VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I KONTRATËS MBI · PDF fileGërshetimi i...

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I KONTRATËS MBI MBAJTJEN E PËRJETSHME

25

Msc. Teuta BEKA, PhD cand.*

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I KONTRATËS MBI

MBAJTJEN E PËRJETSHME

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme është kontratë e dyanshme

detyruese e cila si e tillë rregullon marrëdhëniet e caktuara civilo-juridike

dhe njëherazi është ndër kontratat më specifike në qarkullimin e mallrave

dhe të shërbimeve.

Me vetë faktin se në mes palëve krijohen marrëdhënie të

përhershme detyruese, e bënë që kjo kontratë të jetë mjaft komplekse.

Karakteristikat e kësaj kontrate si: kohëzgjatja e papërcaktuar e kontratës,

kërkesat dhe obligimet në mes palëve të cilat vazhdimisht ndryshojnë,

mospërmbushja e jo e rregullt e detyrimeve, sjellin për pasojë deri tek

prishja e raporteve kontraktuese, e me këtë edhe zgjidhjen e kontratës.

Në legjislacionin e mëparshëm në Kosovë Kontrata mbi mbajtjen e

përjetshme është rregulluar në kuadër të Ligjit mbi trashëgimin. Duke pas

parasysh kohën e fushëveprimit të këtij ligji dhe marrëdhëniet shoqërore -

ekonomike që kanë mbretëruar në atë periudhë kohore, zbatueshmëria

praktike e kësaj kontrate ka qenë mjaft e vogël, pasi që kjo kontratë më

tepër përfshin elemente të drejtës detyrimore e më pak të asaj

trashëgimore.

Ligji mbi marrëdhëniet e detyrimeve këtë çështje nuk e ka

rregulluar në formë të veçantë, mirëpo gjatë implementimit të kësaj

kontrate palët kryesisht kanë shfrytëzuar parimet e përgjithshme të ligjit në

fjalë. Prandaj, rregullimi jo i plotë i kësaj kontrate në legjislacionin tonë

shkakton probleme dhe polemika të shumta tek zbatuesit e ligjit.

Mirëpo, me zhvillimin e hovshëm të ekonomisë dhe ndryshimin e

raporteve sociale në shoqëri edhe kontrata mbi mbajtjen e përjetshme

gradualisht fillon të ketë rëndësi të veçantë në drejtën bashkëkohore, e

sidomos në qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve. Kjo kontratë përveç

* Autorja është mësimdhënwse në Kolegjin Evropian “Juridica”, dhe avokate

Msc. Teuta BEKA

26

rëndësisë ekonomike që ka, ajo ka edhe karakter moral që e bënë specifike

dhe të veçantë nga kontratat tjera. Prandaj, shtruarja e kësaj teme është e

rëndësisë së veçantë, e cila si e tillë duhet të trajtohet me përkushtim të

madh nga ana e doktrinës juridike, ku destinacioni i fundit do të ishte

zbatimi praktik i saj në qarkullimin juridik të të mirave materiale.

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme është kontratë e cila rregullon

marrëdhëniet juridiko-civile nga e drejta e detyrimeve me elemente

plotësuese nga e drejta trashëgimore. Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme

është kontratë në të cilën njëra palë kontraktuese obligohet të mbajë dhe të

kujdeset për palën tjetër gjerë në fund të jetës, ndërsa kontraktuesi tjetër

është i obliguar që një pjesë të pasurisë apo tërë pasurinë të ia kaloj

kontraktuesit të parë. Pra, kjo kontratë është kontratë e dyanshme

detyruese, ku në mes palëve kontraktuese lindin të drejta dhe obligime të

ndërsjella.

Zhvillimi historik i marrëdhënieve kontraktuese është rezultat i

zhvillimit ekonomik dhe i qarkullimit të të mirave materiale me një

shpejtësi dhe racionalitet të madh, të cilat krijuan bazë për lindjen e tyre1.

Kështu, krahas zhvillimit të marrëdhënieve juridiko-civile kemi edhe

kodifikimin e normave juridike mbi rregullimin ligjor të kontratave, si

disiplinë juridike e detyrueshme për palët kontraktuese

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme zanafillën e saj e ka në

shoqërinë feudale. Me shfaqjen e pronës private, punimi i tokës bujqësore

nga individi si dhe pamundësia e personave të moshuar në punimin e tokës,

ishin arsyet e lindjes së kontratës mbi mbajtjen e përjetshme.

Për herë të parë instituti i kontratës mbi mbajtjen e përjetshme u

shfaq në disa shtete të Evropës. Ajo njihej në formë të emërtimit „arfsal“

(humbja e pavarësisë personale me dhënien e tërë pasurisë), në shtetet

skandinave si “seelgabe“ (dorëzimi dhurimi i shpirtit), ndërsa në shtetin

gjerman kemi dhurimin e pasurisë institucioneve fetare, si: kishave,

manastireve2. Më vonë në disa shtete si Italia, Zvicra dhe Gjermania për

herë të parë lajmërohen Entet qytetare apo institucionet spitalore për

përkujdesjen dhe strehimin e përhershëm të personave të moshuar në

këmbim të pasurisë së tyre3.

Zanafilla e kontratës mbi mbajtjen e përjetshme në vendet e

Gadishullit Ballkanik do të shfaqet për herë të parë në fund të shekullit

XIV dhe fillim të shekullit XV. Kështu, pronarët e sipërfaqeve të mëdha të

1 Dr. Mehdi J. Hetemi, E drejta me njohurit themelore të së drejtës afariste, 2002, f. 224.

2 Mr. Ubavić Milenko, Ugovor o doživotnom izdržavanju, 2004, f. 9

3 Po aty, f. 10.


27

tokave duke i dhuruar manastireve pasuri të paluajtshme, flori dhe sende të

tjera me vlerë, arrinin të sigurojnë mbajtje të përhershme për vete, familjen

e tyre apo edhe për personat e tretë.

Shumë Kodet civile të shteteve të ndryshme këtë çështje nuk e

trajtojnë në mënyrë të veçantë. Kështu, Kodi Civil francez nuk njeh

Kontratën mbi mbajtjen e përjetshme, edhe pse kjo çështje është e

rregulluar në formë të rentës së përjetshme, si formë e posaçme e kontratës

së detyrimeve.

Në fillim të shekullit XX në Evropë do të kemi zhvillimi të

hovshëm të industrisë dhe ndryshim të raporteve shoqërore - ekonomike

brenda për brenda vetë shoqërisë. Dyndjet e mëdha të popullsisë, sidomos

e rinisë nga fshati në qytet, zhdukja graduale e familjeve të mëdha dhe

lindja e familjeve “celulë”, zhdukja e parimeve të përgjegjësisë morale mbi

kujdesin ndaj personave të moshuar, ishin shkëndijat e para të lindjes së

kontratës mbi mbajtjen e përjetshme. Përmes kësaj kontrate gjenerata e

vjetër duke hyrë në raporte kontraktuese sipas rregullës “unë pasurin time

e t’i kujdesin dhe mbajtjen“, arrinin që vetës apo personit të tretë t’ia

siguronin një pleqëri të qetë. Prandaj, shumë shtete të zhvilluara duke parë

problemet të cilat mund të lindin si pasoj e çrregullimit të ekuilibrit

shoqëror brenda vetë shoqërisë, filluan rregullimin legjislativ të kësaj

fushe.

Sot, kontrata mbi mbajtjen e përjetshme në shumë shtete

rregullohet në kuadër të Ligjit mbi trashëgimin, Ligjit mbi detyrimet apo

sipas Kodit Civil. Kështu, dispozita ligjore për këtë kontratë kanë: Ligji

mbi Detyrimet i Zvicrës, neni 516-529; Kodi Civil Italian nenet1861-1871;

Kodi Civil Gjerman nenet 759-761; Kodi Civil i Shqipërisë nenet 1065-

10734.

Tek ne kjo çështje ka qenë e rregulluar përmes institutit të së drejtës

trashëgimore, duke mos anashkaluar as rregullat e përgjithshme të cilat

dalin nga e drejta detyrimore edhe pse në veçanti ne asnjë dispozitë nuk

rregullohen raportet kontraktuese të cilat dalin me rastin e lidhjes së

kontratës mbi mbajtjen e përjetshme.

Në Kosovë dhe në regjionin e vendeve të ish Jugosllavisë, pas

përfundimit të Luftës së dytë Botërore dhe vendosjes së sistemit komunist,

pronat private u tjetërsuan dhe kaluan në pronë shoqërore nën

administrimin e shtetit. Prandaj, rregullimi i marrëdhënieve kontraktuese

në kuadër të kësaj fushe ka qenë i pamundur të realizohet.

4 Prof. dr. Alajdin S. Alishani, E drejta e detyrimeve, Pjesa e veçantë, Prishtinë, 2002, f.

302.

Msc. Teuta BEKA

28

Ligji mbi trashëgimin i vitit 1955, për herë parë bënë rregullimin e

raporteve në mes të individëve lidhur me kalimin e pronësisë nga marrësi i

mbajtjes në dhënësin e mbajtjes, përmes institutit e cila në të drejtën ish

Jugosllave është quajtur ”kontrata mbi jetën, punën dhe pasurinë e

përbashkët” apo “kontrata mbi trashëgimin”5. Në Kosovë, në vitin

1974 fillon zbatimi i Ligjit të ri mbi trashëgimin. Në kreun e katërt të këtij

ligji, nga neni 105 – 110, i dedikohet Kontratës mbi ushqimin e

përjetshëm. Në këto dispozita ligjdhënësi bënë rregullimin e raporteve

kontaktuese në mes dhënësit të ushqimit dhe marrësit të ushqimit.

1. Kuptimi i kontratës mbi mbajtjen e përjetshme


detyruese e cila rregullon raportet juridiko-civile nga e drejta kontraktuese

me elemente të së drejtës trashëgimore. Kjo kontratë lidhet në mes të

dhënësit të mbajtjes dhe marrësit të mbajtjes, në bazë të së cilës dhënësi i

mbajtjes merr obligim ndaj marrësit të mbajtjes apo personit të tretë, të

kujdeset gjerë në fund të jetës së tij dhe pas vdekjes të varroset sipas

dokeve të tija, ndërsa marrësi i mbajtjes detyrohet që dhënësit të mbajtjes

t’ia bartë ndonjë send të caktuar apo të drejtë pasurore.

Obligimet e dhënësit të mbajtjes si palë kontraktuese në këtë

kontratë janë: dhënia e ushqimit dhe veshmbathja, dhënia e të hollave për

nevojat personale, kujdesi shëndetësor, kujdesi për jetën e tij kulturore, pas

vdekjes varrimi sipas dokeve dhe zakoneve të vendit të tij. Marrësi i

mbajtjes në këmbim të gëzimit të këtyre të drejtave ka obligim që dhënësit

të mbajtjes të ia kaloj një pjesë të pasurisë apo tërë pasurinë, varësisht se si

është arritur marrëveshja në mesë palëve kontraktuese. Realizimin e kësaj

të drejte (bartjen e të së drejtës së pronësisë) dhënësi i mbajtjes do ta

realizoj pas vdekjes së marrësit të mbajtjes.

Gërshetimi i elementeve nga e drejta detyrimore dhe trashëgimore,

e bënë këtë kontratë më komplekse se kontratat tjera që rregullojnë raportet

kontraktuese. Prandaj, kuptimi i kontratës për mbajtje të përjetshme duhet

të shikohet nga këndvështrimi i së drejtës detyrimore dhe të drejtës

trashëgimore, e cila si e tillë edhe duhet të trajtohet. Në të drejtën tonë

pozitive kjo çështje është rregulluar në kuadër të drejtës trashëgimore,

prandaj edhe formulimi i kuptimit të kësaj kontrate është bërë varësisht nga

periudhat e caktuara shoqëroro - ekonomike.

5 Dr. Borislav T. Blagojević, Nasledno pravo FNRJ s osvrtom na prava drugih država,

Beograd, 1958, f. 11


29

Kështu, në Ligjin mbi trashëgimin e vitit 1955, kjo kontratë është

definuar si: Kontrata mbi jetën, punën dhe pasurinë e përbashkët apo

Kontratë mbi trashëgimin. Në bazë të këtij ligji kjo kontratë kualifikohej

si kontratë mbi tjetërsimin e pasurisë së marrësit të mbajtjes në shkëmbim

të ofrimit të shërbimeve të caktuara nga dhënësi i mbajtjes, si dhe fitimi i

pronësisë pas vdekjes së marrësit të mbajtjes. Pra, këto kontrata janë të

karakterit jurdiko-detyrimor, të cilat rregullohen duke u bazuar në të

drejtën detyrimore6.

Në Ligjit mbi trashëgimin të KSA të Kosovës, të vitit 1974, kjo

kontratë është emërtuar si Kontratë mbi ushqimin e përjetshëm me të

cilën një kontraktues obligohet të ushqej tërë jetë kontaktuesin tjetër ose

ndonjë person të tretë, e në të cilën kontraktuesi tjetër deklaron se i lë tërë

pasurinë e tij ose një pjesë të saj“7. Në këtë ligj ligjdhënësi në mënyrë të

plotë bënë rregullimin e raporteve kontaktuese në mes palëve, si dhe

parasheh legjitimimin e kësaj kontrate nga ana e gjykatës dhe regjistrimin e

kontratës në librat publike kadastrale8. Me këtë kontratë bëhet tjetërsimi i

sendeve të paluajtshme të ushqim marrësit pas vdekjes së tij, si dhe

detyrimi i ushqim dhënësit që të kujdeset gjerë në vdekjen e tij. Në

kujdesie të tillë përfshihet: strehimi, ushqimi, veshmbathja, kujdesi

mjekësor, varrosja sipas traditave të ushqim marrësit etj. Detyrimi i kalimi

të pronësisë së sendeve të paluajtshme nënkupton kalimin e tërësishëm apo

të pjesërishëm të pronës, varësisht se si është arritur marrëveshja e palëve

kontaktuese. Në sende të paluajtshme hyjnë edhe sendet e luajtshme, të

cilat sipas destinacionit i shërbejnë sendit të paluajtshëm.

Kalimi i pronësisë nga ushqim marrësi në ushqim dhënësin është

akti i fundit i përmbushjes së kontratës.

Palët kontraktuese në këtë kontratë hyjnë në marrëdhënie të veçanta

kontraktuese, të cilat në vete ngërthejnë elemente të së drejtës

kontraktuese, trashëgimore dhe morale. Prandaj, është e natyrshme që kjo

marrëdhënie kontraktuese nuk mund të rregullohet vetëm me rregullat e së

drejtës trashëgimore, por çdo herë duhet bazuar në dispozitat e

përgjithshme të së drejtës kontraktuese. Me hyrjen në fuqi të Ligjit mbi

marrëdhëniet e detyrimeve, të vitit 1978, shumë mangësi juridike të kësaj

kontrate do të rregullohen duke u bazuar në rregullat e përgjithshme të së

drejtës detyrimore.

6 Dr. Borislav T. Blagojević,vep. e cit., f. 288.

7 Ligji mbi trashigimin, neni 105, Gazeta Zyrtare e KSAK, 31dhjetor 1974.

8 Po aty, neni 106,

Msc. Teuta BEKA

30

Prandaj, kjo kontratë radhitet në grupin e kontratave më specifike

dhe shumë të rëndësishme në qarkullimin juridik të mallrave dhe

shërbimeve.

Veçantia e kësaj kontrate që e bënë të dallohet nga kontratat tjera

në qarkullimin juridik të mallrave është se kjo kontratë mund të lidhet në

llogari të dy apo më shumë personave si: të bashkëshortëve, fëmijëve të

tyre, apo edhe të personave tjerë. Nëse këta persona apo kushdo qoftë tjetër

nuk janë të cekur në kontratë, atëherë ata nuk gëzojnë kurrfarë të drejtash

nga kontrata e lidhur9. Veçantia e kësaj kontrate është se ajo mund të lidhet

edhe në favor të palës së tretë, Mirëpo, nëse personi i tretë nuk është

dakord me lidhjen e kontratës në favor të tij, do konsiderohet se kontrata në

mes palëve kontraktues nuk është lidhur fare.

Është e njohur në praktikën juridike, se kjo kontratë lidhet nga

personat e shtyrë në moshë, të sëmur dhe të cilët nuk kanë persona të afërt

të cilët do t’iu ofronin mbajtje dhe përkujdesje të vazhdueshme10

. Në theks

të veçantë duhet të potencohet se kontrata mbi mbajtjen e përjetshme

s’mund ta cenoj pjesën e domosdoshme të trashëgimtarëve të marrësit të

mbajtjes. Çdo gjë që i bartet dhënësit të mbajtjes bëhet vetëm pas vdekjes

së marrësit të mbajtjes, si dhe nëse janë plotësuar kushtet ligjore për

plotfuqishmërinë e saj.11

2. Rregullimi normativ i kontratës mbi mbajtjen e përjetshme

në legjislacionet e shteteve të ndryshme

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme në shumë legjislacione të

vendeve të ndryshme është e rregulluar në kuadër të kodeve civile, ligjeve

të sferës së të drejtës trashëgimore apo asaj detyrimore.

Kodi civil Francez është një ndër kodet e para ku shumë çështje nga

fusha e drejtës civile është rregulluar dhe sistemuar. Parimet themelore si

absolutizmi i pronës private dhe liria kontraktore ishte bazamenti i këtij

kodi.12

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme në Kodin civil francez nuk

është rregulluar në mënyrë të posaçme si kontratë me emër. Kjo formë e

kontratës do të trajtohet si “contrat de bail a nourriture“ apo kontrata

9 Nevenka Suborić-Konstantinović,Ugovor o doživotnom izdržavanju, Enciklopedija

imovinskog prava udruženog rada, Beograd, 1978, f. 521. 10

Dr. sc. Nerxhivane Dauti, E drejta Detyrimore, Prishtinë, 2008, f. 422. 11

Prof. dr. Alajdin Alishani, E drejta e detyrimeve, pjesa e veçantë, faqe 302. 12

Andrija Gams, Uvod u građansko pravo, opšti deo, Beograd, 1967, f. 23.


31

mbi ushqimin.13

Me këtë kontratë bëhet kalimi i pronës në dhënësin e

mbajtjes, i cili njëkohësisht merr obligim që marrësit të mbajtjes t’i siguroj

strehim dhe ushqim. Kodi civil franceze këtë formë të kontratës e trajton

përmes kontratës mbi rentën e përjetshme apo “alienation a fond perdu“ e

cila në praktikën gjyqësore franceze ka gjetur zbatim të gjerë.14

Kodi civil Gjerman i vitit 1896 edhe për kundër kodifikimit

voluminoz të drejtës civile, ajo në mënyrë të veçantë nuk e precizon

kontratën mbi mbajtje e përjetshme. Kodi civil njeh institutin juridik

“altenteil“ ku praktika gjyqësore gjermane e dallon shumë nga kontrata

mbi rentën e përjetshme. Në bazë të kësaj kontrate pronari i të mirave

pasurore për vete apo në të shumtën e rasteve edhe për bashkëshorten e tij

siguron mbajtje të përjetshme, duke ia kaluar të drejtën pronësore dhënësit

të mbajtjes. Sipas këtij kodi, me rastin e kalimit të pronësisë dhe

regjistrimit në regjistrat e tokës zbatohen rregullat nga e drejta reale. Sipas

disa autorëve gjerman këtë kontratë e konsiderojnë si kontratë mbi

trashëgimin.15

Instituti i rentës së përjetshme është rregulluar me

dispozitat 759-761.

Kodi civil Austriak radhitet në kategorinë e kodeve më kodifikuese.

E bazuar kryesisht në të drejtën romake dhe në parimet e të drejtës feudale,

ky kodë do të përdoret si udhërrëfyes i shumë kodeve tjera në vendet e

Evropës së mesme.16

Kodi civil Austriak kontratën mbi mbajtjen e

përjetshme në mënyrë të veçantë nuk e rregullon, por praktika gjyqësore

austriake këtë kontratë e njeh si“ausgedinge“,17

e cila nga teoricienët

gjermanë trajtohet në kuptim të gjerë dhe të ngushtë. Sipas kuptimit të

ngushtë në këtë kontratë raportet juridike civile rregullohen në atë mënyrë

ku pronari i paluajtshmërisë ia kalon këtë pronë personit të caktuar, në

kundërvlerë të së cilës kjo palë merr obligim që në kuptim të mbajtjes të

ofroj në dhënie periodike të ushqimisë si dhe plotësimit të nevojave

jetësore të marrësit të mbajtjes. Në aspektin e gjerë të kësaj kontrate,

përpos tjerash përfshihet edhe punimin e tokës nga dhënësi i mbajtjes, si

nikoqir i mirë. Ky institut në të drejtën austriake është shumë i vjetër, i

13

Dr.Slobodan Svorc, Raskid ugovora o doživotnom izdržavanju, Beograd, 1988, f.16,

marrë nga Alex Weil-Droit civil les obligations, Paris, 1971, str. 501; Jeans-Francis

Overstake-n.d., f. 74. 14

Mr. Milenko Ubavić, vep.e cit., f. 10. 15

Dr.Slobodan N. Svorcan, vep. e cit., f.16 16

Andrija Gams, Uvod u gradjansko pravo,opšti deo, Beograd,1978, f.25. 17

Dr.Slobodan Svorc, vep. e cit. marrë nga Erenzweig Armin-System des ostereichischen

algemeinen privatrechs, Wien, 1923. g., str. 400.

Msc. Teuta BEKA

32

rregulluar me dekret të posaçëm në vitin 1770.18

Kodi civil Austriak me

dispozitat 1284-1286 rregullon kontratën mbi rentën e përjetshme.

Në lëmin e kodifikimeve të rëndësishme në botë është edhe ai

Zviceran. Me nxjerrjen e Kodi Civil Zviceran, të vitit 1907 dhe Kodit mbi

detyrimet, fillon një epokë e re e kodifikimit të instituteve juridike, të

panjohura për kodet e mëparshme.19

Kodifikimi i materies nga e drejta

detyrimore, ka rëndësi të posaçme sidomos në pjesën e dytë të kodit ku në

mënyrë të veçantë rregullohet institucioni i kontratave.20

Në këtë pjesë zë

vend edhe kontrata mbi mbajtjen e përjetshme, e cila rregullohet me nenet

516-529, në mënyrë të detajuar. Sipas të nenit 521 të Kodit, kontrata mbi

mbajtjen e përjetshme është ajo kontratë në të cilën njëra palë kontraktuese

obligohet t’ia kaloj palës tjetër pasurinë apo disa sende, ndërsa pala tjetër

detyrohet që ta mbaj dhe të kujdeset për të deri në fund të jetës.

Karakteristikë e këtij kodi është se me nen të veçantë është paraparë

që dhënësi i mbajtjes t’i ofroj strehim marrësit të mbajtjes si dhe klauzola e

posaçme në bazë të së cilës kjo kontratë rregullohet edhe sipas dispozitave

me të cilat rregullohet kontrata mbi trashëgimin.21

Po ashtu, në shtetet si

Hungaria dhe Polonia, kontrata mbi mbajtjen e përjetshme është e

rregulluar në kuadër të Kodeve të tyre civile.

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme si institut i veçantë i së drejtës

civile në shumë legjislacione të vendeve të ndryshme zë vend të

rëndësishëm. Kështu, në legjislacionin e Shqipërisë kjo çështje e rregulluar

në kuadër të Kodit Civil, si kontratë mbi rentën jetësore. Sipas kodit në

fuqi, renta jetësore mund të krijohet kundrejt shpërblimit (me titull

barrësor) nëpërmjet tjetërsimit të një pasurie të luajtshme ose të

paluajtshme ose të një shume parash.22

Legjislatura e shtetit kroat marrëdhënien juridiko-civile të krijuar

me anë të kontratës mbi mbajtjen e përjetshme e rregullon në kuadër të

Ligjit mbi detyrimet, me nenet: 579-589. Në bazë të kontratës mbi

mbajtjen e përjetshme njëra palë (dhënësi i mbajtjes) merr obligim që

palën tjetër (marrësin e mbajtjes) apo ndonjë person të tretë, do ta mbaj

deri në vdekje, ndërsa pala tjetër deklarohet se do t`ia kaloj tërë pasurinë

apo një pjesë të saj. Kalimi i pronësisë do të bëhet pas vdekjes së tij.23

18

Po aty. 19

Andrija Gams, vep.e cit. f. 27. 20

Prof. Dr.Osman Kadriu, Hyrje në të drejtën civile, Shkup, 2008, f. 100. 21

Kodi i detyrimeve të Zvicrës - neni 521. 22

Kodi civil dhe i procedurës civile i Republikës së Shqipërisë, Alb juris, 2009, f. 294,

neni 1065. 23

Ligji i detyrimeve të Kroacisë, neni 579.


33

Sipas këtij ligji kjo kontratë duhet të jetë e përpiluar në formë të

shkruar si dhe vërtetimi i saj duhet të bëhet para gjyqtarit të gjykatës

kompetente. Ky ligj i ofron siguri juridike dhënësit të mbajtjes kur bëhet

fjalë për pronën e paluajtshme, e cila kontratë obligohet të regjistrohet në

librat publik të tokave.

Ligji i detyrimeve të Kroacisë në krahasim me legjislacionet e

shteteve në rajon përveç Kontratës mbi mbajtjen e përjetshme e njeh edhe

Kontratën mbi “mbajtjen deri në vdekje”. Ligjdhënësi kroat dallimin në

mes të këtyre dy kontratave e bënë me rastin e kalimit të pronësisë së

pasurisë së marrësit të mbajtjes në dhënësin e mbajtjes. Deri sa tek e

kontrata mbi mbajtjen e përjetshme kalimi i pronësisë bëhet pas vdekjes të

marrësit të mbajtjes, tek forma e dytë e kontratës kalimi i pronësisë bëhet

në momentin e lidhjes së kontratës para organeve kompetente.24

Ky ligj i

jep liri më të madhe palëve kontraktuese me rastin e rregullimit të

marrëdhënieve të tyre.

E drejta sllovene marrëdhëniet juridike civile, të krijuara mbi

mbajtjen e përjetshme e rregullon në kuadër të Ligjit mbi detyrimet. Ky

institut i së drejtës më parë është rregulluar me Ligjin e trashëgimisë, të

vitit 1976 (neni 117-122).25

Tani kjo çështje është rregulluar në kuadër të

drejtës materiale juridiko - obligative.

Legjislacioni i shtetit të Serbisë kontratën mbi mbajtjen e

përjetshme e rregullon në kuadër të Ligjit mbi trashëgimin, në nenet 194-

205. Ky ligj në mënyrë të detajuar bënë rregullimin e raporteve

kontraktuese në mes dhënësit të mbajtjes dhe marrësit të mbajtjes, si dhe

mënyrën e kalimit të pronësisë së sendeve apo të drejtave të caktuara,

vetëm pas vdekjes së marrësit të mbajtjes. Në bazë të kësaj kontrate si

dhënës të mbajtjes përveç personave fizik mund të jenë edhe personat

juridik, ndërsa marrës i mbajtjes mund të jenë një apo dy persona, apo kjo

kontratë mund të lidhet në dobi të personit të tretë.26

Ky ligj parasheh që

kjo kontratë për të prodhuar efekt juridik duhet të jetë në formën e shkruar

si dhe të vërtetohet para gjykatësit, i cili paraprakisht ia tërheq vërejtjen

palës se prona e cila është objekt i kësaj kontrate nuk guxon të cenoj pjesën

e domosdoshme të trashëgimisë, në të kundërtën kontrata është nulë.27

Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme, bazuar në ligjin mbi trashëgiminë, si

24

Po aty, neni 586. 25

Dr.Liljana Spirović Trpenovska & Dr.Dejan Micković & Dr.Angel Ristov,

Nasledouvanjeto vo Evropa, Shkup, 2011, f. 386. 26

Prof.dr.Ilija Babić, Komentar zakona o nasledjivanju sa sudskom praksom i zakonom o

vanparničnom postupku, Beograd, 2002, f. 258 27

Po aty, f. 266.

Msc. Teuta BEKA

34

dhe gërshetimi i saj me të drejtën detyrimore ka gjetur zbatim të gjerë në

këtë vend.

Në shtetin e Maqedonisë kontrata mbi mbajtjen e përjetshme është

e rregulluar në kuadër të Ligjit mbi trashëgiminë. Legjislatura e këtij shteti

bazën juridike të rregullimit normativ të këtij instituti e mbështet në

legjislacionin e mëparshëm të shtetit maqedonas, si pjesë e legjislaturës

jugosllave.28

3. Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme në raport me kontratën

mbi trashëgiminë

Në disa shtete kontrata mbi trashëgimin zë vend të posaçëm në

legjislacionet e e tyre lidhur me rregullimin e raporteve të ndërsjella në

mes të palëve kontraktuese. Në kontratën mbi trashëgimin njëra palë

kontraktuese obligohet që palës tjetër t’ia kaloj tërë pasurinë e trashëguar

apo një pjesë të saj e cila në momentin e hapjes së trashëgimisë do t’i

takonte atij, ndërsa pala tjetër e pranon këtë pasuri29

. Tek këto shtete

kontrata mbi trashëgimin paraqet bazë të fort në krijimin e marrëdhënieve

juridiko - civile, e cila nëse plotëson kushtet e parapara me ligj është

kontratë e cila nuk mund të kontestohet as nga vetë palët apo personat e

tretë.30

Në të drejtën tonë pozitive kjo kontratë nuk ka qenë e pranuar, dhe

në rast se është lidhur atëherë ajo si e tillë nuk ka prodhuar efekte juridike

dhe është shpallur nulë.

Dallimet në mes të kontratës mbi mbajtjen e përjetshme dhe

kontratës mbi trashëgimin janë të dukshme si në: objekte, subjektet

kontraktuese, kohë, etj. Mirëpo, dallimi kryesor në mes të këtyre dy

kontratave është se kontrata mbi mbajtjen e përjetshme është kontratë e

cila lidhet në mes të gjallëve, ndërsa kontrata e trashëgimisë efektin juridik

e arrin pas vdekjes së njërës palë.31

Te kontrata mbi mbajtjen e përjetshme kemi të bëjmë me sukcesion

singular të pasurisë, respektivisht palët kontraktuese janë të detyruar që në

mënyrë të saktë të caktojnë dhe të saktësojnë se cilat të drejta ose pasuri i

28

Dr.Liljana Spirović Trpenovska & dr. Dejan Mickovoc & dr.Angel Ristov, vep. e cit., f.

385. 29

Dr. Vladislav DJ.Djordjević & Dr.Slobodan N. Svorcan, Nasledno pravo, Beograd,

1991, f. 218. 30

Po aty, f. 218. 31

Mr. Milenko Ubavić, vep.e cit. f. 22


35

lihen dhënësit të mbajtjes pas vdekjes së marrësit të mbajtjes,32

derisa te

kontrata mbi trashëgimin kemi të bëjmë me kalimin e tërësishëm të

trashëgimisë respektivisht sukcesion universal të trashëgimisë. Vdekja si

fakt juridik në përmbushjen e kontratës është karakteristike si për kontratën

e trashëgimisë ashtu edhe për kontratën mbi mbajtjen e përjetshme.

Dallimi ekziston në faktin se në disa shtete me vdekjen e dhënësit të

mbajtjes, kontrata mbi mbajtjen e përjetshme nuk shuhet automatikisht, por

ajo mund të vazhdoj me anëtarët e ngushtë të familjes së dhënësit të

mbajtjes, me kusht që ata pajtohen për një gjë të ti3lë.33

Në të drejtën tonë

pozitive kjo kontratë konsiderohet si “intuitu personae”, e cila lidhet duke

pas parasysh vetitë e palëve kontraktuese, prandaj të drejtat dhe obligimet

si të tilla nuk mund të barten në persona tjerë.34

Te kontrata mbi

trashëgimin, vdekja e njërës palë është kusht për kalimin e masës

trashëgimore në palën tjetër.

4. Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme në raport me kontratën

mbi dhuratën

Kontrata mbi dhuratën është kontratë e njëanshme detyruese, në të

cilën njëra palë kontraktuese obligohet të bartë në pronësi të palës tjetër një

të drejtë pasurore apo një send individualisht të caktuar, pa pagesë. Pra, në

bazë të kësaj kontrate njëra palë përfiton duke rritur masën e tij pasurore, e

në kundërvlerë të kësaj ai nuk ka asnjë obligim ndaj dhuratëdhënësit. Kjo

kontratë cilësohet si punë juridike mirëbërëse pasi që pala në emër të cilit

bëhet kalimi i të mirës pasurore, nuk jep kurrfarë shpërblimi. Kontrata për

dhuratën është kontratë formale, sidomos kur lëndë e kësaj kontrate është

prona e paluajtshme, e që ligji shprehimisht parasheh formën formale të

kësaj kontrate.

Kontrata për dhuratën (donacio) në legjislacionin tonë është e

paraparë të rregullohet në kuadër të drejtës detyrimore respektivisht Ligjit

të detyrimeve të Kosovës, në nenet 704 -716.

Në legjislacionet e disa shteteve njihen disa lloje të kontratave mbi

dhuratën si ato që janë të dyanshme detyruese, me barrë, për interes të

përgjithshëm etj.35

Kështu, te kontrata mbi dhuratën me urdhër (donacio

sub modo) dhuratëmarrësi është detyruar që dhuratën e marrë nga

32

Prof. dr. Nerxhivane Dauti, Kontratat, Prishtinë, 2012, f. 281. 33

Ligji mbi detyrimet e Kroacisë, neni 585. 34

Prof.dr.Nerxhivane Dauti, vep. e cit., f. 280. 35

Milan Obradović, Priručnik ugovora gradjanskog prava, Beograd,1991, f. 102.

Msc. Teuta BEKA

36

dhuratëdhënësi ta përdor për qëllime të caktuara. Prandaj, elementi i barrës

i bënë që këto dy kontrata të kenë ngjashmëri lidhur me shkaqet e

shkëputjes së kontratës për shkak të mospërmbushjes së rregullt të

kontratës dhe kthimin e saj që është marrë.36

Në të dy kontratat kemi

zmadhim të masës pasurore të dhënësit të mbajtjes apo dhuratëmarrësit, e

cila rezulton me zvogëlim të masës pasurore të marrësit të mbajtjes apo

dhuratëdhënësit, e cila pasuri nuk hynë në masën trashëgimore të tyre.

Në disa shtete temë diskutimi është se palët me lidhjen e kontratës

mbi mbajtjen e përjetshme apo kontratës mbi dhuratën shpesh arrijnë t’i

shmangen ligjit mbi trashëgimin lidhur me trashëgimtarët ligjor. Kjo

manifestohet me faktin se me rastin e lidhjes së këtyre kontratave

zvogëlohet masa trashëgimore e trashëgimlënësit, të cilat në të shumtën e

rasteve përfundojnë në konteste civile, të iniciuara nga ana e

trashëgimtarëve ligjor, lidhur me vlefshmërinë e këtyre kontratave.

5. Kontrata mbi mbajtjen e përjetshme dhe kontrata mbi

rentën e përhershme

Kontrata mbi rentën e përhershme është kontratë e dyanshme

detyruese e cila krahas kontratës mbi mbajtjen e përjetshme ka gjetur

zbatim të gjerë në qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve. Tek kontrata

mbi rentën e përhershme, marrësi i rentës jetësore obligohet që të bartë në

dhënësin e rentës jetësore pronësinë e sendit të caktuar, ndonjë të drejtë

apo shumën e caktuar të të hollave, ndërsa dhënësi i rentës jetësore

obligohet që atij apo ndonjë personi të tretë, t’ia paguaj në intervale të

caktuara kohore deri në fund të jetës, shumën e caktuar të të hollave37

Ngjashmëritë e kësaj kontrate dhe kontratës mbi mbajtjen e

përjetshme janë: Këto kontrata janë me emër, e të cilat janë të sanksionuara

me dispozita pozitive të ligjit mbi detyrimet; janë kontrata formale,

“intuitu personae”, kontrata me prestime të përhershme, komulative,

kontrata aleatore, si dhe kjo kontratë mund të lidhet ne favor të personave

të tretë, etj.

Dallimi në mes të tyre ekzistojnë me faktin se tek kontrata mbi

rentën kemi shumën e caktuar financiare e cila epet në periudha të caktuara

kohore, ndërsa tek kontrata mbi mbajtjen e përjetshme, përveç dhënies në

të holla ekziston detyrimi kontraktues që të epet kujdesi dhe mbajtja e

marrësit të mbajtjes.

36

Prof.dr. Alajdin S. Alishani, vep. e cit. f. 94. 37

Po aty, f. 335.


37

Përfundim


detyruese e cila si e tillë rregullon marrëdhëniet e caktuara civilo-juridike

dhe njëherazi është ndër kontratat më specifike në qarkullimin e mallrave

dhe të shërbimeve.

Me vetë faktin se në mes palëve krijohen marrëdhënie të

përhershme detyruese, e bënë që kjo kontratë të jetë mjaft komplekse.

Karakteristikat e kësaj kontrate si: kohëzgjatja e papërcaktuar e kontratës,

kërkesat dhe obligimet në mes palëve të cilat vazhdimisht ndryshojnë,

mospërmbushja e jo e rregullt e detyrimeve, sjellin për pasojë deri tek

prishja e raporteve kontraktuese, e me këtë edhe zgjidhjen e kontratës.

Në legjislacionin e mëparshëm në Kosovë Kontrata mbi mbajtjen e

përjetshme është rregulluar në kuadër të Ligjit mbi trashëgimin. Duke pas

parasysh kohën e fushëveprimit të këtij ligji dhe marrëdhëniet shoqërore -

ekonomike që kanë mbretëruar në atë periudhë kohore, zbatueshmëria

praktike e kësaj kontrate ka qenë mjaft e vogël, pasi që kjo kontratë më

tepër përfshin elemente të drejtës detyrimore e më pak të asaj

trashëgimore.

Ligji mbi marrëdhëniet e detyrimeve këtë çështje nuk e ka

rregulluar në formë të veçantë, mirëpo gjatë implementimit të kësaj

kontrate palët kryesisht kanë shfrytëzuar parimet e përgjithshme të ligjit në

fjalë. Prandaj, rregullimi jo i plotë i kësaj kontrate në legjislacionin tonë

shkakton probleme dhe polemika të shumta tek zbatuesit e ligjit.

Mirëpo, me zhvillimin e hovshëm të ekonomisë dhe ndryshimin e

raporteve sociale në shoqëri edhe kontrata mbi mbajtjen e përjetshme

gradualisht fillon të ketë rëndësi të veçantë në drejtën bashkëkohore, e

sidomos në qarkullimin e mallrave dhe shërbimeve. Kjo kontratë përveç

rëndësisë ekonomike që ka, ajo ka edhe karakter moral që e bënë specifike

dhe të veçantë nga kontratat tjera. Prandaj, shtruarja e kësaj teme është e

rëndësisë së veçantë, e cila si e tillë duhet të trajtohet me përkushtim të

madh nga ana e doktrinës juridike, ku destinacioni i fundit do të ishte

zbatimi praktik i saj në qarkullimin juridik të të mirave materiale.

Msc. Teuta BEKA

38

Msc. Teuta BEKA, PhD cand.

THE GENERAL OVERVIEW OF THE CONTRACT FOR

LIFETIME KEEPING

The contract on lifetime keeping is compulsory for both sides and

as such regulates the specific civil-law relationships and at the same time it

is one of the most specific contracts for service and merchandise exchange.

Looking at the fact that between parties a permanent compulsory

relationship is created makes the contract quite complex. The

characteristics of this contract such as: the nonspecific longevity of the

contract, the requests and obligations of parties that continuously change,

the failure to regularly fulfill the obligations, leads to the braking the

contractual agreement, which leads to failure to complete the contract.

In the previous legislation in Kosovo, the concept of lifetime

keeping was regulated as part of the hereditary law. Taking into account

the action span of this law and the socio-economic relationship that have

reigned in that particular time, the practical applicability of this contract

was quite small, because this type of contract includes more obligatory law

elements than hereditary law.

The law on obligations does not regulate this matter in the specific

form; nevertheless while implementing this contracts the parties usually

have already used the general principles of the same law. Therefore, the

semi regulation of this contract in our legislation causes problems and

discussions by the law practitioners.

However, with the fast development of the economy and changes

that happens in the social relationships, the contract on lifetime keeping

starts to be more important in the contemporary law, and specifically in the

exchange of services and merchandise. This in addition to having

economic importance, it also has a moral character that makes it specific

and special from other type of contracts. Hence, raising this topic is hugely

important, and as such should be treated with great dedication by the law

doctrine, where the last destination would be its practical applicability in

the exchange of services and merchandise.

VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I KONTRATËS MBI · PDF fileGërshetimi i...

Documents

Transcript of VËSHTRIM I PËRGJITHSHËM I KONTRATËS MBI · PDF fileGërshetimi i...