VERGİ İCRA HUKUKU - acikogretim.org · AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI N...

AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI Nevin Su YAYINLARI

- 1 -

ÖNSÖZ

NEVİN SEÇKİN ULUS

DERSLER

1. DEVLET BÜTÇESİ

2. KOMU EKONOMİSİ-1

3. ÖZEL VEGİ HUKUKU-1

4. MALİYET MUHASEBESİ

5. PARA- BANKA

6. SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIR-MA YÖNTEMLERİ

NEVİN SU YAYINLARI

AÖF MALİYE - 5.YARIYIL

KİTABIMI İNCELEME DOSYASI

77.YARIYIL

ilseven

Placed Image


- 2 -

Sevgili arkadaşlar,

Dört yıladır iletişim halindeyiz. On yıl dershane hoca-

lığından sonra daha iyi ve faydalı neler yaparım duy-

gularıyla başladığım kişisel yolculuğumda artık bir

durak noktasına geldim. Dört yıl günde 16 saat yüz-

lerce kitap sayfaları, belki de milyonlarca kere vurdu-

ğum klavye tuşları arasında yaptığım yolculuk beni bir

manada Profesyonelliğin girdabına cumburlop attı.

Şimdi en büyük sorumluluğun akıntıya karşı hiç yo-

rulmadan, duraksamadan kulaç atmak gerektiğinin

bilincindeyim. Bu yolculukta en büyük destekçimin siz

öğrencilerim olduğuna yüksek inancım tamdır. Bu

inanç bana büyük bir şevk ve heyecan veriyor. Bu

gecen 4 yılda tam 14 kitap hazırladım. Bunların 2 si

kurum sınavları – iktisat-Maliye alan- diğerleri ise AÖF

iktisat, AÖF Maliye ve AÖF İşletme bölümlerinin 5-6-

7-8. Yarıyıl dönemleri için sizlerin sınavlarda başarıla-

rınıza doğrudan destek olacak kitaplardır.

Lütfen bu satırlarımı bir tevazu yoksunluğu, alçakgö-

nüllülük ihlali olarak algılamayın. İddia ediyorum ve

tüm varlığımı ortaya koyuyorum ki BENİM KİTAPLA-

RIM sizleri sınavlarınızda başarıya götürecek yegâne

temel kaynaktır. Bir disiplin ve metodolojik bir çalışma

programı uygulayarak kitaplarım üzerinden derslerini-

ze çalışırsanız başarınız mutlaktır. Bu mücadelemde

beni ancak sizlerin başarısı mutlu eder. Ben biliyor ve

inanıyorum ki --VARLIKLI OLMAKLA VARLIKLI

OLAMAK ARASINDA İNCE BİR ÇİZGİ VARDIR.---

BU ÇİZGİ VAR OLMA ÇİZGİSİDİR. BENİM VAR OL-

MAM VE MANEVİ VARLIĞIM SİZLERİN HİZMETİNİ-

ZE SUNDUĞUM KİTAPLARIMDIR.

Arkadaşlar, KİTAPLARIM AÖF Yayınladığı DERS

Kitaplarının paradigmasına tapa tap uygun olarak

hazırlanmıştır. Yayınladığım Kitaplarım ilgili derslerin

ve bu derslerin her ünitesinde verilen tüm bilgilerin en

ince detaylarına kadar incelenmesi neticesinde; ucu

açık, inceleyici ve analitik düşünce metodu uygulana-

rak sorulara dönüştürülmüştür. Bu soruların yanında

öğrenmeyi pekiştiren temelleştirici bilgi olan HAP

BİLGİLERLE desteklenmiştir. Öğrenim hayatı icazet

için, öncelikle bizden sorulan sorulara doğru cevaplar

verebilmemizi ister. Bu tür sorgulamada doğru cevap-

ları verirsek başarmış oluruz. Ancak genel olarak Ha-

yat, özel olarak ta Çalışma Hayatı soru sormamızı

ister. İşte ben yukarıda belirttiğim BİLİM DALLARI ve

DİSİPLİNLER alanında AÖF öğrencileri için hazırladı-

ğım sınavlara hazırlık kitaplarımda ÖĞRENMEYİ

SAĞLAYACAK, ÖĞRENDİKLERİMİZİ KÖKLEŞTİ-

RECEK VE TEKRARLIYORUM, İDDİA EDİYORUM

KİTAPLARIM ÜZERİNDEN DİSİPLİNLİ OLARAK

CALITIĞINIZDA BAŞARI SİZİNLEDİR. Kitaplarımda

NASIL ÇALIŞMALIYIZ BAŞLIĞINDA BİR ÖNSÖZ

BULUNMAKTADIR. O ÇALIŞMA YÖTEMİNİ UYGU-

LAYIN BAŞARIN.

Bu yıl kitaplarımı alan arkadaşlarla inter aktif ilişki

içinde olacağım. Günlük çalışma saatlerimin 1/3 ben-

den destek talebinde bulunan arkadaşlara ayıraca-

ğım. Onlarla çok verimli çalışmalar yapacağız. Yazılı,

görsel konu ve ders anlatımları, mail üzerinden soru

desteği, anlamadıkları veya zorlandıkları derslerde

isteklerine yazılı sözlü destekler gibi… Bakalım so-

nuçlarını hep beraber göreceğiz. Allah utandırmasın.

SAYGILARIMI SUNUYOR, HEPİNİZE TEKRAR

BAŞARILAR DİLİYORUM.

NEVİN SEÇKİN ULUS

ilseven

Placed Image


- 3 -

1. DERS: DEVLET BÜTÇESİ: 1. ÜNİTE DEVLET BÜTÇESİ ÖZELLİKLERİ VE İŞLEVLERİ, DEVLET BÜTÇESİ KAVRAMI VE ÇEŞİTLİ TA-NIMLARI

Bütçe en basit biçimiyle, kamu kesiminin ürettiği hizmetlerin finansman aracıdır.

Artan kamu giderleri ve artırılması zor olan kamu kaynakları arasında bir denge kurma zorunluluğu, devletleri bütçe yapmaya zor-lamıştır.

Devletin bu süreçte planlama yapması ka-mu harcamaları ve kamu gelirleri arasındaki dengeyi sağlaması gerekir. Ülkemizde ise Osmanlının son dönemlerinde bütçe keli-mesi bazı belgelerde kullanılmış olsa da genellikle “muvazene defteri”, “muvazene-i maliye” ve “muvazene-i umumiye” gibi kav-ramlar daha yaygın kullanılmıştır. 1961 Anayasası’ndan başlayarak yerleşik bir kav-ram olarak bütçe kelimesi kullanılmıştır.

SORU - 1. Devlet Bütçesi kavramı ile verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A. Devletin gelir ve gider belgeleri B. Yürütmenin bulduğu mali kaynaklarla kay-

nakların kullanılma gereksinmesini kapsa-ması

C. Ülkelerin anayasalarında genel hatları ile ele alınması

D. Hem kamu hem de özel kesimin gelir ve gi-der dengesini kapsaması

E. Kamu ve kuruluşların tüm unsurlarıyla gele-ceğe ait tahminlerini kapsaması

Yanıt D HAP BİLGİ:

Bütçe en geniş ulusal amaçlara hizmet et-mek gayesiyle kaynakların kamu ve özel sektörlere dağılımını yapar; ulusal ekonomi-nin gelişmesi, tam çalışma, fiyat istikrarı ve ödemeler dengesinin olumluya gidebilmesi için devletin harcamalarını ve gelirlerini ak-settiren ekonomik bir belge kavramları bulu-nur.

SORU - 2. Gelişen müdahaleci devlet, sosyal devlet anla-yışıyla bütçe hangi işleve sahip olma özelliği kazanmıştır?

A. Siyasi B. Hukuki C. Denetim D. Kaynak tahsisi E. Ekonomi

Yanıt E HAP BİLGİ:

1. Parlamento tarafından onaylanması siyasi niteliğini oluşturmaktadır.

2. Bütçe sürecinin belirli yasal çerçevede yürü-tülmesi ise hukuki niteliğini vurgulamaktadır.

Devlet Bütçesi Özellikleri

1. Gelir giderleri gösteren bir doküman 2. Gelirlerin tahmini 3. Araç 4. Fiyat etiketli bir hedef sınıflaması 5. Tercih yapma mekanizması 6. Plan 7. Ayrıntılı bilgi içeriyorsa, çalışma planı 8. Yürütme organı ile halk arasında yapılan bir

sözleşme

Klasik anlamda bütçe, kamu kurum ve kuru-luşlarının, belirli bir dönem için gelir ve gider-lerini tahmin eden, bunların uygulanmasına önceden izin veren hukuki bir dokümandır.

Klasik tanım, bütçenin siyasi ve hukuki ni-teliğini vurgulamaktadır.

Çağdaş anlamda bütçe tanımı, etkin kaynak

tahsisi gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikrarı sağlaması olarak tanımlamalara gi-rerken; bu tanımlar klasik tanımların içine girmiş ve klasik maliyecilerin anladığı dar kapsamlı bir mali denge aracı olmaktan çıkıp ekonomik denge aracı olmaya geçişiyle nite-liği ve kapsamı genişlemiştir.

Paul Leroy-Beaulieu’a göre bütçe “Belirli bir

dönemde toplanacak gelirler ile yapılacak gi-derlerin tahmini ve karşılaştırmalı cetveli ol-duğu kadar yetkili organlar tarafından bu gi-derlerin yapılması ve o gelirlerin toplanması için verilen izindir.

Edgar Allix bütçeyi “Devletin belli bir süre

içindeki gelir ve giderlerini tahmini olarak be-lirleyen, gelirin toplanmasına giderin yapılma-sına izin veren bir tasarruftur.

Rene Stourm“Devlet bütçesi, kamu gelirleri

ile giderlerinin önceden verilmiş iznini (tahmin ve onay) kapsayan bir tasarruftur.”Prof.Dr. Gülay Coşkun,Hükümetin geçmiş yıllardayap-tığı harcamalarının yasama organı ve kamu-oyunda hesabını veren bir rapordur.” biçimin-de tanımlamıştır.

5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Ka-nunu göre bütçenin tanımı


- 4 -

Belirli bir dönemdeki gelir ve giderlerin tahmi-ni ile bunların uygulanmasına ilişkin hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konan belge olarak tanımlandığını unutmayı-nız.

BÜTÇENİN KLASİK İŞLEVLERİ Bütçenin Siyasal işlevi SORU - 3. Hükümetlerin hazırlamış olduğu bütçenin ya-sama organı tarafından güvenoyu alamaması aşağıdaki hangi fonksiyonuna aittir?

A. Denetim fonksiyonu B. Siyasal fonksiyonu C. Hukuki fonksiyonu D. İktisadi-mali fonksiyonu E. Kaynakların tahsisi fonksiyonu

Yanıt B HAP BİLGİ:

Hükümetlerin siyasi tercihlerinin parlamento-lar aracılığıyla onaylanması ve uygulanması bütçenin siyasi işlevini açıklamaktadır. Par-lamentolarda, hükümetlerin hazırlayıp getirdi-ği bütçelerin onaylanması bir yandan bütçe-nin uygulanmasına izin verirken diğer yandan hükümete de bir anlamda güvenoyu verilmek-tedir. Çünkü bütçenin parlamentoda onay-lanmaması hâlinde hükümet politikalarını uy-gulama olanağını yitirmektedir. Dolayısıyla parlamento hükümetin politikalarını beğen-mediğini ifade etmiş olmaktadır ki bunun an-lamı güvensizliktir.

Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ül-kelerde geçerlidir.

SORU - 4. Cumhurbaşkanının bütçe yasasını veto ede-memesinin nedeni aşağıdaki hangi fonksiyo-nundan kaynaklanmaktadır?

A. Denetim fonksiyonu B. Siyasal fonksiyonu C. Hukuki fonksiyonu D. İktisadi-mali fonksiyonu E. Kaynakların tahsisi fonksiyonu

Yanıt C HAP BİLGİ:

Bütçenin hukuksal niteliği konusunda iki farklı görüş arasında yer alan bir görüşte, bütçenin gider kısmının idari tasarruf, gelir kısmının ise yasa olduğu biçimindedir.

Bütçenin gider kısmının hukuki değeri bir meclis kararı ve bir şart tasarruftur çünkü yıl içerisinde yasada görülen ödenek miktarları idarenin isteği gereği değişebilmektedir. Bu-

na karşılık bütçe gelirlerine ilişkin olarak bütçe yasası, vergi yasalarının ve her türlü mali yükümlülükler getiren yasaların bir yıllık sürede de yeniden uygulanmasına izin ve-ren bir yasadır. Bütçe kanunları, hukuksal açıdan karma bir nitelik taşımaktadır.

Bütçenin Denetim işlevi

Devlet bütçeleri ülke ekonomilerinde GSMH’nin yaklaşık %20’si ile %60’ı arasın-da paya sahiptir.

Denetim, görevini yapan ve yapmayan ka-mu görevlilerini belirlemek için de kullanıl-maktadır.

En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağ-layacak biçimde bütçe uygulamasının ya-pılması etkinlik denetimi adını almaktadır.

Günümüzde bu denetim, verimlilik, etkililik ve tutumluluk yani VET olarak çevrilen de-netim türü geliştirilmiştir.

Hukuki mevzuata uygun denetim

Yasallık

Mevzuat

Biçimsel denetimi olarak ayrılmaktadır. BÜTÇENİN CAĞDAŞ İŞLEVLERİ

1. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi 2. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi 3. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi 4. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma

işlevi SORU - 5. Piyasa tarafından üretilmeyen ancak toplum için gerekli olan mal ve hizmetlerin üretilmesi bütçenin hangi işlevi kapsamında yer alır?

A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adaleti sağlama işlevi C. Ekonomide istikrarı sağlama işlevi D. Kamu yönetiminde bir araç olarak kullanıma

işlevi E. İktisadi Mali işlevi

Yanıt A HAP BİLGİ:

Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi, bir yandan kamu kesimi ve özel kesim arasında kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanmasını amaçlar-ken diğer yandan kamu kesiminin yapacağı hizmetlerde birbirine rakip çıkar ve talepler arasında kaynak tahsis etmesini de amaç-lar.

Kaynak tahsisinde etkinsizliğe neden olan ko-nular ;

1. Dışsallıklar 2. Tam rekabet koşullarının sağlanamaması


- 5 -

3. Tekelleşme eğilimlerinin artması 4. Risk ve belirsizlik

SORU - 6. Kamu harcamaları ve vergileri kullanmak sureti ile düşük gelirli sosyal gruplara gelir transfer edilmesi bütçenin hangi işlevidir?




Günümüzde devletlerin zaman zaman “modern Robin Hood” olarak davranması gerektiği söy-lenmektedir. Bir başka deyişle devletin zengin-den daha çok alıp geniş halk kesimlerine hiz-met götürmesi gerektiği söylenmektedir. Devlet-ler bu biçimde bir politika izlerlerse gelir dağılı-mında nispi bir düzelme ortaya çıkacaktır.

SORU - 7. Devletin, kamu harcamaları ve vergilerin miktar ve bileşimi değiştirerek ekonomiye el atması bütçenin aşağıdaki hangi fonksiyonudur?




Ekonomik istikrarı sağlama kavramı tam is-tihdamı sağlanmayı, fiyat istikrarını sağlan-mayı, ödemeler dengesini sağlanmayı ve ekonomik kalkınmayı sağlamayı kapsamak-tadır.

SORU - 8. Aşağıdakilerden hangisi Klasik Maliye yaklaşı-mına göre, bütçenin sağladığı temel fonksiyon-larından biri değildir?

A. Bütçe denkliği B. Kaynakların amacına uygun kullanımı C. Özel kesime göre oluşacak marjinal fayda-

nın daha yüksek olması D. Ekonomik ve sosyal gelişmeye hizmet et-

mesi E. İsraf ve savurganlığın önüne geçilmesi

Yanıt D

HAP BİLGİ:

Klasik maliyeciler, bütçeye hukuki yaklaşım sergilerken; modern maliyeciler ise, iktisadi açıdan yaklaşmışlardır.

SORU - 9. Çağdaş anlamda bütçe tanımına aşağıdakiler-den hangisi girmez?

A. Kaynaklar etkin tahsisi B. Gelir dağılımında adalet C. Ekonomik istikrar D. Mali denge aracı E. Kamu yönetiminde araç olma


Mali denge aracı, klasik maliyecilerin dar anlamda bütçe tanımı olarak bilinmelidir.

SORU - 10. Aşağıdakilerden hangisi bütçenin Kla-sik işlevleri arasında yer almaz?

A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuk işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi

Yanıt E SORU - 11. Jandarma devlet anlayışı içinde devletin hizmet-lerini yerine getirirken meydana gelen maliyet-lerin finansmanını gerekli kılan bütçe işlevi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuk işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi

Yanıt A SORU - 12. Aşağıdaki bütçe ilkelerinden hangisi sadece demokratik ülkelerde geçerlidir?

A. Mali işlevi B. Siyasi işlevi C. Hukuki işlevi D. Denetim işlevi E. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi


Bütçenin siyasi işlevi sadece demokratik ül-keler de geçerlidir. Çünkü halkın istekleri-nin ve rızasının bütçelerde yer bulabilmesi, ancak demokratik hakların kullanımıyla ger-çekleşebilmektedir. Demokratik olmayan toplumlarda bütçenin siyasi işlevinden bah-sedilemez.


- 6 -

SORU - 13. Aşağıdakilerden hangisi demokratik toplumla-rın bütçenin siyasi işlevine olanak tanıyan ör-neklerden biri değildir?

A. Halkın isteklerinin ve rızasının yer bulması B. Lobi faaliyetlerinin yapılması C. Konferans yapılması D. Hükümet başkanının istek ve tercihlerini

yansıtması E. Gösteriler yapılması

Yanıt D SORU - 14. Parlamentonun yaptığı bütçe denetimi aşağı-dakilerden hangisidir?

A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi

Yanıt C SORU - 15. Görevini yapan ve yapmayan kamu görevlileri-ni denetlemek için yapılan denetim türü aşağı-dakilerden hangisidir?



İdarenin kendi kendini denetleme-si anlamında yönetsel yada idari denetim olarak adlandırılmaktadır.

SORU - 16. Devlet bütçesinin büyük ve aynı zamanda ka-mu parasını kullandırmayı gerektirmesin-den doğan denetim türü aşağıdakilerden han-gisidir?



Etkinlik Denetimi: En az kaynakla en fazla sosyal faydayı sağlayacak biçimde bütçe uygu-lamasının denetlenmesidir.

SORU - 17. Bütçe işlemlerinin hukuka uygun olup olmadı-ğının denetlenmesine ne ad verilir?

A. İdari denetim B. Yasallık denetimi C. Siyasi denetim

D. Etkinlik denetimi E. Yasallık denetimi

Yanıt E SORU - 18. Aşağıdakilerden hangisi bütçenin çağdaş işlev-lerinde biri değildir?

A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adalet işlevi C. Ekonomik istikrar işlevi D. Siyasi işlevi E. Kamu yönetiminde bir araç olması

Yanıt D SORU - 19. Aşağıda verilenlerden hangisi kaynak tahsisi etkinlik işlevinin öneminin artmasına neden olan gelişmelerden biri değildir?

A. Özel sektör etkin kaynak tahsisi yapama-ması

B. Özel sektörün eksik kaynak tahsisi C. Özel sektörün aşırı kaynak tahsisi D. Özel sektörün dışsallık meydana getirmesi E. Özel sektörün 0ptimum kaynak tahsisi


Kaynak tahsisi etkinlik işlevinde kaynakların kıt ve toplumun istek ve ihtiyaçlarının son-suz olduğu bir durumda devletin tercih yapması gerekecektir. Bu tercihler, onun hangi hizmetleri üstleneceği, hangi hizmet-lere daha fazla ya da daha az kaynak tah-sisi edeceğine karar vermeye zorlayacaktır. Bu yüzden devlet bütçeler aracılığı ile bazı görevler üstlenmelidir. Örneğin tam rekabe-tin geçerli olmadığı ve ölçeğe göre artan getiri ile çalışan endüstrilerde tekelleşme eğilimi ortaya çıkmaktadır.

SORU - 20. Devletin bölgesel, Sektörel ve bireysel düzen-lemeler ile zenginden alıp fakire aktarması büt-çenin hangi ilkesi kapsamında değerlenmeye alınır?

A. Kaynak tahsisinde etkinlik işlevi B. Gelir dağılımında adalet işlevi C. Ekonomik istikrar işlevi

D. Siyasi işlevi E. Kamu yönetiminde bir araç olması

Yanıt B Gelir dağılımında adalet işlevi SORU - 21. Aşağıdakilerin hangisi son zamanlarda bütçe-lerin daha çok çağdaş işlevlerinin öne çıkma nedenleri arasında gösterilemez?

A. Eksik rekabet piyasaların varlığı B. Tekelleşme eğilimleri C. Özel sektörün dışsallık meydana getirmesi


- 7 -

D. Özel sektörün eksik ve aşırı kaynak tahsisi E. Serbest piyasa ekonomisinin işleyişine son

vermek istemesi Yanıt E

SORU - 22. Ülkemizde devlet bütçesi yasal kaynağını han-gi kanundan alır?

A. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu

B. 5017 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu

C. 5016 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu

D. 5015 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu

E. 5014 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu


Bütçe yapma hakkı yasama organı kullan-maktadır.

Yürütme organının siyasi tercihleri; Milli gelirin ne kadarının hizmetleri yapması için ayrılacağı ve milli gelirin hangi öncelik sıra-sı ile hizmetler ayrılması.

Yürütme organı bütçe ile verilen ve belirti-len yetki içinde hizmetlerini yürütür.

SORU - 23. Aşağıdakilerden hangisi bütçe yasa tasarısı-nın bir şekle bağlı belirlenmesinde rol alan etkenlerden biridir?

A. Hükümleri B. Hazırlama kuralları C. Bütçe yasasının ayrıntılı bir şekilde sap-

tanması D. Bütçenin mali yıl içinde uygulanmasını sağ-

lama E. Yukarıdakilerin hepsi


1982 Anayasası, bütçenin bir yasa ola-rak, Yasa tasarısının hazırlamakla TBMM’ndeki çalışma ve onaylanma koşullarını hük-me bağlamıştır. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ise, devlet bütçesinin esas bir şekle ait hükümlerini, hazırlama kurallarını, bütçe uygu-lamasını ayrıntılı biçimde saptamış ve yasal il-keleri belirlemiştir. Bütçe yasa tasarısı işte bu yasal ilkelere göre hazırlanmak, TBMM’nde gö-rüşülüp onaylanmak ve mali yıl içinde uygu-lanmak zorundadır.

SORU - 24. Aşağıdakilerden hangisi ülkelerin mali yılbaşını saptamakta etken olan rollerden bir olarak ka-bul edilmez?

A. Ülke ekonomisi B. Ülke nüfusu C. Ülkenin gelenekleri D. İklim ve tarımsal üretim koşulları E. Ülkedeki yatırım ve bayındırlık hizmetlerinin

durumu KİTABIMIN 6-10. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.

AÖF MALİYE 5. YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI Nevin Su YAYINLARI

- 8 -

2. DERS: KAMU EKONOMİSİ: 7. ÜNİTE KAMU GİRİŞİMCİLİĞİ VE ÖZELLEŞTİRME TEORİSİ

Özel girişimciliğe “ticari girişimcilik” adı da verilmektedir.

Kamu girişimciliği ise özel girişimcilikten ol-dukça farklı bir kavramdır.

Özel girişimlerde kâr motifi esas olduğu hâlde kamu girişimlerinde kamu yararı motifi öne geçmektedir.

Kâr motifi ve kamu yararı motifi kamu ve özel girişimleri birbirinden ayıran tek kriter değildir.

Kamu girişimleri konusunda tanımlama soru-nunu irdeleyen aşağıdakilerden hangisidir?

V.V. Ramanadham

Ramanadham, çok sayıda kamugirişimi tü-rünün mevcut olması ve bunların da birbi-rinden ayrı özelliklere sahip olması nedeniy-le kamu girişimi kavramınıtanımlamanın güç olduğu belirtilmiştir.

Konuyu ayrıntılarıyla analiz eden bir diğer yazar Leroy P. Jones’tir.

Jones, kamu girişimi kavramını ortaya koy-maya çalışırken,Mülkiyet Sonuç kriterlerin-den yararlanan

Jones’in, kamu/özel kurum ile kamu/özel gi-rişim kavramlarını açıklığa kavuşturulmuş-tur.

Jones’e göre

Kamu girişimleri, devletin mülkiyet ve karar verme konusunda yetkili olduğu vetam özel mallar üreten kuruluşlardır.

R.P.Short’a göre

Kamu girişimlerinin sahibi devlettir ve devlet tarafından kontrol edilir.Kamu girişimleri ti-cari faaliyette bulunurlar.

Ülkemizde de kamu girişimleri Baklacıoğlu için

“Kamu teflebbüsü, sermayesinin tamamına veya yarısından fazlasına sahip olarak ya da diğer yollarla, devletin, diğer kamu tüzel kişilerinin veya devletle anılan tüzel kişilerin yönetimine, yönetim organları vasıtasıyla hakim olduğu teşebbüs tür.

DPT tarafından IV. BYKP’nde

Kamu teşebbüsü “ekonomik amaç için ka-munun tahsis ettiği kaynakları kullanarak bir bedel karşılığında mal ve hizmet üreten, devletin sermaye, yönetim ya da denetim açısından doğrudan ya da dolaylı egemen ya da söz sahibi olduğu” kuruluşlardır.

Kamu girişimciliğinin nedenleri

Bu nedenler ülkelerin gelişmişlik düzeyine, ülkeden ülkeye tamamen değişebilmektedir.

Chomsky’ye göre, kamu girişimciliğinin neden-leri:

Özel teşebbüse destek ve öncülük etmek

Monopolleri kontrol etmek

Petrol ve gaz gibi doğal kaynakları işletmek

Kamu hizmetlerini yürütmek

Yatırımlardan kazanç sağlamak

Kaynakların etkin kullanımını sağlamak

Özel teşebbüsün yok olmasını önlemek

Dışsallıklarda denge sağlamak

Kalifiye idareci ve teknisyen yetiştirmek

İstihdamı yükseltmek

Üretimi arttırmak

Gelir dağılımındaki eşitsizlikleri azaltmak

Bölgesel kalkınmayı ilerletmek

Fiyat istikrarını temin etmek

Zorunlu ihtiyaçları sübvanse etmek

Modernizasyon getirmek

Döviz kazanmak/biriktirmek

İhracatı arttırmak

Sosyalizmi gerçekleştirmek

Yurt içindeki sermayedarların gücünü den-gelemek

Ulusun kendi kendine yeterliliğini arttırmak

Ulusal prestiji arttırmak

Kamu politikasını tamamlamak

Ulusal güvenliği sağlamak

Çok uluslu şirketlerde denge sağlamak Kamu girişimciliğini üç ana grupta toplanırsa,

Ekonomik nedenler

Sosyal nedenler

Siyasal nedenler Ekonomik nedenler

Özel girişimlere destek ve öncülük etmek

Yatırımlarda risk ve belirsizlik faktörleri

Girişim ikâmesi Sosyal nedenler

Gelir ve servet dağılımındaki eşitsizlikleri azaltmak

İstihdamı yükseltmek


- 9 -

Siyasal nedenler

Milli güvenlik ve bağımsızlığın korunması

Ulusal prestijin arttırılması

Ekonomik sistemler olarak sosyalizmin be-nimsenmesi

KAMU GİRİŞİMCİLİĞİNİN TÜRLERİ

Kamu girişimi kavramı statik değil, yer ve zaman koşullarına göre sürekli değişen di-namik nitelikte bir kavramdır.

Kamu girişimciliğinin türleri:

Kamu adına girişimcilik

Kamu yönetimi girişimciliği

Karma iktisadi girişimciliği

Kamu iktisadi girişimciliği Kamu adına girişimcilik Tarihte görülen ilk ka-mu girişimciliği türü

Devlet başkanlarının kendi nam ve hesapla-rına, ancak görünürde kamu adına yaptıkla-rı iktisadi faaliyetlerdir.

Mısır’da firavunların yağhaneleri

Roma İmparatorlarının tersaneleri

Fransa krallarının halı ve çini işletmeleri

Osmanlı padişahlarının dokuma ve halı fab-rikaları

Günümüzde kamu adına girişimciliğin yeri ve önemi kalmamıştır.

Kamu Yönetimi Girişimciliği:

Devletin bir ekonomik faaliyeti bizzat bir iş-letmeci olarak yürütmesi

Kamu idaresinin bütçesi içerisinde yürütül-mesi

Personelin genellikle devlet memuru olması

Tipik örneklerinin rejiler ve ofisler olması

Rejiler, kâr veya zararı kendisine ait olmak üzere devlet tarafından işletilen, gelir ve gi-derleri bağlı bulunduğu kuruluşun hesapla-rına aktarılan girişimlerdir. Kamu yönetimi girişimciliği örnekleri

Askerî fabrika ve atölyeler

DSİ su dağıtımı

Karayolları Genel Müdürlüğü tamir atölyeleri

Döner sermayeler

Ofisler ise rejilere göre daha özerk ve ticari işletme nitelikleri ağır basan kuruluşlardır. Ofisler kanunla veya kanunun verdiği yetki-ye dayanılarak kurulurlar ve tüzel kişilikleri bulunur.

Kamu yönetimi girişimciliği, özellikle XIX. yüzyılın sonlarından itibaren giderek önemi-ni kaybetmeye başlamış ve zamanla bu gi-

rişimlerin yerine devamlı bir sermaye yapı-sına sahip, ayrı bir hukuki ve mali varlığı bu-lunan işletmeler kurulması benimsenmiştir. Kamu yönetimi girişimlerine “devlet dairesi biçiminde kamu girişimleri” adi da verilmek-tedir.

Karma İktisadi Girişimcilik Dar anlamda karma iktisadi girişim

Kamu ve özel sektör ortaklığı anlaşılmakta ortaklığın gerek sermaye, gerekse işletme-nin yönetimine fiili katılma şeklinde olması

Geniş anlamda karma iktisadi girişim

Kamu sektörünün mutlaka hem sermayeye hem de işletmenin yönetimine bilfiil katılmış olmasının gerekmemesi kamu sektörü, bir girişimin sermayesinin tamamını koymuş olup bu girişimin özel sektör tarafından işle-tilmesinin mümkün olması kamu sektörünün sermayeden hiç pay sahibi olmadığı bir giri-şimin yönetimini de üstlenmesi mümkündür. Kamu özel kesim sermayelerini yapısında birleştiren “şirket” biçiminde kurulmak du-rumunda olması

Anonim şirket tipinin karma iktisadi girişim açı-sından sağladığı yararlar

Sermayelerinin belirli paylara bölünmüş ol-ması, ortaklar genel kurulunun ve şirket or-ganlarının dengeli şekilde oluşması, dene-timinin kolay olması bir tercih nedeni olmak-tadır.

Devlete mali açıdan tasarruf sağlaması giri-şimin hareket özgürlüğüne kavuşması mümkün olması

Girişimin bürokrasiden arındırılarak daha etkin çalışması sağlanabilmesi

Devletin özel girişimlere öncülük ve destek görevini daha kolay gerçekleştirebilmesi

Girişimlerin piyasada kârlı ve verimli çalış-maları ekonomideki atıl fonların yatırımlara kaymasını sağlaması

SORU - 1. Kamu girişimciliğinin günümüzde en yaygın olan türü aşağıdakilerden hangisidir?

A. Kamu adına girişimcilik B. Kamu yönetimi girişimciliği C. Karma iktisadi girişimciliği D. Kamu iktisadi girişimciliği E. Döner sermaye



- 10 -

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kamu ikti-sadi girişimciliği yaygın bir hâl aldığını, ka-mu yönetimi girişimciliğine oranla daha olumlu yanları bulunduğunu unutmayınız.

SORU - 2. Aşağıdakilerden hangisi Kamu iktisadi girişim-ciliğinin özellikleri arasında yer almaz?

A. Özel mallar üretememesi B. Bir kanun veya kanunun verdiği yetkiye da-

yanması C. Özel mallar üretmesi D. Ticari ve sınai alanda piyasa koşullarına gö-

re çalışması E. Sosyal fayda/maliyet ilişkilerini göz önünde

bulundurması Yanıt A

HAP BİLGİ:

Tüzel kişilikleri, idari ve mali özerklikleri bu-lunan, yönetiminde ve sermayesinde kamu-nun hakim olduğu girişimler olduğunu unutmayınız.

Kamu iktisadi girişiminin temel özellikleri

Devletin tam kamusal ve yarı kamusal (karma) mallar üreten kuruluşları, kamu ikti-sadi girişimi değildir. Tam kamusal üreten devlet kuruluşlarını “Kamu Kurumu”, yarı kamusal mallar üreten kuruluşları ise “Kamu iktisadi Kurumu” olarak adlandırabiliriz. Kâr motifi ve kamu yararı motifi Karlı olmayan, ancak sosyal faydası yüksek olan ekonomik faaliyetlerinde kamu iktisadi girişimleri tara-fından yapılması mümkündür.

Kamu iktisadi girişimlerinin tüzel kişilikleri, idari ve mali özerklikleri vardır. İdari özerk-lik, girişimin devlet dışında kendi organları vasıtasıyla yönetilmesini ifade eder. Mali özerklik ise girişimin kendi mal varlıklarının bulunması demektir.

Kamu iktisadi girişimlerinin yönetiminde ve sermayesinde kamu payı hâkimdir.

Devlet bütçesi dışında özerk bütçelerle yö-netilirler.

Kamu iktisadi girişimleri genel bütçeden yardım alabildikleri gibi, kârlarının da kıs-men genel bütçeye devredilmesi mümkün-dür. Devlet muhasebesi esaslarına göre değil ticari muhasebe (genel muhase-be)esaslarına göre yönetilirler.

Kamu iktisadi girişimleri, uygulamada devlet işlemlerine uygulanan esas ve usullere tabi değildirler. Genellikle personel işlemleri, devlet personel rejiminin dışında tutulmak-

tadır. Alım satım işlemlerinde ihale sistemi yönünden ayrı esaslara tabidirler.

Kamu iktisadi girişimleri, devletle olan ilişki-lerinde kamu hukukuna, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde ise özel hukuka tabidirler.

SORU - 3 Kamu iktisadi girişimlerinin hem kamu hukuku tüzel kişisi hem de özel hukuk tüzel kişisi görü-nümünde olmasının nedeni aşağıdaki hangi özelliğinden kaynaklanmaktadır?

A. Alım satım işlemlerinde ihale sistemi yö-nünden ayrı esaslara tabi tutulması

B. Devletle olan ilişkilerinde kamu hukukuna, üçüncü kişilerle olan ilişkilerinde özel huku-ka tabi olması

C. Devlet muhasebesi esaslarına göre değil ti-cari muhasebe esaslarına göre yönetilmesi

D. Genel bütçeden yardım alabildikleri gibi, kârlarının kısmen genel bütçeye devredil-mesinin mümkün olması

E. Devlet bütçesi dışında özerk bütçelerle yö-netilmesi

Yanıt B Özelleştirme

Özelleştirme; ekonomi, işletme ve yönetim, hukuk, politika bilimi gibi birçok disiplinin ilgi alanına girmektedir.

Örneğin, ekonomi bilimi açısından en geniş anlamda özelleştirme, devletin iktisadi faali-yetlerinin azaltılması veya tamamen ortadan kaldırılmasıdır. Daha dar bir anlamda, dev-letin iktisadi faaliyetlerini gerçekleştiren ka-mu iktisadi teşebbüslerinin mülkiyetinin özel kesime devredilmesidir. Buna karşın, hukuk bilimi açısından özelleştirme, kamu iktisadi teşebbüslerinin yönetiminin özel kesime devredilmesi demektir. Dolayısıyla hukuk bi-limi açısından “yönetimin özelleştirilmesi”, ekonomi bilimi açısından ise “mülkiyetin özelleştirilmesi” önem arz etmektedir.

Dar anlamda özelleştirme

Sadece kamu iktisadi teşebbüslerinin mül-kiyet ve yönetiminin özel kesime devrini ifade etmektedir. Gerçekten de günümüzde özelleştirme deyince bundan çoğunlukla kamu iktisadi teşebbüslerinin satışı anlaşıl-maktadır.

Dar anlamda özelleştirme konusunda farklı gö-rüşler:

Mutlak olarak bir mülkiyet devri söz konusu olması ve bu devir işleminin kamu iktisadi


- 11 -

teşebbüsü sermayesinin en az % 51’i kadar olmasının gerekliliği

Devredilecek sermaye payının pek önemli olmadığı, % 10 veya % 20 gibi bir pay dev-rinin de özelleştirme olarak kabul edilebile-ceğinin öne sürülmesi

Dar anlamda özelleştirmede % 51’in kıstas alınması doğrudur. mülkiyetin % 50’sinden fazlası özel kesime ait olacağından yönetim de özelleştirilmiş olacaktır.

Geniş anlamda özelleştirme tanımı

Kamu iktisadi faaliyetlerinin sınırlandırılma-sına veya tamamen ortadan kaldırılmasına yönelik yapılan uygulamalar olarak tanım-lanmıştır.

Milli ekonomide, serbest piyasa ekonomisini güçlendirecek ve devletin iktisadi etkinliğini azaltacak uygulamaları kapsayan yelpaze-de ele alınmaktadır.

Geniş anlamda özelleştirme yöntemleri

Yasal kurumsal serbestleşme

Fiyatlama yöntemi

Kupon yöntemi

Sübvansiyonlar

İhale yöntemi

İmtiyaz yöntemi

Ortak girişim yöntemi

Yönetim devri yöntemi

Kiralama yöntemi

Yap,işlet,Devret yöntemi

Gönüllü organizasyonlar

Devlet, çeşitli iktisat politikası araçlarını (pa-ra ve kredi, maliye, dış ticaret, vb.) kullana-rak ekonomiye müdahale edebilir. Devletin ekonomiye müdahalesi bazen belirli eko-nomik faaliyetleri direkt olarak düzenlemeye tabi tutması (regülasyon) ve/veya mal ve faktör piyasalarında serbestçe oluşabilecek fiyatlara müdahale etmesi şeklinde olabilir. Birinci türde devlet müdahalesine “ekono-mik regülasyon”, ikincisine ise “ekonomik kontrol” adı verilir. Örneğin; devletin, piya-saya giriş ve çıkışı düzenlemeye (regülas-yona) tabi tutması, bazı alanlarda yasal te-keller oluşturması, uluslararası ticareti bazı yasal engeller vasıtasıyla (tarifeler, miktar kısıtlamaları vb.) düzenlemeye tabi tutması, kamu iktisadi teşebbüslerinin görev zararla-rının hazineden karşılanması, bu teşebbüs-lere hazineden yardım yapılması, bazı özel sektör yatırımlarına sübvansiyonlar sağlan-ması vb. uygulamalar ekonomik regülasyon-

lar olarak gösterilebilir. Ekonomik kontroller, diğer bir ifadeyle dolaysız kontroller politika-sı” ile de devlet, üretim faktörlerinin piyasa-da serbestçe oluşabilecek fiyatlarına müda-halede bulunur. Mal ve hizmetler satış fiyat-larının kontrolü, ücret kontrolü, kira kontrolü, faiz oranı kontrolü, döviz kuru kontrolü vb. uygulamalar dolaysız kontroller politikasının başlıca uygulama araçlarını oluşturmakta-dır.

Önemle belirtmek gerekir ki devletin eko-nomik faaliyetler üzerindeki regülasyon ve kontrolleri yukarıda sayılanlar ile sınırlı de-ğildir. Örneğin vergileme, zorunlu askerlik, trafik regülasyonu (araçların belirli aralıklar-la fenni muayeneye tabi tutulması, araçlar-da güvenlik kemeri takma zorunluluğu vb.), trafik kontrolü (hız kontrolü, içkili araç kulla-nanların tespiti için yapılan kontroller vb.), çevre düzenlemesi vb. şekillerde regülas-yon ve kontrol uygulamaları da söz konusu-dur. Bu ikinci tür regülasyon ve kontrolleri “yasal idari regülasyon ve kontroller” olarak adlandırmak mümkündür. Yukarıda belirtti-ğimiz diğer türdeki regülasyon ve kontrolleri ise “ekonomik regülasyon ve kontroller” ola-rak adlandırabiliriz.

“Yasal kurumsal serbestleşme” devletin ekonomiye yaptığı düzenleme ve kontrolle-rin kaldırılmasını ifade etmektedir. Bir diğer deyişle, yasal kurumsal serbestleşme mev-cut “ekonomik” regülasyon ve kontrollere son verilmesi anlamını taşımaktadır.

SORU - 4. Temel amacı tüm sektörlerde rekabetin canlan-dırılması ve ekonomide verimliliğin yükseltil-mesi olan özelleştirme türü aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Yasal kurumsal serbestleşme B. Fiyatlama yöntemi C. Kupon yöntemi D. Sübvansiyonlar E. İhale yöntemi

Yanıt A SORU - 5. Yasal tekellerin kaldırılması aşağıdaki hangi özelleştirme kapsamında ele alınmaktadır?

A. Kupon yöntemi B. Sübvansiyonlar C. Yasal kurumsal düzenleme D. İhale yöntemi E. İmtiyaz yöntemi



- 12 -

Yasal tekellerin kaldırılmasının rekabet poli-tikası açısından önemine gelecek olursak; kamu güvencesi ve imtiyazı altında çalışan teşebbüsler özel teşebbüslere oranla reka-bet açısından daha güçlüdürler. Kamu ikti-sadi teşebbüslerinin devlet müdahalesi dı-şında mali ve idari yönden özerk olarak ça-lışmaları kabul edilmişse de bu kabul ediliş sözde kalmakta ve siyasal iktidarların bu ku-ruluşlar üzerinde müdahaleleri söz konusu olmaktadır. Piyasada, KİT’lere hazineden ek finansman kolaylıkları sağlanması, görev zararlarının hazineden karşılanması gibi düzenlemeler, doğrudan ve dolaylı olarak rekabeti ve ekonomide verimliliği azaltmak-tadır. Yasal kurumsal serbestleşme yönün-de alınacak kararlar serbest piyasa ekono-misinin güçlenmesini ve işlerlik kazanmasını sağlayacaktır.

Fiyatlama Yöntemi

Devlet, sunduğu pek çok kamusal mal ve hizmetlerin karşılığında çoğunlukla bir bedel talep etmez ve bu mal ve hizmetlerin fi-nansmanını vergi gelirleri ile karşılama yo-lunu seçer. Vergileme teorisinde “ödeme gücü yaklaşımı” adı verilen bu yöntemle va-tandaşların, kamusal mal ve hizmetlerin fi-nansmanına hizmetlerden yararlandıkları ölçüde değil, ödeme güçlerine orantılı ola-rak katılmalarının istenmesidir.

Tüketicinin Desteklenmesi: Kupon Yöntemi

Kupon yöntemi, belirli tüketici kesimlerin be-lirli mal ve hizmetlere olan tüketimini teşvik etmek suretiyle geliştirilmiş bir uygulamadır. Bu yöntemde, devlet gelir düzeyi düşük olan kimselere belirli kamusal mal ve hizmetleri bizzat sunmak yerine bu kimselere sunula-cak hizmetin bedelini kapsayan bir kupon vermektedir.

Böylece bu kimselerin hizmeti özel kesim-den karşılayabilmeleri mümkün olmaktadır. Örneğin, devlet, yoksul kimselere eğitim hizmetini bizzat açacağı parasız yatılı okul-larda sunmak yerine bu kimselere hizmetin özel kesimden karşılanması için bir para yardımında bulunabilir ya da direkt olarak para yardımı yapmak yerine bu kimselere bir kupon vererek onların hizmeti özel okul-lardan tedarik edebilmelerine yardımcı olur. Kupon yöntemi uygulamasına çeşitli örnek-ler aşağıda gösterilmiştir.

Kupon yönteminin başlıca esasları

Kamu işletmelerinde verimlilik, özel işletme-lere oranla çok daha düşüktür.Bunun nede-ni, kamu işletmelerinde çalışanlar ile işlet-melerin gelirleri arasında direkt ve yakın bir korelasyon mevcut olmamasıdır. Çoğunluk-la kamu işletmelerinde çalışanlar az da ça-lışsalar aynı ücreti almaktadırlar.

Kamu işletmelerinde israf yaygındır. Kişiler kendi sahip olmadıkları serveti korumak için daha az çaba gösterirler.

Kupon yöntemi, karar mekanizmasının dev-letten piyasaya devredilmesiyle özel kesim-de ekonomik etkinliğin artması sonucunu doğurur. Kupon yöntemi uygulanmasındaki temel güçlük hizmetten yararlanması plan-lanan potansiyel kişi ve/veya grupların belir-lenmesinde ortaya çıkmaktadır.

Üreticinin Desteklenmesi: Sübvansiyonlar

Devlet tarafından özel ve kamusal teşebbüsle-rin üretiminin teşviki ve idamesi için yapılan ayni ve/veya nakdi yardımlardır. Kupon yön-temi ile devlet, belirli tüketici kesimlerin be-lirli mal ve hizmetlere olan tüketiminin teşvi-kini ve idamesini sağlarken sübvansiyonlar ile devlet belirli üretici kesimlerin üretim faa-liyetlerini çeşitli şekillerde destekler. Süb-vansiyonlar aynı zamanda “iktisadi gayeli mali yardımlar” olarak da adlandırılmaktadır. Sübvansiyonların başlıca türleri

Kredi Sübvansiyonları: Devletin, belirli ba-zı sektörlerde veya üretim dallarında faaliyet gösteren işletmelere piyasadaki cari faiz haddinden daha düşük bir faizle sağladığı krediler kredi sübvansiyonlarıdır. Zirai işlet-melere sağlanan krediler bu konuda örnek verilebilir. Kredi sübvansiyonları esasen ucuz faizli (düşük faizli) yardımlar şeklinde olabileceği gibi sadece anaparanın vade sonunda ödenmesini öngören faizsiz yar-dımlar şeklinde de olabilir.

Garanti Sübvansiyonları: Devletin, belirli bazı sektörlerde veya üretim dallarında faa-liyet gösteren işletmelere borç temini için garanti vermesi, bir anlamda onlara kefil olması, garanti sübvansiyonlarını ifade et-mektedir. Burada devletin, faizlerin ve ana-paranın vade sonunda ödenmesinde “ga-rantör” rolünü oynaması söz konusudur. Borcun anaparasının ve faizinin ödenme-mesi hâlinde alacaklı alacağını devletten tahsil etmek hakkına sahiptir. Garanti süb-


- 13 -

vansiyonları, devletin riski özel kuruluş ile paylaşması anlamına gelmektedir

Vergi Sübvansiyonları: Vergi teşvikleri ve sübvansiyonları başlıca şu şekillerde olabi-lir: belirli bazı sektörler için düşük vergi oranları uygulanması, gelir ve kurumlar ver-gisinde yatırım indirimi sistemi, hızlandırıl-mış Amortisman, vergi istisna ve muafiyetle-ri, vergiye tabi gelirden bazı indirimlerin (ör-neğin, bağış ve yardımlar, sağlık giderleri vb.) yapılmasına izin verilmesi, zarar mah-subu vs.

Karşılıksız Nakit Sübvansiyonlar: Devlet belirli bazı faaliyet alanlarına karşılıksız pa-ra yardımında bulunabilir. Bu tür sübvansi-yonların, kredi sübvansiyonlarından farkı, devletin, üreticiye yaptığı yardım karılığında faiz ve anaparanın ödenmesini şart koş-mamasıdır.

Ayni Sübvansiyonlar: Bu tür sübvansiyon-lara tipik örnek olarak devletin özel kişi ve kurumlara bedava (veya çok düşük fiyatla) kamu arazisi tahsis etmesidir. Burada dev-let, belirli bazı alanlara özel sektörün girme-sinde teşvik edici rol üstlenmektedir.

Sübvansiyonlar, şüphesiz özel tüketim ve yatırım malları arzının genişletilmesinde önemli bir role sahiptir. Bu özelleştirme yön-temi, milli ekonomi içerisinde piyasa eko-nomisinin ağırlığını artıracak bir etki gös-termekle birlikte bazı sakıncalar da doğura-bilir. Sübvansiyonların verilmesinde temel güçlük, sübvanse edilecek potansiyel üreti-cilerin saptanmasında ortaya çıkmaktadır. Dahası, sübvansiyonların dağıtımındaki dü-zensizlik, aynı sektörde faaliyette bulunan işletmeler ve hatta sektörler arasında da eşitsizlikler doğurur.

İhale Yöntemi

Devlet bazı mal ve hizmetlerin üretimini özel kesime ihale yoluyla devredebilir. İhale yön-temi ile devlet, mal ve hizmet arzını kendi gerçekleştirmek yerine, bunları özel kişi ve kuruluşlardan satın almaktadır. İhale ya da sözleşme yöntemi özellikle mahalli idare hizmetlerinde yaygın bir uygulama alanı bu-labilmektedir. Mahalli idarelerin çöp topla-ma, yol, cadde, sokak yapımı, bakımı ve onarımı, yeşil sahalar ve parklar düzenlen-mesi, su ve dinlenme tesislerinin yapımı,

otopark yapımı vb. hizmetleri geniş ölçüde özel sektöre ihale yoluyla yaptırılabilecek hizmetlere örnek teşkil etmektedir. Çeşitli kamu kuruluşlarının gereksinimleri olan mal-ları özel sektörden ihale yoluyla satın alma-ları da bu yöntem içerisinde ele alınmakta-dır. Kamu kuruluşlarının demirbaş alımları, taşıt alımları, yiyecek ve giyecek maddeleri satın alımları bu alanda örnek olarak göste-rilebilir.

Rekabetçi bir ortamda mal ve hizmet arzı, ihale yoluyla özel sektöre devredilirse so-nuçta daha etkin ve ucuza hizmet elde edilmesi mümkün olur. İhale yönteminin ba-şarısı, ihale duyurularının mümkün oldu-ğunca geniş bir kitleye ulaştırılması ve böy-lece rekabetçi bir ortam yaratılmasına bağ-lıdır. Öte yandan özel sektör ile yapılacak ihalelerde uzun dönemli sözleşme ya da kontrat imzalanmasından kaçınılması özel-leştirmenin başarısı için gereklidir. Yine söz-leşmenin yenilenmesi, ihaleyi alan kişi ve kuruluşun etkin hizmet sunması ile bağlantı-lı olmalıdır. Sözleşme devam ettiği müddet-çe, devletin yetkili kuruluşlarının ihaleyi alan kimsenin faaliyetlerini kontrol etmesi de önem taşımaktadır.

İmtiyaz Yöntemi

Geleneksel olarak geniş ölçekte sunulması gerekli bazı üretim faaliyetlerini devlet kendi tekeline almakta ve hizmeti bu şekilde arz etmeyi yeğlemektedir. Belirli bazı üretim alanlarında (elektrik, su, üretim ve dağıtımı, haberleşme sistemi, demiryolu vb.), firma ölçeğinin artmasıyla firmanın maliyetlerinde önemli azalmalar görülebilmektedir.

İktisat literatüründe “ölçek ekonomileri” ya da “içsel ekonomiler” olarak adlandırılan bu konu, devletin ekonomiye müdahalesinin bir gerekçesini oluşturmaktadır.

Ölçek ekonomilerinin söz konusu olduğu üretim faaliyetlerine örnek olarak, teleko-münikasyon hizmetleri, elektrik; gaz, su üre-tim ve dağıtımı, demir yolu, hava yolu vb. endüstrileri gösterebiliriz. Gerçekten de bu tür faaliyetler pek çok gelişmiş ve gelişmek-te olan ülkede devletin tekelindedir. Bunun nedenini kısaca şu şekilde açıklayabiliriz. Geleneksel iktisat teorisinde bu tür faaliyet alanlarında devlet müdahalesi olmadığında bunları piyasada üretecek bir kaç özel te-şebbüsün var olacağı ve bunların da kendi aralarında anlaşarak veya kıran kırana re-kabet ederek doğal tekel” konumuna gelebi-


- 14 -

lecekleri görüşü hâkimdir. Bu açıdan, bu tür faaliyet alanlarında zaman içerisinde ortaya çıkacak “özel tekel” yerine kamu tekellerinin oluşturulması görüşü hâkim olmuştur.

Ancak, özelleştirme düşüncesinin teorik dü-zeyde tartışıldığı 1970’li yıllarda, bazı ikti-satçılar doğal tekel söz konusu olabilecek üretim faaliyetlerinin piyasa ekonomisine “imtiyaz” (franchising) yöntemi ile devredile-bileceğini savunmuşlardır.

SORU - 6 Aşağıdakilerden hangisi İmtiyaz yönteminin özelliklerinden biri değildir?

A. Doğal tekel söz konusu olan üretim alanları bir sözleşme ile özel kesime devredilmesi

B. Mevcut doğal tekelin, kamu ekonomisinden piyasa ekonomisine geçmesi

C. Kilit noktasının pazarlık sürecinin olması D. Mülkiyet hakkı devlette saklı kalmak kaydıy-

la belirli bir süre için kamu teşebbüsünün yönetimi

E. Sözleşmede nitelikleri belirlenen mal veya hizmetin en düşük bedel ile piyasaya sun-mayı kabul eden firmaya verilmesini ifade etmesi

Yanıt D Ortak Girişim Yöntemi

Kamu özel kesim sermayelerini yapısında birleştiren bir tür olarak “şirket” biçiminde kurulmak durumundadır. Uygulamada he-men hemen bütün ülkelerde karma iktisadi girişimler anonim şirket şeklinde kurulmak-tadır.

Anonim şirket şeklinde karma iktisadi girişim oluşturmanın sağladığı bazı avantajlar bu-lunmaktadır. Birinci olarak, anonim, şirket-lerde sermayenin paylara bölünmüş olması, ortakların hisseleri oranında şirket genel ku-rulunda temsil edilebilmeleri, şirket deneti-minin kolay olması önem arz etmektedir. İkinci olarak, kamu iktisadi teşebbüslerinde mevcut olan hükümetin müdahalesi ve bü-rokrasinin etkinliği hususları anonim şirket şeklinde organize edilmiş bir karma iktisadi girişimde o kadar belirgin değildir. Üçüncü olarak anonim şirket şeklinde oluşturulan bir karma iktisadi girişimde bunların kârlı ve ve-rimli çalışabilmeleri sonucunda ekonomik büyümenin hızlanması söz konusu olabil-mektedir.

Karma iktisadi girişimlerde kamunun ser-maye payı çok farklı olabilmektedir.

Sermayede kamu payı çok az olduğu durumlar-da karma iktisadi girişimine ne ad verilir?

Kamu iştiraki Ortak girişim yönteminin başarılı sonuçlar ve-rebilmesi için gerekli kriterler nelerdir?

Devletin söz konusu girişim üzerinde üretim, yatırım, finansman, fiyat vb. konularda fazla etkide bulunmaması

Girişimin idari ve mali yönden tam bir özerk-lik içerisinde bulunması gereklidir. Geniş an-lamda düşünüldüğünde ortak girişim yön-temi her ne kadar bir özelleştirme uygula-ması olarak düşünülebilirse de özelleştirme taraftarları

SORU - 7. Kamu özel kesim ortaklığının ancak belirli bazı alanlarda ve sınırlı olarak uygulandığı özelleş-tirme türüne ne ad verilir?

A. İhale yöntemi B. İmtiyaz yöntemi C. Ortak girişim yöntemi D. Yönetim devri yöntemi E. Kiralama yöntemi

Yanıt C Yönetim Devri Yöntemi

Devlet bazen kamu teşebbüsleri ve kamu kuruluşlarının “mülkiyet Hakkı”nı kendisinde saklı tutarak sadece yönetimin özelleştiril-mesini sağlayabilir

Yönetim devri yönteminin uygulama şeklinin işlemesi:

Devlet, yönetimi devredilecek kamu teşeb-büsleri ve kurumlarını ilan eder.

Mülkiyet hakkı devlette saklı kalmak kaydıy-la belirli bir süre için kamu teşebbüsünün yönetimi özel kesime devredilmektedir.

Devlet, yönetimi devralan özel kişi ve/veya kurumlara teşebbüsün mali yapısının iyileş-tirilmesi ve etkin hizmet sunulması için ge-rekli fon ve kolaylıkları sunmaktadır.

Sözleşmeye bazen yönetimi devralan kişi veya şirketin sözleşme sonunda işletmenin belirli bir oranda hissesine sahip olacağı hükmü konulabilmektedir.

Sözleşmede pekâlâ yönetimi devralan şirke-tin sözleşme süresi bitiminde şirketi tama-men satın alabileceği hükmü de yer alabilir. Bu tür tedbirler şüphesiz yöneticinin daha etkin çalışması sonucunu doğurur.

Bu yöntem özellikle “mülkiyet Transfe-ri”nden önce bazı kamu iktisadi teşebbüsleri ve kurumlarının rehabilitasyonu ve özelleş-


- 15 -

tirmeye hazır bir hâle getirilmesi için önem taşımaktadır.

Yönetim devri yöntemi, başlıca turizm sek-töründe, devlet turistik işletmelerinin, hasta-nelerin, kreş ve huzur evlerinin, sanitasyon merkezlerinin, şehir içi yolcu taşımacılığı hizmetlerinin özelleştirilmesinde önem arz etmektedir. Özellikle Kit’lerin mülkiyetinin özel kesime devri amaçlanıyorsa, bunlardan mali durumlarının bozuk olanlarının yöneti-mi özel kesime devredilebilir.

Kiralama Yöntemi:

Gerçek anlamda özelleştirmeyi ifade etme-mesi

İşletmelerin mali yapılarını iyileştirmek ve satışa arz edilebilir bir duruma getirebilme-sinin amaçlanması

Mülkiyet transferini, öngörmemesi

Hizmetin ifasında görevli kişilerin kamu per-soneli olması

İşletmenin sahip olduğu varlıkların devletin mülkü olması

SORU - 8. Hem yönetim ve hem de faaliyetlerin yürütül-mesinden özel kesimin sorumlu olduğu ve çalı-şanlar da kamu personeli olmadığı kiralama yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Hizmetin Devlet Tarafından Sunulması B. İhale Yöntemi C. Yönetim devri yönetimi D. Kiralama yöntemi E. Yap, işlet, devret yöntemi

Yanıt D

Hizmetin Devlet Tarafından Sunulması: Burada işçiler, kamu personeli, bir diğer de-yişle devletin kendi memuru ve işçisidir. Hizmetlerde kullanılan araç ve gereçler dev-letin kendi mülküdür.

İhale Yöntemi: Hizmetin özel kuruluşa söz-leşme yoluyla devredildiği ve özel kuruluş hizmeti kendi araç, gereç ve işçileri vasıta-sıyla sunduğu bir yöntemdir.

Yönetim Devri Yöntemi: Hizmetin, devletin kendi araç, gereç ve işçileri vasıtasıyla sunmakla birlikte üst yönetiminin özelleşti-rilmesi anlaşılmalıdır. Burada, hizmetin yö-netilmesi ve yürütülmesinde karar yetkisi “özel yöneticiye geçmektedir.

Yap, işlet, Devret Yöntemi

Bu yöntem yabancı sermayenin ülkeye giri-şini özendirmek açısından özellikle geliş-mekte olan ülkelerde uygulanmaktadır. Bu

yöntem yabancı yatırımcıların, gelişmekte olan ülkelerde bazı faaliyetleri bizzat oluş-turması, belirli sürelerle işletmesi ve daha sonra devlete devretmesini öngörmektedir. Yap, işlet, devret yöntemi petrol arama is-tasyonlarının bulunması, eğlence merkezle-rinin oluşturulması, turistik tesis ve işletme-ler kurulması vb. alanlarda uygulanabilmek-tedir.

Gelişmekte olan ülkelerde, yurt içindeki sermaye birikiminin yetersizliği, devletin sı-nırlı vergileme potansiyeline sahip olması vb. faktörler ekonomik kalkınma için engel teşkil edebilir. Bu yüzden yabancı yatırımcı-ların bu ülkelerde yatırım yapmaları için devletin bazı vergisel teşvikler sağlaması gerekmektedir.

Yap, işlet, devret yöntemi ile ülkeye kalifiye iş gücü, sermaye ve teknoloji akışı olacağı, bu suretle ekonomik kalkınmanın hızlandırı-lacağı savunulmaktadır. Bu yöntemin sade-ce uluslararası düzeyde değil, ülke yatırım-cılarının da ilgisini çekebileceğini belirtmek-te yarar bulunmaktadır. Yurt içi yatırımcılara bir para karşılığı olmaksızın kamu arazisinin verilmesi ve bunların bu araziler üzerine in-şa edecekleri işletmeleri belirli süreler işlet-meleri ve daha sonra devlete devretmeleri sağlanabilir.

Gönüllü Organizasyonlar

Bazı kişi ve kurumların kamusal mal ve hizmetlerin sunulmasına gönüllü katkıları olabilir. “Hayırsever kuruluşlar”, “vakıflar”, “kâr amacı gütmeyen kurumlar” gibi çeşitli adlar ile bilinen gönüllü organizasyonların faaliyetleri devlet tarafından teşvik edilebilir. Bu tür kuruluşlara vergisel teşvikler sağlan-ması, posta hizmetlerinde uygulanan tarife-den ayrı, daha düşük bir tarife uygulanması vb. uygulamalar yapılması mümkündür.

Bu tür organizasyonlar özellikle okul ve has-tane yapımı, huzurevi yapımı, öğrencilere eğitim ve araştırma bursu verilmesi, kültürel ve sanatsal faaliyetler (müzeler, özel kütüp-haneler, sanat galerileri, senfoni orkestrası kurulması vb.) düzenlenmesi, çevre koruma merkezleri, kan bankaları, kreş evleri vb. konularda aktif olarak görev alabilirler.

Özelleştirmenin Ekonomik Rasyoneli: Serbest Piyasa Ekonomisini Güçlendirmek

Rekabet kurumunun işlerlik kazandırmak

Kaynak kullanımında ve kaynak dağılımında etkinliği sağlamak ve sonuç olarak ekono-mide verimliliği artırmak


- 16 -

SORU - 9. Kamu iktisadi teşebbüslerinin tekel statülerinin kaldırılmasının serbest piyasa ekonomisine iş-lerlik kazandırmak için yeterli olmamasının ne-denlerinden biri olarak kabul edilemez?

A. Özel teşebbüslere oranla çeşitli yönlerden üstün bir duruma sahip olması

B. İflas tehlikesi ile karşı karşıya bulunmaması C. Devletin sınırlı vergileme potansiyeline sa-

hip olması D. Zararlarının genel bütçe içerisinden karşı-

lanması E. Yeni ve modern teknolojileri izlemelerinin

mümkün olmaması Yanıt C

Özelleştirme Sosyal Rasyoneli: Servetin Geniş Kitlelere Yayılmasını Sağlamak Servet dağılımındaki dengesizliği arttıran faktör-ler

Gelir dağılımı

Gelirin kullanımı

Devlet tarafından KİT’lerin kurulup işletilme-si

Özel teşebbüslere teşvik tedbirlerinin su-nulması

Kuşaklar arasında servetin intikali SORU - 10. Gelir ve servet dağılımının düzeltilmesinde özel-leştirme politikalarının başarılı olabilmesi için aşağıdakilerden hangisi gerekli şartlar arasında yer almaz?

A. KİT hisse senetlerinin gelir ve serveti düşük olanlarca satın alınması için özendirici ted-birlerin alınması

B. Kamu kesiminin bütün alanlarında uygula-nabilir bir niteliğe sahip olması

C. Sosyal özelleştirme uygulamalarını kapsa-ması

D. İşçi, yönetici ve küçük tasarruf sahiplerinin kamu mülkiyetine ortak olması

E. Sermaye mülkiyetini tabana yayarak gelir transferi sağlaması


Sermaye mülkiyetini tabana yayma olarak adlandırılan bu sosyal özelleştirme politika-sı, ESOP adı verilen bir program ile gerçek-leştirilir.

SORU - 11. Aşağıdakilerden hangisi özelleştirmenin diğer amaçları arasında yer almaz?

A. Devlete gelir sağlamak

B. KİT'lerin hazine ve Merkez Bankası üzerin-deki yükünü kaldırmak

C. Rekabet kurumuna işlerlik kazandırmak D. Sermaye piyasasını geliştirmek E. Gizli işsizliği ortadan kaldırmak

Yanıt C

KİTABIMIN 92- 100. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.


- 17 -

3. DERS: ÖZEL VERGİ HUKUKU-1 1. ÜNİTE GELİR VERGİSİ-1: VERGİYİ DOĞURAN OLAY VE MÜKELLEFİYET Vergiye ilişkin hukuk kurallarını vergi hukuku olarak adlandırmaktayız. Vergi hukuku dar anlamda; Yalnızca adı vergi olan kamu gelirlerini kapsarken Geniş anlamda; Vergi dışında kalan harç, resim ve diğer kamu gelir-lerini de kapsamaktadır. Vergi hukuku kendi içerisinde çeşitli ayrımlara tabi tutulmaktadır. Tüm vergilere ilişkin genel kurallar Genel vergi hukuku, her bir vergiye ilişkin kurallar özel vergi hukuku içerinde yer almaktadır. Genel vergi hukuku içerisinde yer alan konular

Vergi ödevi Vergi borcunun doğumu Vergilendirme işlemleri Vergi borcunun ortadan kalkması Vergi icrası Vergi cezaları Vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesi

Gelir, bir gerçek kişinin, bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelirin vergilendirilmesi açısından sahip olması gereken özellikleri nelerdir?

Gerçek kişi tarafından elde edilmesi Gelirin bir takvim yılı içinde elde edilmiş ol-

ması Gelirin “safi” ve “gerçek” tutarının vergiye

tabi Olması Elde edilen gelirin “kazanç” veya “İrat” nite-

liğinde Olması Sadece paylı komandit şirkette komanditer ortakla-rın payı kurumlar vergisine tabi tutulur. Komandite ortaklar her iki tür komandit şirkette de ticari kazanç elde ederler ve gelir vergisine tabi olurlar. Adi komandit şirketin komanditer ortakları da menkul sermaye iradı geliri elde etmeleri nede-niyle yine gelir vergisine tabi tutulur. İnşaat ve onarma işlerinde gelirin yıllık olması ilkesi geçerliliğini yitirmektedir.

Bu özel düzenleme, inşaat ve onarma işlerinde kâr ya da zararın, ancak işin tamamen bitmesinden sonra ortaya çıkmasından kaynaklanmaktadır. Gelirin Safi ve Gerçek Tutarının Vergiye Tabi Olması Gelirin safi tutarının dikkate alınması, bu gelirin elde edilmesiyle ilgili masrafların, gayri safi gelirden düşülebilmesi anlamına gelmektedir. Safi tutar elde edilmesi için indirilmesi gereken kalemler nelerdir?

Kazanç ve iratların elde edilmesi için yapı-lan masraflar

Yıpranma payları Zararlar

Gelir Kazanç ve iratlardan oluşur.

Kazanç Bedensel, zihinsel çalışma ile veya sermaye

konularak elde edilen gelirdir. 1.Aşağıdakilerden hangisi kazanç türlerinden biri değildir?

A. Serbest meslek kazançları B. Ücretler C. Gayrimenkul sermaye iradı D. Ticari kazanç E. Zirai kazançlar

Kazanç türleri Serbest meslek kazançları Ücretler Ticari kazanç Zirai kazançlar

İrat Sermayenin başkasına kullandırılması neti-

cesinde sağlanır. İrat türleri

Gayrimenkul sermaye iradı Menkul sermaye iradı

YANIT C 2.Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar kaç başlık altında sayılmıştır?

A. 3 B. 4 C. 5 D. 6 E. 7

Gelir vergisine konu olan kazanç ve iratlar Ticari kazançlar, Zirai kazançlar, Ücretler Serbest meslek kazançları Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları, Diğer kazanç ve iratlar


- 18 -

YANIT E 3.Emek ile sermayenin müşterek gelirine ne ad verilir?

A. Ücret B. Kazanç C. İrat D. Ticari kazanç E. Zirai kazanç

YANIT B Emek geliri

Ücret Emekle sermayenin müşterek geliri

Kazanç Sadece sermayenin geliri

İrat Teşebbüs gelirleri

Ticari kazançlar, Zirai kazançlar

4.Aşağıdakilerden hangisi emek geliri kapsa-mında ele alınır?

A. Ticari kazanç B. Zirai kazanç C. Serbest meslek kazançları D. Gayrimenkul sermaye iradı E. Menkul sermaye iratları

Emek gelirleri

Ücretler Serbest meslek kazançları

Servet gelirleri

Gayrimenkul sermaye iratları, Menkul sermaye iratları,

YANIT C Sui gen eriş (nevi şahsına münhasır) gelir türü

Diğer kazanç ve iratlar Emek ve sermayenin bizzat sahibi tarafından kullanılan gelir türleri

Ticari kazançlar Zirai kazançlar Ücretler Serbest meslek kazançları

Sermayenin başkasına kullandırılması sonu-cunda elde edilen iratlar

Gayrimenkul sermaye iratları Menkul sermaye iratları

5.Aşağıdakilerden hangisi istisna kapsamında ele alınan alınmıştır?

A. Şans oyunlarından çıkan ikramiyeler B. Nafaka ödemeleri C. Bağışlar D. Yardımlar

E. Menkul sermaye iradı YANIT B Gelirin kapsamını belirleyen teoriler

Kaynak teorisi Net artış teorisi

Kaynak teorisine göre gelir

Kişilerin sahip oldukları üretim faktörlerin-den devamlı bir şekilde elde ettikleri değer-lerdir.

Kaynak teorisi özelliklerinin gelir kapsamında değerlemeye almadığı gelirler

Geçici olarak elde edilen gelirler Servet unsurlarında meydana gelen değer

artışları Net artış teorisine göre gelir

Bir kişinin, belirli bir dönemde net varlığında gerçekleşen artış veya azalışı ifade eden değişimdir.

Kişinin ilgili dönemdeki tüketim ve tasarruf toplamı olarak alması

Net artış teorisine göre gelir sayılan bileşenler

Piyango ikramiyeleri Miras hisseleri Servetteki değer artışları

Ülkemizde gelir kavramı kaynak teorisine göre tanımlanmıştır. 6.Kaynak teorisi ve net artış teorisi arasında gelir tanımı uygulaması gerçekleştiren ülke aşağıdakilerden hangisidir?

A. Hollanda B. Portekiz C. Lüksemburg D. Fransa E. Belçika

YANIT D Gelir vergisinde vergiyi doğuran olay gelirin elde edilmesidir. Gelir vergisi kanununa göre gelirin elde edilme-si ile ilgili esas alınan ilkeler

Tahsil ilkesi Tahakkuk ilkesi

Tahsil Esasına Göre Elde Etme: Elde edilmiş olma, bazı durumlarda paranın elde edene ödenmesi anlamına gelmektedir 7.Aşağıdakilerden hangisi tahsil ilkesi esasına göre ele alınan gelir türlerinden biri değildir?

A. Ücretler


- 19 -

B. Gayrimenkul-menkul sermaye iratları C. Ticari ve zirai kazançlar D. Serbest meslek kazançları E. Diğer kazanç ve iratlar

Tahsil ilkesi esasına göre ele alınan gelir türleri

Ücretler Gayrimenkul-menkul sermaye iratları Serbest meslek kazançları Diğer kazanç ve iratlar

YANIT C 8.Aşağıdakilerden hangisi tahakkuk ilkesi esa-sına göre ele alınan gelir türlerinden biridir?

A. Ücretler B. Gayrimenkul-menkul sermaye iratları C. Ticari ve zirai kazançlar D. Serbest meslek kazançları E. Diğer kazanç ve iratlar

Tahakkuk Esasına Göre Elde Etme:

Elde etme bazı durumlarda ise gelirin huku-ken elde edenin tasarrufuna geçmiş olması anlamına gelmektedir.

Tahakkuk esasını kabul etmiş gelirler

Ticari ve zirai kazançlar YANIT C Yurt dışında elde edilen kazanç ve iratlar ne zaman elde edilmiş sayılacaktır?

Mükellefin bunları Türkiye’de hesaplarına intikal ettirdiği yılda

Ticari Kazanç Açısından Vergiyi Doğuran Olay Satılarak işletmeden çekilen gayrimenkuller için vergiyi doğuran olay

Fatura tarihi itibari ile meydana gelir Taksitli satışlarda vergiyi doğuran olay

Satışla gerçekleşir. Kendi nam ve hesabına inşaat yap-saltçılığı ile uğraşanların arsa payı üzerinde yaptıkları satış-larda vergiyi doğuran olay ne zaman ortaya çı-kar?

Tamamlanan inşaatın teslimi ile Gayrimenkulün satışı tapu dışı mukavele ile yapılmışsa vergiyi doğuran olay ne zaman ka-bul edilir?

Akdin yapıldığı yılda doğduğunun kabulü gerekir

Gayrimenkulün satışı tapu sicil müdürlüğünde, gayrimenkul satış vaadi ise noterde yapılmak zorundadır. 1958 yılına ait gayrimenkulün tahliyesi ve kiracı-lık hakkının devri karşılığı olan tazminatın 1966 yılındaki mahkeme kararı ile alınması nedeniyle vergiyi doğuran olay hangi yıl gerçekleşecektir.

1966 yılında Serbest Meslek Kazancı Açısından Vergiyi Do-ğuran Olay Tahsilatın yapılması ve buna ilişkin serbest meslek makbuzunun düzenlenmesiyle gerçekleşir Serbest meslek kazancı elde eden meslek erba-bının KDV yükümlülüğü ne zaman başlar?

Gelirin tahakkuk etmesi Gelir vergisinde yükümlülük türleri:

Tam mükellefiyet Dar mükellefiyet

Tam mükellef/dar mükellef ayırımı: Ülkelerin egemenlik haklarından kaynak-

lanmaktadır. Tam mükellefin hem Türkiye’de hem de Türkiye dışında elde ettikleri gelirler dar mükellefin ise

Sadece Türkiye’de elde ettikleri gelirler ver-gileme kapsamına alınmıştır.

Dar mükellefin

Yurt dışı kazançları ile ilgilenilmemektedir. Dar mükellefin kazançları

İkametgâhlarının bulunduğu ülke tarafından vergilendirilmektedir.

Kimlerin tam mükellef sayılacağı konusunda göz önünde bulundurulan hususlar nelerdir?

İkametgâh Tabiiyet

İkametgâh ilkesi gereği tam mükellefiyet

Türkiye’de yerleşmiş olanlar Kesin dönüş yaparak Türkiye’ye yerleşen

Türk vatandaşları Bir takvim yılı içinde altı aydan daha fazla

süreyle Türkiye’de oturan Türk vatandaşları Kimlerin Türkiye’de yerleşmiş sayılacağı

İkametgâhı Türkiye’de bulunanlar Bir takvim yılı içinde Türkiye’de devamlı ola-

rak altı aydan fazla oturanlar Alman vatandaşlığında olmasına rağmen

Türkiye’de yerleşmiş ve ticaretle uğraşan bir yabancı


- 20 -

Ülkede altı aydan fazla kalsalar da Türkiye’de Tam mükellef olmayacakları öngörülen kişiler

Belli ve geçici bir görev veya iş için Türki-ye’ye gelenler

Türkiye’de alıkonulmuş veya kalmış olanlar. Tabiiyet İlkesi Gereği Tam Mükellefiyet

Yabancı memleketlerde oturan Türk vatan-daşları

Türk vatandaşlarının elde ettikleri gelirler için yurt dışında vergi ödemeleri hâlinde, bu gelirle-rin ayrıca Türkiye’de vergilendirilmeyeceğinin öngörülmüş olmasının nedeni nedir?

Çifte vergilendirmenin önlenmesi Dar mükellefler

Türkiye’de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler Çalışma veya oturma izni alarak, altı aydan

fazla bir süredir yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları

Türkiye’de yerleşmiş olan Türk tabiiyetinde olan veya olmayanlar

Tam mükellef Türkiye dışında yerleşmiş olanlar

Dar mükellef Türkiye’ye yerleşmiş olanlar Türkiye’de yerleş-miş olmayanlar

Gerek Türkiye’de gerekse yabancı ülkelerde Elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilir Sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançlar üzerin-den vergilendirilir (yersellik ilkesi) 9.Bir yabancının Türkiye’deki bir şirket için yap-tığı danışmanlık hizmetinden elde ettiği gelir çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar

YANIT B 10.Sigorta işiyle uğraşan bir yabancı gerçek kişinin Türkiye’de görevlendireceği bir temsilci vasıtasıyla elde edeceği gelir türü aşağıdakiler-den hangisidir?

A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı

E. Diğer kazanç ve iratlar YANIT A

11.Türkiye’de yerleşmemiş olan bir yabancı Sanatçının, Türkiye’de verdiği konserden elde ettiği gelir türü aşağıdakilerden hangisidir?

A. Ticari kazanç B. Ücret C. Zirai kazanç D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar

YANIT D 12.Türkiye’de yerleşmemiş olan yabancı gerçek kişinin, Türkiye’deki gayrimenkulünü satması sonucu elde edeceği geliri aşağıdaki hangi ver-gilendirmeye tabi tutulacaktır?

A. Ticari kazanç B. Menkul sermaye iradı C. Gayrimenkul sermaye iradı D. Serbest meslek kazancı E. Diğer kazanç ve iratlar

YANIT E 13.Emanetçi pozisyonunda mal satımı aşağıda-kilerden hangisi ile ifade edilir?

A. İşyeri B. Acente C. Ticari mümessil D. Konsinyasyon E. Ticari vekil

14.Aşağıdakilerden hangisi yurt dışında yaşa-yan dar mükelleflere getirilen indirim ve istisna-lar arasında yer almaz?

A. İhracat istisnası B. Özürlü şahıs indirimi C. Sergi ve panayırlara katılımının teşviki D. Ulaştırma işlerinden elde edilen kazançlar E. Safi kazanç olarak bilet bedelleri tutarının

yarısı esas alınması Yurt dışında yaşayan dar mükelleflere getirilen indirim ve istisnalar

İhracat istisnası Sergi ve panayırlara katılımının teşviki Ulaştırma işlerinden elde edilen kazançlar Safi kazanç olarak bilet bedelleri tutarının

yarısı esas alınması Yurt dışında yaşayan dar mükelleflerin yararla-namayacağı indirim ve istisnalar Ücretlilere mahsus sakatlık indirimi Özürlü şahıs indirimi Asgari Geçim indirimi

YANIT B


- 21 -

Yurt dışında yaşayan dar mükelleflerin yıllık beyanname ile bildirmek zorunda oldukları ge-lirleri

Ticari kazançlar Gerçek usulde tespit edilen zirai kazançlar Vergi kesintisine tabi tutulmamış gayrimen-

kul sermaye iratları Yurt dışında yaşayan dar mükelleflerin Türki-ye’de vergi muhatabı mevcutsa yıllık beyanna-me beyannamenin verileceği yer

Onun Türkiye’de oturduğu yerin Yurt dışında yaşayan dar mükelleflerin Türki-ye’de vergi muhatabı yoksa yıllık beyanname beyannamenin verileceği yer

İşyerinin bulunduğu yer vergi dairesi Dar mükelleflerin yıllık beyanname verilmeyen hâller

Tevkif suretiyle vergilendirilmiş kazanç ve iratlar

15.Dar mükellef gerçek kişilerin Türkiye’de elde ettikleri kazançlar üzerinden yapılacak tevkif a oranlarının %0 olduğu kazanç aşağıdakilerden hangisidir?

A. Çok yıllı inşaat onarma işi yapanlara öde-nen... Bedeller üzerinden

B. Sergi ve panayırlardaki faaliyetlerden elde edilen kazançlar

C. Gayrimenkul sermaye iratları D. Gayri maddi hakların satışı E. Kâr payları

YANIT B 16.Dar mükellef işletmenin yurt dışına vergi cenneti ülkelere para transferi emsal üzerinden yapılacak tevkif at oranı yüzde kaç olarak belir-lenmiştir?

A. 5 B. 10 C. 15 D. 20 E. 30

YANIT E Münferit Beyanname Dar mükellefiyete tabi olanların, vergisi tevkif sure-tiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur. 17.Aşağıdaki dar mükellefin hangi hakları vergi iadesi alabileceği durumlarda anlam taşır?

Telif ve patent hakları

18.Münferit beyanname, kazancın elde edildiği tarihten itibaren ne kadar süre ile vergi dairesi-ne bildirilmek zorundadır?

A. 7 gün B. 15 gün C. 20 gün D. 1 ay E. 3 ay

YANIT B Dar Mükelleflerin Beyanname Vermeme, Topla-ma Yapmama Avantajı

Verginin stopaj yoluyla alınması 19.Tam mükellefler, vergisi stopaj yoluyla alı-nan iratlar için limitin geçilmesi durumunda

Beyanname vermek zorundadırlar. 20.Birden fazla işverenden ücret, sınırı aşan gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı geliri elde edilmesi gibi durumlarda

Beyan zorunluluğu Dar mükelleflerde ticari kazanç için verilen be-yannameye dâhil edilmeyen gelirler hangisidir?

Tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul ser-maye iratları

Kurumlardan elde edilen kâr payları Çifte Vergileme Sorunu Türkiye’de ve yurt dışında elde edilen kazançların tamamı üzerinden vergi alınması, yurt dışı kazanç-ların elde edildiği ülkede de vergilendirilmesi duru-munda, çifte vergilendirmeye sebep olmaktadır. Çifte vergilendirmenin olumsuz etkisini giderme yolları

Ülkeler arasında imzalanan çifte vergilen-dirmenin önlenmesi anlaşmaları

Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması bulun-maması durumunda sorunun çözümü için

Sınırlı mahsup yöntemi Sınırlı mahsup yöntemi Dışarıda ödenen vergilerin beyanname üzerinden hesaplanan vergiden düşülmesi Hukuki anlamda çifte vergileme Aynı kişi ve aynı vergi konusu üzerinden, aynı dö-nemde birden fazla devlet tarafından vergi alınması (A) ülkesinde ikamet eden ve (B) ülkesindeki bir şirketin ortağı olan kişinin elde ettiği kâr paylarının, her iki ülkede de vergilendirilmesi Ekonomik anlamda çifte vergileme


- 22 -

Birden fazla kişinin aynı vergi konusu üze-rinden, ayrı ayrı vergilendirilmesi

Bir üye ülke vatandaşı kişinin, bir başka üye ülkedeki kişiye ödediği tazminatın gider ola-rak düşülmesine izin verilmemesi ve tazmi-natın ödendiği ülkede de gelir olarak vergi-lendirilmesi

Aynı ülke içinde yer alan şirketin kârı üze-rinden önce kurumlar vergisi alınması, ar-kasından ortaklara dağıtılan kâr payları üze-rinden gelir vergisi alınması

Vergilendirme Yetkisinin Paylaşılması: Kaynak devlet Mukim devlet

Kaynak devlet

Gelirin elde edildiği veya servetin bulunduğu ülkedir.

Mukim devlet Geliri elde eden kişinin veya servet sahibi-

nin ikamet ettiği ülkedir. 21.Çifte vergilendirmeyi önleme konusunda Türkiye’nin geliştirdiği Türkiye modeli hangi yılda geliştirilmiştir?

A. 1963 B. 1979 C. 1969 D. 1971 E. 1982

YANIT C OECD Modeli 1963 Birleşmiş Milletler Modeli1979 ABD’nin uyguladığı modeller Türkiye’nin geliştirdiği1969

OECD Modeli Mukimlik ilkesi

Hizmet karşılığı ödemenin yapıldığı ülke ile aramızda çifte vergilendirmeyi önleme anlaş-ması yoksa

%20 oranında gelir vergisi stopajı ve %18 KDV stopajı

Ödeme yapılan ülke ile aramızda çifte vergilen-dirmeyi önleme anlaşması olması durumunda

Hizmet verenin Türkiye’de ikamet edip et-mediğine bakılır.

Kişi yurt dışında ikamet ediyor ya da Türkiye’ye gelmiş ama 183 günden az kalmış ise vergilen-dirme yetkisi

Tam mükellef olduğu ülkeye aittir

Türkiye’de gelir vergisi stopajı yapılmaz. KDV kesintisi yapılır.

Hizmet veren kişinin Türkiye’ye gelmiş ve yıl içinde en az 183 gün Türkiye’de kalmış olması durumunda vergileme yetkisi;

Kaynak devlete geçer. Türkiye’nin imzaladığı anlaşmalar genellikle stopaj oranını %10 gibi seviyelere indirmektedir. Değer Artış kazançlarında vergileme yetkisi

Genellikle kaynak ülkeye vermektedir.

KİTABIMIN 109-115. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.


- 23 -

4. DERS: MALİYET MUHASEBESİ:

1.ÜNİTE MALİYET MUHASEBESİNDE KULLANILAN TEMEL KAVRAMLAR Gider kavramı: Bilançodan hareketle, varlık ve yükümlülüklerdeki değişikliklere göre tanımlanabileceği gibi, sonuç hesaplarından hareketle kârı olumsuz yönde etkile-yen akımları belirtmek üzere tanımlanabilir. Gider kavramı kapsamı

Geniş kapsamlı Dar kapsamlı

Geniş kapsamlı Gider tanımı İşletmeden çekilen ve konan değerler hariç olmak üzere, belirli bir muhasebe döneminde varlıklarda meydana gelen azalışlar veya yükümlülüklerde meydana gelen artışlardan dolayı öz kaynaklarda Ortaya çıkan azalışlardır. 1.Bir işletmenin belirli bir dönemdeki mamul teslimi veya üretim, hizmet kullanımı veya sü-rekli ana iş konusuyla ilgili diğer işlemleri so-nucunda işletmenin varlıklarında meydana ge-len azalışlar veya yükümlülüklerinde meydana gelen artışlardan kaynaklanan özkaynak azalış-ları aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Maliyet B. Geniş kapsamlı gider C. Dar kapsamlı gider D. Net toplam hâsıla E. Kayıp

YANIT C 2.Kayıp kavramını içeren gider tanımı Belirli bir muhasebe döneminde hasılattan dü-şülen yararı tükenmiş maliyetler aşağıdakiler-den hangisi ile ifade edilir?

A. Gelir yaklaşımında gider B. Kayıp kavramında gider C. Dar kapsamlı gider D. Geniş kapsamlı gider E. Maliyet

YANIT B Gelir yaklaşımında gider tanımı Gelir tablosunda karşı akım olarak kârı olumsuz Yönde etkileyen akımları belirtmek üzere faydası tükenmiş maliyetleri ifade eder.

Gider kavramının kayıpların ayrı tanımlandığı durumlarda

İşletmenin faaliyetini ve varlığını sürdüre-bilmesi ve bir ekonomik yarar sağlaması için belli bir dönemde kullandığı ve tükettiği gir-dilerin faydası tükenmiş maliyetlerinin hası-lattan düşülen kısmı

Giderden söz edebilmek için gerekli koşullar

İşletmenin faaliyetlerini sürdürülmesi ile ilgili olması

İşletme sahibinin özel seyahatleri için çeki-

len paralar, Kişisel gereksinimleri için kullanılan stoklar,

gider değildir. Stoklar işletme faaliyetlerinin devamı için

yapılmadığından gider haline dönüşmemek-te,

yalnızca işletmeden çekilen değerler olarak kabul edilmektedir.

Gelir yaklaşımında giderden söz edebil-

mek için Mamul ve hizmetlerin işletme faaliyetlerinin devamı için tüketilmiş ve söz konusu tükenmiş maliyetlerin hasılattan düşülmüş olması gerekmektedir. Maliyetlerin yararının belirli bir dönemde tüketil-miş olması gerekir.(üç yıllık kira gideri ödenmesi değildir) Gider örnekleri

Varlıklardaki azalış Borçlardaki artış bir

Temettü ödemesi(gider değildir)

Harcama

Bir mal, fayda ve hizmet taşıyan maliyetleri ifade etmesi

Birden fazla safha olması durumunda maliyetle-rin hesaplanması sırasında göz önünde bulun-durulması gereken hususlar

Maliyetlerin önceki safhadan devralınması-nın sağlanması

Herhangi bir edim karşılığı olmaksızın orta-ya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanma olması

Harcama kavramını ifade eden ödemeler

Bir varlık elde etmek Bir hizmet sağlamak


- 24 -

Borç altına girmek 3.Herhangi bir amaçla işletme tarafından öde-nen nakdin, transfer edilen varlığın, katlanılan borcun veya sunulan hizmetlerin para cinsin-den ölçülmüş tutarları hangisi ile ifade edilir?

A. Maliyet B. Geniş kapsamlı gider C. Dar kapsamlı gider D. Harcama E. Kayıp

YANIT D Harcamanın ortaya çıkış şekilleri

Bir şey üretmek amacı Üretimle ilgisiz olağanüstü bir olay

4.Harcamaların bir varlığın edinilmesi için yapı-larak doğrudan doğruya işletmenin bilanço ya-pısını etkilemesi aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

İktisap harcaması 5.Aşağıdakilerden hangisi İktisap harcaması kapsamında yer almaz?

A. İlk madde alımı B. Karşılık giderleri C. Makine alımı D. Bina alımı E. Satış çabalarına ödenen tutarlar.

YANIT B Harcamanın gidere dönüşmesi için gerekli ko-şul nedir?

Harcama karşılığında elde edilen yararın, aynı dönemde tüketilmesinin gerekmesi

Harcamayı gerektirmeyen tamamlayıcı giderler nelerdir?

Amortisman giderleri Karşılık giderleri Takas yoluyla mamul ve hizmetlerin tüketil-

mesi Harcamanın henüz gider haline dönüşmemiş hallerini yazınız?

Peşin olarak satın alınan ilk maddeler Peşin ödenmiş giderler Peşin olarak duran varlık satın alımı

Harcamaların gider sayılabilmesi için gerekli koşullar nelerdir?

İşletmeye ait faaliyetlerin sürdürülmesi için yapılmasının gerekmesi

İşletmenin öz kaynağını azaltmış olması Harcamanın işletmenin öz kaynağını koru-

mak için yapılmış olması

Gider sayılan harcamalar nelerdir?

Pazarlama fonksiyonunun yerine getirilme-sinde satış elemanlarına ödenen maaş ve primler

Risklerin önlenmesi ve bunların giderilmesi için ödenen sigorta primleri

Giderin tanımlanmasında

Yararı tükenen maliyetlerden söz edilmek-tedir.

Maliyet nedir? Herhangi bir mamulü veya hizmeti, kullanıl-

dığı veya satıldığı yerde veya durumda elde edebilmek için doğrudan doğruya ve dolaylı olarak yapılan toplam harcamalardır.

Muhasebe standartlarında maliyet kavramını açıklayınız?

Maliyet; bir varlığın elde edilmesinde veya inşaatında ödenen nakit veya nakit benzer-lerini veya verilen diğer bedellerin gerçeğe uygun değerini veya belli durumlarda diğer muhasebe standartlarında yer alan özel hü-kümler uyarınca ilk muhasebeleştirme sıra-sında ilgili varlığa atfedilen bedeldir.

Varlık maliyetinin hesaplanmasında dikkate alı-nan maliyet unsurları

Satın alma maliyeti Dönüştürme maliyetleri Diğer maliyetler

6.Aşağıdakilerden hangisi Satın alma maliyetleri arasında yer almaz?

A. Varlığın satın alma fiyatı B. Gümrük vergileri C. Genel üretim giderleri D. Taşıma, yükleme boşaltma maliyetleri E. Varlıkların edinilmesiyle doğrudan ilişkisi ku-

rulabilen diğer maliyetler YANIT C

Genel üretim giderlerinin dönüştürme maliyetleri kapsamında ele alındığını unutmayınız. Satın alma maliyetinin belirlenmesinde indirim konusu yapılan unsurlar

Ticari ıskontolar ve benzeri diğer indirimler SORU 7

1. Stokların mamule dönüştürülmesi için yapı-lan direkt işçilik giderleri

2. Üretimle ilgili diğer giderler 3. Taşıma, yükleme boşaltma maliyetleri 4. Genel üretim giderleri


- 25 -

Aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri dönüş-türme maliyetleri kapsamında ele alınmaz?

1. 1 ve 3 2. Yalnız 4 3. 1.2.3 4. Yalnız 3 5. 3 ve 4

YANIT D Diğer maliyetler

Stokların mevcut konum ve duruma getiril-mesi için yapılan diğer giderler

Maliyet kapsamına alınmayan giderler Üretimle ilgisi olmayan genel yönetim gider-

leri Satış giderleri Mamul stokların depolama giderleri Normalin üzerinde gerçekleşen fire ve ka-

yıplar Boş kapasiteye düşen sabit genel üretim gi-

derleri Finansman giderleri

Maddi duran varlıkların maliyet unsurları

İndirimler ve ticari iskontolar düşüldükten sonra, ithalat vergileri

İade edilmeyen alış vergileri dâhil, satın al-ma fiyatı

Duran varlığın sökülmesi ve taşınması mali-yetleri

Duran varlığın restorasyonuna ilişkin tahmi-ni maliyeti

Stok üretimi dışında bir amaçla belirli bir sü-re kullanımı sonucunda katlandığı yükümlü-lük

8.Aşağıdakilerden hangisi maddi duran varlık kaleminin maliyetine girmeyen ve doğrudan sonuç hesaplarına gider olarak kaydedilecek maliyet unsurlarından biri değildir?

A. Duran varlığın Restorasyonuna ilişkin tah-mini maliyeti

B. Yeni bir tesis açılmasının maliyetleri C. Yeni bir mamul veya hizmetin reklam ve ta-

nıtım harcamaları D. Personel eğitim masrafları E. Yönetim giderleri

YANIT A Diğer; doğrudan sonuç hesaplarına gider olarak kaydedilecek maliyet unsurları;

Genel giderler Özel amaçlı varlık niteliği taşımayan varlık

ediniminden kaynaklanan finansman gider-leri Olarak bilmelisiniz.

Maliyetlerin Gidere Dönüşmesi Yapılan harcamaların bir kısmı varlık maliyetini oluşturup doğrudan bilançoda (finansal durum tab-losunda) raporlanırken, bir kısım harcamalar gider olarak doğrudan sonuç hesaplarında izlenmekte ve gelir tablosunda raporlanmaktadır. 9.Aşağıda maliyetlere ait yararların tükenmesi koşullarından hangisi yanlıştır?

A. Üretilen mamullerin satılması B. Dönemin hasılatını oluşturmasının gerek-

mesi C. Finansal raporlama dönemi ile ilgili bulun-

maması D. Söz konusu maliyetin yararının o dönemde

tüketilmiş olmasının gerekmesi E. Dönem hasılatının elde edilmesiyle ilgili bu-

lunmasa dahi varlık maliyetlerine ait fayda-ların, ölçülebilir bir biçimde tükenmiş olması

Finansal raporlama dönemi ile ilgili bulunması ge-rektiğini unutmayınız.

YANIT C 10.Aşağıdakilerden hangisi doğrudan dönem hasılatı ile ilişkilendirilemeyen giderlerden biri-dir?

A. Stokların satılıp müşterilere devredilmesi B. Yangın, deprem, sel gibi doğal afetlerden

dolayı söz konusu olan maliyetler C. Dönem sonunda değer kaybına uğrayan

stoklar D. Tahsil edilmeyen alacaklar E. İmalatla ilgili ilk madde

Doğrudan dönem hasılatı ile ilişkilendiri-

lemeyen giderler İmalatla ilgili ilk madde İşçilik ve genel üretim giderlerinin toplamı

YANIT E

Doğrudan dönem hasılatı ile ilişkilendiri-lebilen giderler

Stokların satılıp müşterilere devredilmesi Yangın, deprem, sel gibi doğal afetlerden

dolayı söz konusu olan maliyetler Dönem sonunda değer kaybına uğrayan

stoklar Tahsil edilmeyen alacaklar

Finansal raporlama ile ilgili giderler

Pazarlama satış ve dağıtım giderleri Araştırma geliştirme giderleri Genel yönetim giderleri


- 26 -

Maliyeti oluşturan bir harcamanın birden fazla muhasebe dönemini ilgilendirmesi halinde ya-pılması gereken nedir?

Söz konusu harcamanın mamul veya hiz-metin satıldığı veya kullanıldığı mali dönem-lere dağıtılmasının gerekmesi

Giderlerin saptanması

Bir varlığı değerleme anlamı taşıması Bazı muhasebe standartları gideri belirlerken yeni-leme maliyetlerinden, gerçeğe uygun değerden hareket ederken; bazıları ise tarihi maliyetlerden hareket etmektedir. Maliyetlerin gidere dönüşüm esasları incelenir-ken dikkat edilmesi gereken husus nedir?

Şekil değiştiren maliyetler ile faydası tü-kenmiş maliyetler arasındaki ayrıma

Mamul ve hizmetlerin kullanılıp tüketilmiş olması her zaman maliyetlerin faydalarının tükendiği anla-mına gelmez. Örneğin, yakıt malzemesinin, genel idare binasının ısıtılması için kullanılması duru-munda yakıtın kullanılması ile yararı da tükenmekte ve gidere dönüşmektedir. Ancak yakıt, üretim faali-yetinde, üretim amacı ile kullanılmış ise, bu du-rumda yakıt maliyeti, mamul maliyeti haline dö-nüşmekte ve böylece şekil değiştirmiş bulunmakta-dır. Bu durumda yakıt maliyetinin yararı tükenme-mekte, yalnızca şekil değiştirmiş olmaktadır. Yönetim Kararlarında Kullanılan Diğer Maliyet Kavramları

Ek maliyet Batmış maliyet Fırsat maliyeti (Alternatif maliyet)

Ek maliyet ne demektir? Faaliyet hacminde yapılan bir değişmenin

maliyete denir. Batık maliyet ne demektir?

Bir karar işlemi sırasında o karardan etki-lenmeyen maliyetlere denir.

Batık maliyetlerin özellikleri Seçenekler arasında yapılan seçime ilişkin

kararlardan etkilenmemesi Yöneticilerin verecekleri kararlarda geçersiz

olaması Sabit, değişken veya yarı değişken nitelikler

taşımasının mümkün olması Fırsat maliyeti

Bir seçeneğin seçilmesi nedeniyle, vazgeçi-len diğer seçeneklerin kullanılmasından do-

layı işletmenin kaybettiği gelirler olarak ta-nımlanır.

Varlık

Geçmişte meydana gelen olaylar sonucun-da ortaya çıkan ve hâlihazırda işletmenin kontrolünde olup gelecekte işletmeye eko-nomik fayda sağlaması beklenen değerler-dir.

Faydası henüz tükenmeyen maliyetlerin varlık olarak muhasebeleştirilmesinin nedeni nedir?

Bu değerlerden gelecekte ekonomik fayda sağlanmasının beklenmesi

11.Ortakların sermayeye katkıları dışında, öz-kaynakta artışla sonuçlanan ve işletmenin dö-nem içindeki olağan faaliyetlerinden elde edilen brüt ekonomik fayda tutarı aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Fırsat maliyet B. Varlık C. Hasılat D. Gelir E. Faaliyet hacmi

YANIT C İşletmenin mamul ve hizmet satışından

elde ettiği ve varlıklarda artışa neden olan işlem hasılattır.

12.Aşağıdakilerden hangisi hasılat kavramına dâhil edilmeyen tutarlardan biri değildir?

A. Üçüncü kişiler adına tahsil edilen tutarlar B. Satış vergileri C. Mamul veya hizmet vergileri D. Tahsil edilemeyen alacaklar E. KDV

YANIT D %10 komisyon ile çalışan bir sigorta acentesinin satmış olduğu bir trafik sigorta poliçesinden tahsil ettiği vergiler hariç net prim tutarı T600 ise, acente-nin hasılat tutarı T60 olacaktır. İşletmenin kendi bünyesine uygun maliyet mu-hasebesi sistemini kurmasının elde edeceği yararları nelerdir?

Birim maliyet hesaplaması Giderler kontrolü Geleceğe yönelik planlar yapılması İşletme lehine süratli kararların alınması

Maliyet muhasebesinin fonksiyonları

Ölçüm


- 27 -

Kontrol Rapora bağlama Maliyet muhasebesi işlemleri yalnız üretim

maliyetlerini değil, aynı zamanda pazarlama maliyetlerini de kapsaması

Soru 13

1. Gider merkezleri 2. İşlemler 3. Alıcılar 4. Mamul maliyetleri 5. Sipariş hacimleri

Yukarıdakilerden hangileri üretim maliyet mu-hasebesinin ilgi noktalarından biridir?

A. 1 ve 2 B. 1.3.5 C. 2 ve 5 D. 1.2.4 E. 3 ve 4

YANIT D Pazarlama maliyet muhasebesinin ulaştığı mali-yet türleri nelerdir?

Pazarlama işlevleri Satış bölgeleri Alıcılar Mamuller Sipariş hacimleri Satış elemanları

Üretim ve pazarlama maliyet muhasebesinde, Maliyetlerin hesabında yapılan temel işlem ve kullanılan teknikler

İşletmenin çalışma alanına uygun maliyet merkezlerinin seçimi ve ana hesapların bu maliyet merkezlerine göre biçimlendirilmesi

İşletme faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan giderlerin çeşitlerine ve fonksiyonlarına göre belirlenmesi

Maliyet giderlerinin maliyet merkezlerine dağıtımı ve maliyet merkezlerinde maliyetle-rin tespiti

Maliyet merkezlerinde toplanan giderlerin toplu olarak belirtilmesi

Mamul veya hizmetler arasında dağıtılıp, bi-rim maliyetlerinin bulunması ve maliyet bilgi-lerinin raporlanması

14.Aşağıdakilerden hangisi üretim maliyet mu-hasebesinde, maliyet çalışmasının amaçların-dan biri değildir?

A. Üretilen mamul ve hizmetlerin birim maliyet-lerini ölçmek

B. Dönem içinde oluşan kıymet hareketlerini kayda alıp dönem sonunda bu bilgileri iş-letme ilgililerine rapor etmek

C. Stokların değerlerini hesaplama D. Giderlerin kontrolünü ve kalite standardını

korumak koşulu ile, olanaklar ölçüsünde maliyetlerin düşürülmesini sağlayacak yön-temleri geliştirmek

E. Seçenekler arasında karar vermek duru-munda olan yöneticilere maliyetle ilgili dü-zenli, etkili ve güvenilir bilgiler vermek

Finansal muhasebe

Dönem içinde oluşan kıymet hareketlerini kayda alıp dönem sonunda bu bilgileri iş-letme ilgililerine rapor ederek işletmenin fi-nansal yapısında, performansında ve nakit akışlarında meydana gelen değişmeler hak-kında bilgi vermektedir.

YANIT B Bilânço (finansal durum tablosu)

İşletmenin belirli bir tarihteki varlık ve kay-nak yapısı ortaya konularak, işletme yöne-timinin, idaresi kendilerine verilen varlıkları gereği gibi koruyup koruyamadıkları ölçül-mektedir.

Gelir tablosu

İşletme varlıklarının belirli bir dönemde kâr sağlayacak şekilde kullanılıp kullanılmadık-ları ortaya konmaktadır.

Finansal muhasebenin sağladığı fayda nedir? Kendi imkânlarıyla işletme hakkında bilgi

alamayan işletme ilgililerine, alacağı eko-nomik kararlarda ışık tutmak üzere genel amaçlı finansal tabloların hazırlanmasını sağlar.

Maliyet muhasebesinin temel amacı

Yönetime gerekli bilgileri sağlamak Maliyet muhasebesinin özellikleri nelerdir?

İçe yönelik bilgiler üretmesi Ürettiği bilgilerin yönetim aracı olarak kulla-

nılması Parasal değerler yanında miktar hareketle-

riyle de ilgilenmesi Maliyet muhasebesinin finansal muhasebeden farkı nedir?

Kayıtlarda ve raporlamada sadece zaman dönemlerini esas almaması

Üretim birimleriyle ilgili kayıt ve hesaplama-lara da ağırlık vermesi


- 28 -

Bazı amaçlar için tahmini verilerin de kulla-nılması

15.Maliyet muhasebesinin genel muhasebenin hangi amacını gerçekleştirilmesinde yardımcı olmaktadır?

İşletme karlılığının ölçümü Çünkü maliyet muhasebesi, dönem içinde satılan mamuller ile dönem sonunda elde bulunan mamul ve yarı mamullerin üretim maliyetlerini saptayarak, gelir tablosu ile bilânço düzenlenmesinde yardımcı olmaktadır. Maliyet muhasebesinin genel muhasebe dışın-daki amaçları

Yönetim muhasebesine yönelik planlamanın yapılması

Bütçelerin hazırlanması Giderlerin sorumluluk merkezleri itibariyle

ayrıntılı olarak izlenip maliyet kontrolü ve başarı değerlendirmesinin yapılması

16.Genel muhasebe ile maliyet muhasebesi karşılaştırması ile ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır?

A. Temel amaçları ve ilkelerinin farklı olması B. Bilgi alış verişi yönünden birbirlerine bağlı

bulunması C. Temel amaçları ve ilkelerinin aynı olması D. Her iki muhasebenin kayıt, tanıtma ve ana-

liz yönleriyle müşterek bir özellik taşıması E. Elde edilen bilgilerin değerlendirilmesi yö-

nünden her iki uygulamada kıymet hareket-lerinin farklı bölümlenmeyi gerektirmesi

YANIT C Genel muhasebeden alınarak maliyet muhase-besinin özel hesaplarına geçirilen maliyetler nelerdir?

İlk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Genel üretim giderleri Pazarlama satış dağıtım giderleri Yönetim giderleri ile ilgili para ve miktar ha-

reketlerine ilişkin bilgiler

Maliyet muhasebesi, başlangıçta genel mu-hasebeden bilgi almakta, sonuçta da kendi-si genel muhasebeye bilgi aktarmaktadır.

Bağımsız Muhasebe Sistemi

Genel muhasebe ile maliyet muhasebesi birbirinden ayrı olarak yürütülmesi

Her iki muhasebenin hesaplarını kendi bün-yeleri ve hesap alanı içinde tutması

Genel muhasebe ile maliyet muhasebesi ara-sındaki bağlantı hesapları

Maliyet muhasebesi bağlantı hesabı Maliyet muhasebesi yansıtma hesabı

17.Genel muhasebe ve maliyet muhasebesi bir-likte çalışmakla beraber, bazı ana ve yardımcı hesapların her iki muhasebede de ayrı ayrı tu-tulduğu sisteme ne ad verilir?

A. Bağımsız muhasebe sistemi B. Birleşik muhasebe sistemi C. Hesap ayrılığı sistemi D. Tam maliyet yöntemi E. Değişken maliyet yöntemi

YANIT C 18.Dönem sonunda maliyet muhasebesi bağlan-tı hesabı ile maliyet muhasebesi yansıtma he-saplarının karşılaştırıldığı muhasebe sistemi aşağıdakilerden hangisidir?


YANIT A Bağımsız muhasebe sistemi Çalışmalarını merkezî sisteme bağlayan büyük işletmelerde kullanılır. İsteyen işletmeler için muhasebe sistemi uygulama genel tebliğindeki 7/A seçeneğinde bu sistem de önerilmiştir. 19.Gerek finansal muhasebe ve gerekse maliyet Muhasebesi kayıtları birlikte tutulduğu muha-sebe sistemi aşağıdakilerden hangisidir?


Hesap planında, maliyet muhasebesi hesapları İle finansal muhasebe hesapları birbirinden ayrıl-mamış ise, bunun birleşik muhasebe sistemi oldu-ğunu unutmayınız.

YANIT B Hesap Ayrılığı Sistemi Genel muhasebe ve maliyet muhasebesi birlikte çalışmakla beraber, bazı ana ve yardımcı hesaplar


- 29 -

her iki muhasebede de ayrı ayrı tutulur. Ana gider hesapları ve bunlara ait yardımcı hesaplar, ayrıntılı olarak maliyet muhasebesinde tutulurken, finansal muhasebede de ana gider hesapları ayrıca izlenir. Uygulama Genel Tebliği’nde hesap ayrılığı sistemi öngörülmüştür. Giderler hem 7. grupta hem de 6. grupta kodlanmıştır. 20.Aşağıdakilerden hangisi giderler sınıflandır-ma açılarından biri değildir?

A. Çeşitleri B. İşletme fonksiyonları C. Amortisman türleri D. Mamullere yüklenmesine E. Faaliyet hacmiyle olan ilişkilerine

Kontrol edilebilirlik özelliklerine ve Fiili olup

olmamasına göre de giderlerin sınıflandırma açılarından biri olduğunu unutmayınız.

YANIT C 21.Tükenme payları giderlerin hangi çeşidine göre sınıflandırması kapsamında ele alınır?

A. Giderlerin İşletme Fonksiyonlarına Göre Sı-nıflandırılması

B. Giderlerin Çeşitlerine Göre Sınıflandırılması

C. Giderlerin Mamullere Yüklenmesine Göre Sınıflandırılması

D. Giderlerin Faaliyet Hacmiyle Olan ilişkisine Göre Sınıflandırılması

E. Giderlerin Kontrol Edilebilirlik Özelliklerine Göre Sınıflandırılması

Giderlerin Çeşitlerine Göre Sınıflandırılması

İlk madde ve malzeme giderleri İşçi ücret ve giderleri Memur ücret ve giderleri Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler Çeşitli giderler Vergi Resim ve harçlar Amortismanlar Tükenme payları Finansman giderleri

YANIT B 22.Aşağıdakilerden hangisi giderlerin İşletme Fonksiyonlarına Göre Sınıflandırılması kapsa-mında ele alınmaz?

A. Tedarik B. Araştırma, geliştirme C. Pazarlama D. Genel yönetim ve finansman E. Değişken giderler

YANIT E

Giderlerin Mamullere Yüklenmesine Göre Sınıf-landırılması Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenip yüklenememesine göre giderler, direkt ve endirekt olarak bölümlenir. Direkt Giderler: Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya herhangi bir dağıtım anahtarı kullanmadan yüklenebilen giderlerdir. Direkt Giderler

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri

Direkt giderlerin en önemli özelliği Bunların belirli bir üretim birimi için ne kadar har-candığının doğrudan doğruya hesaplanabilmesidir. Endirekt Giderler Belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenemeyip, birtakım dağıtım ölçüleri yardımı ile yüklenebilen giderlerdir. 23.Aşağıdakilerden hangisi Endirekt giderler-den biri değildir?

A. Direkt işçilik gideri B. Hizmet gider yerinde ortaya çıkan her türlü

giderler C. İkramiyeler D. Yıllık izin ücreti E. İşletme malzemesi

YANIT A

Giderlerin Faaliyet Hacmiyle Olan ilişkisine Gö-re Sınıflandırılması

Sabit giderler Değişken giderler Yarı sabit Yarı değişken gider

24.Maliyet hacim kâr analizlerinde, esnek bütçe-lerin hazırlanmasında ve giderlerin kontrolünde büyük önem taşıyan gider sınıflandırma çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Çeşit B. İşletme fonksiyonu C. Mamullere yüklenmesi D. Faaliyet hacmi E. Fiili olup olmaması

YANIT D Giderlerin Kontrol Edilebilirlik Özelliklerine Gö-re Sınıflandırılması

Kontrol edilebilen giderler Kontrol edilemeyen giderler


- 30 -

Kontrol edilebilen giderler Sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetlerin-

den önemli ölçüde etkilenen giderler, ilgili bölüm için kontrol edilebilen giderdir.

Kontrol edilemeyen giderler

Sorumlu yöneticinin karar ve faaliyetinden etkilenmeyen giderler kontrol edilemeyen giderdir.

Giderlerin kontrol edilebilirliği sorumluluk muhase-besi açısından önem taşımaktadır. Giderlerin Fiili Olup Olmamasına Göre Sınıflan-dırılması Fiili Giderler

Tahakkuk etmiş, gerçekleşmiş giderlerdir. Fiili maliyet yöntemi esasına göre kurulmuş maliyet sistemlerinde

Maliyetler fiili tutarlara göre yani fiilen ger-çekleşen tutarlara göre hesaplanır.

Standart giderler

Faaliyet yapılmadan önce bilimsel yöntem-lere göre belli bir gelişme düzeyinde, belli koşullara göre gerçekleşmesi beklenen standart verilere göre hesaplanır.

Standart maliyet yöntemini uygulayan işletme-lerde

Standart giderler ile fiili giderlerin ayrı ayrı izlenmesi gerekir.

25.Giderlerin direkt ve endirekt olarak bölüm-lemeye tabi tutulduğu sınıflandırması şekli aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A. İşletme fonksiyonu B. Mamullere yüklenmesi C. Faaliyet hacmiyle olan ilişkisi D. Kontrol edilebilirlik özelliği E. Fiili olup olmaması

YANIT B Maliyet Sisteminin Oluşturulması Üretilen mamul ve hizmetlerin maliyetlerinin ölçül-mesi, işletmenin benimsediği maliyet sistemi doğ-rultusunda yapılır. Maliyet sistem yöntem unsurları

Maliyetlerin kapsamı Nitelik Hesaplanış şekli

Çeşitli maliyet hesaplama yöntemlerinin birleşimin-den maliyet sistemleri ortaya çıkar. Maliyet siste-minden söz edebilmek için, değişik açılardan grup-landırılan üç grup maliyet yöntemlerinin her birin-den, en az bir yöntemin alınarak bir araya getiril-mesi gerekir. Maliyet kapsamına göre maliyet yöntemleri

Tam maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi Normal maliyet yöntemi Asal maliyet yöntemi (Direkt maliyet yönte-

mi) Maliyetlerin saptanması zamanına göre maliyet yöntemler

Fiili maliyet yöntemi Tahmini maliyet yöntemi Standart maliyet yöntemi

Maliyetlerin saptanma şekline göre (üretim bi-çimine göre) maliyet yöntemleri

Sipariş maliyet yöntemi Evre (safha) maliyet yöntemi

Üretim maliyet muhasebesi sistemi, üç yöntemin sentezinden oluşur. 26.Aşağıdakilerden hangisi Maliyet kapsamına göre maliyet yöntemleri arasında yer almaz?

A. Tam maliyet yöntemi B. Safha maliyet yöntemi C. Değişken maliyet yöntemi D. Normal maliyet yöntemi E. Direkt maliyet yöntemi

YANIT B Tam Maliyet Yöntemi Tüm maliyet unsurlarının maliyetin içine sokulduğu yöntemdir. Gerek “Üretim maliyeti” gerek “Satış maliyetinin hesaplanmasını sağlamak üzere tüm giderlerin, bu arada endirekt giderlerin tabi tutulacağı işlemlerle Bunların dağıtımını sağlayan emsallerin kullanış biçimine yönelmiş bir uygulamayı belirtmektedir. Üretim maliyet muhasebesinde Tam maliyet yöntemi, dönemin üretim giderlerinin Tamamının, bunların direkt, endirekt, sabit, değiş-ken olmasına bakılmaksızın, dönemde üretilen mamullerin maliyetine, yüklenerek stoklara aktarıl-ması esasına dayanır. Pazarlama maliyet muhasebesi Pazarlama giderlerinin tamamının bunların direkt, endirekt veya değişkenlik derecesine bakılmaksı-zın, mamuller satış bölgesi, alıcılar, dağıtım kanal-ları vs. bakımından yapılacak analiz türüne göre


- 31 -

ilgili pazarlama alanına yüklenmesi esasına daya-nır. Tam maliyet yönteminde bulunan giderler

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Endirekt gider niteliğinde genel üretim gider-

leri 27.Ülkemizde hangi maliyet yöntemi yaygın ola-rak uygulanmaktadır?

A. Tam maliyet yöntemi B. Değişken maliyet yöntemi C. Standart maliyet yöntemi D. Normal maliyet yöntemi E. Asal maliyet yöntemi

YANIT A Tam maliyet yönteminin en önemli yararı nedir?

Her mamulün satış fiyatına göre bütün gi-derlerden

sonra bırakabileceği kâr unsurunu görme imkanını yöneticilere sağlanması ve yöne-timin bu uygulamaya alışkın olmasıdır.

Tam maliyet yönteminin en önemli sakıncası nedir?

Endirekt giderlerin maliyetlere yüklenmesin-de bazı dağıtım ölçüsünden yararlanılması zorunluluğunun olması ve söz konusu dağı-tım ölçülerinin bazen subjektif olabilmesidir.

Birim maliyetlerin dönemler arasında büyük dalgalanmalar göstermesine yol açmasının ne-deni nedir?

Sabit giderlerin üretim hacmiyle bağlantısı-nın olmaması

Değişken Maliyet Yöntemi Giderler değişken ve sabit olarak ayrılmakta ve maliyeti bulunacak birimlere yalnızca değişken gi-derler yüklenmektedir. Üretim maliyet muhasebesinde üretilen birimle-rin birim maliyetinin hesabında dikkate alınan giderler

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Genel üretim giderlerinin değişken kısmı

Pazarlama maliyet muhasebesinde değişken maliyet yönteminin uygulanması Analizi yapılmak istenen pazarlama alanlarına yal-nızca değişken giderler yüklenmekte, böylece her bir pazarlama bölümünün toplam net kâra katkı sının ne olduğu kolayca saptanabilmektedir.

28.Kâra geçiş noktasının belirlenmesinde ve çeşitli yönetim kararlarının alınmasında etkili bir yöntem aşağıdakilerden hangisidir?


YANIT B Giderler sabit ve değişken olarak ayrıldığından, yönetimin alacağı kararlar karşısında etkilenebile-cek değişken giderlerde oluşacak değişliklikler ko-layca saptanabilir. Diğer taraftan sabit giderlerin dağıtımı söz konusu olmadığından, giderlerin dağı-tındaki yanlış uygulamalardan ortaya çıkacak hata-lar ve anlaşmazlık önlenir. 29.Üretim hacmine bağlı olarak ortaya çıkan maliyet dalgalanmalarını önleyerek, dönemler arasında karşılaştırma yapılmasına imkan veren maliyet yöntemi aşağıdakilerden hangisi ile ifa-de edilir?


YANIT D Normal maliyet yöntemi; Değişken giderlerin tamamının, sabit giderlerin ise Kapasite kullanım oranına göre maliyetlere yük-lenmesi esasına dayanır. Bu yöntem Türkiye muhasebe standartlarından TMS 2 Stoklar standardında mamul maliyetlerinin birim maliyetlerinin hesaplanmasında uygulanması istenen yöntemdir. Üretim hacmine bağlı olarak ortaya çıkan maliyet dalgalanmalarını önleyerek, dönemler arasında karşılaştırma yapılmasına imkân vermektedir. Üretim maliyetlerine aktarılan giderler

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Değişken genel üretim giderlerinin tamamı Sabit genel üretim giderlerinin dönem içinde

kullanılan kapasiteye ait olan kısmı 30.Aşağıdaki giderlerden hangisi üretim mali-yetlerine aktarılan giderler arasında yer almaz?

A. Direkt ilk madde ve malzeme giderleri B. Direkt işçilik giderleri C. Boş kapasiteye düşen sabit genel üretim gi-

derleri D. Değişken genel üretim giderlerinin tamamı


- 32 -

E. Sabit genel üretim giderlerinin dönem içinde kullanılan kapasiteye ait olan kısmı

Boş kapasiteye düşen sabit genel üretim giderleri Sonuç hesaplarına aktarıldığını unutmayınız!

YANIT C 31.Üretilen birimlerin maliyetine yalnızca direkt ilk madde ve malzeme giderleri ve direkt işçilik giderleri yüklenmekte, genel üretim giderlerinin Tamamının maliyet dışında bırakıldığı maliyet yöntemi aşağıdakilerden hangisidir?

A. Tam maliyet yöntemi B. Değişken maliyet yöntemi C. Standart maliyet yöntemi D. Normal maliyet yöntemi E. Direkt maliyet yöntemi

YANIT D Direkt maliyet yöntemi; genel üretim giderlerinin maliyetlerin önemsiz bir parçası olması durumunda uygulanır. Ancak günümüzde, genel üretim giderleri maliyetlerde önemli bir pay tuttuğundan, bu yönte-min uygulama alanı pek yoktur. Stok değerlerini en düşük düzeyde göstermek isteyen muhasebeciler için yöntem çekici gelebilir. 32.Aşağıdakilerden hangisi maliyetlerin sap-tanması zamanına göre maliyet yöntemlerden biri arasında yer alır?

A. Tam maliyet yöntemi B. Değişken maliyet yöntemi C. Standart maliyet yöntemi D. Normal maliyet yöntemi E. Direkt maliyet yöntemi

YANIT C 33.Aşağıdakilerden hangisi fiili Maliyet ya da tarihi Maliyet Yöntemi özelliklerinden biri değil-dir?

A. Maliyetlerin, faaliyet yapıldıktan sonra gider-lerin fiilen gerçekleşen tutarları esas alına-rak hesaplandığı yöntem olması

B. Maliyetlerin hesaplanması gerçek verilere dayanması

C. Yönetim açısından her zaman gerekli olan maliyetler arasında yer alması

D. Maliyetlerin sağlıklı bir biçimde kontrolünün yapılmasını sağlaması

E. Verilerin karşılaştırılmasında kullanılabile-cek kıstasların bulunmaması

YANIT D Maliyetlerin sağlıklı bir biçimde kontrolünün yapıl-ması ihtiyacına cevap veren yöntemin standart maliyet yöntemi olduğunu unutmayınız.

34.Ön tahmin yöntemi aşağıdaki hangi maliyet yöntemi içerisinde kullanılmaktadır?

A. Standart maliyet yöntemi B. Safha maliyet yöntemi C. Sipariş maliyet yöntemi D. Fiili maliyet yöntemi E. Tahmini maliyet yöntemi

YANIT D Ön tahmin nedir? Geciken bir giderin ne kadar olabileceği öngörülüp maliyet hesaplarına borç, gider karşılık veya gider yansıtma hesapları denilen fiili giderleri bekleme niteliğindeki hesaplara alacak kaydedilir. Fiili gider-lerin kesin tutarı saptanınca bu hesaplar kapatılır. Farklar dönem sonuna kadar ya birbirini yok eder ya da önemsiz denecek kadar küçülür. Küçülen farklar dönem sonunda, ya mamul stokları ve satı-lan mamullerin maliyetleri arasında paylaştırılarak veya doğrudan sonuç hesaplarına aktarılarak kapa-tılır. Fiili giderlerin böylece ön tahminleri yapılarak kayıtlara alınması, fiili maliyet yönteminin yapısını bozmaz. Ülkemizde daha çok fiili yöntemin kullanıl-dığı görülmektedir. Tahmini Maliyet Yöntemi Maliyetlerin, geçmiş deneyimlerden ve cari girdi fiyatlarından yararlanılarak önceden tahmin edil-mesi ve kayıtların bu maliyetlere göre tutulması esasına dayanan bir yöntemdir. Burada önceden tahmin edilen maliyetler, bilimsel olmayan bir bi-çimde geçmiş verilerden yararlanılarak tahmin Edilmektedir. Standart Maliyet Yöntemi Maliyetlerin olması gereken tutarlarının faaliyet yapılmadan önce, bilimsel yöntemlerle önceden saptanması ve kayıtların bu maliyetlere göre tutul-masını öngören bir yöntemdir. Standart maliyet yöntemine göre saptanan maliyetler ilgili mamulle-rin fonksiyonların, bölümlerin veya operasyonların fiili maliyetlerin ne olması gerektiğini gösterir. Bu maliyetler, belli bir gelişme düzeyinde belli koşullar altında bir işletmede gerçekleşmesi gereken ve bilimsel yöntemlere göre saptanan standart veriler-dir. Böylece standart maliyet yönteminin uygulandı-ğı işletmelerde, işletme içi faaliyetlerin kontrol edil-mesine imkân verecek ölçüler veya normlar elde edilmiş olmaktadır. Fiili maliyetlerin standart mali-yetlerden farklı olması halinde, fiili maliyetlerin standartlardan olan sapmaları, analiz edilerek ne-denleri araştırılmakta ve kontrol edilebilir nitelikte olan kısımları kontrol edilemeyen kısımlardan ayrı-larak yönetime rapor edilmektedir. Böylece yöneti-min gerekli düzeltici önlemleri almasına imkân sağ-lamaktadır.


- 33 -

Maliyetlerin Saptanma şekline (Üretim Biçimle-rine) Göre Maliyet Yöntemleri

Sipariş maliyet yöntemi Evre (safha) maliyet yöntemi

Sipariş Maliyet Yöntemi

Belli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğerlerinden farklı tür veya nitelikte mamuller üreten işletmelerde kullanılır.

Evre (Safha) Maliyet Yöntemi

Birbirini izleyen ve birbirine bağlı aşamalar-da sürekli ve seri olarak kitle halinde mamul elde edilen işletmelerde kullanılır. Bu yön-temde evrelere ilişkin maliyetlerin ölçülmesi esastır.

TEKDÜZEN MALİYET MUHASEBESİNDE KULLANILAN HESAPLAR-7/A VE 7/B SECENE-Ğİ Türkiye uygulamalarında Tekdüzen Hesap Pla-nı’nda 7. Grup maliyet hesaplarına ayrılmıştır. Maliyet hesapları Mamul ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve mali-yet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplar-dır. Maliyet hesapları

İşletmelerin fiili maliyet veya önceden sap-tanmış maliyet (standart maliyet veya tah-mini maliyet) yöntemleri gibi farklı maliyet hesaplama yöntemlerini uygulama olanağı verecek biçimde oluşturulmuştur.

Türkiye uygulamalarında, tekdüzen muhasebe sisteminde gider hesapları 7/A ve 7/B olarak iki seçeneğe ayrılmıştır. 7/A seçeneğinde giderler defteri kebirde

Fonksiyon esasına göre 7/B seçeneğinde

Çeşit esasına göre belirlenmiştir. Ek finansal tablo düzenleme zorunda olmayan ve belirlenmiş aktif büyüklüğünü ve satış hasılatını aşmayan küçük ticaret işletmeleri ile hizmet ve üre-tim işletmeleri isterlerse 7/B seçeneğini uygulayabi-lirler.

Maliyet hesap gruplarının her biri defter-i kebir hesabı düzeyinde hangi hesaplara bölümlen-miştir?

Gider hesapları Yansıtma hesapları Fark hesapları

35.Maliyet muhasebesinin genel muhasebeden Bağımsız çalışması durumunda kullanılan he-sap aşağıdakilerden hangisidir?

A. Fark hesapları B. Hesapların işleyişi hesapları C. Bağlantı hesapları D. Gider yansıtma hesapları E. Maliyet hesapları

YANIT C Fark hesapları

Standart maliyet yöntemi uygulandığında kullanılır.

Hesapların işleyişi

Gider hesapları Gider Hesapları Dönem içinde yapılan ve tahakkuk ettirilen giderle-rin izlendiği ve borçlarına kaydedildiği hesaplardır. Gider hesaplarına yapılacak kayıtlara ilişkin olarak düzenlenecek muhasebe fişlerinde gider yerleri ve gider çeşitleri hesaplarına ait numaralar birlikte yazılır. Gider Yansıtma Hesapları:

Fiili maliyetlerin uygulandığı durumlarda gi-der hesaplarında toplanan giderlerin tümü-nün; önceden saptanmış maliyet yöntemle-rinin kullanılması durumunda ise, bunlara (standartlara) göre saptanan giderlerin ilgili hesaplara yansıtılmasını sağlamak amacıy-la kullanılır.

Fark Hesaplar:

Önceden saptanmış maliyet yöntemlerinin uygulanması halinde fiili giderler ile önce-den saptanmış giderler arasındaki farkların kaydedildiği hesaplardır. Fark hesapları borç ve alacak kalıntısı verebilir.

Çeşit esasına göre bölümleme(7B) 0- İlk madde ve malzeme giderleri 1- İşçi ücret ve giderleri 2- Memur ücret ve giderleri 3-Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 4-Çeşitli giderler 5-Vergi resim ve harçlar


- 34 -

6-Amortisman ve tükenme payları 7-Finansman giderleri Sorumluluk merkezine göre bölümleme

Esas üretim gider yerleri Yardımcı üretim gider yerleri Yardımcı hizmet gider yerleri Yatırım gider yerleri Üretim yerleri yönetimi gider yerleri Araştırma geliştirme gider yerleri Pazarlama satış ve dağıtım gider yerleri Genel yönetim gider yerleri Finansman gider yerler

Eş zamanlı kayıtlama Giderin doğuş anında muhasebe kaydı yapılırken, söz konusu giderin türü ile hangi sorumluluk mer-kezine ait olduğunun belirlenmesi ve buna göre ait olduğu fonksiyonel gider hesabına kaydedilmesi gerekir. Yansıtma hesapları ile aktarma Fiili maliyet yönteminde, ilgili fonksiyonel gider he-saplarının borcunda bir ay içinde toplanan giderler ay sonlarında; yansıtma hesaplarının alacağı ile ilgili maliyet hesaplarının borcu karşılığında mali-yetlere yansıtılır. Fonksiyonel gider hesapları ile bunların yansıtma hesapları yılsonunda karşılaştırılarak kapatılır. Gider bütünlüğünü koruma Tebliğ, maliyet hesaplarının izlenmesinde, hesap Ayrılığı sistemini seçmiştir. Maliyet hesaplarında giderlerin bütünlüğü korunmuş ve işletmenin esas faaliyeti ile ilişkili olan ve üretim maliyetine verilme-yen dönemin faaliyet giderleri ve finansman giderle-ri de maliyet hesapları grubunda izlenmiştir. Maliyet Muhasebesini bağımsız uygulama 700 ve 701 numaralı hesaplar bu amaç için açıl-mıştır. İsteyen firmalar maliyet muhasebesi hesapları ile genel muhasebe hesaplarını hiç karşılaştırmayabi-lirler. Bu yöntemi seçenler genel muhasebe bölü-münde “700” numaralı hesabı, maliyet muhasebesi bölümünde ise “701” numaralı hesabı çalıştırır. Yılsonunda bu hesaplar karşılıklı olarak kapatılır. Giderlerin Çeşit Esasına Göre İzlenmesi-7/B Seçeneği Uygulaması Bu uygulamada; giderler defter-i kebirde maliyet dönemi boyunca çeşit esasına göre izlenir. Maliyet çıkarma dönemlerinde, söz konusu giderler gider

dağıtım tablosu aracılığıyla fonksiyonlarına dönüş-türülerek ilgili gider yerlerine ve hizmet veya Mamul maliyetlerine veya sonuç hesaplarına aktarı-lır. Gider çeşitlerinin fonksiyonlarına dönüştürülmesin-de ve ilgili gider yerlerine yüklenmesinde, işletme-ler, eş zamanlı kayıt düzenini bu seçenek için de kullanarak yardımcı defterlerde fonksiyonel gider hesaplarını ve gider yerlerini izleyebilirler. 7/B seçeneğinde işletmelerin 79 No.lu gruptaki maliyet hesapları 79 - Gider Çeşitleri 790 ilk Madde ve Malzeme Giderleri 791 işçi Ücret ve Giderleri 792 Memur Ücret ve Giderleri 793 Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler 794 Çeşitli Giderler 795 Vergi, Resim ve Harçlar 796 Amortismanlar ve Tükenme Payları 797 Finansman Giderleri 798 Gider Çeşitleri Yansıtma Hesabı 799 Üretim Maliyet Hesabı Çözümli Sorular 1.Dönembaşı yarımamül stokları 2000 birim Dönemsonu yarımamül stokları 3000 birim Dönem içinde üretime başlanan 18000 birim yukarıdaki bilgilere göre üretimi tamamlanan mamül miktarı kaç birimdir? Üretime girenler

Dönembaşı yarı mamül + dönem içinde üretime başlanan

Üretimden çıkanlar

Dönemsonu yarı mamul + dönem içinde üretimi tamamlanan

Dön.baş + Üret. Başl. = Dön.sonu + Üret. Ta-mamlanan 2.000 + 18.000 = 3.000 + x = 17.000 2. 2.600,00 tl nominal ücretli olan bir işçi %20 akord zammı almaktadır.Bir birim mamülü üretmek için akord zammı 18 dk dır.İşçi 25 birim üretmiştir.


- 35 -

Zaman akorduna göre işçinin günlük ücreti ne kadardır? Akord Faktörü = [ Normal işçi ücreti+ (Normal saat ücreti x Akort zammı oranı)] /60 [2.600 +(2.600x 0,20)] / 60 = 52 Bir birim için dakika olarak belirlenen akord zamanı, üretim miktarı ve akord faktörü ile çar-pılarak bulunur. Yani; bulduğumuz 52 birim 1 dak denek gelmek-tedir. akort zamanı 18 dakika olduğuna göre; 52 x 18 = 936 kazanç) Ve 25 birim üretmiştir. 25x936 =23.400 (hak edilen günlük kazanç) KİTABIMIN 173-185. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.


- 36 -

5. DERS: PARA- BANKA:

6-ÜNİTE PARA POLİTİKASI VE PARASAL AKTARIM MEKANİZMASI

FAİZ KANALI DÖVİZ KURU KANALI KREDİ KANALI BİLANÇO KANALI VARLIK FİYATLARI KANALI

Parasal Aktarım Mekanizmasında Gecikme So-runu

Merkez Bankaları nihai amaçlarını belirle-dikten sonra, bu amaçlara ulaşmak için hangi politika araçlarını kullanacaklarını be-lirlemek zorundadırlar. Bu süreçte, para po-litikasını yürütenlerin yaşadıkları temel prob-lemlerden biri gecikme sorunudur.

SORU -1. Hangisi parasal aktarım mekanizması bileşenle-rinden biri olamaz?

A. Kur B. Faiz C. Risk D. Kredi E. Bilanço

Yanıt C SORU -2. Net değer ile kullandırılan krediler parasal akta-rım mekanizmasının hangi kanalını oluşturur?

A. Banka kredileri kanalı B. Bilanço kanalı C. Risk kanalı D. Para kanalı E. Faiz kanalı

Yanıt B SORU -3. Bilanço kanalına göre genişlemeci para politi-kası sonucu hangisi meydana gelir?

A. Faiz oranları değişmez. B. Faiz oranları artar. C. Hisse senedinin fiyatları düşer. D. Hisse senedinin fiyatları artar. E. Firmaların net değeri düşer.

Yanıt D SORU -4. Uygulanan merkez bankası politikalarının uzun dönemde sadece fiyatlar genel düzeyini artır-masına ve reel değişkenler üzerinde etkili ola-mamasına ne ad verilir?

A. Paranın uzun dönemde yansızlığı B. Faiz etkisi C. Likidite etkisi D. Fiyat etkisi

E. Paranın nötr oluşu Yanıt A

SORU -5. Negatif arz şoklarını para ve maliye politikası önlemleri ile önlemeye çalışan politikaya ne ad verilir?

A. Kalkınma politikası B. İstikrar politikası C. Denge politikası D. Ekonomi politikası E. Kamusal politikaları


İstikrar politikasının amacı kısa dönemde ekonomik dalgalanmaların etkisini azaltmak ve toplam talep eğrisini kaydırmaktır.

SORU -6. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki artış %50 ve üzerinde ise bu hangi enflasyon türüne aittir?

A. Çekirdek enflasyon B. Ilımlı enflasyon C. Hiperenflasyon D. Dörtnala enflasyon E. Yüksek enflasyon

Yanıt C SORU -7 Para politikasının hedeflediği değişkenler ile enflasyon arasındaki ilişkinin zayıflamasında aşağıdakilerden hangisinin rolü yoktur?

A. Para ve kredi büyüklükleri ile enflasyon ara-sındaki kısa vadeli ilişkinin istikrarsız olması

B. Merkez bankalarının, fiyat istikrarını sağla-mak görevlerinden uzaklaşması

C. Standart bir para tanımının yapılmasının güçleşmesi

D. Spekülatif atakların yoğunluğu E. Döviz kuru hedeflemesi rejimi kapsamında

merkez bankalarının faiz oranları üzerindeki kontrolünü kaybetmesi


Bu çerçevede enflasyon hedeflemesi rejimi-nin oluşturulması ve yaygınlaşması, parasal büyüklüklere veya döviz kuruna dayalı re-jimlerin etkinliğini zaman içinde kaybetme-sine paralel olarak ortaya çıkmıştır. Parasal büyüklüklerin ya da döviz kurunun hedef-lenmesinde yaşanan bu zorluklar karşısında merkez bankaları, enflasyon hedeflemesi rejimini alternatif bir para politikası stratejisi olarak geliştirmiştir.

SORU -8. Merkez bankaları belirlenen hedeflerin gerçek-leştirilmesinde kaydedilen ilerlemeler ve yapıl-


- 37 -

ması düşünülenlere dair kamuoyuna bilgi sun-ma ve raporlama işlevi enflasyon hedeflemesi-nin hangi ön koşulunu ifade etmektedir?

A. Şeffaflık B. Anlaşılır olma C. Hesap verebilirlilik D. Mali baskıdan uzak olma E. Merkez bankasının bağımsızlığı

Yanıt A SORU -9. Aşağıdakilerden hangisi aktarım mekanizması-nın ilk adımında ortaya çıkacak etkilerden biri değildir?

A. Faizler genel düzeyi B. Kredi piyasası C. Toplam talep düzeyi D. Varlık fiyatları E. Bekleyişler


Bu aşamada, faizlerdeki değişiklikler varlık fiyatlarına, döviz kuruna ve kredi koşullarına yansımak suretiyle öncelikle finansal piya-saları etkilemektedir.

İkinci aşamada finansal piyasalardaki deği-şiklikler ekonomik birimlerin harcamalarını etkileyecek ve ekonomide toplam talep dü-zeyi değişecektir.

Üçüncü aşamada ise toplam harcamalarda-ki bu değişmeler yurt içi enflasyon beklenti-sini, üretimi ve fiyatlar genel düzeyini etki-lemektedir. Merkez bankasının para politi-kası uygulamalarının toplam talebi ve enf-lasyonu etkilemesi hemen gerçekleşmez. Politika değişimleri etkilerini ancak belirli bir gecikme süresi sonunda gösterirler. Bu ge-cikme süresiyle ilgili genel bir mutabakat olmasa da gecikmenin genellikle 1 yıl sür-düğü kabul edilir.

SORU -10. Ekonomik faaliyetlerin düzeyini ölçen GSYİH verisine ancak ilgili çeyrekten üç ay sonra ulaşı-labilme ne tür gecikmedir?

A. Tanı gecikmesi B. Düzenleme gecikmesi C. Veri gecikmesi D. Yürütme gecikmesi E. İç gecikme


Para politikası uygulayıcılarının ekonomide yaşanan gelişmeleri takip etmek amacıyla kullandıkları verilerin elde edilmesi sürecin-de ortaya çıkan gecikmedir.

SORU -11.

Politika uygulayıcılarının yeni bir politika izle-meye karar vermeleri ile bu politika ile ilgili ara-cı uygulamaya sokmaları arasında geçen zaman ne tür bir gecikmedir?

A. Tanı gecikmesi B. Düzenleme gecikmesi C. Veri gecikmesi D. Yürütme gecikmesi E. İç gecikme

Yanıt D SORU - 12. Bir politikanın uygulamaya konulmasıyla, eko-nomi üzerinde etkilerinin ortaya çıkması arasın-da geçen zamanı ifade eden gecikme türü aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A. İç gecikme B. Dış gecikme C. Tanı gecikmesi D. Yürütme gecikmesi E. Etkinlik gecikmesi


İç gecikme: Para politikasında bir değişikli-ğe ihtiyaç duyulduğu an ile merkez banka-sının para politikasındaki değişikliği uygu-lamaya başladığı an arasında geçen za-mandır.

Dış gecikme: Belli bir politikayı uygulamaya koyduktan sonra, bu politika kapsamında değişmesi beklenen hedef değişkenin etki-lendiği zamana kadar geçen süredir. Örneğin, kamu harcamalarının kısıtlanabil-mesi için öncelikle kamu birimlerinin harca-ma alışkanlıklarının değişmesi gerekmekte-dir. Ekonomide gecikme sorununun yaşan-maması durumunda faiz oranlarındaki yükselişin sonucu ne olur?

Dönemi içerisinde ekonomideki toplam har-camaları azaltacak Toplam talep ve çıktı düzeyi düşecektir.

Enflasyon oranını düşürmek için 2020 yılın-da sıkı para politikası uygulaması ile faiz oranlarını yükselten bir merkez bankası, gecikme sorununun yaşanmaması duru-munda amacına 2021 yılında ulaşırken, ge-cikme sorunuyla birlikte amacına ancak 2023 yılında ulaşabilmektedir.

Ekonomide pozitif bir talep şokunun yaşandığı-nı ve toplam talepteki artışa bağlı olarak üreti-min potansiyel düzeyinin üzerine çıktığını ve ekonomi üzerinde enflasyonist bir baskının his-sedildiğini varsayalım?

Gecikme sorununun yaşanmaması duru-munda, bu sorunu tespit eden bir merkez bankası aynı anda faiz oranlarını yükselte-cek ve talep şokuna bağlı olarak çıktı düze-


- 38 -

yinin artması ihtimalini, yaşanmadan orta-dan kaldırabilecektir. Çıktı düzeyinde bir değişiklik olmaması durumunda ise enflas-yon oranı da istikrarlı bir şekilde seyrede-cektir. Buna karşılık gecikme sorununun varlığı, merkez bankasının talep şokunun yarattığı etkilere karşı zamanında bir politika geliştirebilmesine engel olacaktır

SORU - 13. Aşağıdakilerden hangisi deflâsyonun ortaya çıkma nedenleri arasında değerlendirilemez?

A. Mal ve hizmet talebinde düşme B. Fiyatlarda meydana gelen düşüş C. Teknolojik yenilikle gelen verimlilik artışı D. Ticaretin serbestleşmesi ile ortaya çıkan

kazançlar E. Ekonomik istikrarın azalacağı yönünde bek-

lentiler Yanıt E

SORU - 14. Mal ve hizmetlerin mutlak fiyatlarının ağırlıklı ortalamasına ne ad verilir?

A. Para B. Enflasyon C. Fiyatlar genel düzeyi D. Tüfe E. Üfe

Yanıt C SORU - 15. Fiyat endekslerinden biri olan tüfe ülkemizde hangi kurum tarafından oluşturulmaktadır?

A. BBDK B. TMTF C. ÜFE D. TÜİK

E. AÇEV Yanıt D

SORU - 16. Tüfe için temel alınan yıl kaçtır?

A. 1999 B. 2000 C. 2001 D. 2002 E. 2003

Yanıt E SORU - 17. Ülke ekonomisinde belirli bir referans döne-minde yurt içine yönelik üretimi yapılan ürünle-rin fiyatlarının zaman içinde karşılaştırılarak fiyat değişikliklerinin gösterildiği endekse ne ad verilir?

A. Enflasyon B. Deflâsyon C. Üfe D. Tefe E. Tüik

Yanıt C SORU - 18 Monetaristler için aşağıdakilerden hangisi top-lam talep eğrisinin yer değişmesine neden olur?

A. Yatırımlar B. İhracat C. İthalat D. Para arzı E. Para talebi

Yanıt D SORU - 19. Bir ekonomide fiyatlar genel düzeyindeki artış %50 ve üzerinde ise bu hangi enflasyon türüne aittir?

A. Çekirdek enflasyon B. Ilımlı enflasyon C. Hiperenflasyon D. Dörtnala enflasyon E. Yüksek enflasyon

Yanıt C SORU - 20. Hangisi üretici fiyatları (üfe) endeksi ana sektör-leri arasında yer almaz?

A. Eğitim B. Balıkçılık C. İmalat D. Tarım E. Sanayi

Yanıt A SORU - 21. Keynes yen görüşü göre aşağıdakilerden han-gisi toplam talep eğrisinin konumunu değiştir-mez?

A. Net ihracat B. Kamu harcamaları C. Yatırım D. Teknoloji E. Tüketim

Yanıt D SORU - 22. Bir ekonomide varlık piyasaları ve gayrimenkul piyasalarında meydana gelen enflasyon oranı üzerinde fiyat artışlarına ne ad verilir?

A. Deflâsyon B. Enflasyon C. Varlık fiyatı balonu D. Üfe E. Tüfe

Yanıt C SORU - 23. Toplam arz eğrisi aşağıda yaşanan gelişmeler nedeni ile sola doğru kaymaz?

A. Petrol fiyatlarında yaşanan artış B. Kuraklık C. Deprem D. Tüketimin azalması


- 39 -

E. Enerji kısıtlamaları Yanıt D

SORU - 24. Bir ekonomide cari yıla göre tüfe değeri 100, bir yıl önceki tüfe değeri ise 70 ise enflasyon oranı yüzde kaçtır?

A. %37,5 B. %30 C. %25 D. %20 E. %15

Yanıt A SORU - 25. Harcama grupları düşünüldüğünde aşağıdaki-lerden hangisi tüketici fiyat endeksi mal sepe-tinde bulunmaz?

A. Eğitim B. Giyim ve ayakkabı C. Ev eşyası D. Ulaştırma E. Sanayi

Yanıt E SORU - 26. Hangisi zaman tutarsızlığı probleminin geniş sonuçları arasında yer almaz?

A. Para politikası kararları alanlar sürekli firma-ları şaşırtamaz.

B. Genişletici para politikası yüksek üretim dü-zeyi yaratamaz.

C. Genişletici para politikası yüksek enflasyona neden olur.

D. Para politikası uygulayıcıları işçileri sürekli şaşırtamaz.

E. Genişletici para politikası deflâsyon yaratır. Yanıt E

SORU - 27 Yüksek enflasyonun etkileri?

Kaynak tahsisinde etkinliğin bozulması Kredi piyasasında vadelerin kısılıp, uzun

vadeli yatırımların finansmanında sorunlar yaşanmasına

SORU - 28. TÜİK, tüketici ve üretici fiyatları endekslerini Laspeyres zincirleme fiyat endeksi yönetimine göre hangi yıldan itibaren hesaplamaya başla-mıştır?

A. 2003 B. 2004 C. 2005 D. 2006 E. 2007

Yanıt C SORU - 29. Bir önceki dönem endeks değeri 130 iken cari dönem endeks değeri 150 olarak gerçekleşmiş ise enflasyon oranı aşağıdakilerden hangisidir?

A. %10 B. %12 C. %14 D. %15 E. %20


Enflasyon oranı= 150-130/130. 100 E O= %15

SORU - 30. Bir ekonomide 2010 yılı fiyat düzeyi 140 iken, 2011 yılı fiyat düzeyi ise 130’ olarak belirlenmiş ise, 2011 yılı fiyat düzeyindeki değişme aşağı-dakilerden hangisidir?

A. Dezenflasyon yaşanmıştır. B. Fiyatlar %7.14 oranında artmıştır. C. Fiyatlar % 5,5 azalmıştır. D. 2011 yılında Deflasyon yaşanmıştır. E. Hepsi

HAP BİLGİ:

Negatif enflasyon anlamına gelen deflasyon da, deflasyon oranı ile ölçüldüğünü bilmeli-siniz.Enflasyon, fiyat endeksi değerinin kendisi anlamına gelmeyip, bu değerin de-ğişim hızını ifade etmektedir.

SORU - 31. Sürekli enflasyonun ortaya çıkması için gerekli koşul aşağıdakilerden hangisi değildir?

A. Kamu açıklarının açığın para basılarak fi-nanse edilmesi

B. Devletin toplam talebi sürekli olarak artır-ması

C. Toplam talebi parasal genişlemeyle karşı-laması

D. Negatif arz şokları E. Hepsi

Yanıt D SORU - 27. Kamu kesimi açığı dışında sisteme çıkan para-nın toplam talep üzerindeki etkisi;

İç talepte bir artışa ve parasal genişleme ile yerli paranın değer kaybetmesine, ihracatın artmasına yol açacağını bilmelisiniz.

SORU - 32. Parasal Genişlemenin Nedenleri arasında yer alamaz?

A. Ekonomik Canlanma B. İstihdamı Arttırma C. Bütçe açıklarını kapama D. İthalatı arttırmak E. Ekonomik büyüme



- 40 -

Zaman tutarsızlığı probleminin genel sonu-cunu şu şekilde özetlemek mümkündür. Pa-ra politikası kararlarını alanların firmaları ve işçileri sürekli şaşırtması mümkün değildir. daha yüksek üretim düzeyi yaratmaz ama daha yüksek bir enflasyona yol açar.

Akılcı davranan ekonomik birimler üretim ar-tışını hedef alan bir merkez bankasının ge-lecekteki politikasının genişlemeci olacağını öngörerek ücret ve fiyatlarda artış yaparak enflasyon beklentisine neden olurlar. So-nuçta üretim artışı sağlanmadan yüksek bir enflasyon düzeyinde denge sağlanmış olur. Bu bağlamda genişlemeci politikalar uzun dönemde ekonomik büyümeyi değil enflas-yonu arttırmaktadır

SORU - 33. Yüksek bütçe açıklarının muazzam ölçüde para basılıp finanse edilmesi ile aşağıdakilerden hangi dönemlerde görülür?

A. Enflasyon B. Deflasyon C. Dörtnala enflasyon D. Ilımlı enflasyon E. Hiperenflasyon


Devlet bütçe açıklarını vergileri arttırarak veya borçlanarak kapattığında bunun enf-lasyonist etkileri olmayacak, sürekli enflas-yon oranlarının yaşanabilmesi için bütçe açıklarının para arzı artışı ile finanse edil-mesi gerekecektir. Bütçe açıkları sürekli de-vam ederse ve bu açık sürekli para arzı ar-tışı ile finanse edilirse yüksek enflasyona yol açabilecektir.

SORU - 34. Birinci Dünya Savaşı sonunda yaşanan ve fiyat-ların ortalama olarak ayda %300 civarında arttı-ğı ülke aşağıdakilerden hangisidir?

A. Almanya B. Polonya C. Yunanistan D. Macaristan E. Türkiye

Yanıt A SORU - 35. Aşağıdakilerden hangisi enflasyonun maliyeti-nin etkili olacağı alanlardan biridir?

A. Karar alma ve yatırım süreci B. Kredi piyasası C. İşgücü piyasası D. Dış piyasa ve toplumsal alan E. Hepsi

Yanıt E

SORU - 36. Enflasyonist ortamın yaratacağı sonuçlardan biri değildir?

A. Fiyatları algılama ve sağlıklı karar almada yaşanan sorunlar

B. Geleceğe ilişkin belirsizliklerin artması C. Uzun vadeli tüketim, tasarruf ve yatırım ka-

rarlarından kaçınma

D. Reel faizlerin düşmesi E. Birikimlerin üretken olmayan alanlara kay-

ması Yanıt D

HAP BİLGİ: Enflasyonun yarattığı belirsizlik, yatırımcının

kendini garantiye almak ve riskten korun-mak adına, fazladan bir getiri talep etmesi-ne ve dolayısıyla reel faizlerin yükselmesine yol açar. Ayrıca enflasyon, ekonomik birim-lerin birikimlerini enflasyondan korumak amacıyla üretken olmayan döviz, altın, gay-rimenkul gibi alanlara yöneltmelerine neden olur. Enflasyon, karar alma sürecindeki be-lirsizliğe paralel olarak kredi piyasasında uzun vadeli kredi alabilme olanaklarını sınır-landırır. Enflasyon, ülkeye giren yabancı sermayenin ağırlıklı olarak kısa vadeli ol-masına yol açarak ekonomideki kırılganlık-ları arttırır. Enflasyon, gelir dağılımının gide-rek bozulmasına neden olur. Çünkü enflas-yonist ortamda tasarruf edebilme imkânı olan kesimler, yüksek reel faizlerden yarar-lanabilirken, gelir düzeyi düşük kesimlerin bu imkânı olmayacaktır.

SORU - 37. Enflasyonla ilgili yanlış ve yetersiz görüşler arasında yer almaz?

A. Yüksek fiyat düzeylerinin enflasyonla karış-tırılması

B. Tek seferlik fiyat artışlarının enflasyon ile karıştırılması

C. İstikrar kazanmış yüksek fiyat düzeylerinin enflasyon kabul edilmesi

D. Gelirlerin fiyatlar ile birlikte artmasının enf-lasyon olarak kabul edilmesi

E. Ekonomik birimlerin sadece satın alma güç-lerinin azalması biçiminde düşünülmesi


Fiyat düzeyi ne kadar yüksek olursa olsun eğer fiyat düzeyi istikrar kazanmışsa bu du-rumun enflasyonla herhangi bir ilgisi yoktur. Bunun yanında enflasyon, ekonomik birim-lerin satın alma güçlerinin azalması biçimin-de düşünülmektedir. Ekonomik birimlerin bu


- 41 -

düşüncesi eğer gelirleri fiyatlar oranında ar-tarsa enflasyondan bahsedilemeyeceği şek-linde bir yorum yapılabilmesine olanak ver-mektedir. Ancak bu düşünce tarzı enflasyo-nun sadece bir açıdan etkisini göz önüne aldığı için yanlıştır. Çünkü gelirler fiyatlar oranında artsa bile, ekonomik istikrarsızlık yine ortadan kalkmayacaktır. Örneğin eko-nomik birimler yine para şeklinde tasarruf yapmak istemeyecektir. Ayrıca enflasyonun parasal genişleme şeklinde tanımlanması da yetersiz görüşlerden biridir. Enflasyonun bu şekilde tanımlanmasında, toplam har-camaların mal ve hizmet arzından daha faz-la olduğuna işaret edilmek istenmektedir. Bu tanımlama amacı açısından doğru fakat ifade ediliş biçimiyle hatalıdır. Parasal ge-nişlemenin enflasyona yol açtığı şeklinde yorum yapabilmek için, işin bir de talep tara-fına bakmak gerekmektedir. Burada dikkat etmemiz gereken nokta, para talebinin üze-rindeki parasal genişlemenin enflasyonist olduğudur. Çünkü para arzı arttığında aynı zamanda para talebi (elde para tutma isteği) de artmışsa parasal genişleme toplam har-camaları arttırmayabilir. Ekonomide bir mal veya hizmet üretildiğinde aynı zamanda bir gelir yaratılmaktadır. Dolayısıyla para mikta-rı bu ek üretim yani ekonomik büyüme ka-dar arttırılır ise fiyatlar genel düzeyi üzerin-de bir etki yaratılmaz. Bunun yanında, para arzı artmadığı hâlde paranın dolaşım hızı-nın artması harcamaları arttırabilir. Kısacası bu görüşün eksik yanı, dikkati sadece para miktarına çekiyor olmasıdır. Bu yüzden pa-rasal genişleme enflasyona yol açan son derece önemli bir öğe olmakla beraber, enf-lasyonun tek ve en iyi endeksi olarak kabul edilmesi de doğru değildir. Bir başka sorun-lu durum ise tek seferlik fiyat artışları ile enf-lasyonun birbirine karıştırılmasıdır. Fiyat ar-tışlarının enflasyon olarak tanımlanması için süreklilik arz etmesi gerekmektedir.

Para ve Deflasyon Genel olarak Deflasyon, fiyatlar genel düze-

yinde düşmedir. Enflasyon sıfırın altına düş-tüğünde ki bu negatif enflasyondur, bu du-rum Deflasyon olarak adlandırılmaktadır. Bir ekonomide Deflasyonist bir sürecin yaşan-ması; ekonomik belirsizliklerin artması, kay-nak dağılımının bozulması ve sağlıksız bü-yüme performansına neden olmak gibi so-runlara neden olabilir.

Deflasyonun Nedenleri Hem talep hem de arz şokları Deflasyona

yol açabilir. Negatif talep şoklarında, düşen fiyatlar mal ve hizmetlerin talebindeki düş-

meyle ortaya çıkarken pozitif arz şoklarında ise fiyatlardaki düşüşler, çıktı artışıyla olabi-lir. Bununla birlikte, Deflasyon nadiren olu-şur. Borçlulardan alacaklılara gelirin yeni-den dağıtılmasına yol açar.

Deflasyonun Belirleyicileri nelerdir? Toplam arz ve toplam talep şokları Şiddetli bir negatif talep şokunun yaşanması Toplam talep eğrisinin sola doğru kayması

olarak bilinmelidir. Üretim miktarı düşer ve ekonomideki fiyat

artış hızı negatif düzeyde gerçekleşir. Bir varlık fiyatı balonu patlaması Aşırı derecede sıkı politikalar Daraltıcı para politikası negatif para arzı şo-

kunun yaşanması Deflasyona sebep olan diğer etkiler olarak bilinmelidir.

SORU - 38. Aşağıdakilerden hangisi negatif arz şokuna ör-nek olarak gösterilemez?

A. Ticaretin serbestleşmesi sonucu oluşan ka-zançlar

B. Teknolojik yenilik C. Varlık fiyatı balonu D. Uzun süreli siyasi istikrar beklentilerinin

artması E. Ekonomik istikrarın artacağına ilişkin bek-

lentilerin artması Yanıt C

HAP BİLGİ: Deflasyon: Bir ekonomide fiyatlar genel dü-

zeyinde yaşanan azalmadı r. Varlık Fiyatı Balonu: Bir ekonomide gayri-

menkul ya da varlık piyasalarında enflasyon oranının üzerinde gerçekleşen aşırı fiyat ar-tışlarının olmasıdır. Şok etkisi, ilk Deflasyo-nist etkiyi güçlendiren güven kaybı ve aza-lan fiyat beklentileri yoluyla ağırlaşmış olabi-lir. Alternatif olarak pozitif bir arz şokunda, toplam arz eğrisi sağa doğru kayacak. Bu değişimden sonra (toplam talep değişmez-ken) üretim düzeyi daha yüksekken fiyatlar genel düzeyi düşecektir. Pozitif arz şokları, teknolojik yenilik ve verimlilik artışı, ticaretin serbestleştirilmesi sonucu oluşan kazançlar veya uzun vadeli siyasi ve ekonomik istikra-rın artacağı beklentileri de dâhil olmak üze-re çeşitli faktörlere bağlı olarak ortaya çıka-bilir.

SORU - 39. Bir ekonomide talep ve arz şoklarının bir arada yaşanması sırasında aşağıdakilerden hangisi gözlemlenir?

A. Toplam talep eğrisinin sola toplam arz eğri-sinin sağa doğru kayması

B. Deflasyonist baskıların artması C. Üretim miktarında daraltıcı etki


- 42 -

D. Nominal faiz oranlarında sıfır düzeyine yak-laşması ve reel faiz oranlarının pozitif olma-sı

E. Hepsi SORU - 40. Nominal faiz oranları sıfır ya da sıfıra yakın ol-duğunda aşağıdakilerden hangisi söz konusu olamaz?

A. Para talebi sonsuz ya da sonsuza yakın bir esnekliğe sahip olması

B. Para politikası etkinliğinin kaybolması C. Likidite tuzağına girildiği anlamı taşıması D. Para tutmanın alternatif maliyetinin yüksek

olması E. Fazla fonların yatırıma kanalize olmaması


Likidite tuzağında, para otoritesi ekonomiyi canlandırmak için para arzını arttırsa da pa-ra tutmanın alternatif maliyeti sıfır olduğu için para talebi sonsuz olur. Sonuç olarak fazla fonlar yeni yatırımlara kanalize olma-yabilir. Likidite tuzağı genellikle devam eden deflasyona dönüşür.

Ekonomik birimler para arzının gelecekte iz-leyeceği yolun değiştirileceğine inanmadık-ları sürece, geçici olacağını düşündükleri cari para arzı artışlarına tepki vermezler. Bu durumda, politika yapıcıların, deflasyonist ortamda politika uygulamalarının sınırlı dü-zeyde kalmasına neden olur. Fiyatların yük-seleceği yönünde sözü kredi bil olabilmesi için yapılan uygulamaların bugünü değil ge-leceği de kapsaması gerekir. Beklentilerin rolü deflasyonun kalıcılığı açısından çok önemlidir. Olumsuz bir talep şoku sonucun-da, bugünkü mal fiyatlarının gelecekteki mal fiyatlarına göre çok yüksek olduğunu varsa-yalım. Bu durumda gelecekte daha yüksek harcama beklentisi nedeniyle bugünkü har-camalar azaltılacaktır. Bu ise ekonomi üze-rinde cari dönemde yatırımları aşan tasarruf fazlalığı anlamına gelir. Ancak bir kez cari fiyat seviyesi azalmaya başlarsa beklenen fiyat seviyesi de düşmeye başlayabilir ve ekonomik aktivite daha da yavaşlar. Böyle-likle fiyatlardaki düşüşlerin, gelecekteki fiyat gelişmeleri ile ilgili beklentileri güçlendirme-siyle bir deflasyonist spiral oluşabilir.

Likidite Tuzağı: Faiz oranlarının sıfır ya da sıfıra yakın olması durumunda para talebi-nin sonsuz yada sonsuza yakın olduğu ekonomik ortamdır.

SORU - 41. Aşağıdakilerden hangisi deflasyonun maliyetle-rinden biri değildir?

A. Toplam talep kaynaklı deflasyonun istihda-mı azaltması

B. Deflasyon borç-deflasyon ve kredi çöküşü gibi olumsuz mekanizmalar yoluyla finansal aracılık işlevini olumsuz etkilemesi

C. Sözleşmeli ödenmemiş borçların reel değe-rini yükseltmesi

D. Borcun reel değerinde bir artış yarattığı için, borçlulardan alacaklılara bir gelir transferi yaratması

E. Nominal faiz oranında düşürücü etki yarat-ması

Yanıt C KİTABIMIN 290-296. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.


- 43 -

6. DERS: SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖN-

TEMLERİ:

1. ÜNİTE: BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ: İnsanlar önceleri nedenini açıklayamadıkları doğal olayları mitolojik öyküler yoluyla açıklamaya çalış-mışlardır. Örneğin, bir doğa olayı olarak yıldırımın, Zeus’un kızması sonucu elindekini fırlatmasıyla oluştuğuna inanmışlardır. Daha sonraları felsefe, gerçeği anlama çabasında mitolojinin yerini almış-tır. Dahası, gerçeği arama yolunda akıl ön plana çık-maya başlamıştır. Başlangıçta felsefe, bilimi de kapsayan geniş bir anlamda kullanılmıştır. Önceleri fen bilimleri, daha sonraları ise, yaklaşık 19. yüzyıl ortalarında, sosyal bilimler olarak adlan-dırılan tarih, ekonomi, sosyoloji ve psikoloji gibi bilimler felsefeden kopmuştur. Bilim ve felsefenin gerçeği anlama yolundaki farklı bakış açıları, inceledikleri ve yanıt aradıkları soru-lardan çok, bu soruların nasıl bir yöntemle yanıtla-nacağıdır. Felsefede gerçeği arama yöntemi olarak sistemli ve tutarlı bir akıl yürütme süreci ön planda iken; bilim-de sorunlarla ilgili denenceler öne sürme, gözlemler yaparak onları test etme ve sonuca ulaşma yöntemi ön plandadır. İnsanlar doğal ve toplumsal çevrele-rinde olup bitenleri anlamlandırmaya çalışırken yalnızca bilimden Yararlanmazlar. Kişisel deneyim-leri, başkalarının deneyimleri ve bilgisi (otorite), bilinen bilgilerden akıl yürütme yoluyla yeni bilgilere ulaşma gibi farklı yollarla da çevrelerini anlamlan-dırmaya çalışırlar. Bazı bilim insanları bilimi daha çok doğruluğu kanıtlanmış, sistematik bilgiler bütü-nü olarak görürken; bazıları ise bir sonuç ya da ürün olmaktan çok, gerçeği arama süreci olarak görmektedirler. Bilimin kavramsallaştırılması yanın-da, doğası ile ilgili de farklı anlayışlar bulunmakta-dır. Bazıları bilimi, sistematik bir düzen içinde oldu-ğuna inanılan fiziksel ve toplumsal dünyanın, nes-nel bir şekilde, duyu organları aracılığıyla anlaşılıp kavranması olarak görürken; bazıları da, fiziksel ve toplumsal dünyanın anlaşılmasında kişinin kendi değer, inanç ve ön kabullerinin önemli rol oynadığı-na inanmaktadırlar. Hangi anlayış benimsenirse benimsensin, bilimin bilgi üretme yolu olarak bilinen ve kabul edilen bir yöntemi vardır. Bilimsel Yönteme Giriş Bir sorunun belirlenip sınırlandırılması ve tanım-lanmasını, o sorunla ilgili geçici çözüm yolları ola-rak denenceler ileri sürülmesini, bu denencelerin

test edilmesi için verilerin toplanarak analiz edilme-sini ve sonuca ulaşılmasını içermektedir. bir sorun çözme yolu olarak bilimsel süreç için-de çok farklı bilgi edinme yolları kullanmıştır. Ary, Jacobs, Razavieh ve Sorensen’ın bilgi kay-nakları

Deneyim Otorite Tümdengelime dayalı akıl yürütme Tümevarıma dayalı akıl yürütme Bilimsel yöntem

Kişisel deneyim

İnsanların çok eskiden beri sorunlarının çö-zümünde kullana geldikleri bilgi kaynakla-rından biridir.

Deneyimlerden bilgi çıkarma sürecidir. Deneyimler üzerinde yansıtıcı düşünmeyi

gerektirir. 1.Üzerinde düşünmedikçe bilgiye dönüşmez olan bilgi kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?

A. Otorite B. Kişisel deneyim C. Tümdengelime dayalı akıl yürütme D. Tümevarıma dayalı akıl yürütme E. Bilimsel yöntem

Sezgiler

Deneyim sonunda da kazanılmış olabilir. Kişisel deneyimler kişilerin karşılaştığı sorunların çözümünde çözüm yolu olabilir. Deneyimlerin sınırları

Birinin her konuda deneyime sahip olma olasılığının olmaması

Kişinin yaşantılarıyla sınırlı olması Kişi, kendi deneyimleriyle sahip olmadığı ancak Başkalarının bir otorite olarak sahip olduğu bilgiyi kaynak olarak kullanmaktadır. Otorite ile ilişkili bilgi kaynakları

Deneyim ve uzmanlığa sahip bir birey İstatistik veri tabanı Ansiklopedi Gelenek ve görenekler(yeni sorunlara eski

çözüm yolları her zaman çare olmayabilir) YANIT B 2.Bilgisini sorgulamadan sorunların çözümünde kullanmaya çalışmanın çoğu zaman yanıltıcı olduğu aşağıdaki bilgi kaynağının hangisinin sınırlılıkları arasında yer almaktadır?


- 44 -

A. Otorite B. Kişisel deneyim C. Tümdengelime dayalı akıl yürütme D. Tümevarıma dayalı akıl yürütme E. Bilimsel yöntem

YANIT A Tümdengelime dayalı akıl yürütme

Eski Yunan filozoflarının katkısı ile ortaya çıkması

Sorunların çözümüne daha sistematik bir yaklaşım getirmesi

Aristo mantığı olarak da adlandırılması 3.Genel bir önermeden özel bir önermeye ve bu iki önerme arasındaki ilişkiye dayalı olarak yapı-lan çıkarımdan hareketle bir sonuca giden sis-tematik bir akıl yürütme, düşünme süreci asa-dakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Deneyim B. Otorite C. Tümdengelime dayalı akıl yürütme D. Tümevarıma dayalı akıl yürütme E. Bilimsel yöntem

YANIT C Tümdengelimse akıl yürütme sürecinin basa-makları

Genel önerme Özel önerme Çıkarım

Tümdengelime dayalı akıl yürütme sınırlılıkları

Doğru sonuca ulaşabilmek için genel yâda özel önermenin doğru olması zorunluluğu-nun olması bilinenler arasında ilişki kurula-rak bilgiye ulaşılabilmesi

4.Tümevarıma dayalı akıl yürütme sürecinin oluşumunda başı çeken isim aşağıdakilerden hangisidir?

A. Kerlinger B. Francis Bacon C. Einstein D. Arya E. Caicos

Bacon’a göre, önce doğayı gözlemlemek, oradan olgusal verileri toplamak ve bunları akıl yürütme süzgecinden geçirerek genellemelere ulaşmak ge-rekir. Tümevarıma dayalı akıl yürütme olarak adlandırılan bu süreç, daha sonraları bilimsel yön-temin de temellerini oluşturmuştur.

YANIT B Tümevarıma dayalı akıl yürütme yaklaşımındaki en önemli sorun

İlgili tüm örneklerin gözlenmesinin olanaklı olmaması

Dogma Araştırmaya gerek duymadan, doğruluğu

denemesiz ve tartışmasız kabul edilen ve değişmez sayılan düşüncedir.

5.Herhangi bir düşüncenin olaymış sonucunda bir karara varılmadığı akıl yürütme yöntemi aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Genel önerme B. Özel önerme C. Dogma D. Tümevarıma dayalı akıl yürütme E. Eksik tümevarıma dayalı akıl yürütme

YANIT E 6.Tümdengelime dayalı ve tümevarıma dayalı akıl yürütme sürecini birleştirerek yeni bir bilgi edinme yolunu deneyen bilim felsefecisi aşağı-dakilerden hangisidir?

A. Kerlinger B. Francis Bacon C. Einstein D. Darwin E. Caicos

YANIT D Bu yönteme bilimsel yöntem denilmektedir. Tümevarıma dayalı akıl yürütme ile bilimsel yöntem arasındaki en önemli fark Bilimsel yöntemde denence denilen ve daha önceki verilere dayalı olarak geliştirilen ve sonucun geçici tahminini içeren bir yargı olmasıdır. Bilimsel yön-temde, bu yargıyı test etmek için yeni veriler top-lanmakta ve bu denenmelerin doğrulanıp doğru-lanmadığı test edilmektedir. Bilimsel yöntem

Hem tümdengelime dayalı hem de tümeva-rıma dayalı akıl yürütme süreçlerini birlikte kullanmaktadır.

Denence (Hipotez): Karşılaşılan bir sorunun çözümü için daha

önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş ancak doğruluğu henüz sınan-mamış bir önermedir.

Bilimsel yöntemin gerçekleşme süreç adımları

Sorunun belirlenmesi Sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması

denenmelerin oluşturulması Denenmelerin test edilmesi için verilerin

toplanması verilerin analiz edilmesi Sonuç


- 45 -

7.Günlük yaşamda karşılaştığımız bir güçlük alınyazında doldurulması gereken bir boşluk bilimsel yöntemin gerçekleşme süreç adımları-nın hangisini ifade etmektedir?

A. Sorunun belirlenmesi B. Sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması

denencelerin oluşturulması C. Denenmelerin test edilmesi için verilerin

toplanması D. Verilerin analiz edilmesi E. Sonuç

YANIT A Sorunun çözümü için gerekli koşul

Sorunun sınırlandırılmasına ve tanımlan-masına gereksinim olması

8.Bilimsel yöntemde sorunun sınırlandırılması ve tanımlaması aşaması aşağıdakilerden hangi-sini ifade etmektedir?

A. Sorunun çözülebilecek bir duruma getiril-mesini ifade etmesi ve sorunun tüm boyutla-rını aynı anda çözmek yerine bir boyutunun ele alınması

B. Sonucun denenceleri doğrulayıp doğrula-madığının test edilmesi

C. Günlük yaşamda karşılaştığımız bir güçlük alınyazında doldurulması gereken bir boşluk olması

D. Denenmelerin test edilmesi için verilerin toplanması

E. Sonuç YANIT A

Denencelerin ifade edilmesi Geçici çözüm önerileri oluşturmak Ne tür gözlemler yapılacağı ya da bilgi top-

lanacağı konusunda araştırmacıya rehberlik eden aşama

Denencelerin test edilmesi için uygun verilerin toplanma yöntemleri

Gözlem Görüşme Anket

Verilerin analiz edilmesi ve sonuç

Sonucun denenmeleri doğrulayıp doğrula-madığının test edilmesi

Bilimsel yöntem, karşılaşılan bir sorunun çözümün-de, başka bilgi kaynaklarına göre, daha doğru ve sistematik bir yoldur.

Kerlinger’e göre bilim Doğrudan tanımlanmaması, onun yerine iş-

levinin ve doğasının açıklanmasının daha uygun olacağı görüşündedir.

9.Aşağıdakilerden hangisi Kerlinger’e göre bi-limin yanlış anlaşılmış bir kavram olmasına ne-den kalıp yargılar arasında yer almaz?

A. Bilim insanının beyaz önlüklü, laboratuvarda şişe ve tüplerle çalışan biri olarak görülmesi

B. Bilim adamlarının gerçek dünyadan ve so-runlarından habersiz insanlar gibi algılan-ması

C. Bilimin donmuş ya da statik bir konu olarak ele alınması

D. Mühendislik ve teknoloji ile aynı anlamda görülmesi

E. Hepsi YANIT C

Yıldırım’ a göre bilimi tanımlamadaki güçlüğün nedenleri

Bilimin donmuş ya da statik bir konu değil, sürekli olarak hızı artarak gelişen bir etkinlik oluşu

İnceleme konusu ve yöntemi yönünden kapsamı ya da sınırları kesinlikle belirli ol-mayan bir etkinlik olması

10.Aşağıdakilerden hangisi Einstein’a göre bi-lim tanımını yansıtır?

A. Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünüdür. B. İnsanoğlunun biriktirdiği kaydedilmiş bilgi-

lerdir. C. Gerçeği arama etkinliğidir. D. Her türlü düzenden yoksun duyu verileri ile

mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır

E. Gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yo-luyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır (Usel)

YANIT D Bilim bir üründür ancak ona ulaşmak için izlenen yol bilimsel yöntemdir. Yıldırım bilimi

Denetimli gözlem ve gözlem sonuçlarına dayalı mantıksal düşünme yolundan giderek olguları açıklama gücü taşıyan deneneler bulma ve bunları doğrulama yöntemi” olarak görmektedir. Bu tanım bilimsel yöntemin ta kendisidir.

Erkuş bilimi Bilgi üretme yolu, etkinliği


- 46 -

Ürün olarak bilimsel bilgi Hem bilimsel yöntemin bir sonucu ya da

ürünü, hem de onun başlangıcıdır. Bilimsel araştırma sürecinin ilk başlangıcı

Var olan bilgi birikimini incelemek Ürün olarak bilimsel bilgi

Süreç olarak bilimin başlangıç noktasının temeli

Einstein ve Usel bilimi bir çaba olarak görmekle birlikte, ayrıldıkları önemli bir nokta vardır. Einstein

Bilime konu olan evreni düzenden yoksun bir yapı

Usel Bunları birbirine bağlayan yasaların olduğu

düzenli bir yapı Bilimi Niteleyen Özellikler

Bilim bir bilgi toplama yolu değil, bir analiz yöntemidir.

Bilim olgusaldır. Doğa-ötesilik ve metafizik bilimsel alanın dışındadır.

Bilim mantıksaldır Bilim nesneldir. Bilimsel bulgular uzman

olan herkes tarafından, göz önünde, gizli olmadan, test edilebilir.

Bilim eleştiricidir. 11.Bilimin hangi özelliği sosyal bilimleri tam olarak karşılamaz?

A. Genelleyici B. Nesnek C. Mantık D. Seçici E. Olgusal

YANIT A Bilim evrenseldir. Tüm zamanlar ve tüm yerler için Genel geçer bilimsel ilkelerin bulunmasının zorlu-ğunu dile getirmektedir. Bilim kayıtlıdır. Bilim birikimlidir. Bilim sistematiktir Bilimin Sayıltayları

Bilim bazı ön kabullerden hareket eder. Bunlara sayıltay ya da varsayım denir.

Sayıltay

Deneyle kanıtlanmamış olmakla birlikte ka-nıtlanabileceği umulan kuramsal düşünüş ya da varmış ve gerçekmiş gibi kabul edile-rek bir şeyde dayanak olarak kullanılan, bir olayı açıklamada yararlanılan ilke

12.Aşağıdakilerden hangisi doğanın düzenine ait temel sayıl taylarından biri değildir?

A. Evrenin doğal sıralanışı ve düzeni B. Bir olayın nedenini bulmak için ilk nedenini

ve sonunu bilmenin gerekmemesi C. Doğadaki olayların en ekonomik yollarla

açıklanması D. Olayların genelleme özelliği sahip olması ve

birbiriyle ilişkisi E. Araştırma koşulları

YANIT E Bilimsel araştırma süreci ve araştırmacıyla ilgili sayıl taylar

Araştırma koşulları Denek Katılımcılarla ilgili veri toplama araçları Kullanılan istatistiksel işlemler

Kontrol edilemeyen değişkenler

Deney ve kontrol gruplarını eşit derecede etkiler.

Deney ve kontrol grupları

Birbirleriyle etkileşime girmedikleri bir sayıl-tayı olması

Gerçeği yansıttığı kabul edilen veri toplama sa-yıl tayları

Görüşme Anket Gözleyen

Araştırmayı yapan bilim insanıyla ilgili sayıl tay-lar

Bilimsel yansızlık ve dürüstlük Kuşkucu, sorgulayıcı, eleştirel bakış açısı Bilimsel etik kurallarına bağlılık

Bilimin Amaçları

Kuram geliştirme Kuram

Birçok veri topladıktan sonra, o verilerin bir araya getirilmesi, düzenlenmesi ve öğrenme olayını açıklayan bir bilgi bütününe dönüştü-rülmesi

Arya, Caicos, Razavieh ve Sorensen’a göre ku-ramların temel işlevleri

Görgül bulguların düzenlenmesini ve olgu-nun açıklanmasını sağlaması

Olguların yordanmasını sağlaması Yeni araştırmalara kaynaklık etmesi

Ary, Jacobs, Razavieh ve Sorensen’e göre ku-ramın özellikleri


- 47 -

Sorunla ilgili gözlenen olguları açıklama-sı(basitlik kuralı)

Bilgiler bütünü ve gözlenen olgularla tutarlı olması Doğrulanması için araçlar sunması Yeni keşifler doğurması ve araştırılması ge-

reken yeni sorunları belirtmesi 13.Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A. Olguları betimleme B. Açıklama C. Yordama D. Denetimleme E. Saptama

Kuramların oluşturulma sürecinde gerçekleştir-diği amaçlar

Bilim betimleme Açıklama Yordama Denetimleme

Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması Olguları betimleme

YANIT A 14.Sınıflama olgusu bilimsel kuramın hangi aşamasında yer alır?

A. İlerleme B. Açıklama C. Yordama D. Denetimleme

E. Betimleme YANIT E

Betimleme olguları Saptama Sınıflama Dile getirme

Ne?”, “nedir?” sorularına yanıt arar. Türkiye’nin 2011 yılında ihraç ettiği mallar nelerdir Ve ihraç edilen ülkeler hangileridir? Maddenin aşağı düştüğünün gözlenmesi Olgunun dışına çıkmak gerekmez; Olguyu oluş sürecinde gözlemek ve betimlemek yeterlidir. 15.Aşağıdakilerden hangisi Bilimsel kuramın açıklama aşamasını ifade eder?

A. Ne? Nedir? Sorularına yanıt arar. B. Türkiye’nin 2011 yılında ihraç ettiği mallar

nelerdir? C. Bir olgunun oluş biçimini değil, oluş nedeni-

ni gösterme süreci D. Maddenin aşağı düştüğünün gözlenmesi E. Olgunun dışına çıkmak gerekmez.

Niçin sorusuna yanıt aranır. Herhangi bir maddenin niçin aşağıya düştüğünün belirlenmesi Neden sonuç ilişkisi kurmayı gerektirir. YANIT C Yordama

Hiçbir bilgiye dayalı olmadan kör bir tah-minde bulunma değil, var olan bilgilere da-yalı olarak incelenen konuyla ilgili gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulun-maktır.

Bilimin ilerlemeci ve birikimci özelliği yor-

dama yapabilmesine bağlıdır

Kerlinger’e göre bir kuramın yeterliliği onun yor dayıcı gücüne bağlıdır.

Kuramsal bilgi- yordama – kuram 16.Kuramın sağlamlığına kanıtını ifade eden bilimsel kuram aşaması aşağıdakilerden hangi-sidir?

A. İlerleme B. Açıklama C. Yordama D. Denetimleme E. Betimlem

YANIT C Denetimleme:

İnsanlar nedenini bildikleri bir olayın dene-timinde yapabilirler.

17.Bir araştırmanın bilimsel olabilmesi için aşa-ğıdakilerden hangisi gerekli değildir?

A. Bilimin tüm amaçlarını yerine getirmesi ge-rekmez.

B. Tek başına betimleme de bir bilimsel etkin-liktir.

C. Bilimin amacının olayları ve olguları tek tek betimlemek ya da nedenlerini açıklamak değildir.

D. Bilimde genelleme fikri çok önemlidir. E. Bilimin tüm amaçlarını yerine getirmesi zo-

runludur. YANIT E

Araştırmacıları kurama götüren adımlar Olguları betimlemek Nedenlerini açıklamaya çalışmak Yordama gücünü test etmek ve denetimle-

nebilirliğini göstermek


- 48 -

Bilimsel Tutum ve Değerler Bilim insanları bilimsel araştırma sürecinde bazı bilimsel tutumlara sahip olmalı ve bu süreci bilimsel etik ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirmelidirler. Yapılan işin öteki insanlarla ilgili olması ve toplumu etkilemesi bu tutum ve ilkelere uymayı zorunlu hale getirmektedir. Ary, Jacobs, Razavieh ve Sorensen için, bilim insanının taşıması gereken bilimsel tutum özel-likleri

Bilim insanları bilimsel verilere karşı kuşku-cu olmalıdırlar.

Bilim insanları nesnel ve tarafsız olmalıdır-lar.

Bilim insanları değerlerle değil olgularla uğ-raşır

Bilim insanları yalıtılmış olgularla uğraşmaz. Bilimsel çalışmaların özünde dürüstlük kav-ramı yatar.

Bilim insanlarının bağlı olmaları gereken temel sorumlulukları

Araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak.

Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı el-den bırakmamak.

Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve yapmakta olan başka araştırmacılara karşı onların katkılarını içtenlikle ve açıkça teslim edici tavır içinde olmak

Bu tavırlarını bilimsel makale yazımında tam olarak korumak.

Bilim Anlayışında Çeşitlilik

Pozitivist bilim anlayışı Pozitivizm ötesi/anlamacı/yorumlamadı bi-

lim anlayışı Eleştirel kuram bilim anlayışı

18.Pozitivizm anlayışını ilk olarak ortaya atan kişi

A. August Comte B. Bacon C. Galile D. Newton E. Descartes

YANIT A Pozitivist bilim anlayışının temel ilkesi Bizim dışımızda duran gerçek bir maddi evren bu-lunmaktadır. Bu gerçek, maddi evrende her şey doğa yasalarınca yönetilmektedir. Doğada eğer bir gerçek varsa onun bir miktarı vardır ve

O miktarı ölçebiliriz. Bilim, bu gerçekleri ölçerek doğanın yasalarını bulma uğraşısıdır. Pozitivist bilim anlayışında, bilim insanları doğadaki olayların (gerçeklerin) gözlenmesi sırasında nesnel davranırlar ve ölçme sürecine bir etkileri olmaz. Pozitivist bilim anlayışının dayandığı temel sa-yıltayları

Bilimsel ilerleme birikimlidir. Bilimsel bilgi tek ve meşru bilgidir. Gerçek hakkında dini, felsefi, sanatsal bilgi-

den daha doğru bir bilgi türüdür. Görgülü verilerin derlenmesi ve değerlendi-

rilmesinde, kuram oluşturulmasında norma-tif bakış açılarına, değer yargılarına, kanıla-ra ve kişisel bakış açılarına yer yoktur.

Meşru bilgiye ancak mantık, istatistik ve ma-tematik kullanılarak, yani doğa bilimlerinin yöntemleri ile ulaşılabilir.

Kavramlar gerçeklerin sayısal olarak ölçül-mesine olanak tanıyacak şekilde işlevsel hale getirilmelidir.

Bilimin amacı neden-sonuç ilişkilerini açığa çıkarmak ve düzenlilikleri açıklayan yasalar ortaya koymaktır.

Pozitivist bilim anlayışının temeli

Bizim dışımızda, bizden bağımsız olarak var olan gerçekliği nesnel bir şekilde ölçerek or-taya çıkarmak, böylece doğanın temel yasa-larına ulaşmaktır.

Pozitivist sosyal bilim anlayışı

Değişik durumlarda ortaya çıkan ve genel-lenebilir

İnsan davranışlarının olduğu bir toplumsal gerçeklikten söz etmektedir.

Karmaşık bir toplumsal gerçeklikle ilgili farklı değişkenler birbirinden ayrı olarak incelene-bilir

Pozitivist toplumsal bilim anlayışında

Değişkenlerden birinin etkisini incelemek olasıdır.

Pozitivist bilim anlayışında Araştırmacı ile araştırılan konu arasında bir

ilişki olmaması Pozitivist bilim anlayışında son amaç

Genelleyebilir bir bilgi formuna ulaşmaktır. Neden-sonuç ilişkisi araması

Pozitivist Bilim Anlayışına Eleştiriler


- 49 -

İndirgemeci ve mekanik doğa görüşü fikri-neydi.

Mekanik ve indirgemeci doğa görüşü etik sorumluluk, bireysellik, özgürlük, seçenek gibi kavramları dışlıyordu.

Pozitivist bilim anlayışına önemli karşı çıkışlar-dan biri

Şair William Blake Blake

Evrenin mekanik bir yapı olmaktan çok ya-şayan bir organizmaya benzediğini belirt-miştir.

Mekanik ve materyalist bilim anlayışı yaşa-mın kendisini dışlamaktadır.

Pozitivist anlayış yaşamı biyokimya, biyofi-zik, titreşim, dalgalar olarak görmektedir.

Hâlbuki yaşamın kendisi yaşayan bir canlı olarak algılanmalıdır.

Danimarkalı felsefeci Kierkegaard

Bireyle ve onun kapasitesinin en üst düzeye kadar geliştirilmesiyle ilgilenmiştir.

Kişinin kendi potansiyelinin farkında olması varoluşunun anlamıdır.

Pozitivist anlayışın bireyselden uzak genel-lenebilir insan davranışlarıyla uğraşması, bi-reyin insani özelliklerinin dışlanmasına ne-den olmaktadır.

Gerçeğin öznelliği ve somutluğu bir ışıktır. 19.Pozitivist bilim anlayışının önemli ilkelerin-den biri doğrulana bilirliğe en büyük eleştiri aşağıdakilerden hangisine aittir?

A. Karl Popper B. Blake C. Kierkegaard D. Cohen E. Manion

Popper’a göre bir kuramın doğruluk ölçüsü

Yalnızca deneye dayalı verilerle doğrulana bilirliği değil aynı zamanda yanlışlanabilirli-ğidir de.

Eğer bir kuram görgül verilerle yanlışlana-mıyorsa doğru demektir.

YANIT A Feyerabend’e göre

Bilim öteki bilgi türleri ile karşılaştırıldığında ayrıcalıklı bir konumu hak etmemektedir.

“Her şey gider” ilkesi Feyerabend’in bilim anlayışını ifade etmektedir.

Bu ilkeye göre, herhangi bir olayı ya da ol-guyu, örneğin yıldızların konumuna göre

açıklamak ile geleneksel bilimsel ilkelere göre açıklamak arasında fark yoktur.

Feyerabend’in üzerinde durduğu önemli bir nokta

Bilimin ve bilim insanlarının etkinliklerinin toplumsal sonuçlarıdır.

Bilimsel bilgi insanlar için yararlı sonuçlar üretebileceği gibi insanların aleyhine de bil-giler üretebilmektedir. Silahlanma yarışı ve doğanın tahribatı bunlara örnektir.

Feyerabend’e göre özgür bir toplumda bir bilginin bilimsel olması, insanların ona mut-lak itaatini gerektirmemektedir

20.Emekle performans arasındaki ilişkinin top-lumda tam olarak gerçekleşmemesi Newton’un geleneksel pozitivist bilim anlayışına karşı geti-rilen hangi temel eleştiri arasında yer alır?

A. Sistem B. Doğrusallık C. Modelleme D. Hata E. Zaman

Gürsakal’ın yeni bilim” adlı çalışmasında Newton’un geleneksel pozitivist bilim anlayışına karşı temel eleştirileri

Sistem Doğrusallık Hata Zaman

YANIT B Sistem

Karşılıklı etkileşim içinde olan şeyler ve bunların arasındaki ilişkilerin anlaşılması

Sistemler

Modellenebilir Modeller orijinal sistemin davranışını deneysel ola-rak tekrarlayarak incelemekte kullanılır. Toplumsal konularda durağan değildir. Zaman içinde değişen bu sistemlere dinamik sis-temler denir. Doğrusallık

Toplumsal yaşamda tam olarak gerçekleş-

mez.(emekle performans arasındaki ilişkiyi) Klasik Newtoncu, pozitivist bilim anlayışına karşı başka bir eleştiri

Hata kavramı


- 50 -

Pozitivist bilim anlayışında belirli bir noktaya kadar, örneğin yüzde beşlik bir hata, kabul edilebilir bir hatadır. Ancak, yeni bilim çalışmaları, örneğin Kaos Kuramı, bu tür küçük hataların önemli sonuçlar doğurabile-ceğini belirtmektedir.

Zaman durağan değildir. Pozitivist ötesi, doğacı, yorumlamacı bilim an-layışı

Toplumsal bilimciler tarafından oluşturul-muştur.

SORU 21. 1.Einstein’in Görecelik Kuramı 2.Kuantum Fiziği 3.Kaos Kuramı Yukarıdaki numaralardan hangisi Pozitivizm ötesi anlayışın doğmasına neden olan gelişme-ler arasında yer alır?

A. Yalnız1 B. 2 ve 3 C. 1 ve 3 D. 1.2.3 E. Yalnız3

YANIT D Görecelik kuramı

Zaman ve uzayın bakan kişiye göre değişti-ğini bize göstermiştir.

Kuantum fiziği ve felsefesi İnsanların doğayı algılama ve anlayış biçi-

mini değiştirmiştir. Belirsizlik, düalistte, olasılık ve gözlemci gözlenen bütünlüğü gibi ilkelerle geleneksel belirlenimci gö-rüşe karşı yeni bir bakış açısı geliştirilmiştir. 22.Kargaşa kuramının doğayı ve toplumu anla-mak için getirmiş olduğu yeni bakış açısı aşağı-dakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Görecelik kuramı B. Kelebek etkisi C. Fraktal geometri D. Güçsüzlük E. Araştırma deseni

YANIT C Kaos kuramının ortaya koyduğu ilkeler

Faraktal geometri Kelebek etkisi

Kelebek etkisi

Küçük nedenlerin büyük sonuçlara yol aça-bileceği gerçeğidir.

Bu ilke, “Çin’deki bir kelebeğin kanat çırpışı Meksika Körfezinde bir fırtınaya neden ola-bilir.

Evrende hiyerarşi değil “heterarşi” olduğu iddia edilmektedir.

Yani sistemler piramit sel (hiyerarşik) değil, önceden kestirilemeyen düzenlerdir.

Düzen düzensizlikten doğabilir. Pozitivizm ötesi görüşler tek ve mutlak bir

doğrunun olmadığı tezini savunurlar. Cohen, Manion ve Morrison post pozitivist bi-lim anlayışının ayırt edici özellikleri

İnsanlar eylemlerinde kendilerine özgü ve yaratıcıdırlar.

İnsanlar toplumsal dünyalarını aktif olarak yapılandırırlar. Onlar pozitivizmin

pasif oyuncak bebekleri değildir. Durumlar durağan ve katı değil değişken ve

akıcıdır. Olaylar ve bireyler eşsizdirler ve gen elle-

nemezler. Toplumsal dünya kendi doğal durumunda,

araştırıcı tarafından müdahale ya da mani-püle edilmeden araştırılmalıdır.

Araştırılan olaya bağlılık esastır. İnsanlar durumları, bağlamları ve olayları

yorumlarlar ve bu yorumlara bağlı kalarak eylemde bulunurlar.

Bir olay ya da durumun birden çok bakış açısı ya da yorumu olabilir.

Gerçeklik çok katmanlı ve karmaşıktır. Birçok olay daha basite indirgenemez, bu

nedenle onları basite indirgemek yerine ol-duğu gibi betimlemek daha doğrudur.

Durumları bir araştırıcı gözüyle değil bir ka-tılımcı gözüyle incelemek gerekir.

Bizim dışımızda, bizden bağımsız, nesnel bir gerçekliğin olduğu anlayışı terk edilerek, gerçekliğin toplumsal olarak oluşturulduğu anlayışı benimsenmektedir.

Bilim insanının görevi bizden bağımsız dış dünya hakkında veri toplamak ve onları analiz etmek değil, insanların kendi dene-yimlerine atfettikleri anlamları yorumlamak ve çözümlemektir.

Pozitivist paradigmanın gerçekleştirmeye çalış-tığı ilkeleri

Nesnellik Ölçüle bilirlik Yordanabilirlik Kontrol, örüntü Yasa oluşturma Davranışın kurallarını belirleme


- 51 -

Pozitivist ötesi paradigma

Dünyayı, üzerinde yaşayanların bakış açıla-rına göre anlamayı ve yorumlamayı hedef-lemektedir.

Pozitivist paradigma Gözlenen olay

Pozitivist ötesi paradigma Anlam ve yorum

23.Eleştirel kuram paradigması öncüsü aşağı-dakilerden hangisidir?

A. Karl Popper B. Habermas C. Kierkegaard D. Cohen E. Manion

YANIT B Eleştirel kuramın amacı

Siyasaldır 24.Aşağıdakilerden hangisi Eleştirel kuramın amaçları arasında yer almaz?

A. Değiştirme B. Eşitliği sağlayarak, güçsüzleri özgürleştir-

mek C. Demokratik bir toplumda bireyleri özgürleş-

tirmeyi sağlamak D. Siyasal E. Anlam ve yorum

YANIT E Güçsüzlük Söz hakkı verilmeyen, düşünceleri alınmayan, uy-gulamaları başkaları tarafından yönlendirilen birey-leri anlatmaktadır.

Bir çalışanın neler yapacağına, kendisine danışılmadan, yöneticiler tarafından karar verilmesi

Eleştirel kuramın önemli gördüğü kavramlar

Gücün meşruiyeti ve eşitlik Baskı Söz hakkı İdeoloji Güç Katılım Temsil Dâhil edilme İlgiler

Eleştirel kuramın araştırma konuları

Gücün güçsüze de verilerek bunun resmi-leştirilmesi

Sosyal demokrasinin sağlanması için, eği-tim ile toplum arasındaki ilişkilerin düzen-lenmesi

Dengesizliklerin ortadan kaldırılması Özgürlüğün sağlanması Program hazırlanırken katılımcılığa yer ve-

rilmesi Öğrencilerin daha rahat ve demokratik bir

ortamda yetiştirilmesi Öğretmenlerin profesyonelleştirilmesi

Habermas’ın yansıtıcı uygulamalar yoluyla ideo-loji eleştirisinin aşamaları Aşama 1

Var olan durumun tanımlanması ve yorum-lanması.

Aşama 2 Mevcut durumun oluşmasının nedenlerini

İdeoloji ve ilgilerin analizi, mikro ve makro düzeyde bu durumu oluşturan gücün ve meşruiyetinin incelenmesi.

Aşama 3 Durumun değiştirilmesi için bir öneri getirme

Aşama 4. Öneri doğrultusunda geliştirilen uygulama-

nın başarısının değerlendirilmesi. İdeoloji eleştirisinin boyutları

Kuramsal Yansıtıcı Uygulama

25.Eleştirel kuramın durumu anlama ve değiş-tirme anlayışına en uygun araştırma yöntemi

Eylem araştırması 26.Aşağıdakilerden hangisi olgucu bilim anlayı-şı özellikleri arasında yer alır?

A. Küçük çaplı araştırma B. Dışarıdan yönetilen araştırma C. Davranışı etkileyen olgunun ilgi olması D. Pratik bilgi E. İstatistiğin kullanılmaması

YANIT B Bilimsel Araştırma Süreci

Araştırma Sorununun Belirlenmesi ve Sınır-landırılması

Alan yazın Taraması Araştırma Modelinin Belirlenmesi Araştırma Verilerinin Toplanması Araştırma Verilerinin Analizi ve Yorumlan-

ması Araştırma Sonucunun ve Doğurgularının

ifade Edilmesi


- 52 -

27.Sorunun araştırılma gerekçeleri arasında alan yazındaki boşluk ve yaşanılan deneyimle-rin yer aldığı bilimsel araştırma süreci aşaması aşağıdakilerden hangisidir?

A. Alan yazın Taraması B. Araştırma Modelinin Belirlenmesi C. Araştırma Verilerinin Toplanması D. Araştırma Sorununun Belirlenmesi ve Sınır-

landırılması E. Araştırma Verilerinin Analizi ve Yorumlan-

ması YANIT D

28.Araştırılan sorunla ilgili daha önce ve şu an-da var olan bilgilerin bulunması, okunup, eleşti-rel olarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi süreci aşağıdakilerden hangisi ile ifade edilir?

A. Eylem araştırması B. Örnek olay araştırması C. Araştırma deseni D. Araştırma modeli E. Alan yazın taraması

YANIT E Alan yazın taraması

Hem sorunun bulunması ve ifade edilme-sinde, hem sorunun kuramsal çerçevesinin oluşturulmasında hem de bulguların tartı-şılmasında önemli işlevler görür.

Araştırma Amaçlarının Belirlenmesi Araştırmada temel alınan ana soru ve buna bağlı olarak oluşturulan sorular ya da denenceler açık bir şekilde ifade edilmelidir. Sonraki aşamalarına kılavuzluk eder.

Genel amaç Ayrıntılı belirlenen araştırma soruları Denencelerden oluşur

Araştırma Modelinin Belirlenmesi Yöntem seçiminde ilk dikkate alınacak Nokta

Sorunun nitel, nicel ya da karma bir yöntem-le mi araştırılacağının saptanması

Soruna en uygun araştırma modeli Uygun olarak araştırma neden seleni oluş-

turulma SORU 29.

1. Tarama 2. Eylem araştırması 3. Neden sel karşılaştırma 4. Örnek olay araştırması 5. İlişkisel araştırma

Yukarıdakilerden hangisi nitel araştırma yön-temleri içinde tercih edilen modeller arasında yer alır?

A. 1.2.3. B. 1.3.5 C. 2 ve 4 D. 4 ve 5 E. 1.2.5

YANIT C Nicel araştırma yöntemleri içinde tercih edilen modeller

Tarama Neden sel karşılaştırma İlişkisel araştırma

Nitel araştırma yöntemleri içinde tercih edilen modeller

Eylem araştırması Örnek olay araştırması

Araştırma deseni

Araştırmanı n temel değişkenleri ve bunların ilişkilerinin nasıl bir ağ aracılığıyla araştırıl-ması

Araştırma Verilerinin Toplanması

Veri toplanacak grubun belirlenmesi Veri toplanacak kaynağın belirlenmesi Araştırmada belirlenen değişkenlere ilişkin

verilerin toplanması Nicel bir yöntem belirlenmişse

Daha çok kişiden veri toplanacak demektir. Araştırma modeli nitelse

Üzerinde veri toplanacak kişi ya da birim daha az olacaktır.

Araştırma sürecinde en sık kullanılan veri top-lama yolları

Anket Gözlem Görüşme Belge tarama

Nicel veri toplama yöntemleri kullanılan araş-tırmalarda verilerin analizi için

İstatistik tekniklerine gereksinim vardır. 30.Aşağıdakilerden hangisi örneklemden elde edilen verilerin evrene genellemesi sürecinde kullanılan istatistiksel tekniklerden biridir?

A. Frekans dağılımı B. Grafikler


- 53 -

C. Aritmetik ortalama D. t-testi E. Standart sapma

YANIT D

KİTABIMIN 318-327. SAYFASINDAN ALINMIŞTIR.

ilseven

Placed Image

VERGİ İCRA HUKUKU - acikogretim.org · AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI N...

Documents

Transcript of VERGİ İCRA HUKUKU - acikogretim.org · AÖF MALİYE-5.YARIYIL KİTABI İNCELEME KİTAPÇIĞI N...