Vesentlege påverknadar:

Svært stor effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn moderat vassmiljøtilstand.

Stor effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn god vassmiljøtilstand.

Middels effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn svært god vassmiljøtilstand, eller påverknaden kan i kombinasjon med effekten av andre påverknader føre til dårlegare enn god vassmiljøtilstand.

Ikkje vesentlige påverknadar:

Vedlegg 3 Korleis står det til med vatnet vårt?Innhald

- Påverknadar på vassmiljøet- Miljøtilstand- Risikovurdering- Kunnskapsgrunnlag

Tilstanden i vatn er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata om økologiske, vasskjemiske og fysiske tilhøve i vatn. Der overvakingsdata manglar, er tilstanden vurdert utifrå lokal kunnskap om påverknadane, kunnskap om nærliggjande samanliknbare område (referanseområde) og miljøfaglege ekspertvurderingar/ skjønn.

Miljøvernavdelinga hos Fylkesmannen har hatt ansvar for;

miljøfaglege koordinering mellom sektorstyresmakter datainnsamling frå respektive etatar å vurdere miljøtilstanden i vassførekomstane (karakterisere, klassifisere) å leggje vurderingane inn i Vann-nett. kvalitetssikra opplysningane i Vann-nett.

Sektorstyresmakter har hatt ansvar for å vurdere påverknadar innanfor sine ansvarsområde. Kommunane har bidrege med viktig lokalkunnskap om påverknadar om miljøtilstanden.

Karakterisering av grunnvatn er utført på nasjonalt nivå av ei ekspertgruppe der Norges geologiske undersøkelser (NGU) har delteke.

Dei fleste kart og figurar er laga ut i frå datagrunnlaget i databasen Vann-nett eller henta utifrå http://vann-nett.nve.no/portal/.

3.1 PåverknadarNokre påverknadar er i hovudsak reversible som for mykje tilførslar av næringsstoff frå t.d. landbruk, avløp, akvakultur. Andre påverknadar er meir irreversible som t.d. nokre fysiske inngrep, miljøgifter det er svært vanskeleg å i verksette tiltak mot og genetiske effektar av rømt oppdrettsfisk på villfiskbestanden.

Vesentlege påverknadsfaktorar er dei faktorane som gir påverknadsgraden middels til svært stor effekt på miljøtilstanden for ein vassførekomst. Grada (konsekvensen) av ein påverknad er vurdert på ein skala frå uvesentleg – liten – middels- stor – svært stor.

Fleire påverknadar kan kvar for seg bety lite, men i sum kan dei likevel føre til at ein vassførekomst vert sett i risiko for ikkje å nå miljømålet.

Vesentlege påverknadar:

Svært stor effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn moderat vassmiljøtilstand.

Stor effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn god vassmiljøtilstand.

Middels effekt:Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn svært god vassmiljøtilstand, eller påverknaden kan i kombinasjon med effekten av andre påverknader føre til dårlegare enn god vassmiljøtilstand.

Ikkje vesentlige påverknadar:

Elver, innsjøar, grunnvatn og kystområde er delt opp i vassførekomstar. Storleiken på vassførekomstane varierer mykje, frå nokre hundre meter i elver/bekkefelt til store sjøområde. Tal vassførekomstar er ikkje samanliknbare og treng ikkje å seie noko om areal, volum eller lengde på områda som er påverka.

I figurar og tabellar er påverka areal oppgitt i tal og prosent vassførekomstar km2 for innsjøar og kystvann lengde (km) for elver

Oversikt over dei påverknader i vassregionen er gitt i tabell 40.

Tabell 1 viser oversikt over påverknadar, årsak til påverknadane, omfang og effekt av påverknadane i Sogn og Fjordane

Påverknad Årsak Omfang Effekt av påverknadane

Ureining

Punktutslepp;Avløpsanleggindustri

Utslepp frå; ReinseanleggKommunale avløpsvatn utan reinsing

Auka næringstilførsel;AlgeoppblomstringOksygenmangel p.g.a. auka nedbrytingFærre artar/endring av artsmangfaldet

Industri Rundt dei tunge industriområde i Årdal, Gulen, Høyanger, Svelgen

Avrenning av miljøgifterOpptak av miljøgifter i dyr og planter

Diffuse kjelder;LandbrukSeparate avløpsanleggTettstadar/tette flaterFiskeoppdrettBåttrafikk/hamner

Avrenning frå:LandbrukHus/hytterBy/tettstadarFiskeoppdrettSkip/ Fritidsbåtar

Mangelfull oversikt over omfang av fleire påverknadar, spesielt landbruk og spreidde avløp

Auka næringstilførslar:AlgeoppblomstringOksygenmangel p.g.a. auka nedbrytingFærre artar/endring av artsmangfaldetAvrenning av miljøgifterOpptak av miljøgifter i dyr og planter

Langtransportert ureining;Sur nedbør

Utslepp frå; IndustriTransport….

Sørvestre delen av vassregionen; vassområde Ytre Sogn og store delar av Sunnfjord.

Gjer vasskvaliteten surareFiskedaude / reduserte fiskestammarForsuringsfølsame artar minkar/forsvinnForsuringstolerante artar vil dominere

Biologiske påverknadar

Lakselus Fiskeoppdrett

Lakselus usikker kor stor effekt på bestandane av laks og sjøaure.

Lakselus; Svekka laks og sjøaurebestandar

Rømt oppdrettsfisk Fiskeoppdrett

Grad av genetisk innblanding på bestand av laks er ukjent.Usikkert økologisk påverknad på fiskebestandar

Genetiske og økologiske effektar på laks og sjøaure t.d. dårlegare tilpassa avkom, oppgraving av gytegroper

Framande artar ferskvatnØyrekytGyrodactylus salarisRegnbogeaure

FiskeKultiveringsanlegg

Førekjem i nokre få vassførekomstar

Øyrekyt – kan redusere aurebestandarGyrodactylus salaris utryddar laksebestanden

Framande artar sjø, aktuelle artar,RegnbogeaureJapansk drivtangJapansk sjølyngSpøkelseskrepsKrokbærar /raudklo

Skipstrafikk (ballastvatn, på skrog)

Marine framande artar er lite kartlagd og ikkje registrert i vann-nett

Mogleg påverknad /fortrenging av andre artar

Pollpryd

Fysiske inngrep

Hydromorfologisk FerskvatnEndring av vassføring, vassgjennomstrøyming og vasstandVasskraftsdamOverføringar mellom vatn

VasskraftUttak av vatn til ulike formål (vassforsyning, settefisk, industri)

Store deler av vassregionen er påverka av vasskraftsregulering.

Låg/manglande vassføring i elvar.Låg/varierande vasstand i reguleringsmagasinVandringshindreReduserte/ øydelagde gyte- og oppvekstområdeTemperaturendringPåverkar vasskvaliteten

Hydromorfologisk KystvatnEndra vassgjenomstrøymingStraumstyrkeBølgjeeksponeringsalthaldigheit

Vasskraft Liten oversikt over omfang/ ukjent påverknad

Endring av tilførsel frå ferskvatn til sjøvatn gjennom året – usikker effekt på økologisk tilstand i sjø

MorfologiskFerskvatnBekkelukkingDumping/utfylling av massarFysisk endring av elveløpInfrastruktur på landLandbrukstiltakReinsking/ mudringTersklar i elv/fisketiltakVandringshindre for fisk (kunstige)

LandbrukVegbyggingFlaumInfrastrukturUrbaniseringVasskraft

Spreidd over heile vassregionen

Leveområda vert dårlegare for fisk og andre artar t.d. laks, aure og elvemuslingHindrar fiskevandringPåverkar vasskvaliteten

MorfologiskKystvatnHamnerMoloarVegfyllingMudringutfylling

VegbyggingFlaumSkips/båttrafikk

Påverkar vasskvaliteten

Påverknadar i vassdraga våreDominerande påverknad i vassdraga våre er

Sur nedbør (langtransportert ureining) Fysiske inngrep, særleg frå vasskraftsanlegg

Oversikt over påverknadane i vassdraga er gitt i figurane 8-10.

Langtransportert ureining er i all hovudsak sur nedbør. Det er først og fremst i den sørvestre delen av vassregionen at påverknad frå sur nedbør er størst (Ytre Sogn og Sunnfjord). Ser ein bort frå påverknad frå sur nedbør, er det først og fremst påverknad frå vasskraftanlegg som er den dominerande påverknaden i vassdraga.Dei fleste vassførekomstane er registrert med middels påverknadsgrad frå sur nedbør (elv og innsjøar) og vasskraftreguleringar (elv). Over 100 av innsjøvassførekomstane er registrert med stor eller svært stor påverknadsgrad av vasskraftreguleringar.

Mange vassførekomstar er påverka av flaumverk og forbygging. Andre fysiske inngrep er fysisk endring av elveløp og vandringshinder.

Nokre vassførekomstar er påverka av avrenning frå landbruk og avløp. Datagrunnlaget frå påverknad frå landbruk og avløp er svært mangelfullt.

Påverknad frå rømt oppdrettsfisk og lakselus på laks og sjøaure er sett til ukjent (sjå omtale i kap. 3.1.3.1). Framande artar er ørekyt og Gyrodactylus salaris. Regnbogeaure er registrert i nokre få vassførekomstar.

Figur 1 viser dei viktigaste påverknadane i elver og innsjøar oppgjeve i tal vassførekomstar og lengde elv (kilometer), areal innsjø (kvadratkilometer). Tala er og oppgitt i prosent . «Langtransporterte» påverknadar er i praksis sur nedbør. Hydromorfologiske påverknadar er i hovudsak påverknad frå vasskraftsregulering. Diffus påverknad er ureining frå t.d. landbruk og spreidde avløp. Påverknad som er satt til «ukjent grad» inngår ikkje i figurane. Dette gjeld i hovudsak påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure, landbruk og i noko grad avløp og inngrep i elv. Kjelde vann-nett 10. oktober 2015.

Sur nedbørUten minstevannsføring

Flomverk og forbygningerPåvirket av lakselus

Avrenning landbrukskildeMed minstevannsføring

Påvirket av rømt fiskAvløp fra spredt bebyggelse

Renskning/mudringFysisk endring av elveløp

Annen reguleringFiskevandringshinder

Grøfting av landområder

0 100 200 300 400 500 600

Elv

Ukjent grad Middels grad Stor grad Svært stor grad

Figur 2. Tal elvevassførekomstar med påverknadar i ukjent og i signifikant grad(meir enn liten grad). (påverknader av mindre enn 10 vassførekomstar er ikkje med i figuren). Vann-nett 8. oktober 2015.

Sur nedbørVannføringsregulering

VannkraftsdamAvrenning fra annen landbrukskilde

Dumping/fylling av masserFiskevandringshinder

ØrekytVannuttak til fiskeoppdrett

Overføringer av vannAvløp fra spredt bebyggelse

Permanent tørrlegging/avskjermingGrøfting av landområde

Andre introduserte arterAvrenning fra byer/tettsteder

Drikkevannsforsyning

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

Innsjø

Ukjent grad Middels grad Stor grad Svært stor grad

Figur 3. Tal innsjøførekomstar med påverknadar i ukjent og i signifikant grad(meir enn liten grad). (påverknader av mindre enn 2 vassførekomstar er ikkje med i figuren). Vann-nett 8. oktober 2015.

Påverknadar på kystvatnUreining er den største påverknaden i kystvassførekomstane (Figur 11-12). Påverknaden er størst frå punktutslepp frå avløp/reinseanlegg og industri. I nokre få vassførekomstar er det registrert påverknad frå fiskeoppdrett, søppelfyllingar og landbruk. Nokre vassførekomstar er påverka av fysiske inngrep som hamner, utfyllingar til veg og overføring av vatn mellom vassdrag.

Det er størst konsentrasjon av miljøgifter der ein finn tungindustri /verftsindustri. I Sogn og Fjordane er det registrert beskjedne mengder av miljøgifter utanom nærområda til tungindustrien. Opptak av miljøgifter er ulikt frå art til art. Enkelte artar kan difor ha høgare innhald av miljøgifter enn andre artar frå same område. Tabell 26 viser kosthaldsråd i regionen.

Utslepp over lang tid har ført til at sjøbotnen utanfor hamneområde og skipsverft ofte har høge konsentrasjonar av miljøgifter. Slik ureining skadar miljøet lokalt og legg avgrensingar for bruk av nokre områder til fiske og oppdrettsverksemd, og krev varsemd og opprydding ved nye utbyggingsprosjekt.

Tabell 2 viser kosthaldsråd i kystvatn dvs. Mattilsynet si fråråding frå å eta bestemt type mat utifrå for høgt innhald av miljøgifter. Det er også påvist noko ureining av kadmium i brosme (djupvassfisk) i Høyangsfjorden / Sognefjorden, men målingane ligg under grenseverdien for å innføre kosthaldsråd.

Område For høge verdiar av miljøgifter

Kosthaldsråd mot å eta

Sist undersøkt i

Høyangsfjorden Kadmium, bly i skjel og brun krabbemat

SkjelBrun krabbemat

2011 og 2012

Årdalsfjorden Kadmium, bly og PAH i skjel

Skjel (innført i 2002)

Norskekysten innafor grunnlina

Dioksinar, PCB Lever frå torskBrun krabbemat for gravide og ammandeNyre frå O-skjelLever frå kamskjel

Figur 4 Påverknadar i kystvatn oppgitt i tal vassførekomstar, kvadratkilometer og prosent. Kjelde Vann-nett 11. oktober 2015

Utslipp fra industri (ikke-IPPC)

Renseanlegg 2000 PE

Avrenning fra annen landbrukskilde

Utslipp fra industri (IPPC)

Avrenning og utslipp fra fiskeoppdrett

Havneanlegg

Overføringer mellom vassdrag

Avrenning fra nedlagt industriområde

Vei- og jernbaneutfylling

Renseanlegg 10000 PE

Søppelfyllinger

Avløp fra spredt bebyggelse

Utslipp fra annen punktkilde

Avrenning fra byer/tettsteder

Annen påvirkning

Avrenning og utslipp fra transport/infrastruktur

Forurensing fra havneaktivitet

Avrenning fra annen diffus kilde

Renseanlegg 150000 PE

0 2 4 6 8 10 12 14 16

Kyst

Ukjent grad Middels grad Stor grad Series4

Figur 5. Tal kystvassførekomstar med påverknadar i ukjent og i signifikant grad(meir enn liten grad). Alle påverknader. Vann-nett 8. oktober 2015.

Påverknad på grunnvatnetGrunnvatnet er det vatnet som fyller porene og sprekkene i grunnen under oss. Overflata til grunnvatnet heiter grunnvasspeilet. Under grunnvasspeilet, i grunnvassona, er alle holroma heilt fylt med vatn. Sona vert ofte omtala som metta sone. Mellom grunnvasspeilet og overflata;- i markvassona, er holroma delvis fylt med luft. Derfor vert markvassona kalt for umetta sone. Nydanning eller «mating» av grunnvatnet skjer ved at nedbør og smeltevann renner ned i bakken og ned til grunnvasspeilet. Den umetta sona sine eigenskapar avgjer kor godt beskytta grunnvatnet er. Grunnvatnet har ei viktig rolle i det hydrologiske krinslaupet og for vassballansen generelt. Grunnvatn kan og føre med seg ureining frå landområde og ut i sjøen dersom myrområde, innsjøar og elvar er ureina. Kartlegging og kvantifisering av utstrøyming av grunnvatn i tettbefolka område bør prioriterast, særleg langs kysten vår.

Til forskjell frå overflatevatn, er grunnvatnet ein skjult ressurs som det er utfordrande og kostnadskrevjande å kartlegge. Det er gjennomgåande lita merksemd og kunnskap om grunnvatn i samfunnet generelt, noko som leiar til at grunnvann ofte vert oversett eller nedprioritert i samfunnsplanlegginga. Dette trass i at grunnvatnet kan utgjere ei hygienisk sikker og kostnadseffektiv drikkevassforsyning, jordbruksvatning i tørkeperiodar, prosessvatn til akvakulturnæringa i tillegg til at grunnvatnet er ein viktig energibærar ved utnytting av grunnvarme.

Utveljing og inndeling av grunnvatn i grunnvassførekomstar i Noreg ble første gang gjort gjennom grovkarakteriseringsarbeidet i regi av NGU (Norges geografiske undersøkelser) og NVE (Norges vassdrags- og energidirektorat) i 2004/2005. Det var da mest fokus på å legge inn i databasane grunnvassførekomstar som fanst i breelvavsetningar og som har potensiale som drikkevasskjelde. Utval og avgrensing av grunnvassførekomstar var hovudsakleg basert på informasjon frå lausmassekart samt lokal kunnskap der dette fans.

Grunnvassførekomstar som ikkje har potensiale som drikkevasskjelde er difor lite kartlagt og karakterisert. Det gjeld og ein del mindre grunnvassførekomstar som påverkar overflatevatn eller som myrer og våtmarker er avhengige av. Fylkesmennene som har karakterisert grunnvassførekomstane, har gått utifrå statlege tilrådingar gitt i rettleiar 3: 2013: Grunnvann. http://www.vannportalen.no/oversikt.aspx?m=42591. COWI v/ Helge Henriksen gjorde i 2010 eit arbeid med registrering og vurdering av grunnvassførekomstar i Sogn og Fjordane.

Påverknad – ukjent gradEin del påverknadar er sett til ukjent grad. Datagrunnlaget er då for dårleg til å kunne vurdere kor stor påverknaden er. Når datagrunnlaget vert betre, vert desse påverknadane gruppert frå liten til svært stor påverknad på vassførekomsten. Med andre ord vert nokre vassførekomstar sett til risiko for ikkje å nå miljømålet medan andre vert sett i gruppa ingen risiko.

Spesielt for elver er ein del påverknadar sett til ukjent grad (fig 9). Dette gjeld spesielt for rømt oppdrettsfisk og lakselus der alle påverknadar er sett til ukjent grad. Når det gjeld påverknad frå lakselus og rømd oppdrettsfisk på laks og sjøaure er det bestemt at desse påverknadane skal leggjast på elveførekomstane. Laks og sjøaure nyttar elvane som gyte- og oppvekstområde.

Ein del avrenning frå landbruk og ulike fysiske inngrep i elv er sett til ukjent grad. Avløp frå spreidd busetnad er sett til ukjend grad. Kommunane har dårleg oversikt over spreidde avløp. Det er grunn til å tru at ikkje alle påverknadane er registrert i Vann-nett. Sur nedbør er sett til ukjent grad for nokre vassførekomstar.

Påverknadar i innsjø er i mindre grad sett til ukjent grad for innsjøar. Nokre vassførekomstar er sett til ukjent grad for påverknad frå sur nedbør og landbruk.

For kyst vatn er påverknad med ukjent grad satt for først og fremst for landbruk, men og for nokre punktutslepp frå reinseanlegg, fysiske inngrep, punktutslepp frå industri, fiskeoppdrett og andre punktkjelder.

3.1.1 Ureining Type ureining og kjeldene til ureining av vassdraga og sjøområde kan delast inn i;

Næringsstoff, organisk materiale og bakteriar – kjem hovudsakleg frå avløp og landbruk, oppdrettsnæringa og næringsmiddelindustri

Langtransportert ureining – kjem hovudsakleg frå andre land

Miljøgifter og tungmetall – kjem hovudsakleg frå industri, avfallsplassar, byar og tettstadar, gruver, oppdrettsanlegg, transport

Salt og liknande – kjem hovudsakleg frå samferdsle/vegar

Vassførekomstar med dårleg vassutskifting er meir sårbare for påverknad av ureining enn vassførekomstar med god vassutskifting eller gode straumtilhøve. Tersklar i fjordar kan til dømes gi dårleg vassutskifting. Eit døme er ein djup fjor med grunn terskel. Då vil den grunne terskelen hindre friskt vatn å strøym inn. Vasskvaliteten innanfor terskelen vert då lett dårleg. Når algar og dyr synk ned i terskelbassenget brukast oksygen i nedbrytingsprosessen og botnvatnet vert lettare fattig på oksygen. Utslepp av mykje næringsstoff frå t.d. avløp, landbruk kommunale reinseanlegg, auke produksjonen av algar som vil igjen føre til auka forbruk av oksygen i nedbrytingsprosessen. Slike vassførekomstar toler mindre ureining frå t.d. avløp og landbruk, enn vassførekomstar med god vassutskifting.

Ureining er delt inn i ureining frå punktkjelder og ureining frå diffuse kjelder i Vann-nett. Ei vurdering av dei einskilde påverknadane er gitt i avsnitta under.

3.1.1.1 Ureining frå punktkjelderDei fleste påverknadar i elv og innsjø står oppført med påverknad med ukjend grad frå reinseanlegg, anna punktkjelde og utslepp frå industri. Total sett er det ikkje så mange vassførekomstar som er eller kan vere påverka av ureining frå punkutslepp. Tabell 42 viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i Vann-nett.

Tabell 3 Middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i elver, innsjøar og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregion. Påverknadsgrad «ukjent grad» i parantes. Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014.

PunktkjelderPåvirkningstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Areal kyst (km2)

Problem-eier

Renseanlegg 2000 PE 3 (4) 24,97 (16,90)

0 (1) 0 (10,50)

10 (2) 86,42 (7,52)

Kommune

Utslipp fra annen punktkilde

(4) (19,46) 0 0 0 (1) 0 (46,14)

Ulike

Utslipp fra industri (ikke-IPPC)

1 (3) 3,23 (30,00)

0 (1) 0 (0,07) 12 (1) 43,20 (9,94)

Industrieigar

Utslipp fra industri (IPPC)

1 2,69 0 0 4 40,96 Industrieigar

TOTAL UTSLIPP FRA PUNKTKILDER

5 (11)

30,89 (66,36)

(2) (10,57) 26 (4) 170,58 (63,60)

Kommunale utslepp – avløpKommunale utslepp kan føre til overgjødsling av vassdrag og fjordar. Sogn og Fjordane har mange små utslepp (mindre enn 50 personeiningar). Desse har inga eller enkel reinsing.

AvløpsanleggVed utgangen av 2013 var det i alt 194 avløpsanlegg med minst 50 tilkopla personar i Sogn og Fjordane.

Dei fleste er kommunalt eigde. 66 450 personar var kopla til dei 194 avløpsanlegga, dette utgjer ein tilknytningsandel på 61 %. 4 627 personar var kopla til anlegg med ureinsa utslepp d. (kjelde KOSTRA)

Vi har om lag 200 større utslepp (meir enn 50 personeiningar). Dei fleste av desse har mekanisk reinsing, men nokre få tettstader har store utslepp med strengare krav til reinsinga. Dette gjeld Florø og Førde med utslepp til sjø, og Byrkjelo med utslepp til ferskvatn.

AkvakulturSettefiskanlegga i fylket er for ein stor del lokaliserte i indre del av kystområdet. Ein del har utslipp til indre del av terskelfjordar med redusert vassutskifting. Utslepp frå settefiskanlegg inneheld næringssalt og organisk materiale. Dei største anlegga har krav om reinsing av utslepp. Dei er og pålagt overvaking av miljøtilhøve i resipienten.

IndustriLokale kjelder til store miljøgiftutslepp har vore metallindustri og skipsverft i vårt fylke. Tal frå nettstaden Norske Utslipp (med lenke til http://www.norskeutslipp.no/ ) viser at utsleppa av dioksin, PAH, tungmetall og fluor frå metallverka i Høyanger, Årdal og Svelgen har minka vesentleg.

Industri er ein stor påverknad i fjordane i Årdal, Høyanger, Hyllestad, Gulen og Bremanger. Industrien må drive innafor rammer sett i utsleppsløyve, men det er ikkje realistisk å krevje stans i alle utslepp. Når det gjeld «gamle synder» i dei påverka fjordarmane, er det mindre aktuelt å vurdere tiltak om opprydding i sedimentet når det framleis pågår lovlege utslepp.

3.1.1.2 Ureining frå diffuse kjelderDei fleste påverknadar i elv og innsjø frå diffuse kjelder står oppført med ukjend grad. Dette gjeld i stor grad avrenning frå landbruk og spreidde avløp, men og frå avrenning frå søppelfyllingar m.m. Tabell 28 viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå diffuse kjelder i Vann-nett, påverknader med ukjent grad står i parentes. Dei fleste påverknadane er satt til middels grad, fire påverknadar er satt til stor grad.

Tabell 4. Oversikt over ureining frå diffuse kjelder. Tal vassførekomstar og total storleik som er påverka i middels, stor eller svært stor grad. Tal/storleik med påverknadsgrad «ukjent grad» står i parantes. Kjelde Vann-Nett, 30.09.2015.

Diffuse kjeldarPåvirkningstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø (km2)

Problem-eiger

Anna diffus forureining 3 (3) 10,56 (13,96) 0 (1) 0

(0,07) 0 0 Kommune/Eigar

Avløp frå annen kjelde (1) (148,63) 0 0 0 0 Kommune/Eigar

Avløp frå spreidd busetjing

5(30)

14,57 (1310,07) 0 (3) 0

(7,88)0(1)

0 (10,74) Kommune

Avrenning frå anna diffus kjelde 0 0 0 0 1 1,28 ForskjelligAvrenning frå anna landbrukskjelde

15 (77)

112,76 (1310,89) 2 (9) 3,67

(3,97)1(4)

0,06 (6,11)

Landbruks-verksemd

Avrenning frå byar/tettstedar

4(2)

12,33 (3,13) 0 (2) 0

(0,21) 1 0,89 UkjentAvrenning frå gruver (3) (260) 0 0 0 0 EigarAvrenning frå nedlagt 0 0 0 0 2 2,75 Eigar

Diffuse kjeldarPåvirkningstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø (km2)

Problem-eiger

industriområde (1) (8,47)Avrenning frå søppelfyllingar

1(4)

3,00 (46,73) 0 (1) 0

(10,5) 0 0 EigarAvrenning og utslepp frå fiskeoppdrett 0 0 0 0 2

(1)36,34 (1,47)

Konsesjons-havar

Avrenning og utslepp frå transport/infrastr (3) (81,16) 0 0 1 1,56 Fylkesmann,

kommunarForurensning frå hamneaktivitet 0 0 0 0 (1) (45,60)

Sand- og grustak 1 Fylkesmann, kommunar

Søppelfyllingar 0 0 0 0 2 12,02 EigarTOTAL UTSLIPP FRÅ DIFFUSE KJELDAR

29 (123)

153,22 (3174,57)

2 (16)

3,62 (22,63)

10(8)

54,9 (72,39)

LandbrukUreining frå jordbruket skuldast som regel punktutslepp frå utette lager for husdyrgjødsel eller silopressaft, eller diffus avrenning av jord og gjødsel frå dyrka mark. Bakterieinnhaldet i husdyrgjødsla kan gå ut over den hygieniske tilstand til vatnet og kvalitetar som drikke- og badevatn. Næringsstoffa i avrenninga kan medføre algevekst og tilgroing som gjev redusert miljøkvalitet i vassdrag og fjordar. Påverknaden vil som regel vere størst i mindre elver og innestengde pollar med nedbørfelt med intensivt husdyrhald.

Det er registrert påverknad frå jordbruket i ein del vassførekomstar, men datagrunnlaget for å vurdere påverknaden er mange stadar mangelfull. Påverknaden kan såleis vere både under- og overestimert, og det er trong for meir prøvetaking og problemkartlegging før ein kan slå fast kva vassførekomstar som bør vere med i tiltaksprogrammet. Ut i frå gjeldande datagrunnlag har jordbruket middels påverknad i nokre vassdrag i alle vassområda. I område der kjelda til ureining ikkje er kjent, treng påverknaden ikkje vere representativ for heile vassførekomsten. I tillegg kan det vere diffus avrenning som gjeld delar av vassførekomstane.

For alle vassførekomstar der målingar tydar på at jordbruket har ein negativ effekt på miljøtilstanden, bør det gjennomførast ei problemkartlegging, til dømes slik det går fram av Bioforsk rapport 107 frå 2012 for Vikja og Hopra i Vik kommune. Der ein finn punktkjelder til ureining, til dømes utette lager for husdyrgjødsel og silopressaft, har kommunen dei naudsynte verkemidla til å påleggje tiltak. Her er gjødselvareforskrifta og forureiningslova aktuelle regelverk. I tillegg kan manglande oppfølging av miljøkrav eller pålegg få konsekvensar for produksjonstilskotet til bonden. Kommunane kan også prioritere SMIL-midlar til særskilde tiltak som går ut over det ein kan forvente gjennom ordinær jordbruksdrift.

Ved ureining frå diffuse kjelder vil det ofte vere uklare samanhengar mellom mange faktorar som gjer det vanskeleg å peike ut kven som er ureinaren. For slike vassførekomstar bør det lagast ein tiltaksplan som peiker på konkrete områdetiltak. Dei viktigaste tiltaka, til dømes endra gjødslingspraksis, betre drenering og utvida vegetasjonssoner, vil ofte måtte baserast på friviljug medverknad, stimulert gjennom økonomiske støtteordningar. Her vil Fylkesmannen vurdere å målrette tilskotsordningane til vassførekomstar der det er størst trong for tiltak og størst vilje til gjennomføring av tiltaksplanar. Ein tiltaksplan må også omfatte naudsynte tiltak innan andre sektorar, til dømes vatn- og avløp. Ved utarbeiding av tiltaksplan, bør det leggjast vekt på lokal organisering og lokalt engasjement der dei som til slutt skal gjennomføre tiltaka, får høve til å ta del i prosessen. Rapport frå Asplan Viak frå 2006 for Myklebustdalen Bekkelag og prosjektet «Frivillige tiltak i landbruket» ved Rogaland landbruksselskap viser døme på ulike tiltak og lokal organisering.

Det finst lite data om avrenning frå skogbruket i Sogn og Fjordane. På generelt grunnlag er skogbruksareala vurdert til å ikkje ha vesentleg påverknad på vasskvaliteten.

Avløp frå spreidd busetnad Kloakkutslepp frå spreidd busetnad kan føre ureining av vassdraga. Særleg til elvar som har lita vassføring. Det er i dag inga fullgod oversikt over kva for konsekvensar spreidd avløp har på biologisk mangfald i vassdraga.

Kommunane har ikkje samla oversikt over den reelle tilstanden til private separate avløpsanlegg (type anlegg, alder, tilstand). Mange stader vil det vere trong for utbetring eller utskifting av eldre septiktankar, infiltrasjonsanlegg og sandfiltergrøfter. Kunnskapen om påverknad på vassførekomstane frå spreidde avløp er mangelfull.

Det er aktuelt for kommunane å samarbeide om problemkartlegging og tilsyn, med påfølgjande pålegg om utbetring, til dømes utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasser. Samarbeidet kan gjerast gjennom ei felles forskrift om avløp for å få sett i gang kartlegging, tilsyn og påfølgjande pålegg om utbetring (t.d. utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasse).

Leidningsnett - avløpOm lag 8 prosent av avløpsnettet i kommunane er lagt etter år 2000, medan 9 prosent av nettet er lagt før 1960 (tabell 29). Heile 38 % av leidningsnettet står oppført med ukjend alder. Frå gamalt leidningsnett er det fare for lekkasjar ut i vassdraga

Tabell 5 Lengde på det kommunale avløpsnettet i Sogn og Fjordane. Fordelt etter alder. Utgangen av 2012. Kjelde Kostra.

Meter I prosent

I prosent av nett med kjend alder

Lengde leidningsnett med ukjend alder 291102 38 %Lengde leidningsnett etter 2000 64151 8 % 13 %Lengde leidningsnett 1980-99 162669 21 % 34 %Lengde leidningsnett 1960-79 185422 24 % 39 %

Lengde leidningsnett 1940-59 43429 6 % 9 %Lengde leidningsnett før 1940 24606 3 % 5 %Total lengde på leidningsnett 771379 100 %

AkvakulturDei største utsleppa av næringsstoff og organisk materiale kjem frå matfiskanlegg i sjø. Oppdrettsanlegga i Sogn og Fjordane ligg stort sett i område som toler belastninga av auka tilførsel til vassførekomsten. Vanlegvis er den målbare påverknaden avgrensa til nærområdet ved anlegget, men i enkelte høve er det også sett effektar med større utstrekning, spesielt i mindre resipientar med dårleg utskifting av vatn ved botnen. Det er viktig å vurdere den samla belastninga av anlegg i ein vassførekomst. Dette er spesielt viktig når det vert gitt nye konsesjonar.

MiljøgifterMiljøgifter vert tilført vassdrag og kyst frå både diffuse kjelder og punktkjelder. Punktkjelder er omtalt under industri (Avsnitt 3.1.1.1). Diffuse kjelder som er registrert i Sogn og Fjordane vassregion er avfallsdeponi, skytebaner, avsig frå industripåverka areal og båthamnar, avløp frå hushaldningar og jordbruksavrenning. Dei sist nemnde kan føre med seg medisinrestar og plantevernmiddel. Kjeldene er inkludert i Tabell 4 under dei fleste påverknadstyper. Kjemikaliar nytta i oppdrettsnæringa kan påverke artar ved oppdrettslokalitetar t.d. kan skalskifte hos krepsdyr verte påverka av avlusingsmidlar brukt i oppdrettsanlegg. Det er førebels ikkje oversikt over omfang av ein ev. slik påverknad.

Ein del registrerte lokalitetar med påvist eller mogleg ureina grunn er samla i den nasjonale Grunnforurensningsbasen, http://grunn.miljodirektoratet.no. Kommunane i Sogn og Fjordane har hittil ikkje brukt denne databasen. Fylkesmannen vil i den komande forvaltningsperioden jobbe vidare med å få betre oversikt over og vurdere påverknadsgrad på lokalitetar med ureina sediment eller grunn.

3.1.1.3 Langtransportert ureiningLangtransportert ureining er dekker det største samanhengande geografiske området i vassregionen. Sur nedbør er langtransporterte tilførslar av svovel – og nitrogensambinding. Forsuring av vassdrag og jordsmonn påverkar plante- og dyrelivet. Den største negative påverknaden av sur nedbør var på 1970- og 1980- talet. Frå 1980- talet er tilførslar av sur nedbør betydeleg redusert fram til 2000 talet. Utrekningar frå 2012 viser at tilførslane av luftureining framleis har minka, men ikkje like mykje som før.

Størst påverknad finn ein i den sørvestlege delen av regionen og på grensa mellom Gaular og Balestrand. Ytre Sogn og Sunnfjord har hatt dei største problema med forsuring. Berggrunnen i store delar av området er «harde og sure». Dette gjeld spesielt i fjellområda, der motstandsevna mot sur nedbør (bufferkapasiteten) er svært låg. Forsuring er truleg ein medverkande årsak til at nokre laksebestandar har døydd ut i den sørvestlege delen av vassregionen. Tabell 30 og figur 13-14 viser over vassførekomstar med påverknad frå sur nedbør.

Tabell 6 Påverknadsgruppe langtransportert ureining i Sogn og Fjordane

Langtransporttert ureiningPåverknadstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeiger

Sur nedbør 496 5424,51 183 127,79 0 0

Klima- og miljødepartementet (internasjonale avtalar).Miljødirektoratet/FM (kalking; av vassdrag)

Figur 6 Økologisk tilstand med sur nedbør og framande artar markert med eigne fargar. LT er langtransportert ureining, i praksis sur nedbør. FA er framande artar.

3.1.2Biologiske påverknadarMed biologisk påverknad meinast;

- påverknad frå fiskeoppdrett (lakselus og rømt oppdrettsfisk).- framande artar i ferskvatn og kystvatn

Andre biologiske påverknadar er i liten grad registrert i Vann-nett.

3.1.2.1 Lakselus og rømt oppdrettsfisk

Klima og miljødepartementet og Nærings- og fiskeridepartementet arbeider med å få på plass eit system for korleis vurdere påverknad av lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure. Førebels er påverknadane frå lakselus og rømd oppdrettsfisk sett til ukjend grad for alle bestandane av laks og sjøaure og miljøtilstand og risikovurdering sett til «udefinert» i Vann-Nett jf. tabell 31.

Tabell 7 Påverknadsgruppe Fiskeoppdrett. Alle påverknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er satt til ukjent grad (tal oppgitt i parantes).Tal elv/innsjø/kystvatn er oppgitt i tal vassførekomstar. Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014.

FiskeoppdrettPåverknadstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvatn

Arealsjø km2

Problemeigar

Lakselus (97) (1084,32) 0 (1) 0

(0,51) - - Mattilsynet

Rømt oppdrettsfisk (41) (257,65) 0 0 - - Fiskeri-direktoratet

Lakselus

Tal oppdrettsfisk er langt høgare enn tal vill laksefisk. Det er difor rekna med at oppdrettsfisk er den dominerande bidragsytaren til smittepress på lakselus langs kysten. Smittepresset av lakselus er oftast høgt i oppdrettsintensive områder. Lakselus som vert spreidd frå anlegga i fjordane kan vere ei utfordring for overleving av vill laks og sjøaure. Havforskingsinstituttet koordinerer overvaking av lakselus på villfisk.

Sogn og Fjordane har tidvis høgt påslag av lakselus, men variasjonen er stor. Laksesmolten i vassregionen går nokre år klar av massive angrep frå lakselus, medan andre år kan han verte hardt råka. Infeksjonar av lakselus kan ha hatt ein negativ innverknad på vekst og overleving av laksesmolt og sjøaure, særleg enkelte år. Infeksjonspresset på vill laksefisk synes å ha vore høgt i ytre delar av Sognefjorden i 2011 og 2012 på både utvandrande laksesmolt og sjøaure. I 2012 hadde 27 % av laksesmolten meir enn 10 lus (P.A. Bjørn m. fl. 2012) , noko som er rekna for å vere dødeleg dose for laksesmolten. Våren 2014 vurderer Havforskingsinstituttet smittepresset frå lakselus som svært høgt over store kystområde på Vestlandet. Kor stor påverknad lakselusangrepa har på den enkelte bestand er pr. i dag usikkert. Det er ikkje godt nok kunnskapsgrunnlag til å ferdigstille karakteriseringa av påverknad frå lakselus på laks og sjøaure i vassførekomstane. Det vil bli gjennomført utvida studiar av villfisk for å få denne kunnskapen på plass. Mattilsynet arbeidar med dette. Det vert m.a. arbeida med å etablere ein varslingsindikator for lakselus ved å modellera kor mykje lakselus oppdrettsanlegga slepp ut.

Rømt oppdrettsfisk

Ville laksebestandar er lokalt tilpassa vassdraga dei er vaksen opp i. Rømt oppdrettsfisk kan påverke den genetiske samansetninga av villfiskbestandane. Ein del av den rømte oppdrettsfisken som finn vegen opp i vassdraga gyt saman med villfisken. I sterke villfiskbestandar har truleg den rømde oppdrettsfisken dårleg gytesuksess. Den rømde oppdrettsfisken vil ha større suksess i vassdrag der dei ville bestandane er svekka av andre påverknadar t.d. dårleg vasskvalitet, vassdragsinngrep, lakselus eller andre sjukdomar og liknande.

For høgt innslag av rømt oppdrettsfisk i vassdraga vil;

- truge den genetiske eigenart til den enkelte bestanden- redusere genetisk variasjonar innan og mellom bestandar- redusere tilpassingsdugleik i høve miljøendringar- redusere produksjonen i vassdraga

All påverknad frå rømt oppdrettsfisk på villaks er førebels sett til ukjent påverknad.

På bakgrunn av nasjonal bærekraftstrategi for norsk fiskeoppdrett gjennomfører Havforskingsinstituttet (HI) på oppdrag frå Nærings- og Fiskeridepartementet, kunnskapsinnhenting og risikovurdering av miljøpåverknad frå norsk fiskeoppdrett. I rapporten Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013 frå Havforskingsinstituttet Tabell 6.6.1 er det gitt ein karakteristikk og ei bestandsvurdering i 43 elver med haustundersøking i minimum 2 år for perioden 2010 – 2012 (Fiske 2013), eller genetiske undersøkingar (Glover m.fl. 2013). Risikovurderinga tek utgangspunkt i gjennomsnittlig årsprosent i perioden, beregnet ut frå haustundersøkingar og etter omforente grenseverdiar for varsling av risiko.

6 elver i Sogn og Fjordane inngår i vurderinga (tabell 32);

Tabell 8 Oversikt over 6 elver som inngår i HI rapport Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013

Elv Risiko for genetisk påverknad basert på innblanding av rømt fisk i haustundersøkingane siste tre år og vurdering av andre datakjelder.

Flekkeelva Prøver frå haustundersøking indikerer lav risiko for genetisk påverknad. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer moderat risiko.

Årøyelva Prøver frå haustundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko.

Vikja Prøver frå hausttundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko.

Gaularvassdraget Prøver frå haustundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påvirkning. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko. Moderat grad av innkryssing estimert.

Eidselva Årsprosent basert på prøver fra sportsfiske indikerer moderat risiko for genetisk påverknad.

Lærdalselvi Moderat grad av innkryssing estimert.

I fem av 20 undersøkte populasjonar er det funne genetiske endringar. Av disse er 4 i Hordaland og 1 i Finnmark. Gaulavassdraget og Lærdalselva inngår i denne analysen.

Arbeidet med å samordne overvakinga av rømt oppdrettsfisk vart initiert i 2013, og vil bli vidareført i 2014 av Fiskeridirektoratet og Havforskningsinstituttet i samarbeid

med NINA og andre aktørar. Statusrapporten for norske laksebestander i 2015 frå Vitenskapelig råd for lakseforvaltning, viser til høg andel av rømt oppdrettsfisk i elvar i Sogn og Fjordane. Dei tilrår å forsterke tiltaka for å redusere rømmingar og gyting av rømt oppdrettsfisk i villaksbestandane i Noreg. Fiskeridirektoratet har prioritert opptak av rømt oppdrettsfisk i 6 vassdrag hausten 2015 i Sogn og Fjordane.

Fiskeridirektoratet og Miljødirektoratet skal i samarbeid har utarbeide påverknadsanalyser for rømt oppdrettsfisk. Når dette ligg føre vil Nærings- og Fiskeridepartementet definere bærekraft indikatorar i høve innblanding av rømt oppdrettsfisk i vassdraga. Når desse er på plass, vil Fiskeridirektoratet kunne gå inn i konkrete utfordringar knytt til dei einskilde vassdraga.

Prøver frå skjelprøver av laks teken på sportsfiske, stamfiske eller overvakingsfiske er samla frå mange vassdrag over mange år. Der dette datagrunnlaget er godt nok saman med anna materiale, vil det bli brukt til å vurdere påverknaden frå rømt fisk på kort sikt (sjå omtale under).

Vidare arbeid med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk

Det står igjen å karakterisere vassdrag ev. vassdragsavsnitt med laks og sjøaure (anadrom fisk). Arbeidet med å vurdere påverknaden frå lakselus og rømt oppdrettsfisk og fullføre karakterisering av vassdraga vil bli ferdigstilt av Klima- og miljødirektoratet. Fiskeridirektoratet og Mattilsynet har ansvar for å vurdere graden av påverknad frå høvesvis rømt oppdrettsfisk og lakselus. Arbeidet vil bli utført etter to tidsløp.

1. På kort sikt fastsette miljøtilstanden og påverknad og gjere risikovurdering basert på kunnskapen vi har i dag.

2. På lang sikt bruke resultata frå klassifiseringa i henhald til kvalitetsnorma for villaks (venta ferdigstilt i slutten av planperioden)

Miljødirektoratet har levert 14.04.2015 del 1 av leveransen med å vurdere miljøtilstanden for vassdrag med anadrom fisk i tråd med metodikk som gjeld for vassforskrifta til Klima- og Miljødepartementet. Leveransen er avgrensa til vassdrag med tilstrekkeleg kunnskapsgrunnlag der berre kvantitativ tilstand for anadrome fiskebestander inngår. Påverknad frå lakselus er vurdert i leveransen, men ikkje påverknad frå rømt oppdrettsfisk.

Alle vassdrag i Sogn og Fjordane står med påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk som ukjent påverknadsgrad i Vann-nett jf. føringar frå nasjonale styresmaktar. Vann-Nett vert oppdatert med datagrunnlag frå delleveranse 1 som inkluderer lakselus, men dette skjer ikkje tidsnok til at resultata vert inkludert i forvaltningsplanen.

Meir informasjon om arbeidet med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk står omtalt i: dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Sogn og Fjordane vassregion Stortingsmelding 22 (2012-2013) Kvalitetsnorm for laksefisk, brev frå KLD datert 23.1.14 Arbeid etter

vannforskriften Gjenstående karakterisering i vassdrag med anadrom fisk og forholdet til påvirkning fra lakselus og rømt oppdrettsfisk

Brev frå KLD datert 23.1.14 Oppdrag om karakterisering av vannforekomster med anadrom fisk

Brev med notat frå Miljødirektoratet 14.04.2015 Miljøtilstanden til anadrome bestander i Norge med god datapålitelighet iht Vannforskriften – oversendelse av del 1

3.1.2.2 Framande artar

Framande arter er ein stor trussel mot tap av biologisk mangfald. Dei ulike framande artane har ulik innverknad på økosystema. Dei vert næringskonkurrentar for stadeigne artar som dermed får dårlegare vilkår. Framande artar kan og vere rovdyr som et opp mindre fisk eller andre artar. Dette kan i verste tilfelle føre til at dei lokale artane vert utkonkurrert. T.d. kan øyrekyta ta over deler av matfatet til auren.

Med framande artar kan sjukdomar og parasittar som følgjer med dei framande artane spreie seg i nye områder.

Framande artar i ferskvatn er registrert i nokre få elver og innsjøar (tabell 33).

Tabell 9 Påverknadsgruppe Framande artar i ferskvatn (framande artar i kystvatn er ikkje registrert i Vann-nett). Påverknadsgrad «ukjent grad» i parantes. Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014

Framande artarPåvirkningstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Gyrodactylus salaris 4 62,72 0 0 0 0 Miljødirektoratet

Øyrekyt 2 42,98 1 (2) 0,19 (2,15) 0 0 Miljødirektorate

t/FMRegnbogeaure 0 0 0 (1) 0

(0,20) 0 0 Fiskeridirektoratet

Andre introduserte artar 0 0 3 40,46 0 0 Miljødirektorate

tTOTAL Framande artar 6 105,70 4 (3) 40,65

(2,35) 0 0

Artar i ferskvatnØyrekyt vert rekna som spesielt uheldig å få inn i nye vassdrag, fordi fiskearten kan vere ein sterk konkurrent til laks- og aureyngelen. Øyrekyt er registrert i Årdalsvassdraget, Lærdalsvassdraget og i Jølstravatnet. Kartet i figur 14 viser oversikt over vassførekomstar der framande artar utgjer ein risiko for ikkje å nå miljømålet.

Gyrodactylus salaris er ein utvendig parasitt på laksen i ferskvassfasen. Den kan føre til om lag 85 % reduksjon i tettleik av lakseungar og fangst av laks (kjelde Artsdatabanken). Gyrodactylus salaris vart påvist i Lærdalsvassdraget i 1996. Vassdraget har vore behandla mot parasitten fleire gonger. Den siste behandlinga vart utført i 2012. Det er vanleg å friskmelde vassdrag 5 år etter siste behandling, såframt ikkje parasitten igjen vert påvist i vassdraget. Etter dette vil Lærdalsvassdraget bli friskmeld i 2017, så fremt ikkje Gyrodactylus salaris igjen vert påvist i vassdraget.

Marine artar

Ein fremmande art er ein art som er blitt introdusert utanfor sitt naturlege utbreiingsområde ved hjelp av menneskeleg aktivitet.

Framande marine artar er lite kartlagt i Sogn og Fjordane. Ingen framande artar i kystvatn er førebels registrert i Vann-nett.

Menneskeleg aktivitet som skipsfart, akvakultur og handel med levande sjømat medfører risiko for «blindpassasjerar» som i verste fall kan etablere og spreie seg og utkonkurrere lokale bestandar av marine organismar. Framande marine artar som er påvist eller anteke etablert i større eller mindre grad langs vestlandskysten inkluderer organismar som spenner frå plankton, tang, manetar, makk, skjel, sniglar, krepsdyr til fisk. Døme på framande artar i kystvatn er japansk drivtang (brunalge) og japansk sjølyng (raudalge), spøkelseskreps, krokbærar/raudlo (raudalge) og pollpryd (grønalge).

Rømt regnbogeaure har etablert små reproduserande bestandar fleire stader i landet, men det er hittil ikkje dokumentert sikre bestandar i fylket vårt. Amerikansk hummar er funne både sør og nord for fylket vårt, men er ikkje dokumentert etablert her enno.

Figur 7 Kartet viser vassførekomstar der framande artar er ein risiko for ikkje å nå miljømålet.

3.1.3Fysiske påverknadar – Belastningar på den kvantitative tilstanden til vatnet

Vassregionen har svært mange påverknadar frå fysiske inngrep i vassdrag. Dette gjeld særleg frå vasskraftsanlegg. Mange vassførekomstar er og påverka av flaumverk og forbygging. Elveløp er blitt fysisk endra av t.d. utretting av løpet i samband med landbruk, urbanisering, vegbygging o.l. Vandringshinder for fisk er registrert nokre stadar.

Fysiske påverknadar er delt inn i 3 påverknadsgrupper i Vann-nett; morfologisk, hydromorfologisk og vassdragsreguleringar. Oversikt over påverknadane går fram av tabell 34 til 36 og figur 15. Ein del påverknadar i elv er sett med ukjend grad av påverknad.

Tabell 10 viser oversikt over morfologiske påverknadar. Påverknadsgrad «ukjent grad» i satt i parentes. Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014

MorfologiskPåverknadstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Fiskevandringshinder 11 (3)

124,31 (39,95) 6 (1) 43,03

(0,01) 0 0

NVEFylkeskommunenStatens vegvesen

Fysisk endring av elveløp

24 (6)

431,28 (285,78)

0 0 0 0NVE

Bekkelukking 2 (1) 15,13 (29,47) 0 0 0 0 NVE

Dumping / fylling av massar 6 (1) 62,71

(0,62) 4 (1) 38,46 (1,37) 0 0 NVE

Fisketiltak/tersklar 2 (1) 27,44 (6,34) 0 0 0 0 NVE

Infrastruktur på land 5 (1) 18,35 (17,90) 0 0 0 0 NVE

Landbrukstiltak 3 14,82 1 0,54 0 0 NVE

Rensking/ mudring 1 (35)

0,58 (2135,19)

0 0 0 0NVE

TOTAL morfologisk påverknad

54 (48)

694,62 (2515,25)

11 (2)

82,03 (1,38) 0 0

Morfologiske påverknadar er påverknadar som endrar dei fysiske tilhøve i vatn, døme; endre elveløpet; i botnen av elva eller utretting av elveløpet, endre kantvegetasjonen, variasjon i innsjødjupne eller endring i nedbørsfeltet (urbanisering, grøfting ) m.m.

Hydromorfologiske egenskaper: Straumingsmønster til vatnet,

VandringshinderDet er registrert fleire vandringshinder for fisk i regionen i samband med veg. Dette gjeld i hovudsak mindre sjøaurevassdrag. Vasskraftutbygging og setjefiskanlegg utgjer også vandringshinder i fleire vassdrag. Dette gjeld både på grunn av vassuttaket og fordi det vert bygd fysiske hindringar med inntaksdammar og vandringssperrer.

Utretting og forbygging av elvForbygging eller erososjonssikring av elv kan øydelegge den varierte elvekanten. Sideløp og flaumløp kan verte avstengte. Sideløpa kan vere viktige oppvekstområde for fisk.

I samband med landbruk, vasskraftutbygging og anna aktivitet er mange elver vorte retta ut (kanalisert). Elvestrengar vert kortare. Kanalisering fører til endra hydrologisk regime med m.a. raskare gjennomstrøyming av vatnet. Ofte vert kanalen meir homogen og fisken får færre plassar til å skjule seg. Kulpar for større fisk forsvinn. Sogn og Fjordane har svært mykje førebygde og kanaliserte elvestrekningar (tabell 34, 35).

Vasskraft og flaum

Tabell 11 viser oversikt over påverknadar i gruppa kalla hydromorfologisk

HydromorfologiskPåverknadstype Tal

elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Flaumverk og forbygging

91 (8)

813,48 (175,93) 1 22,97 0 0

Kraftverksdam 2 0,47 59 144,31 0 0

Overføring av vatn 6 88,78 3 0,36 0 0TOTAL hydromorfologisk påverknad

99 (8)

902,73 (175,93) 63 167,6

4 0 0

Tabell 12 Påverknadsgruppe - vassføringsregulering Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014. Påverknadsgrad «ukjent grad» står i parantes.

VassføringsreguleringPåverknadstype

Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Utan minstevassføring 272 (3)

858,65 (28,83) 0 0 0 0 NVE

Med minstevassføring 35 (4)

183,88 (13,35) 0 0 0 0 NVE

Anna regulering 17 38,17 0 0 0 0 NVETOTAL påverknad frå vassføringsregulering

324 (7)

1080,70 (42,18)

0 0 0 0

Svært mange vassførekomstar er påverka av vassføringsregulering (tabell 36). Dette gjeld spesielt vassdragsregulering utan minstevassføring. Mange av vassførekomstane er registrert med svært høg grad av påverknad frå manglande minstevassføring jf. fig 15.

Figur 8 Oversikt over signifikante hydromorfologiske påverknadar for elvevasssførekomstar. Gul = middels påverknad, oransje = stor påverknad, Raud = svært stor påverknad. Kjelde vann-nett april 2014.

Produksjon av vasskraftBruk av vassressursar til energiproduksjon har lange tradisjonar i regionen. Sogn og Fjordane bidreg med

Vasskraft er Noregs viktigaste kjelde til straum og stod for 94,8 prosent av elektrisitetsproduksjonen i Noreg i 2010. Årsvariasjonen i produksjon varierer med 25 %.

om lag 12-13 % av totalproduksjonen av vasskraft i Noreg. Dette utgjer 15 535 GWh/år (midlare årsproduksjon 1981-2010).

Vasskraft og vasskraftutbygging påverkar vassmiljøet på fleire felt. Vassdragsutbygging påverkar innsjøar, reduserer vassføring/tørrlegging av elver /bekkar og endrar ferskvasstilførsel til fjordar. Dei seinare år har det vore større fokus retta mot utbygging av mikro-, mini- og småkraftverk (MMS) enn på store vasskraftutbyggingar.

Produksjon i Sogn og Fjordane kjem hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. Totalt utgjer installert effekt frå større kraftverk 92 % av produksjonen (tabell 2.4). Småkraftverk (mikro-, mini- og småkraftverk) utgjer 8 % av totalproduksjonen av kraft i fylket.

I Indre Sogn og Ytre Sogn vassområde kjem produksjonen hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. I Sunnfjord og Nordfjord bidreg småkraftverk til ein større del av produksjonen enn i Sogn. I Sunnfjord kjem 40 % av produksjonen frå småkraftverk. Oversikt over produksjonen i dei ulike vassområda kjem fram i tabell 37.

Tabell 13 Fordeling av vasskraftproduksjon i dei forskjellige vassområda. Kraftverka er inndelt i Større kraftverk (over 10 MW) og småkraftverk (mindre enn 10 MW). Tal frå NVE 2012.

Installert effekt [MW]

%Midlare årsproduskjon [GWh/år]

%

Indre Sogn 2 918 9 854Over 10 MW 2 852 98 9 604 97Små kraftverk 66 2 250 3

Nordfjord 386 1 940Over 10 MW 279 72 1 474 76Små kraftverk 107 28 466 24

Sunnfjord 210 773Over 10 MW 127 60 447 58Små kraftverk 83 40 327 42

Ytre Sogn 409 2 143Over 10 MW 356 87 1 872 87Små kraftverk 53 13 270 13

8Totalt 3 923 14 710Over 10 MW 3 614 92 13 397 91Små kraftverk 309 8 1 313 9

Om lag halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning). Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar. Dei fleste større vasskraftutbyggingane i Sogn og Fjordane skjedde mellom 1950 og 1990. Bygging av mikro, mini- og småkraftverk har vorte vanleg utover 2000- talet.

I vassregionen er det gitt om lag 100 konsesjonar inkludert småkraftverk og 155 konsesjonsfrie mini- og

Vasskraftutbygging har ført til mindre produksjon av innlandsfisk, laks og sjøaure i mange vassdrag. Nokre fiskebestandar er kritisk truga eller utdøydd pga. av vasskraftutbygging. Tabell 38 gir ein oversikt over regulerte vassdrag i Sogn og Fjordane.

Effekt av vasskraftproduksjonVasskraftsutbygging kan gi store hydrologiske endringar i vassdraga og store fysiske inngrep, t.d.;

Vassføringa vert endra gjennom året, flaumar kan utebli eller bli svært reduserte. Dette kan føre til meir sedimentering av finpartiklar i vassdraget

Har innverknad på temperatur og vasskvaliteten t.d. mindre vatn på elvestrekningane kan føre til auka temperatur og ureiningsproblem pga. manglande fortynningseffekt

Lagar erosjonssoner pga. vasstanden i innsjøar eller reguleringsmagasin går opp og ned

Tapping frå djupvatnet i reguleringsmagasina fører til lågare temperatur. Noko som kan gi lågare sommartemperatur og høgare vintertemperatur. Dette kan igjen føre til lågare produksjon av fisk og andre vasslevande organismar.

Overføring av vatn mellom vassdrag kan gi dårlegare vasskvalitet Endra vassføring kan påverke fjordsystemet lokalt. Både saltholdigheit,

temperatur og straummønster kan bli påverka. Endringar i slike fysiske tilhøve, kan igjen føre til endring av leveområda for ulike artar.

Biologiske konsekvensar av vasskraftsutbygging kan vere mange; Fiskebestandane i vassdraget vert redusert og av og til døyr dei ut.

o Gytebekkar vert øydelagde eller vert avgrensa av mindre vatn i kritiske tider på året.

Utvandring av smolt frå vassdraga om våren og oppvandring av gytefisk kan verte påverka av manglande flaumar.

Hurtige reguleringar av vasstanden (effektkjøring) opp og ned i vassdrag kan mellom anna føre til stranding av fisk.

Lågare produksjon av fisk og andre artar pga. av kaldare vatn og/ eller auka ureining

Overføring av artar mellom vassdrag Nedslamming av gyteområde reduserer produksjonen

Aktuelle tiltak er fleire, mellom anna; Utsetting av fiskeungar Betre dei fysiske tilhøva ved å legge ut nytt gytesubstrat Endre vassføringa i kritiske periodar etc.

Vasskraftproduksjon påverkar liv både i og ved vassdragsstrengen, slik som fugl, rein, lav, mosar mv.

Tabell 14 Regulerte laksevassdrag i Sogn og Fjordane i 2006 (www.lakseregisteret.no)

Region

Tal elver med laks

Regulerte lakseelver

Tal elver med sjøaure

Regulerte sjøaureelver

Sogn 23 12 54 24Sunnfjord 13 5 28 7Nordfjord 18 2 38 6

Påverkar vasskraft kystvatn?

Fjordsystema får endra avrenningsmønster frå regulerte vassdrag. Det er lite kunnskap om konsekvensane av endra ferskvasstilførslar gjennom året til kystvatn. Både saltholdigheit, temperatur, straumtilhøve og sirkulasjonsmøsteret kan m.a. verte påverka. Endingar i slike fysiske tilhøve, kan føre til endring av leveområda, oppblomstringstidspunkt etc. for ulike artar. Dette kan igjen påverke livet i fjorden eller kystområdet.

VassuttakUttak av vatn til ulike formål er i liten grad registrert i Vann-nett (tabell 39), t.d. er berre eit vassuttak til vasskraftverk registrert .

Tabell 15 Påverknadsgruppe vassuttak (ukjent påverknadsgrad står i parantes). Kjelde Vann-Nett, 23.04.2014

Påvirkningstype Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Vassuttak til fiskeoppdrett 5 (2) 8,74

(28,76) 1 (3) 2,11 (0,49) 0 0 NVE

Vassuttak til drikkevassforsyning 0 (2) 0 (3,68) 1 (1) 0,76

(0,19) 0 0 Kommune/NVEVassuttak til industri 0 0 0 0 0 0Vassuttak til vasskraftverk 0 (1) 0 (3,82) 0 0 0 0Total påverknad av vassuttak

5 (5)

8,74 (36,26)

2 (4)

2,87 (0,68) 0 0

3.1.4 Analyse av andre verknadar av menneskeleg verksemd på tilstanden til vatnet

Andre påverknadar inkluderer følgjande påverknadar registrert i Vann-nett: Fiske, fritidsaktivitet, grøfting av landområder, klimaendringar, slamdumping, anna påverknad.

Berre påverknadar frå grøfting av landområde ligg inne som signifikant påverknad for elvevassførekomstar (tabell 40).

Tabell 16 Påverknadsgruppe grøfting av landområde (ukjent påverknadsgrad står i parantes)

Påvirkningstype Tal elv

Lengde elvestrekning (km)

Tal innsjø

Areal innsjø (km2)

Tal kystvann

Arealsjø km2

Problemeigar

Grøfting av landområde 6 (9) 27,92

(437,21) 0 (2) 0 (3,38) 0 0 NVE

Akutte utslepp i Sogn og Fjordane er som regel knytt til transport av kjemikaliar, olje og drivstoff på vegnettet, eller via båtar og skip.

Avrenning av salt og tungmetall frå veg kan påverke livet i vatn. Undersøkingar av fire innsjøar i Sogn og Fjordane viser at salting ikkje påverkar vassmiljøet her. Med relativt korte vassdrag med stor vassutskifting er det liten fare for påverknad av salting i vår vassregion. Det er likevel manglar i kunnskapen om salt og tungmetall frå veg.

Vedlegg 3

MiljøtilstandAlt overflatevatn skal vurderast etter kjemisk og økologisk tilstand. Økologisk tilstand er basert på biologiske indikatorar. Økologisk tilstand er delt inn i fem klasser frå svært god til svært dårleg (fig. 16). For vassførekomstar med økologisk miljøtilstand «moderat», «dårlig» og «svært dårlig», dvs under den raude linja, må tiltak gjennomførast for å nå miljøtilstand «god» eller «svært god». For vassførekomstar med miljøtilstand «god» eller «svært god» må trong for førebyggande tiltak verte vurdert for å unngå forverring av miljøtilstanden.

Kjemisk tilstand er delt inn i god eller ikkje god. Kjemisk tilstand er i liten grad kjent for vatnet vårt. Klassifisering av kjemisk tilstand for norske vassførekomstar bør prioriterast i perioden frem til 2018 slik at arbeidet kan nyttast som grunnlag til i tiltaksanalysane for neste planperiode.

Tilgjengelege og relevante opplysningar om vassførekomsten er nytta for å vurdere miljøtilstanden. Det er laga kriterium for å gruppere vassførekomstane i svært god til svært dårleg tilstand.

Kjemisk miljøtilstand har to klassegrenser, «god» og «ikkje god». Om kjemisk miljøtilstand i ein vassførekomst er «ikkje god», er det trong for å vurdere tiltak. For å oppnå god kjemisk tilstand i vatn skal ein ikkje gå over grenseverdiar for miljøgifter i vatn, sedimenter eller i biota.

Figur 9 Framstilling av dei fem tilstandsklassene knytt til økologisk miljøtilstand for overflatevatn. Figuren illustrerer kva som må gjerast dersom tilstanden ligg under berekraftig bruk.

Tilstandsvurdering for Sogn og Fjordane

Den økologiske tilstanden i store deler av vassregionen er vurdert til å vere moderat, av og til dårleg (fig.18 og 19). Resten av vassførekomstane er vurdert til god tilstand, nokre stadar svært god tilstand. Figur 17 og tabell 41-50 viser økologisk tilstand i elv, innsjø og kystførekomstar samla for heile vassregionen. Dårleg kunnskapsgrunnlag gjer at tilstanden for mange vassførekomstar er anteke og ikkje basert på godt dataggrunnlag.

Eit viktig grunnlag for å identifisere kva som gir moderat eller dårlegare tilstand i vassførekomstane er å identifisere påverknadsfaktorane. Alle påverknadar som kan ha eller kan kome til å ha effekt på vassmiljøet skal identifiserast. Vurdering av påverknadsfaktorane inngår som ein del av grunnlaget for å vurdere risiko for ikkje å nå miljømåla.

Økologisk tilstand – Overflatevatn Økologisk tilstand kystvatn

Økologisk tilstand – elv Økologisk tilstand – innsjø

Økologisk tilstand med sur nedbør markert – elv -

Økologisk tilstand med sur nedbør markert – innsjø –

Udefinert Svært god

God Moderat Dårlig Svært dårlig

Sur nedbø

r

Sur nedbø

r

Sur nedbø

r

Sur nedbø

r

Sur nedbø

r

Sur nedbø

r

Figur 10

Figur 17 Økologisk tilstand for elvar, innsjøar, kystvatn og samla for alle vassførekomstane oppgitt i tal vassførekomstar. Svak farge viser at tilstanden er anteke dvs. datagrunnlaget for å vurdere tilstanden er mangelfull. På dei to nedste figurane er sur nedbør markert, anteken tilstand er ikkje markert på dei to figurane. Kjelde vann-nett april 2014. Kjelde vann-nett 6. mai 2014.

Figur 11 Kart over økologisk tilstand for Sogn og Fjordane vassregion.

Tabell 17 viser oversikt over tilstanden eller anteken tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregion

Tilstand

Innsjø Elv Kyst

AntallProsent

Km²Antall

Prosent

KmAntall

Prosent

Km²

Svært god 0 0 0 0 0 0 1 0,8 3,12

Antatt svært god

11 2,4 23,14 10 0,7 890,23 1 0,8 2,57

God 1 0,2 1,59 1 0,1 23,9 0 0 0

Antatt god 148 31,6575,77

520 37,231922,44

105 80,89338,29

Moderat 2 0,4 12,49 0 0 0 0 0 0

Antatt moderat

253 54,1640,02

558 39,914181,34

18 13,8 234,08

Dårlig 1 0,2 1,95 0 0 0 0 0 0

Antatt dårlig 46 9,8 79,11 150 10,7 2858,21 5 3,8 49,91

Svært dårlig 0 0 0 2 0,1 3,17 0 0 0

Antatt svært dårlig

3 0,6 3,02 137 9,8 627,36 0 0 0

Udefinert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Uklassifisert 3 0,6 1,02 20 1,4 887,82 0 0 0

Sum 468 1398 130

(Kjelde: Vann-Nett.no, 25.04.2014.)

Tabell 18 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sogn og Fjordane vassregion. Kjelde Vann-nett 25.04.2014.

Kjemisk tilstand Elv Innsjø KystAntall

Prosent

Lengde (km)

Antall

Prosent

Areal(km2)

Antall Prosent

Areal(km2)

Oppnår god 33 2,4 1676,16

35 7,5 37,19 3 2,3 1408,44

Oppnår ikke god

1 0,1 37,14 0 0 0 6 4,6 94,37

Ukjent 1364

97,6 49681,16

433 92,5 1300,92 121 93,1 8125,15

Nordfjord vassområde

Tabell 19 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Nordfjord vassområde. Kjelde Vann-nett, 25.04.2014.

Tilstand

Innsjø Elv Kyst

AntallProsent

Km² AntallProsent

KmAntall

Prosent

Km²

Svært god 0 0 0 0 0 0 1 2,7 3,12

Antatt svært god

2 2,4 0,68 1 0,4 13,02 1 2,7 2,57

God 1 1,2 1,59 0 0 0 0 0 0

Antatt god 41 50 284,99 159 56 8774,61 28 75,72577,94

Moderat 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt moderat

30 36,6 38,56 73 25,7 1526,14 7 18,9 56,41

Dårlig 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt dårlig 7 8,5 13,16 26 9,2 245,61 0 0 0

Svært dårlig 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt svært dårlig

0 0 0 15 5,3 42 0 0 0

Udefinert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Uklassifisert 1 1,2 0,42 10 3,5 648,25 0 0 0

(Kjelde: Vann-Nett.no, 25.04.2014.)

Tabell 20 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Nordfjord vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.2014

Kjemisk tilstand Elv Innsjø KystAntall Prosen

tLengde (km)

Antall

Prosent Areal(km2)

Antall

Prosent Areal(km2)

Oppnår god 2 0,7 19,69 1 1,2 1,21 1 2,7 3,12Oppnår ikke god 0 0 0 0 0 0 2 5,4 24,65Ukjent 282 99,3 11229,94 81 98,8 338,2 34 91,9 2612,27

Grunnvatn

Grunnvann Antall Prosent Areal (km2)God kjemisk tilstandSvært dårlig kjemisk tilstand

Ukjent

God kvantitativ tilstandSvært dårlig kvantitativ tilstandUkjent

Sunnfjord vassområdeTabell 21 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sunnfjord vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.14

Tilstand

Innsjø Elv Kyst

AntallProsent

Km² AntallProsent

KmAntall

Prosent

Km²

Svært god 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt svært god

0 0 0 1 0,3 26,47 0 0 0

God 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt god 32 25,8 106,22 127 32,6 4201 22 73,32641,85

Moderat 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt moderat

78 62,9 199,53 201 51,7 5008,63 6 20 120,76

Dårlig 1 0,8 1,95 0 0 0 0 0 0

Antatt dårlig 13 10,5 35,27 37 9,5 1257,84 2 6,7 8,5

Svært dårlig 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt svært dårlig

0 0 0 14 3,6 37,55 0 0 0

Udefinert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Uklassifisert 0 0 0 9 2,3 219,08 0 0 0

Tabell 22 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sunnfjord vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.2014

Kjemisk tilstand Elv Innsjø KystAntall Prosent Lengde

(km)Antall

Prosent Areal(km2)

Antall

Prosent Areal(km2)

Oppnår god 20 5,1 837,44 23 18,5 30,62 0 0 0Oppnår ikke god 1 0,3 37,14 0 0 0 1 3,3 4,63Ukjent 368 94,6 9876 101 81,5 312,35 29 96,7 2766,48

(Kjelde: Vann-Nett.no, 25.04.2014.)

Ytre Sogn vassområdeTabell 23 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.14

Tilstand

Innsjø Elv Kyst

AntallProsent

Km² AntallProsent

KmAntall

Prosent

Km²

Svært god 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt svært god

0 0 0 0 0 0 0 0 0

God 0 0 0 1 0,3 23,9 0 0 0

Antatt god 5 4,2 9,58 58 14,9 1903,03 46 923669,3

Moderat 2 1,7 12,49 0 0 0 0 0 0

Antatt moderat

90 75 99,95 234 60 5742,92 4 8279,26

Dårlig 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt dårlig 21 17,5 16,9 57 14,6 883,36 0 0 0

Svært dårlig 0 0 0 1 0,3 1,99 0 0 0

Antatt svært dårlig

0 0 0 38 9,7 125,02 0 0 0

Udefinert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Uklassifisert 2 1,7 0,6 1 0,3 20,49 0 0 0

Tabell 24 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.2014

Kjemisk tilstand Elv Innsjø KystAntall Prosent Lengde

(km)Antall

Prosent Areal(km2)

Antall

Prosent Areal(km2)

Oppnår god 9 2,3 337,26 11 9,2 5,36 1 2 1394,39Oppnår ikke god 0 0 0 0 0 0 2 4 40,7Ukjent 381 97,7 8363,45 109 90,8 134,14 47 94 2513,47

(Kjelde: Vann-Nett.no, 25.04.2014.)

Indre Sogn vassområdeTabell 25 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.14

Tilstand

Innsjø Elv Kyst

AntallProsent

Km²Antall

Prosent

Km AntallProsent

Km²

Svært god 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt svært god

9 6,3 22,46 8 2,4 850,75 0 0 0

God 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt god 70 49,3 174,98 175 52,216993,44

9 64,3 449,2

Moderat 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt moderat

55 38,7 301,98 51 15,2 2135,07 2 14,3 33,63

Dårlig 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Antatt dårlig 5 3,5 13,79 30 9 471,41 3 21,4 41,41

Svært dårlig 0 0 0 1 0,3 1,18 0 0 0

Antatt svært dårlig

3 2,1 3,02 70 20,9 422,78 0 0 0

Udefinert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Uklassifisert 0 0 0 0 0 0 0 0 0

(Kjelde: Vann-Nett.no, 25.04.2014.)

Tabell 26 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett 25.04.2014

Kjemisk tilstand Elv Innsjø KystAntall Prosent Lengde

(km)Antall

Prosent Areal(km2)

Antall

Prosent Areal(km2)

Oppnår god 2 0,6 481,77 0 0 0 1 7,1 10,93Oppnår ikke god 0 0 0 0 0 0 1 7,1 24,38

Ukjent 333 99,4 20392,85 142 100 516,23 12 85,7 488,92

Figur 12 Kartet viser kjemisk tilstand i vatn. Grå farge illustrerer at kjemisk farge er i liten grad er vurdert/datagrunnlaget manglar.

Miljøtilstand for utvalte artar - indikatorartar

Med indikatorarter meinast fisk- eller dyrearter som indikerer spesielle miljøforhold. Målet med å nytte indikatorarter, er at det kan være enklare, raskare og meir presist å observere mengda av ulike arter enn å måle miljøets fysiske og kjemiske eigenskaper over lang tid. For eksempel er laks, sjøaure og elvemusling, sensitive for en rekke påverknadar, både for ureining og for arealendringar i eller nær vassdraga. De er alle sensitive for sur nedbør (lav pH), tilslamming (næringsstoff og partikkelureining), raske vasstandsendringar og har trong tilstrekkelege vassareal for å reprodusere i ferskvatn. Det er også mange andre mindre synlege arter som er følsame for sur nedbør, endringar i vasstand og arealinngrep. Dersom bestanden av anadrom fisk og/eller elvemusling i eit vassdrag er god, så er det med sannsyn god pH( surleik) og forholda er truleg også gode for botndyr og vassplanter som også er sensitive for låg pH. Arter som er spesielt følsame overfor sur nedbør kan derfor nyttast som indikatorar på eit lite ureinsa vassmiljø. I forsura vassmiljø vil mange arter forsvinne, og enkelte arter som er spesielt robuste i forhold til lav pH, vil da dominere fordi de opplever mindre konkurranse frå meir sensitive artar. Bestanden av artar som er sensitive for pH vil derfor fungere som indikatorar på forsuring.

Elvemusling

Elvemuslingen lever lenge, opptil 200 år i ferskvatn. Mykje informasjon om miljøtilstanden i eit vassdrag kan lesast utifrå informasjon lagra i skalet til muslingen. Muslingen har eit parasittisk larvestadium på fiskeyngel av laks og aure, er ein effektiv reinar av vatn og ein nøkkelart. Elvemuslingen er på lista over truga artar i Noreg. Det er utarbeida ein eigen nasjonal handlingsplan om arten (DN rapport 2006-3). I 2007 kom Rådgivende Biologer med ein rapport av undersøkingar av moglege elvemuslingelvar i Sogn og Fjordane. Her konkluderte dei med at fire vassdrag hadde eigne bestandar av elvemusling. Desse fire er Dalsbøvassdraget (Ervik), Maurstadelva, Redalselva og Nyttingneselva. I Ervik har det dei siste åra blitt gjort tiltak for å betre tilhøva for elvemusling. Det har mellom anna blitt opna eit sidelaup til hovudelva, kor det er lagt ut passande stein. Bestanden i Ervik er antatt tynn og ikkje sjølvreproduserande. Maurstad og Redalselva har ein veldig tynn og ikkje reproduserande bestand, mogleg tapt. Nyttingneselva har truleg ein redusert men sjølvreproduserande bestand. Her er det gjort tiltak for å hindre at husdyr går i elva og tråkker på muslingane. Det er vidare naudsynt med ein betre kartlegging av genetikk og bestandsstatus i alle vassdraga med elvemusling i Sogn og Fjordane.

VillaksVillaksen lever sine første år i vassdrag før han vandrar ut i Atlanterhavet på næringssøk.Vaksen vendar laksen tilbake til elva han var født i for å gyte.

Sogn og Fjordane har 10 nasjonale laksevassdrag og 4 nasjonale laksefjordar. Noreg har og tatt på seg særskilte internasjonale pliktar gjennom ein konvensjon om å ta vare på Atlantisk laks i det norlege Atlanterhavet (NASCO).

I Sogn og Fjordane har 31 vassdrag ein sjølvreproduserande stamme av laks, 23 av desse vassdrag er klassifisert (tabell 50). 14 av vassdrag har minst god tilstand. 35 % av vassdraga har ikkje god økologisk tilstand. Dei viktigaste årsakene er at god økologisk tilstand ikkje er nådd for 7 av desse vassdraga er primert vassdragsregulering/ fysiske inngrep, lakselus og Gyro (1 vassdrag). Viktigaste årsak til nedklassifisering er vassdragsregulering. Lakselus er saman med årsak i vassdraga oppført som avgjerande for 2 av vassdraga med dårlege økologiske tilhøve. Rømt oppdrettfisk inngår ikkje i vurderinga av klassifiseringa ( sjå omtale kap. 3.1.2.1).(Kjelde Miljødirektoratet 14.04.15 notat om miljøtilstand).

Tabell 27 Tilstand i androme vassdrag i Sogn og Fjordane. 23 vassdrag er vurdert. Kollonna, del > GØT ,viser tal som ikkje har nådd god økologisk tilstand. Dårleg tilstandsklasse er slått saman med svært dårleg tilstandsklasse. (Kjelde Miljødirektoratet 14.04.15 notat)

Sogn og Fjordane

Svært god

God Moderat Dårleg Del > GØT

Tal vassdrag

1 13 7 2 35 23

Sjøauren

Sjøauren finst i om lag 125 vassdrag i Sogn og Fjordane. Han veks opp i elvar og innsjøar og vender ut i fjorområda på næringssøk i sommarhalvåret. Om hausten vender han tilbake til vassdraga for å gyte. Sjøauren kan nytte dei same områda for gyting som laksen, men nyttar i tillegg og mindre vassrike elvar til gyting og oppvekst.

Vedlegg 5

KunnskapsgrunnlagetDatagrunnlaget for å vurdere påverknadar er henta frå databasen Vann-nett. Miljøtilstanden er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata. Tilstanden er vurdert i om lag 2000 vassførekomstar.

Etter vassforskrifta skal det dårlegaste biologiske parameteret vere førande for vurderinga. I tillegg er det krav til korleis prøvene vert tekne (metode) og kor ofte prøvene skal takast (frekvens). Det er få vassførekomstar der det ligg føre data for alle biologiske prameter. I mange tilfelle er det berre ei enkeltmåling av ein parameter. Tilstanden i ein del vassførekomstar er også sett på bakgrunn av vasskjemiske målingar.

Fylkesmannen vurderer at berre nokre få vassførekomstar har høg kvalitet på datagrunnlaget. I dei resterande vassførekomstane er datakvaliteten vurdert til å vere middels eller låg (over 99 % av vassførekomstane) (fig. 20-21). Pålitelegheitsnivået i vurderingane er rekna for å vere middels. For kystvatn er pålitelegheitsnivået stort sett lågt. Tilstanden vert difor ofte sett til «antatt god tilstand», «antatt dårlig tilstand» etc. Miljøtilstanden er antatt god eller betre i 42 % av vassførekomstane.

Figur 13 viser pålitelighetsnivå på datagrunnlaget for elv (øvst til venstre) innsjø (øvst til høgre) og kystvatn. Kunnskapsgrunnlaget er gruppert i lågt, middels, høgt og ingen informasjon. Fargane markerer tilstanden i vassførekomsten; blå – svært god, grøn- god, gult- moderat, orange- dårleg, grå - udefinert (grå).

Kunnskapsgrunnlaget i grunnvatnI regional og lokal forvaltning er det stort sett lite kunnskap om grunnvatn. Planarbeidet har vist at det er trong for meir kartlegging, undersøking, overvaking, samt utvikling og oppbygging av kompetanse om grunnvatn. Sjølv om det generelt ikkje er brei kunnskap om grunnvatn i Noreg, er det god kompetanse på direktoratsnivå, i nokre universitets - og høgskulemiljø og til dels i konsulentbransjen.

Figur 14 viser pålitelegheitsnivå på datagrunnlaget i Vann-nett for elv, innsjøkyst og grunnvatn. Kunnskapsgrunnlaget er gruppert i lågt (blå), middels ()raudt), ingen informasjon (grå). Kjelde Vann-nett 5. mai 2014.

Vedlegg 6

3.3 Risiko for ikkje å oppnå miljømålRisiko for ikkje å nå standard miljøtilstand – altså god miljøtilstand – innan 2021 vert forklart under og illustrert i fig. 25 .

A. Risiko for ikkje å nå miljøtilstand dersom det ikkje vert satt i verk tiltakB. Risiko for ikkje å oppretthalde god miljøtilstand om det ikkje vert sett i verk

førebyggjande tiltak.

Figur 15 Illustrasjon av kva for løp ein vassførekomst i risiko i 2015 skal følgje for å nå god tilstand i 2021 (ingen risiko)

Målet for forvaltningsplanen er å få god tilstand innan utløpet av planperioden. Med andre ord skal all risiko for ikkje å nå miljømålet vere fjerna innan 2021.

Risiko er definert slik:Ein vassførekomst vert sette til risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er til stade:

1. Det er venta at tilstanden til eit kjemisk eller biologisk kvalitetselement vert dårlegare enn god i 2021

2. Økologisk tilstand som i dag er svært god er venta å verte dårlegare til 20213. Vassførekomsten er kandidat til SMVF4. Det er venta at minst ein påverknad vil ha stor effekt i 20215. Det er venta at fleire påverknader vil ha middels effekt i 2021, noko som

truleg fører til at miljømål ikkje vert nådd.

Ingen risiko er definert slik:Ein vassførekomst vert sett til ingen risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er tilstade:

1. Det er venta at den økologiske tilstanden vil vere svært god, og den kjemiske tilstanden god i 2021

2. Økologisk tilstand er og venta å bli verande god, og ein ventar god kjemisk tilstand i 2021

3. Vassførekomsten er venta å vere lite påverka i 20214. Ingen påverknad er venta å ha stor effekt i 20215. Berre få påverknader er venta å ha middels effekt i 2021, noko som tilseier at

miljømål vert nådd.

Ved vurdering av risiko for å nå miljømåla innan 2021 vil ein m.a. vurdere- trendar som går nedover- auka påverknadar- effekt av pågåande tiltak- effekt av nye tiltak jf. tabell 9-2 i rettleiaren for karakterisering og analyse.

Alle svært modifiserte vassførekomstar (SMVF) er automatisk plassert i risiko for ikkje å nå miljømålet. Dersom t.d. eit reguleringsmagasin er vurdert til å ha god tilstand, vert ikkje vassførekomsten ein SMVF. For nærmare forklaring på ein SMVF, sjå kap. 4.

Figur 16 syner oversikt over kor mange vassførekomstar som er sett i risiko for ikkje å nå miljømålet innan 2021(Vann-nett.no)

Figur 23-28 viser oversikt over risikovurderingane som er gjort for heile vassregionen. Tabell 52 viser oversikt over risikovurdering for regionen samla og dei ulike vassområda. Om lag 58 % av alle vassførekomstar er sett i risiko for ikkje å nå miljømålet. Karta i figur 24 og 25 viser geografisk oversikt over område sett i risiko; kart med sur nedbør (fig. 24) og kart utan sur nedbør (fig. 25). Om lag 40 % av alle vassførekomstar har god tilstand.

I vassregionen er om lag 58 % av elvane og 66 % av innsjøane sett i risiko. I sjø er om lag 18 % av vassførekomstane sett i risiko. Påverknad av ureining frå industri, hamner, avløp og landbruk er årsak til plassering i risiko av ein del vassførekomstar.

Den største delen av vassførekomstane i ferskvatn er sett i risiko pga. påverknad frå sur nedbør og vasskraftutbygging.

Risiko for å ikkje nå miljømålet for påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er ikkje vurdert og tilstanden er sett som udefinert der ingen andre påverknadar tilseier at vassførekomsten skal stå i risiko.

Vurdering av risiko for ikkje å nå miljømåla for grunnvatn er basert på påverknadsanalyse etter metodikk som er lik for heile landet (Rettleiar 3:2013). COWI gjorde i 2010 eit arbeid med registrering og vurdering av grunnvassførekomstar i

Sogn og Fjordane. I Sogn og Fjordane er det per 02.10.2015 registrert 59 grunnvassførekomstar. Av desse er 21 i risiko for ikkje å nå miljømåla innan 2021 (tabell 51). Vassførekomstane skal vere gruppert i klassa ikkje risiko eller risiko. Årsaka til risiko er i hovudsak påverknad frå industri og avfallsplassar.

Tabell 28 oversikt over risikovurdering for grunnvatn

Vassområde RisikoIkkje risiko

Indre Sogn 10 11Ytre Sogn 3 5Nordfjord 7 19Sunnfjord 1 3Samla Sogn og Fjordane 21 38

Figur 17 kartet syner oversikt over geografisk fordeling av risiko i vassførekomstane

Figur 18 kartet syner oversikt over risikovurdering der berre landtransportert ureining LT (sur nedbør) og framande artar FA er markert

Udefinert

Udefinert sur nedbør

Ingen risiko

Ingen risiko sur nedbør

Risiko Risiko sur nedbør

Figur 19 syner risikofordeling av elvevassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre er tal vassførekomstar satt i risiko pga. av sur nedbør markert.

Udefinert

Udefinert sur nedbør

Ingen risiko

Ingen risiko sur nedbør

Risiko Risiko sur nedbør

Figur 20 syner risikofordeling av innsjøvassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre er tal vassførekomstar sett i risiko pga. av sur nedbør markert. Kjelde Vann-nett 5. mai 2014

Udefinert

Udefinert sur nedbør

Ingen risiko Risiko

Figur 21 syner risikofordeling av kystvassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Kjelde Vann-nett 5. mai 2014

Risiko, Sogn og Fjordane

Tabell 29 viser oversikt over vassførekomstar i risiko for ikkje å nå miljømålet eller ingen risiko. Grunnlaget er oppgitt i tal eller prosent. Øvst viser oversikt over heile vassregionen

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko 815 58,3 309 66 24 18,5Ingen risiko 527 37,7 159 34 106 81,5Risiko udefinert 57 4,1 0 0 0 0

Risiko, Nordfjord

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko 106 37,2 40 48,8 8 21,6Ingen risiko 153 53,7 42 51,2 29 78,4Risiko udefinert 26 9,1 0 0 0 0

Sunnfjord

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko 248 63,8 92 74,2 5 16,7Ingen risiko 129 33,2 32 25,8 25 83,3

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko udefinert 12 3,1 0 0 0 0

Ytre Sogn

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko 315 80,8 114 95 8 16Ingen risiko 59 15,1 6 5 42 84Risiko udefinert 16 4,1 0 0 0 0

Indre Sogn

Elv Innsjø KystvatnTilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal ProsentRisiko 147 43,9 63 44,4 4 28,6Ingen risiko 185 55,2 79 55,6 10 71,4Risiko udefinert 3 0,9 0 0 0 0

3.3.1 Usemje om risikovurdering Det er ei viss usemje mellom Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og Fiskeridirektoratet region Vest om karakterisering av påverknad frå akvakultur i to kystvassførekomstar. Dette er nærmare omtalt i punkt 2.6