I '( ,-... r'l

d,L'\({ .

VERENIGING HET NEDERlANDS KANKERINSTITUUT

STICHTING ANTONI VAN' lEEUWENHOEKZIEKENHUIS

VERENIGING HET NEDERLANDS KANKERINSTITUUT Stichting Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis

Sarphatistraat 106·108 te Amsterdam. Telefoon: 020· 94 34 34

I I

I

I

1

De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Vol ksgezondheid , dr R. J. H. Kruisinga. slaat hier op 27 novem- . [I ber 1969 de eerste paal voor het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis.

I

DAGELlJKS BESTUUR

PROF. DR. T. D. STAHLIE. waarnemend voorzitter

MR. j. P. WILLEUMIER. secretaris

MR. F. F. POSTHUMUS MEYjES. penningmeester'

MR. D. PUTMAN CRAMER. 2e penningmeester

DR. P. BEljER (namens KWF NOK)

MEj. MR. A. C. VAN DEN BLINK

j. H. DE BUSSY

DR. P. G. HOORWEG

DR. A. HOUWINK

MEVR. G. M. LANGELAAN-VAN EEGHEN

PROF. DR. A. DE MINjER (namens KWF NOI<)

DR. D. H. PEEREBOOM VOLLER

PROF. DR. W. H. STRUBEN

MR. D. TEIXEIRA DE MATTOS

MR. A. P. R. VANTIENHOVEN (namens RRTI)

PROF. DR. A. H. WIEBENGA

ALGEMEEN BESTUUR

De leden van het Dagelijks Bestuur en tevens:

PROF. DR. H. L. BOOY

DR. G. H. CH. CATH

PROF. DR. H. B. CASIMIR

PROF. DR. L. D. EERLAND

PROF. DR. j. GERBRANDY

PROF. DR. M. T. JANSEN

PROF. DR. L. B. W. JONG KEES

PROF. DR. H. L. LANGEVOORT

PROF. DR.J.j. VAN LOGHEM

PROF. DR. TH. G. VAN RljSSEL

MR. C. BARON DE VOS VAN STEENWljK

PROF. DR. j. WIEBERDIN K

PROF. DR. B. G. ZIEDSES DES PLANTES

1

WETENSCHAPPELIJKE COMMISSIE VAN ADVIES

PROF. DR.H. L. BOOY

PROF. DR. L. D. EERLAND

PROF. DR. j. GERBRANDY

DR. P. G. HOORWEG

PROF. DR. M. T. JANSEN

PROF. DR. L. B. W.jONGKEES

PROF. DR. H. L. LANGEVOORT

PROF. DR.j.j. VAN LOGHEM

PROF. DR. TH. G. VAN RljSSEL

DR. j. SPAANDER

PROF. DR.T. D. STAHLIE

PROF. DR. W. H. ST-RUBEN

PROF. DR. A. H. WIEBENGA

PROF. DR. j. WIEBERDIN K

PROF. DR. B. G. ZIEDSES DES PLANTES

JAARBOEK VAN KAN'KERONDERZOEK EN

KANKERBESTRIJDING IN NEDERLAND

Hoofdredacteur: MEj. DR. PH. C. HAGEMAN

Redactieleden: PROF. DR. K. BREUR

DR. L. MEINSMA

PROF. DR. TH. G. VAN RljSSEL

Secretariaat: Sarphatistraar108. Amsterdam

2

DAM E S • CO MIT E

Het comite stelt zich ten doel extra persoonlijke zorg aan patien~en en verplegend personeel te geven in de meest uitgebreide zin. Bijdragen hieraan zijn welkom op postgiro 363171 van de Amsterdam­Rotterdam Bank. Stadionweg 102 t.g.v. Dames-Comite Nederlands Kanker­instituut.

Dagelijks Bestuur:

MEVR. C. j. SAMKALDEN-MEYERS. ere-presidente MEVR. j. HAGA-ANDR~ DE LA PORTE. presidente MEVR. N. PIERSON-VAN BARNEVELD. secretaresse MEVR. M. ALSBERG-BOON. penningmeesteresse

CENTRALE KANKERBIBLIOTHEEI(

gevestigd in het Antoni van Leeuwenhoekhuis. Sarphatistraat108.

Curatorium:

PROF. DR. C. H. BEEK. voorzitter DR. R. O. VAN DER HEUL. secretaris DR. F. P. KOUMANS DR. K. OTTEN M. SCHENK. arts ! "'00

i

+

Bedieningspersoneel en T.V.-monitor van de line­aire versneller voor het bewaken van depatienten

De nieuwe lineaire versneller op de bestralings­afdeling. Hiermede kunnen bestralingen gegeven worden met 8 miljoen E.V. en behandelingen met versnelde electronen tot ca. 10 miljoen volt.

3

ANTONI VAN LEEUWENHOEKZIEKENHUIS HET NEDERLANDS KANKERINSTITUUT

Directie C. R. POST. directeur-geneesheer G. DE JONG. econ. adjunct-directeur ZR. B. VAN WARENDORP. adjunct-directrice

LABORATORIUMSTAF

Biochemie

Biologie en Proefdieren

4

PROF. DR. P. EMMELOT. hoofd MEJ. DR. C. BENCKHUIJSEN DRS. W.J. VAN BLiTTERSWIJK DRS. W. S. BONT DRS.J. BOOM (fellowship KWF NOK) DRS. L. DEN ENGELSE DRS. E. DE GORTER DRS. R. PH. VAN HOEVEN DR. E. KRIEK DR. M. SLUYSER IR. L. N. VERNIE DR. J. G. WESTRA

PROF. DR. O. F. E. MOHLBOCK. hoofd DR. L. M. BOOT MEJ. DR. A. DUX DRS. A. A. VAN DER GUGTEN MEJ. DR. PH. C. HAGEMAN DRS. J. H. M. HILGERS DR. H. G. KWA MEJ. DRS. M. LENSELINK DR. J. LINKS MEJ. DRS. E. R. A. MULLER t1EJ. DR. R. VAN NIE MEJ. DRS. G. R()PCKE '

Electronen­microscopie

Immunologie

Fysica

Weefselkweek

MEVR. DRS. S. SWEN-WIERDA DRS. A. TIMMERMANS DRS. A. A. VERSTRAETEN

MEJ. DRS. C. A. FEL TKAMP. wnd. hoofd MEJ. DR. J. CALAFAT DRS. K. P. DINGEMANS

DR. PH. ROMKE. hoofd DRS. J. H. DAAMS MEJ. DRS. A. HEKMAN MEVR. A. G. VAN'T HOOG, MEVR. DRS. L. C. VOS-BRAT DRS. J. E. DE VRIES

W. L. VAN ES. hoofd

Onder toezicht van PROF. DR. P. EMMELOT

i 1 I

KLINIEKSTAF

Anaesthesie MEVR. M. HELLENDOORN-SMIT. hoofd Radiotherapie PROF. DR. K. BREUR. hoofd W. RIPPING MEJ. J. MARION V. BURGERS H. VIS DRS. R. VAN DER LAARSE

IR. H. R. MARCUSE

Chirurgie DR. E. A. VAN SLOOTEN. hoofd DR. T. L. ONG OEI

S.J. VAN COEVORDEN DR. J. A. VAN DONGEN Urologie J. RENAUD. hoofd

Gynaecologie DR. I. S. SINDRAM. hoofd Medische O. A. VAN DOBBENBURGH. hoofd

E. J. AARTSEN administratie MEVR. I. BOSMA-STANTS

Arts- C. C. DELPRAT Interne DR. F. J. CLETON. hoofd assistenten MEVR. A. G. VAN 'T HOOG Geneeskunde E. ENGELSMAN MEVR. M. DEJONG-BAKKER

DR. PH. ROMKE

W. A. HORRtE. hoofd Consulenten DR. G. M. BLEEKER. oogarts

Keel-, Neus- en E. J. FROHN. zenuwarts Oorheelkunde DR. G. B. SNOW DR. W. P. DE GROOT. huidarts

J. J. KRUISBRIN K. tandarts Klinische Chemie DR. J. P. PERSIJN. hoofd J. H. PIERS. plast. chirurg

Pathologie DR. R. o. VAN DER HEUL. hoofd Technische J. SCHOTEL. hoofd

J. F. M. DELEMARRE Diensten DR. W. MISDORP " K. WEIJER Aigemene Dienst M. J. BERGSTR()M. hoofd

Rontgen- R. STEINMETZ. hoofd Centrale diagnbstiek P. COHEN kankerbibliotheek o. G. H. LIE. bibliothecaris

5 or

i I

6

M~t dit micro-filmapparaat kunnen levende cellen buiten het lichaam worden gefilmd met snelheden van een beeld per 0.2 seconde tot een per half uur. Het onderzoek richt zich op de invloed die cellen direct op elkaar kunnen uitoefenen. Zo kunnen normale cellen elkaar in hun groei remmen. terwijl dit bij kankercellen niet meer het geval zou ~ijn.

Ook de chef-kok doet zijn uiterste best het de patienten naar de zin te maken.

OVER HET VERENIGINGSJAAR 1969:

Het zeer vele voorbereidende werk voor de bouw van een nieuw kankerinstituut werd in 1969 in zover beloond, dat op 27 november

de eerste paal hiervoor werd geslagen in een terrein aan de Ples­

manlaan, hoek Huizingalaan in Siotervaart door de Staatssecretaris

Dr. Kruisinga. De rede, die hij bij deze gelegenheid uitsprak vindt

u bij dit verslag gevoegd.

Hoewel in de financiering van het eerste gedeelte van de bouw,

waarin de kliniek gevestigd zal worden, thans voorzien is, vooral

dankzij de steun van het Koningin Wilhelmina Fonds, het Ministeri~

van Sociale Zaken en Volkgezondheid en vele particuliere giften,

erfstelling en legaten, baren de financiEHe voorzieningen voor de

bouw van het tweede gedeelte van het gebouw, waarin o.a. het

laboratorium ondergebracht zal worden, ons zeer grote zorgen.

Wij hopen en mogen, dachten wij, verwachten, dat particulieren en

overheid tezamenook de bouw van dit tweede gedeelte mogelijk

zullen maken.

Aangezien dit in verband met de financiering van de bouw van het

ziekenhuis noodzakelijk was,· moest een afzonderlijke Stichting

• Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis opgericht worden, waarin het

huidige ziekenhuis en de bestralingsafdeling werden ondergebracht.

Voor een apart financieel verslag van de nieuwe Stichting worde u

verwezen naar biz. 14.

De zo wenselijke nauwe samenwerking tussen kliniek en labora­

torium wordt door de oprichting niet belemmerd. Het bestuur van

onze Vereninging vormt qualitate qua het bestuur van de Stichting. r

In het instituut werd in 1969 met onverminderde voortvarendheid

en energie op aile fronten de bestrijding van kanker voortgezet.

Wij hebben grote bewondering voor de prestaties, die daar verricht

worden onder moeilijke omstandigheden tengevolge van ruimtelijke.

en technische gebreken van het oude gebouw.

.;

Prof. Dr. J. J. van Loghem moest om gezondheidsredenen zijn func­tie van voorzitter van ons bestuur neerleggen. Dat dit voor onze vereniging een groot verlies betekent, zal ieder dUidelijk zijn die.

hem als voorzitter heeft meegemaakt. Prof Dr. T. D. Stahlie neemt

tijdelijk het voorzitterschap waar.

7

l

Totaal aantal medewerkers: 360 Opgenomen patienten: 1510

waarvan kliniek: . waarvan afkomstig:

uit Amsterdam 751

academici 26 van elders. 759

verpleegsters 66 Aantal verpleegdagen 37652

overigen 84 Gemiddelde verpleegduur 24.9 Bezettingspercentage 101.1

waarvan laboratorium: Polikliniekbezoeken 14343

academici 38 Aantaloperaties: 968

analisten en laboranten 63

ander technisch personeel 83 Bestralingsseries:

lineaire versneller 291 telecobalt 450

Wetenschappelijke werkzaamheden: dieptetherapie 435-

aantal projecten 73 contactherapie 91

wetenschappelijke pUblkaties 101 oppervlaktetherapie 51 endotherapie 2

voordrachten door stafleden 90 radi u mbehandel i ngen 178

buitenlandse studiereizen 36 Onderzoeken:

Centrale Kankerbibliotheek: r6ntgendiagnostiE;k 10730

aantal bezoekers: 10810 pathologisch anatomisch 4861 klinisch chemisch 44408

waarvan staf N K I 9598 haematologisch 31525

waarvan buiten het NKI 1212 Bezoeken districtsverpleegster: aantal uitleningen 6083

waarvan staf NKI 3848 patienten in kliniek 946 patienten thuis 42

waarva,n naar buiten 2235 follow-up bezoeken 34

Het wetenschappelijk verslag 1969 is op schriftelijke aanvrage te verkrijgen.

~ .. 8

Vergelijkende pathologie in beeld: microscopisch onderzoek van mensen- en dieren-tumoren.

De mogelijkheid van de bestrijding van tumor­virussen wordt onderzocht. Met de Warburg manometer wordt de invloed van een antivirale stof op de ademhaling van dierlijke weefsels gemeten.

9

GECOMBINEERDE BALANS VAN VERENIGING N.K.I. EN ANTONI VAN LEEUWENHOEKHUIS

Vlottend kapitaal Voorraden Vorderingen Rechten o·p korte termijn op erfstellingen en legaten Liquide middelen

Vreemd vermogen op korte termijn Oyens & Van Eeghen N.V. Vooruitontvangen subsidies Stichting Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis, rek.-crt. Overige schulden

Netto vlottend kapitaal Vast kapitaal

Effecten Voorziening koersverschillen effecten

Hypotheken u/g Leningen u/g Participatie in nieuwbouw Stichting Antoni van Leeuwenhoek­ziekenhuis Vaste goederen Inventaris en apparatuur kliniek Verbouwingen kliniek Investering nieuwbouw Erfstellingen en legaten belast met vruchtgebruik:

vrijgevallen voor 1-1-'55 vrijgevallen na 31-12-'54

Totaal

10

'1·

1969 1968

f f 25.338,56 28.576

1.165.528,90 1.730.796 P.M. P.M.

178.383,73 345.951

1.369.251,19 2.105.323

262.713,67 985.577 1.427.422,04 739.055

116.308,02 1.561.098,36 1.578.111

3.367.542,09 3.302.743

'1·1.998.290,90 '1·1.197.420

3.606.190,31 3.748.796 477.409,36 '1;· 811.353

3.128.780,95 2.937.443 26.760,02 31.864 57.856,50 62.266

634.824,27 12.234,52 31.483

1.672.734,13 679.970 940.449,45 1.341.771 697.756,10 958.654

94.020,- 94.020 P.M. P.M.

7.265.415,94 6.137.471

5.267.125,04 4.940.051

Vreemd vermogen op lange termijn Bouwfonds Participatie van het K.W.F. N.O.K. In nieuwbouw leningen o/g Backservice pensioenverplichtingen kliniek

Eigen vermogen Kapitaalrekenlng N.K.I.

Totaal

Werkkapitaal kliniek Antoni van leeuwenhoekhuis Erfstellingen en legaten belast met vruchtgebruik vrijgevallen voor 1-1-'55 Y2 Aandeel In niet met vruchtgebruik belaste erfstellingen en legaten vrijgevallen voor 1-1-'55 Investeringsrekenlng

Stortlng stlchtlngskapltaal Stlchting Antoni van leeuwenhoekziekenhuis

f 221.002,19

1.000.000,-2.097.750,-

69.012,03

1.701.002,11 1.061.015,26

94.020,-

P.M. 1.023.323,45

3.879.360,82

2.000.000,-

1969 1968

f f 201.228

1.093.500

3.387.764,22 1.294.728

1.665.818 1.036.304

94.020

P.M. 849.181

1.879.360,82 3.645.323

5.267.125,04 4.940.051

11

REKENING VAN BATEN EN LASTEN

Lasten

Baten

Nadelig exploitatiesaldo van het Antoni van Leeuwenhoekhuis (exel. kliniek) Algemene kosten

Giften en bijdragen Contributies leden en begunstigers minus secretariaatskosten Intrest Exploitatie vaste goederen

Nadelig saldo

,12

f

4.573.184,59 75.902,93

55.574,31 50.503,55

176.661,24 600,22

1969 1968

f f

4.041.689 74.536

4.649.087,52 4.116.225

48.554 50.419

153.927 391

283.339,32 253.291

4.365.748,20 3.862.934

EXPLOITATIEREKENING ANTONI VAN ~LEEUWENHOEKHOIS

1969 1968

Kliniek f f f

Lasten 4.688.157,28 3.533.153 Baten 4.712.868,54 3.537.992

Voordelig sal do ./. 24.711,26 ./. 4.839

Research

Lasten 4.491.162,31 3.989.903 Baten 130.737,89 106.631

Nadelig saldo 4.360.424,42 3.883.272

Diversen

Kosten Kankerregistratie en Follow-up 96.136,82 85.667 Af: subsidie Min. van Sociale Zaken en Volksgezondheid 31.600,- 10.000

64.536,82 75.667 Kosten Centrale Kanker Bibliotheek 79.207,96 82.749 Baten en "Iasten vorige boekjaren 69.015,39

212.760,17 158.416

Investeringen research 731.278,21 609.506 Af: bestreden uit investeringsrekening 731.278,21 609.506

Nadelig saldo 4.548.473,33 4.036.849

'" 13

BALANS VAN STICHTING ANTONI VAN LEEUWENHOEKZIEKENHUIS

Vlottend kapitaal Vereniging "Het Nederlands Kankerinstituut", rekg.-crt. Liquide middelen .

Vreemd vermogen op korte termijn Diverse schulden

Netto vlottend kapitaal

Vast kapitaal Investering nieuwbouw: ziekenhuis en bestraling researchgedeelte eerste bouwfase

Totaal

Vreemd vermogen op lange termijn Particlpatie N.K.I. in nieuwbouw

Eigen vermogen Stichtingskapitaal

. Totaal

14

31 december 1969

f

116.308,02 752.526,24

1.133.877,24 634.824,27

f

868.834,26

2.711,50

866.122,76

1.768.701,51

2.634.824,27

634.824,27

2.000.000,-

2.634.824,27

TOELICHTING BIJ DE JAARSTUKKEN OVER HET BOEKJAAR 1969

De jaarstukken van de Vereniging Het Nederlands Kankerinstituut

(waarin opgenomen het Antoni van Leeuwenhoekhuis) zijn opgesteld

volgen,s de ook in voorgaande jaren gevolgde methode.

Het voordelig saldo van de kliniek ad f 24.711 is ten gunste van het

"Werkkapitaal kliniek Antoni van Leeuwenhoekhuis" gebracht. Het nadelig saldo van de resear~h is, met de kosten van de Kanker­

registratie en de Centrale Kanker Bibliotheek, ten laste van de

rekening van baten en lasten van de Vereniging gebracht. Na aftrek

van giften, contributies, intrest, enz. resulteert een nadelig saldo ad

f 4.365.748, dat in mindering is gebracht op de van de Stichting

"Koningin Wilhelmina Fonds Nederlandse Organisatie voor de

Kankerbestrijding" en het Rijk ontvangen voorschotten op de te

verlenen subsidies. Het restant is onder het hoofd "Vooruit ont­

vangen subsidies" in de balans opgenomen.

De in 1969 met een door de Vereniging afgezonderd bedrag ad

f 2.000.000 tot stand gekomen Stichting Antoni van Leeuwenhoek­

ziekenhuis investeerde reeds een bedrag van ruim f 1.133.000 in de

bouw van het nieuwe ziekenhuis, vermeerderd met een bed rag ad

ruim f 634.000 voor het researchgedeelte. Laatstgenoemd bedrag

werd ter beschikkil)g gesteld door de Vereniging die daartoe in

staat was door een participatie van de Stichting K.W.F. N.O.K.,

welke participatie is opgenomen onder vreemd vermogeln op lange

termijn. De Vereniging investeerde tot de balansdatum voorts reeds

bijna f 700.000 in het later te bouwen research-Iaboratorium c.a.

Van de Stichting Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis wordt dit

eerste jaar van haar bestaan slechts een balans gepubliceerd. Aile

lasten (bouwkosten e.d.) zijn onmiddellijk geactiveerd.

Uit hoofde van erfstellingen en legaten is in 1969 een bedrag ad

rond f906.000 ontvangen, welk bedrag aan de Investeringsrekening-is

toegevoegd. In het verslagjaar zijn wederom verscheidene erfstel­

lingen en legaten ten gunste van de Vereniging vrijgevallen, zoals blijkt uit het hierna volgende overzicht.

De bezittingen van het Rotgansfonds, de Jacob Gudestichting, de

Jan Kornelis de Cock-fundatie en de Stichting Mevrouw Angelique

Fanny DoedEls Breuning ten Cate-Baronesse van Heeckeren van Molecatenfonds bleven nagenoeg ongewijzigd.

Wij betuigen allen, die door subsidies, contributies en giften ons

wer,k hebben gesteund, onze bijzondere dankbaarheid.

15

16

ACCOUNTANTSVERKLARING

Op grond van ons onderzoek verklaren wij dat de rekening van

baten en lasten van de Vereniging Het Nederlands Kankerinstituut

en de exploitatierekening van het Antoni van Leeuwenhoekhuis

over het jaar 1969 en de balansen van de Vereniging en de Stichting

Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis per 31 december 1969 een ge­

trouw beeld geven van respectievelijk de over het boekjaar behaalde

resultaten en de financiele positie per de balansdatum.

Amsterdam, mei 1970

NIETZMAN DE HAAN & FUPSE

w.g. A. van der Beek

registeraccountant

I.

l

,\

l

IN 1969 OPENGEVALLEN ERFSTELL~NGEN EN LEGATEN

Erflater( ster) Bemiddelende notaris

l f

Mevr. E. G. Aquina-Hoff H. Bruis Arnhem

Mevr. J. W. Backer-Over de Linden J. C. Stuart Haarlem

Mevr. M. Bargeboer-Stoppelman J. I. Kuhlmann Stadskanaal

Mej. A. D. Blokker J. J. van de Stadt Alkmaar

Mej. F. J. BUchner P. C. J. Beijnen Baarn

Mej. H. L. van Campen Mr P. J. Blauwhoff Amsterdam

Mej. H. J. N. van Dorp H. B. Th. Kroon Oosterbeek

Mej. Ch. D. M. Dufour Mr J. W. Velema Arnhem

Mevr. J. J. C. Fitzpatrick-Eveslage J. A. Korff Bussum

Mevr. S. v. Franck-Italiaander J. v. Ameijden Leiden

J. Groen G. van Essen 's-Gravenhage

H. J. van Haeften Mr P. W. v. d. Ploeg' Amsterdam,

Mevr. J. E. P. Heijman-Mellenbergh

Mej. Ch. E. Heskes F. K. Lagerwey. Leiden

Mevr. E. A. Hoeflake-Spier Mr L. M. Welle Donner Rotterdam

Ir. P. J. J. van der Horn van den Bos C. H. S. Ascherman 's-G raven hage

Mevr. J. de Jong-de Vries O. W. Broersma Amsterdam

.11 Mej. H. Klompstra

Mevr. A. G. Koffieberg-v. d. Berg H. P. A. E. Ribbers Amsterdam

I J. Laan P. J. J. Hilbrand Alkmaar

Mevr. N. v. Loenen-Bate/aan T. D. Switters Rotterdam

W. v. d. L~gt Mr C. Gutteling, Oosterbeek

17

VERVOLG ERFSTELLINGEN

Erflater( ster)

Mej. G. J. Luitwieler

H. J. Lunneker

Mevr. J. G. Meijer-Staalman

Mevr. G. H. C. de Muinck-Jansenius de Vries

N.N. N.N. Mej. G. Oudhof

Mevr. J. F. Proos-Hofman

J .. G. A. Sam

Mevr. L. Stoke-Meijer

Mevr. C. A. Swets-Koeman

Mej. D. H. van Vuuren

Mej. A. V. Th. Ziedses des Plantes

Bemiddelende notaris

P. H. v. d. Steen

J. Dirkzwager

Mr P. W. v. d. Ploeg

A. J. Tom

Mr R. A. de Wijs

M r E. K wakernaat

O. W. Broersma

P. Th. Tjabbes, Utrecht

P. J. Palmen,

J~ W. Th. Kiiller

In 1969 zijn voorts bedragen ontvangen uit de volgende erfstellingen en legaten, die nog niet in een vorig jaarverslag zijn vermeld:

Mevr. A. G. de Boer-Holson

H. Dengerink

G. M. Determeijer

Mevr. G. Dooyeweerd-van Geest

Mevr. J. G. Graap-Wensel

Mevr. H. E. Hardon-de Graaf

Mevr. G. C. Hemesath-v. d. Houven

Mevr. W. Hensel-v. d. Eijnden

Mej. G. Hols l11 uller

18

H. P. Schotanus

Mr L. J. de Vries

H. A. de Meij

H. H. G. v. Everdingen

P. G. Palmen

Dr J. R. H. Buining

W. Koch

Mr Dr K. L. Piccardt

H. J. v. d. Linden

's-Gravenhage

Purmerend

Amsterdam

Zwolle

Amsterdam

Rotterdam

Amsterdam

Utrecht

's-Gravenhage

's-Gravenhage

Loosduinen

Zwolle

Amsterdam

Hoofddorp

's-Gravenhage

's-Gravenhage

Amsterdam

Amsterdam

Hilversum

VERVOLG ERFSTELLINGEN

Erflater( ster)

Mej. T. Jonker

Mevr. M. v. Leeuwen-Koenderman

Mevr. J. M. Prijs-vanLeeuwen

Mej. R. Spanjaard

H. Verburg

A. Verhoeks

K. de Vries

Bemiddelende notaris

P. J. Visser P. A. de Ruig

A. W. Voors

B. K. W. v. d. Zalm

C. J. Rijsterborgh

Mr F. M. J. Minke

J. S. de Borst

Zuid-Scharwoude Haarlem

Heemstede

Utrecht

Maarssen

Zwolle

Wassenaar

19

Rede Dr. R. J. H. Kruisinga Kanker betekent een grote verscheidenheid van ziektebeelden.

Veranderingen in het patroon van deze verschetdenheid hebben.

hun invloed op de sterftecijfers.

Het totale sterftecijfer aan kanker neemt nog steeds toe. Het totale

aantal Nederlanders dat jaarlijks aan kanker overlijdt is nu meer

dan 25.000.

Dit geeft iets van de ernst van de problematiek aan.

Het getal 25.000 werd in het jaar 1968 voor het eerst overschreden.

Een getal dat des te indrukwekkender is als we ons realiseren dat

in 1955 voor kanker het absolute sterftecijfer nog ruim 15.000 be­

droeg.

De regelmatige toename van dit sterftecijfer moet vooral gezocht

worden in de groep van kanker van de ademhalingsorganen.

In die groep nam de sterfte toe van 35 per 100.000 inwoners in

1955 naar 67 in 1965, een toename van ongeveer 90% in 10 jaren.

Ook dit iIIustreert de betekenis van de strijd tegen kanker. Zij wordt

op vele fronten gestreden.

Naar ik hoop zal binnen enkele weken een monografie van het C.B.S.

het licht zienmet nauwkeurige cijfers omtrent de sterfte ten ge-

20

Ter gelegenheid van het slaan van de eerste paal voor de bouw van het nieuwe KankerinstituutoR 27 november 1969 werden toespniken' gehouden door: de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Volksgezondheid dr. R. J. H. Kruisinga. de waar­nemend voorzitter van de Vereniging Het Neder­lands Kankerinstituut prof. dr. T. D. Stahlie en de voorzitter van het Koningin Wilhelmina Fonds prof. dr. P. Muntendam.

volge van kanker in ons land. Een monografie die de cijfers over de

verschillende jaren maar ook van land tot land in enkele sectoren

zal vergelijken.

Een enkel gegeven uit die monografie zou ik nu reeds willen ver­

melden omdat het kentekenend voor de ontwikkeling is.

Zo steeg het sterftecijfer per 100.000 voor kanker van de ademha­

lingsorganen voor mannen in 1968 tot 75,1 dat is dus nu sinds 1955

een stijging van meer dan 110%.

De stijging van het sterftecijfer voor longkanker zet ook voor de

jaren na 1965 dus sterk door.

Toch ook reeds zeer veel bereikt Ondanks het hierboven gestelde mogen we niet vergeten dat er al

veel werd bereikt. Van een absoluut ongeneeslijke ziekte kan al niet

meer worden gesproken. Er zijn vormen van kanker waarbij de

genezingskansen gunstig liggen. Er zijn sommige vormen waar ze

zeer gunstig zijn komen te liggen.

Deze nieuwe k~iniek, deze nieuwe polikliniek en de nieuwe bestra­

lingsafdeling, waarvoor we vandaag de eerste paal slaan. zal een

belangrijke toevoeging aan onze nationale uitrusting ter beteuge­

ling van de kanker zijn. Zij zal internationaal gezien tot de meest

geavanceerde klinieken op dit gebied ter wereld behoren.

Praktijk en wetenschappelijk onderzoek hier onscheidbaar Deze combinatie van de kliniek, de polikliniek, bestralingsafde­

ling en research biedt juist door de mogelijkheid van de meest

intense samenwerking tussen research en kl'iniek de beste perspec­

tieven voor de toekomstige resultaten van de bestrijding van kanker.

Een scheiding te brengen tussen praktijk en research Iijkt mij zeker

op het: gebied der volksgezondheid volstrekt onjuist. De tech nolo­

gische en de wetenschappelijke ontwikkeling is hier onverbrekelijk

met de praktijk verbonden.

De verwachting die nog al eens spreekt uit be rich ten in de publi­

citeitsmedia over de oplossing van het kankervraagstuk door het

ontdekken van de oorzaak van kanker moeten wij sterk nuanceren.

Voor de zo verscheidene ziektebeelden, waar het bij kanker om

gaat, met die grote verscheidenheid aan bekende kankerverwekken­

de protessen moeten wij ons eerder prepareren op een stap voor

stap vordering van fundamenteel begrip voor de specifieke ziekte­beelden.

De fase w~arin wij ons met de "Cancer Control" op het ogenblik nog bevinden komt, als u mij deze populaire vergelijking wilt toe­

staan, enigszins overeen met de periode waarin wij de infectie­

ziekten bestreden, terwijl wij bacterien en andere micro-organ is­

men nog nauwelijks kenden. Talrijk echter zijn de voorbeelden

waarbij v66r Pasteur (1860-1899) informatie, effectief in preventie en bestrijding werd toegepast.

Kanker of maligne neoplasma verenigt als gezegd een zeer grote ver-

scheidenheid aan ziektebeelden, gevarieerd in structuur, presentatie

en in gedrag.

Gemeen hebben deze ziektebeelden eigenlijk aileen een ongebrei­

del de infiltratieve celgroei met het vermogen tot metastasering

d.w.z. tumor-cellenverplaatsing via bloed en Iymfe en secundaire

voortgezette groei in andere organen.

Noch onze inspanningen op epidemiologisch en klinisch terrein

noch ons laboratoriumwerk in experimenteel kankeronderzoek op

proefdieren met fysische-, chemische-, endocrine-, of vir ale carcinoge­

nen, noch ons werk met weefselcultures, of ons genetisch celonder­

zoek hebben tot nu toe gevoerd tot een volledig fundamenteel

etiologisch doorgronden van deze abnormale celgroei.

Veel heeft deze research ons echter geleerd over vele fact:>ren,

hoofdzakelijk uit ons milieu, die met het ontstaan meespelen. Ver­

vuld heeft ons onderzoek ons ook met respect en verbazing voor

het regulerend mechanisme, welke de continue frequente deling,

groei en vervanging van cellen beheerst.

Kankersterftecijfers in enkele landen Vooral sedert de publikatie van Dorn en Cutler 1958 weten wij dat

kanker in de U.S.A. tweede, na hart-vaatziekte, is in de rij van doods­

oorzaken. Dezelfde plaats neemt deze ziekte in Canada, West

Europa, Australie en Nieuw-Zeeland in. Dat deel van de wereld dus,

dat wij meestal het hoogst ontwikkeld plegen te noemen. De grootte van het probleem kunnen wij anders omschrijven door

te stell en dat in deze landen 1 op de 5 doden overlijdt aan deze oor­

zaak.

21

l

Canada U.S.A. Frankrijk W. Duitsland Nederland Engeland en Wales Australie Nieuw Zeeland

Voor wat betreft internationale recente sterftecijfer zou ik de aan­dacht willen vestigen op de volgende sterftecijfers. Naast het feit dat deze cijfers door hun grootte imponeren, moeten wij ook constateren dat hun absolute aantal en de sterfte per 100.000 toeneemt. Vandaag lijkt het me een goede gelegenheid nog eens met u stH te staan bij het wetenschappelijk onderzoek naar de bestrijding van kanker.

Belangrijke nieuwe kansen voor de kankerresearch De research in de behandeling van kanker geeft naast een continue verbetering van de bestaande methodieken ook mogelijkheden tot spectaculaire ontwikkelingen te zien. . . Natuurlijk bieden zij niet allemaal een uitgangspunt voor directe

22

1965 1966 1967 Abs. per Abs. per Abs. per

100.000 100.000 100.000

26000 133 26000 134 28000 137 297000 153 303000 155 99000 203 102000 206 103000 207

134000 228 137000 230 22000 183 23000 186 24000 190

106000 222 108000 225 110000 227 15000 133 15000 136 16000 137 3000 144 3000 143 3000 141

routinebehandeling maar zij tonen ons toch weer iets in het veld van grote mogelijkheden. Voor wat betreft de te verwachten ontwikkelingen op chirurgisch gebied wil ik de aandacht vestigen op enkele conclusies van een expert committee van de Wereld Gezondheids Organisatie dat een aantal mogelijkheden noemde. Reeds in 1966 vestigde zij de aandacht op orgaanvervangingen door orgaantransplantatie. Zij vroeg aan­dacht voor chirurgisch-technische verfijning om metastase te voor­komen.

Voor potentiering van de radiotherapie noemde zij een aantal moge­lijkheden als versterkte oxygenatie van het te bestralen gebied als

'toepassing van neutronen of andere versnellende deeltjes (Cobalt) of de hulp van. ultra-sone methodieken.

Vordering in de chemotherapie van maligne tumoren lijkt zeer wei

mogelijk. Onderzoe.k naar het wezen van het actiemechanisme,

de vermindering van de toxiciteit, het bestrijden van resistentie, de

invloed of metastasering, het gebruik in combinatie met een ander

chemotherapeuticum of therapeutisch handelen is nog steeds een te

exploreren gebied. Ook het gericht medicineren van het te behan­

delen gebied door bijv. extra corporale circulatie biedt perspectief.

In de hormoontherapie bleek eigenlijk voor het eerst een fysiologische

stof de maligne groei te be"invloeden. Onderzoekingen naar de hor­

monale bei'nv/oeding van andere dan de reeds met succes behandelde

borst- of prostaat carcinomen worden gelukkig thans uitgevoerd.

Endocrine therapie wordt ook genoemd in relatie met tumoren

van thyreoid, ovariae en tuba faloppei.

Hoewel de immunotherapie nog voornamelijk speelt in het experi­

ment en niet direct uitzicht levert op een wijde toepassing, lijkt mij

haar ontwikkeling veelbelovend.

Immunoprophylaxis van experimenteel ge'induceerde tumoren (he­

patomen - epitheliomen) en speciaal de immunologische preventie

of behandeling van dierlijk virale tumoren zijn de belangrijkste pro­

jecten.

De immunologische hypotheseomtrent de etiologie van maligne neo­

plasmata heeft bijzonder aantrekkelijke aspecten. Indien het Iichaam

in staat zou zijn tumorcellen als " niet eigen" te herkennen, hier­

tegen een afweermechanisme op te bouwen en ze daarna als bijv.

bacterien te vernietigen, zou dit wei eens een bijzonder belangwek­

kende modus voor de tumorbestrijding kunnen zijn.

Aardrijkskundige Ziektekunde

Ook het onderzoek naar de betekenis van virus in het algemeen,

naar dat van Burkitt Iymfomen en andere Iymfomen en leucaemie mag

vandaag zeker niet onvermeld blijven.

Denis Burkitt beschreef als eerste in 1958 een maligne Iymfoom bij kinderen in Afrika. Hij komt met zijn waarnemingen tot de hypo­

these dat het frequente voorkomen van deze nieuwvorming in

Afrika wordt veroorzaakt door een vi rus. De oorzakelij ke factor .zou

door een insect worden overgebracht.

Zijn "circumstantial" indirecte bewijsvoering geeft een concreet

voorbeeld van de aardrijkskundige ziektekunde. Zij vormt ook een

duidelijke stimulans deze wetenschapsnorm te perfectioneren en meer algemeen toe te passen.

De geografische en endemische spreiding over tropisch Afrika en

Nieuw Guinea, met daarnaast een sporadische signalering elders in de

wereld, wijst erop dat eigenlijk geen enke/e bevolking vrij is van dit

Iymfoma. De endemische gebieden worden bepaald door hoogte (tot

1.200 meter) en temperatuur. Een andere voorwaarde is een jaar­

lijkse regenval van meer dan 50 em.

Het voorkomen van gele koorts, trypanosoniasis en O-yong­

Nyong fever is of werd gekenmerkt door dezelfde klimatologische

factoren. Dezelfde geografische en klimatologische verspreiding van

de ziekte is voor Burkitt aanleiding om te concluderen dat de

ziekte verspreid wordt door een insect.

De leeftijdsdistributie van de ziekte (2-15 jaar) pleit voor een immuni­

teitsverwekkende aandoening.

De afwezigheid van de tumor in vergelijkbare gebieden als Centraill

23

Amerika, Zuid Oost Azie etc. schrijft hij toe aan afwezigheid van

het agens, geschikte vector of geschikte tussengastheer.

Zoals reeds boven genoemd heeft de aardrijkskundige ziektekunde

reeds veer meer informatie opgeleverd. Wij noemen nog: De ver­

mindering van maagkanker in Westerse landen is opvallend. De

lage incidentie van cervicaal carcinoom in IJsland in vergelijking met

Denemarken. Terwijl het voorkomen in Jamaica weer bijzonder hoog

is. De hoge frequentie van ch~rionepithelioom in Z.O. Azie, van

de blaastumoren in Egypte etc.

Internationale samenwerking ~oodzakelijk Het Nederlands Kankerinstituut neemt ook deel als een van de

"contractors" aan de samenwerking op het gebied van de ge"institu­

tionaliseerde kankerresearch in een internationaal kader. Dit acht

ik van grote betekenis. Bij de eerste steen legging op 23 maart van

dit jaar van het Internationaal Kanker Research Centrum te Lyon

door de heer Couve de Murville, toen minister-president van de

Franse Republiek, heb ik als voorzitter van de raad van beheer van

dit Instituut onder meer het volgende gesteld omtrentde noodzaak

en de perspectieven van internationale samenwerking op het gebied

van kanker. Die perspectieven zijn groot omdat ze een nieuwe im­

puis geven voor de internationale samenwerking op het terrein van

de wetenschap. Zij zijn dit vooral omdat juist de internationale sa­

menwerking op de beide gebieden in combinatie de wetenschap en

de volksgezondheid zo veelbelovend is.

De samenwerking is veelbelovend maar ook vereist.

Vereist omdat bijvoorbeeld enkel en aileen via deze wijze van samen-

24

werking de aardrijkskundige ziektekunde totontwikkeling kan wor­den gebracht.

Vereist ook omdat tal van researchprojecten op het gebied van de

volksgezondheid te groot zijn om door een enkelland aileen tot ont­

wikkeling te kunnen worden gebracht.

Het gebied van de kankerresearch in het bijzonder biedt hierbij uitstekende mogelijkheden.

Ik zou deze woorden ook vandaag graag in herinnering willen roepen

omdat ze dunkt me een centrale plaats moeten innemen bij de stimu­

lering van het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van de

volksgezondheid in het algemeen en op dat van de kanker in het

bijzonder.

Het Nederlands Kankerinstituut met nog niet zo'n lange gescliTede­

nis heeft zijn sporen op het gebied van de research reeds verdiend.

Ik hoef slechts de namen te noemen van Den Hoed, Korteweg,

Wassink en Waterman.

Maar ook nu vindt hoogstbelangrijk werk op dit gebied in dit insti­

tuut plaats.

Veelbelovende research in Nederlands Instituut In het bijzonder wil ik in dit verband vandaag noemen de afdeling

Biologie van Professor Miihlbock waar hoogst interessant werk van

internationale betekenis bij specifieke muizenstammen gaande is

waarvan wellicht in het bijzonder ook het onderzoek naar de hor­

monale kankeropwekking bij de melkklier van grote betekenis kan

blijken te zijn.

Niet ongenoemd mag blijven het werk op het gebied van de mole­culaire biologie. Terecht heeft Emmelot gewezen op de betekenis

van dit type wetenschappelijk onderzoek voor ons fundamenteel

inzicht in het levensproces in de cel. Juist het feit dat prolifererende cellen een cyclische levensloop ver­

tonen waarvan de fasen vrij exact bepaald kunnen worden, kan tot

nieuwe vormen van den ken en kwantitatief experimenteren in de

kankerchemotherapie leiden. Deze onderzoekingen laten de voorwaarden zien.voor het bereiken

van een maximaal selectief chemotherapeutisch effect, n.l. de dood

van 100% van de tumorc'ellen - dus tot en met de laatste cel - bij

overleving van de tumordrager.

Belangrijk is hierbij de onderkenning dat de meeste chemotherapeu­

tica cyclus-fase selectief of specifiek zijn.

Deze denkbeelden hebben hun nut voor de klinische praktijk waar

ze ook een ontwikkeling in gang gezet hebben naar een meer kwan­

titatieve benadering. Dit blijkt uit de resultaten verkregen bij acute

leukemie.

Analoge ontwikkelingen als voor de chemotherapie doen zich ook

voor op het gebied van de radiotherapie van kanker.

Wil men van de chronologie der metabolische verschijnselen ge­

bruik maken voor de therapie bij tumorpatienten, dan dienen moge­

lijke variaties in hun bioritmen ten gevolge van individueel gedrag

genormaliseerd te worden door voorafgaande strikte ziekenhuis­

routine.

Deze ontwikkelingen staan pas in hun kinderschoenen, veel is nog

onduidelijk en nodigt tot experiment.

Niettemin lijkt het niet overdreven om te stelleri dat met de

introductie van kwantitatieve werkwijzen een nieuwe fase in de

kankerchemotherapie is ingeluid. Hopelijk zal dit leiden tot een

meer effectief gebruik van de chemotherapeutische middelen en tot een beter resultaat van de behandeling.

Het is zeer verheugend dat ook voor deze belangwekkende nieuwe

ontwikkelingen een grote belangstelling bestaat bij de wetenschappe­

lijke werkers in het Nederlands Kankerinstituut.

Ethische grondslag voor dit werk levensvoorwaarde De werker op het gebied van de kankerresearch en degene die de

kankerpatient verpleegt, verzorgt en behandelt wordt van dag tot

dag geconfronteerd met vragen van leven en dood. Hij w~dt

evenzeer van dag tot dag geconfronteerd met de diepste geheimen

van het leven en de levensprocessen. Hij wordt van dag tot dag ge­

confronteerd met de kleinheid en de hulpeloosheid van de mens.

Nederigheid ten opzichte van de Allerhoogste is voor hem een

levensvoorwaarde waar zonder zijn werk zinloos is.

Ethische grondslagen zijn de essentiele condities waar zonder zijn

werk ondenkbaar is.

Moge het hoge niveau van arbej,d en handelen waarop het werk in

voorgaande decennia in het Nederlands Kankerinstituut steeds is

gebaseerd geweest ook in de toekomst haar basis zijn en moge het

in het nieuwe instituut nieuwe impulsen voor haar werk ontvangen.

25

Rede Prof. Dr. T. D. Stahlie Het zij mij als waarnemend voorzitter van de Vereniging Het Neder­

lands Kankerinstituut en van de Stichting Antoni van Leeuwenhoek­

ziekenhuis vergund, op deze voor ons zo vreugdevolle dag, een enkel

woord tot U te spreken. Een woord, gewijd aan de betekenis van de

zojuist door Zijne Excellentie de Staatssecretaris van Sociale Zaken

en Volksgezondheid verrichte symbolische handeling, het heien van

de eerste paal. Wellicht wekt, als ik de zaak zo stel, dit enige verwon­

dering, omdat U zult zeggen: die betekenis is mij geheel duidelijk:

er komt een nieuw kankerinstituut. En misschien denkt U daarbij:

en dat was nodig ook, want het huidige complex, waarin het Kanker­

instituut gevestigd is, het verbouwde en door talrijke bijbouwsels

ontsierde en chaotisch geworden voormalige militaire hospitaal aan

de Sarphatistraat voldoet toch niet meer aan de eisen, die men

heden ten dage aan een ziekenhuis, let wei: een huis voor zieken,

mag stellen. Maar wie zo denkt, denkt wellicht toch te weinig ge­

nuanceerd, omdat allereerst de vraag beantwoord moet worden of

er in Amsterdam, of er in Nederland, werkelijk behoefte bestaat aan

een instituut dat geheel en uitsluitend gewijd is aan de bestudering

van het kankerprobleem en aan de behandeling van patienten met

kwaadaardige gezwellen. Wat het eerste betreft valt het niet moei­

lijk om daarop een positief antwoord te geven. Daarbij behoeft

men nog niet eens te wijzen op het feit dat in vrijwel aile landen,

welker technologische ontw'ikkeling met de onze vergelijkbaar is,

men gekomen is tot het stichten van zelfstandige instituten ter be­

studering van het kankerprobleem. Veeleer kan men erop wijzen dat

dit probleem zo vele facetten heeft, gelegen op het gebied van de

26

chemie, van de fysica, van de biologie en van de epidemiologie of de geografische pathologie, dat bestudering vanuit een gezichtshoek

noodzakelijkerwijs moet lei den tot eenzijdigheid van opvatting.

Men zou kunnen aanvoeren, dat een zodanige multilaterale benade­

ring ook gerealiseerd zou kunnen worden door innige samenwerking

van de betreffende afdelingen van universiteiten en andere grote laboratoria, maar dan dient men te bed en ken dat er dan toch weer

een plaats nodig is waar de conclusies, verkregen uit de diverse

onderzoekingen, ge'integreerd, en de nieuw geformuleerde hypothe­

sen getoetst worden. Want men dient te beseffen dat uit samen­

werking van geleerden, afkomstig uit verschillende vakgebieden,

weer nieuwe probleemstellingen plegen voort te spruiten, die in

principe slechts kunnen worden opgelost doordat men zich gemeen­

schappelijk aan de bestudering ervan zet. Trouwens, het kan niet

ontkend worden dat de staf van het Nederlands Kankerinstituut

tot nu toe op het gebied van interdisciplinaire samenwerking ter

bestudering van de kankerproblemen veel heeft gepresteerd. Ener­

zijds kan men dat afleiden uit het feit dat de staf van dit instituut jaar­

Iijks meer dan de helft van de in Nederland verschijnende weten­

schappelijke publikaties op dit terrein voor zijn rekening pleegt te nemen, anderzijds blijkt het wei daaruit, dat verscheidene stafleden

in de laatste jaren tot buitengewoon of 'bijzonder hoogleraar aan

diverse universiteiten werden benoemd, terwijl anderen ons insti­

tuut vedieten omdat zij geroepen werden elders hun kennis Em kunde den aankomenden medicus ten nutte te maken. De noodzaak

van een researchinstituut, liefst zo breed mogelijk opgezet en in zo

groot mogelijke wisselwerking met wat op andere zich op hetzelfde

of aangrenzende terreinen b'ewegende laboratoria in den lande

plaats vindt, is derhalve duidelijk.

Voor wat betreft het ziekenhuisgedeelte ligt het enigszins anders.

De wenselijkheid van het categorale ziekenhuis, het ziekenhuis dat

zich uitsluitend bezig houdt met de verzorging en behandeling van

een bepaalde categorie van patienten, wordt tegenwoordig nogal

eens in discussie gesteld. Men voert dan als argument aan dat om te begiimen in een algemeen

ziekenhuis niet zo de nadruk wordt gelegd op het karakter van de

ziekte als dit 1n een categoraal ziekenhuis het geval is, dat het juist

in het geval van kankerpatienten van groot belang kan zijn dat zij

zich omringd weten door andere zieken, die wellicht meer kans

hebben om te genezen dan zijzelf en dat hun door die aanblik in hun

somberste ogenblikken weer wat hoop gegeven wordt, dat in het al­

gemene ziekenhuis de patient in de regel onder de hoede blijft van

de arts die de ziekte het eerste herkende, hetgeen bij verwijzing

naar een categoraal ziekenhuis uitzondering zal zijn, en dat tenslotte

de behandelende artsen een beter, want ongedwongerer, contact

zullen hebben met andere specialisten en dus minder zullen neigen

tot eenzijdigheid van denken. Voorts stelt men dat het argument, dat het categorale ziekenhuis kan beschikken over modernere, uitge­

breidere, dus betere, apparatuur eigenlijk niet mag gelden, omdat

ieder algemeen ziekenhuis van enige omvang zodanig geoutilleerd

zou moeten zijn, dat iedere patient daar de best mogelijke behande­

ling zou moeten kunnen krijgen. Wie de zaken zo stelt, demon­

streert een lofwaardig idealisme, dat echter van weinig praktische

zin getuigt. Immers, de moderne apparatuur, nodig voor de behan­

deling van vele typen van gezwelziekten, is dermate kostbaar en ver­

oudert dermate snel, dat terbeschikkingstelling van een zodanige

outillage aan aile wat grotere ziekenhuizen zou leiden tot een on­

verantwoorde verspilling van gemeenschapsgeld, daar een belangrijk

deel van de apparaten gedurende het grootste deel van de tijd niet

zou worden gebruikt. Bovendien wordt in dit tijdperk van aanbid­

ding van de technologie maar al te vaak vergeten dat men er met

hoogwaardige apparatuur niet is. Hoogwaardige apparatuur vereist hoog gekwalificeerde mensen die met die apparatuur weten om te

gaan. In het algemeen kan men stellen, dat, hoe ingewikkelder een

apparaat is, des te meer kans er bestaat dat het ontregeld raakt, en

voor het doorlopend goed doen functioneren ervan zijn '!lensen

nodig, die zoals gezegd, hoog gekwalificeerd en derhalve duur moeten zijn.

Dergelijke functionarissen brengen hun geld aileen maar op wanneer

zij werkelijk de gehele dag bij de goede functionering van de aan

hun toevertrouwde apparatuur betrokken zijn.

Vervolgens dient men te overwegen, dat een apparaat, hoe goed

ook, nimmervolmaakt is en datslechts de mensen die er dagelijks mee

om gaan, weten op welke principiele of technische punten het appa­raat nog verbeterd kan worden. Hun voortdurende omgang met hun

instrumenten moet dan ook gezien worden als een continu stuk prak­

tische research, waar naderhand de gemeenschap weer van profi­

teert. Nu is het zeker niet zo dat voor de behandeling van elke vorm

van kanker, hetzij zeer ingrijpende operaties, hetzij zeer ingewik­

kelde bestralingsapparatuur, hetzij een doorlopende controle door

27

een hoog gespecialiseerd klinisch-chemisch laboratorium noodzake­kelijk is. Voor de meerderheid der patienten is het dan ook niet no­dig een apart categoraal ziekenhuis te bouwen. Maar voor een aantal

patienten ligt, hetzij door de zeldzaamheid, hetzij door de bijzondere beloopsvorm van hun ziekte, de zaak anders. Ook die patienten hebben er recht op dat men zich tot het uiterste inspant om achter de aard van hun ziekte te komen en hen zo goed mogelijk te behandelen;

anders gezegd: zij hebben er recht op dat een groep van personen, die zich op dit gebied gespecialiseerd heeft, de .behandeling op zich neemt. Weer zullen sommigen den ken dat het dan toch voldoende zou moeten zijn, dat men uit de literatuur en door onderlinge raad­plegingen van elkanders ervaringen kennis nam en dat aldus de patient in het algemene ziekenhuis toch ook wei aan zijn trekken

zou kunnen komen. De ervaring leert echter dat het uiterst moei­Iijk, zo niet onmogelijk is, om een patient te zien door de bril van een collega, ook al past die bril en zijn de glazen ongekleurd. Niet

zo lang gel eden zei prof. Snapper, een man wiens naam onder de oudere hier aanwezigen nog steeds een bekende en zeer goede klank heeft, op een bijeenkomst, dat naar zijn ervaring de genees­

kunde ook heden ten dage - en hij sprak toen met name over de Amerikaanse geneeskunde - nog steeds voor 80% op empirie was gebaseerd en slechts voor 20% op wetenschap. Dat kan men betreu­ren, het feit Iigt er. Het betekent dat de arts bij zijn pogingen om de

zieke patient geheel te doorschouwen - want dat is de werkelijke betekenis van het woord diagnostiek - en bij het opstellen van zijn behandelingsprogramma, heel wat laat meetellen dat niet op objectief waargenomen en reproduceerbare feiten berust. Wil men zijn

28

patient volledig het zijne geven, dan heeft hij recht op behandeling door een arts, - of beter, doch veel moeilijker, door een groep van nauw samenwerkende artsen, - die van zijn speciale kwaal doorlo­pend studie maakt of maken. Daarbij dient, zoals gezegd, eenzijdig­heid van benadering tot iedere prijs vermeden te worden, hetgeen inhoudt dat de staf van een categoraal ziekenhuis zich dient te ver­zekeren van de doorgaande uitwisseling van ervaringen en ge­dachten met specialisten op andere terreinen. De buitenstaander

heeft, veelal juist doordat hij niet gehinderd wordt door een over­maat van deskundigheid, vaak een verrassend frisse, nieuwe kijk op problemen, waarop degeen die zich de hele dag met die problemen bezighoudt, zich blind gestaard heeft. Wil, met andere woorden,

een categoraal ziekenhuis ter behandeling van bepaald,e catego­

rieen kankerpatienten zijn pretenties waar maken, dan die!'t de staf ook zorg te dragen voor die uitwisseling van gedachten. In dit verband is in de toekomst voor dit instituut samenwerking met universitaire en andere grote ziekenhuizen noodzakelijk. Wat dit laatste betreft is reeds een gelukkig begin gemaakt doordat de be­

sturen van de beide Amsterdamse universiteiten, uiteraard in over­leg met de betrokken medische faculteiten, zich in principe bereid hebben verklaard tot samenwerking met het Nederlands Kanker­instituut. Over de vorm van die samenwerking, die wij naderhand hopen uit te breiden tot althans de andere grote ziekenhuizen in

Amsterdam, zal men zich nog nader moeten beraden, doch in elk geval dienen de zojuist door mij aangegeven overwegingen daarin ver­disconteerd te worden. Aileen op deze wijze zal het mogelijk zijn niet aileen dat het Nederlands Kankerinstituut voordeel trekt uit de

ervaring en kennis van de staven "der genoemde medische facul ...

teiten, doch dat ook omgekeerd het Instituut zijn inbreng heeft bij

diagnostiek en behandeling van de aldaar verpleegde patienten.

Maken we de balans op, dan komen we tot de slotsom, dat, wat histo­

risch gegroeid was als een combinatie van ziekenhuis en laboratorium in de toekomst ook als de gelukkigste oplossing gezien moet wor­

den. Medisch speurwerk dat geen enkele binding heeft met de kli­

niek, pleegt zich meer en meer te ontwikk~len in richtingen die

voor diagnostiek en behandeling weinig belangrijk zijn. Een kliniek

echter, die erop gericht wi! zijn inderdaad de best mogelijke behan­

deling aan bepaalde categorieen patienten te bieden, dient zich van

de nauwe samenwerking met een speciflek op de aan de orde zijnde

problematiek gericht laboratorium te verzekeren. Ook op de fun­

damentele research werkt het regelmatig contact met de klinikus

veelal bevruchtend. Uit dat contact vloeien soms richtingen in het

speurwerk voort, die anders niet de nodige aandacht zouden heb­

ben ontvangen.

Beschouwt men derhalve nogmaals de taak van het categorale zieken­

huis voor patienten lijdende aan kwaadaardige gezwellen, dan blijkt

die tweeeriei te zijn: in de eerste plaats dient aldaar de mogelijkheid

te bestaan voor herkenning en behandeling van ongewone en onge­

woon gecompliceerde beloopsvormen van de ziekte. In de tw"eede plaats dient de research, voor wat zijn praktische aspekten betreft,

erop gericht te zijn nieuwe methoden ter herkenning en behandeling

van kanker te ontwerpen, op hun waarde te toetsen en voor de prak­

tijd geschikt te maken. Dit geldt zowel voor het beramen van nieuwe

en eenvoudiger laboratoriumtechnieken als voor het ontwerpen en

op de proef stellen van nieuwere apparatuur, in het bijzonder be­

stralingsapparatuur. Hebben dergelijke methoden en apparaten

eenmaal hun bestaansrecht bewezen" dan dient er, wanneer er al­

thans veer patienten blijken te zijn die aan het nieuwe type onder­

zoek of behandeling behoefte hebben, voor gezorgd te worden dat zij ook elders in den lande ingeburgerd raken.

Het is dus geenszins z6 dat het Nederlands Kankerinstituut ook

maar in de verste verte er aan zou den ken te trachten de behande­

ling van aile kankerpatienten in het rayon Amsterdam aan zich te

trekken. Het zou dat niet kunnen, doch vooral: het zou zulks niet

m6gen.

Het aantal bedden van 180 is gekozen omdat het huidige aantal van

ruim honderd doorlopend te krap blijkt te zijn. Men mag e~n ogen­

blik veronderstellen dat de nieuwe jas wat te ruim is; daar tegen­

over staat dan dat de ervaring met ziekenhuisjassen leert dat men er

binnen enige jaren uitgegroeid pleegt te zijn.

Waarom hier nu door de zojuist door dr. Kruisinga verrichte hande­

ling een begin wordt gemaakt met de bouw van het ziekenhuis zal

ieder duidelijk zijn die het 9ude ziekenhuis kent. Ik zal de laatste

zijn om te beweren dat de kwaliteit van verpleging en behandeling

in een ziekenhuis staa.t of valt met de bouw en de inrichting. De

belangrijkste faktoren' zijn en blijven toewijding en deskundigheid

van de kant vall allen die daar werkzaam zijn. Niettemin heeft een

sombere omgevdng toch op de patient vaak een wat deprimerende

invloed, en het is in deze tijd niet meer verantwoord daataan de

29

lijdende medemens te onderwerpen.

Wij kunnen thans met de bouw een aanvang maken dank zij de mede­

werking en de inzet van zeer velen. de rijksinstanties. met name het

Ministerie van Sociale Zaken en Volksgezondheid. die de garantie

verzorgd hebben •. de overheidssubsidies. de bijdragen van het

Koningin Wilhelmina. Fonds. enz .• enz .. Men realisere zich echter

dat de op dit moment beschikbare bedragen aileen toereikend zijn

voor de bouw van hetziekenhuis met daaraan verbonden een grote.

moderne bestralingsafdeling en die dienstruimten. te weten klini­

sche laboratoria. rontgenafdeling. operatiekamers. ruimten voor de

administratie en ruimten voor het personeel. die strikt noodzakelijk

zijn om het ziekenhuis straks goed te doen functioneren. Voor de

bouw van het grote researchlaboratorium. de plaats waar het fun­

damentele speurwerk zal moeten worden gehuisvest. 'zijn bedragen

nodig. waarover thans nog niet beschikt kan worden.

Dat speurwerk zal dus ook na gereedkomen van de kliniek nog enige

tijd in het huidige gebouw aan de Sarphatistraat gecontinueerd moe­

ten worden.

Ik moge echter eindigen met de hoop uit te spreken dat de Neder­

landse bevolking die zich al zo talrijke mal en uitermate goedgeefs

heeft betoond. waar het gold de dienst aan de Jijdende medemens.

~ok ditmaal geen verstek zal laten gaan. wanneer te zijner tijd. -

en dat is over niet al te lange tijd. - een beroep op haar gedaan zal

worden om ook de bouw van dit researchlaboratorium, een natio­naal be lang, mogelijk te maken.

30

Rede Prof. Dr. P. Muntendam Men heeft mij gevraagd bij deze plechtige gelegenheid in mijn kwaH­

teit van voorzitter van het Koningin Wilhelmina Fonds een enkel

woord te willen spreken. Ik doe dit met buitengewoon veel genoe­gen omdat ik daardoor in de gelegenheid ben een blik in het verleden

te slaan. een voorrecht, dat men zich op mijn leeftijd mag toeeHgenen.

Welnu. ik ga 20 jaar terug naar het jaar 1949. Ik treed in april· van

dat jaar in dienst van het ministerie van sociale zaken als direc­

teur-generaal van de volksgezondheid ·en als geboren en getogen

Amsterdammer was mijn eerste officiEile werkbezoek gericht op

Amsterdam en wei op het Antoni van Leeuwenhoekhuis. Reeds toen

was het moeilijk open data in de agenda's van officiEile lieden te vin­

den en daarom spraken de Directeur. dr Veldhuizen. en ik af dat we

daarvoor een schijn-vrije dag zouden nemen. Koninginnedag, 30

april 1949. Dit bezoek heeft grote indruk op mij gemaakt. omdat ik

getroffen werd door het schreeuwend gebrek aan ruimte en de be­

invloeding daarvan op de ontwikkeling in onderzoek en behande­

lingsmogelijkheden. En laat mij daarom nu reeds zeggen: een ere­

saluut aan de werkers en besturen van Ons Nederlandse Kanker­

instituut in de afgelopen twintig jaren, die woekerend met de ruimte

en met de voorzieningen. die in allerlei hoeken en gaten aan de

Sarphatistraat toch nog mogelijk bleken, die de naam van dit zieken­

huis en laboratorium, niet het minst door het peil van de klinische

en fundamentele research, door al deze jaren in en buiten het land

zo waardig hoog hebben gehouden, heel hoog zelfs.

Het jaar 1949 was, in verband met het Antoni van Leeuwenhoek­

huis. nog in ander opzicht een merkwaardig jaar. Namelijk in dat jaar

werd door de toenmalige Minister van Sociale Zaken een Commissie ingesteld, in de wandeling genoemd de ministeriele kankercommis­

sie, welke tot opdracht kreeg een organisatieplan op te stellen en te

adviseren omtrent de besteding van de gelden uit het, eveneens in

dat jaar, opgerichte Koningin Wilhelmina Fonds. Ik had het voorrecht

deze commissie te mogen voorzitten en het zal u duidelijk zijn, na

hetgeen ik zojuist zei over mijn indrukken bij mijn bezoek aan het

Kankerinstituut op 30 april van dat jaar, dat m.ijn gedachten sterk

'gingen in de richting van het waarborgen, dat de centrale plaats,

welke het Kankerinstituut steeds had gehouden, nl. te zijn een

Nederlands Kankerinstituut, bewaard zou blijven. En ik moet zeggen,

dat de andere leden van de commissie, vertegenwoordigers van de

universiteiten en van het RRTI, hieraan hun volle medewerking ver­

leenden. En het is in dit verband interessant mede te delen, dat het

eerste formele besluit en advies van de Ministeriele Commissie, ge­nomen in 1950, luidde, dat een belangrijk bedrag, nl. 3 miljoen gul­

den, uit het KWF gereserveerd moest blijven voor de nieuwbouw

van het NKI.lk leg er de nadruk op, dat de eerste grote flnanciele bij­

drage voor de bouw van een nieuw centraal instituut werd samenge­

bracht uit gelden, geschonken door particulieren, door het Neder­

landse volk, en dat door al de jaren heen, het Kankerinstituut kon

bestaan aileen door het eigen kapitaal van het Instituut en later

door het KWF, dat de tekorten dekte, met andere woorden het

Nederlandse volk heeft in de afgelopende decennia zijn plicht ge­

daan bij de bestrijding van een ziekte, welke in het leed en het

lijden van de mens een steeds belangrijker en meer centrale plaat; ging innemen.

Reeds zeide ik hoe men aan de Sarphatistraat woekerde met ruimte en mogelijkheden. Dat men niet achterop raakte was te danken aan

het vertrouwen van de werkers en van het bestuur, dat een betere

tijd zou aanbreken. Het vertrouwen werd op de proef gesteld.

Het is niet mijn taak de complexiteit van moeilijkheden hier te

analyseren, maar ik kan niet nalaten te zeggen, dat ik persoonlijk het nog steeds in hoge mate betreur, dat het voormalige gemeentebe­

stuur van Amsterdam gemeend heeft het gezonde en vooruitziende

project vandr Sajet over de Amsterdamse Academische Ziekenhuis­bouw te moeten verwerpen, waardoor het mogelijk zou zijn geweest

in dit deel van Amsterdam een universitair complex te krijgen, waar­

in ook ruimte voor het NKI zou zijn geweest. Dat men de Knoop nu

doorgehakt heeft en zijn plaats gezocht heeft naast Yan Loghemacht

ik een wijs besluit, dat mij bijzonder verheugt. Gezien immers de

fundamentele research, welke ten grondslag moet liggen aan een

verdere ontwikkeling van de gezwelleer, is de meest nauwe samen­

werking met het Centraal Laboratorium voor de Bloedtransfusie­

dienst, wereldberoemd centrum voor wetenschappelijk onderzoek

op het gebied van immunologie en immuno-pathologie, een voor­

waarde. Dat men, ruimtelijk gezien, ook gelegen is in de nabijheid' van het nieuwe geneeskundige en natuurwetenschappelijke cen­

trum van de Y.U., waar men steeds blijk heeft gegeven en geeft van

grote actieve belangstelling in de oncologie, stemt eveneens tot

vreugde. Dames en Heren, mag ik, o,ok van mijnkant, de Regering en

met name onze Staatssecretaris van' Yolksgezondheid, heel hartelijk

dank brengen voor de mogelijkheid die geboden is nu met de bouw

van het ziekenhuis met gemeenschappelijke diensten ten behoeve

31

l

van ziekenhuis en daarna te bouwen laboratorium, te beginnen. Het

verheugt mij te kunnen meedelen, dat in deze eerste bouwkosten nu

reeds een bed rag van 5 miljoen gulden uit het KWF is opgenomen.

Maar ons Fonds, dragend de naam van Haar, die in de historie van

Nederland haar naam met ere heeft gegrift, is zich bewust, dat

"Noblesse oblige" en dat het Nederlandse wapen ons voorhoudt:

"je maintiendrai". Excellentie, wij zijn ons ervan bewust, dat met deze eerste 5 miljoen

onze taak niet beeindigd is. Kortelings is door het Aigemeen Be­

stuur van het KWF het beleidsplan 1969-1974 aanvaard, waarbij dui­

delijk de nadruk is komen te liggen op de stimulerende taak welke

het KWF heeft ten aanzien van de kankerresearch in Nederland.

Het is duidelijk, dat ook -andere centra daarvan moeten profiteren,

maar evenzeer wil ik het Bestuur van het NKI en U, Excellentie,

32

toezeggen dat wij onze uiterste best zullen doen, een tweede 5

miljoen als bijdrage in de bouw van het laboratorium te leveren,

waartoe ik hier op dit ogenblik mij tot het Nederlandse volk wend:

wilt; 20 jaar nadat Koningin' Wilhelmina het door u bijeengebrachte kapitaal bij haar gouden Regeringsjubileum o.m. ,schonk aan de be­

strijding van de kanker, opnieuw uw offer brengen ten behoeve van

het speurwerk, het onderzoek, de behandeling en de bestrijding

van de kanker, de ziekte die zoveel leed over ons brengt.

Bestuursleden van het NKI, ik zou het graag beleven, dat ik op 30

april 1974, 25 jaar na mijn zojuist genoemde bezoek aan de Sar­

phatistraat, uw nieuwe instituut mag bezoeken, ziekenhuis en labo­

ratorium, nationaal monument, bewijs van eendracht tussen volk en

regering ,in de strijd tegen ziekte.

'ill; __

De radioactieve isotopen van koolstof en waterstof vinden steeds meer toepassing bij het moderne kankeronderzoek. Voor de kwantitatieve meting van deze isotopen is speciale apparatuur nodig. zoals de op de foto afgebeelde vloeistof scintillatie­teller. Met dit instrument kunnen 360 preparaten automatisch worden gemeten. De gegevens van elke meting worden tegelijkertijd geregistreerd. hetgeen een grote besparing aan tijd en arbeid be­tekent. Het instituut bezit reeds twee van deze instrumenten. hetgeen een investering vergde van ruim f160.000.