 Rosángela Cinlrao 6 Rosangela Custodio Cartez Thomaz 585.

588 Rosaura Reyes Canchola 382 Rosemeire Aparecida Roncato Chaim .461,

752 Rosemeire Aparecida Scopinho 285 ROSENSTEIN. C 748 ROSENSTEIN. S 748 Rossana Vitelli 36 ROSSI. Adriana May ..45 Roxana Albanesi 220 Rubén Eduardo deDios 103

864

Page 29: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VIICongreso Latinoamericano deSociología Rural. Quito. 20-2411 0/2006

Rute Baquero 56 Ruth Lara Rodrlguez 800 Ruth W. Long 198

S

Sabrina Ángela Fran~ SILVA 675 Sabrina Ulian Belusso 194 Sagrario Garay Villegas 676 Sahirine Martinez 561 Salcedo Baca Ramés 456 Salomao Mufarrej Hage 521 Salvador Dal POllO Trevizan 251 Salvador López Platas. MSc 591 Samia F.Miguez 281 Samia Feitosa Miguez 353 Samuel Contreras Sánchez .466 Sandra Bibiana Vargas Gil 709 Sandra Cristina deOlive/ra 269 Sandra doNascimento Nada 104.333 Sandra Griselda Berdeja Hurtado 649 Sandra Hemández Bautista 244 Sandra Maria Gadelha deCarvalho 286 SANDRA SANTOYO S 104 Sant'Ana, A.L 349 Santiago Ortiz 830 Santos Bautista Humberto 728 Sany Sprnola ALEIXO 163 Sara Maria Lara Flores 140 Sebastiana Rodrigues deBrito 37 Selva Guimaraes Fonseca (Dra.) 523 Senilde Alcántara Guanaes .468 Sergio Aguirre Mendez 468 Sérgio Augusto Muniz Mangueira .312. 710 Sergio Cortes Sánchez 141 Sergio Ivan Palanca López 683 Sergio Schneider 650 Severino Bezerra daSilva 181 Sheila Maria Doula 500 Silva. G.T 772 SILVA, Rosana Maria Passos 768 Silva. W.P 772 Silvana Pedroso deOliveira 341 Silvaneide Santos deQueiroz .469 SILVIA BEATRIZ l.ÁllARO 651

SILVIA DO AMARAL RIGON 558. 651 Silvia Gorenstein 801 Silvia Susana 0Iivera 97 Silvia Simione daSilva 831 Simone Maria deSouza 313. 375 SIRLENE PESSOA 653. 802 Solange Tóla Delfini. 58 Sonia M.S.Azevedo deJesus 172. 173 Sonia Cachoeira Sterlz 401 Sonia Comboni Salinas 231. 245 Sonia Maria P.P.BERGAMASCO 340 Sonia Maria P.P. Bergamasco 323 Sonia Maria Pessoa Pereira Bergamasca

.................................................493.586 SONIA PEREIRA 545 Sonia Puricelli 313 Sonia Regina deMendon~ 546 Sonia Zapata Donoso 37 Soraya Franzoni Conde 199 Stalin Herrera 154 Stella Maris .454 Stephanie Campos P.Moreira 108 Stephanie Guinard 83 Susana Aparicio 677 Susana Cruz Ramírez 523 Susana Edith Rappo Miguez .470 SUSANA FORMENTO 470 Susana Gauster 685 Susana Grillo Padro 653 Susana Ochoa-Gaona 100 Susana V. Jimenez 162 Susana Zabala 454 Suzy Cristina Pedroza daSilva 350

T

T.F.Bezerra 181 T.Martínez S 735 Talia Violeta GUTIERREZ 547 Tania Elena Rodríguez Oropeza 182 Tarcísio Malta deCarvalho 547 Tarsitano. M. A.A 349 Taymer Miranda Tortoló 67.478 Teresa Guadalupe Antonio Cruz 711 Teresinha deFatima Perin 314

Silvia Brasileiro 246 Terezinha Joyce Femandes Franca 594 Silvia doAmaral Rigon 319 Thais Brianezi 472

865

Page 30: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

v

ALASRU VII Congreso Latinoamericano deSociología Rural. Quilo, 20-24/10/2006

Thais Femanda leite-Madeila- 38 THAISA SANTOS NAVOLAR 651 Thaisa Santos Novalar 319 Tharcisio Santiago Cruz 473 Thatiana Fávaro 351 Thays F/oriano Bezerra _.183.363 Thelma Maria Grisi Ve/éso 149 Therezinha deJ.P. Fraxe 281 Therezinha de Jesus Pinlo Fraxe 30. 350 Therezinha deJesus Pinto FraXE 353. 399.

4-13.487 Thiago Sebastiant7 lfe.Mefo 572 TIMOTHY DUNN 111 Tomás Serrano 141 Tonanlzin Orliz Rodríguez 595 TORRADO PORTO. ROBERTO 654 Toshio Nojimoto 398 Trigo. J.M 349 TRUFFER.ISABEL BEATRIZ 654

u Una; Pascual 455 Ursula del C. Zurita Rivera 315

Valdemar Jaso Wesz Junior 679 Valdele Boni 39 Valentina Soria 255 VALENTINUZ. CESAR 654 Valeria Araceti D'AgosfuJo 549 Valeria Capristo 596 Valéria Cristina deAndrade Barros 572 Valéria Rodrigues da Silva 28 Valmir Luiz Stropasolas 568 Valler Lúcio deOliveira 501 Vanderiei Vaz~; Rf;)ejro 549 Vandick daSilva Batista 764. 765. 773 Vanesa Vazquez Laba 41 Vanessa deAguiar Santos 570. 574 Vanessa Ramos dos Sanlos 569 Vanete A1meida 316 Vania Brayner 246 Velia Elideth Garcia Villegas 39 Vera Lúcia Bolla Ferrante 185

VERA LUCIA DE MENDONCA SILVA ..525 Vera Lúcia Graziano da Silva Rodrigues

.........................................................712 Verena Sevá Nogueira 40 Verónica Ibarra García 185 VERONICA RODRIGUEZ CABRERA 41 Verónica Vázquez García 852 Vicente Marcial Cerqueda 730 Victor Horacio Rau 142 Víctor Manuel Téllez lozano 830 Victorino Ramírez. Liberio 525 Vilma Barban 750 Vilma Cristina Busca .41 Violeta deFaria Pereira 256 Virgilio Ek Dzib 354 Virginia Rossi 502 Vitor Caminha Faustino Dias 802 Vitor de Athayde Couto 106 Vilória Gehlen 15.170.330.705 Vivian Helena Capacle 803

W

WAGNER DUARTE JOSÉ 510 WagnerLuizLourenzani. 503 Waldemar Vergara Filho 756 WALNEY SOUZA MORAES SARMENTO

.........................................................597 Walquíria Krüger Correa 147 Waller Belik 777. 798. 803 William F.Walers 198 WILLlAM GllBERTO DELGADO

MUNEVAR 686

x Ximena Cuadra Montoya 655 XIMENA NIVIA 221 Ximena Sánchez Segura 656 Ximena Sevilla Benavides 474

y

Yánez Lilibelh 106 Yanko González Cangas 59 Vara Chagas deCarvalho 750 Vara Maria Chagas deCarvalho (PhD) .594 Veda Video deSousa Penedo

VERA LÚCIA BOITA FERRANTE 211

866 321

Page 31: VIICONGRESOLATINOpobreza eadependencia económica impedem amulher de romper arelacao violenta. Mulheres ehomens sao iguais em seusdireitos perante alei brasileira emuitos dos códigos

ALASRU VII Congreso latinoamericano de Sociología Rural. Quito, 20-24/10/2006

Yolanda Cristina Massieu Trigo 143 lilas Nogueira Queiroz Zulma E. Garcia

646 474

z Zampier, Maika 499

867