28 Fredag 14. oktober 2016 AGDERPOSTEN

Du har kanskje høyrd detkraftige plasket av ein bever-hale i eit skogtjern eller settbeverhytter langs bekkar ogelver. Nokre har opplevd å fåvegar og jorde sett under vatnav denne flittige byggmeiste-ren. Men ikkje alle kjennerbeverens dramatiske kampfor å overleve. Sentralt idenne historia står også tremenn frå Åmli.

Åmli-beverreddarEuropa

Den europeiske beveren (Castor Fiber)er ein av urinnvånarane i faunaen vår,og fanst tidlegare over heile det Eura-siatiske kontinentet, frå dei Britiskeøyene i vest, til Sibir i nord, Middel-havslanda i sør og Kina i aust. Jord- ogmyrfunn, gnagemerke på stokkar ogrestar av demningar viser at beverenhar følgd iskanten og skogutbreiinganordover etter siste istid. Men frammot vår tid er beveren blitt borte iland etter land. I England forsvannhan alt på 1100-tallet, i Skottlannd på1200-tallet og i Italia på 1600-tallet.Det blir sagt at den siste svenske beve-ren blei skoten i 1871.

På slutten av 1800-talet fanst det

totalt berre rundt 1200 beverar igjen iEuropa, fordelt på åttesmå område. Eitt av des-se var i Noreg, nærmarebestemt langs Nidelva iÅmli og Tørdalselva iDrangedal. Beverbestan-den her var truleg påmindre enn 100 dyr.Denne vesle stammenskulle etter kvart dannegrunnlaget for heile densvenske beverbestanden,og også sørgje for tilbakekomst av be-ver i fleire andre land.

Den første beverutsettinga i Bjurälvdalen i Sverige i juni 1922.

Hattemotar, medisin og svartebøker. Atbever har vore ein et-tertrakta ressurs langttilbake i tid, kan vimellom anna sjå av deimange stadnamnamed samansettingar avbever, bjor, bjør, bjurosv, slik som Bjorbekkutanfor Arendal ogBjorvatn på Vegårshei.Bever er lett å lokalise-re. Han er nokså hjel-

pelaus på land, og har til alle tider voreeit viktig jaktvilt.

Sidan beveren lever store delar av

livet sitt under vatn, har han ein pelssom er særdeles tett og varm, i tilleggtil at han held vatnet ute. Denne eig-nar seg godt både til å lage jakker, kå-per, hattar og anna pelsverk av. På 15-og 1600-talet var beverhattar høgstemote, noko som gjekk hardt ut overbeverbestanden. Frå Sverige blei detberre i året 1574 skipa ut 3384 bever-skinn frå Stockholm, og eksporten til-svarte over tre millionar 1932-kroner.På 1840-talet kom rett nok silkehattarpå moten i Europa, og etterspurnadenetter beverhattar avtok noko. Men dåvar beveren alt borte mange stader.

Men sjølv om skinnet var ettertrak-ta, var det ein annan del av beveren

Spesielt effektivskulle bevergjelvere mot orm ialle variantar

HELGhistorisk

INNSENDT Denne artikkelen er ikke skrevet av en journalist i Agderposten, og er derfor ikke fri og uavhengig journalistikk. Artikkelen er i sin helhet laget av en ekstern bidragsyter.Vi har funnet innholdet interessant for våre lesere, og publiserer det derfor redigert og tilrettelagt av redaksjonen. Det betales ikke honorar for slike artikler.

29Fredag 14. oktober 2016AGDERPOSTEN

l Under denne vignetten skriver histori-kere og andre fagfolk på Agder omspørsmål de brenner for.l Spalten er et samarbeid mellom Aust-Agder museum og arkiv, HIFO Agder ogAgderposten. Har du tips og ideer kon-takt oss på e-post: kristoffer.vadum@aama.no eller redaksjonen@agderpos-ten.no

I et historisk lys

FAKTA

Foto: Nils Thomasson, Jamtli bildarkiv

som verkeleg førte til rovjakt; nemlegbevergjel. Dette er to kjertlar som liggnær beverens endetarmsopning, oginneheld stoffet castoreum, med eisterkt karakteristisk lukt. Beveren ereit nattdyr med dårleg syn, men destobetre luktesans, og han bruker bever-gjel blanda med urin til å markereterritoriet sitt. Castoreum har vorenytta som medisin i århundrar. Alt le-gen Hippokrates i det gamle Hellaskjende til bevergjel, og i det latinskeverket Castrologica frå 1700-taletfinst det meir enn 200 oppskriftermed bevergjel. Castoreum var nær-mast rekna som eit universalmiddelsom kunne kurere alt frå tannverk og

fødselssmerter til sinnsjukdom, giktog impotens - samt brukast som pre-vensjonsmiddel! Castoreum er fram-leis i bruk innan alternativ medisin,og på det svenske Systembolagaet kandei barskaste jegerane få kjøpt ei flas-ke BVRHJT (uttalt beverhojt og skalbety noko slikt som beverbrøl), som ersprit tilsett bevergjel.

Det har vore knytt mykje overtru tilbevergjel, og stoffet inngår i fleireformlar i svartebøkene frå mellomal-deren. Spesielt effektivt skulle bever-gjel vere mot orm i alle variantar. No-kre stader meinte ein at bevergjelkunne verne mot hoggorm, og ein ladet inn i sylvknappar med hol slik at

lukta kunne sive ut. Dersom ein varplaga med orm i børseløpet, skulle dethjelpe å stryke munningen på våpenetmed bevergjel. Det kunne også jagebort sjøorm.

På grunn av denne allsidige brukenvar bevergjel eit både ettertrakta ogsvært kostbart stoff. I Sverige kunneein rundt 1830 få 4-7 riksdalar for15,5 gram bevergjel. Ei årsløn for eingardsgut var på same tid 3 riksdalar.Ein vaksen bever har rundt 654 g be-vergjel, så fortenesta kunne bli stor! Iein av Æsops fablar ser det ut for atbeveren sjølv har forstått at mennes-kets jakt på bevergjel kunne bety un-dergangen for han. I fabelen bit beve-

ren frivillig av seg kjertlane og gir deitil ein jeger for å berge livet. Så enkeltvar det dessverre ikkje for beveren idet verkelege livet.

Først freda i Nedenes. I siste halvdel av1800-talet blei det klart for mange atframtida for beveren var truga. Verkna-dene etter den industrielle revolusjonenvar tydelege, og i intellektuelle miljøvar det ei aukande bevisstheit omkringdei skadane menneskelege inngrephadde påførte naturen. Den naturinte-resserte jernverkseigaren, jegeren ogsamlaren Nicolai Benjamin Aall påNæs

Faksimile av div. avisartiklar om utsetting av bever. Foto: Elvarheim Museum.

Illustrasjon frå eit engelsk manuskript frå byrjinga av 1200-talet som førestiller ein be-ver som bit av seg sine edle delar for å berge livet.

Norsk bever blir sleppt fri i Harrsjöån.Ukjend fotograf. Jamtli bildarkiv.