Verslag Conferentie ICDAD/DEMHIST 10 metalwork and jewelry.€¦ · Sinds de onafhankelijkheid van...
Transcript of Verslag Conferentie ICDAD/DEMHIST 10 metalwork and jewelry.€¦ · Sinds de onafhankelijkheid van...
1
Verslag Conferentie ICDAD/DEMHIST
10 – 14 oktober 2018, Republiek Azerbeidzjan in Bakoe
Decorative arts and interiors.
Textiles in interiors, interior design and defining identity, interiors and authenticity as well as
metalwork and jewelry.
Doorn, December 2018
Frank Louhenapessy
Treasurer ICOM IC-DEMHIST
2
Organiserende Comités
Voor de organisatie van de gezamenlijke internationale conferentie tekenden het Internationale
Comité voor ‘Collecties van decoratieve kunst en ontwerp (IC-ICDAD)’ en het Internationale Comité
voor ‘Historische Huis Musea (IC-DEMHIST)’ in samenwerking met het Nationaal Comité van ICOM-
Azerbeidzjan. De conferentie in Baku kon op brede hulp en financiële support van het zeer betrokken
ministerie van Cultuur van de Republiek van Azerbeidzjan.
Azerbeidzjan is een jonge republiek die na de val van de Sovjetrepubliek begin jaren negentig van de
vorige eeuw op eigen benen is gaan staan. Azerbeidzjan (of Azerbaycan) betekent letterlijk vertaald
het land van de eeuwige vlammen oftewel het land van vuur. Dit verwijst naar plekken waar gas uit
het gesteente ontsnapt en soms spontaan ontbrandt. Naast gasvelden beschikt Azerbeidzjan ook
over olievelden die de bronnen vormen voor de rijkdom en welvaart van het land. Een land dat sinds
2003 strak en dictatoriaal geregeerd wordt door de ‘Aliyev-dynastie’. Van 1993 tot 2003 voerde
vader Heydar de scepter, na zijn dood is zoon Ilham de sterke man en president van het land. Hun
beeltenissen beeldbepalend binnen en buiten Bakoe tot in de musea aan toe.
Vader en President Heydar Aliyev in het museum voor moderne kunst. Vader en Zoon in het straatbeeld.
Azerbeidzjan wil zich aan de wereld tonen als een welvarend en breed ontwikkeld land. Op het
gebied van bijvoorbeeld sport werden de afgelopen jaren diverse wereldkampioenschappen
georganiseerd. Vanaf 2016 vinden ook de prestigieuze Formule I races plaats in Baku. Het land heeft
niet alleen de wens maar ook de middelen om op een positieve manier in de internationale aandacht
te staan. Het land heeft zich weten te ontworstelen aan het juk van het Sovjetregime en ontwikkelt
zich heel autonoom en zelfbewust. De trots voor de eigen cultuur en het land is zeer voelbaar en
wordt sterk uitgedragen. In deze politieke en maatschappelijke context spelen de staatsmusea van
Azerbeidzjan een belangrijke rol.
In dit verslag ga ik uiteraard in op de inhoud van de conferentie, maar deel ik ook mijn observaties
van de politieke en maatschappelijke achtergrond waartegen het dagelijkse leven zich afspeelt. Ik
realiseerde mij in Baku pas echt goed dat het kompas van Azerbeidzjan jarenlang op Moskou was
gericht. In het huidige straatbeeld getuigen de troosteloze wijken met blokflats nog aan deze
Oostblok periode.
Maar ook het oude Europa van de 19eeuw is terug te vinden in Baku. De Zweedse broers Ludwig en
Robert Nobel exploiteerden vanaf 1875 al olievelden rondom Baku. Dankzij de winsten uit de olie-
industrie werden ondermeer Franse architecten uitgenodigd om de stad te ontwikkelen. Zo waan je
3
op 3.600 kilometer afstand van Frankrijk, je wandelend en winkelend op een Parijse boulevard. In de
19e -eeuwse woonpanden zijn nu dure merkwinkels gevestigd.
Parijse architectuur met op de achtergrond de Flame Towers waarop ’s avonds lichtprojecties plaats vinden.
Sinds de onafhankelijkheid van het land zijn er iconische en architectonische gebouwen gerealiseerd
waarmee het land zich onderscheid. Hierin zijn belangrijke musea gehuisvest, zij zijn de landmarks
en culturele visitekaartjes van Azerbeidzjan.
National Carpet Museum Moderne Kunst Heydar-Aliyev met op de achtergrond SU-flats.
De Conferentie
De ICDAD DEMHIST conferentie was ondergebracht in het National Carpet Museum in Baku. Een
voorbeeld van een gebouw, in de vorm van een opgerold tapijt, van iconische architectuur. Vijftig
deelnemers uit alle windstreken namen deel aan de conferentie. Als eregast van de conferentie was
aanwezig de President van de International Council of Museums (ICOM) mevrouw dr. Suay Aksoy. De
beide IC-besturen en de ICOM-president werden aan de vooravond van de conferentie onthaald met
een welkomstdiner.
Het bestuur van DEMHIST had, geheel in lijn met het ICOM-beleid, financieel mogelijk gemaakt om
met de toekenning van de ‘Jane Watson Scholarship’ (reisbeurs) de studente Mousruti Das uit
Calcutta/India en Walaa eldin Badawy uit Cairo/Egypte deel te laten nemen aan de conferentie.
De opening van de conferentie vond plaats in aanwezigheid van de minister van Cultuur. In haar
kielzog was ook de nationale omroep meegekomen die televisie opnamen maakten en interviews
afnamen met de aanwezige directeuren van Azerbeidjaanse musea en President Aksoy. Daarmee
werd ook goed duidelijk gemaakt hoeveel belang er door het ministerie van Cultuur en ICOM-
Azerbeidzjan gehecht wordt aan ICOM. De aanwezigheid van de President van ICOM en de
internationale bestuurders van IC-ICDAD en IC-DEMHIST vormden een mooie entourage en
legitimatie voor de propaganda ten behoeve van met name binnenlandse consumptie. Voor de
medewerkers die bij de organisatie van de conferentie betrokken waren en de Azerbeidjaanse
4
deelnemers was het een erkenning en waardering van hun museale activiteiten. Een bijzondere
ervaring om als IC-bestuurslid zo onderdeel te zijn van museale staatspropaganda.
Mediaspektakel bij de opening die door de minister van Cultuur werd bijgewoond luisterend naar ICOM-President Aksoy.
Omdat de oudere generatie Azerbeidzjanen op de middelbare school niet met Engels maar met
Russisch zijn opgeleid, moesten voor de buitenlandse deelnemers de lezingen in het Engels vertaald
worden. Een groot deel van de aanwezigen zat dan ook met een headset op in de zaal.
Nadat de nationale hoogwaardigheidsbekleders en de media waren vertrokken kon het eigenlijke
programma van dag één beginnen. De presidenten van ICOM-Azerbeidjan, IC-ICDAD, IC-DEMHIST
hielden ieder hun welkomstwoord waarmee zij hun organisaties konden profileren. President Aksoy
had een mooie speech waarin zij het belang van de culturele en educatieve functies van musea
toelichtte. Maar ook wees zij erop dat musea ethische waarden moeten naleven en meer hun
maatschappelijk verantwoordelijkheid moeten nemen. Voor musea is hierbij een belangrijke
voorbeeldrol weggelegd. Zij moeten de interculturele dialoog en sociale harmonie stimuleren omdat
deze bijdraagt tot de instandhouding van vrede.
Keynote spreker mr. Anis Chaaya uit Libanon gaf een indrukwekkende lezing over de
maatschappelijke rol en invulling die ‘historic houses’ geven in zijn land. Een land sterk beïnvloed
door oorlog en – botsende - westerse en oosterse cultuur. Tegen deze achtergrond ziet hij de
instandhouding van cultureel erfgoed als een instrument om vertrouwen op te bouwen tussen de
verschillende rivaliserende bevolkingsgroepen. Als voorbeeld noemde hij het voor het publiek
openstellen van monumenten in particulier bezit. Zo worden in Beyruth particuliere monumenten
door bewoners opengesteld en bezoekers rondgeleid en uitgenodigd om een gezamenlijke maaltijd
te nuttigen. Deze afwijkende conceptuele benadering onthulde een geheel nieuwe kijk op het begrip
‘historische huismusea’. En de rol die erfgoedhuizen kunnen spelen in conflictgebieden.
De presentaties van de Azerbeidjaanse collega’s, mevrouw Sevil Sadikova (Kunstacademie), mevrouw
Shirin Melikova (Karpetmuseum) mevrouw Alla Bayramova (Staats Muziekmuseum) maakten op een
andere manier indruk. De lezingen kenmerkten zich door monotone voorleesbeurten waarbij niet of
nauwelijks op- of omgekeken werd van de vol geschreven A4-pagina’s. Na drie dagen confereren is
mijn conclusie dat dit de standaard van het presenteren in de voormalige Sovjetunie moet zijn
geweest. Veelal gedegen presentaties maar saai. Gelukkig waren er ook lezingen om wel op het
puntje van je stoel te zitten.
De eerste dag van de conferentie stond vooral in het teken van ICDAD onderwerpen. De rol en
betekenis van borduursels en patronen in tapijten voor het traditionele Azerbeidjaanse interieur. In
Azerbeidzjan worden tapijten gebruikt op allerlei plaatsen: op de vloer, aan de wand, op meubelen
en zelfs aan het plafond. Een lezing over historische verhalen en betekenissen die worden
5
weergegeven op tapijten door Raiya Amenzade, professor Architectuur en Kunst aan de Academie
van Wetenschappen in Azerbeidzjan. De presentatie van Alla Bayramova, directeur van het
Staatsmuseum voor Muziekcultuur, ging in op de betekenis van muzikale afbeeldingen op historisch
textiel.
De eerste dag werd afgesloten met een cultureel programma waarbij een bezoek werd gebracht aan
het marionetten theater met een voorstelling. Het eerste moment waarop alle conferentiegangers
zich konden ontspannen.
Bezoek aan het poppentheater gevold door met muziek en dans.
Op dag twee mocht ik het DEMHIST gedeelte van de conferentie in goede banen leiden: het
introduceren van de sprekers, interactie met de zaal en de tijdsbewaking. Iedere spreker had ca. 15
minuten spreektijd, maar daar hield niet iedereen zich aan. Onze enthousiaste beursstudente uit
India ving geen enkele hint op en moest na 45 minuten dringend verzocht worden haar verhaal af te
ronden. Maar met haar lezing over ‘socital sustainability’ gaf zij aan hoe een historische
Huismuseum in Calcutta een voorbeeldfunctie heeft verworven voor politieke, sociale en
economische duurzaamheid. De conservering en inrichting van deze voormalige woning van
onafhankelijksheidsstrijder Subhas Chandra Bose (bijnaam Netaji) inspireert de lokale bevolking in de
volharding van hun bestaan en wordt door vele duizenden Indiërs maar ook buitenlandse bezoekers
bezocht.
Ontwerper en architect Ayman Kassem, eveneens uit Libanon, hield een interessante keynote speech
getiteld: ‘residential “white cubes” and the performance of objects’. Een kritische beschouwing op de
hedendaagse museale presentaties in minimalistisch ingerichte witte tentoonstellingszalen. In een
tijd van globalisering, migratie en nomadisch bestaan van de moderne mens ontbreekt het in de
architectuur en het interieur aan identiteit. Architecten leveren ontwerpen “white cubes’ aan hun
klanten die zijn ontleend aan moderne museale presentaties. Als reactie signaleert hij een trend bij
kunstenaars en ontwerpers die hun objecten uitgesproken eclectische etnische motieven, Boheemse
patronen, nomadische decoraties etc. meegeven. Zeer interessant om het mechanisme achter trends
in architectuur en interieur te zien die de belangstelling voor identiteit en bewustzijn aanwakkert.
Op het culturele programma van de tweede conferentiedag stonden bezoeken aan de Huismusea
van drie belangrijke personen uit de Azerbeidjaanse geschiedenis gepland. Een aantal vertrekken in
het voormalige appartement van (opera-) zanger en toneelspeler Bulbul (1897 – 1961) is nog
authentiek ingericht en vormt het herinneringsmuseum ‘Bulbul’. In hetzelfde apartementencomplex
is ook het conservatorium gevestigd waarin kinderen, geïnspireerd door de geest van Bulbul die
rondwaart, muziekles krijgen. De deelnemers aan de conferentie werden getrakteerd op optredens.
6
Ook het appartement waar schrijver Gara Garayev van 1918 tot en met 1946 woonde met zijn familie
is als huismuseum ingericht. Dit huis is niet alleen als museum in gebruik maar dient ook als
educatiecentrum en kamerconcertruimte.
Huismuseum van Bulbul met een optreden van leerling van de muziekschool.
Het Nariman Narimanov Huismuseum is een historisch Huis met veel grandeur. Dit was voorheen het
huis van de bolsjewistische schrijver en staatsman Nariman Narimanov (1870 – 1925). Na de oktober
revolutie van 1917 werd Narimanov voorzitter van de sociaal democratische partij van Azerbeidzjan.
Villa Petrolea was 40 jaar de residentie van de Zweeds gebroeders Nobel (Alfred, Ludwig en Robert)
die aan het roer stonden van de Brothers Nobel Oil Company (Branobel), een van de grootste
oliemaatschappijen ter wereld. De rijkdom is terug te zien in het historische huis dat vandaag de dag
als exclusieve business club dienst doet. Evenals in de andere historische huizen hingen hier ook de
portretten aan de muur van de huidige heersers de Nagdynasty.
Bezoek aan Villa Petrolea en het huismuseum van Gara Garayev.
Op de derde en laatste conferentie dag vond een pecha cucha plaats waarin leden van DEMHIST en
ICDAD over hun actuele projecten konden vertellen. Portugese conservator Maria Jose Gaivao
Tavares vertelde over haar project bij het Nationaal Paleis Da Ajuda waar zij alle kamerschermen aan
het inventariseren is. Duitse Anika Reinke, conservator van het Stadsmuseum Berlijn, vertelde over
haar onderzoek naar het gebruik van 18e eeuwse Franse wandkleden aan het hof (gobelins).
Daarnaast was er ook een inbreng van de Nederlandse Iris Boersma, expert op het gebied van
historische interieurs en preventieve conservering, die een toelichting gaf op de transformatie van
het appartement van de Nederlandse kunstenares Gisele d’Ailly (1912 -2013) tot een Huismuseum.
7
Een bijzonder verhaal van een Nederlandse kunstenares die in de Tweede Wereldoorlog in haar huis
onderdak bood aan joodse onderduikers.
DEMHIST Bestuur
De conferentie werd bijgewoond door zes leden van het DEMHIST bestuur afkomstig uit: de
Verenigde Staten, Italië, Japan, Nederland (2x) en Portugal. Omdat de kernleden van het bestuur,
voorzitter, vice-voorzitter, penningmeester en secretaris aanwezig waren stond er ook een
bestuursvergadering gepland. Met zoveel verschillende nationaliteiten en culturele achtergronden
bleek efficiënt en effectief vergaderen geen eenvoudige opgave. Er is op de dagen van de conferentie
door het bestuur drie keer -uitgebreid – vergaderd, maar nog bleek dit onvoldoende om de
onderwerpen op de agenda naar ieders tevredenheid te behandelen. Voor een bestuur dat elkaar
maar een enkele keer in het jaar ontmoet is dit een handicap.
Het bestuur heeft besproken en/of besloten om o.a.:
- te investeren in een nieuwe en/of geactualiseerde DEMHIST website
- het Kyoto programma van de DEMHIST-conferentie i.s.m. International Committee -Museum
Security
- het ICOM Nederland initiatief voor een Japanese - Dutch connexion te ondersteunen.
- 7 projecten in 2019 te honoreren met een financiële bijdrage.
- in 2020 een DEMHIST conferentie in Nederland te organiseren.
Tour & Netwetwerken
Het 3 daagse programma van de conferentie met 22 sprekers en 13 musea bezoeken zat (over-) vol
en was stevig doorwerken. Maar gelukkig was er ook nog tijd voor ontspanning en veel gelegenheid
tot netwerken. Zelf heb ik nieuwe contacten gelegd met de collega’s uit Portugal en Duitsland die
ook met ‘royal collections’ actief zijn.
Afscheidsdiner en één van de vele groepsfoto’s die regeringsfotograaf heeft gemaakt’.
Bovendien namen veel deelnemers de gelegenheid te baat om Azerbeidzjan te verkennen. De
meesten namen dan ook deel aan de ‘post conference tours’ die twee dagen aansluitend op de
conferentie werden aangeboden. Buiten de welvarende en gepolijste hoofdstad Baku aan het toont
8
Azerbeidzjan zich een uitgestrekt bergachtig land. Maar ook dat het een islamitisch land is, aan de
zijderoute ligt en sterk verbonden is met de geschiedenis en het volk van het oude Perzië.
Een herberg voor mens en dier (Caravansary) in Sheki aan de zijderoute en de oudste moskee van het land.