1

Verder met etalagebenen

Onderzoek en behandeling

2

De Hartstichting

De Hartstichting wil dat minder mensen vroegtijdig hart- en

vaatziekten krijgen of eraan overlijden. Ook het ongemak en leed

dat patiënten en hun naasten ervaren, willen we verminderen.

Daar zet de Hartstichting zich elke dag voor in.

Dat doen we door patiëntenzorg te verbeteren, te bevorderen dat

de jeugd gezonder gaat leven en door baanbrekend onderzoek

naar hart- en vaatziekten te laten doen. Hoe meer mensen ons

helpen in de strijd tegen hart- en vaatziekten, hoe meer we

kunnen bereiken.

Hoe u ons kunt helpen, leest u achterin deze brochure.

3

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave 3In deze brochure 5Hoe werkt een gezond hart- en vaatstelsel? 6Wat zijn etalagebenen? 8Hoe ontstaan etalagebenen? 9Welke klachten heeft u bij etalagebenen? 11Hoe ernstig is de aandoening bij u? 12Hoe wordt uw aandoening vastgesteld? 13Welke behandeling krijgt u bij etalagebenen? 16Welke medicijnen krijgt u? 18Wat kunt u zelf doen? 19Behandelingen in het ziekenhuis 22Waar vindt u meer informatie? 26Meer weten over stoppen met roken, gezonde voeding of medicijnen? 27Helpt u ons mee? 28Welkom bij De Hart&Vaatgroep! 29

4

Wanda Hendriks (62): Ik sta graag even stil bij een mooie etalage. Helaas is dat nu ook een noodzaak omdat de pijn me belet om verder te lopen.

4

5

Tijdens het lopen voelt u een stekende, kram-pende pijn in uw been. Van uw arts hoorde u dat u waarschijnlijk ‘etalagebenen’ heeft. Dat betekent dat de slagaders naar of in uw benen vernauwd zijn.

Wat zijn etalagebenen? Hoe ontstaat de aandoening? En wat zijn

mogelijke behandelingen? De antwoorden op deze vragen leest

u in deze brochure. Want de Hartstichting vindt het belangrijk

om u goed te informeren over uw aandoening en u op die manier

ondersteuning te bieden.

Heeft u nog vragen naar aanleiding van deze brochure? Bel of

mail dan met de Infolijn Hart en Vaten: 0900 3000 300,

e-mail: infolijnAhartstichting.nl.

In deze brochure

6

Het bloed voert ook afvalstoffen en

koolzuurgas af via de aders (zuurstofarm

bloed). De bloedsomloop zorgt ervoor dat

Hoe werkt een gezond hart- en vaatstelsel?

Om te kunnen functioneren heeft ons lichaam zuurstof en voedings-stoffen nodig. Deze stoffen bereiken de spieren en organen in ons lichaam via het bloed. Het hart pompt dit zuurstofrijke bloeddoor de slagaders ons lichaam in. Slagaders lopen door ons hele lichaam.

Halsslagaders

Hart

Armslagaders

Aorta

Bekkenslagaders

Liesslagaders

Beenslagaders

ons lichaam op de goede plekken de juiste

stoffen opneemt en weer afvoert.

Het slagadersysteem

7

Longen

Kleinebloedsomloop

Hart

Grote bloedsomloop

Hoe ziet de bloedsomloop eruit?Het bloed krijgt in de longen zuurstof.

Het hart pompt dit zuurstofrijke bloed via

de slagaders naar alle delen van het

lichaam. In heel dunne bloedvaatjes, de

haarvaten, geeft het bloed de zuurstof af en

neemt het afvalstoffen op. Daarna stroomt

het bloed via de aders terug naar de longen

en het hart. Via de lever en de nieren voert

het bloed de afvalstoffen af. Koolzuurgas

verlaat het lichaam via de longen.

Reserveslagaders (collateralen)Behalve slagaders heeft ons lichaam ook

reserveslagaders: collateralen. Dit zijn heel

kleine bloedvaten. Door de reserveslag-

aders stroomt normaal gesproken maar

heel weinig bloed. Ze lopen parallel aan de

gewone slagaders, met name door de

spieren. In geval van nood nemen ze de

functie van de grotere slagaders gedeelte-

lijk over. Bijvoorbeeld als de slagaders

vernauwd zijn.

88

Wat zijn etalagebenen?

Als u etalagebenen heeft, zijn de slagaders naar of in uw benen vernauwd. Daardoor kan er minder bloed, en dus minder zuurstof, bij de spieren in uw benen komen. Wanneer u een eindje gelopen heeft, dan krijgt u door het zuurstoftekort een stekende pijn in uw been, die voelt als een soort kramp. Als u even stilstaat, gaat de pijn weer weg.

De herkomst van de naam ‘etalagebenen’ heeft met dat rusten te maken. Als u in een winkelstraat loopt en u kunt door de pijn even niet lopen, is het net alsof u steeds even stopt om de etalages te bekijken.

Medische termen De medische term voor etalagebenen is ‘claudicatio intermittens’. Dit betekent letterlijk: ‘mank lopen met tussenpozen’. Artsen hebben het ook wel over ‘perifeer arterieel vaatlijden’ (PAV). ‘Perifeer’ betekent ledematen (de benen dus) en ‘arterieel’ betekent: in de slagaders. ‘Vaatlijden’ gaat over de plek van de aandoening: de bloedvaten.

8

9

Hoe ontstaan etalagebenen?

Hierdoor kunnen de spieren te weinig

zuurstof krijgen. Dit is vooral merkbaar

als u loopt of fietst.

Bij beschadiging van de plaque ontstaan

daarop bloedstolsels die los kunnen raken.

Als u etalagebenen heeft, is de kans groot

dat de slagadervernauwing ook op andere

plaatsen in het lichaam voorkomt.

Daardoor heeft u een vergrote kans op

andere hart- en vaatziekten, zoals een

hartinfarct of een beroerte.

Hoe ontstaan vernauwingen?De slagaders zijn maar een paar millimeter

in doorsnede. Als de gladde binnenwand

op bepaalde plekken beschadigd is,

hechten zich daaraan witte bloedcellen en

vetachtige stoffen (waaronder cholesterol-

deeltjes). Deze papachtige massa noemen

we een plaque. Bij toename van een plaque

raakt de slagader vernauwd. Dit is slagader-

verkalking ofwel atherosclerose.

Door slagaderverkalking kan er minder

bloed door de slagader stromen.

Etalagebenen zijn het gevolg van vernauwingen in de slagaders die naar of in uw benen lopen. Hoe ontstaan die vernauwingen? En waarom zorgen ze voor zo veel pijn?

Waardoor loopt u meer kans op slagaderverkalking?De kans op vernauwing van de slagaders kan worden verhoogd door:

• hoge bloeddruk• verhoogd cholesterol, door te veel verzadigde vetten in de voeding• roken (ook meeroken)• diabetes mellitus (suikerziekte)• te weinig lichaamsbeweging• overgewicht

Al deze factoren kunnen slagaderverkalking bevorderen. Ook zaken waar u zelf geen invloed op heeft, zijn een risicofactor: erfelijkheid en uw leeftijd. Wilt u meer weten over slagaderverkalking? En vooral wat u kunt doen om uw risico hierop te verlagen? Kijk dan eens op www.hartstichting.nl/slagaderverkalking. Op onze website kunt u ook de brochures downloaden of bestellen over hoge bloeddruk, hoog cholesterol en overgewicht.

Plaats van de vernauwingDe vernauwing van de slagader zit boven

de plaats waar u pijn voelt:

• Voelt u tijdens het lopen (vooral) pijn in

uw bilstreek en bovenbeen? Dan zit de

vernauwing waarschijnlijk in uw buik of

bekkenslagaders. In uw buik vertakt de

grote lichaamsslagader (aorta) zich in de

beide bekkenslagaders (zie de afbeelding

op pagina 6).

• Zit de pijn vooral in uw kuit en als u

doorloopt ook in uw voet? Dan bevindt

de vernauwing zich waarschijnlijk in de

slagader van het dijbeen.

• Heeft u pijn in uw onderbeen en voet?

Dan zit de vernauwing in uw onderbeen.

Waarom heeft u pijn in uw benen?Door de vernauwde slagaders naar of in

uw benen kan minder bloed stromen.

Bloed voert zuurstof aan naar de spieren

om te kunnen bewegen en bloed voert

de afvalstoffen van de spieren af.

Hoe harder u zich inspant, hoe meer

zuurstof en hoe meer bloed uw spieren

nodig hebben. Het zuurstoftekort wordt

dus groter als u bijvoorbeeld loopt, fietst of

rent. Uw spieren maken door de beweging

ook meer verzurende afvalstoffen aan.

De afvalstoffen in de spieren veroorzaken

pijn. Als er minder bloed in uw spieren

komt, wordt het moeilijker om de afval-

stoffen af te voeren. Daardoor wordt de

pijn heviger. Als u in rust bent, merkt u

vaak niets.

10

11

Welke klachten heeft u bij etalagebenen?

Doen uw benen ook pijn als u rustig zit of

ligt? Dit gebeurt als de bloeddruk in uw

been zeer laag is. De klachten treden dan

vooral ’s nachts op, als u in bed ligt met uw

benen omhoog.

Behalve de kenmerkende pijn in uw benen

kunt u ook de volgende verschijnselen

hebben:

• koude voeten

• verdwijnen van de onderhuidse vetlaag

in de benen

• verdwijnen van haargroei op voeten

en tenen

• verdikking van de teennagels (kalknagels)

• langzamere groei van de teennagels

• een verminderd of verdwenen gevoel

in de benen

Krijgt u een wond op uw voet? Dan is het

verstandig om snel naar uw huisarts te

gaan. De wond kan namelijk gemakkelijk

ontsteken.

Een beenslagader kan plotseling dicht gaan

zitten. Klachten die hierop kunnen wijzen

zijn:

• Plotselinge pijn in het been ook in rust.

• Het been is bleker en kouder dan het

andere been.

• Een doof gevoel in het been.

• Krachtverlies in de spieren in voet en

been.

U moet dan met spoed naar het ziekenhuis!

Pijn bij het lopen is de belangrijkste klacht bij etalagebenen. Na een eindje lopen krijgt u last van een krampende pijn in een been. U kunt daardoor niet meer verder lopen. De pijn gaat na een paar minuten rust over. Als de vernauwingen ernstiger zijn, treden de problemen al na enkele tientallen meters op.

12

Etalagebenen ontwikkelen zich in vier stadia. In welk stadium uw aandoening zich bevindt, bepaalt uw arts aan de hand van de beschrijving van uw klachten. Op basis van het stadium bekijkt uw arts welke behandeling bij u past.

Hoe ernstig is de aandoening bij u?

Stadium 1Er is een vernauwing in de slagader in of

naar uw been. U merkt daar echter niets

van, omdat de reserveslagaders voor de

doorstroming van het bloed zorgen.

Stadium 2Als u een stuk loopt, krijgt u altijd een

stekende pijn in uw been. De reserveslag-

aders kunnen het zuurstoftekort niet meer

compenseren. Binnen dit stadium wordt

nog een onderscheid gemaakt:

• 2-A: u kunt meer dan 100 meter zonder

pijn lopen.

• 2-B: u kunt niet meer dan 100 meter

zonder pijn lopen.

Stadium 3U krijgt ook tijdens rust en als u in bed ligt

pijn in uw been of voet. De pijn wordt

alleen minder als u uw been laat hangen

of als u uit bed gaat.

Stadium 4De doorbloeding van uw been staat bijna

helemaal stil. Uw been is extreem gevoelig

voor het ontstaan van wonden en infecties.

Het knippen van uw nagels of druk van uw

schoenen leidt bijvoorbeeld al tot wondjes.

Deze wondjes kunnen groter worden en

kleuren soms donkerblauw of zwart.

Dit leidt tot het afsterven van weefsel.

Heeft u wondjes? Dan is het verstandig

om snel naar uw huisarts te gaan.

In de stadia 1 en 2 kunt u zelf de verschijn-

selen terugdringen door uw leefstijl aan te

passen. Als uw aandoening in stadium 3 of

4 is, verwijst de huisarts u door naar het

ziekenhuis voor een behandeling.

13

Hoe wordt uw aandoening vastgesteld?

Om zeker te weten of u etalagebenen heeft,

krijgt u nog een onderzoek. Dit is het

Doppleronderzoek. Soms zijn nog

aanvullende onderzoeken nodig om de

behandeling te bepalen. Op de volgende

pagina’s leest u hoe de verschillende

onderzoeken in hun werk gaan.

DoppleronderzoekHet Doppleronderzoek gebeurt bij uw

huisarts of in een vaatlaboratorium in het

ziekenhuis. In een vaatlaboratorium is meer

ervaring met dit onderzoek en zo nodig

kunnen aanvullende testen gedaan worden,

zoals een looptest. Met het Doppler-

onderzoek meet de arts hoe snel uw bloed

door uw slagaders stroomt. Hij meet

hierbij het verschil tussen uw bloeddruk

in uw arm en in uw enkel. Dit gebeurt met

een zogenoemd Doppler-flowapparaat.

Uit het onderzoek komt een waarde: de

‘enkel-arm-index’ (EAI). Is uw EAI kleiner

dan 0,9 dan heeft u een vernauwing in een

van de slagaders naar of in uw been.

U komt met uw pijnklachten eerst bij uw huisarts. Hij (of zij) stelt u een aantal vragen. Welke risicofactoren voor slagaderverkalking heeft u bijvoorbeeld? En hoe ver kunt u zonder pijn lopen? Ook meet hij uw bloeddruk en doet hij een lichamelijk onderzoek. Zo luistert hij met een stethoscoop naar de doorstroming van het bloed.

Met een EAI groter dan 1,1 heeft u hoogst-

waarschijnlijk geen etalagebenen. Als u

suikerziekte heeft, gelden andere waarden.

Het onderzoek verloopt als volgt.

U krijgt een gel op uw huid aangebracht.

Daartegenaan houdt uw arts een soort

microfoontje: een probe. Deze probe zendt

geluidsgolven uit, die worden terugge-

kaatst door het stromende bloed in uw

slagader. Uw bloeddruk wordt gemeten

aan de bovenarmen en enkels. U krijgt

manchetten om uw bovenarmen en enkels.

Deze worden opgepompt en lopen

langzaam weer leeg.

Het onderzoek duurt ongeveer een half

uur en is zonder risico. U voelt niets van

een Doppleronderzoek.

LooptestAls uw arts nog meer informatie nodig

heeft, vraagt hij u om een looptest te doen

op een loopband. Hij meet dan uw enkel-

14

arm-index bij inspanning. Ook komt uit

de test naar voren hoe ver u pijnvrij kunt

lopen. En hoe ver u mét pijn kunt lopen

totdat de kramp u dwingt te stoppen.

Het Doppleronderzoek met de looptest

samen is voldoende om de diagnose

etalagebenen te stellen. De andere

onderzoeken zijn bedoeld om een

behandeling te bepalen.

DuplexonderzoekEen duplexonderzoek krijgt u in het

vaatlaboratorium van het ziekenhuis.

Het is een combinatie van een Doppler-

onderzoek en een echografisch onderzoek.

Door dit onderzoek ziet de arts waar de

vernauwing zit en hoe dicht de slagader zit.

Ook bij dit onderzoek brengt de arts gel

aan op uw huid en werkt hij met geluids-

golven. De geluidsgolven worden omgezet

in beelden op de monitor. Daarop is de

bouw, de ligging en de diameter van de

15

bloedvaten te zien. Een duplexonderzoek

duurt 30-60 minuten en is pijnloos.

Een duplexonderzoek wordt gedaan als

dotteren van de beenvaten overwogen

wordt.

Als uw arts een operatieve ingreep over-

weegt dan is een beeldvormend onderzoek

met contrastvloeistof nodig. Dit kan

CTA-onderzoek of MRA-onderzoek zijn.

Soms is een angiografie of DSA (katheter-

onderzoek in uw been) nodig.

CTA-onderzoek en MRA-onderzoekBij een CTA-onderzoek (CT-scan van de

slagaders ) en een MRA-onderzoek

(MRI-scan van de slagaders) krijgt u

contrastvloeistof ingespoten.

Beide onderzoeken zijn niet pijnlijk en

niet schadelijk. Bij een MRA-onderzoek

worden beelden gemaakt met behulp van

een sterke magneet en radiogolven. U ligt

dan in een nauwe tunnelbuis. Bij een

CT-scan worden afbeeldingen gemaakt

van uw slagaders met behulp van röntgen-

straling. U ligt op een verrijdbare tafel die

door een ring (CT-scan) heen beweegt.

Angiografie (arteriële digitale sub-tractie-angiografie, DSA)Met behulp van een katheter, een dun

buigzaam slangetje, worden uw slagaders

van binnenuit onderzocht. De slagader in

uw lies wordt aangeprikt. U krijgt

daarvoor plaatselijke verdoving. De arts

schuift de katheter op in uw slagader naar

de vernauwing(en). Door de katheter

wordt contrastvloeistof ingespoten.

Dat maakt uw vaten met behulp van

röntgenstraling zichtbaar op de monitor.

Het onderzoek duurt ongeveer een uur en

u blijft meestal 24 uur ter controle in het

ziekenhuis.

Contrastvloeistof geeft een warm en

branderig gevoel dat na enkele seconden

wegtrekt. Bent u allergisch voor contrast-

vloeistof? Meld het van te voren aan uw

arts, dan krijgt u medicijnen die een

allergische reactie voorkomen.

16

LooptrainingDe reserveslagaders (collateralen) kunnen

de functie van de slagaders gedeeltelijk

overnemen. Lopen vergroot de capaciteit

van de kleinere vaatjes om bloed door te

geven. Op die manier krijgen uw spieren

meer zuurstof en kunt u een grotere

afstand zonder pijn lopen. Het trainen van

de reserveslagaders gaat heel goed met een

looptraining.

Trainen met de fysiotherapeutLooptraining werkt het beste als u dit doet

onder begeleiding van een daarin gespecia-

liseerde fysiotherapeut. U krijgt namelijk

een flink trainingsprogramma. De training

heeft alleen succes als u regelmatig en veel

loopt. Eventueel kan uw behandelend arts

u helpen aan een goede fysiotherapeut bij u

in de buurt. Op www.claudicationet.nl kunt u een gespecialiseerde fysiotherapeut

bij u in de buurt vinden. De fysiotherapeut

stelt met u een persoonlijk trainingsschema

op. Ook doet u bij uw eerste bezoek een

looptest om uw maximale loopafstand en

uw conditie vast te stellen. Tijdens de

Welke behandeling krijgt u bij etalagebenen?

behandeling doet u de looptest regelmatig

opnieuw om uw vorderingen bij te houden.

De training is bedoeld om uw maximale

pijnvrije loopafstand te vergroten.

Daarnaast verbetert uw conditie. Maar ook

uw looptechniek krijgt aandacht. U leert

lopen op een manier waarbij u minder

Etalagebenen worden altijd eerst behandeld met looptraining. Daarnaast krijgt u medicijnen. Soms is dat niet voldoende en krijgt u een andere behandeling. Hierover leest u meer op de volgende pagina’s.

17

zuurstof verbruikt en dus minder pijn

voelt. De eerste weken begeleidt de

fysiotherapeut u intensief. Daarna bouwt

hij (of zij) de begeleiding af en traint u

steeds meer zelfstandig. Het devies is:

blijven lopen. Meestal voelt u na drie

maanden al goed resultaat. Het hele traject

van looptraining kan tot een jaar duren.

En ook daarna is het belangrijk dat u veel

blijft wandelen.

Bij de meeste mensen die intensieve

looptraining doen, is een dotterbehande-

ling of operatie niet meer nodig. Geef

daarom niet te snel op, maar houd vol.

Als de looptraining na 3 tot 6 maanden

geen resultaat heeft, overleg dan met uw

huisarts wat verdere mogelijkheden zijn.

Deze behandeling door een fysiotherapeut

wordt sinds januari 2017 vergoed vanuit

de basisverzekering. Wilt u weten of uw

behandeling vergoed wordt? Vraag dit na

bij uw verzekeraar.

Gaat u aan de slag met een looptraining en

wilt u zich hierover goed informeren?

Op de website van de Hartstichting leest u

meer over de looptraining:

www.hartstichting.nl/looptrainingOf bestel de brochure van patiënten-

vereniging De Hart&Vaatgroep:

Etalagebenen? Lopen! via hun website:

www.hartenvaatgroep.nl

17

18

Welke medicijnen kunt u krijgen? • Plaatjesremmers. Deze medicijnen

zorgen ervoor dat uw bloedplaatjes

minder snel samenklonteren, waardoor

de vorming van bloedstolsels wordt

tegengegaan. De meest gebruikte

plaatjesremmers zijn clopidogrel

(Plavix1), acetylsalicylzuur (Aspirine1) of

carbasalaatcalcium (Ascal1).

• Cholesterolverlagende medicijnen

(statines) remmen de aanmaak van

LDL-cholesterol. Hoe minder LDL-

cholesterol in uw bloed, des te minder

kans op vettige afzettingen aan de

binnenwand van de slagaders. Ook als

uw cholesterol niet te hoog is worden

deze medicijnen voorgeschreven, omdat

statines een gunstig effect hebben op het

proces van slagaderverkalking.

• Bloeddrukverlagende middelen.

Deze krijgt u alleen als u een hoge

bloeddruk heeft.

Welke medicijnen krijgt u?

Waarschijnlijk krijgt u medicijnen voorgeschreven. Uw pijnklachten gaan daarmee niet weg, maar de medicijnen helpen wel de slag-aderverkalking tegen te gaan. Daardoor loopt u minder kans op bij-voorbeeld een hersen- of hartinfarct. Want als u vaatvernauwingen in de slagaders van uw benen heeft, is de kans aanwezig dat u die ook op andere plaatsen heeft.

Overleg met uw artsHet is goed om uw arts te vragen wat u van

een medicijn kunt verwachten. Hoe werkt

het medicijn en wat zijn de bijwerkingen?

Verdwijnen de klachten helemaal?

Hoe lang moet u het medicijn gebruiken?

Meestal zal dat voor de rest van uw leven

zijn. Het is belangrijk uw medicijnen op

het juiste tijdstip in te nemen en ze niet

te vergeten. Een medicijndoos of een

baxterrol kan u hierbij helpen. Vraag zo

nodig uw apotheek om advies. Verander

de voorgeschreven dosis nooit op eigen

initiatief en stop niet zelf met de

behandeling. Als u last heeft van hinder-

lijke bijwerkingen, zoek dan met uw arts

naar een oplossing. Zorg dat u altijd een

medicijnkaart bij u heeft. Schrijf hierop

alle medicijnen die u krijgt voorge-

schreven. U kunt deze kaart - of een

uitdraai van de gebruikte medicijnen -

afhalen bij uw apotheek.

1919

Gezonde leefstijlAls u gezond leeft, kunnen uw klachten

afnemen. Hieronder vindt u enkele tips

om uw leven zo gezond mogelijk in te

richten:

• Rook niet: roken heeft rechtstreeks

invloed op de vernauwing van uw vaten.

Als u rookt, kunt u er het beste meteen

helemaal mee stoppen. Langzaam

afbouwen werkt niet. Op pagina 27

vindt u meer informatie hierover.

• Beweeg minimaal een half uur per dag:

ga bijvoorbeeld fietsen, wandelen of

zwemmen. Lichaamsbeweging zorgt

voor een goede doorbloeding van uw

hele lichaam, dus ook van uw benen.

U kunt natuurlijk ook gaan fitnessen in

groepsverband.

• Ook na de looptraining met de fysio-

therapeut is het belangrijk het lopen te

blijven volhouden en een vaste plaats in

uw leven te geven: minimaal drie keer

per week, maar het liefst elke dag.

• Eet weinig verzadigd vet: dit vet verhoogt

het cholesterolgehalte en zit onder

andere in vette vleeswaren, roomboter,

48+ kaas, margarine uit een pakje, volle

melkproducten, koekjes en gebak.

Wat kunt u zelf doen?

Gelukkig kunt u zelf veel doen om uw klachten tegen te gaan. Door gezond te leven remt u de slagaderverkalking af en beperkt u de gevolgen ervan.

• Gebruik weinig zout: te veel zout kan

uw bloeddruk verhogen.

• Als u alcohol gebruikt, drink dan niet

meer dan één glas per dag.

• Eet gevarieerd met veel groenten en fruit

en zet één keer per week (vette) vis op het

menu.

• Probeer uw gewicht gezond te houden:

extra kilo’s vragen veel van uw hart en

vaten. Vraag zo nodig om ondersteuning

van een diëtist.

• Leer met spanningen omgaan: stress is

ongezond voor u.

Op www.hartstichting.nl/gezond_leven

vindt u meer informatie over gezond leven

en het omgaan met risicofactoren, zodat u

de gevolgen van slagaderverkalking kunt

beperken. Wilt u gezonder eten? Lees dan

ook onze brochure Eten naar hartenlust.

U bestelt of downloadt de brochure via

www.hartstichting.nl/webshop

Lees ook de brochure Individueel Zorgplan

voor patiënten van De Hart&Vaatgroep

over hoe u uw risicofactoren kunt

aanpakken.

2020

VoetverzorgingEen goede verzorging van uw voeten en

benen is extra belangrijk als u etalage-

benen heeft. Houd ook in de gaten of de

gevolgen van vaatvernauwing erger worden.

De volgende adviezen kunnen u helpen:

• Kijk elke dag even of u geen blaren,

kloven, wondjes of verkleuringen op uw

voeten ziet. Ga bij slecht genezende

wondjes, druk- of eeltplekken naar de

huisarts. Zo nodig stuurt deze u door

naar een pedicure of podotherapeut.

• Verzorg uw nagels goed om te voorko-

men dat ze wondjes en infecties in de

huid veroorzaken. Knip ze recht,

maar niet te kort af en laat ze ook niet

te lang worden. Vraag eventueel de

hulp van een pedicure.

• Loop nooit op blote voeten, ook niet

thuis. Daarmee kunt u infecties

voorkomen.

• Heeft u toch een wondje? Behandel dat

dan nooit met bijtende stoffen, zoals

jodium. Ga voor een behandeling naar

een (medisch) pedicure.

• Behandel eelt nooit met scherpe

voorwerpen. Ga ook hiervoor naar een

(medisch) pedicure.

• Houd de huid soepel met een verzach-

tende crème of olie, maar smeer niet

tussen de tenen.

• Draag goed passende kousen of sokken

zonder harde naden.

• Draag goed passende schoenen. Koop

nieuwe schoenen bij voorkeur aan het

einde van de middag. Uw voeten zijn

dan het meest uitgezet en zo koopt u

geen schoenen die te nauw zijn.

• Loop nieuwe schoenen voorzichtig in.

• Houd uw voeten goed warm, ook

’s nachts.

• Draag bij kou bijvoorbeeld thermo-

ondergoed of een legging.

• Leg uw voeten nooit direct tegen warme

voorwerpen aan, bijvoorbeeld een

verwarming of kruik. Omdat u minder

gevoel heeft in uw benen, merkt u het

niet als u te lang in contact met hitte

bent. Daardoor loopt u risico op

verbranding.

Diabetes mellitus (suikerziekte)Patiënten met diabetes mellitus hebben

meer kans op het ontwikkelen van

vaatproblemen. Zij hebben ook meer kans

op het krijgen van wondjes aan het been of

de voet die niet genezen. Het kan voorko-

men dat dit geen pijnklachten geeft als de

gevoelszenuwen door de diabetes uitge-

schakeld zijn. Dit kan gevaarlijk zijn en

reden voor een doorverwijzing naar de

vaatchirurg.

Gevolgen voor het dagelijks leven Etalagebenen kunnen u flink beperken in

vergelijking met uw vroegere gezonde

leven. U bent misschien meer aan huis

gebonden dan voorheen, omdat uw

loopafstand sterk beperkt is. Of u kunt uw

werk niet meer doen. U krijgt te maken

met hele praktische dingen, zoals stoppen

met roken, het dagelijks innemen van

medicijnen en uw looptraining inbouwen

in uw dagritme.

Slagadervernauwing is een probleem dat

ook op andere plaatsen in uw lichaam

(slagaderen naar uw hart, hersenen of

nieren) kan optreden. Slagadervernauwing

heeft altijd een dubbel effect: uw hart moet

harder werken, want de weerstand in de

bloedvaten neemt toe; en het weefsel bij de

vernauwing wordt onvoldoende gevoed.

U kunt uw leven zo veranderen dat u alle

oorzaken van de slagadervernauwing

zoveel mogelijk beperkt. Dat betekent een

grote verandering in leefstijl en is een

ommekeer in uw leven. Het is niet

eenvoudig maar de beloning is een aantal

extra jaren vitaal leven.

Het hebben van etalagebenen kan uw

leven ook emotioneel gezien sterk

beïnvloeden. In welke mate uw leven

zowel lichamelijk als emotioneel veran-

dert, is voor iedereen anders. Het kan

helpen om uw omgeving te informeren

over etalagebenen en de invloed op uw

gezondheid en doen en laten. Vraag zo

nodig hulp bij de verwerking van al deze

zaken. U kunt daarbij denken aan lotgeno-

tencontact, maar ook aan ondersteuning

van een fysiotherapeut, praktijkondersteu-

ner, psychische begeleiding of hulp van

een maatschappelijk werkende.

21

22

Samen met uw zorgverlener beslist u

welke behandeling u start en hoe u de

risicofactoren aanpakt. Het is belangrijk

dat u aan uw zorgverlener vertelt wat uw

wensen of problemen zijn. Of als u iets

niet begrijpt. Ga voor u zelf na wat u

belangrijk vindt in uw leven. Uw zorgver-

lener kan daar dan rekening mee houden.

Overleg samen welke gezondheidsdoelen

u wilt bereiken. Zo kunt u ervoor zorgen

dat uw behandeling past bij wat u wilt en

kunt. Welke aanpak voor u het beste is, is

een persoonlijke keuze. De arts of prak-

tijkondersteuner kan u hierin begeleiden:

vraag om deze begeleiding. Zie ook:

3goedevragen.nl en watertoedoet.info om uw gesprek goed voor te bereiden.

Als u in het ziekenhuis behandeld gaat

worden kunt u met behulp van het

Vaatkeurmerk van De Hart&Vaatgroep het

ziekenhuis kiezen dat het best bij u past.

Behandelingen in het ziekenhuis

Misschien moet u voor een behandeling naar het ziekenhuis. Meestal stuurt uw huisarts u door naar een vaatspecialist als u ook tijdens rust pijn in uw been of voet voelt (stadium 3). Of als u wonden aan uw voet heeft (stadium 4). Afhankelijk van uw klachten beslist de specialist samen met u welke behandeling voor u het meest geschikt is. Op de volgende pagina’s leest u welke behandelingen in het ziekenhuis mogelijk zijn als loop-training niet helpt.

DotterbehandelingDotteren is het oprekken van uw vernauw-

de slagaders. De wand van de slagaders is

elastisch. Door er van binnenuit tegenaan

te duwen, verwijdt de slagader. Dat is wat

er gebeurt als u gedotterd wordt.

Bij het dotteren brengt de interventie-

radioloog onder plaatselijke verdoving een

katheter via uw lies in de vernauwde

slagader. Hiermee wordt contrastvloeistof

ingespoten, zodat de vernauwing in het

bloedvat op het röntgenapparaat bekeken

kan worden. Aan de katheter zit een

ballonnetje, dat wordt opgeblazen op de

plek van de vernauwing. De vaatwand rekt

op waardoor het bloedvat wijder wordt.

Het bloed kan weer goed doorstromen

waardoor de spieren in uw been genoeg

zuurstof krijgen, ook bij inspanning.

23

StentMeestal is alleen dotteren voldoende.

Als het bloed na een dotterbehandeling

nog steeds niet goed kan doorstromen,

dan kan een stent worden geplaatst. Dit is

een soort balpenveertje, dat ervoor zorgt

dat de vaatwand van de slagader niet

terugveert. Zo houdt de stent de slagader

in zijn opgerekte positie.

Na een dotter- of stentbehandeling mag

u meestal dezelfde dag weer naar huis.

Soms blijft u een nachtje in het ziekenhuis.

Na de behandeling krijgt u een drukver-

band dat enkele uren moet blijven zitten.

Het is belangrijk dat u de eerste 48 uur

rustig aan doet. Til geen zware dingen en

loop niet te veel trappen. Bij het dotteren

komen weinig complicaties voor.

Soms ontstaat er een bloeduitstorting

in de lies of op de benen.

Of de dotter- of stentbehandeling bij u

goed werkt, hangt onder andere af van de

plek in uw lichaam waar u gedotterd

wordt. Het dotteren in de bekkenslagaders

is het meest effectief; bij vier van de vijf

behandelde patiënten is de vernauwing

een jaar later nog steeds weg. Bij vernau-

wingen in de beenslagaders geldt dit

voor vijftig procent van de patiënten.

Een dotter- of stentbehandeling heeft niet

altijd het gewenste resultaat: een slagader

kan weer opnieuw gaan dichtzitten.

Operaties: een nieuw (kunst)vat of een omleiding (bypass) Soms is het nodig om het vernauwde

bloedvat te vervangen door een (kunst)vat.

Hiervoor kan een eigen ader gebruikt

worden of een kunststof prothese. Dit kan

uitgevoerd worden met een minimaal

invasieve ingreep (een ingreep via een kleine

opening) of met een operatie. De vernauwing

kan ook omzeild worden met het aanleggen

van een omleiding, een bypass-operatie.

Artsen hebben met elkaar richtlijnen

opgesteld wanneer een operatie of minimaal

invasieve ingreep overwogen moet worden.

Uw arts bespreekt met u de risico’s en

mogelijke complicaties van de ingreep.

Plaatsen van een nieuw (kunst)vatHet plaatsen van een nieuw (kunst)vat kan

zowel minimaal invasief als met een

chirurgische ingreep worden uitgevoerd.

Soms is het nodig om een groot stuk

slagader te vervangen door middel van een

broekprothese. Bij deze ingreep via de

minimaal invasieve weg wordt één stent in

de hoofdslagader (buikaorta) geplaatst en

één of twee stents aansluitend in de

bekkenslagaders.

Een endarteriëctomie is een operatie

waarbij de vernauwde slagader open wordt

gemaakt en de vernauwing weggehaald.

Met een stukje van een ader die u kunt

missen of een kunststof inzetstukje (patch)

maakt de vaatchirurg het bloedvat weer

dicht.

BypassEen bypass is een omleiding van de

slagader langs de vernauwing heen.

De vaatchirurg maakt deze omleiding van

een andere ader uit uw been. Het gaat dan

om een ader die u kunt missen. Of de

vaatchirurg kiest voor een kunststof

24

vaatprothese. U heeft genoeg aders in uw

been die de functie van de verwijderde

ader kunnen overnemen. De vernauwing

of verstopping blijft dus, maar voortaan

stroomt uw bloed via de omleiding door

uw benen.

Complicaties tijdens en na de operatieElke vaatoperatie brengt een zeker risico

met zich mee. Om de kans op complicaties

te beperken, is het belangrijk dat uw

conditie goed genoeg is om de operatie te

ondergaan.

Welke complicaties kunnen optreden?

• ontsteking van de wond

• longontsteking

• trombosebeen

• longembolie (stolsel in de bloedvaten in

de longen)

• hartproblemen

• lekkage van de geopereerde slagader met

nabloedingen

• verstopping van de bypass

• ontsteking van de vaatprothese

• beschadiging van de zenuwen in en rond

de operatieplek

De vaatchirurg die u opereert, weet dat

deze complicaties zich kunnen voordoen.

Hij of zij bespreekt dit met u. U krijgt ook

uitleg hoe complicaties voorkomen en/of

behandeld worden.

Na de operatieU blijft na de operatie meestal nog een week

in het ziekenhuis. U krijgt medicijnen die

moeten voorkomen dat er stolsels in het

geopereerde bloedvat ontstaan. Als bij u een

eigen ader is gebruikt voor de bypass, krijgt

u antistollingsmiddelen of plaatjesrem-

mers. In het geval van een kunststof

bloedvat krijgt u plaatjes remmers.

Na de operatie gaat u nog enkele keren

naar het ziekenhuis voor controle.

Uw specialist houdt de genezing van de

wonden goed in de gaten. De hechtingen

worden na enige tijd verwijderd. In het

vaatlaboratorium wordt de bypass

regelmatig gecontroleerd.

Het is belangrijk na de behandeling in het

ziekenhuis de looptraining weer op te

pakken.

Klachten na de operatieUw been kan tot enkele maanden na de

operatie dikker zijn dan normaal.

Ook heeft u misschien een verminderd

gevoel in uw benen. Dit is normaal.

Ook is het mogelijk dat een vaatprothese

opnieuw dichtslibt. Neem bij klachten

altijd contact op met uw vaatchirurg.

Heeft u een bypass gehad? Wees dan

voorzichtig als u gaat zitten.

Sommige houdingen kunnen een knik

in de bypass veroorzaken. Ga niet:

• hurken;

• met gekruiste benen zitten

(kleermakerszit);

• langdurig zitten met gebogen knieën,

bijvoorbeeld in de auto, de bus of het

vliegtuig. Leg uw been liever omhoog.

Ga niet met een hete kruik naar bed als het

gevoel in uw been verminderd is.

2525

Lies van den Brink (61): Na de bypass-operatie in mijn been kan ik weer heerlijk met mijn kleindochter wandelen.

AmputatieEtalagebenen leiden zelden tot amputatie.

Een amputatie is het afzetten van een teen,

voet of been. Dit is een zeer ingrijpende

gebeurtenis. Er zijn verschillende redenen

om soms toch een amputatie voor te

stellen. Het gaat dan altijd om een ernstige

situatie door afsterven van weefsel.

Dit kan komen door:

• een ernstige afsluiting van een slagader;

• een langdurige infectie die het been

extra bedreigt;

• ondraaglijke pijnklachten, veroorzaakt

door zenuw- of vaatschade.

Als een teen, voet of been is geamputeerd,

zult u een revalidatietraject ingaan.

26

Waar vindt u meer informatie?Infolijn Hart en VatenBij de Infolijn Hart en Vaten kunt u terecht

met vragen over hart- en vaatziekten,

een gezonde leefstijl en risicofactoren.

Het telefoonnummer is: 0900 3000 300.

Onze medewerkers zijn bereikbaar van

maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot

13.00 uur. E-mailen kan ook:

infolijnAhartstichting.nl.

BrochuresDe Hartstichting geeft brochures uit over

gezond leven, hoog cholesterol, hoge

bloeddruk, overgewicht en over diverse

hart- en vaatziekten. Download of bestel

de brochures via onze website:

www.hartstichting.nl/webshop

www.hartstichting.nlOp uw gemak een filmpje bekijken over de

werking van het hart? En betrouwbare

informatie lezen over hart en vaten?

Of inspiratie opdoen voor gezond leven?

Ga dan eens naar onze website. Hier vindt

u informatie over hart- en vaatziekten,

factoren die het krijgen van hart- en

vaatziekten beïnvloeden, gezond leven en

natuurlijk over de Hartstichting zelf.

Thuisarts.nlOp de website van Thuisarts.nl vindt u

informatie en adviezen toegespitst op uw

persoonlijke situatie:

www.thuisarts.nl/etalagebenen

Bel ons met uw vragen over hart- en vaatziekten.

27

Meer weten over stoppen met roken, gezonde voeding of medicijnen?

Stoppen met rokenDe meeste rokers vinden het heel moeilijk

om te stoppen. Zorg daarom dat u het

stoppen goed voorbereidt.

Wilt u stoppen met roken en kunt u

daarbij hulp gebruiken? Of heeft u vragen?

Uw huisarts zal u graag adviseren. Ook bij

het Trimbos-instituut kunt u terecht voor

informatie en advies. U kunt bijvoorbeeld

begeleiding krijgen bij het stoppen met

roken. Dat kan met telefonische onder-

steuning, persoonlijke coaching of in een

groepstraining. Op de website van het

Trimbos-instituut kunt u opzoeken welke

begeleiding bij u in de buurt mogelijk is.

Ook leest u daar onder ‘Vergoeding’ welke

begeleiding door de verschillende zorgver-

zekeraars wordt vergoed. Toch is het

verstandig om uw zorgverzekeraar eerst te

vragen welke kosten precies worden vergoed.

Website: www.ikstopnu.nlStoplijn: 0800 1995 (gratis)

Gezonde voedingHet Voedingscentrum informeert u op

verschillende manieren over voeding en

gezond eten. U kunt daar diverse brochures

Uiteraard informeert de Hartstichting u op www.hartstichting.nl uitgebreid over gezond leven en eten. Maar we werken ook nauw samen met andere partijen die u uitstekend kunnen helpen.

bestellen, o.a. de brochures Voedingsadviezen

bij een verhoogd cholesterolgehalte,

Voedingsadviezen bij diabetes en de Eettabel.

Op de website vindt u veel informatie.

Ook kunt u via de webshop brochures

bestellen.

Voedingscentrum

Website: www.voedingscentrum.nl

MedicijnenMet vragen over uw medicijnen kunt u

terecht bij uw eigen arts of uw apotheek.

Op de website van alle apotheken in

Nederland, www.apotheek.nl, kunt u

terecht voor betrouwbare informatie over

uw medicijn: over de werking, de bijwer-

kingen, het gebruik, de wisselwerking met

andere medicijnen en over het gebruik in

relatie tot bijvoorbeeld autorijden, alcohol

of voeding. Als u het antwoord op een

vraag niet heeft kunnen vinden, dan kunt

u op deze website uw vraag aan de

web-apotheker stellen. U krijgt dan

binnen enkele dagen antwoord per e-mail.

Bel ons met uw vragen over hart- en vaatziekten.

28

De Hartstichting zorgt ervoor dat er belangrijk wetenschappelijk onderzoek naar hart- en vaatziekten wordt gedaan. We geven voorlichting en steun aan patiënten en hun naasten en doen er alles aan om de jeugd van nu een hartgezonde toekomst te geven. Overal in Nederland organiseren we reanimatiecursussen en we zorgen dat op zoveel mogelijk plaatsen een AED hangt. Zo proberen we te voorkomen dat een hartstilstand buiten het ziekenhuis het einde van een mensenleven betekent.

Dit doen we samen met vrijwilligers, donateurs, patiënten, bedrijven, professionele

zorgverleners, wetenschappers, beleidsmakers en leerkrachten. Doet u mee?

Dat kan op allerlei manieren en op ieder moment:

• Meld u aan als vrijwilliger of collectant.

• Doneer eenmalig of met een maandelijks bedrag.

• Steun de Hartstichting met een schenking.

• Organiseer een sponsor actie.

• Volg een reanimatiecursus, leer een AED bedienen en meld u aan als

burgerhulpverlener.

Een bijzondere manier om ons te steunen is door de Hartstichting op te nemen in uw

testament. Een op de drie onderzoeken wordt mogelijk gemaakt door giften via

testament.

Want alleen samen kunnen wij hart- en vaatziekten verslaan.

Kijk voor meer informatie op www.hartstichting.nl/doe-mee

Helpt u ons mee?

29

De Hart&Vaatgroep is dé patiëntenvereniging voor mensen met een hart- of

vaataandoening en hun naasten. We organiseren landelijk en regionaal informatiebijeen-

komsten, kookworkshops, stressmanagementcursussen, vakanties met begeleiding en

onderling patiëntencontact.

Ervaring delenVia ons kunt u in contact komen met andere hart- en vaatpatiënten. Dat kan door één op

één contact, in een groep (bijvoorbeeld met mensen die dezelfde aandoening hebben) of

door ervaringen uit te wisselen tijdens bijeenkomsten.

Kwaliteit van zorgDe Hart&Vaatgroep behartigt de belangen van alle hart- en vaatpatiënten. Door onder

andere samenwerking met patiënten en professionals in het zorgveld, werken we

voortdurend aan de verbetering van de kwaliteit van zorg.

De brug tussen wetenschap en patiëntMet behulp van het College van Ervaringsdeskundigen betrekken we patiënten bij

wetenschappelijk onderzoek. In het college zitten mensen die ervaring hebben met

hart- en vaatziekten. Zij denken en praten mee over onderzoek.

Laat uw stem horen Wilt u, net als wij, meer bekendheid en begrip voor hart- en vaataandoeningen?

Doe dan mee met ons Hart&Vaatpanel! Meld u aan op www.hartenvaatpanel.nl

Kijk voor informatie op www.hartenvaatgroep.nl of bel 088-11 11 600.

De Hart&Vaatgroep en de Hartstichting behartigen samen de belangen van hart- en

vaatpatiënten.

Welkom bij De Hart&Vaatgroep!

Leef je leven met een hart- of vaataandoening

van en voor mensen met een hart- of vaatziekte

30

Wij zijn benieuwd naar uw reactie!

De Hartstichting vindt het belangrijk dat onze brochures duidelijk voor u zijn en uitnodigen om te lezen. Daarom zijn wij benieuwd naar uw reactie op deze uitgave. U kunt uw e-mail sturen naar: brochures@hartstichting.nl

ColofonTekst: Tekstschrijvers.nl, Rotterdam, Nijmegen, Amsterdam

in samenwerking met de Hartstichting

Vormgeving: Studio 66

Illustraties: Ben Verhagen/Comic House, Oosterbeek

Foto’s: Dorien van der Meer Fotografie, Amsterdam

ZorginBeeld.nl, Shutterstock

Druk: Opmeer bv, Den Haag

Copyright: Hartstichting

Uitgave: maart 2017 (versie 4.7)

De Hartstichting heeft deze informatie met de grootst mogelijke

zorgvuldigheid samengesteld, met medewerking van externe

deskundigen uit diverse medische centra en De Hart&Vaatgroep.

Het gaat om algemene informatie, waaraan niet zonder meer

medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden

verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie,

dient u dus altijd te overleggen met uw arts of een andere

professionele hulpverlener.

31

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

32

www.hartstichting.nl

Hartstichting

Postbus 300, 2501 CH Den Haag

5170

3 PZ

69 |

Dez

e br

ochu

re is

ver

vaar

digd

uit

chlo

or- e

n zu

urvr

ij pa

pier