Verander jezelf! jezelf high res.pdf · gevoel opgesloten te zijn. Ze zijn opgesloten in een leven...

Verander jezelf!Een praktische gids voor boeddhistische meditatie

Paramananda

Verander jezelf!

Naar het Nederlands vertaald en uitgegeven door Stichting de 3 juwelen, Amsterdam,met toestemming van Paramananda en Windhorse Publications.© Stichting de 3 juwelen, Amsterdam 2007

Oorspronkelijk uitgegeven in het Engels door Windhorse Publications, Birmingham,Verenigd Koninkrijk, onder de titel ‘Change your mind’.

© Engelse uitgave: Paramananda, 1996

blz. 23 ‘Rustig leven’ komt van Reed Whittemore, An American Takes a Walk and Other Poems,University of Minnesota Press.blz. 68 - 7 : Walt Whitman herziene ‘Lied van mezelf’ verschillende keren. Het gebruikte extract hierkomt uit zijn 1891-2 editie, uit : Walt Whitman, the Complete Poems, uitgegeven door Penguin.

De uitgevers wensen met toestemming, en dankbaarheid, te erkennen om gedichten en extracten vangedichten te vermelden voor het volgende: blz. 1: opnieuw afgedrukt met toestemming van Bloodaxe Books Ltd, uit : Poems Before and Afterdoor Miroslav Holub, Bloodaxe Books, 1990.blz. 27, 51, 91 : One Robe, One Bowl door Ryokan, vertaling. John Stevens, Weatherhill, New York /Tokyo, 1977.blz. 76 : we vermelden met toestemming van de Pali Text Society die de copyrechten bezit van hetvolgende werk : F.L. Woodward (vert.), Udana, Minor Anthologies of the Pali Canon (origineeluitgegeven door OUP), London 1948.

Elke inspanning is gebruikt om de copy-rechten van het volgende te achterhalen, maar als enigverzuim gemaakt is laat dit ons a.u.b. weten zodat dit in een volgende editie erkend kan worden.blz. 91 : ‘In schoonheid mag ik gaan’ van de Navajo (vert. Jerome K. Rothenberg).

Inhoud

Introductie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1De deur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Wat is meditatie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

1. Het lichaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7De diamanten troon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7Principes om te zitten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9Lichaams-meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Lichaamsmeditatie: een geleide meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2. Gewaarzijn van de ademhaling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Gewaarzijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17Gewaarzijn van de ademhaling.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Het gewaarzijn van de ademhaling: een geleide meditatie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21Een nieuwe wereld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

3. Liefdevolle Vriendelijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25De metta bhavana. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25Benadering om metta te ontwikkelen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32De metta bhavana: een geleide meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

4. Groter gewaarzijn.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37De brahma vihara’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37Innerlijk licht, uiterlijk licht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

5. Meditatie levend houden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Intentie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41Gebalanceerde inspanning.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

6. Energie in meditatie balanceren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45Emoties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49Het lichaam. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

7. De vijf hindernissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Haat of tegenzin. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54Verlangen naar zintuiglijke prikkels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Rusteloosheid en opwinding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56Luiheid en loomheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57Twijfel en besluiteloosheid.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58De vijf hindernissen als fundamentele emotionele neigingen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

8. Werken met de hindernissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Erkenning. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61Wolken in de lucht houding. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62Het ontwikkelen van het tegenovergestelde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63De consequenties overwegen.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Onderdrukken. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64Voor toevlucht gaan.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64De uitdaging van meditatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

9. De positieve factoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67Oorspronkelijke en doorgaande gedachten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Verrukking. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69Zegenrijkheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70Éénpuntsgerichtheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

10. Inzicht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

11. Het opzetten en onderhouden van je beoefening. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Het opzetten van je beoefening.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79Je meditatie onderhouden.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

12. Meditatie en ethiek.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

13. Waarom mediteren?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Conclusie.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

Over de schrijver

Paramananda werd als John Wilson in Noord Londen in 1955 geboren. Al op jonge leeftijd washij nieuwsgierig naar oosterse ideeën. Na de dood van zijn vader, hij was toen 23 jaar, werd zijninteresse in het boeddhisme gewekt. Op dat moment verschoof de focus van zijn leven van de wereldvan politiek, waarin hij actief was, naar meer spirituele zaken.

In zijn twintiger jaren werkte Paramananda hoofdzakelijk als psychiatrisch sociaal werker. Hijwas ook actief in verschillende soorten vrijwilligerswerk, inclusief de Samaritans, drugs ontwenningen meer recentelijk in een hospice.

In 1983 kwam hij in contact met de Vrienden van de Westerse Boeddhisten Orde. Twee jaar laterwerd hij zelf geordineerd in de Orde. Sinds dat moment heeft hij meditatie en de leer van hetboeddhisme fulltime onderwezen.

Hij woont in Californië waar hij de voorzitter van het San Fransico Buddhist Centre is. Hij zietmeditatie en het boeddhisme als krachtige middelen voor zowel individuele als sociale veranderingen.Ook gelooft hij dat service aan de gemeenschap een vitaal aspect van het spirituele leven is.

(Hij woont momenteel in Londen - vert.)

Ik wil graag de volgende mensen bedanken voor hun hulp en aanmoediging bij het schrijven vandit boek: David Penn, Jinananda, Susie Slack, and MJ. Alsmede Dhammarati die me als eerste leerdete mediteren en die het boek vorm gegeven heeft.

ParamanandaSan FranciscoMei 1996

www.de3juwelen.org 1

Introductie

De deur

Binnen psychoanalytische kringen is er

een bekend verhaal over een man dieachtervolgd wordt door een steeds terugkerendedroom. Hij zit in een kamer opgesloten en hijkan de deur niet openen om te ontsnappen. Hijdoorzoekt de kamer naar de sleutel maar kandie nooit vinden. Uit alle macht probeert hij dedeur open te duwen maar die geeft geencentimeter toe. Er is geen andere manier om diekamer uit te komen dan door de deur die hijniet kan openen. Hij zit opgesloten en is bang.In een sessie met zijn analist vertelt hijuitvoerig over deze droom die hem al jaren inzijn slaap plaagt. De analist luistert aandachtignaar de droom en schenkt aandacht aan dedetails. Hij suggereert dat de deur misschiennaar de andere kant opengaat. De volgende keerdat de man de droom heeft, herinnerd hij zichdeze suggestie. Dan ervaart hij dat de deurzonder problemen naar binnen opengaat.

Tegenwoordig hebben veel mensen hetgevoel opgesloten te zijn. Ze zijn opgesloten ineen leven wat hen niet langer kan bevredigen.Een gevoel van lichte wanhoop wordt of doorcontinu bezig te zijn of door een of andernieuwe wondermiddeltje weggewerkt. Wie vanons heeft soms niet het verlangen om uit tebreken naar een heel nieuw leven? Wefantaseren om helemaal vrij te zijn met eenprachtige nieuwe geliefde of misschien om deloterij te winnen. Sommigen van ons brengenhun leven door met wachten. Ze wachten opeen gebeurtenis die hun leven zal veranderen.

Er is een wezenlijke en nogalvanzelfsprekende “les van het leven”. Deze isklaarblijkelijk erg moeilijk te vatten. Deze lesis dat gelukkig zijn een gemoedstoestand is.Het is niet iets wat van anderen, of van ietsbuiten ons, afgepakt kan worden.

Iedereen zoekt naar geluk. De meestenvan ons zoeken dit echter buiten zichzelf omhet te vinden. We zoeken het in andere mensen,

in ons werk of in ontspanning. Naarmate weouder worden, vervaagt onze droom. Weworden minder idealistisch en pragmatischer.We tellen onze zegeningen en proberenfilosofisch te zijn over de dromen die nooituitkwamen, of die wel uitkwamen maar die onsniet datgene gaven wat we ervan verwachtten.Meestal leven we volgens voorspelbarepatronen en we kijken weemoedig naar onzekapotte of niet vervulde dromen. In zijn gedicht“de deur” van Miroslav Holub, de Tsjechischedichter en immunoloog, moedigt hij ons aan omde moed te hebben om een nieuwe kijk op onsleven te ontwikkelen.

Ga en open de deur.Misschien is er buiten een boom, of een bos, een tuin, of een magische stad.

Ga en open de deur.Misschien snuffelt er een hondrond.Misschien zie je een gezicht,

of een oog,of de afbeelding

van een afbeelding.

Ga en open de deur. Als er mist is trekt het wel op.

Ga en open de deur.Zelfs als er alleen de tikkende duisternis is, zelfs als er alleen maar de gure wind is, zelfs

als er niets is,

ga en open de deur.

Er zal tenminste tocht zijn.

Verander jezelf!

2

De deur waar Holub over spreekt, is dedeur die naar binnen opengaat om zo onzediepste behoeften en hoogste aspiraties teonthullen. Meditatie is een middel om die deurte openen. Als je die deur opent, neem je deeerste stap in de “droom” van wakker worden.Deze ‘droom’ heeft de verbeelding van demensheid al sinds de oudheid bezig gehouden.Het is een droom zonder een voorafgespecificeerde uitkomst. Het is een avontuur -het avontuur om ons opnieuw te scheppen, omweer nieuw te worden. Het is de grotemenselijke “mythe” van zelf-overstijging.

Door het een mythe te noemen betekenthet niet dat het onecht is. Het betekent dat hetechter is. Het betekent dat we op een dieperemanier een verbinding met ons gaan maken.We gaan ons als een deel van iets wat veelgroter is ervaren en van iets dat veel meerimmens is. We stappen in de volledigelevensstroom. De deur van meditatie is de deurvan gewaarzijn en liefdevolle vriendelijkheid,een groei zonder een bekende grens.

Meditatie begint met in ons te stappen.Het voert tot het naar buiten stappen in delevensstroom. Deze scheiding van naar binnenen buiten stappen is datgene wat de bron vanonze diepste ontevredenheid is. Als we dezedeur openen, weten we nooit wat we aan zullentreffen. Ja, het zou wel eens de rondsnuffelendehond kunnen zijn, maar misschien is er een“tuin of een magische stad”. Meditatie is eenopening. Er zal tenminste tocht zijn.

Wat is meditatie?

De kunst van mediteren is, eenvoudiggezegd, de kunst om met je zelf te zijn. Het isbijna een cliché geworden om te zeggen ”doeeenvoudigweg niets - zit daar”. Dit is echternog steeds iets wat velen van ons erg moeilijkvinden om te doen. Wat gebeurt er als westoppen? Wat gebeurt er als we de tijd nemenom niets anders dan alleen maar gewaar vanons te zijn?

Er is een beroemd verhaal uit het levenvan de Boeddha dat precies over deze vraaggaat. Eens werd de Boeddha door een koninguitgedaagd om te laten zien dat het leven vaneen Boeddha gelukkiger was dan dat van demonarch. De koning wilde weten hoe dit kon.Immers, zo bracht hij naar voren, als koning

had hij alles wat een man maar kon hebben:rijkdom, macht en veel mooie vrouwen. DeBoeddha had echter niets anders dan de klerenwaarin hij opstond en een nap om zijn voedselmee te kunnen bedelen.

Als reactie vroeg de Boeddha aan dekoning of hij een uur vredig, met een tevredenen gelukkig gevoel, kon zitten. De koningantwoordde dat hij dacht dat hij dat wel kon.Vervolgens vroeg de Boeddha hem of hij dachtdat hij een dag zo tevreden kon zitten. Nee, zeide koning erg eerlijk, zo kon hij niet een heledag zitten zonder rusteloos en ontevreden teworden. Toen zei de Boeddha tegen de koningdat hij zo voor 7 dagen en nachten kon zitten.Als de Boeddha er voor koos kon hij, tevredenom niets te doen, volledig rustig en zegenrijkzitten.

De Boeddha leidde een erg vol en actiefleven, een leven van onzelfzuchtig anderenhelpen. Hij liet zien dat hij niets hoefde te doenom zich goed te voelen. Hij was hoe hij was.Hij was compleet. Als hij handelde danhandelde hij uit mededogen. Hij handelde nietuit een behoefte om zich te doen laten gelden,of om zich te bewijzen, of om enig gevoel vanincompleetheid te bevredigen.

Volgens de leringen van de Boeddhakunnen onze handelingen nooit gescheidenworden van de mentale staat van waaruit zeontstaan. Dit is het basis-concept achtermeditatie en ook achter het boeddhisme zelf.Zolang we vanuit een innerlijke ontevredenheidhandelen, zullen de gevoelens vanontevredenheid die we proberen te vermijdenop de lange termijn versterkt worden.

Meditatie is echter een middel om intoenemende mate zelf gewaar te worden. Ook ishet een middel om een sterk gevoel vanemotionele positiviteit op te bouwen.Gebaseerd op dit fundament kunnen we dan opverschillende manieren creatief in de wereldgaan handelen. Zo kunnen we zowel ons alsanderen helpen. Het enige wat hier eigenlijkvoor nodig is, is om meer aandacht aan onzementale staat te geven en ze in een specifiekerichting te stimuleren. Ik kies er natuurlijkbewust voor om het eenvoudig voor te stellen.We zullen hier echter uitvoeriger naar moetenkijken.

We zijn ons niet vaak echt bewust vanwat we denken of wat we voelen. Dit is heteerste wat we ons dienen te realiseren. Wekunnen het ook anders zeggen. We zijn ons niet

Introductie


vaak bewust van wat we denken en voelen. Wevoelen natuurlijk altijd wel wat, ongeacht hoerationeel we ook denken te zijn. Meditatie is dekunst om onze geest te leren kennen. Doormeditatie ga je je eigen mentale en emotionelestaten leren kennen en je gaat jezelf intenserkennen.

Het is op basis van deze zelfkennis datwe gewaar zijn. Zo kunnen we vriendelijkheidgaan stimuleren. Dit zal aan ons leven eengevoel van rijkdom en voldoening geven.Hieruit kunnen handelingen uit mededogenontstaan. Langzaam aan stimuleren we eenpositieve cyclus van waaruit heldere envriendelijke mentale staten tot positieverhandelen in de wereld zal leiden. Deze statenzullen op hun beurt weer verdere positievementale staten genereren. We zijn allemaal welbekend met het concept van de vicieuze cirkel.Hier geldt hetzelfde principe in zijntegenovergestelde vorm: een cirkel vanmededogen.

Boeddhisme heeft een erg rechtdoorzeemanier om naar onze mentale staten te kijken.Het stelt eenvoudigweg dat al onze handelingeneen effect op ons hebben. Dit is inclusief dehandelingen van onze geest, van onzegedachten. Het vergelijkt de geest - onzementale staten - met een vuur. Een vuur dientgevoed te worden. Aan een vuur moet jevoortdurend brandstof toevoegen om het telaten branden. De brandstof waarmee we degeest voeden, waarmee we ons hart voeden, isnormaal datgene wat in ons omgaat. Het zijn desoort gedachten en emoties waar we, uitgewoonte, in zwelgen. Het zijn onze dagelijksegewoonten.

Een vuur kan sterk en helder branden.Het kan ook verborgen en donker branden metdikke en zware rookwolken die ons verstikkenen verblinden. Dit is afhankelijk van debrandstof die we gebruiken. Vaak voelt hetalsof we hierin geen keuze hebben. Vaak voelthet dat onze geest een eigen wil heeft. Metgeduld en oefening hebben we echter eenkeuze. Door meditatie kunnen we eentoenemend gevoel van vrijheid krijgen. Zokunnen we langzaam aan heer en meester overons worden.

Dit langzame proces van meer gewaarworden, en om datgene wat het beste in ons iste leren stimuleren, is het boeddhistische padvan meditatie. Omdat het moed vereist, wordthet soms het pad van de strijder genoemd. Je

hebt moed nodig om echt voorbereid te zijn omjezelf te ontmoeten. De Dhammapada is éénvan de eerste boeddhistische geschriften. Hetbevat het vers: “een man kan in een veldslageen miljoen mannen overwinnen, maar hij diezichzelf overwint is, zeker, de grootsteoverwinnaar”.

Het pad van meditatie is een uitdagendpad. Het is echter ook een pad van grotevreugde en verrukking. Dit komt omdat wezelfs al vanaf het begin een groot gevoel vanopluchting voelen. Dit gevoel ontstaat als wegaan ervaren dat we op een positieve manierkunnen veranderen. Dit gevoel ontstaat als weniet alleen maar slachtoffers zijn van deomstandigheden waarin we ons bevinden. Weweten dat het mogelijk is om het te doen. Hetkan soms vele jaren duren voordat we ons vande negatieve gewoonten van onze eigenspecifieke vicieuze cirkel kunnen ontdoen. Er iseen enorm vertrouwen en ook vreugde als weweten dat we op het pad van transformatiegestart zijn.

Als we gaan mediteren nemen weallemaal onze eigen unieke achtergrond en onzespecifieke sterke en zwakke kanten mee. Wenemen ons mee. Dit is in zekere zin de sleuteltot meditatie: het meenemen van dat wat er is -ons. Maar wat betekent het om alles van jezelfnaar je meditatiekussen mee te nemen?

Zo vaak in ons leven zien we ons een rolof typetje spelen. Zo laten we één kant van onszien. Op je werk ben je misschien deverantwoordelijke werknemer. Thuis ben je eenliefhebbende ouder. Met vrienden ben je degoede luisteraar of de grappen makendepraatjesmaker. Zelden laten we al onzeverschillende rolletjes compleet los. Als wezitten te mediteren hebben we de mogelijkheidom wel alles los te laten. Onze eerste taak is omeenvoudigweg onszelf te ervaren, te ervarenwat er ook is. Eindelijk kunnen we elk ideelaten varen dat we een rol moeten spelen. Jekunt voelen dat je niet echt een spiritueelpersoon bent of dat je niet goed in dingen bent,zoals meditatie. Ook deze dingen nemen wemet ons mee.

Voor de meesten van ons duurt heteigenlijk wel een tijd om alles van ons daar ophet kussen te krijgen. Soms zijn we er erg goedin om de delen van ons, die we graag mogen,mee te nemen. Op andere momenten nemen wejuist die delen mee die we niet graag mogen.We doen dit allemaal. Het vergt een zeker

Verander jezelf!

4

doorzettingsvermogen om alles van ons daar tekrijgen. Maar als we er eenmaal zijn, compleetmet wratten, schoonheidspukkels en van allesen nog wat, dan ervaren we dat we een enormeenergie hebben om mee te werken.

Soms wordt dit het berijden van de draakgenoemd. Het kan angstaanjagend maar ook erginspirerend zijn. We gaan ons levendigerervaren, meer als onszelf. Dr. Edward Conzemerkt in zijn “a Short History of Buddhism” opdat alleen in de culturen die de draak vererenhet boeddhisme tot bloei kwam. In zekere zingeldt dit ook voor ons. We moeten de naam vande draak kennen, leren om naar de verborgenaspecten van ons eigen leven te kijken. Danvinden we dat de energie van de draak nietlanger angstaanjagend is maar dat ze eenenorme energie is die in ons voordeel werkt.

Iedereen die dit boek leest is naar iets opzoek. In zekere mate zijn we niet gelukkig - oftenminste niet zo gelukkig als we willen zijn.Dit is de plek waar we allemaal beginnen. Inhet boeddhisme wordt dit gevoel dukkhagenoemd. Dukkha is een woord uit het Pali. Ditis de Indiase taal van de vroeg boeddhistischegeschriften. Dukkha wordt gewoonlijk vertaaldmet “lijden” maar dit is misschien een beetjemisleidend. Pali-woorden kunnen vaak nietvertaald worden zonder dat de echte betekenisverloren gaat. Dit komt omdat ze uit een cultuurkomen met een heel andere kijk naar de wereld.

Dukkha kan daarom beter vertaaldworden met “onvolmaaktheid”. We zouden weleens niet van het idee kunnen houden dat welijden. We zouden ons met het begripongemakkelijk kunnen voelen, zeker omdat wein een tamelijk welvarende cultuur leven metgenoeg eten op de tafel en zo. Maar dukkha iseigenlijk niet die vorm van lijden. Er wordtgesuggereerd dat het afstamt van een woordwat “slecht gemonteerd wiel” betekent. Hetbeeld is dat je op een kar rijdt waarvan één vande wielen los op de as zit. Zo wordt het eenoncomfortabele rit.

Soms kan het natuurlijk aanvoelen alsofhet wiel niet alleen slecht gemonteerd is maarlijkt het wel of het weg is. Zo is onze reis ergpijnlijk. Maar zelfs als alles eigenlijk best goedgaat dan nog hebben we het gevoel van dukkha.We voelen ons nog steeds niet echt op onsgemak. Of we maken ons zorgen over detoekomst of we kunnen niet echt genieten vande dingen om ons heen. We zijn overactief enrusteloos. Misschien hebben we geen energie.

Kortom: er ontbreekt altijd wel iets. Al dezegevoelens zijn dukkha. Het zijn ook dekrachtiger gevoelens van leed die we somshebben.

Het boeddhisme staat bekend als het paddat wegvoert van dukkha. Het is niet een religiein de normale betekenis van het woord. Het ismeer een soort training met als doel om eeneinde aan dukkha te maken. Het geeft onstechnieken en concepten die ons helpen om eenbevredigender leven te gaan leiden.

Een erg belangrijk deel van dat pad ismeditatie. In de boeddhistische traditie zijn ervele soorten meditaties. In dit boek gaan we onsop twee van de meest bekende vormen vanmeditatie concentreren die in al leboeddhistische tradities centraal staan. Ze zijndoor de historische Boeddha 2500 jaar geledenzelf onderricht en zijn daarom goed beproefden uitgetest.

Ruwweg gesproken kunnen meditatietechnieken onderverdeeld worden in tweegroepen. Deze groepen zijn samatha envipassana. Dit zijn Pali termen. Ze worden overhet algemeen vertaald met “kalmte” en“inzicht”. De term samatha, of kalmte, verwijstnaar rus t ige , emot ionee l pos i t i evegeestestoestanden. Samatha-meditatiesstimuleren de geleidelijke integratie van depsyche. Het brengt je onvergelijkbare subpersonaliteiten bijeen tot een verenigd geheel.Zo is je geest niet langer verdeeld. Dan heb jede mogelijkheid om met energie en focus tehandelen.

Vipassana of “inzicht” verwijst naar hetdirect bevatten van de realiteit. Dat is een staatdie vrij van de vervorming van begeerte, haaten onwetendheid is. Inzicht-meditatie is devorm van meditatie die het verkrijgen van ditdirect “zien” in de realiteit tot doel heeft.Verderop in het boek zullen we verder op hetconcept van inzicht ingaan.

Traditioneel gezien vallen de tweemeditaties, waarop wij ons zullen concentreren,in de eerste categorie. Ze worden als samatha-meditaties beschouwd. Soms denken mensenals ze dit horen: “oh, ik geloof niet dat ik mehiermee wil bezighouden. Ik wil liever inzichtontwikkelen, dat klinkt veel spannender”. Wezullen echter zien dat het van groot belang isdat we eerst een rustige en heldere geest gaanontwikkelen. Deze indeling in samatha envipassana dient overigens niet al te rigidegeïnterpreteerd te worden. De meeste samatha-

Introductie


meditaties kunnen echter ook als inzichtmeditaties gebruikt worden. Het is niet vanbelang wat voor specifieke meditatie we doen.Het is meer de houding waarmee we het doendie bepaalt of er al dan niet een element vaninzicht bij komt. Ik hoop dat we gaan zien hoedeze eenvoudige meditaties, zodra we ervertrouwd mee zijn, inzicht stimuleren en ookleiden tot meer helderheid en rust.

Eerst zullen we naar een meditatie gaankijken die “gewaarzijn van de ademhaling”genoemd wordt. Deze houdt zich bezig met hetontwikkelen van een heldere geest en met meergewaar worden van ons en de wereld om onsheen. De andere meditatie die ik zal beschrijvenis de metta bhavana. Metta bhavana is eenandere Pali term. Metta kan vertaald worden

met “universele liefdevolle vriendelijkheid” enb h a v a n a b e t e k e n t “ c u l t i v e r e n ” o f“ontwikkelen”. Het is daarom de ontwikkelingvan universele liefdevolle vriendelijkheid. Hetgaat er over om meer en meer emotioneelpositiever en vriendelijker te worden, zowelnaar jezelf als naar anderen toe. Deze tweemeditaties geven ons samen een krachtig endirect middel die een effect op ons levenhebben. Ze helpen ons om gelukkiger en meergewaar te worden.

Voordat we ons gaan bezighouden metde meditaties zelf dienen we ook naar onslichaam en de zithouding, die we bij hetmediteren gebruiken, te kijken.


1. Het lichaam

De diamanten troon

Als het je gevraagd wordt zullen demeesten van ons waarschijnlijk zeggen datmeditatie zich met de geest bezighoudt. Wezouden zelfs de hint kunnen geven dat het eensoort beheersing van de geest is of een manierom in een soort trance te geraken. Om tebeginnen houdt meditatie zich niet alleen metde geest bezig maar ook met het lichaam. Het ismeer een manier van praten omdat je lichaamen geest niet kunt scheiden. Het zijn niet tweegescheiden systemen die samenwerken maartwee manieren om over het ene systeem tepraten, dat wat we zijn.

Wel is het behulpzaam om te denken datmediteren met het lichaam begint om detendens tegen te gaan om zo over onze geest tedenken, in zijn beperkende vorm, als iets wattamelijk gescheiden functioneert. We zullenhier misschien duidelijker over worden als weover het mediteren denken als iets wat zichalleen bezighoudt met de kwaliteit vangewaarzijn. Gewaarzijn is een kwaliteit van onsals geheel, niet alleen van of de geest of hetlichaam. Als je naar een ervaren pottenbakkerkijkt die met zijn draaischijf werkt, zie je datzijn gewaarzijn op zijn handen isgeconcentreerd. Als je naar een ervaren acteurkijkt, zie je de emotionele betekenis van hetoptreden zowel in het gebruik van het lichaamals in de gesproken tekst en woorden die in onsonthuld worden.

Velen van ons zitten meer in hun hoofddan in hun lichaam. Het lijkt erop dat al onzeenergie in onze hoofden zit en dat onzelichamen slechts ver ontwikkelde voertuigenzijn om onze hersenen te kunnen verplaatsen -net zoals buitenaardse wezens in sciencefictionmet enorme hoofden op onderontwikkeldelichamen. Er is ook het tegenovergesteldeuiterste, van een totale identificatie met hetlichaam. Dan wordt het lichaam gezien als het

ultieme centrum van het besef van wie we zijn.Het ziet ernaar uit dat we in één van dezeuitersten schieten: of het devalueren van hetlichaam of het geobsedeerd worden door zijnoppervlakkige verschijning.

In meditatie houden wij ons met geenvan deze twee uitersten bezig. We kijken opeen heel andere manier naar het lichaam. Weproberen weer in ons lichaam te komen. Wewillen ons van ons lijf gewaar worden en zoopnieuw een relatie met ons fysieke zelfopbouwen. Dit wordt gekarakteriseerd door eengevoeligheid, net zo’n gevoeligheid als dehanden van de pottenbakker, en met eengewaarzijn van de emotionaliteit van onslichaam net zoals dat van de acteur.

Een van de bekendste boeddhistischeafbeeldingen is dat van de Boeddha die inmeditatiehouding zit. Dit beeld kan ons helpen,als we mediteren, om een betekenis te gevenwaar we naar toe willen en het laat veel van hetkarakter van het mediteren zien. Het is eenbeeld dat in de gehele boeddhistische wereldgevonden wordt en ook meer en meer in hetWesten. Het lichaam van de Boeddha drukt eengevoel van intense ontspanning en alertheid uit.Het is rustgevend en geconcentreerd maargelijktijdig vol energie. Het ziet er levendig uitmet subtiele energie. We zien in dit beeld datmediteren iets is wat zowel in het lichaam als inde geest gebeurt. Ik wil enige tijd besteden omover het beeld van de mediterende Boeddha tepraten voordat ik verder ga met de praktischeaspecten van de zithouding.

Het leven van de Boeddha is een prachtigverhaal. Kort samengevat is het een verhaal vaneen jongen die in een luxueuze omgevinggeboren wordt als zoon van een plaatselijkekoning in Noord India. Hij wordt gewaar datzowel het lijden als de vergankelijkheid delenvan het menselijke bestaan zijn die zelfs demeest ideale omstandigheden van het levenlijken te bederven. Zijn vader wijst hem alsheerser aan maar hij ontwikkelt een intense

Verander jezelf!

8

behoefte om de bron van het menselijk lijden,dukkha, te begrijpen en om een manier voorzowel zichzelf als voor anderen te vinden omzich hiervan te bevrijden. Vervolgens verlaathij zijn vaderland en begint een zwervendbestaan te leiden en gaat van de ene spiritueleleraar naar de andere. Na vele jaren vanontbering bereikt hij uiteindelijk Verlichting.Hij brengt de rest van zijn lange leven door omhet ontdekte pad naar Verlichting aan iedereendie wil luisteren te onderrichten.

Het leven van de Boeddha dient als eensoort blauwdruk of als voorbeeld voorboeddhisten want zowel in de gebeurtenissenvan zijn leven als in zijn leringen wordt dewijsheid van de Boeddha onthuld. Hier houd ikme verder bezig met het beeld van de prins dieop het punt staat om Verlichting te bereiken.Het is zeker de moeite waard om een volledigerverhaal over het leven van de Boeddha te lezenomdat het verhaal een bron van grote inspiratiekan zijn, of je jezelf nu wel of niet als eenboeddhist ziet.

Prins Siddharta ondervond grotemoeilijkheden in zijn poging om een antwoordte vinden voor de onvolmaaktheid van hetmenselijke bestaan. Hij bracht zichzelf op degrens van de dood om zijn geest van zijnlichaam te bevrijden met de intense beoefeningvan ascetische oefeningen die in die tijdpopulair waren. Hij werd zo zwak dat hij bijnain een ondiepe rivier verdronk toen hij een badnam. Door deze ervaring realiseerde hij zich datzulke zelfkastijdingen geen zin hadden. Hij zagin dat hij snel zou sterven, zonder een oplossingte hebben gevonden voor de fundamenteleproblemen van het bestaan, tenzij hij zijnaanpak zou wijzigen.

Hij besloot daarom om zijn krachtenterug te winnen en voor een andere benaderingte kiezen. Deze nieuwe benadering kwam uiteen jeugdherinnering voort. Toen hij eens alseen jonge jongen onder een boom zat, kijkendnaar zijn vader die een veld ploegde, kwam hijvrij spontaan in een staat van grotezegenrijkheid en tevredenheid. Het werd hemduidelijk dat deze staat wellicht de basisvormde van waaruit een groter begrip konontstaan. Na wat gegeten te hebben, ging hijonder een boom zitten. Vervolgens maakte hijzijn lichaam en geest rustig. Hij gebruikte zijnkracht van geconcentreerd gewaarzijn om hettoe te passen op zijn analyse van de hachelijkemenselijke situatie.

Het is op dit punt dat er volgens deboeddhistische mythologie een figuur opstond,die Mara of ‘de Boze’ wordt genoemd. Marabundelde al zijn krachten en probeerde tevoorkomen dat Siddharta de Boeddha zouworden. Op psychologisch niveau zouden wekunnen zeggen dat Mara de verpersoonlijkingis van alle krachten in onze psyche dieweerstand hebben om te veranderen en die dedingen willen houden zoals ze zijn.

Ik weet zeker dat we allemaal wel metsommigen aspecten van ons bekend zijn dieweerstand hebben om te veranderen, zelfs alshet ons helder is en wij ons er bewust van zijndat we deze aspecten zouden willen veranderen.De prins stond op het punt om over de normaleegocentrische aspecten van zijn wezen testappen. Hierdoor is het niet verbazend dat detegengestelde krachten in hem op zouden staanom in een laatste wanhopige poging weerstandte bieden tegen zo’n diepgaande transformatie.

In de boeddhistische kunst worden dekrachten van Mara als een enorm leger vanvreemde en woedende wezens uitgebeeld. Ditleger vuurt allerlei soorten projectielen op deprins af terwijl hij rustig en onverstoord zit.Zodra de stenen en de pijlen vlakbij het lichaamvan de prins komen, veranderen ze in prachtigebloesems. Vervolgens vallen ze zonder enigkwaad aan te richten rond de majestueuzefiguur op de grond. Na het mislukken van zijnaanval probeert Mara op een andere manier omde aandacht van de prins van zijn taak af teleiden waartoe hij vastbesloten was. Maraprobeerde twijfel te zaaien door hem te vragennaar zijn recht om op de ‘diamanten troon’ tezitten.

Hier verwijst Mara naar de plek dieSiddharta uitgekozen had om te mediteren.Volgens boeddhistische mythen bereiken alleBoeddha’s op dezelfde plek Verlichting. Erwordt gezegd dat dit het centrale punt is vanwaaruit het gehele universum ontstaan is. Nubetekent dit niet dat je naar India moet gaan ompas echt te kunnen mediteren. In zekere zinwordt de diamanten troon daar gemaakt waariemand in een diepe meditatie zit. Het verwijstniet naar een fysieke plek maar naar eenonverstoorbare houding. Als je volledig rustig zit, zit je in hetmiddelpunt van alles. Vervolgens creëer je eencentrum van stabiliteit binnen de voortdurendveranderende chaos om je heen. Daarom daagde Mara Siddharta’s recht uit om

Het lichaam


op die plek te gaan zitten. Als antwoord strektede prins zijn rechterarm en raakte de aarde metzijn vingertoppen aan - een houding van dehanden die bekend staat als ‘de aardeaanrakende’ moedra. Dit is een beeld van deBoeddha wat in boeddhistische kunst vaakwordt weergegeven. Wat vervolgens gebeurt, iseenvoudigweg prachtig. De aardegodin rijst uitde grond op en getuigt dat de prins wegens zijnenorme inspanning inderdaad rechtsgeldig opde diamanten troon zit. Ze getuigt dat zeSiddharta door vele levens heen zich heeft zienontwikkelen tot het punt van volmaaktheid vanalle menselijke positieve kwaliteiten:kwaliteiten als vrijgevigheid, geduld, energie,vriendelijkheid en gewaarzijn. Door dezegetuigenis heeft Mara volledig verloren en zevlucht in ontzetting.

We vragen ons misschien af wat dezescène van “de aarde als getuige aanroepen”, zocentraal in het leven van de Boeddha, met onste maken heeft als individuen die net op het padvan meditatie beginnen. Als we dit tot ons doorlaten dringen zullen we zien dat het met onzeeigen situatie, aan het begin van onze eigenpersoonlijke spirituele zoektocht, resoneert.Ook wij moeten de aarde als getuige aanroepen.We moeten aanvoelen dat als we inmeditatiehouding gaan zitten dat we, op onseigen niveau, op de diamanten troon gaanzitten.

Elke keer als we gaan zitten om temediteren zijn we betrokken in de belangrijkstemenselijke taak om de krachten van Mara tetransformeren in de positieve energieën van deaarde Godin. We houden ons bezig met hetproces van evolutie. Als menselijk wezens zijnwe het resultaat van miljoenen jaren vanevolutie en ontwikkeling vanaf het moment dathet universum zijn eerste vorm aannam. Als wemediteren, zitten we met deze hele historie alsachtergrond.Het evolutieproces heeft in ons totzelfbewustheid geleid. Dit is echter een heelopmerkelijk feit. Wij hebben de mogelijkheidom het evolutieproces voort te zetten. Alsindividu kunnen we de klaarblijkelijk blindechaotische krachten in de natuur in eentoenemende geconcentreerde kracht van zelf-gewaarzijn, helderheid en liefdevollevriendelijkheid transformeren.

Dit kan misschien een beetje gewichtigen overweldigend klinken, zeker als we alleenmaar willen leren om wat te kunnen

ontspannen, wat rustiger te worden en om meervan het leven te kunnen genieten. Als we echterdie aspecten van ons erbij kunnen betrekken dieverder willen gaan dan daar waar we nu zijn,zullen we ons leven als veel rijker gaan ervaren.We zullen dan, misschien voor de eerste keervan ons leven, gaan voelen dat ons leven zin enechte betekenis heeft.

Ik suggereer niet dat we verwaand entrots over onze spiritualiteit moeten worden.We zullen snel ervaren dat zo’n houding hetwerk van Mara is. Wel zullen we onszelfserieus moeten nemen. Het boeddhisme leertdat alle menselijke wezens door hun eigeninspanning Verlichting kunnen bereiken. Ookal hebben we maar een vaag idee over wat zo’nstaat van zijn zou kunnen zijn, is het heelfantastisch een gevoel te hebben dat weernaartoe bewegen ongeacht hoeveel tijd hetons kost om het bereiken.

Deze houding, alsof we op onze eigendiamanten troon zitten, wordt door onzemeditatiehouding ontwikkeld. Dit betekent nietdat we in een perfecte ‘volle lotus’ zithoudingmoeten zitten. Het betekent dat we metvertrouwen en met heldere intenties moetenzitten. Het betekent dat we ons lichaam als eencadeau gaan ervaren dat we door ontelbareeonen van evolutionaire ontwikkeling gekregenhebben en voelen dat we in dit specifiekelichaam de hoogste expressie van leven kunnenrealiseren.

Principes om te zitten

Verschillende scholen binnen het boeddhismehebben verschillende opvattingen over welkehouding aan te nemen om te mediteren en wathet belang ervan is. Wat essentieel is, is dat wezo’n houding proberen te krijgen diecomfortabel is en die ons levendig houdt. Het isnatuurlijk goed als je comfortabel in eenvolledige lotushouding kunt zitten. Tenzij jevele jaren yoga, of iets soortgelijks, gedaanhebt, is het onwaarschijnlijk dat je in dezehouding kunt mediteren. Je moet o.a. met jeleeftijd en je lichamelijk conditie rekeninghouden.

Als ik over de zithouding praat, houd ikervan om het woord ‘comfortabel’ te gebruiken.Niet alleen omdat het ‘op je gemak zitten’betekent maar het heeft ook een interessanteetymologie. ‘Com’ betekent ‘met’ en ‘fort’betekent ‘kracht’, ‘comfort’ betekent ‘met

Verander jezelf!

10

kracht’. Comfortabel zitten betekent ook metkracht zitten.

Er zijn drie algemene basishoudingenwaaruit je kunt kiezen. Heb je echter specifiekegezondheidsproblemen dan zul je voor jezelfnaar een meditatiehouding moeten zoeken diegeschikt voor je is terwijl je de basisprincipesvan een goede houding in gedachten houdt.

Er zijn twee verschillende manieren om

op de grond te zitten. Je kunt natuurlijk ook opeen stoel zitten. Ik heb veel horrorverhalengehoord van mensen die op een retraite hoordendat “het op de grond zitten” de enige manier isom te mediteren. Die mensen hebbenvervolgens de hele retraite zitten worstelen metonnodige lichamelijke ongemakken. Er is nietsverkeerds om een stoel te gebruiken als datvoor jou het beste is.

Op de grond zitten.Je kunt óf in één van de houdingen metgekruiste benen of geknield op een paarkussens zitten. Voor veel mensen is geknieldzitten een betere optie. Om dit te kunnen doen,hoef je niet zo flexibel te zijn. Je kunt voordeze houding kiezen als het niet mogelijk voorje is om de onderkant van je onderbeengemakkelijk op de grond te krijgen als je in éénvan de houdingen met gekruiste benen zit(figuur 1).

Als je geknield op kussens zit, moet jedoorgaans vrij hoog zitten, hoog genoeg omgeen overmatige druk op je onderbenen of jeenkels te zetten. Je komt er snel genoeg achter

Fig 1

Fig 3

Fig 2

Het lichaam


als je te laag zit want dan gaat het pijn doen.Nu is het een goed moment om duidelijk tezeggen dat je tijdens meditatie geen pijn moetlijden. Als mediteren voor ons redelijk nieuwis, is een zekere hoeveelheid ongemak eengewone ervaring. De meesten van ons hebbenwaarschijnlijk niet meer op de grond gezetensinds we kinderen waren. Pijn is de manier vanhet lichaam om te zeggen dat we het aan hetbeschadigen zijn. Dus luister er naar.

Zit je op kussens geknield, wijzen jebenen en voeten recht naar achteren. Ze zijnniet teveel gespreid. Je enkels zijn niet gebogenzodat je voeten naar opzij uitsteken. Voor derest van je lichaam geldt hetzelfde ongeachthoe je zit. Laten we verder gaan met de benenin gekruiste houding.

Over het algemeen heb ik de neiging de

voorkeur te geven aan de houding waarbij debenen in een gekruiste houding zijn tenzij jeduidelijk comfortabeler in één van de anderehoudingen zit. Je kunt in ‘de volledige lotus’ ofin ‘de halve lotus’ zitten, of eenvoudigweg metéén been rustend vóór je of op je andere been.

Deze houdingen zijn natuurlijk nooitvolledig symmetrisch omdat één been op ofvóór het andere been moet zijn. Ga jeregelmatig mediteren dan is het een goed ideeom af en toe je been wat op of vóór je anderebeen l igt te wisselen. Het klinktgecompliceerder dan het is.

Of je nu recht zit of niet wordt bepaalddoor de hoek van je bekken wat weerafhankelijk is van de hoogte van je kussens.Het is mijn ervaring dat de meeste mensen deneiging hebben om lager proberen te zitten dannodig is. Het enige wat ik erop kan zeggen isdat het niet echt spiritueler is als je alleen maaréén kussen gebruikt. Experimenteer een beetjeom de hoogte van je kussens die voor jou goedis te bepalen.

Je probeert een zodanig kussenhoogte tehebben waarbij je bekken recht aanvoelt. Dit

betekent dat het gewicht van je lichaamaanvoelt alsof het direct door je bekken heen inde vloer zakt. Met andere woorden: het gewichtvan je lichaam wordt niet door je benengedragen. Als je te laag zit heeft je rug deneiging bol te trekken. Als je te hoog zit, zal hetomgekeerde gebeuren en je rug trekt hol.(figuur 2 en 3).

De gedachte van een rechte rug kanbehoorlijk misleidend zijn omdat deruggengraat een natuurlijke kromming heeft.Om het te verplichten recht te zijn is zowelonmogelijk als ongewenst. Het is meer dat degestrekte rug natuurlijk en ontspannen aanvoelten niet dat de lage rug ingezakt is of in eenkaarsrechte positie is.

Als we met onze zithouding werkenhebben we geduld en gevoeligheid nodig.Misschien hebben we wel vele jaren in elkaargezakt gezeten. Dan is het onrealistisch om teverwachten dat je in één keer een goedezithouding hebt. Maar als we de juiste hoogtevan de kussens hebben, dit kan soms door eenkleine aanpassing zijn, is een redelijk rechtezithouding zonder al te veel moeite mogelijk.

Van belang zijn de soort kussens die wegebruiken. Het kussen moet niet te zacht zijn,zoals een kussen op je bed. Als je geen stevige

Fig 4

Fig 5

Verander jezelf!

12

kussens kunt vinden, kun je bijvoorbeeld eenkussen van je bed strak oprollen om hetsteviger te maken. Als je besloten hebt om tegaan mediteren, is het verstandig om in goedemeditatiekussens, die er voor gemaakt zijn, teinvesteren. Als je regelmatig mediteert, is hetde enige uitgave die je hebt en het helpt echt.

Sommigen mensen vinden het prettig omop een meditatiestoeltje of -bankje te zitten.Tegenwoordig kun je die vrij gemakkelijkvinden. Het voordeel van een bankje is dat heteen stevig zit-oppervlakte heeft. Je kunt eendun kussentje als opvulling gebruiken omzachter te zitten. Het nadeel is dat je aandezelfde hoogte vastzit. Weet dus zeker dat jede juiste hoogte weet voordat je er één koopt.

Zodra je de basis voor je zithouding goedhebt, zal de rest vanzelf op zijn plaats vallen. Jearmen moeten ontspannen zijn en worden of opje benen of in je schoot ondersteund, met deellebogen redelijk dicht tegen je lijf gehouden.Ik vind het prettig om een deken om mijnmiddel te wikkelen en mijn handen in debovenkant van de deken te steken. Als jehanden te laag hangen, zul je merken dat hetgewicht van je armen aan de schouders trekt.Dit geeft na een tijdje pijn in de midden- ofbovenrug. Je handen dienen in zo’n houding tezijn waardoor je je schouders kunt ontspannenen je je borstkas kunt openen.

Je hoofd is ietsjes naar beneden gerichtmaar niet op zo’n manier dat je achter in je nekof in je keel spanning krijgt. Let er op dat jehoofd naar beneden gericht is en niet je nek. Jenek is net zo omhoog gestrekt als je rug.

Op een stoel zittenHet is oké om een stoel voor meditatie te

gebruiken, hij moet wel een stevige zittinghebben. Het helpt soms om iets onder deachterste poten te leggen, bijvoorbeeld tweetelefoonboeken. Hierdoor kantelt de zittingietsjes waardoor het gemakkelijker is omrechtop te zitten zonder er moeite voor te doen.Je voeten moeten plat staan op de vloer. Dithelpt om je benen te ontspannen en geeft ookstabiliteit en contact met de grond. Over hetalgemeen zit je niet tegen de rugleuning. Als jelang bent probeer dan een stoel te vinden diehoog genoeg is zodat je knieën een klein beetjelager zijn dan je bekken. Voor de rest van dezithouding geldt hetzelfde als bij het zitten opde grond.

Het lichaam goed krijgenOns lichaam heeft net als onze geest ook

zijn gewoonten. We kunnen de neiging hebbenom bijvoorbeeld één van onze schouders hogerdan de andere te houden of we houden onshoofd iets scheef. Dit betekent dat het nietaltijd eenvoudig te vertellen is of we wel goedzitten. Het kan daarom zinvol zijn als iemandanders kijkt hoe je zit en dat hij / zij op eenrustige manier je houding corrigeert. Als jenormaal je hoofd een beetje scheef houdt, zalhet scheef aanvoelen als het gecorrigeerd isnaar een betere positie. Je zithouding is eenbelangrijk element van meditatie. Het is nieteen zaak van het vinden van de juistezithouding om het vervolgens weer te vergeten.We moeten, als deel van onze meditatie, metonze zithouding blijven werken.

Er is een duidelijke relatie tussen onzegeestestoestand en onze zithouding. Daaromgeven sommige vormen van het boeddhismezoveel aandacht aan het lichaam. In de Zentraditie zeggen ze bijvoorbeeld: “Krijg jelichaam goed en de geest zal van naturegeconcentreerd zijn”. Als we met onze geestkunnen werken door met ons lichaam tewerken, geldt het omgekeerde ook. Raken wemeer geconcentreerd dan zal het lichaam zich

Fig 6

Het lichaam


ook vaak aanpassen. We kunnen voelen datonze schouders zich gaan ontspannen of eenander deel van ons lichaam losser zal worden,waar we de neiging hebben spanning vast tezetten. Hierdoor strekt en omspant het lichaam.Als we met mediteren meer ervaring krijgen,zullen we ontdekken dat zelfs subtielelichamelijke aanpassingen een groot verschilkunnen maken in zowel hoe we ons voelenevenals hoe onze mentale staat is als wemediteren.

Terwijl ieders lichaam zijn specifiekebeperkingen kent, kan het met gevoeligheid,geduld en een goede zithouding een bron vanveel vreugde en energie in onze meditatie zijn.Ook kunnen we gaan ervaren dat meditatie eenmiddel is om langzaam aan een andere relatiemet ons lichaam te krijgen.

Het lichaam ervarenOnze houding naar ons lichaam is eenbelangrijk element in onze houding naar hetleven. Het is algemeen bekend dat veel mensenmet zichzelf ontevreden zijn omdat ze hunlichaam als object zien. In extreme gevallenkan dit zware psychische pijn bij mensenveroorzaken die hun eigen lichaam met deonrealistisch beelden van de media enadvertenties vergelijken van hoe het lichaameruit zou moeten zien.

Onze cultuur heeft een enorme scheidinggecreëerd tussen de geest en het lichaam en wehebben de neiging de één of ander over tewaarderen. We ervaren ons niet als eengeïntegreerd geheel. Een consequentie hiervanis dat we bepaalde emoties of met het lichaamof met de geest in verband brengen. Insommigen gevallen zijn mensen helemaal nietin staat om bepaalde emoties te voelen die zijmet het lijf associëren.

Sommigen mensen kunnen dus totmeditatie aangetrokken worden omdat zebehoorlijk vervreemd zijn van hun fysieke kant.Zij hebben het idee dat ze door meditatie in eenabstracte wereld kunnen verdwijnen waar zehun lichaam niet langer ervaren. Het is waar alswe in bepaalde diepe concentraties zitten datwe ons lichaam erg verfijnd ervaren. Om echterin zo’n diepe concentratie te komen gaan wedoor fases heen waarin we ons lichaam ergintens ervaren.

De basis voor deze diepe concentratieligt gedeeltelijk in de mogelijkheid om hetlichaam als een bron van aangename gevoelens

en sensaties te ervaren. Een gevoel van mentalezegenrijkheid ontstaat uit lichamelijkeopwinding. In de meditaties zullen we heel wattijd besteden om direct met ons lichaam tewerken en we zullen zien dat het lichaam debasis vormt voor meditatie.

Lichaams-meditatie

Gewaarzijn van het lichaam is de basis voor demeditatie voor het ontwikkelen van gewaarzijnvan de ademhaling en ook voor de meditatievoor het cultiveren van positieve emoties. Inmeditatie is het lichaam ons fundamentelereferentiepunt. Door het onderhouden van eenbesef van het lichaam, als we mediteren,houden we onze meditatie in de wereld van delichamelijke ervaring, anders kunnen wewegzweven in een abstracte of vervreemdegeestestoestand.

Door gewaar van ons lichaam te zijnhelpt het ons om op onze emotionele staat af testemmen en ermee in contact te blijven. Inmeditatie geeft gewaarzijn van ons lichaam decontext voor de specifieke meditatie die wedoen. Dat betekent dat het een bredeervaringsreferentie voor de focus van demeditatie verschaft. Later zullen we meer op het concept vanbreedte en focus ingaan.

Alle meditaties zouden eigenlijkvoorafgegaan moeten worden door zoiets als devolgende korte oefening. Als regel hoeft hetwaarschijnlijk niet zo strikt aangehouden teworden. Over het algemeen hoeven we er nietmeer dan een paar minuten de tijd voor tenemen tenzij we vinden dat we niet goed metons lichaam en onze emoties in contact zijn.

Door gewaar van het lichaam te zijn,betekent dat je een directe ervaring met desensaties hebt en met gevoelens en emoties dieermee geassocieerd zijn. Als we ons voor heteerst zo proberen te ervaren, is het heel normaaldat we dit behoorlijk moeilijk vinden. Veelmensen hebben geen verbinding met hun lijf engeven het alleen maar aandacht als ze zich nietgoed voelen. Het lichaam kan zowel plezier alspijn ervaren. Vaak merken we het niet op tenzijdit plezier erg intens is zoals bij seks.

We willen dus langzaam aan proberengevoeliger te worden voor de subtieleresensaties die in ons lichaam voortdurend plaatsvinden. Sluit je ogen voor een paar tellen enprobeer je alleen gewaar te worden van je

Verander jezelf!

14

handpalmen, de vingers en de rug van jehanden. Waarschijnlijk kun je er eenvoortdurende stroom van sensaties in voelen. Jekunt voelen of ze warm of koud zijn. Misschienvoel je wel energie, je lichaam’s vitaliteit, doorze stromen. Omdat handen heel veel zenuwenhebben, zijn ze een goede plek om erregelmatig naar terug te gaan voor eeneenvoudige en directe ervaring van ons.Bepaalde delen van ons lichaam zijn niet zorijkelijk met zenuweinden bedeeld. Ze hoevenniet zo fantastisch gevoelig te zijn als onzehanden. Toch kunnen we leren om onzeaandacht ernaartoe te brengen.

Ook al proberen we een directe ervaringvan ons te hebben, i.p.v. alleen maar een idee,dan betekent dit niet dat onze geest ons niet kanhelpen om deze ervaring te hebben. Deverbeeldingskracht in het bijzonder kan in hetbegin een grote hulp zijn om ons weer incontact met ons te brengen.

Eén van de oefeningen die ik soms in demeditatieles gebruik, is om aan de studenten tevragen om iets uit een categorie te kiezen, zoalsiets van bijvoorbeeld dieren, planten ofweertypen, of iets anders dat ze maar tebinnenschiet. Vervolgens vraag ik ze stil tezitten of te liggen. Dan vraag ik ze, als ze datwillen, om met hun aandacht door hunverschillende lichaamsdelen te gaan en eenrelatie te leggen tussen elk lichaamsdeel en dedoor hen gekozen categorie. Je kunt of bij devoeten beginnen en naar boven werken of viceversa. Als je bijvoorbeeld bovenaan begint enweertypen als je categorie gekozen hebt, voel jemisschien dat je hoofd wazig of mistig ofmisschien helder en licht is.

Dit komt misschien een beetje vreemdover. Het kan ook leuk zijn en het kan onshelpen een interesse te ontwikkelen voor datwat er in ons gebeurt. Interesse hebben is desleutel om vooruitgang te boeken in jemeditatie. We moeten een interesse stimulerenin dat wat we aan het doen zijn. Anders ervarenwe dat onze gedachten overal naar toe gaan.

Iets anders wat ik doe is mensen een velpapier met veel kleurpotloden geven en ze naeen lichaamsmeditatie vragen om hunervaringen te tekenen. Het gaat er niet om datze tekenen hoe ze eruit zien maar meer hoe zezich voelen. De gemaakte tekening hoeft totaalgeen overeenkomst met het lichaam te hebben.Het kan volkomen abstract zijn (in eenartistieke zin) met meeslepende kleuren, lichte

en donkere vlakken, delen met een beweging ofmet zware statische delen.

Er zijn veel oefeningen die gedaankunnen worden hoe je lichaam aanvoelt, onderandere een gedicht schrijven. Het punt isinteresse te ontwikkelen en zelfs wat speels tezijn. We hoeven niet ernstig en zwaar teworden over wat we aan het doen zijn. Het isveel beter om ervan te genieten. We beginnenmet mediteren om gelukkiger te worden. Hetontwikkelen van interesse, op een speelsemanier, is dus een goede manier om er mee tebeginnen. Al deze eenvoudige oefeningen zijneen manier om een betere ervaring van hetlichaam te krijgen. De meditatie die volgt is eenandere.

Houd je niet in om je op de juiste maniervoor deze meditatie voor te bereiden. Kies eentijdstip waarop je je niet gehaast voelt. Vindeen relatief rustige plek in je huis en zet jeantwoordapparaat aan. Lees een paar keer degeleide meditatie door zodat je een helder beeldvan de opzet en van de inhoud hebt. Alsalternatief zou je deze meditatie-oefening meteen vriend kunnen doen zodat hij / zij het voorkan lezen. Neem je tijd voor jemeditatiehouding, wees er zeker van dat jegenoeg kussens hebt en dat je warm genoegbent. Maak de kamer niet te warm anders heb jede neiging om in slaap te vallen.

Lichaamsmeditatie: een geleide meditatie

Zodra je comfortabel zit, sluit dan je ogen enontspan je gezicht. Adem een paar keer diep in.Als je inademt, voel dan dat je borstkas zicheen beetje opent. Er is geen reden om jeborstkas op te blazen omdat je niet loopt tepronken. Laat hem heel rustig een beetjeopenen. Als je gaat uitademen, ga je schoudersontspannen. Laat ze langzaam zakken en brengze naar achteren.

Probeer je gewaar te worden van diedelen van je lichaam die in contact zijn met dekussens of de stoel. Heb een gevoel van contactmet de grond. Als je op een stoel zit, controleerof je voeten vlak op de grond staan. Voel dathet gewicht van je lichaam gedragen wordtdoor de grond en voel de stevigheid van hetlichaam.

Word je nu gewaar van de zolen van jevoeten en laat ze ontspannen en zacht worden.

Het lichaam


Probeer je voor te stellen dat je gewaarzijn uitde grond ophaalt en dat het zo je lichaam inkomt. Laat dit gewaarzijn langzaam naar bovenkomen, door je voeten, door je enkels enonderbenen. Je kunt je dit gewaarzijnvoorstellen als een soort licht, of als een gevoelvan warmte in je lichaam.

Ontspan de spieren in je onderbenen, laatze zachter en zwaarder worden. Merk elkesensatie in het lichaamsdeel op waar je jeaandacht op richt, maar forceer niets. Als jeniet veel voelt is dat ook goed, merkeenvoudigweg op wat er is.

Laat je aandacht naar boven komen, jeknieën in, en stel je een gevoel van ruimte in jegewrichten voor. Breng je aandacht verder naarboven, naar de grote spieren van jebovenbenen. Laat het toe dat de spieren van hetbot vrijkomen door de zachte kracht van dezwaartekracht.

Breid je aandacht uit naar je zitvlak,bekken en genitaliën. Ervaar dat dit hele gebiedzich met zachte en warme aandacht vult. Als jevastgehouden energie opmerkt, wat in je zitvlaknormaal is, laat je aandacht dit zachter maken.

Richt nu je aandacht op de onderkant vanje ruggengraat. Forceer je niet. We kunnenaandacht niet forceren zonder gespannen teworden. Als je afgedwaald bent, breng danrustig je gedachten terug. Vanaf hier gaan wede vorm van onze ruggengraat door ons lichaamnaar boven volgen.

Houd in gedachten dat de ruggengraat inons lichaam zit en niet aan de oppervlakte vande rug. Het is eigenlijk wel moeilijk om eenduidelijke zintuiglijke ervaring van deruggengraat te krijgen. Daarom hebben we onzeverbeeldingskracht nodig. Hiermee bedoel ikniet dat we een gevoel of ervaring moeten gaanmaken die er niet is. Het is meer een soortopenheid voor een erg subtiel gevoel.

Volg de lichte kromming van jeruggengraat door je lichaam heen naar boven,door de onderrug, de middenrug en tussen jeschouders door naar boven totdat deruggengraat bij de onderkant van je schedeluitkomt. Dit is behoorlijk hoog, ongeveer ophet niveau van de bovenkant van je oren.

Ook nu weer, kijk of je van dit puntgewaar kunt zijn. Ontspan de spieren aan deonderkant van je schedel. Beeld je in om despieren net zo te laten ontspannen alsof je eenvuist ontspant. Je hoofd zal niet omtuimelen alsje vergeet het overeind te houden. We zullen

zien dat het zichzelf goed in balans kan houden.Beeld je in dat je je hoofd volkomen vrij kuntbewegen en dat het in evenwicht is boven op jeruggengraat. Misschien wil je je hoofd ietsbewegen om deze kwaliteit van gevoel teervaren.

Bepaal nu een gevoel van de bovenkantvan je ruggengraat en breng je aandacht terugdoor de ruggengraat naar zijn basis. Probeer jevan zowel de onderkant als de bovenkant van jeruggengraat gewaar te blijven. Beeld je in datdeze twee gebieden gevuld zijn met licht, eenwarm, zacht licht en dat deze twee lichtpuntenheel geleidelijk uit elkaar gaan, het is eigenlijkmeer een neiging als een eigenlijke beweging.Eén lichtpunt wordt naar de grond getrokken enhet andere de lucht in. Probeer dit beeld, vandeze twee lichtpunten die heel langzaam uitelkaar bewegen, een paar minuten vast tehouden, net zoals twee sterren die in de nachtonmerkbaar van elkaar wegdrijven. Kijk of jede twee spierbundels, die aan weerskanten vanje ruggengraat lopen, zachter kunt maken.Beeld je in als deze spieren zachter worden datje ruggengraat zich verder ontspant en dat dezetwee lichtpunten verder uit elkaar gaan.

Laat je schouders iets meer ontspannen.Breng je aandacht naar de bovenkant van jearm en vervolgens langzaam naar je handen enverzamel het in je handpalmen en in je vingers.Gebruik de sensaties van je hand om een indrukte krijgen van de vitaliteit van je lichaam.

Breng nu je aandacht naar je buik. Dit iseen ander gebied waar we vaak deenergiestroom vasthouden. Ga vervolgenslangzaam naar boven naar je borst. Voel debeweging van je borst, hoe je borstkas zichrustig opent om ruimte voor de ademhaling temaken. Heb een gevoel dat de ademhaling deborst opent.

Breng je aandacht naar boven naar jekeel en vervolgens naar je gezicht. Laat jegezicht iets zachter worden en neem de tijd omer de sensaties te voelen. Word je gewaar vande vorm van je schedel en ontspan de huidrondom je schedel. Breid je aandacht uit naarde kruin van je hoofd. Kijk of je op dit puntenige sensatie kunt voelen.

Word je gewaar van de aanraking van delucht tegen je gezicht. Voel hoe gevoelig jegezicht is. Merk de temperatuur van de lucht open laat je gezicht door de aanraking met delucht zachter worden.

Probeer nu zonder enige inspanning het

Verander jezelf!

16

proces van de ademhaling op te merken. Als jede lucht in je lichaam opzuigt, beeld je in dat delucht verzadigd is met gewaarzijn, net zoals eenzachte wolk van kleine waterdeeltjes. Als we zoinademen nemen we ook gewaarzijn op.

Volg de ademhaling je lichaam in totdatje je bewust wordt van de beweging van je buikals je in- en uitademt. Laat je ademhaling rustigen zacht zijn. Forceer het niet. Let op hoe jebuik beweegt zodat de ademhaling er kan zijn.Laat de ademhaling je buik van binnenuit zachtmaken. Merk de beweging van je borst op, aande zijkanten van je lichaam en in je rug. Voel jehele borstkas zachtjes met de adem bewegen.

Adem een gevoel van ruimte in. Deruimte buiten je wordt ruimte in je. Verzamelzachtjes je aandacht en breng dit naar hetgebied rond je hart. Terwijl je zit en ademtwees je gewaar van elk gevoel in het gebiedrond je hart. Laat de adem ruimte creëren rondje hart, ruimte voor hoe je je voelt, ruimte voorje emoties.

Al ademend wees je gewaar van jelichaam, je adem en je gevoelens. Laat degevoelens komen en gaan met een besef vanruimte net zo als je de adem laat komen engaan. Blijf hier net zolang bij zolang je jegemakkelijk voelt, eenvoudigweg met jezelfzijn.

Voel weer de verbinding met de grond.Sta jezelf toe gewaar te zijn van de ruimtewaarin je zit en van de geluiden erbuiten. Openje ogen als je er klaar voor bent en beëindig zode meditatie.

Dit is zowel een lichaamsverkenning als eenontspanningsoefening. Het is een uitstekendevoorbereiding voor meditatie. Hij kan ook op

zichzelf gebruikt worden om je te ontspannenen rustig te maken. In deze oefening gebruikenwe onze verbeeldingskracht om ons te helpenom in contact te komen met ons lichaam en metonze gevoelens.

Soms zouden we eenvoudigweg eenswillen proberen om een golf van gewaarzijndoor het lichaam te laten gaan, vanaf de voetentot het hoofd en weer terug, zonder enigconcept te hoeven gebruiken, om pure sensatieste ervaren. Dit kan erg effectief zijn als wemeer ervaring hebben met het gewaarzijn vanons lichaam. Om er mee te beginnen, denk ik, ishet zinvoller je verbeeldingskracht tegebruiken.

Probeer je voor te stellen dat je aandachteen kleur heeft. Of vraag jezelf af hoe elklichaamsdeel aanvoelt en laat een vorm ervooropkomen. Gebruik de associatie-met-beelden-methode zoals ik die eerder suggereerde. Hetkan heel leuk en erg interessant zijn omverschillende lichaamsdelen met verschillendesoorten voorbeelden of soorten vormen inverbinding te brengen, ook is het leuk omdieren te gebruiken.

Als je wilt kun je andere manierenbedenken om meer gewaar van jezelf inmeditatie te zijn. Wees niet bang om teexperimenteren. Om te beginnen doe dat watgoed voelt. Let er op dat je je aandacht nietforceert. Er kunnen gebieden in je lichaam zijnwaar je moeilijk van gewaar kunt zijn. Als eengebied doods, saai of zwart aanvoelt, forceer jeniet om er gewaar van te zijn. Wees geduldigen gebruik je gezonde verstand. Heb eenhouding van zorg en vriendelijkheid bij dat watje ook tegenkomt.


2. Gewaarzijn van de ademhaling

Gewaarzijn

We gaan nu naar een van onze tweemeditatietechnieken kijken: het gewaarzijn vande ademhaling. Eerst wil ik gaan kijken naargewaarzijn zelf en daarna gaan we verder methet kijken naar de meditatie die ontwikkeld isom deze kwaliteit in ons te cultiveren.

Waarschijnlijk is vissen in Engeland demeest toegepaste methode om enige mate vangewaarzijn te ontwikkelen. Het vissen isduidelijk de meest populaire sport in Engeland.Ik kan me als kind vele gelukkige urenherinneren door aan de kant van het kanaal tezitten en te wachten totdat de dobber onderging. Nu ik een boeddhist ben, wil ik eigenlijkgeen vissen meer vangen. Nu heb ik hetvoorbeeld van de bekende Zen meester tevolgen die viste zonder haakje. Hoe je het ookbekijkt, vissen is een goed voorbeeld voorgewaarzijn. Iemand die vist, zit vaak voorgeruime tijd op een mooie en rustige plek meteen rustige en ontspannen geest, met eenduidelijk focus-object voor de geest, namelijkde dobber die op het water drijft.

Ik weet zeker dat dit één van de redenenis waarom vissen zo populair is. Het creëert denoodzakelijke condities voor een ergaangename ervaring die we gewaarzijn noemen.Gewaarzijn ontstaat vrij gemakkelijk enspontaan als we rustig en ontspannen zijn meteen duidelijk object waar de geest zich op kanconcentreren. Het is daarom een natuurlijke staat die we somsallemaal ervaren. Er is eigenlijk altijd wel eenelement van gewaarzijn in onze ervaring tenzijwe in een bepaalde opgewonden staat zijn. Watwe willen doen is het bewust cultiveren vandeze natuurlijke positieve kwaliteit van degeest.

Denk voor een paar tellen aan iets waarje erg van geniet en waar je alle tijd van dewereld voor hebt. Wat is de kwaliteit van hetgevoel dat dit oproept? Het voelt waarschijnlijkerg helder en ruim aan. Dit komt helemaal niet

overeen met wat we denken wat concentratie is.Het verschilt erg van de min of meer geforceerdgerichte aandacht die we gebruiken om eenbehoorlijk veeleisende en oninteressanteopdracht af te krijgen. Het heeft niet hetverkrampte en harde gevoel waar weconcentratie misschien mee associëren.

Gewaarzijn is een heldere enverruimende geesteshouding. Soms wordt ergezegd dat een geconcentreerde geest eengelukkige geest is en dat deze gelukkiggeconcentreerde geest een ontspannen soortconcentratie heeft. Het is gewaarzijn.Gewaarzijn bevat een sterk element vaninteresse en plezier. Er is een gevoel van groteren opener worden in plaats van beperkterworden. Tegelijkertijd zit er ook iets vanhelderheid en vastberadenheid in. De geest isgebalanceerd, gericht en vol met creatieveenergie.

In meditatie ontwikkelen we deze staatbewust zodat we het meer en meer in onsdagelijkse leven kunnen gaan gebruiken. Je zoukunnen zeggen dat dit gewaarzijn de natuurlijkestaat van de geest is. Daarmee is het degeesteshouding vanuit we het effectiefstkunnen handelen. Het is de mentale equivalentvan de fysieke elegantie van een kat. De geestis ontspannen en flexibel, klaar om volledig enop een positieve manier in actie te komen.

Als we rustig in meditatie zitten wordtons gewaarzijn zowel door onze zithouding alsdoor onze geest gedragen, zoals we in hetvorige hoofdstuk zagen. Als we met meditatiedeze kwaliteit van onze geest gaan oefenenzullen we dit meer en meer in de rest van onsleven gaan ervaren.

We zouden zelfs kunnen ervaren dattaken die we voorheen met tegenzin en zondergewaarzijn uitvoerden plezierig worden.

Het is een beetje een cliché inboeddhistische kringen geworden om over ‘deafwas met aandacht doen’ te praten. De afwasdoen is een soort archetypische gewaarzijns-oefening voor mensen uit het Westen geworden

Verander jezelf!

18

net zoals het stampen van rijst het voor JapanseZen monniken is. Er zit echter een belangrijkaspect in en dat is dat activiteiten waar we vaaknegatief over denken ideale condities scheppenvoor het ontwikkelen van positievegeesteshoudingen.

Dit brengt ons terug naar het denkbeeldvan een zichzelf in stand houdende cyclus vangeesteshoudingen die of positief of negatiefkunnen zijn. Dit is de aard van‘conditionaliteit’, de waarheid die in de kernvan het boeddhistische denken staat. Het is eeneenvoudig concept met vergaande implicaties.Met betrekking tot onze geesteshoudingenwerkt het als volgt: bij wat we voelen, scheptonze geesteshouding de voorwaarden diebepalen wat we doen en hoe we het doen, watwe denken, wat we zeggen en wat welichamelijk doen. Gelijktijdig geldt dat wat wedoen en hoe we het doen dat dit een effect oponze geesteshouding heeft. Zo worden devoorwaarden geschapen voor wat we voelen enhoe we denken. Dit is hoe we leven. Door hetontwikkelen van gewaarzijn kunnen we in dezecyclus inbreken. Zo gaan we die negatievecyclus in een positieve cyclus veranderen. Inhet boeddhisme is dit het hoofddoel voor hetontwikkelen van gewaarzijn.

Een manier om een gevoel voor dekwaliteit van gewaarzijn te krijgen is om op jefavoriete plek te gaan zitten, een muziekje op tezetten waar je echt van houdt en jezelf eraanover te geven. (Ik weet niet of dit ook werkt alsje een heavy metal-fan bent maar ik hoop dat jebegrijpt waar ik naar toe wil). Gewaarzijn is dekwaliteit van de geest die we ervaren als wevolledig in iets opgaan, in het bijzonder als weiets moois ervaren. Het is ook nauw verbondenmet de creatieve dimensie van de geest.

Helaas ervaren velen van ons zulkeheldere en verruimende geesteshoudingen ergzeldzaam. Ik heb mensen ontmoet die terugmoeten gaan naar hun kindertijd om een gevoelte krijgen van wat ik met gewaarzijn bedoel.Zoveel van ons leven wordt in beslag genomendoor dingen waar we niet echt van genieten,dingen waarvan we denken dat we ze moetendoen of zouden moeten doen.Zelfs als we in onze vrije tijd in een café of ineen club zitten, denken we dat we het naar onzezin hebben. Ook dan vragen we ons af wat ermet ons aan de hand is waarom we daar zijn.We zijn wanhopig op zoek om van onze vrijetijd te genieten, maar we weten niet hoe. Het

ontwikkelen van gewaarzijn is de basis vooreen gelukkiger leven, een leven dat betekenisheeft en dat waardevol is. Zonder deze kwaliteitis een geforceerde blijheid het beste wat wekunnen ervaren, een soort van: “lach - je wordtverondersteld plezier te hebben” benaderingvan je leven.

Ik heb benadrukt dat gewaarzijn eennatuurlijke kwaliteit van de menselijke geest is.Het is echter nog steeds noodzakelijk om ditactief te ontwikkelen omdat zoveel in ons levenons er van weg trekt. Het komt op mij over dattelevisie een symbool is van het moderne leven.De gemiddelde Amerikaanse televisie staatzeven uur per dag aan. We leven in een cultuurvan een aanhoudende stroom van informatiewaar we eigenlijk geen interesse in hebben.Zelfs als we denken dat we het buiten de deurkunnen houden, moeten we toch veel energiegebruiken om te proberen ons voor al dit soortinformatie af te sluiten. Toch sijpelt het dooronze afscherming heen. Voor de meesten vanons is het van wezenlijk belang hier niet aanmee te doen en heel bewust om detegenovergestelde kwaliteit van de geest tegaan ontwikkelen.

We kunnen echter ook, als we gestresstzijn of zorgen hebben, ervaren dat het nietmogelijk is deze geestestoestand te ervarenzelfs niet onder ideale omstandigheden. Eenvriendin van me kwam een tijdje geleden terugvan een uitstapje naar de woestijn. Het was eennatte lente en de woestijn stond in bloei.Iedereen die dit gezien heeft, weet dat dit eenadembenemend gezicht is. Ze wist dat het eenadembenemend gezicht was maar deschoonheid raakte haar niet.Ze kwam met het besef terug dat ze iets aanhaar leven moest gaan veranderen omdat ze hetvermogen aan het verliezen was om haaromgeving te waarderen.

Gewaarzijn is dit vermogen. Het is nieteen kille en ongevoelige oplettendheid voordingen hebben maar een warme erkenning. Alsje naar sommige schilderijen kijkt van de pre-Rafaël school van de negentiende eeuw zie jedeze grote aandacht voor details samengaanmet een levendig onderwerp bruisend van kleuren energie. Als we ons een geestestoestandkunnen verbeelden die tot zo’n aandacht instaat is in en waardering voor zijn onderwerp ishet dat waar we op uit zijn.

Tenzij we zo gelukkig zijn om het meestevan onze tijd datgene te doen wat we echt

Gewaarzijn van de ademhaling


belangrijk vinden, is het heel goed mogelijk datdeze kwaliteit van gewaarzijn een beetjevertroebeld is. Het heeft oefening en voedingnodig. De beste manier om dit te doen isgewaar te worden van de ademhaling.

In eerste instantie lijkt dit ver weg van debloeiende woestijn en de verwondering van dekunst. De adem komt nu niet echt interessant ofmooi over. Er zijn echter veel redenen waaromonze eigen adem een goed uitgangspunt is inhet proces van het weer ontwaken van dezeprachtige kwaliteit van gewaarzijn. Het is waardat gewaarzijn reageert naar dat wat er in dewereld is door bemiddeling van de zintuigenmaar de bron ervoor wordt niet door dezintuigen ontdekt. Gewaarzijn staat ons toewaardering te hebben voor, te genieten van eneen echte interesse te hebben voor dingen.Hoewel het gevoed wordt door dezevreugdevolle dingen wordt het er niet doorgemaakt.

We hebben vast wel eens gehoord van degrote Zen schilders die met één snellepenseelstreek alle delicate, rekbare gratie vaneen grasspriet kunnen weergeven. Het verhaalgaat dat deze schilders uren besteden aan alleenmaar kijken, door zich meer en meer van hunvoorwerp bewust te worden en zelfs met hunvoorwerp één worden. Alleen als ze zich intensgewaar waren van hun voorwerp konden zesnel en zonder enige inspanning de schilderingmaken. Vaak zijn deze penseelschilderingenextreem eenvoudig - letterlijk één of tweestreken.

Dezelfde kwaliteit kan ook gevondenworden in goede Zen poëzie. (Er is veel slechteZen poëzie verspreid die de vorm imiteert maardie de niet imiteerbare bezieling mist). Bijnaaltijd gaat het om een eenvoudig onderwerp. Eris een gevoel van directheid. Het ziet ernaar uitdat niet zozeer een beeld of een concept maarmeer een directe ervaring van het voorwerp ofde gebeurtenis overgebracht wordt. Japan heefteen traditie van ‘dood gedichten’, gedichten diekort voor de dood geschreven worden. Hier ishet doods-gedicht van de Haiku dichter Kaishodie in 1914 op 72-jarige leeftijd stierf.

Avond kersenbloesems; Ik stop de inktsteen terug in mijn kimono Deze ene laatste keer.

In Japan wordt door de dichter traditioneel veelzorg besteed aan de bereiding van de inkt. Deel

van de schoonheid van een gedicht komt doorde penseelstreken die de tekens vormen.Hierdoor is de dichtheid van de inkt, gemaaktvan een inktsteen, erg belangrijk. Kaisho weetdat hij geen gedicht meer zal schrijven. Daaromdoet hij de inktsteen in zijn houder envervolgens in de plooi van zijn kimono. Deessentie van gewaarzijn ligt in dit vermogenvan directe ervaring. Zoals de Amerikaansedichter Wallace Stevens het zegt: “niet ideeënover het voorwerp maar het voorwerp zelf”.


De adem is een deel van ons en tegelijkertijdiets om direct te ervaren. Het is erg eenvoudigmaar tegelijkertijd kan onze ervaring erongelofelijk vervullend en rijk door zijn. Hetkan een directe ervaring worden van leven watin en uit ons vloeit. Dit gewaarzijn van onszelfis het beste fundament voor een grotergewaarzijn van alles wat om ons heen is.

Het gewaarzijn van de ademhaling vormtde hoeksteen van alle meditatie-oefeningen.Andere meer exotische meditaties zijnkrachtige oefeningen op een eigen niveau.Denk bijvoorbeeld aan de visualisatie vanarchetypische figuren die spirituele waardenvan de Tibetaanse traditie belichamen. Zondereen stevig fundament in fundamenteelgewaarzijn, zijn ze niets meer dan aangenameafleidingen.

Als we ons zelf echt willen gaanveranderen dienen we ons eerst gewaar te zijnwaarmee we beginnen - wat we nu zijn. Ditgewaarzijn wordt uitstekend ontwikkeld doorhet beoefenen van gewaarzijn. Allemeditatievormen hebben een stevig elementvan gewaarzijn nodig, anders worden we snelafgeleid. Zonder gewaarzijn kunnen we besteen aangename geestestoestand krijgen. Datkunnen we niet echt mediteren noemen.

Ik houd van het gewaarzijn van deademhaling. Na vele jaren van regelmatigmediteren is het nog steeds de meditatie waar ikhet meest van geniet. Het heeft een eenvoud engerichtheid die ik nog niet in een anderemeditatie gevonden heb. Het enige wat wemoeten doen is gewaar te zijn van onze eigenadem. Niets kan eenvoudiger zijn. Toch is heteen meditatie die levenslang meegaat, die door

Verander jezelf!

20

de jaren rijker en rijker wordt en die op eendirecte manier bijdraagt aan de rest van onsleven.

Voordat we echt aan de meditatie gaanbeginnen, wil ik nog iets meer zeggen over deademhaling. De ademhaling is misschien welde meest constante factor in ons leven. Deadem begon toen we geboren werden en zalstoppen als we sterven. Ik zie de adem als eensoort rode draad door mijn leven. Het lijkt alsofde adem het ene moment aan het andereverbindt. De ademhaling hebben wegemeenschappel i jk met a l le hogerelevensvormen. Het is in zekere zin het levenzelf en ik voel dat mijn ademhaling mij metiedereen die leeft verbindt. Als ik soms gewaarben van mijn ademhaling voel ik dat ik gewaarben dat de hele wereld ademt, dan is het netalsof de aarde zelf ademt. Voor mij heeft deademhaling een wonderbaarlijke rijkdom. Hetis zowel een symbool van leven als van hetleven zelf.

De adem heeft ook een eigenschap dieerg bruikbaar is als we de wens hebben meergewaar van onszelf te willen worden. Het kanons ook in verbinding brengen met onzeemoties. De adem spiegelt onze emotionelestaat. Hoe we zijn heeft een effect op de adem.Door eenvoudigweg gewaar te zijn van deadem worden we ons ook meer bewust van onslichaam en van onze emoties. Dit is een ergbelangrijk aspect van het beoefenen vangewaarzijn: gewaarzijn van het lichaam en vande emoties. Door bij de ademhaling te blijvenzullen we ook ervaren dat we met groterehelderheid veel oplettender worden wat het iswaar we de hele tijd over denken.

Genoeg voor dit moment over devoordelen van de adem. Laten we naar destructuur van de meditatie gaan kijken.

Als je in een goede meditatiehouding ziten rustig je aandacht op je adem richt en als jeweer je aandacht op de adem richt als jeafgeleid bent, ben je de meditatie vangewaarzijn van de ademhaling aan hetbeoefenen. Zo eenvoudig is het. Ook al is het intheorie erg gemakkelijk om te doen toch kanhet in de praktijk best moeilijk zijn. Daarom isde meditatie zo gestructureerd dat jegemakkelijk van gemakkelijkere fases vangewaarzijn geleid wordt naar meer uitdagendefases van gewaarzijn. De meditatie heeft vierverschillende fases die ik kort zal beschrijvenvoordat ik in detail uitvoerig een geleide

meditatie zal behandelen.De meditatie dient voorafgegaan te

worden door de tijd te nemen om in een goedemeditatiehouding te gaan zitten en om gewaarte worden van het lichaam. Dit kan bereiktworden met een korte lichaamsmeditatie zoalsin het vorige hoofdstuk beschreven is. Om tebeginnen, houd de meditatie, inclusief devoorbereiding, redelijk kort, ongeveer 15 tot 20minuten. Neem voor de 4 fases een gelijke tijd.

Het is veel beter om een kortere tijd temediteren waar je van geniet dan proberenlanger te mediteren en ongemakkelijk enafgeleid te worden. Dan lijkt het alsofmediteren hard werken is. Meer ervarenmediteerders vinden 40 tot 50 minuten vaak eenmooie tijd. Voor de meeste beginners is dat telang. Als je van het mediteren geniet, zul jeervaren dat je vanzelf langer gaat mediteren alsje lichaam gewend is aan de zithouding en datje gemakkelijker dieper in meditatie komt.

Zodra je lekker zit en je weet hoe je jevoelt door je gewaar te zijn van je lichaam,breng dan je aandacht naar de adem. Het isbelangrijk om je te realiseren dat deze meditatiegeen ademhalingsoefening is. We gaan nietproberen ‘spiritueel’ te ademen of om een soortyoga- oefening te doen. We laten onzeademhaling zo natuurlijk mogelijk gaan. Als jemerkt dat je ademhaling veranderd dan is datoké, het is een levend iets, maar ga het nietbewust sneller of langzamer maken en blijf erbij.

Eerste faseAan het einde van de uitademing tel: ‘één’; nade volgende uitademing tel: ‘twee’; na devolgende: ‘drie’ enz.. Ga door met het stil tellenna de uitademing totdat je bij tien gekomenbent. Begin dan weer bij één te tellen en ga zoverder. Let zowel in deze als in de volgendefase er op dat het niet de bedoeling is dat jegewaar bent van het tellen en van de cijfersmaar dat je gewaar bent van de adem. Hettellen helpt je te onderkennen wanneer jeafgeleid bent hetgeen in het begin best vaak kanzijn.

Tweede faseDeze verschilt alleen van de eerste fase dat jehet moment - of doe alsof het verandert -waarop je telt verandert. Je telt nog steedstussen de uitademing en de volgende inademingmaar nu tel je net vóór de inademing. Je



anticipeert dus op de volgende ademhaling inplaats van de adem te markeren die je algenomen had. Ook al heb je misschien deindruk dat je min of meer op dezelfde plek telttoch voelt deze fase heel anders dan de eerstefase.

De derde faseStop nu met tellen en wees je zoveel mogelijkgewaar van de sensaties van het heleademhalingsproces.

Vierde faseRicht je op het punt waar je voor het eerst delucht voelt als je inademt. Voor de meestemensen is dit net binnen in je neus(aangenomen dat je door je neus in- enuitademt wat het beste is tenzij er een goedereden is, zoals een zware verkoudheid, die ditniet mogelijk maakt). Normaal is dit een ergsubtiel gevoel. Je hoeft er niet zoveel moeitemee te hebben om er gewaar van te zijn omdatje je aandacht in de eerste drie fases al verdiepthebt. Als de derde fase gelijk is aan het kijkennaar het breken van de golven van de oceaan opde kust dan is de vierde fase gelijk aan hetkijken naar het breken van de golven op eenrots.

Deze sensatie komt en gaat op eennatuurlijke manier. De uitgaande luchtstroomzou wel eens veel subtieler kunnen zijn dan debinnenkomende luchtstroom omdat deluchtstroom nu dezelfde temperatuur heeft alshet lichaam. De sensaties zullen toenemen enafnemen maar probeer je aandacht op hetzelfdepunt te houden. Tenzij je erg geconcentreerdwordt, zul je je nog steeds gewaar zijn van hetbelangrijkste deel van de adem. Ik heb deneiging om tegen de studenten te zeggen dat hetmeer een zaak is van nadruk leggen op, of hetmeest van je aandacht op deze plek dan dat jeprobeert het ruimer gewaarzijn van de adembuiten te sluiten.

Tot zover over de structuur van de meditatie.Nu volgt er een voorbeeld van een geleidemeditatie die ik gebruik als ik aan studenten lesgeef. Net zoals met de lichaamsmeditatie: leesde beschrijving een paar keer door en probeerhet eens. Of vraag een vriend het voor te lezenals je het doet. Zorg er voor dat je niet gestoordwordt en vind een stille plek. Vijftien tottwintig minuten is een goede tijd om mee tebeginnen. Laat de vier fases even lang duren.

Het gewaarzijn van deademhaling: een geleidemeditatie Zorg dat je comfortabel in je meditatiehoudingzit en neem je tijd. Zorg dat je rechtop zit, jezithoogte goed is en dat het gewicht van jebovenlichaam niet op je benen rust. Zorg dat jehanden ondersteund zijn. Controleer of jehoofd stevig en ontspannen gebalanceerd op jenek aanvoelt.

Haal een paar keer diep adem en laat jelichaam zich ontspannen. Voel hoe jeschouders ontspannen en je gezicht zachterwordt. Probeer de dingen van die dag los telaten en kom in het hier en nu.

Ervaar het contact van je lichaam met devloer. Beeld je in dat je je hele gewicht aan degrond geeft, laat de grond jou dragen. Probeereen gevoel te hebben dat het gewicht van jetorso direct door je bekken in de grond zakt.

Verbeeld je dat hoe meer je het volledigegewicht van je lichaam compleet loslaat hoelichter je lichaam aanvoelt zodat energiegemakkelijker in je lichaam kan komen. Nu iser een gevoel dat het gewicht van je lichaamdoor de grond gedragen wordt en tegelijkertijdkun je de subtiele energie in je lichaam voelenopkomen. Dan voel je de tegenovergestelde encomplimenterende beweging van gewicht enenergie in je lichaam.

Laat je lichaam wennen aan dezithouding, laat je schouders zich ontspannen,controleer je buik en zitvlak en kijk of je ergensenergie vasthoudt ..... ontspan je gezicht. Ervaarhet gevoel dat je lichaam rustig wordt .... vande ruimte je lichaam inneemt .......... en van deruimte om je lichaam.

Ga nu zonder enige speciale inspanningaandacht aan je ademhaling geven. We hoevenhet niet te grijpen - het gaat nergens naar toe.Het is er altijd en het wacht geduldig op onstotdat we het aandacht geven. Ga er nuaandacht aan geven.

Volg het je lichaam in naar de ruimtebinnen je lichaam. Merk op hoe je lichaamreageert op met name: de ademhaling, debeweging in je buik en de rustige uitzetting eninkrimpen van je borstkas.

Als je zo met de adem zit, die komt engaat, wees je er van bewust hoe je je voelt. Laatde adem je op een eenvoudige directe manier incontact brengen met jezelf, met je gevoelens,

Verander jezelf!

22

van dit moment. Wat is de kwaliteit van jezelf:licht of donker, blij, verdrietig, duf ofopgewonden? Ervaar zo een algemeen gevoelvan jezelf, van je basis-emotionele staat. Erkenje gevoelens.

Kom terug naar de adem, hij komt engaat. Er is genoeg ruimte voor je gevoelens inde adem. Sta ze toe, net zoals de adem, dat zekomen en gaan.

Begin nu de ademhaling te tellen, tel aanhet einde van elke uitademing, markeer zo deademhaling. Tel in jezelf en maak het tellen netsterk genoeg zodat je bij de ademhaling kuntblijven. Als je de tel kwijt raakt, begin danweer bij één te tellen. Het maakt niet uit. Deademhaling is er nog steeds en wacht op jouwoplettendheid. Zit op deze manier met deademhaling voor een paar minuten.

Nu gaan we een kleine veranderingaanbrengen. De ademhaling blijft hetzelfde, hijkomt en gaat, maar nu gaan we aan het beginvan de inademing tellen, net voordat we gaaninademen. We lopen vooruit op de ademhalingvoor dat moment. Tel: ’één’ - adem in, ademuit; tel: ‘twee’ - adem in, adem uit..... Houd deademhaling ongedwongen, volg het alleen.

Houd je lichaam ontspannen, je gezichtzacht.... Forceer je niet de ademhaling tevolgen. Kom terug naar de ademhaling als jegedachten afdwalen..... gebruik het tellen om jete helpen je gedachten in de gaten te houden.Als je de tel kwijtraakt, begin weer bij één tetellen. Het is niet belangrijk waarom hetgebeurde, begin opnieuw te tellen. Je telt ingroepen van 10 en volgt de ademhaling vooreen paar minuten.

Laat nu het tellen in de ademhalingovergaan, laat het gaan. Je bent hier nu met deademhaling. Er is niets anders in de hele wereldwat je nu moet doen. Volg eenvoudigweg deademhaling. Het maakt niet uit of je het kwijtraakt - het is er altijd en wacht op jou totdat jeernaar terugkomt. Net als het kijken naar degolven van de grote oceaan op de kust, zekomen en gaan. Voel hoe de ademhaling overje heen spoelt en weer terug trekt. Voel degehele ademhaling, hoe elke ademhaling devolgende wordt, het grote getijde van jeademhaling binnenin je. Voel het in je lichaam,hoe het je lichaam vult, hoe het leven enenergie aan het lichaam geeft. Volg jeademhaling voor een paar minuten.

Ga nu, terwijl je de hele ademhalingervaart, de eerste sensatie opmerken die je

ervaart als je inademt, waar de ademhaling heteerste tegen je lichaam ‘botst’. Richt je nu opeen subtiele sensatie in je neus of achter in jekeel, waar je ook voor het eerst de adem voeltals het je lichaam inkomt.

Houd je gezicht ontspannen. Breng meeren meer van je aandacht naar dat punt en gameer en meer details van je ademhalingopmerken. Het is een voortdurendveranderende sensatie, we kunnen het nietvastpinnen. Als je het probeert vast te houdenraak je het kwijt. Ervaar het, waardeer het enlaat het gaan. Forceer je aandacht niet maarricht je op een gevoel van genieten van desensaties als ze met de ademhaling komen engaan. Besteed een paar minuten om te genietenvan deze sensatie.

Ga nu weer terug naar de heleademhaling. Wees je gewaar van je lichaam,wees je gewaar van de grond onder je. Word jelangzaam gewaar van de kamer om je heen envan elk geluid binnen of buiten de kamer. Krijgeen gevoel voor de wereld buiten je en in jeeigen tijd sta jezelf toe om je ogen open te doenen je lichaam te bewegen.

Een nieuwe wereld

Het regelmatig beoefenen van het gewaarzijnvan de ademhaling introduceert een toenemendgevoel van ruimte in ons leven. We gaanervaren dat onze geest minder druk aanvoelt.Hoe minder druk onze geest is des te dichterzijn we bij de waarheid. Hoe meer onze geestactief is met interne kletspraat, zorgen offantasieën, des te minder zijn we ons bewustvan wat er eigenlijk aan de hand is, zowel inons als buiten ons in de wereld om ons heen.

Op een meditatieretraite hebben mensenvaak de ervaring, als ze de meditatie ruimte uitlopen, dat ze een geheel nieuwe wereldbinnengaan. Alles ziet er ineens zo levendig enhelder uit. Omdat het gewoontegetrouwegeklets van onze geest is gestopt, of op z’nminst flink verminderd is, heb je veel meeraandacht voor de schoonheid van de wereld omje heen. In zekere zin is de wereld hetzelfde alservoor - het spiegelt je mentale staat, zoals hetaltijd al gebeurt. Maar als jij je geest verandert,verandert de wereld ook.

Gewaarzijn kan dus een nieuwe dimensiegeven aan alles wat we doen. Een van de meestzegenrijke ervaringen uit mijn leven had ik op



retraite waar we veel op gewaarzijnmediteerden. Ik kwam uit de meditatie ruimteen ging mijn slaapzak ophalen dieopengescheurd was. Vervolgens ging ik in dezon op een paar treden van een stenentrap zittendie aan de buitenkant van een oude schuur naarboven gingen. Deze oude schuur was onzemeditatieruimte. Daar zat ik zo mijn slaapzak terepareren. Ik kan niet zo goed met naald endraad omgaan maar ik zat daar zo voorzichtigmogelijk mijn slaapzak te repareren en ik wasin een gevoel van zegenrijkheid. Normaalgesproken zou ik geïrriteerd zijn geweest alsmijn slaapzak kapot gegaan zou zijn. Ik zougefrustreerd geweest zijn omdat ik zo slechtmet naald en draad om kan gaan. Maar nee. Ikzat daar in de zon in het prachtige landschapvan Wales en zorgde ervoor om zo goed als ikkon mijn slaapzak te repareren. Het was éénvan de hoogtepunten uit mijn leven.

Gewaarzijn opent een nieuwe wereld.Zelfs in een stad onthult het de schoonheid omons heen. In plaats van alleen maar dezelfdeoude saaie feiten te zien waarderen we dewaardevolle en unieke realiteit die overal tevinden is. We kijken met nieuwe ogen, wevoelen, tasten, proeven - ruiken zelfs - op eennieuwe manier. De wereld is voor onsvernieuwd. We nemen de dingen niet meer alsvanzelfsprekend aan, dat we ‘weten’ hoe dedingen zijn en hoe andere mensen zijn. We zienze op de manier zoals ze echt zijn, alsonkenbaar en daarom echt. We beginnen tehoren wat mensen echt tegen ons zeggen inplaats van wat we verwachten of wat we willenhoren. We merken de essentie van de dingenop. Er is een gedicht waar ik erg van houd:’Rustig Leven’ van Reed Whittemore watvolgens mij deze bijna magische kwaliteit vande geest tot uitdrukking brengt.....

Ik moet uitleggen waarom het is dat ik ‘snachts, in mijn eigen huis,zelfs terwijl er niemand slaapt, dat ikvoel dat ik moet fluisteren.Thoreau en Wordworth zouden het eendevotionele handeling noemen,denk ik; anderen zouden het angstnoemen; het is waarschijnlijkiets van allebei. Er zijn in mijnwoonkamer zaken waar ik me niet graagmee bemoeiop de late avond.

Ik prefereer om rustig op de bank tezitten, te kijkennaar alle levenloze dingen van mijnleven overdag - de meubels en de gordijnen, deafbeeldingen en boeken -komen tot leven,Niet zoals in de kinderlijke fantasie, datde stoelen aan het dansen zijnen Disney pronkend in de coulissen staat,maar met waardigheid,de grote oude schommelstoel die voorzitover een stilleen deftige bijeenkomst van al mijn vakluivan Picasso en andere waardigheden diemijn muren opluisterentot het voetenbankje van de lokaletimmerman aan mijn pantoffels dragendevoeten.

Ik vind deze voorvallenopmerkelijk door hun helderheid enintelligentie en ik wens dat ik hoe danookin daglicht de elegantie, zeg, van eendeurknop kan brengen maar altijd beëindigt de bijeenkomst,iedereen daarkrimpt van de tuimelende onstuimigheid van het leven,een kuch, een krakende trap.

De wereld bestaat natuurlijk niet alleen uitschoonheid en vriendelijkheid. Het is ook volvan tuimelende onstuimigheid en we moetenallemaal worstelen om de wereld methelderheid en intelligentie te zien. Als we meergewaar worden, worden we ons ook gewaar vanhet lijden om ons heen. Hiermee bedoel ik nietde afschuwelijke dingen die in ‘andere’ landengebeuren maar ook het dagelijkse ongelukkigzijn van zoveel mensen.

Ik heb vaak in de Londense ondergrondsenaar mensen om me heen zitten kijken als ik ‘s-avonds terugkwam van de meditatie les. Demeeste van hen komen behoorlijk platgewalstop me over, platgewalst door het leven. Slechtsweinigen zien de mogelijkheid om enige vormvan menselijk contact te maken door iemandanders ronduit in de ogen te kijken. Een goedevriend vertelde me van een keer toen hij vanzijn eerste retraite terugkwam en in een bus zat.Hij was ervan overtuigd dat er een vreselijkeramp gebeurd moest zijn toen hij op retraite

Verander jezelf!

24

was omdat de mensen in die bus op hemoverkwamen alsof ze in shock waren. Hetduurde enige tijd voordat hij zich realiseerdedat er niets gebeurd was, dat het normalebuspassagiers waren.

Mediteren maakt ons een beetje meeropen voor dit niveau van lijden van alledag.Kozen we er vroeger voor om de ellende in degezichten van anderen niet te zien, nu zien wehet wel. Daarom is het belangrijk dat we naast

het ontwikkelen van gewaarzijn ook eenpositieve kijk op het leven gaan ontwikkelen,die ons sterk genoeg maakt om het echte lijdenvan de hele wereld te kunnen zien zondererdoor overweldigd te worden. Het isbelangrijk dat we op een realistische encreatieve manier op onze omgeving reageren.De metta bhavana helpt ons daar mee.


3. Liefdevolle Vriendelijkheid

De metta bhavana

De metta bhavana wordt soms de ontwikkelingvan universele liefdevolle vriendelijkheidgenoemd. Het is één van een set van 4meditaties die bekend staan als de brahma-vihara’s wat zoiets als “verblijfplaats van degoden” betekent. We kunnen daarom zeggendat het beoefenen van deze meditatie en zijndrie vergezellende meditaties (waarover ik latermeer zal zeggen) ontwikkeld zijn om ons indezelfde geestestoestand als de goden tebrengen.

Ik moet er bij opmerken dat hetboeddhistische concept van goden behoorlijkverschilt van het beeld dat wij waarschijnlijkvan goden hebben. Om te beginnen zijn ze metvrij veel meer. Verder is het god-zijn geenblijvende conditie. Volgens de traditioneleboeddhistische leringen kan een menselijkwezen een god worden door in de wereld vande goden herboren te worden. Dit gebeurt alszij bijzonder goed zijn geweest. Maar zijblijven niet voor eeuwig een god. Op eengegeven moment worden ze in één van de veleandere werelden herboren.

Het doel van de brahma vihara’s-meditatie is dat zij ons helpt bij het ervaren vanpositieve en prettige geestestoestanden diegelijk zijn aan de geesteshouding van de goden.De metta bhavana is het fundament van dezeset meditaties. De anderen gaan over deontwikkeling van mededogen, meevoelendevreugde en gelijkmoedigheid. Ze zijn, in zekerezin, aspecten van deze fundamentele meditatie.De metta bhavana is eigenlijklijk de meestbelangrijke van de vier en deze meditatie is hetuitgangspunt om mee te beginnen.

Op het eerste gezicht kan de mettabhavana er heel anders uitzien dan hetgewaarzijn van de ademhaling, maar de tweecomplementeren elkaar erg goed. Zelfs als wede ene meditatie boven de andere prefereren,wat de meeste mensen doen, verrijkt het

beoefenen van de ene meditatie onze ervaringvan de andere. Uiteindelijk gaan ze allebei overhet ontwikkelen van gewaarzijn. Laten we eensgaan kijken of we grip kunnen krijgen op debetekenis van het woord metta en daarna gaanwe naar de structuur van de meditatie zelfkijken.

Het Pali woord metta wordt vaakvertaald door ‘universele liefdevollevriendelijkheid’. Soms wordt het eenvoudig als‘vriendelijkheid’ of minder vaak als ‘liefde’weergegeven. Ik houd erg van de minstalgemene weergave - ‘liefde’. Het heeft alsschaduwzijde dat het meestal betrekking heeftop romantische of seksuele gevoelens dieweinigen van ons in onze cultuur bewusthoeven te ontwikkelen. Maar ondanks dezebijbetekenissen heeft het voor mij een bepaaldedirectheid en kracht waardoor het mij weer eengeschikte weergave van het woord lijkt.

Bhavana is een ander Pali woord en hetbetekent ‘cultiveren’ of ‘ontwikkelen’. Dezemeditatie gaat dus over het ontwikkelen vanmetta. De gedachte dat we bepaalde emotieskunnen ontwikkelen en anderen niet gaat in dewesterse samenleving tegen de draad in. Ik hebde indruk dat de meesten van ons denken datwe min of meer aan de fundamentele patronenvastzitten van hoe we op onze emotiesreageren. Tevens denken we dat we misschiende uitdrukking van onze gevoelens doordiscipline of door een sterk karakter kunnenbeheersen. Het boeddhisme denkt hier andersover. De boeddhistische visie is dat onzefundamentele emotionele houdingen heel diepzitten maar dat het binnen ons aller bereik isom te veranderen, als we weten hoe. Wemoeten ons alleen maar consequent inspannen.

Deze meditatie gaat dus over hetontwikkelen van positieve emoties. Het gaatook verder. Het gaat over het opzetten van eenfundamentele positieve houding in ons, naarons en naar anderen toe. Terwijl we ons vaakbewust zijn dat onze stemmingen van dag totdag kunnen wisselen, of zelfs van uur tot uur,

Verander jezelf!

26

toch kunnen we ook een soort achtergrond-emotionaliteit bespeuren. We hebben allemaalonze ups en downs maar het is duidelijk datmensen er, met deze onvermijdelijkefluctuaties, op verschillende manieren meeomgaan.

De metta bhavana geeft aan ons leveneen positief emotioneel fundament ofachtergrond. Om te beginnen is het beoefenenvan deze meditatie grotendeels een soortinvestering in ons emotionele leven. Het is eentoepassing van verhoogd gewaarzijn, ofgewaarzijn, een gevoel van helderheid vooronze emoties. Het is niet een zaak om ze tebeheersen. Het is een langzaam proces om onste leren kennen, leren te erkennen wie we echtzijn om vervolgens de meer ruimere enwarmere aspecten van ons aan te moedigen.

Ik kan het me nog goed herinneren toenik deze meditatie voor het eerst uitgelegd kreeg.Het was op mijn eerste meditatieretraite. In dietijd werkte ik als psychiatrisch sociaal werkeren had ik de neiging de wereld inpsychologische begrippen te zien. Datbetekende dat ik de opvatting aanhing dat wealleen onze fundamentele emotionele patronendoor lange en uitputtende therapeutischetussenkomst konden veranderen. Zelfs dan nogis het meer een zaak om je aan dezefundamentele emotionele patronen te lerenaanpassen dan ze fundamenteel te wijzigen.

Toen de le r aar de medi ta t iegeïntroduceerd had, wat hij op een eenvoudigeen recht door zee manier deed, dacht ik: “nee,dit kan niet werken”. Maar ik had ook eenopwindend gevoel van: “stel je voor dat hetwerkt”. Kunnen boeddhisten het 2500 jaar fouthebben? Nu, vele jaren later, kan ik zeggen datze het niet fout hebben gehad ook al moetgezegd worden dat deze meditatie nietnoodzakelijkerwijs direct effect heeft. Ook vindik het geen makkelijke meditatie terwijl ik memet het gewaarzijn van de ademhaling me alseen vis in het water voel. Toch ervaar ik demetta bhavana als een fantastische meditatie en- misschien omdat ik er harder aan heb moetenwerken - heb ik er veel baat bij gehad. Ik wordnog steeds met een opwindend gevoel gevuldwanneer ik deze meditatie aan anderen leer.

Dit is een goed moment om het feit tebenadrukken dat meditatie noch een allesgenezende noch een snelle kant-en-klareoplossing is. We hebben heel ons leven,volgens de traditionele boeddhistische

zienswijze vele levens lang, onze mentale enemotionele gewoonten opgebouwd. Als we zesignificant willen gaan veranderen dan kost dattijd en oefening. Het boeddhisme is hierrealistisch in - noch pessimistisch nochoptimistisch, maar realistisch. Dit is een redenwaarom ik voel dat je erop kunt vertrouwen.Verandering is inderdaad mogelijk maar hetvereist tijd en inspanning.

Iedereen is uniek. Wie we zijn is eencomplexe combinatie van vele factoren, onzebiologie, ons ras, onze familie, de socialecontext van ons leven, enzovoort. Bezien vanuitmeditatie maakt het niet uit wat voor gewichtwe aan deze verschillende factoren hechten. Zehebben allemaal een rol gespeeld in wat we nuzijn. Het punt is dat we het product vanconditionering zijn.

Deze conditionering is niet alleen in ditleven begonnen. Of we nu wel of niet hetboeddhistische concept van wedergeboorte ofher-geboren-worden accepteren, het geldt nogsteeds dat we als menselijke wezens hetproduct zijn van het hele evolutionaire proces.Of we nu wel of niet de volledige implicatievan de centrale boeddhistische waarheid vanconditionaliteit accepteren, de meeste mensenzullen waarschijnlijk de algemene stellingaccepteren, dat elk waarneembaar verschijnselontstaat door afhankelijkheid van condities.Alles is het resultaat van een complexehoeveelheid van conditionerende factoren.

We zijn ook het product van condities,bepaald door onze omstandigheden en door degewoonten van onze geest die we in de loopvan de jaren hebben ontwikkeld. Als we willen,kunnen we nu de condities gaan veranderen diewe opgebouwd hebben. We zijn, in hoeverrewe ons er gewaar van zijn, verantwoordelijkvoor onszelf. Het is deze gave (en vloek) vanzelf reflecterend bewustzijn die ons als mensendefinieert en dat geeft ons keuzemogelijkheden.Zolang we ons maar vaag zelfbewust blijven,kunnen we het vermijden om met deze keuzesgeconfronteerd te worden. Willen we ons, aande andere kant, meer gewaar zijn, meer levendzijn, moeten we deze keuzes maken. Wemoeten het lange proces starten dat naarbevrijding voert.

Als ik in deze teneur praat loop ikmisschien wel het risico je van het hele begripvan meditatie af te schrikken. Als je hetmediteren serieus neemt, introduceer je in jeleven een sterke kracht om te veranderen.

Liefdevolle vriendelijkheid


Sommige delen van ons willen niet veranderen.Veranderingen kunnen beangstigend zijn en wekunnen nooit met enige zekerheid zeggen waarhet eindigt. We lokken daarom in zekere zineen conflict uit. Verder geldt dat veranderenniet zoiets is als een gedachtenspinsel, het heeftheuse consequenties in de echte wereld, in onzewereld.

Zo zullen we niet meer dezelfde persoonzijn maar we zullen iets positiever en iets meergewaar zijn. Na verloop van tijd zouden weheel anders kunnen worden en dat heeftc o n s e q u e n t i e s . D i t i s e e n s o o r tgezondheidswaarschuwing. Ik probeer me teherinneren om dit tegen mensen te zeggen dieik leer mediteren. Mediteren is een avontuur ende aard van een avontuur is onbekendheid. Naeen paar jaar gemediteerd te hebben ervarenmensen vaak dat hun leven op de kop is gezet.Ik moet erbij zeggen dat ik nog nooit iemandontmoet heb die er spijt van heeft gehad, maarwees gewaarschuwd. Zo, ik heb nu mijn taakals verantwoordelijk meditatieleraar gedaan,laten we terug gaan naar de metta bhavana.

In het vorige hoofdstuk zagen we datgewaarzijn niet een emotioneel neutrale staat is.Het is vanuit zichzelf een heldere, levendige enpositieve geestestoestand. Tegelijkertijd dienenwe onze emoties meer direct erbij aan tespreken.

Verderop kijken we naar het concept van‘Inzicht’ (in de betekenis van inzicht in de aardvan realiteit) in meer detail. Het is het waardom hier op te merken dat dit inzicht - wat hetdoel is van boeddhistische oefeningen - niet eensaaie zaak is. Het is zowel een zaak van het hartals van het intellect. Wat zou er gebeuren alswe plotseling alles zouden zien zoals het echtis? Het is heel goed mogelijk dat we door dieervaring overweldigd worden.

H et p r ob l e e m wa a r we me egeconfronteerd worden is dat we misleid zijn.Deze misleiding is niet zozeer intellectueelmaar emotioneel. Het is onze emotionelebehoefte die het probeert om onszelf en dewereld om ons heen vast te houden. In onshoofd weten we dat alles van ons en in ons ineen voortdurende staat van verandering is.Maar in ons hart blijven we wanhopigvasthouden aan de dingen waar we van houdenof zelfs aan de dingen die we haten. We willendat dingen stoppen te veranderen, we willenvastigheid in ons leven. Het feit dat zo’nvastigheid nergens bestaat, bedreigt de diepe

kern van ons gevoel van onszelf. Daarom heeft het geen zin om van deze

realiteit meer gewaar te zijn als we niet hetpositieve emotionele draagvlak hebben vanwaaruit we hiermee op een creatieve envreugdevolle manier kunnen reageren. Om methet begrip van vergankelijkheid te kunnen gaanwerken en daarmee ons te bevrijden van hetlijden, wat veroorzaakt wordt door hetvastklampen aan een verkeerde zienswijze vande realiteit, moeten we eerst een sterk gevoelvan liefdevolle vriendelijkheid of metta zowelnaar onszelf als naar anderen gaan ontwikkelen.

Het is deze emotionele grondhouding,gekoppeld aan de helderheid van gewaarzijn,die ons op het ontstaan van inzicht of wijsheidvoorbereidt. Inzicht is een diepe penetratie inde realiteit ondersteund door liefdevollevriendelijkheid en gewaarzijn. Deze wijsheidkan niet buiten onszelf gezocht worden en kanniet aangeleerd worden. Het is een directeervaring van onszelf en van onze ware aard.

Als je vanuit wanen praat, wordt alleseen waan;Als je de waarheid zegt, wordt alles dewaarheid.Buiten de waarheid is er geen waan,Maar buiten waan is er geen specialewaarheid.Volgelingen van het pad van deBoeddha! Waarom zoeken jullie de waarheid zovurig op verafgelegen plaatsen?Kijk voor waan en waarheid in de dieptevan je eigen hart.

Volgens het boeddhisme is er dus geen specialewaarheid buiten jezelf te vinden, buiten jeeigen aard. Het vinden van deze waarheid isniet afhankelijk van intelligentie of van enigebijzondere kwaliteiten. Het is eenvoudigwegeen zaak gewaar van jezelf te zijn op eendiepere en diepere manier. Dit is alles wat wemoeten doen. Maar om volledig gewaar te zijnvan iets moeten we er eerst een echte interessevoor hebben, we moeten het willen begrijpen.Je zou zelfs kunnen zeggen dat we een passiemoeten hebben om het te begrijpen. Onzeemoties moeten er bij betrokken zijn, wemoeten een besef van zorg hebben,betrokkenheid en sympathie.

De basis van metta is deze soortbetrokkenheid voor onszelf. We moeten

Verander jezelf!

28

gelukkig willen zijn. Ons geluk dient gebaseerdte zijn op liefde voor onszelf. Als hetafhankelijk is van de liefde die we van anderenkrijgen, zal dit vroeger of later instorten. Wemoeten leren om onszelf aardig te vinden voorwat we zijn zonder onszelf te vergelijken metanderen. Als we positieve gevoelens vooronszelf hebben, wordt het een stukgemakkelijker om anderen aardig te vinden. Weworden niet door hen bedreigd en we wensenhen ook geluk toe.

Om sympathie voor onszelf te hebben,betekent dat we eerlijk naar onszelf moeten zijn- om naar de waarheid te zoeken - in de contextvan begrip en liefde. We moeten demogelijkheid hebben onze fouten te herkennenen toe te kunnen geven dat we fouten maken.We halen niet onze schouders op en gaanverder met nog meer fouten maken. Weproberen ze duidelijk te zien en tegelijkertijdeen perspectief te houden, herkennen dat wemeer zijn als onze gebreken en fouten en dat weook het vermogen hebben om lief te hebben,creatief te zijn, te geven en te veranderen. Alswe metta voor onszelf ontwikkelen, hebben wede mogelijkheid om onze tekortkomingen ineen wijdere context te zien en we zullen er nietmeer zo snel door overweldigd worden.Hetzelfde geldt voor onze houding naaranderen.

De metta bhavana is een erg eenvoudigemeditatie. Er is niets moeilijks aan. Het wordtalleen moeilijk als we naar iets gaan zoekenwat er niet is. Als we vanuit verwarring gaanwerken, zal het pijnlijk zijn. Als we veelmededogen willen voelen, als we er eigenlijkgenoeg van hebben of depressief zijn, creërenwe een leemte die gevuld gaat worden metfrustratie en pijn.

Als we, aan de andere kant, beginnen metdaar waar we zijn, met bijvoorbeeld een baal-gevoel, zullen we ons goed voelen als demeditatie geholpen heeft deze gevoelens teveranderen, ook al is het maar een klein beetje.We zullen een gevoel van verandering ervaren,een gevoel dat we met onze gevoelens kunnenwerken. Als we beginnen vanuit (een positievan) eerlijkheid dan stellen we ons echt openom te kunnen veranderen. Soms ervaren we datdeze verandering behoorlijk dramatisch kanzijn.

De meditatie bestaat uit vijf fases. In elkefase proberen we een gevoel van metta aan eenander persoon te geven (of personen in de

laatste fase).

Eerste faseZoals we gezien hebben is het vermogen

om metta voor anderen te voelen gebaseerd op,of is afhankelijk van, het vermogen om mettavoor onszelf te voelen. Het is hierom waar demeditatie begint. In deze fase proberen we eengevoel van metta voor onszelf te ontwikkelen.Soms kan dit heel naar aanvoelen, zeker als wezo opgevoed zijn dat een gevoel van zorgenvoor ons egoïstisch is.

Denk je aan een egoïstisch iemand die jekent, dan is het, lijkt me, onwaarschijnlijk dathij / zij jou opvalt als zijnde iemand die eendiepe liefdevolle houding naar zichzelf heeft.Egoïsme heeft zijn wortels in een gevoel vaninnerlijke armoede. We denken dat iedereen hetbeter heeft dan wij, dat het een meedogenlozewereld is en we zullen krijgen wat voor ons is.

Vrijgevige mensen komen over hetalgemeen tevreden over en ze houden vanzichzelf. Ze hebben een innerlijke rijkdom enze voelen zich niet uitgeput door aan anderen tegeven. Hier praat ik niet zozeer over materiëlevrijgevigheid, die tot op zekere hoogteafhankelijk is van rijkdom en die zelfs eenvervanger kan zijn voor echte vrijgevigheid. Ikpraat over mensen die ons een gevoel geven datze tijd voor ons hebben, die niets nalaten ombehulpzaam te zijn. Vrijgevigheid is een ergbelangrijk deel van het boeddhistische padomdat het voortvloeit uit de naar buitengaandeuitdrukking van metta. Op deze manier is heteen soort barometer van geestelijkegezondheid. Het cultiveren van metta vooronszelf is daarom de eerste stap om minderegoïstisch zijn.

In deze meditatie is het belangrijk omniet in termen van het opleggen van metta tedenken. Het is niet een zaak om onze oudeemotionele patronen met een oppervlakkiglaagje liefdevolle vriendelijkheid te bedekken.De meditatie werkt om diepgaandeveranderingen in deze patronen te maken, nietom ze te bedekken. Het dient daarom tegebeuren op basis van hoe we onszelf echtvoelen en niet hoe we ons graag zouden willenvoelen of hoe we denken wat we voelen.

We hebben dit ook al een beetje in relatiemet het lichaam besproken maar het is hetwaard om te herhalen: we moeten zoveelmogelijk met onszelf in contact zijn voordat wegaan mediteren. Ook nu weer zal een korte



lichaams-gewaarzijn oefening ons helpen. Ditbetekent echter niet dat we naar moeilijkhedenmoeten zoeken. “Maak geen slapende hondenwakker” zoals het gezegde luidt. Ze wordenwakker als ze uitgeslapen zijn. Dan kunnen weze rustig gaan uitlaten. Daarom gaan weproberen een eerlijke en directe ervaring tekrijgen van hoe we op dat moment zijn als wegaan mediteren. We willen de gedachte van wiewe zijn naast ons neerleggen en onsconcentreren op wat we nu ervaren. Zodra weons bewust zijn van onze algemenegemoedstoestand kunnen we aan hetaanmoedigende van metta voor onszelfbeginnen te denken.

We moeten contact maken met eengevoel van onszelf het goede toewensen zelfsals we ons bewust zijn dat er ook anderegevoelens aanwezig zijn. Daarom beginnen wemet alle positieve gevoelens te werken die er alzijn. We zitten hier niet als een rechter die dedoodstraf moet uitspreken. We hebben zoweleen belang voor onszelf als voor een vriend vanwie je houdt. We hebben een open hart naaronszelf en zijn teder. Met deze houding gaanwe werken met dat wat we in onze ervaringvinden. We beginnen dat wat positief is tevoeden, door er energie aan te geven. We doendit door er interesse in te hebben. Geen gevoelis te klein voor onze interesse.

Het is alsof je kind een schilderij vanschool mee naar huis heeft genomen. Je vertelthet niet dat het geen mooi schilderij is. Je kuntzien dat hij / zij er erg blij mee is, dat het zijn /haar hart erin gelegd heeft. Daarom kun jij ookzien dat het een prachtig schilderij is. Het isprachtig omdat het een positieve uitdrukkingvan zijn / haar hart is.

Op dezelfde manier is elk positief gevoeldat we hebben prachtig. Het is onze aandachtwaard. Daarom staan we ons toe ervan tegenieten. Van alles wat we in onze ervaring vanonszelf kunnen waarderen moeten we gewaarzijn en in deze fase aanmoedigen.

Een veelgebruikte manier om dit te doenis een paar aanmoedigende woorden tegenonszelf te zeggen: “dat het goed met me maggaan, dat ik gelukkig mag zijn, dat ik vrij vanlijden mag zijn, dat ik vooruitgang boek”. Hetgaat natuurlijk niet om het zeggen van diewoorden maar om bij onszelf een gevoel ofemotie van vriendelijkheid of warmte testimuleren. Deze benadering werkt goed voorsommige mensen maar er zijn veel meer

methoden, die ik verderop zal behandelen, diewe kunnen gebruiken.

Tweede faseNu nemen we een goede vriend in gedachten,iemand wiens gezelschap we plezierig vinden.Er wordt gezegd dat het het beste is om iemandte kiezen die ongeveer even oud is, die leeft endie hetzelfde geslacht heeft. Om aan de veiligekant te blijven suggereer ik meestal dat jeiemand van je eigen geslacht kiest voor wie jegeen seksuele gevoelens hebt. Dezevoorwaarden helpen ons deze fase van demeditatie zo scherp omlijnd mogelijk te houdenen de meesten van ons zullen gemakkelijker ennatuurlijker verbondenheid met vrienden vanhun eigen geslacht voelen.

Daarom nemen we deze persoon ingedachten. Besteed niet teveel tijd aan hetkiezen van de juiste persoon, zo kritisch is hetnu ook weer niet. Normaal gesproken zeg iktegen mezelf: Agoede vriendA en kijk ik wie erbij me opkomt en kiest hem - tenzij hetduidelijk is dat hij niet in deze fase past.

Probeer deze persoon in gedachten tehouden. Sommige mensen vinden visualiserengemakkelijk. Dan is het een goede methode dieje toe kunt passen om je te helpen deze persoonin gedachten te houden. Als daarentegenvisualiseren voor jou een mysterie is, net zoalshet voor mij is, zijn er genoeg andere dingendie je kunt doen om een vriend op te roepen.Het blijkt dat ik er goed in ben om stemmenvan mensen te herinneren. Vaak luister ikdaarom naar mijn vriend in plaats van hem voorde geest te halen.

Je probeert je gewaar te blijven van dezevriend. Als je afgeleid bent is dit hetreferentiepunt waarnaar je teruggaat. Zodra jevoelt dat je enig contact met je vriendopgebouwd hebt kan je hem of haar al hetgoede toewensen. Ook nu kun je woordengebruiken of je kunt eenvoudigweg warmtevoor hem voelen of liefde naar hem toe latenstromen. Je kunt er natuurlijk voor kiezen je inte spannen om zulke gevoelens te stimulerenmaar je kunt ze niet forceren en probeer hetdaarom ook niet te doen. Sta open voor wat erfeitelijk gebeurt. Deze gevoelens kunnen sterkof zwak zijn. Misschien voel je wel helemaalniets of misschien wel ongepaste gevoelens.Het belangrijkste is je gewaar te zijn voor water gebeurt.

Als je het gevoel hebt dat je de draad

Verander jezelf!

30

volledig kwijtgeraakt bent, haal diep adem enga terug naar jezelf en begin opnieuw. Dezefase is vaak erg gemakkelijk. Je hebt iemandgekozen om wie je geeft en daarom zal heteenvoudig zijn om een stroom van warmte naarhem te laten gaan als je aan hem denkt.

Dit is een erg belangrijke fase van demeditatie. Het moedigt ons aan om tijd metpositieve gevoelens door te brengen en om zede tijd en ruimte te geven om te groeien. Hoevaak geven we onszelf de gelegenheid om vanonze gevoelens van vriendelijkheid te genietenen om van onze waardering voor iemand anderste genieten? We hebben, om de ene of anderereden, de neiging om heel wat meer aan onzenegatieve gevoelens toe te geven. Als je aaniemand denkt die je de laatste tijd dwarsgezetenheeft, merk je waarschijnlijk dat je een grootdeel van je mentale energie aan deze persoonbesteedt, heel wat meer dan dat je aanvriendelijke gevoelens besteedt.

Metta is heel wat meer als het zwelgen inde speciale vriendschappen die we kunnenhebben. Metta is niet iets klefs. Het werken indeze fase betekent de goede vrienden te latengaan, ze toe te staan om voor hun eigen redenengelukkig te zijn en niet om die van ons. Wemoeten proberen onze eigen verwachtingen vanhen te laten gaan omwille van onze eigenbehoeften voor hen. Dit is per definitie nietgemakkelijk en we zullen geduld met onszelfmoeten hebben.

Derde faseIn deze fase nemen we een andere persoon inonze gedachten, deze keer iemand die we een‘neutraal’ persoon noemen, iemand voor wiewe geen sterke gevoelens koesteren, op watvoor manier dan ook. Het kan iemand zijn metwie we werken maar die we nooit hebben lerenkennen, of het kan iemand zijn die we vaak inde buurt zien, het maakt niet zoveel uit. Wat wehier proberen aan te moedigen is eenuitbreiding van onze normale emotionelewereld, een verbreding van ons emotioneelgewaarzijn door anderen, die niet een directeinvloed op ons leven hebben, mee te latentellen.

We proberen hetzelfde te ervaren bij hetgoede toewensen naar deze persoon als naaronze vriend. We moedigen daarom het beginvan een elementaire reorganisatie aan van onsgehele emotionele leven. Een beweging dieweg voert van een emotionaliteit die is

gebaseerd op een op zichzelf gerichte houdingnaar een houding die veel hartelijker en meeropen is. Ik weet zeker dat er een punt in ons leven iswaarop we metta hebben ervaren van eenonbekend persoon, een vriendelijke daad vrijvan elke egoïstische motivatie. Het kan zoietseenvoudigs zijn als een glimlach of hulp als wehet nodig hebben.

Een woord dat ik vaak gebruik als ikdeze fase beschrijf is solidariteit. We moedigeneen gevoel van solidariteit naar anderen aan,niet omdat ze een direct effect op ons levenhebben, maar omdat ze gewoonweg ook zelfleven. Als we onze verbeeldingskrachtgebruiken weten we dat deze neutrale personenmet ons hetzelfde spectrum van emoties delen.Ook zij hebben hun hoop en angst, hun vreugdeen pijn, net zoals wij en het is op basis van dezeherkenning van onze gedeelde menselijkheiddat we het verlangen hebben hen het beste toete wensen. Ik hoef nauwelijks naar voren tebrengen in wat voor een andere wereld we onszouden bevinden als we de tijd en de moeitenamen (misschien moet ik tijd en plezierzeggen) om zulke gevoelens naar elkaar toe teontwikkelen.

Vierde faseWe gaan nu naar het territorium van de

vijand, dat wil zeggen, we nemen een persoonin onze gedachten die normaal gesproken bijons behoorlijk onvriendelijke gevoelens zouoproepen. We nemen een vijand in onzegedachten, of tenminste iemand die we lastig ofirritant vinden. Dit is een erg interessante fasevan de meditatie om te onderrichten omdat hetde neiging heeft sterke reacties bij mensen opte roepen. Deze lopen uiteen van het ontkennendat er iemand is die ze niet mogen tot heteerlijk bekennen dat zij zulke mensen niet allegoeds toe willen wensen omdat dit alshypocriet zou overkomen. Aan diegenen diezeggen dat ze niemand in hun leven hebben dieze niet mogen suggereer ik soms dat ze eenfamilielid in gedachten nemen. Dit geeftmeestal een lach van herkenning. Het probleemhier is dat we de neiging hebben om te denkendat we zulke ‘aardige’ personen zijn waardoorwe zulke gevoelens niet mogen hebben. Maarhet is niet een zaak van wat we wel of nietmogen hebben. Het is eenvoudigweg een feitdat deze gevoelens een deel van ons mens-zijnzijn. Het is erg onwaarschijnlijk dat we geen



enkele negatieve gevoelens naar anderenkoesteren. Het is veel waarschijnlijker dat weons deze gevoelens niet toestaan omdat wedenken dat ze slecht zijn.

Dit is belangrijk omdat het veelemotionele energie kost om deze (meer)negatieve gevoelens te onderdrukken. Omdatonze energie gebruikt wordt om dat te doen ishet niet beschikbaar voor zinvollere dingen.Het is relatief eenvoudig energie tetransformeren maar die energie moet eerstbeschikbaar zijn.

Ik heb met veel zwaardepressievemensen gewerkt en één van de eerste tekenendat een depressie begint op te lossen is hetopkomen van kwaadheid. Dit is een extreemvoorbeeld maar het principe geldt ook in meersubtielere vormen. Het lijkt alsof dezegevoelens de grofste uitdrukking van onzeemotionele energie zijn. De grove erts moeteerst verwijderd worden voordat het proces omze te verfijnen kan beginnen. Maak je daaromgeen zorgen als je deze negatieve gevoelenshebt, zij zijn het ruwe materiaal voor metta.Ook is er geen enkele reden je zorgen te makenals het enige tijd kost om iets van deze energievrij te maken. Ook nu weer: forceer het niet.Heb vertrouwen in de meditatie.

Ook voor het andere extreem, mensen dieeerlijk toegeven sterke gevoelens van haat ofafkeer te hebben, maar die niet zien waarom hetin hun eigen belang is om met deze gevoelenste werken, houd ik er van aan hen de parabelvoor haat in het traditionele boeddhisme tevertellen. Haat wordt vergeleken met hetoppakken van een brandend houtblok of koolom het naar je vijand te gooien. Het is heelgoed mogelijk dat je mist maar je kunt er zekervan zijn dat je jezelf verbrandt. Haat is niet ietswat we op anderen kunnen richten zonder dathet een ernstig onplezierig effect op onszelfheeft. Ook al kun je in eerste instantie geeneerlijk altruïstisch motief vinden om met ditsoort emoties te werken dan is zelfinteressemeer dan een goede reden om er mee tebeginnen.

Dit is de fase waar we het risico lopenvan het vervalsen van wat je echt voelt.Verwacht niet dat er grote golven vanoverweldigende liefde uit je hart stromen. Hetis erg prettig als het gebeurt, maar neem nietaan dat dit de norm is. Het is waarschijnlijkerdat je in fantasieën over wraak wegdrijft.

Het ene moment zit je daar en probeer je

liefdevolle vriendelijkheid te ervaren en hetvolgende moment heb je een bijl in je hand.

Probeer de humor er van in te zien alszoiets gebeurt. Wees relaxed met jezelf; haaladem, focus jezelf en probeer het opnieuw. Alshet echt teveel is kies dan iemand anders.Misschien moet je er geleidelijk naartoewerken om met je donkere kant om te gaan.Zelfs als je de nutteloosheid van haat ziet is hetnog steeds moeilijk om het op te geven.Volgens het boeddhisme is gehechtheid aannegatieve gevoelens sterk, zo niet sterker dangehechtheid aan positieve gevoelens. Het isvaak moeilijker om dat wat we haten op tegeven dan datgene waar we van houden. Neemdaarom je tijd.

In deze fase is het bijzonder belangrijkom in contact te blijven met wat er in jelichaam gebeurt. Gewoonlijk hebben zowelnegatieve als positieve gevoelens eenlichamelijke component. Dit kunnen we goedgebruiken omdat het ons een ander middel geeftom met dat wat er gebeurt te werken. We zullenhier later verder op in gaan. Voor nu denk eraan om het lichaam ontspannen en alert tehouden. Het is erg moeilijk om kwaadheid tevoelen als je lichamelijk ontspannen en openbent.

Span je in om deze persoon al het goedetoe te wensen. Je kunt reflecteren dat dezepersoon waarschijnlijk meer is dan hetnegatieve aspect waar jij op reageert. Je kuntook in gedachte houden, vanuit eenboeddhistische zienswijze, om te proberen dezepersoon alle goeds toe te wensen. Dat betekentecht geluk toewensen en in het bijzonder voorhun spiritueel welzijn. Als die persoongelukkiger was, meer gewaar, vriendelijker, zouje die persoon dan nog steeds moeilijk vinden?

Merk op dat we in deze meditatie mensenalle goeds toewensen en ons niet voor de geklaten houden dat iedereen oké is terwijl ergenoeg mensen niet oké zijn. We proberen decirkel van haat, die meer haat voortbrengt, tedoorbreken.

Vijfde faseIn de laatste fase van deze meditatie laten weons helemaal gaan. We proberen wat voor eengevoel van metta we ook blootgelegd hebbenaan anderen te geven, op elke manieren die wekunnen, aan alle mensen, waar ze ook mogenzijn, ja, inderdaad, naar alle soorten levendewezens, menselijk en niet menselijk. Eerst

Verander jezelf!

32

brengen we de vier mensen samen die we aleerder in onze meditatie betrokken hebben metde gedachte: “mag ik gelijke metta voor al dezemensen voelen”. Dit betekent: “dat ik gelijkemetta mag voelen voor deze vier mensen”.

Dit betekent niet dat we geen bijzonderevrienden meer mogen hebben. Dit betekent nietdat we van het gezelschap van sommigemensen meer mogen genieten als van anderen.Het is meer dat als het vermogen van metta inons ontwaakt is, dat het er niet meer zo toedoet. Het is niet dat het onpersoonlijk is maarhet stijgt boven onze persoonlijke kijk op dedingen uit. Het is de diepe reactie die in onsgeactiveerd wordt door elk levend wezen. Bijnaiedereen van ons heeft het in één of anderemate. Als we op ons best zijn, reageren we opeen natuurlijke manier op het leven in anderenwat we in onszelf vinden.

In deze fase ontwikkelen we het non-exclusieve element in onze metta. In onzeverbeelding breiden we de reikwijdte van onzemetta geleidelijk aan uit door alle levendewezens in ons op te nemen; door hen alle goedstoe te wensen, door te wensen dat allen vrij zijnvan lijden, wensen dat alle wezens zich gaanontwikkelen tot echt gelukkige mensen.

Je kunt dit geografisch doen, misschienkan je beginnen met degene die in het gebouwzijn waarin je mediteert, vervolgens kun je hetuitbreiden tot de mensen die in de straat wonen,de buurt, de stad, het land, het continent,enzovoort. Je kunt het ook zo doen door eerstaan je vrienden te denken, dan je familie, jekennissen, enzovoort. Of je vindt een anderemanier om het naar buiten uit te breiden.

Het is belangrijk dat we zo’n wijdmogelijke kring van mensen nemen als wekunnen. Soms vinden mensen dit wat abstract.We kunnen ons afvragen hoe we onze metta uitkunnen breiden naar mensen die we nog nooitontmoet hebben. Maar als we de beperkingendie we onze verbeeldingskracht opleggenloslaten, kunnen we dit erg sterk ervaren.

Ik heb eens een documentaire gezien dieuit een aantal interviews met mensen uitverschillende landen bestond die een ruimtereishadden gemaakt. Wat aan de film opmerkelijkwas, was de overeenkomst in de reactie van demeeste mensen die geïnterviewd waren. Zezeiden bijna allemaal hoe diep ze geraakt warenbij de ervaring om de aarde vanuit de ruimte tezien. Ze beschreven op hun eigen manier wat jeeen universele metta-ervaring kunt noemen.

Toen ze vanuit de ruimte zagen hoe mooi enkwetsbaar de aarde lijkt, werd er in dezemensen, sommigen waren taaie rakkers, eenoverweldigend gevoel van liefde wakker, eengevoel om voor de aarde te willen zorgen, eenrealisatie van hoe kwetsbaar leven is. Als iksoms de metta bhavana doe stel ik me voor hoede aarde er van zo’n afstand uit zou zien.

Benadering om metta teontwikkelen

Ik heb eerder gezegd dat het gebruiken vanwoorden een manier is om een gevoel vanmetta aan te moedigen en te onderhouden. Ditbetekent het vinden van een eenvoudigezinsnede zoals: “dat ik voor mezelf magzorgen” en deze zin gaan gebruiken om eengevoel te stimuleren. Dit betekent niet dat jetijdens meditatie dit op een saaie en nietreflecterende manier herhaalt “dat ik voormezelf mag zorgen”, “dat ik voor mezelf magzorgen”. We zijn niet bezig met het doen vaneen vorm van zelf-hypnose.

Als je een eenvoudige zin gaat gebruikenom je te helpen metta te ontwikkelen zul je hetwat gewicht en gevoel moeten geven. Je moethet ook de tijd geven om het je te laten raken.Het is alsof je dit denkbeeld in woorden giet enin je hart laat vallen. Je kunt je zelfs voorstellendat deze woorden door je hoofd je lichaaminkomen en in je hart of zelfs lager tot stilstandkomen. En je kunt je voorstellen dat dezewoorden een trilling van sympathie in jelichaam teweegbrengen wat het gevoel vanmetta is.

Als je woorden wilt gebruiken om eenervaring van metta uit te lokken, moeten ze metde intentie gezegd worden om metta terealiseren. Dat is hun doel. Ze suggereren eenemotionele reactie en ze moeten met gevoelgezegd worden. Ben je toevallig jurist dan zulje ongetwijfeld zien dat dit een geslotenargumentatie is. Het is alsof we eerst mettamoeten hebben om woorden met metta tekunnen zeggen om metta te genereren. Inzekere zin is dat waar maar het is ook waar dater geen absolute scheiding is tussen gedachten,in de betekenis van woorden aan de ene kant engevoelens aan de andere kant. Als je gevoeligvoor je woorden bent, zul je merken dat zealtijd een emotioneel bestanddeel in zichhebben. Er bestaat niet zoiets als een complete



abstracte gedachte, vrij van elke emotie. Zelfsop het abstracte terrein van zuivere wiskunde iselegantie één van de kwaliteiten waar eenwiskundige in een vergelijking naar kijkt.

Voor sommige mensen werkt het niet omin meditatie woorden te gebruiken. Zelfs als zeproberen er warmte in te leggen, blijven dewoorden er mechanisch uitkomen. Als dit jeervaring is, na een paar keer de meditatiegedaan te hebben, ga er niet mee door enprobeer een andere benadering. Het kan zijn dateen eenvoudig beeld wel werkt om een gevoelvan metta te stimuleren, bijvoorbeeld eenbloem die langzaam in je hart opengaat.

Als alternatief kun je proberen jegeheugen te gebruiken. Herinner je een tijdwaarin je gelukkig was en gebruik dezeherinnering om bij het gevoel van die tijd tekomen. Dit kun je goed gebruiken in de tweedefase: herinner je een tijd dat je in gezelschapvan een vriend was en je het erg naar je zin hadof een bijzondere diepe verbondenheid methem voelde.

Het is ook goed mogelijk om de mettameditatie vanuit lichamelijke sensaties te doen.Als je gedurende de lichaams-meditatie merktdat je ontspannen bent, kun je dit gevoelaanmoedigen, toestaan het gevoel zich teverspreiden en het te laten groeien. Jegewaarzijn van een gevoel van warmte en levenin je handen kan ook een basis zijn om mettaaan te moedigen.

Er zijn veel manieren om deze meditatiete benaderen. Voel je vrij om hiermee teexperimenteren. Ook een woord vanwaarschuwing: houd het eenvoudig.Gecompliceerde situaties kunnen afleidingveroorzaken - want je kunt wegdrijven op degeassocieerde gedachten of beelden en jeverliest je oorspronkelijke voornemen, namelijkhet ontwikkelen van liefdevolle vriendelijkheid.

Nu gaan we een geleide meditatie doenzodat je een beeld krijgt van tenminste eenmogelijke aanpak van de metta bhavana: hetontwikkelen van universele liefdevollevriendelijkheid.

De metta bhavana: eengeleide meditatie

Voordat je begint kies de drie mensen die je inde tweede, derde en vierde fase gaat gebruikenzodat je niet de hele tijd bezig bent met mensenuit te kiezen. Probeer ook een tijd te kiezenwaarin je niet gestoord wordt en een kiesrustige plek om te zitten. Lees de meditatie eenpaar keer door. Je hoeft het niet woord voorwoord te volgen maar probeer er een duidelijkbeeld van te krijgen of vraag een vriend hetvoor te lezen.

Als je begint neem de tijd die je nodighebt om je meditatiehouding goed te krijgen.Als je comfortabel zit, sluit rustig je ogen. Alsje ze gesloten hebt probeer je gezicht teontspannen. Heb een gevoel dat het niet nodigis om een uitdrukking op je gezicht te hebben,noch voor de wereld noch voor je eigenervaring, dat er een gevoel is dat het gezichtzacht en open is. Als het nog steeds gespannenaanvoelt, probeer een zweem van een glimlach,waardoor de spieren in je gezicht zich zullenontspannen. Probeer je ogen rustig te latenworden. Zie ze als zacht en rond, alsof ze aanhet rusten zijn.

Breng je aandacht naar je contact met devloer. Heb een gevoel van de vloer onder je endat de vloer je draagt. Probeer het gewicht vanje lichaam los te laten, laat het door de grondgedragen worden. Begin langzaam je lichaamvanaf de grond af aan te ervaren.

Stel je voor hoe je gewaarzijn je lichaamvult, misschien als warm, zacht licht - hoe hetlangzaam in je botten en spieren doordringt,hoe het je lichaam ontspant als het naar bovengaat ..... hoe het in je voeten en benen komt .....in je bekkengebied en je onderrug.

Wees je gewaar hoe je lichaam op jegerichte aandacht reageert door de aandachtwarm te maken. De meditatie op liefdevollevriendelijkheid begint met het richten vanonszelf op een houding van liefdevollevriendelijkheid. Neem de tijd om met jelichamelijke ervaring contact te maken. Forceerje aandacht niet door naar die gebieden van jelichaam te gaan die weerstand oproepen, maarwees je gewaar van die weerstand en laat deomringende gebieden zachter worden enontspannen.

Haal je aandacht op door je rug, door jeschouders en door je armen, je handen in. Richt

Verander jezelf!

34

je aandacht voor een paar tellen op je handen.Controleer of ze ontspannen zijn en of je armencomfortabel aanvoelen. Breng je aandacht weerdoor je armen, naar je nek, naar de basis van jeschedel.

Voel de spieren in je nek zichontspannen en zachter worden en heb eengevoel dat je hoofd uitgebalanceerd is en nietvastgehouden wordt. Word je gewaar van deachterkant van je hoofd en van de kruin van jehoofd. Voel de vorm van je schedel en laat deschedelhuid zachter worden. Ga nu terug naarje gezicht, ontspan je hele gezicht iets meer .....de wenkbrauwen, de wangen, de mond, dekaken.

Voel de luchtstroom tegen de huid van jegezicht en word je gewaar van de adem die inhet lichaam komt en gaat, en ruimte in jelichaam vindt. Adem op een rustige ennatuurlijke manier. Word je gewaar hoe jelichaam op de adem reageert. Heb een gevoeldat je lichaam levend is met de adem.

Kijk of je de beweging van je lichaamkunt voelen als de adem komt en gaat. Vind diebeweging diep in je buik, laat de adem je buikvan binnenuit zachter maken, dan in je borst,voel de hele borstkas uitzetten om de adem opte nemen, zowel aan de voorkant, de flanken alsde achterkant.

Houd een algeheel gevoel van rust in jelichaam en ervaar het zachte ritme dat bepaaldwordt door de adem. Als je inademt, heb eengevoel dat de borstkas open gaat en dat jeschouders zich ontspannen. Als je uitademtverwijder met de adem elke spanning die jevoelt. Gebruik de adem om je te helpen je aandachtlangzaam te richten in je borst, in je lichaamwaar je je voorstelt waar je hart zit. Stel je voordat je adem een verbinding vormt tussen jehoofd en je hart. Stel je voor dat de inademingje aandacht richt op het gebied rond je hart endat de uitademing de gevoelens van je hart in jeaandacht toestaan.

Besteed een paar minuten om te ervarenhoe de adem het hoofd en het hart verbindt. Stade adem toe ruimte rondom je hart te creëren.Sta jezelf toe om te voelen wat je ervaart, laatje hart de ruimte, die je adem maakt,uitdrukken.

Begin je voor te stellen dat de adem eengevoel van “al het goede voor jezelftoewensen” in je hart brengt. Dit kan met eenpaar eenvoudige woorden: “dat ik om mezelf

mag geven” of door je naam met warmte in jegedachten zeggen, of door een gevoel vanvriendelijkheid te hebben. Houd het eenvoudig,het gaat om de intentie van goeds toewensengericht naar je hart, in je lichaam.

Geef de woorden of de intentie de tijdom te bezinken, haast of push jezelf niet. Geefjezelf alle tijd van de wereld. “Dat het goed metme mag gaan, dat ik gelukkig mag zijn”. Laat jehart in zijn eigen tijd reageren. Ervaar hoe jehart zich langzaam met deze eenvoudigewoorden vult. Ga op deze manier een paarminuten door.

Roep nu het beeld van een goede vriendop. Roep het aan, lok het uit, op zo’n manierdie voor jou werkt of met een beeld van zijngezicht of door aan zijn stem te denken of metde herinnering dat jullie elkaar voor de laatstekeer zagen. Richt je aandacht op hem.

Ervaar de warmte van je hart die op eennatuurlijke manier naar hem uitgaat. “Dat hijgelukkig mag zijn - dat zijn leven is hoe hij hetgraag zou willen hebben”. Neem de tijd,forceer niet om iets te voelen, werk met eenzuivere intentie om hem alle goeds toe tewensen.

Neem de tijd om elke reactie die dezeintentie op jou heeft te ervaren. Geniet van allepositieve gevoelens of gedachten die dezeintentie naar je vriend oproept. Hernieuw dezeintentie wanneer je denkt dat je het kwijt benten blijf aan je vriend denken.

Houd de meditatie eenvoudig. Houd aande ene kant een gevoel voor je vriend vast,ontwikkel aan de andere kant een eenvoudigeintentie van alle goeds toewensen, vanliefdevolle vriendelijkheid samen met eentotaal gewaarzijn van jezelf. Ga hier een paarminuten mee door.

Laat je vriend uit je gedachtenverdwijnen en roep het beeld van een neutraalpersoon op, die net zoals jijzelf en je vriendook gelukkig wilt zijn. Probeer een zelfdeintentie vast te houden, hetzelfde alle goedstoewensen als eerder en breidt dit naar dezepersoon uit.

Houd je gedachte aan hem zo levendig enzuiver als je kunt. Ga terug naar hem als jemerkt dat je gedachten afdwalen. Kijk heelrustig naar de bekrompen zienswijze die je vandeze persoon hebt. Verwijder het niet uit jegedachten zodra je het een label hebt gegeven.Als je wilt kun je je voorstellingsvermogengebruiken om de individuele rijkheid en



betekenis van zijn leven uit te lokken. Dat het goed met hem mag gaan, dat hij

gelukkig mag worden. Forceer niets. Laat elkpositief gevoel dat je voor die persoon hebt toe.Wees gevoelig voor wat er is en probeer geensterk gevoel te creëren. Ga hier een paarminuten mee door.

Laat de neutrale persoon uit je gedachtenverdwijnen en roep het beeld van een vijand op.Houd je gezicht ontspannen en open. Kijk ofhet lichaam op de introductie van deze persoongereageerd heeft. Als je voelt dat de spanningin je schouders of in je buik is toegenomen,haal een paar keer diep adem en maak jelichaam zachter.

Merk op wat er in je gedachten omgaat.Speelt het weer het oude bekende verhaal overdeze persoon af? Probeer het te stoppen voordathet zover gaat. Breng het terug naar het hedenen naar de intentie om deze persoon alle goedstoe te wensen.

Stel je voor dat deze persoon gezond engelukkig is, stel je voor dat hij ontspannen envrolijk is. Zie de andere kant van deze persoonvan de kant waar jij moeite mee hebt. Probeerdeze persoon alle goeds toe te wensen. Noemzijn naam en wens hem alle goeds toe: “dat hijgelukkig mag zijn en dat het hem goed maggaan”.

Geef jezelf de tijd om te kijken hoe datvoor jou voelt. Sta jezelf toe te voelen wat er inje hart gebeurt. Voel je weerstand of voel dat jeoude destructieve patronen loslaat. Stel je voorhoe het zal zijn deze persoon er te laten zijn,hem alle goeds toe te wensen in zijn leven, omalle negatieve gevoelens die je naar hem hebtnaast je neer te leggen. Dat hij gelukkig magzijn. Ga hier een paar minuten mee door.

Roep nu het beeld van de vier personenop aan wie je gedacht hebt in deze meditatie: demoeilijke persoon, de neutrale persoon, devriend en jezelf. Stel je voor dat jullie samenzijn, stel je voor dat er een gevoel van mettatussen jullie is. Iedereen herkent in de ander het

verlangen om gelukkig te zijn en om elkaar allegoeds toe te wensen.

Zoek naar een gelijke positieve reactievoor alle vier, wat hetzelfde is, dezelfde intensereactie van solidariteit met andere levendewezens. Nu kun je zachtjes aan dit gevoel vanalle goeds toe wensen naar anderen uitbreiden.

Sta je gewaarzijn toe naar anderen tegaan, een gewaarzijn doordrenkt met metta.Denk aan de mensen in de straat, de buurt, dewijk enzovoort .... breidt het uit. Metta heefteen natuurlijke neiging om groter te worden.

Wens alle wezens alle goeds toe als je zein je verbeelding tegenkomt. Je kunt aan allerleimensen denken uit wat voor cultuur dan ook.Probeer je de richting van hun leven voor testellen en identificeer in het bijzonder dea s p e c t e n d i e w e m e t i e d e r e e ngemeenschappelijk hebben op wat voor manierdan ook. Je kunt in je verbeelding ook naar hunstemmen luisteren of je kan met beeldenwerken.

Denk niet alleen aan mensen voor wie jeeen natuurlijke sympathie voelt maar ook aanalle soorten mensen voor wie je mindersympathie voelt. Denk ook aan slechte en goedemensen, criminelen en slachtoffers, mensen dieje afkeurt en mensen die oké zijn. Dat het metalle wezens goed mag gaan, dat alle wezensgelukkig mogen zijn, dat alle wezens vrij zijnvan lijden, en dat ze allemaal vooruitgangboeken. Ga hier een paar minuten mee door.

Breng nu je aandacht rustig terug naarjezelf. Denk: net zoals ik alle wezens alle goedstoe wens, mag het ook met mij goed gaan, magik ook vrij zijn van lijden en mag ik ookvooruitgang boeken. Word je uiteindelijk weergewaar van je lichaam dat op de vloer zit, vande adem die komt en gaat en van de ruimte omje heen. Beëindig de meditatie in je eigentempo. Blijf een paar minuten zitten en kijk hoeje je nu voelt.


4. Groter gewaarzijn

De metta bhavana is een meditatie die ons ineen verbeeldende uitbreiding van het hartbetrekt om alles wat leeft, om elk leven teomvatten. Het betrekt ons in het ontwikkelenvan wat we ‘groot gewaarzijn’ kunnen noemen.Dit is een gevoel van diepgaand gewaarzijn wategoïsme niet in zijn middelpunt heeft staan. Hetontwikkelen van metta is een langzaam proces,het duurt eerder jaren dan maanden maar vanafhet begin van dit proces voelen we devoordelen.

We beginnen langzaam de laag van eendood gevoel weg te halen dat we door de jarenheen ontwikkeld hebben dat ons zo’n gevoelvan afzondering geeft. We worden ons meerbewust van de vriendelijkheid dat ook een deelvan het leven is, van wat er om ons heengebeurt op een alledaags niveau. We gevenanderen iets meer tijd en zorg. We wordenminder vatbaar om uit haat of frustratie tereageren. We hebben in ons leven een middelgeïntroduceerd om op de voorgrond van onsgewaarzijn een verlangen te houden om echtmenselijker te worden. Tevens hebben we eenmethode geïntroduceerd hoe we dit verlangenkunnen realiseren.

Uiteindelijk gaat het erom hoe we metanderen omgaan en in de alledag houding naaronszelf toe waarin we metta kunnenmanifesteren. Door het ontwikkelen vanheldere intenties om dit te doen, door hetbeoefenen van de metta bhavana, worden onzenegatieve gevoelens of patronen veelduidelijker.

We worden ons meer bewust van deondermijnende innerlijke stem, van de over-kritische opmerkingen. We worden intoenemende mate gevoelig voor de emotionelekleur van ons bestaan, de emotionaliteit diezozeer de kwaliteit van ons eigen bestaan en dekwaliteit van onze bijdrage aan het leven vananderen bepaalt.

In het begin kan dit soms verontrustendzijn. We worden ons bewust van de

hoeveelheid negatieve gedachten en gevoelensdie we hebben. We kunnen denken: “wat ben iktoch een slecht mens om zulke dingen tedenken” maar dat is alleen maar een anderevorm van zelfhaat. We zullen moetenaccepteren dat we allemaal, in verschillendemate, negatieve patronen hebben opgebouwd.Nu we een manier gevonden hebben om ze teveranderen, hoeven we ze niet meer teontkennen of net te doen alsof ze er niet zijn.Aan de andere kant willen we ook niet in dezenegatieve gevoelens zwelgen. Ze zijn en deelvan het verhaal, maar alleen een deel. Met debeslissing om bewust aan het ontwikkelen vanpositieve emotionele condities te gaan werken,kunnen we ons verheugen om minder en minderin de greep van zulke negatieve gevoelens tevervallen.

Het is niet zo dat we van de conditiesafkomen. Het is meer dat we ze doorzienwaardoor ze de macht over ons verliezen. Hetgaat erom om de draak een naam te geven. Danveroorzaken ze in zekere zin, geen emotiesmeer en hebben ze daardoor geen macht meerover ons.

Als we van het succes van een collegahoren, kunnen er, zelfs na vele jaren vanmediteren, nog steeds, bijvoorbeeld, oudegevoelens van jaloezie opkomen. Nu zijn weons er echter van bewust waarom het zo is. Weproberen het niet zo voor te doen komen alsofhet er niet en we willen ze ook niet gaanrationaliseren. We kunnen het de juiste naamgeven en vervolgens kunnen we het loslaten.Wat we leren is om veel gevoeliger te wordenvoor wat er in ons gebeurt. Niet in de zin vanbreekbaarheid, maar in de zin van een robuust,alert en levend gevoel voor jezelf.

De brahma vihara’s

Het is het beste te beginnen door je op de mettabhavana te concentreren, de eerste brahma

Verander jezelf!

38

vihara, om daarna de hele set te gaan doen. Hetis echter zinnig om een algemeen beeld van deandere drie meditaties te hebben omdat zeverschillende aspecten van metta benadrukkenen sommige valkuilen, die we tegen kunnenkomen, scherp stellen.

Metta is de fundamentele energie van“het goede” toewensen. Het wil het beste vooralle wezens. Soms kan deze energie abstractworden en wordt het meer een begrip waardoorje het contact met de realiteit verliest.Misschien hebben we zulke mensen al eensontmoet, mensen die ons op een vliegveldbloemen willen verkopen of die aan ons op destraat gratis geschenken aanbieden. Ze hebbeneen stralende glimlach en een lege uitdrukking.Ook er zijn mensen die ‘te aardig’ zijn en zewillen dat alles ook ‘aardig’ is, wat natuurlijkerg aardig van ze is, maar soms krijgen we erde rillingen van.

We krijgen van deze mensen eenongemakkelijk gevoel. Ze zijn erg aardig maarwe voelen ons er ongemakkelijk mee, zowel zijen de situatie is eng. Ze zijn op eenonwezenlijke manier positief. We zullenallemaal dit gevoel wel kennen. Misschienhebben we wel de ervaring dat wij dat kleffegedoe teveel benadrukken. Maar het is eroveral. Het ziet ernaar uit dat het in onzecultuur floreert. De commercie trekt rondom defeestdagen, zoals bijvoorbeeld moederdag, allesuit de kast, dergelijke gelegenheden waarbij weg e b o m b a r d e e r d w o r d e n m e t e e nsentimentaliteit die als positieve emotie gezienwordt.

Het is erg gemakkelijk om dit soortdingen met metta te verwarren. Dit gebeurt alswe in onze meditatie het gevoel met de wareaard van het leven verloren hebben. Ja, wekunnen mensen al het goede toewensen, maarde naakte waarheid is dat we allemaal lijden ensoms ongelukkig zijn. Er is veel pijn in dewereld en in de levens van mensen die wekennen.

De brahma vihara die na de mettabhavana komt is de karuna bhavana, hetontwikkelen (bhavana) van mededogen(karuna) en het richt zich rechtstreeks op ditlijden. Het kijkt lijden recht in het gezicht. Indeze meditatie kijken we naar het lijden vanonszelf en anderen vanuit metta.

Mededogen ontstaat als we vanuit mettanaar lijden kunnen kijken. Mededogen is eenactief verlangen om te doen wat we kunnen

doen om lijden te verzachten. Zo stelt de mettameditatie-beoefening ons in staat ommededogen te ontwikkelen. Op haar beurt helpthet ontwikkelen van karuna ons te voorkomendat onze metta te lieflijk en te zoetsappigwordt.

Wanneer we op het lijden contempleren,kunnen we ons nogal neerslachtig gaan voelen.Er is zoveel lijden om ons heen. Wat kunnenwe effectief doen om te helpen? Is ons begripvan metta niet erg sterk dan kunnen we erwanhopig van worden. Dit is het punt waaropde volgende brahma vihara, de muditabhavana, het ontwikkelen van meevoelendevreugde in ons opkomt. We blijven welbewuststilstaan bij de positieve kant van het leven tercompensatie omtrent ons gevoel van het lijdenin de wereld.

Mudita is het vermogen om vreugde tevoelen om het geluk van onszelf en anderen.We kijken met metta naar ons eigen geluk enwelzijn en naar dat van anderen. Gezien als eenaspect van metta, is dit de reactie vanuit mettaals het vreugde ontmoet, of in onszelf of inanderen. Het is iets raars maar soms zijn we blijer metde zorgen van anderen dan met hun vreugde.We kunnen als een klokkende hen om iemandheen hangen en sympathieke geluiden latenhoren als ze in moeilijkheden zitten of evenzwaar zitten. Als iemand echter werkelijkgelukkig is kunnen we ons ongemakkelijk enzelfs bedreigd voelen. Deze neiging om hetmoeilijk te vinden om op een positieve manierte reageren op dat wat anderen bereiken en ophun vreugde is gebaseerd op ons verlangen omonszelf met anderen te vergelijken. Het is alsofde vreugde van iemand anders iets van onswegneemt, ons doet vervagen. Dit is eenkenmerk van onze cultuur: het wordt onsgeleerd dat we alles wat we willen kunnenkrijgen behalve als iemand anders het eerstheeft. We zullen het een bron van grote vreugdevinden wanneer we ons in het geluk en in deblijheid van anderen kunnen verheugen. Wekunnen deze kwaliteit bewust ontwikkelen metde mudita bhavana. Het is zeker een onmisbaaraspect van metta. De laatste van de vier brahma vihara’s is hetontwikkelen van gelijkmoedigheid en wordtupekka bhavana genoemd. Het is een soortcombinatie van de andere drie. Het is niet eenkoude, afstandel ijke, niet-emotionele

Groter gewaarzijn


gelijkmoedigheid maar meer een warmte, eenvrijgevigheid die gecombineerd is met eenrealistische en gebalanceerde kijk op dingen.Het ziet de dingen zoals ze zijn. Als het verontwikkeld is, is het bijna Inzicht. Het ziet devergankelijkheid en de geconditioneerde aardvan alles. Het ziet dat uiteindelijk geen enkelwezen een “eigen ik” heeft. Tegelijkertijdreageert het met mededogen en vreugde op hetlijden en de voorspoed van deze zelfde wezens.Het wordt niet overmand door wat het ervaart. Dit maakt het kringetje rond omdat er eengevaar bestaat dat, als we gelijkmoedigheidontwikkelen, onze emoties teveel los van onsgaan staan. Als we geen contact meer hebbenmet de echte wereld en geen contact meerhebben met onze emotionele warmte, onsfundamentee l gevoel van zorg envriendelijkheid en onze fundamentelesolidariteit met anderen, dan kunnen wemisschien gaan voelen dat we boven allesstaan. Eigenlijk zijn we dan van onszelfvervreemd. Dan gaan we terug en beginnenopnieuw met het beoefenen van de mettabhavana. Ik hoop dat dit voldoende is om je een beeldvan deze andere meditaties te geven. Zoals ikeerder zei is het waarschijnlijk niet geschikt omze als op zich zelf staande meditaties te doenals je net begint met mediteren. Je hebt eenstevige basis van metta nodig om de brahmavihara’s effectief te kunnen gebruiken. Je moetook de tijd hebben om ze regelmatig te doenwil je er wat aan hebben. Blijf je herinneren dat metta al deze aspectenook heeft. We kunnen metta zien als een soortlicht dat uit verschillende kleuren isopgebouwd, karuna, mudita en upekka. Het isalsof het witte licht van metta deze stralenonthult zodra ze met de verschillende aspectenvan het leven in aanraking komen. Als we onsgevoel voor de metta meditatie kwijt zijngeraakt, kan het ons helpen om onszelf af tevragen of we niet te eenzijdig geworden zijn, ofwe niet teveel afgescheiden zijn van demenselijke ervaringen van vreugde en lijden. De metta bhavana is een proces om de wereldin al zijn aspecten voor je te openen. Vaakdenken we: “dat kan ik niet doen, dan doe ikmezelf pijn. Ik moet me tegen alle enge dingendie buiten me zijn beschermen”. Hetontwikkelen van metta geeft ons niet alleen eenopen hart maar ook een moedig hart. In Indiawordt gezegd dat als je als je door de jungle

loopt, dat je dat het beste in gezelschap van eenheilige kunt doen, iemand die haat vervangenheeft door liefdevolle vriendelijkheid omzodoende veilig te zijn voor aanvallen vanwilde dieren. Daar waar sterke metta is, is geenangst. Zelfs wilde dieren kunnen een gevoelvan liefde en onbevreesdheid aanvoelen.

Innerlijk licht, uiterlijklicht

In Kenwood House in Hampstead Heath, éénvan de grootste en meest mooie open ruimten inLonden, is een kleine kunstcollectie waarondereen Vermeer en een Rembrandt zijn. Deze 2werken hangen in dezelfde ruimte die verdererg Spartaans is.

Het schilderij van Vermeer is laat eenjonge vrouw zien die op een gitaar speelt. Zezit, op de muur achter haar hangt een schilderijvan een landschap. Dit schilderij heeft bijnaeen fotografische helderheid, omdat ieder detailerg verschillend is. Dezelfde zorg is zowel aande schilderijlijst van het schilderij op deachtergrond als aan de weergave van dedelicate handen van het meisje op de voorgrondgegeven. Het is alsof de hermelijnen garneringop het jasje van het meisje warm en zachtaanvoelt als je het aan zou raken. De intimiteitvan het schilderij wordt verhoogd door derichting waarin het meisjes staart. Ze kijkt naarrechts, naar een onzichtbaar persoon, misschienhaar vader of moeder die net de kamer isbinnengekomen om haar te horen spelen. Aande tegenoverliggende muur, waar je naar kijktals je binnenkomt, hangt een zelfportret vanRembrandt op latere leeftijd. Rond die tijdloopt zijn roem en fortuin ten einde. Zijn levenloopt ook ten einde. Het schilderij is ergdonker. Zijn mantel en baret zijn met grovepenseelstreken weergegeven en de achtergrondis onduidelijk. Het aandachtspunt op ditschilderij is dit oude gezicht dat ons aankijkt endat met veel detail met ontzaglijk raffinementgeschilderd is. De verf is vele malenovergeschilderd en geeft het gezicht een oudestructuur. Het rechteroog trekt in het bijzonderde aandacht.

Zodra je de kamer binnenkomt voelt hetalsof je door deze oude man, die naar je kijkt,vanaf het donkere canvas, aangetrokken wordt.Je voelt je verplicht er naar toe te gaan en voorhem te gaan staan. Je hebt het voorrecht daar te

Verander jezelf!

40

staan waar Rembrandt gestaan zou hebben toenhij het schilderde. Dit is zo’n sterk beeld dat hetvoelt alsof de verrezen Rembrandt zelf naar jekijkt. Hij kijkt naar jou. Het is soms moeilijkom je van de blik van deze oude man af tewenden. Zijn blik is voor mij een blik vanmetta. Het kent geen plaats waar het niet naartoe kan gaan, en het gaat overal met intenseliefde naar toe. De onvoorwaardelijkeonbevangenheid waarmee Rembrandt naarzichzelf kijkt is ook mededogen. Zijn zelf-eerlijkheid en mededogen zijn twee kanten vanéén hetzelfde.

Als je je rug naar hem toe keert vang jeeen eerste glimp op van het schilderij vanVermeer. Het verbaast me dat zo’n contrast zofantastisch kan harmoniseren. Ze doen meerdan elkaar complementeren, meer dan elkaarstegenpolen zijn. Ze werken samen, het is alsofze samen communiceren. Je bent blij dat deogen van Rembrandt smullen van zo’n mooischilderij. Beide schilderijen gaan in wezenover licht. In de Rembrandt zit een inwendiglicht van zelfkennis terwijl Vermeer het meisjeen haar omgeving met zo’n gedetailleerdehelderheid schildert dat het een uitwendig lichtvan objectieve kennis uitstraalt. Het is hetzelfdelicht dat met een enorme kracht zowel naarbinnen als naar buiten is gericht.

De Vermeer creëert en fantastisch gevoelvan ruimte, helderheid en gelijkmoedigheid,maar ook van zorg en bijna van gevoeligheid.Je vertrouwt de man die dit geschilderd heeft.Je reageert op de kwaliteit van helderheid eninzicht. En je weet dat Rembrandt je in degaten houdt.

Daar sta je in deze ruimte in het middenvan Londen en je komt deze 2 schilderijentegen. Terwijl je daar was kwamen en gingen

andere mensen. Sommigen zagen dezeschilderijen nauwelijks en bij anderen zag jeeen gevoel van herkenning alsof ze zichzelfherkenden. De emotionele waarde van dezeschilderijen is er op gebaseerd dat het zichzelfuitdrukt in diegene die er naar kijkt.

De kwaliteiten die we in meditatieontwikkelen zitten in onszelf en ze zijn er alsons potentieel net zoals het potentieel van eenvogel die in een ei zit. Een ei is geen vogel, hetis wat het is, een ei, maar het heeft hetpotentieel helemaal te veranderen. Wij hebbenhetzelfde potentieel. En ei verandert natuurlijkonder invloed van biologische krachten, terwijlwij door de kracht van zelf-gewaarzijnveranderen. Biologie zal een vogelvoortbrengen terwijl zelf gewaar-zijn een alomaanwezig gewaarzijn en universele metta zalvoortbrengen.

Strikt genomen is deze kwaliteit van onzegeest niet een kwaliteit van onze eigen geest.Het is zeker afhankelijk van het bewustzijn vanhet individu om het te laten ontstaan. Is hetontstaan dan overstijgt het het individu. Hetbeeld wordt met grote elegantie door ShunruySuzuki weergegeven als hij over ‘grootbewustzijn’ praat, de geest die geenbeperkingen heeft, als tegenovergestelde vanons klein bewustzijn, de geest die bij ons hoorten alleen maar met zichzelf bezig is. Grootbewustzijn kan met ons communiceren doorprachtig kunstwerk en door spiritueelonderricht. Groot bewustzijn wordt niet alleendirect door meditatie ontwikkeld maar wordtook indirect ontwikkeld door bijvoorbeeld hetwaarderen van kunst, natuur en onszelf als eenunieke en universele uitdrukking van het leven.


5. Meditatie levend houden

We hebben al gezien dat meditatie niet eenzaak is om technieken op een robotachtigemanier toe te passen. Het draait meer om hetgebruik van een eenvoudig concept of intentieen dat concept op een heldere engestructureerde manier toe te passen. Destructuur van de meditatie helpt ons om onzecreativiteit te ondersteunen en om die nietkapot te maken. In dit hoofdstuk behandel ikeen paar eenvoudige manieren om naar onzemeditatie te kijken. Dit helpt ons om het fris enlevend te houden net zoals bij de eerste keertoen we mediteerden.

Intentie

Het is erg belangrijk dat we een duidelijkbeeld van onze bedoeling, van onze richting,hebben. We moeten helder hebben wat wewillen gaan doen namelijk: duidelijkheid env r i e n d e l i j k h e i d o n t w i k k e l e n . D eallerbelangrijkste factor in onze meditatie is hetverlangen, of intentie, om gewaarzijn en mettate ontwikkelen. Zolang die wilskracht er ismaakt het in zekere zin niet zoveel uit wanneerje geen sterk geconcentreerde meditatie hebt. Jezult toch, na verloop van tijd, merken dat heteffect zal hebben.

Begin je, bijvoorbeeld, elke dag een halfuur met het ontwikkelen van metta, dan zul jesnel het effect van je inspanning op jedagelijkse leven gaan merken. Ook al heb jetijdens de meditatie geen sterk metta gevoel,toch zal het de rest van je leven beïnvloeden.

Dit komt omdat je ten minste een intentiegecultiveerd hebt om metta te ontwikkelen. Eris geen reden om je over elke meditatiesessieveel zorgen te maken. Moedig meer de houdingaan dat je datgene wat je in meditatieontwikkelt over de rest van je leven uitsmeert.

Een duidelijke of heldere intentieontwikkelen is heel wat anders dankrampachtig een beeld vasthouden van hoe demeditatie moet gaan. Als we beginnen metmediteren is het heel normaal om een ervaring

te hebben die je als sterke meditatie kuntomschrijven. Dit kan gedeeltelijk komen doorh e t zo ge n a a md e ‘ b e g i n n e r s ge l u k’ .Beginnersgeluk is het ontvankelijk zijn om teervaren van dat wat er is. Het betekent dat weeen sterkere interesse hebben in hetmeditatieproces dan dat we kijken naarresultaten.

Maar na een tijdje mediteren hebben weeen idee van wat we kunnen ervaren. Wevoelen ons gefrustreerd als we niet hetzelfdeconcentratieniveau bereiken als de dag ervoor.Onze ervaring in meditatie is per definitiesubjectief. Het is afhankelijk van waar we aangewend zijn. Zodra we aan een bepaald niveauvan gewaarzijn gewend zijn voelt het niet meerhetzelfde als toen we het de eerste keerbereikten. Het is alsof je naar een film gaat diede hemel in geprezen is. Zelfs als het een goedefilm is voel je je bedrogen omdat jeverwachtingen te hooggespannen waren.

Wat er in het geval van meditatiegebeurt, is dat dezelfde sterke ervaring mindersterk aanvoelt zodra we er aan gewend zijn.Dan hebben we een intentie vervangen door eenverwachting. Een verwachting dat we ietszullen ervaren wat we als een goede ervaringhebben leren kennen. Hoe meer we uitverwachtingen gaan mediteren hoe moeilijkerhet voor ons wordt om bij datgene te blijvenwat op dat moment echt gebeurt. Het is ditvermogen om te waarderen wat er gebeurt datwe ‘beginnergeluk’ noemen.

Je zou verwachten dat de term‘beginnergeluk’ wijst op een onvolwassenhouding maar dat wordt er niet mee bedoeld.Belangrijk is het vermogen om te proberen hetgevoel van ontvankelijkheid te behouden ofelke keer weer her te ontdekken. Als weproberen om een vorige ervaring te herhalen,zullen we teleurgesteld worden. De echtevreugde van meditatie is dat we niet weten water gaat gebeuren elke keer als we gaanmediteren. Dit is wat een beginner van naturevoelt.

Verander jezelf!

42

Of we kunnen gemakkelijk in een bad vanmetta glijden of we kunnen vechten om wakkerte blijven. We vinden het erg moeilijk om dezeervaringen niet als goed, slecht of neutraal tebeoordelen. Ik vind het prettig om te zeggen dater niet zoiets als een slechte meditatie bestaat,tenzij het een meditatie is waarbij we ons nietinspannen. Als we afgeleid zijn en we spannenons iets meer in om terug te gaan naar hetmeditatie-object, dan is het een goedemeditatie. We kunnen ons alleen maarinspannen als we een besef hebben van wat weaan het doen zijn, als we een intentie hebben.

We moeten duidelijk zijn over wat hetdoel van onze meditatie is en tegelijkertijd eengevoel van openheid houden voor dat wat er inmeditatie gebeurt. We proberen een heldere enflexibele geest te ontwikkelen, een geest dieweet waar die naar toe gaat en die ook van dereis kan genieten. Dit concept van intentie vanje doel is nauw verwant met wat we‘gebalanceerde inspanning’ noemen.Gebalanceerd inspanning kun je zien als hetmiddel waarmee we met onze fundamenteleintentie voor het ontwikkelen van gewaarzijnen metta in een bepaalde meditatie werken.

Gebalanceerdeinspanning

Het concept van inspanning is belangrijk inmeditatie. Mediteren is een erg actief proces,het is niet het volgen van instructies enafwachten wat er gaat gebeuren. We gaan actiefmet onszelf, met ons gewaarzijn aan de slag.Het is dit vermogen om invloed op degeestestoestanden te beïnvloeden dat hetmogelijk maakt om te mediteren. We mediterenmet ons zelf- reflecterend gewaarzijn. Allesbinnen het boeddhisme is op het conceptgebaseerd dat we door onze eigen inspanningenkunnen veranderen wie we zijn. Onzeemotionele denkpatronen, de manier hoe weover onszelf en de wereld denken en voelenworden niet door God gegeven of door onzeervaringen in de vroege kinderen jarenvastgelegd. Door het bewust toepassen vangewaarzijn op onze geest kunnen we bepaaldeemoties en gedragingen ontwikkelen zodat zeonze dagelijkse ervaringen gaan overheersen.

De boodschap van de Boeddha was ergduidelijk. Hij vertelde ons dat we een echtekeuze hebben over onze geestestoestand. Wat

nodig was, was een duidelijke intentie om meergewaar en liefdevol te worden en het toepassenvan de noodzakelijke inspanning om zo teworden, in het bijzonder inspanning inmeditatie.

Het concept van inspanning in meditatiemoet anders gezien worden dan de manierwaarop we inspanning normaal zien. Wekunnen ons niet forceren anders te zijn. Ookkunnen we niet passief op meditatietechniekenvertrouwen om onszelf te veranderen. Wat inonze meditatie nodig is, is gebalanceerdeinspanning, dit betekent het gepast toepassenvan inspanning. We kunnen tweetegenovergestelde neigingen identificeren dieonze meditatie stroom blokkeert, soms zijn zeer allebei in dezelfde meditatie, namelijkluiheid en je teveel inspannen, teveel moeten.Door gebalanceerde inspanning lossen we dezetwee neigingen op wanneer we er ons bewustvan worden. Ik kan me herinneren dat een vriend van me,toen hij meditatie-onderricht gaf, zoalsmeditatie leraren doen, zei: “ als de geestafdwaalt, haal hem terug”. Daarna zei hij: “ditbetekent niet dat je het op een zelfde maniermoet doen als een arrestatieteam van de politiedie een ontsnapte gevangene op straatarresteert”. Wat hij bedoelde te zeggen was datwe door onze inspanningen de kwaliteit van demeditatie moeten proberen te ontwikkelen. Wekunnen zeggen dat inspanning niet om eenhoeveelheid gaat. Het heeft ook zijn eigenemotionele kleur die in overeenstemming methet meditatie object moet zijn. Met anderewoorden: de inspanning moet toepasselijk zijn.

Sommigen van ons houden van een hardeen gedisciplineerde aanpak en proberen zoveelmogelijk metta uit hun onwillige hart te persen.Anderen gaan makkelijker met de stroom mee,waar de stroom hen ook heen voert. Het is eengoed idee om te weten wat voor type we zijn.Deze neigingen wijzen op onbewustehoudingen die we waarschijnlijk, bij alles watwe doen, hebben.

Het beeld van gebalanceerde inspanning,in het bijzonder in de relatie met de adem,wordt soms opgeroepen door de gedachte dat jeeen klein zangvogeltje in je handen houdt.Houd je het te stevig vast dan vermorzel je hetdelicate beestje. Houd je het te los dan vliegthet weg.

Dit klinkt misschien wat eenvoudig maarhet is niet zo gemakkelijk omdat het niet

Meditatie levend houden


genoeg is om te denken dat we weten wie wezijn. We moeten gevoelig zijn voor dat wat weecht ervaren en niet vertrouwen op het beeldwat we van onszelf hebben. Dit is eeninteressant gebied waarover ik eenlievelingstheorie heb. Ik denk dat mensen ‘diemoeten’ zichzelf als lui zien en luie mensenzichzelf als ‘moeten’ zien.

Als je er over nadenkt, klinkt het logisch.Als we denken dat we lui zijn gaan we onswaarschijnlijk harder inspannen om iets doen.Ongeacht wat we ermee bereiken zullen we nogsteeds denken dat het niet genoeg is omdat welui zijn. Daardoor verplichten we onszelf ommeer te doen. Als we, aan de andere kant,denken dat we dat type mensen zijn dievoortdurend teveel doen, zullen we altijd tegenonszelf zeggen dat we het rustiger aan moetendoen. Ik weet zeker dat we allemaal wel eensiemand ontmoet hebben, of misschien metiemand gewerkt hebben, die altijd zegt hoeveelhij doet maar die het eigenlijk niet voor elkaarkrijgt om iets doen.

Vervolgens zijn er mensen bij wie allesvanzelf lijkt te gaat. In één van onzeretraitecentra hadden we een kok waar je metplezier naar keek. Hij kookte vaak voorhonderd of meer mensen en toch leek het alsofhij alle tijd van de wereld had om het te doen.Hij kon de meest fantastische maaltijdenbereiden zonder bezweet te worden.

Als je wel eens geprobeerd hebt om voorzoveel mensen te koken, zul je weten hoenerveus je hiervan kunt worden.

Interessant genoeg werden de koks inZen-kloosters gekozen op basis van wat ze in

meditatie bereikt hadden. De gedachte is dat dekwaliteit van de energie die je voor hetbereiden van het eten had in het eten kwam eneen effect had op degene die het at (misschieneen verontrustende gedachte voor degene dievaak fastfood eet).

Of je het nu wel of niet met mijn theorieeens bent, het blijkt dat een geschikt niveau enkwaliteit van inspanning voor meditatie je doelis. Inspanning die te hard of te zacht is, teweinig of teveel heeft de neiging om onzeaandacht van het object van je aandacht weg tenemen. Het enige wat we uiteindelijk nogkunnen doen is ons meer of minder in tespannen en te kijken wat er gebeurt. We zullensnel gevoelig worden voor de verschillendekwaliteiten van inspanning die we kunnentoepassen. Zo krijgen we een gevoel om onzeinspanning in de meditatie te balanceren.

Neem niet aan dat je het al weet. Probeerhet uit. Als je merkt dat je het meditatie-objectkwijtraakt, kijk of je het niveau van inspanningkunt verhogen zodat je je weer op het meditatieobject kunt focussen. Als het verhogen van jeinspanning het nog moeilijker maakt om bij jemeditatie-object te blijven, probeer deinspanning die je maakt te ontspannen. Dit isecht een zaak van aanvoelen, die je met vallenen opstaan zult moeten ontwikkelen. Wekunnen misschien een beter beeld van hetbalanceren krijgen als we meer aandacht gevenaan de aspecten van onszelf die betrokken zijnbij het beoefenen van meditatie.


6. Energie in meditatie balanceren

Een andere benadering van het begrip vanbalanceren in meditatie is door een eenvoudigervaringsmodel in drie gebieden te verdelen, nl.gedachten, emoties en het lichaam.

Ben je in je meditat ie goedgeconcentreerd, is er een soort samensmeltingvan deze drie gebieden tot één ervaring vangewaarzijn. Over het algemeen kunnen pratenwe over “gescheiden gebieden” van onzeervaring.

We kunnen eenvoudig stellen dat dezedrie gebieden in ons gewaarzijn samen moetenkomen om een gevoel van compleetheid enintegratie te creëren waardoor onze meditatiezich zal verdiepen. De meditaties zelfstimuleren dit integratieproces van het hoofd,het hart en het lichaam. Maar er zullen tijdenzijn dat onze meditatie vlak of droog aanvoelt,of saai en kleurloos is, ook al zijn we goed ophet object gericht. Als dat je ervaring is, is hetverstandig om te controleren of je somshoofdzakelijk gefocust bent op een mentaleervaring door de ademhaling te tellen alsof jeschapen telt. Dan wordt het de hoogste tijd omweer een verbinding met de emotionele rijkdomen vreugde van de ademhaling te maken, en deadem in je lichaam te voelen zoals je de wind inje gezicht voelt waait als je langs de oceaanloopt.

Dit is een erg eenvoudig model om teonthouden. Deze drie factoren moeten weallemaal ervaren voordat we ons tevredenkunnen voelen. We hebben het belang van onslichaam en het hebben van emoties al gezien alswe gaan mediteren. We zullen er iets meer opin gaan met betrekking tot dit concept vanbalanceren. Maar eerst gaan we gedetailleerdkijken naar het gebied van de gedachten, ofmentale activiteit.

Gedachten

Gedachten krijgen soms een slechte naam alswe gaan mediteren. Veel mensen hebben hetidee dat mediteren over het ontsnappen van

gedachten gaat. Wel is het waar dat weontsnappen van iets wat vaak voor denkendoorgaat maar wat in de werkelijkheid nietsanders is dan mentale ruis, die veroorzaaktwordt door over-stimulatie. In de kunst van hetmediteren spelen gedachten, die helder engericht zijn, een erg belangrijke rol.

Ik vraag me af of het ‘hart’ van meditatiein bepaalde kringen niet teveel aandacht krijgt.Het ziet er soms naar uit dat we het risico lopenom in een soort sentimentele kletserigespiritualiteit te vallen. Vaak denken mensen,dat het spirituele tegen het rationele ingaat.Maar dit is niet waar. Het klopt om te zeggendat we ons met onze beoefening richten op hetoverstijgen van het eigenlijke rationele maardaarnaast trachten wij ook om voorbij hetemotionele en lichamelijke te gaan.

Woorden zoals ‘inzicht’ en ‘verlichting’impliceren duidelijk een gevoel van mentalehelderheid. Heldere en gerichte gedachten zijnnoodzakelijk gereedschap om ons te helpengefocust te worden. Het heeft zijn beperkingenmaar weinigen van ons zijn er nog tegenaangelopen.

We passen twee hoofdtypen gedachten inmeditatie toe. Deze worden ‘initiële gedachten’en ‘doorgaande gedachten’ genoemd. Het zijnbeiden gedachten. Het verschil is dat het eneeen gedachte is die op zichzelf staat terwijl hetandere een gerichte gedachtestroom is of eenbeschouwing van een mentaal object.

Initiële gedachtenDit is een eenvoudig ‘concept’ om ons te

helpen om terug te keren naar onsmeditatieobject of meditatiedoel. Het kan eenenkel woord of een korte zin zijn waar we aandenken, zoals iets tegen jezelf zeggen omwakker te worden als je slaperig wordt. Hethoeft geen woord te zijn. Het kan een beeldzijn, zoals de voorstelling van een helder lichtom wakker te worden.

In de metta bhavana kunnen we initiëlegedachten goed gebruiken om metta te

Verander jezelf!

46

stimuleren. We kunnen een enkel woordgebruiken, zoals ‘zorg’ ‘vriendelijkheid’,‘liefde’ of een korte zin zoals: “dat ik gelukkigmag zijn”. Soms vraag ik mensen om inzichzelf hun naam te zeggen als een manier omterug te keren naar dat wat ze ervaren. Er zijnontelbare manieren hoe we dit type denkenkunnen gebruiken. In het bijzonder kan dit goedin de eerste fase waarin we onze focus aan hetopbouwen zijn om de neiging te corrigeren alswe het meditatieobject kwijtraken nadat we eenbepaald niveau van concentratie hebbenbereikt.

Hier is een eenvoudige oefening om je telaten zien hoe snel je een gedachte in jegewaarzijn kunt laten vallen / zetten. Stel jevoor dat, wanneer in een je meditatie-houdingzit, je lichaam een diepe bron is en dat je eenkiezelsteentje in de bron gooit. Nadat dekiezelsteen het water heeft geraakt, gaat het inspiralen dieper en dieper de bron in totdat hetop de bodem valt. Stel je voor dat dekiezelsteen die op de bodem van de bron ligtzachtjes trilt en dat deze trillingen het water inbeweging zetten.

Op deze manier kunnen we een gevoelkrijgen dat het mogelijk is onszelf op een diepniveau te kunnen beïnvloeden door eeneenvoudige gedachte of een beeld te gebruiken.Zodra we het algemene principe doorhebben ishet eenvoudig om de kiezelsteen te vervangendoor iets waar we wat mee kunnen of wekunnen de ideeën associëren door misschienwat op de kiezelsteen te schrijven.

Ik heb deze oefening niet beschrevenomdat ik denk dat je het moet doen, tenzij hetje erg aanspreekt, maar om aan te geven dat, alswe in meditatie gedachten gebruiken, we hetgewicht moeten geven. Als we een denkbeeldgebruiken, moeten we het de tijd geven om inons te resoneren. We moeten onszelf de tijdgeven om op onze gerichte gedachten tereageren.

Tenzij we ons beeld de ruimte en deenergie geven, heeft het anders weinig kans vanslagen. In de metta bhavana heeft het geen zinom de woorden: “dat ik gelukkig mag zijn“ alseen papegaai te herhalen, zoals de naald vaneen plaat die is blijven hangen. We moeten debetekenis van de woorden kunnen voelen. Ditbetekent dat we onze verbeeldingskrachtmoeten gebruiken, niet in de betekenis dat weiets proberen te verzinnen maar op een manierdat we een beeld en zijn betekenis proberen

door te laten dringen.Merk de toon van je stem op als je

dingen in jezelf zegt. Woorden drukkengevoelens uit en ze doen dit niet alleen op eenabstracte manier, in een letterlijke betekenis,maar door de toon, de intonatie en door deintentie. Onze primaire relatie met taal is nietdoor de letterlijke betekenis maar door deemotionele samenstelling. Toen we jongekinderen waren, lang voordat we de actuelebetekenis van de woorden begonnen tebegrijpen, waren we gevoelig voor dezeemotionele samenstelling.

Als we achteloos tegen onszelf zeggen:“dat ik om mezelf mag geven” kunnen we nietecht verwachten dat er wat gebeurt. Maardezelfde woorden laten doordringen metverbeelding, met een emotionele kleur, kunnenwel de resonantie in ons geven waar we naar opzoek zijn.

Als je met gesloten ogen zit, probeer jenaam tegen jezelf te zeggen. Merk op hoe je hetzegt. Probeer het met zachtheid en zorg tezeggen. Geef het de tijd om te kunnen voelenwat voor effect het op je heeft. Stel je voor dathet je lichaam ingaat en je lichaam vult.Probeer de eerste fase van de metta bhavana tedoen met alleen je naam te noemen door jezelfterug te roepen naar jezelf.

Doorgaande gedachtenIn meditatie betekent dit dat we eengedachtestroom, met een bepaald doel voorogen, volgen. We gebruiken dit soort gedachtenals we door onze lichamelijke ervaring gaanzoals in de lichaamsmeditatie. We gebruikenhet in de metta bhavana als we aan decapaciteiten van een vriend denken, om onsgevoel van waardering voor hem te stimuleren.

Het is normaal om goed geconcentreerdte zijn als je een meditatie leidt, als je eengroep door een meditatie voert. Dan werkt dekracht van doorgaande gedachten. Later zullenwe zien hoe we deze doorgaande gedachtenkunnen gebruiken om ons te helpen sommigeafleidende gedachten, die tijdens de meditatiebij ons opkomen, te overwinnen.

In meditatie kunnen mentale activiteitenniet uitgeschakeld worden. Je moet de geest ietszinvols te doen geven, anders gaat hij ervandoor en doet hij waar hij zin in heeft. Opdeze manier is onze geest net een klein kind. Eris veel energie en als deze energie niets te doenheeft, heeft het de neiging om een irritante

Energie in meditatie balanceren


uitlaatklep te zoeken. Ik gebruik het woord‘fascinatie’ vaak als ik de meditatie van hetgewaarzijn van de ademhaling leer. Net zoals jekinderen in verrukking moet brengen, ze moetfascineren om hun aandacht vast te houden, zomoeten wij, volwassenen, gefascineerd wordendoor de ademhaling.

Het belangrijkste is om gedachten nietals iets negatiefs te zien waar we vanaf moeten,maar om te leren ze zo te gebruiken dat ze onzemeditatie verdiepen. Gedachten staan demeesten van ons ter beschikking. Als we ze nietgebruiken, komen we niet ver. Gedachtenzullen altijd op de één of andere manier onzeaandacht trekken. Het is bekend dat tijdensmeditatie de bloedstroom naar de hersenenbehoorlijk toeneemt en niet afneemt en hetmeer energie geeft, laten we er daarom hetbeste maar van maken.

Om in een hogere geconcentreerde staatte komen hebben we één of beide manieren vandenken nodig. Ze staan in sterk contrast tot demanier waarop onze geest normaal werkt. Alswe onze ogen sluiten en aandacht geven aanwat er mentaal in ons gebeurt zullen we zien,als we rustig geworden zijn, dat gedachteneenvoudigweg opkomen en verdere gedachtenontwikkelen in een assoc ia t ief ofonsamenhangend proces. We denken aan éénding en door associatie ontstaat er een anderding en weer een ander, totdat we ons binnenniet al te lange tijd realiseren dat we een heleafstand afgelegd hebben vanaf de eerstegedachte, als we ons die tenminste nog kunnenherinneren. In dit soort mentale activiteit isgeen reflectief gewaarzijn, er is geen soortgewaarzijn die we in meditatie ontwikkelen.Het lijkt wel alsof we niet weloverwogendenken maar of onze gedachten anderegedachten oproepen zonder dat we er iets overte zeggen hebben. Onze gedachten zijn mentalewezen, ongewenst en vergeten, die de neiginghebben om zonder een betekenisvolle toekomstrond te dolen.

De echte bronnen van onze gedachtenkomen niet uit onszelf maar uit de aanhoudendeinformatie waaraan we ons blootstellen. Onzeaandacht wordt voortdurend van het één naarhet ander getrokken. Onze hoofden barstendoor de woelige gedachten die gehoord willenworden. Door het algehele interne kabaalpikken we nooit een heldere boodschap op. Hetgaat niet om de kwaliteiten van de gedachten,veel gedachten kunnen fantastisch zijn. Als we

ze geen ruimte geven, doen we er ook nietsmee. Veel mensen lezen het ene na het anderezelfhulpboek en hopen dat tenminste iets vandeze wijsheid blijft hangen. Ze zijn bedrogenals het niet zo is. Als we echter teveelinformatie in ons hoofd stoppen kunnen we hetniet verwerken. En als de trek verdwijnt,verliezen we de smaak van wat we eten.

Als het over gestimuleerd wordt is degeest erop gebrand zich uit te putten metdenken, denken, denken. Het maakt niet uitwaar hij aan denkt, hij is verslaafd aan denken.Meestal zijn we gaan mediteren omdat we vandie voortdurende, rusteloze en zinloze mentaleactiviteit doodziek geworden zijn. We willengemoedsrust.

Maar dit type geest is net zoals een kind.We kunnen het niet in de hoek zetten enverwachten dat het stil zit. We moeten het ietste doen geven, iets wat het leuk vindt om tedoen. Uiteindelijk zullen we iets vindenwaardoor het rustiger wordt. Met geduldkunnen we onze geest leren ingenomen te zijnm e t e e n e e n v o u d i g e e n p r e t t i g egedachtestroom. We zullen zien dat als de geestrustiger wordt dat dan ook de gedachtensubtieler worden.

We moeten dus denken om te kunnenmediteren. We moeten heldere en gerichtegedachten ontwikkelen die bij de meditatiehoren die we doen. Dit zal natuurlijk ook zijneffect hebben op de rest van ons leven. Wezullen zien dat we onze gedachten beter bij dedingen kunnen houden. We zullen ons denkenals helderder en meer gefocust ervaren. Dezemanier van denken heeft ook een positieveemotionele kwaliteit. We zullen zien dat zuiveren helder denken een aangename ervaring is.

Voordat we verder gaan is het goed omeen ander “soort denken” te noemen, die eenbelangrijke rol in meditatie speelt.

IntuïtieIk zie intuïtie als een subtieler niveau vangedachten en verbeelding. Het is het vermogende geest in een bepaalde richting op een lichteen subtiele manier te stimuleren. Ik denk nietdat intuïtie aangeboren is maar dat je het aankan leren door het ontwikkelen van eenbepaalde mate van innerlijke rust. Door bewustmet doorgaande gedachten of heldere initiëlegedachten te oefenen bouwen we langzaam hetvermogen op om onze geest meer intuïtief tegebruiken.

Verander jezelf!

48

Op zeker moment zullen we zien dat deaanwijzingen die we onszelf geven niet altijdmeer zo expliciet hoeven te zijn. De geestwordt in toenemende mate intuïtiever als hetmeer geconcentreerd wordt. Als we iemandgoed kennen, hebben we soms de ervaring datwe hem / haar aan kunnen voelen. Zitten wemet hem / haar op dezelfde golflengte dankunnen we op erg subtiele signalen reageren.Dit is zo’n beetje wat er gebeurt als we inmeditatie gewend zijn geraakt aan gerichtegedachten en we meer geabsorbeerd worden inons meditatieobject. Afleidende gedachten, hoebetekenisvol ze ook kunnen zijn, kunnen onshelemaal uit de meditatie halen omdat dekwaliteit van de energie niet overeenkomt metonze mentale staat. Het is net alsof je enwinkelwagentje duwt; het gaat nooit daar naartoe waar jij het wilt hebben tenzij je het lichtstuurt.

Ik weet niet of homeopathischemedicijnen op dezelfde manier werken. Het isinteressant dat hoe meer het homeopathischemiddel verdund is het des te beter werkt. Veelvan de middelen zijn zo ver verdund dat dechemische stof niet meer aantoonbaar is. Tochwerken ze, ook bij dieren. Zwak of subtiel hoeftper definitie niet zwak te zijn. Het onmerkbareis per definitie niet onwerkbaar.

Dat wat we intuïtie noemen, is een ergbruikbaar middel in meditatie. Het moet op jeervaring gebaseerd zijn en het kost tijd om hette ontwikkelen. Sommigen zeggen dat ze hiermee werken terwijl ze eigenlijk lui zijn. Vrijeassociatie, van het ene ding naar het anderegaan, kijken wat er gebeurt, is geen intuïtie.Intuïtie is de training van een erg fijn afgestemdgevoel dat door bewuste inspanning ontwikkeldis. Als we dit vermogen willen gebruikenmoeten we eerst meer ervaren worden om onzegeest op een heldere en gerichte manier tegebruiken. Na een poosje zal dit vermogen eennatuurlijke, maar aangeleerde, reactie zijn enhoeft het niet langer op een moeilijkhanteerbare opzettelijke manier gebruikt teworden.

Wanneer we het object van concentratielos kunnen latenWe hebben gezien dat we zelfs voor hetontwikkelen van intuïtie veel discipline nodighebben om ons denken te kunnen gebruiken. Eris ook een moment om het meditatie object, totop zekere hoogte, los te laten. Zo kan de geest

zich losmaken van het focusobject waar wemee begonnen zijn. Ik zeg dit met wat tegenzinomdat het dan zo gemakkelijk is om doorgedachten afgeleid te worden die op datmoment zo belangrijk lijken maar die eigenlijkgeen enkele waarde hebben. Maar het zou ookfout zijn om slaafs bij het meditatieobject teblijven, ongeacht wat er in de geest opkomt.Mediteren is een langzaam proces om deverschillende delen van onze psyche teintegreren. Soms worden verloren geganeschatten onverwacht blootgelegd die het waardzijn om naar gekeken te worden. Het probleemis dat het zo gemakkelijk is om rotzooi voorschatten aan te zien. Onze geest is in dit opzichterg geraffineerd en zal ons voortdurendproberen af te leiden.

Het is net als dromen. Er zijn mensen diedenken dat je altijd alles over hun dromen wilthoren en dat al hun dromen van grote waardeen belangrijk zijn. Dat zijn ze natuurlijk niet,ook al zijn er zogenaamde ‘grootse’ dromen.Grootse dromen hebben een bepaalde kwaliteitdie ze van normale dromen onderscheidt: zevoelen gewichtig aan. Het gaat niet zozeer omde inhoud maar om de structuur. Datzelfde kansoms ook in meditatie gebeuren. Net zoals bijde grootse droom is het verstandig om eraandacht aan te geven.

Stel dat je geen echte herinnering meerhebt van voor je zevende levensjaar enonverwacht komt er een levendig beeld naarboven van toen je vijf jaar was. Wat doe jedan? Zie je dit beeld dan als een afleidendegedachte en ga je vervolgens terug naar deademhaling? Zelf denk ik dat je soms met dezedingen mee moet gaan en moet kijken waar zenaar toe voeren. Het is echter degeconcentreerde geest die deze ervaring op laatkomen. Wanneer je vervolgens de meditatievolledig laat gaan, dan zul je ook de schat weerkwijtraken. Het is meer zaak om hetmeditatieobject van concentratie, de adem ofmetta, op de achtergrond van de nieuweervaring te houden. Dit is heel wat anders dandagdromen. Het is net zoiets als een grootsedroom, luister ernaar, maar houd tegelijkertijdcontact met de meditatie. Dit is nietgemakkelijk.

Over het algemeen geldt dat we ons nietmee laten voeren, weg van het meditatieobject,door allerlei interessant lijkende bijzaken. Hetis het beste om niet over belangrijke ervaringenna te denken die in meditatie opkomen totdat ze



opkomen, hetgeen echter niet vaak zalgebeuren. Mensen die ‘belangrijke ervaringen’hebben, boeien hun vrienden elke dag met hunvolledig gedetailleerde ‘grootse dromen’.

Emoties

Het boeddhisme is in het verleden vaak opbuitenstaanders overgekomen als eenbehoorlijk passieloze zaak - een impressie dieniet geholpen wordt door het feit dat de termvoor het boeddhistische doel, nirvana,gewoonlijk vertaald wordt met ‘uitroeiing’.Waar we naar toe werken is eigenlijk niet eenstaat zonder gevoel, maar meer wat ik graageen zuivere passie noem. We proberen passiemet gewaarzijn te laten doordringen, door hetbij elkaar brengen van wat we het hart en degeest noemen, naar een geïntegreerd geheel.

Mediteren zonder emoties zou eenbehoorlijk droge aangelegenheid zijn en het zouniet mogelijk zijn om onze interesse er erg langop te kunnen richten. Emotie is - zoals hetwoord zelf al suggereert - datgene wat ons echtin beweging zet. Zonder enige mate vanemotionele betrokkenheid in de meditaties zouer niet echt veel gevoel van vreugde zijn engeen echte motivatie om ze te doen.

Tot op zekere hoogte kunnen we er voorkiezen om over iets na te denken. Het is echterveel moeilijker om ervoor te zorgen dat we ietsvoelen. Emoties zijn, in allerlei vormen, altijdin ons aanwezig. Emoties (letterlijk vertaaldmet ‘naar buiten bewegen’) komen bij onsboven waardoor we ons er bewust van kunnenworden. Als we niet toestaan dat ze opkomen,als we niet toestaan dat ze zich in onze geestkunnen manifesteren, als we het bestaan ervanontkennen zullen ze zelf een sterke negatieveuitlaatklep vinden om zichzelf kenbaar temaken.

Een extreem voorbeeld is de manifestatievan bepaalde lichamelijke ziektes dieveroorzaakt worden door o.a. het onderdrukkenvan emoties. Onderzoek heeft aangetoond datmensen die op vrij jonge leeftijd een hartaanvalkrijgen vaak mensen zijn die slecht met hungevoelens om kunnen gaan. Het lijkt alsof hethart niet langer de niet-uitgedrukte emoties kanverdragen waardoor het uiteindelijk barst.

We hebben ons al eerder beziggehoudenmet bepaalde aspecten van het proces om zowelons lichaam alsmede gedachten te gebruikenom met gevoelens en emoties in contact te

komen. Ik wil er iets meer over zeggen, omdatdit een erg belangrijk gebied is. Hetboeddhisme maakt een scherp onderscheidtussen de termen ‘gevoel’ en ‘emotie’. ‘Gevoel’heeft een behoorlijk beperkt referentiegebied.Het betekent de eenvoudige reactie van plezierof aversie op onze ervaringen van lichamelijkegewaarwordingen. Emoties, aan de andere kant,zijn meer complexe reactiereeksen die ontstaandoordat onze gevoelens met ons totale “mens-zijn” in contact komen. Op deze manier zijngevoelens lichamelijk bepaald, terwijl emotiesveel meer bepaald worden door onzepsychologische conditionering.

Gevoelens die gebaseerd zijn oplichamelijke gewaarwordingen hebbenduidelijk een sterk effect op onze emotionelestaat. Plezier kan er toe bijdragen dat wij onsgelukkig voelen terwijl pijn of ongemak hettegenovergestelde kan bewerkstelligen.Hetzelfde geldt op het mentale niveau. Als weonder stress staan, door gevoelens dieoverbelast of genegeerd zijn, voelen we onsongelukkig. Als we daarentegen opgaan in eeninteressant project zullen we ons gelukkigervoelen en zullen we meer energie hebben.

Tot zover is het duidelijk. We kunnendeze verbinding tussen gevoelens en emoties inmeditatie gebruiken. Om te beginnen gaan wehet lichaam op een comfortabeler maniervoorbereiden. We stimuleren een gevoeligheidvoor de ervaringen die in het lichaam zijn, inhet bijzonder de aangename ervaringen. Dithoeven alleen maar gevoelens van rust ofontspanning te zijn. De bedoeling is echter datwe er bij stil staan. Door voor onze fysiekesensaties dit soort interesse te hebben wordenonze emotionele staten gevoed.

We kunnen ook de verbeeldingskrachtgebruiken om wat plezierige gewaarwordingenop te laten komen. Neem bijvoorbeeld deeenvoudige sensatie van de adem die deborstkas langzaam opent, van de borstkas dielangzaam met de inademing vergroot wordt endie zich vervolgens met de uitademing weerontspant. Als we aan deze gewaarwording degedachte toevoegen als we inademen, hetlichaam zich voor het leven opent en wij deindruk hebben dat we ons volledig aan datleven geven als we uitademen, dan zullen weervaren dat die gedachte onze ervaring versterkten de sensatie de gedachte ondersteunt. Wekunnen een soort positieve feedback tussen dietwee opzetten.

Verander jezelf!

50

Samen zullen ze een emotionele responsbinnenin ons stimuleren. Als gevolg hiervan zalhet de ervaring van de ademhaling verdiepen enzal het onze geest toestaan om meer en meer inbeslag genomen te worden door de meditatie.De eerste fase van de metta meditatie kan minof meer volledig op dit niveau uitgevoerdworden door aandacht aan het lichaam te gevenen door de verbeeldingskracht en de vreugdevan onszelf als een fysieke ervaring, eenvreugde van ons fysieke zelf, aan te moedigen.

We kunnen, bijvoorbeeld, onze aandachtnaar het gebied rondom ons hart brengen en deadem toestaan dit gebied te openen, terwijl weeen beeld toestaan van warmte of een zachtlicht dat rustig in onze borst ontstaat en zichdoor ons lichaam uitbreidt. Het geeftwaarschijnlijk een positieve emotionele responsnaar onszelf toe. We wensen onszelf feitelijkalle goeds toe - we gebruiken alleen in destimulatie van metta een andere benadering.

Een andere manier om onze emoties testimuleren om deel van onze meditatie ervaringte worden is door onze gedachten op eendirecte manier te gebruiken. We kunnen eenidee of een herinnering in gedachten nemen diein ons een emotionele resonantie geeft. Somslees ik zelf een gedicht vóór ik ga mediteren,een gedicht dat ik goed ken en waarvan ik weetdat het een emotionele gevoeligheidaanmoedigt.

Ik neem altijd een paar boeken metgedichten mee op retraite. Ik vind niet alleendat bepaalde gedichten me helpen om eendirect contact met mijn emoties te maken, maarook vind ik dat het gewaarzijn dat ik opbouwals ik veel mediteer, mij helpt om mijn begripen de waardering voor de gedichten teverdiepen. Na verloop van tijd lijkt het mij toedat bepaalde gedichten positief geladen kunnenworden - door ze te lezen is het zoiets als jezelfop een emotie- batterij aan te sluiten. Ik weetzeker dat hetzelfde geldt voor visuele kunst enmuziek.

Boeddhistische meditaties wordentraditioneel beoefend in een context dietoegewijd en ontworpen is voor hetondersteunen en aanmoedigen van deo n t w i k k e l i n g v a n g e w a a r z i j n e nvriendelijkheid. En die context bevat ook eensterk esthetisch e lement . Pracht igeschilderingen sieren de muren en kunnen erdevotionele verzen gezongen worden.Natuurlijk is het boeddhabeeld op het schrijn,

dat rust en mededogen uitstraalt, hetmiddelpunt. Dit alles heeft tot doel om onzeemoties bij onze beoefening te betrekken.

Als we mediteren, lijkt het soms dat wegenoeg emotionele energie hebben maar dat hetvan een andere soort is dan van wat wij alspositief denken. Het is zeker nietongebruikelijk om te ervaren dat als we eengevoel van metta naar onszelf proberen teontwikkelen dat er dan eigenlijk een andereogenschijnlijk tegenovergestelde emotieontstaat. Het lijkt dat we vaak door een andereemotionele laag heen moeten dringen voordatwe met metta in contact kunnen komen.

Droefheid en boosheid komen in hetbijzonder naar de oppervlakte. Ik denk dat dezeemoties niet tegenstrijdig zijn met deontwikkeling van liefdevolle vriendelijkheid.Sommigen van ons investeren een hoop energieom zulke emoties op armlengte van zich af tehouden, terwijl ze eigenlijk substantieel eendeel van de menselijke omstandigheid zelf zijn.Een ieder van ons lijdt aan gevoelens vaneenzaamheid en isolatie - ze schijnen een deelte zijn van de prijs die we betalen voor hethebben van zelf reflecterend gewaarzijn. Opéén niveau zijn we altijd alleen. We kunnenoverigens nooit volledig zijn tenzij we eenfundamentele verandering in de manier waaropwe onszelf in relatie tot de rest van de realiteitervaren maken.

We hebben echter de neiging om tedenken dat emoties zoals droefheid enkwaadheid slecht zijn, zelfs beschamend zijn enwe doen wat we kunnen om te vermijden ze teervaren. In meditatie creëren we een vaartuig,een totale context, waarin zulke gevoelenservaren kunnen worden en we zouden niet bangmoeten zijn om ze de ruimte te geven. Weproberen ze in een context van gewaarzijn enmetta te omvatten. Meditatie is niet een manierom zulke gevoelens te vermijden of om eenperfecte innerlijke wereld te creëren, vrij vande meer pijnvolle aspecten van het menselijkeleven. Het gaat meer over het creëren van eenruimte waarbij plek is om gevoelens te ervarenzonder de schadelijke effecten die ze onderandere omstandigheden zouden kunnen hebben.Niet uitgedrukte gevoelens zullen een maniervinden om gehoord te worden en om datmogelijk te maken moeten we somsdestructieve situaties creëren in de werkelijkewereld. Hoe meer deze gevoelens bewust zijn,natuurlijk, hoe minder we dat hoeven doen.



Ik heb mensen gekend die tijdens deeerste maanden van de metta-meditatie tottranen toe geroerd waren. Het was alsof zeeindelijk de pijn konden voelen van wat velejaren niet meer dan een niet geïdentificeerdgevoel was geweest. Deze mensen vormen geenuitzondering. Met meditatie nodigen we onzegevoelens in ons gewaarzijn uit. Hoewel hetsoms als erg pijnlijk kan worden ervaren, is hettoch ook een grote opluchting om onsvollediger gewaar te zijn van de angsten enpijnen die in ons schemer-bewustzijn huizen.Uiteindelijk zijn het eenvoudigweg emoties.Hun destructieve kracht ligt niet in hun heldereervaring maar in de schaduw van waaruit wezelf niet het licht van gewaarzijn kunnenbrengen om het te laten schijnen.

In ‘de herberg op Tamagawa station’drukt de Zen dichter Ryokan de relatie tussende zogenoemde positieve en negatievegevoelens goed uit. Het schijnt dat we het eneniet uit kunnen sluiten zonder het andere uit tesluiten.

In het midden van de herfst - de wind ende regen zijn nu op hun hoogstemelancholie

een zwerver, mijn geest isonafscheidelijk van de moeilijke weg.

Gedurende de lange nacht,stromen dromen uit het kussen -

plotseling ontwakend, heb ik hetgeluid van de rivier met de stem van deregen verward.

Meditatie laat ons zien dat we niet vooronze emoties hoeven weg te lopen, dat ze onsniet beheersen, dat ze komen en gaan - als weze erkennen. Zelfs de meest vreselijkehaatgevoelens, zonder dat we ze aanwakkerenof er oeverloos op ingaan, zijn nog steeds eendeel van onze meditatie-ervaring. Als zeopkomen, is het belangrijk om ze te ervaren inhet vaartuig van gewaarzijn, ze de ruimte tegeven om te voelen, om een veilige context tecreëren om ze te ervaren. In het volgendehoofdstuk zullen we dieper op negatieveemoties ingaan en hoe we er mee om moetengaan.

Ik wil iets meer zeggen overbedroefdheid, omdat ik geloof dat dit tot opzekere hoogte een positieve emotie is,tenminste op een beperkt niveau. Een manierom over het doel van boeddhistische

beoefening te praten is te zeggen dat weproberen te aanvaarden hoe de dingen echt zijn.Ons lijden komt hoofdzakelijk door het nietvolledig accepteren van het feit vanvergankelijkheid. Volgens het boeddhisme isvergankelijkheid niet slechts één kenmerkendekwaliteit van de dingen maar is het dekenmerkende kwaliteit van alle dingen. Er isalleen vergankelijkheid.

Op het eerste gezicht kan dit als eennegatieve zienswijze op de wereld overkomenmaar het is eigenlijk helemaal geen zienswijze.Het is zoals het is. Het is niet een manier omnaar dingen te kijken maar naar deonontkoombare aard van de dingen zelf -inclusief onszelf, vanzelfsprekend. Weverzetten ons nogal volhardend tegen dezerealisatie, we willen dingen hetzelfde houden,we willen dingen die blijvend zijn. Maarschoonheid is vanuit de kern ontstaan uitvergankelijkheid. Een echte ervaring vanwerkelijk genot en van vreugde die in dewereld en in relaties haalbaar is, is gebaseerdop de acceptatie van hun vergankelijkheid. Enhierin ligt een gevoel van droefheid. Droefheidis de emotie die we proberen te vermijden inhet onderhouden van een zienswijze die devolledige betekenis van vergankelijkheidontkent. Deze emotie van droefheid moetgevoeld worden. Het zal aanwezig zijn totdatwe het feit van vergankelijkheid uitvoerigerhebben geaccepteerd.

Het lijkt me dat het vermogen omonszelf, anderen en de wereld om ons heen tewaarde ren, gekoppe ld i s aan eenbereidwilligheid om droefheid te voelen. Nieteen genotzuchtige sentimentele droefheid maareen droefheid die een vergroting van het hartnaar de wereld is. Het is deze kwaliteit, volgensmij, die in de poëzie van Ryokan gevonden kanworden. Er is een volledige erkenning vandroefheid en ook een beweging van het hart dieverder gaat dan deze gevoelens. De beweging isvan een individueel perspectief naar een meeruniverseel gevoel van hoe de dingen echt zijn.

Als we emoties gaan erkennen wordt hetvoor ons mogelijk om ze te transformeren.Zolang we ons lijden ontkennen kunnen wij erniet creatief mee werken. Door meditatieproberen we een dieper en meer authentiekeervaring van onszelf te krijgen. Dit betekentniet dat we op een wonderbaarlijke manier hetlijden overstijgen. Het betekent dat we onsopenstellen voor de mogelijkheid om het te

Verander jezelf!

52

doen.

Het lichaam

We hebben ons al op zeker niveau met hetlichaam bezig gehouden, zowel in hoofdstuk 1als in de relatie met gedachten en emoties.Zoals we in de lichaamsmeditatie gezienhebben, proberen we onze ervaring in het hieren nu te plaatsen. We proberen onszelf toe testaan de ervaring van de wortel van onzeemotionele en mentale staten in het gewaarzijnvan het lichaam te vinden. Door onze meditatieheen geeft het lichaam ons een ervaring waarwe naar terug kunnen gaan wanneer we voelendat we de richting verliezen. Als we inmeditatie aandacht aan het lichaam geven, helpthet ons om bij onze huidige ervaring te blijven.Terwijl de ervaring van het lichaam meer enmeer subtieler kan worden als we meergeconcentreerd worden, blijft de basis van onszelf-gewaarzijn over.

Er is geen absolute scheiding tussengedachten, emoties, en lichamelijke ervaringen.Meditatie is noch een mentale, noch eenemotionele en noch een fysieke activiteit. Het iseen ment a l e en fys i eke e r var ingsamengesmolten met emoties - of, andersgezegd: door drongen van emoties.

Emotie is een soort brug tussen hetlichaam en de geest. Het kan best in eeneenvoudig lichamelijk gevoel ontstaan zijnmaar het zal ook een directe invloed op onzementale ervaring hebben. Op deze manierproberen we deze gescheiden aspecten vanonszelf in een totale ervaring te integreren.Door het instandhouden van het gewaarzijn vanalle drie kunnen we de waarde bepalen van hun

onderlinge verbondenheid. Als we meergeconcentreerd worden, zullen we ook eengevoel ervaren dat ze samen met het object vanconcentratie bij elkaar komen.

In het gewaarzijn van de ademhaling,bijvoorbeeld, proberen we een stevig gevoelvan de adem in het lichaam op te zetten. Ditfysieke gewaarzijn wordt door een helder engericht denken ondersteund en ook door eenemotionele ontvankelijkheid naar de ervaringvan de adem. Dit is wat volledig gewaarzijnbetekend. Als één van deze elementen in onzeervaring ontbreekt, zal de meditatie minderdiepte hebben, zal het minder rijk zijn, minderbevredigend en minder volledig.

We zoeken dus naar een gebalanceerdgevoel in onszelf naar een breder gewaarzijnvan onze ervaring, die ons vermogen om hetmeditatie-object te waarderen ondersteunt enverrijkt. We zullen de neiging hebben om hetcontact met tenminste één van deze aspectenvan onze ervaring te verliezen. Als dit gebeurtvinden we het in toenemende mate moeilijk omin contact met het object van meditatie teblijven. Als we het gevoel hebben dat we dedraad van de meditatie kwijtraken, moeten wecontroleren of er op de achtergrond van onzemeditatie een gewaarzijn van ons lichaam, eenemotie of een mentale activiteit is.In de eerste fasen van concentratie kunnen weheel bewust met dit element van gewaarzijnwerken. Als we meer geconcentreerd worden,zal er een samensmelting van deze elementen tebespeuren zijn, hetgeen een gevoel vanwelbevinden en integratie zal doen ontstaan,hetgeen ons ook weer helpt om dezeconcentratie te onderhouden.


7. De vijf hindernissen

Tot zover hebben we naar het proces van hetproberen te produceren en vasthouden vanpositieve mentale staten in nogal algemenetermen gekeken. We hebben gezien dat dit geenpassieve oefening is maar dat het meer eenoefening is om te proberen onszelf er zo bewusten zo volledig mogelijk mee in te laten. Wehebben geconstateerd dat we een juisteinspanning moeten hebben om het object vanonze meditatie vast te houden. Ook zullen weeen breder gewaarzijn op de achtergrondmoeten ontwikkelen om het gewaarzijn van datobject te ondersteunen.

Soms zullen we echter bemerken datdeze algemene benaderingen tot onze meditatieniet genoeg lijken te zijn om onze geest teverhinderen om van het object af te dwalen.Ook kan het zijn dat een tegengesteld elementonze ervaring op zo’n manier domineert dat hetons bijna onmogelijk is om ons volledig met demeditatie in te laten. In dit hoofdstuk kijken weiets grondiger naar de oorzaak die hetverdiepen van onze meditatie-ervaring kanverhinderen.

In meditatie onttrekken we ons aan deaandacht voor de buitenwereld, we gaan wegvan een zintuiglijk georiënteerd bewustzijn, wezien wat er gebeurt en we zien wat er is. Deeerste stap is het versoberen van onzezintuiglijke ervaringen, het reduceren vanindrukken en het beoefenen van het volledigervaren. Dit is iets wat we niet kunnen doen alswe het in grote haast doen. Om te beginnenmoeten we onze aandacht brengen naar onzehuidige ervaring van ons, naar die aspectenwaar we net naar gekeken hebben - gedachten,emoties, fysieke gevoelens.

Normaal gesproken geven we onszelfweinig tijd om al deze zintuiglijke prikkels eenplek te geven ook al wordt onze ervaringgedomineerd door wat we met onze zintuigenwaarnemen. Zintuiglijke prikkel wordt opzintuiglijke prikkel gestapeld. Vaak voelt ditonaangenaam aan maar in plaats van teproberen om onze ervaringen te verminderen

gaan we voortdurend door met het zoeken naarnieuwe sensaties waarvan we hopen dat zij detruc doen. We willen geloven dat de wereld, inde betekenis van dat wat buiten ons is, ons kanvoorzien van alle essentiële componenten vooronze tevredenheid en ons geluk, en weverzamelen ze ook. We willen geloven dat heteen zaak is van het vinden van de juiste baan ofde juiste seksuele relatie voordat alles op zijnplek valt.

Deze dingen zijn natuurlijk belangrijk -we moeten gevoed worden door vriendschap enbevredigende externe ervaringen. We moetenvoelen dat we iets waardevols met ons levendoen. Toch is ons vermogen om gevoed teworden door de externe wereld, het vinden vanplezier en bevrediging in de dingen die wedoen, grotendeels afhankelijk van onzeinnerlijke mentale staten.

Onze verslaving aan externe ervaringenis gebaseerd op een gevoel van innerlijkearmoede, een soort honger en rusteloosheid.Als we dit niet zien, dan zal onze ervaring meeren meer oppervlakkig worden en de enige wegvooruit lijkt het zoeken naar nog sterkereervaringen te zijn. Het is of het laatste, of wegeven het op. We worden cynisch en nemeneen houding aan van streng pragmatisme enervaren het leven als iets waar je door heenmoet gaan.

Als we echt de tijd nemen om deonderliggende emotionele tonen van ons levente onderzoeken ben ik bang dat we zullen ziendat ze grotendeels gedomineerd worden doornegatieve emoties. Het is deze algemene toonvan verschillende gecombineerde negatieveemoties die zich als een voortdurende behoefteom iets te moeten doen manifesteert - zoalsbijvoorbeeld telefoneren, televisiekijken, etenen als het kan alles ook nog op hetzelfdemoment. We gebruiken deze soort van halfervaren activiteit om ons gewaarzijn op eenoppervlakkig niveau te houden waar we niet deonderliggende pijn of de onbevredigende aardvan ons leven voelen.

Verander jezelf!

54

In meditatie ervaren we deze stemmingenvan negatieve emoties als hindernissen in onsvermogen om positievere geesteshoudingen tekrijgen. Tegelijkertijd hebben we de tijd en deruimte om ze als helderder en directer in dezevorm te ervaren. Daardoor beginnen we ze teontmantelen.

Het is erg moeilijk om te genieten vanwat we doen zolang deze geesteshoudingen deachtergrond van onze ervaring vormen. Ze zijnnoch specifiek voor mediteren noch zijn ze hetproduct van meditatie. Ze worden zomaarduidelijker voor ons als we proberen temediteren omdat we bewust de onophoudelijkeactiviteit, waarmee we onze ervaringenonderdrukken, aan de kant zetten. Daarom ismeditatie een prima gelegenheid om met dezementale gewoontes te werken. Ze wordenbenadrukt omdat we voortdurend positieveemotionele mentale staten proberen teontwikkelen, die door de hindernissentegengewerkt worden.

Als onze meditatie goed gaat, zodat wenaar meer en meer positieve geesteshoudingengaan, is het enige wat we moeten doen: met deoefening mee te gaan. We hoeven niet naarproblemen te zoeken, we hoeven onzenegativiteit niet op te sporen als een bang dier.Soms zullen we echter ervaren dat het nietmogelijk lijkt te zijn om in de juiste richting,die we wensen, te gaan en dat onze ervaring inmeditatie onbeweeglijk aanvoelt.

Op deze momenten moeten we op eencreatieve en actieve manier ingrijpen. Heteerste wat wij moeten doen is helder te krijgenwat er gebeurt. We moeten datgene in onsgewaarzijn brengen wat onze voortganghindert. De vijf hindernissen zijn eentraditionele manier om naar onze ervaring tekijken en een gevoel van helderheid te gevenvan wat er gebeurt.

Er wordt gezegd dat wat hetontwikkelen van gewaarzijn en mettaverhindert dat dit in één of meer van deze vijfhindernissen gecategoriseerd kan worden. Zijzinspelen op de toon, de kwaliteit, of op hetgevoel van onze ervaring, in tegenstelling tot demeer bewuste mentale inhoud. We proberenbijvoorbeeld te mediteren maar we kunnen nietstoppen om aan ons werk te denken. Dehindernis als zodanig is niet de gedachte overhet werk. Het is meer de onderliggendeemotionele energie die ermee verbonden is endie de aanleiding is tot de gedachte die we

hebben. We zouden ons zorgen over ons werkkunnen maken of we kunnen er ons overopwinden en het is deze algemene kwaliteit vanonze gedachten die we moeten identificeren omermee om te gaan. In plaats van in te gaan op despecifieke details van onze gedachten, willenwe dieper ingaan op de achtergrond-emotionele-staat die deze details laat ontstaan.

De vijf hindernissen zijn (1) haat oftegenzin, (2) verlangen naar zintuiglijkeprikkels, (3) rusteloosheid en opwinding, (4)luiheid en loomheid, en (5) twijfel enbesluiteloosheid. Laten we er stuk voor stuknaar kijken en er een feeling mee proberen tekrijgen. Dan kijken we naar sommige algemenebenaderingen om er mee te werken.

Haat of tegenzin

Zoals ik al eerder gezegd heb, wordt haat in hetboeddhisme als een erg sterke gehechtheidbeschouwd. Als we gevoelens van tegenzinhebben, hebben we de neiging om ze vast tehouden en te voeden. We moedigen kleineirritaties aan om tot haatgevoelens uit tegroeien. Ze schijnen ons te fascineren en zekunnen gemakkelijk ons innerlijke leven gaandomineren. Soms zijn ze naar externe objectengericht: andere mensen. Soms zijn ze naarbinnen gericht: we kijken naar onzetekortkomingen en willen niet zien wat weervaren.

We moeten deze gevoelens van hunobject leren los te koppelen. Het is het objectdat we gebruiken om zulke gevoelens terechtvaardigen en ze gevoed en welvarend tehouden. Tegenzin kan natuurlijk vele vormenaannemen. Maar in meditatie proberen we doordeze dingen heen te snijden. We houden onsniet bezig met de rationalisatie van zulkegevoelens - wie zei wat tegen wie, of hoe we nuprecies zijn beledigd of gekleineerd. Hetverkennen van alle details van onzeverontwaardiging dient om de echte emotionelekern van deze gevoelens te verhinderen om teervaren, hetgeen schadelijk is voor ons eigenwelzijn.

We moeten onderscheid kunnen makentussen tegenzin, haat en woede. Tegenzin heeftiets beklemmends en is naar binnen gericht. Wewillen dingen niet echt ten goede veranderenomdat dit de reden voor zulke gevoelens,waarin we zoveel geïnvesteerd hebben,wegneemt. Soms is het onze weigering om onze

De vijf hindernissen


kwaadheid te ervaren wat naar de meergenieperige en kankerende gevoelens vantegenzin leidt. Ik weet zeker dat we allemaalwel eens de ervaring hebben gehad omopenhartig van onze gevoelens te zijn en delucht te willen klaren. De zuivere, eerlijkeuitdrukking van onze gevoelens kan door hetrationale snijden dat geassocieerd is mettegenzin en kan tot de oplossing leiden van eenpijnlijke situatie. Er loopt echter een dunne lijntussen kwaadheid en tegenzin en we moetenvoorzichtig zijn niet één van beiden in stand tehouden. Uiteindelijk is het waarschijnlijk hetbeste om niet op basis van één van dezeemotionele staten te functioneren.

Om met deze gevoelens in meditatie tegaan werken moeten we ze zo eerlijk mogelijkonder ogen zien. We hebben deze gevoelens enwe moeten er verantwoordelijkheid voornemen. We kunnen eenvoudigweg niet zeggen:“Het is zijn schuld dat ik boos ben” - en op hemwachten tot hij er iets aan doet om ons goedehumeur te herstellen. Onze boosheid is van ons,en het is aan ons om er iets mee te doen. Weweten dit echt wel. Er zijn tijden waarin hetlijkt dat het niemand lukt om ons goede humeurte verstoren. Er zijn echter ook tijden waarinwe aan alles en iedereen een hekel hebben.

Eerst moeten we ons dus realiseren datwij af en toe weerzin ervaren. Als we sterk ineen bepaald beeld van onszelf geïnvesteerdhebben, door bijvoorbeeld te denken dat webest een redelijk mens zijn, kan het bestmoeilijk voor ons zijn om dit te realiserenomdat dit het beeld wat we van onszelf hebbenaanvecht. Het is voor mensen helemaal nietongebruikelijk om op een bepaald moment inhun beoefening te merken dat zij veelkwaadheid ervaren, zelfs woede. Het is al dietegenzin die door de jaren heen opgebouwd isom ‘een redelijk mens’ te zijn die naar deoppervlakte komt.

Als dit gebeurt, moeten we dezegevoelens onbevangen erkennen en de wiltonen om ermee aan het werk te gaan. Sterkegevoelens kunnen in meditatie erg behulpzaamzijn. Ze bevatten veel emotionele energie. Wemoeten deze energie voor onszelf beschikbaarhebben om bepaalde positieve emoties tekunnen benaderen. In meditatie is het inderdaadmogelijk dat onze emotionele energiespectaculair van negatief naar positief omslaat.Om dit te laten gebeuren hebben we helderheiden gewaarzijn nodig. Als het gevoel helder

gezien wordt en aan de vernietigende aspectenopenlijk toegegeven worden, dan heeft het deneiging om te veranderen.

We moeten niet bang zijn om inmeditatie te voelen. Meditatie kan veel krachtgeven in die betekenis dat we onszelf volledigeren eerlijker leren te ervaren. Door dit in eencontext van helderheid te doen leren we ook datwe voor deze onaanvaardbare gevoelens nietbang hoeven te zijn. We hoeven door dezegevoelens niet gecontroleerd te worden.

Dit is een erg belangrijk gebied. Wehoeven niet ver te kijken om de kracht vannegatieve emoties te zien, in het bijzonder vanniet erkende negatieve emoties. Onzegeschiedenis kent veel afgrijselijke barbaarsehandelingen, verpakt in denkbeelden vanreligieuze, nationale of raciale zuiveringen -gruweldaden die suggereren dat debeschavingen negatieve emoties op hun eigenverantwoording wensen dat ze niet bestaan.

Het is een geruststelling om te denkendat de mensen die zulke gruweldaden begaanop de één of andere manier ‘slecht’ zijn en datwij ‘gewone nette’ mensen ‘goed’ zijn. Ook alzou het eigenlijk wel waar kunnen zijn datsommige mensen meer tot slechtheid geneigdzijn dan anderen, toch is het gevaarlijk naïefom te denken dat we vrij zijn van dat soortemotionele neigingen die onder bepaaldeomstandigheden ons, misschien geleidelijk,naar echte kwaadaardige handelingen kunnenleiden. Het boeddhisme richt zich niet alleen tot‘goede’ mensen. Het stelt vast dat iedereen vanons in staat is tot gewelddadige haat. Maar hetstelt ook vast dat we door hetzelfde lot in staatzijn tot subliem mededogen. Dit kan nietafhankelijk zijn van willekeur - daarvoor is hetbelang te hoog. We moeten allemaal onzeaandrang voor de goede zaak bewustontwikkelen en werken aan de transformatievan onze negatieve kanten.

Om eigen verantwoordelijkheid te nemenmoeten we ons realiseren dat we onzegeestestoestand actief kunnen creëren. Het iswaar dat een hele structuur van condities onsgemaakt heeft tot wie we zijn, maar we zijn nogsteeds in staat om zelf bewust dingen teveranderen - en wij zijn voor dezeveranderingen verantwoordelijk.

Nauw verbonden met haat is angst. Ooknu weer is het vrij normaal dat deze emotie openig moment in onze beoefening naar boven

Verander jezelf!

56

komt. Velen van ons voelen zich beschaamdover hun angst. Het ondermijnt het idee dat wevan onszelf en van de wereld hebben. Het isbekend dat mensen die rampen overleefdhebben last hebben van langdurigeposttraumatische stress, zoals paniek-aanvallen.Dit is het vernietigende effect op de psyche vaneen onverwachte ervaring van intense angst.

We moeten niet proberen onszelf teforceren om openhartig te zijn over dezegevoelens om ze daarna weer weg te stoppen.Maar negatieve emoties gedijen niet in eenomgeving van helderheid en metta. Meditatieheeft zijn eigen organisch proces - het reguleertzichzelf. Als we het de tijd, eerlijkheid en eenrustige volharding geven, zullen deze gevoelensin het licht van gewaarzijn komen en zijn weklaar om er mee om te gaan. Wat meditatienodig heeft is een eenvoudige wens om onszelfte zien zoals we echt zijn. Achter dezeverboden gevoelens van angst en kwaadheidligt veel pijn en eenzaamheid. Als we ditkunnen blootleggen zal er een enorme energiein een andere richting vrij komen - naarvreugde, mededogen en l ie fdevollevriendelijkheid.

Verlangen naarzintuiglijke prikkels

Dit is de meest voorkomende hindernis. In feiteis het zo normaal dat we bijna niet merken datbij velen van ons deze prikkels aanwezig zijn.Soms realiseren wij ons deze prikkels pas als zealweer weg zijn. Het omvat alle soorten vandagdromen waar we plezier aan kunnen belevenof waar we opgewonden door raken. Het leidtons voornamelijk uit een wereld waarin we nietvoortdurend dat kunnen hebben wat we willennaar een denkbeeldige wereld, of eenherinnering, waarin het wel kan.

Het is nauw verwant met plezierigeervaringen door de zintuigen. Daarom omvathet - onmiskenbaar - seksuele fantasieën,fantasieën over eten, etc. (de lijst is net zoe i n d e l o o s a l s d e m e n s e l i j k everbeeldingskracht). Maar het omvat ook demeer subtielere vreugden van gewoon over ietsdenken. In de boeddhistische psychologiewordt de gewone menselijke geest als een vande zintuiglijke organen gezien.

Over het geheel genomen zijn dezeafleidingen behoorlijk oppervlakkig. Maar ze

zijn desalniettemin sterk, omdat ze uitvastgeroeste gewoonten stammen, van diepe,ingesleten gedachten-patronen. Daarom is hetzo moeilijk om ze uit te bannen. Ik herinner meiemand tijdens een retraite die eerlijk toegaf dathij in de eerste week van zijn meditatie min ofmeer in beslag genomen werd door de gedachteaan seks en windsurfen - en dit was eentamelijk ervaren mediteerder. (Ik heb hem nietgevraagd of hij het ook gered heeft om die tweete combineren zonder eraf te vallen.)

We zullen snel vertrouwd worden met ditverlangen voor zintuiglijke prikkels. Het wordtsoms de ‘aap’-geest genoemd, naar het beeldvan een jonge aap die in een boom vol metvruchten speelt. Hij neemt niet eens de moeiteom een vrucht op te eten terwijl hij alweer naarde volgende vrucht springt om die te pakken.Het moeilijke deel is om ons te stoppen dat wedit soort dingen doen voordat we er inverdwalen. Het verschilt nogal van de soortgedachten die behulpzaam zijn bij onzemeditatie. We moeten, op wat voor manier danook, proberen de kleine aap geïnteresseerd tekrijgen in de meditatie. Als we hem in een kooiopsluiten, zal hij vreselijk gaan schreeuwen.

Hindernissen overlappen elkaar vaak endit soort afleiding wordt soms wat we een‘beschikbare afleiding’ kunnen noemen. Datwil zeggen dat we deze hindernis deels uit onzegewoonten tegen komen. We gaan erin op omniet geconfronteerd te worden met de gevoelensdie diep binnenin ons zitten.

Deze hindernis vormt met tegenzin eenpaar omdat zij tegenovergestelde kanten vanéén en dezelfde munt zijn. De één is opbegeerte gebaseerd en de andere op afschuw.Beiden zijn sterk in ons vertegenwoordigd.Daarom moeten we realistisch zijn engedurende onze meditatie- beoefeningverwachten dat ze van tijd tot tijd opkomen.

Rusteloosheid enopwinding

Hier is een andere trouwe vriend. Dezehindernis heeft twee verschijningsvormen. Hetkan zichzelf in het lichaam manifesteren zodatwe bijvoorbeeld niet gemakkelijk kunnenzitten, ons niet kunnen concentreren, ofafgeleid worden door vreselijke jeuk. Aan deandere kant kan het meer mentaal zijn alsbijvoorbeeld “ons zorgen maken over iets”.



Hebben we het licht wel uitgedaan? Waarhebben we dat belangrijke papier gelegd? Hebje de neiging om te tobben dan heb je dat ookin meditatie. Als je tobberig bent, zul je merkendat hoe veilig en zorgvuldig gecontroleerd jeleven ook is, dat het voor je geest altijdmogelijk is om met iets ‘waardevol’ te komenom over te tobben.

Mensen zijn vaak gemotiveerd om teleren mediteren door deze geest-gewoonten.D e ze ge e s t -g e w o o n t e n m a ke n he tonmiskenbaar ook behoorlijk moeilijk om totmeditatie te komen. Als bron van motivatie zijndeze geest-gewoonten effectief omdat, integenstelling tot de vorige hindernis, zij zelfsniet een beetje aangenaam zijn. Zij wordenopmerkelijk verminderd door zelfs maar eenkorte beoefening van meditatie.

De manifestatie van deze hinderniskan, net zoals die van de andere, gedeeltelijkals gewoonte gezien worden, een manier vandenken die we door de jaren heen ontwikkeldhebben. Op enig moment hebben ze vast weleen bruikbare functie vervuld. Zodra ze eengewoonte worden en een leven op zich gaanleiden, worden ze niet alleen waardeloos maarrichten ze zich ook tegen hun schepper, zoalshet monster van Frankenstein. Dan worden zeeen spookverschijning die we niet zomaar afkunnen schudden.

Het lijkt alsof een specifieke hindernisook deel is van onze tijdgeest. Daarom is hetbest aannemelijk dat we de meeste tijd op basisvan deze bijzondere specifieke mentale staatfunctioneren. Het zou best wel eens kunnen zijndat zowel ons werk alsook onze vrije tijd doorrusteloosheid en opwinding gestuurd worden.En omdat het zo alom vertegenwoordigd is,kunnen we sommige van deze manifestaties,net zoals met het verlangen naar zintuiglijkeervaringen, verkeerd aangezien worden alsredelijk positieve kwaliteiten. Gedreven zijn,dynamisch zijn, gemotiveerd zijn, enzovoort,zijn begeerlijke kwaliteiten. Als we dezekoortsachtige bedrijvigheid ontmoedigen lijkthet alsof we een gebrek aan wilskracht hebbenom het in deze wereld te maken.

Bezien echter vanuit het echte levenkunnen we deze energie in iets veel meerbevredigend en effectiefs transformeren. Hetkan natuurlijk zijn dat zo’n transformatie nietalleen ons zelfbeeld tart maar er ook voor zorgtdat we opnieuw naar onze waarden in relatie totde wereld kijken. Maar dit betekent niet dat we

passief en lui mogen worden. De helderheid ende positieve emotie, die meditatie bevordert, zalhelpen om onszelf vollediger en meerenergetisch met de wereld te verbinden.

Luiheid en loomheid

Dit is het tegenovergestelde van rusteloosheiden opwinding. Zodra we beginnen te mediterenzakken we in een warm bad vanbewusteloosheid. Dit kan ook een hinderniszijn die zich hoofdzakelijk in het lichaam of inde geest manifesteert. De fysieke manifestatieszijn dat je houding de neiging heeft in tezakken, je hoofd heeft de neiging om te hangenzodat het aanvoelt alsof je voorover valt. Alshindernis verschilt dit erg van eenvoudigweguitgeput zijn van een lange dag werken: weweten dit zodra we met mediteren stoppenomdat we ons dan energiek voelen. Als mentalehindernis varieert dit van een soort vanvaagheid of dufheid tot slaperigheid ofverdoving. Omdat het gekenmerkt wordt dooreen gebrek aan helderheid en aanwezigheid vanonze geest om er gewaar van te zijn kan het eenerg frustrerende bezoeker zijn die moeilijk af teschudden is zodra die ons in zijn greep heeft.

Heb je de neiging om onder dezehindernis te lijden moet je zeker zijn dat je hetniet versterkt door te mediteren als je moe ofverhit bent of als je net een zware maaltijdgege ten hebt . Ook a l i s het detegenovergestelde aan de vorige hindernis tochloop je kans om regelmatig door beiden bezochtte worden, zelfs in dezelfde meditatie. Ze zijnaan elkaar verwant. Als de basis van waaruitwe werken rusteloosheid is, is het nietonwaarschijnlijk dat we soms ook perioden vanluiheid hebben.

In zijn meest extreme vorm schommeltdit van een rusteloze staat tot één van luiheiddie vergelijkbaar is met een manischdepressieve cyclus. Van over gestimuleerd enopgewonden zijn is het waarschijnlijk dat degeest op enig moment in een gevoelloze enuitgeputte staat instort. Normaal gesprokenhandelen we met deze neiging in meditatie nietin zo’n extreme vorm maar zullen we snelmerken dat we behoorlijk significanteschommelingen hebben. Meditatie is een echtemogelijkheid om de geest in actie te zien, opzo’n manier dat ons leven-van-alle-dag ons nietde tijd of de ruimte gunt.

Verander jezelf!

58

Twijfel enbesluiteloosheid

Er wordt soms gezegd dat dit de belangrijkstehindernis voor meditatie is. Niet omdat zij eendominante is (of tenminste niet in de betekenisdat we er gewaar van zijn), maar omdat zij hetons moeilijk maakt om met de anderehindernissen effectief om te gaan. Op dezemanier onderbouwt het op een algemenemanier vaak onze ervaring als we afgeleid zijn.

Het is gekoppeld aan het ontbreken vaneen heldere intentie wanneer we mediteren enaan een gebrek van een gevoel van vertrouwendat we in ieder geval kunnen mediteren. Hetheeft niets te maken met het hebben vanrationele scepsis over meditatie. (Er isbovendien geen reden om zoiets te gelovenomdat je dit in een boek gelezen hebt.) Twijfelals hindernis is eigenlijk niet erg bewust. Hetheeft een ondermijnende kwaliteit, vaakgebaseerd op gevoelens van een lagezelfwaardering.

Tot op zekere hoogte ervaren weallemaal deze zelftwijfel. Dit kan voordiegenen die zichzelf als zelfverzekerdbeschouwen als een schok aankomen. Het isnatuurlijk niet specifiek voor meditatie. Zoalsmet elke hindernis is het een mentale gewoontedie in de loop van vele jaren is opgebouwd. Hetligt niet alleen ten grondslag aan een gebrekvan vertrouwen maar ook aan een soort vanonbehouwen vermetelheid. Wat we moetenontwikkelen is een realistisch gevoel van onzeeigen capaciteit. Dit staat ons toe om op eencreatieve manier met onze mentale staat tewerken.

Het is een triest feit dat het leven vanveel mensen gedomineerd wordt door cynismet.a.v. zichzelf en de wereld om hen heen, dooreen gebrek aan vertrouwen in de mogelijkheidvan positieve veranderingen in zichzelf en aaneen doel in het leven in het algemeen. In zijnextreme - maar niet ongewone - vormmanifesteert het zich als nihilisme hetgeen dewereld als zinloos ziet en aan het menselijkeleven geen hogere betekenis geeft.

De redenen hiervoor zijn complex.Tegenwoordig horen we veel praten oververvreemding, gebrek aan waarden, hetafbreken van de traditionele patronen van hetleven, enzovoort. Het boeddhisme heeft geeneenvoudige antwoorden op deze kwesties. Het

spreekt het individu rechtstreeks aan. Het zegtdat je zelf de voordelen van het ontwikkelenvan positieve emoties en je kunt kunt ervaren.Het vraagt ons niet om in iets buiten onszelf tegeloven - één of andere goddelijke kracht ofpolitieke theorie - die ingrijpt en alle okémaakt. Het suggereert daarentegen dat wedieper naar onze eigen ervaring moeten kijkenen spreekt de gesteldheid van onze geestrechtstreeks aan. Het is door deze echteervaring dat het mogelijk is om onszelf teveranderen en het vertrouwen in het potentieelvan het menselijke bewustzijn ontwikkelen ombegeerte en haat te overstijgen.

Als we de uitwerking van onze eigeninspanning gaan voelen, beginnen we onszelfopen te stellen voor de mogelijkheid dat hetleven kan verbeteren, dat er werkelijk meer isdan het gedachteloos najagen van macht enrijkdom. Volgens het boeddhisme is het alleendoor de inspanning van het individu om zich teontwikkelen dat significante veranderingenkunnen plaats vinden. Dit betekent echter nietdat zulke veranderingen niet ondersteundhoeven te worden door politieke en socialehandelingen. Maar deze handelingen kunnenalleen een blijvend positief effect hebben als debasis metta, gewaarzijn en inzicht is. Sociaalbeleid dat gebaseerd is op begeerte, haat ofegoïsme zal alleen deze trieste geestestoestandversterken.

De vijf hindernissen alsfundamenteleemotionele neigingen

De lijst van de vijf hindernissen geeft ons degelegenheid om onze ervaringen van ‘hetafgeleid worden’ te categoriseren. Het is eenonuitputtelijke lijst. Elke staat van onze geestdie ons belet om ons te concentreren kan naaréén van deze vijf fundamentele emotionelepatronen teruggebracht worden. Dehindernissen zijn natuurlijk niet dezelfdedingen waar we gewoonlijk aan denken alsafleiding - buitengeluiden, lichamelijkeongemakken, enzovoort. Ze beschrijven geenspecifieke ervaring of sensatie maar meer deonderliggende emotionele toon die onze reactieop deze ervaringen en sensaties bepaalt.

De lijst van de vijf hindernissen gaat opzijn minst terug tot de tijd van de Boeddha. De



lijst is eenvoudigweg niet het resultaat van eenknap denkbeeld dat door een andere knapdenkbeeld vervangen kan worden. Deze lijstwordt al sedert zeer lange tijd geaccepteerd. Hijvertegenwoordigt nauwkeurig de fundamentelepatronen die menselijke emotionaliteit geneigdzijn aan te nemen. Deze patronen ontstaan nietuit het niets, maar worden voortdurendgeconditioneerd en versterkt. Het zou wel eenswaar kunnen zijn dat we tot op zekere hoogte,als we niet in een bewuste, positieve staat zijn,in de greep zijn van één of meer van deze vijfnegatieve mentale geesteshouding.

Terwijl meditatie ons de mogelijkheidgeeft om direct aan deze geestestoestanden tewerken, moeten we ook naar de condities die zeproduceren kijken. Meditatie is op zichzelf nietgenoeg om deze mentale staten uit te roeien alsde rest ons leven ze blijven aanmoedigen enversterken. In zekere zin is de beste manier omde condities waaronder we leven teonderzoeken, en als ze een effect op onzementale staten hebben, kunnen we ze maarbeter gewoon verwijderen. Je maakteenvoudigweg een bewuste keuze om wat tijdhelemaal alleen door te brengen om te ervarenhoe het is om niets te doen te hebben. Ook alkan het idee om alleen te zijn behoorlijkbeangstigend zijn toch lijkt het mij dat we alswe het nooit proberen, toch een hele dimensiemissen van wat het is om mens te zijn.

We leven in een cultuur waarin velenvan ons zich eenzaam voelen terwijl wij zeldenmeer dan een paar uur helemaal alleen zijn.Ons vermogen om van anderen te genieten enhun gezelschap te waarderen is afhankelijk vanhet echt genieten en waarderen van ons eigengezelschap. Zonder enig gevoel van emotioneelze l fver t r ou we n z i j n we bang omvriendschappen te verliezen. Het kunnengenieten van ‘het alleen zijn’ vormt de basisvan het kunnen genieten van en met anderen.

Onze interacties met anderen, onzerelaties, onze vriendschappen, zijn heelbelangrijke dingen in ons leven. Ons leven zouzonder menselijke kontakten totaal leeg zijn.Een leven zonder af en toe tijden van positieveafzondering geeft ons, in relatie tot dehindernissen, echter geen echte kans om dehindernissen in hun eigenlijke vorm te ervaren.

Als we voortdurend met anderenomgaan moeten we ook vaak verhullen wat wevoelen of moeten we onze reacties op dingenaanpassen om verder te kunnen komen.

Misschien veinzen we de hele dag alsof weaardig en opgewekt zijn terwijl we eigenlijkchagrijnig zijn. Als we dan thuis komenreageren we ons op de kinderen af of vervallenwe in een soort lethargie en gaan weonderuitgezakt voor de televisie zitten.

Het is vaak moeilijk om met onzeemotionele staten om te gaan omdat we niet detijd hebben, vrij van de druk van anderemensen, om ze te ervaren. Terwijl wevoortdurend bezig zijn om met anderen om tegaan is het o zo gemakkelijk om te denken datdeze hindernissen door anderen geproduceerdworden. Anders dan onze rusteloosheid gewoonte ervaren geven we iets in de wereld buitenons de schuld voor deze geestesgesteldheid. Alsje voor een paar dagen of weken alleen bent,zul je gaan inzien dat deze stemmingen van jouzijn. Als je boos wordt is er niemand andersaan wie je de schuld kunt geven. De oorzaakligt, zoals altijd, bij jezelf. Deze keer ervaar jehet pas echt.

Gedurende perioden van solo-retraitesbegin je de hindernissen op een nieuwe manierte ervaren. Dit komt omdat we, als we tot opzekere hoogte alleen zijn, de ketting vangebeurtenissen verbreken die deze staten instandhouden. Als je in een slechte stemmingontwaakt en naar je werk moet, zal de metroongetwijfeld overvol zijn, de bus laat zijn en jebaas zal je een onmogelijke opdracht geven: datwil zeggen dat de wereld samenzweert in zowelhet handhaven als het aanmoedigen van jeslechte stemming. Gedurende een solo-retraiteis het veel eenvoudiger om te zien dat jijdegene bent die in een slechte stemmingverkeert. Dan is het een stuk moeilijker omafstand te nemen van de innerlijke situatie.

Ik heb ook bemerkt dat lange solo-retraites, tot op zekere hoogte, mijn kijk opmijn emotionele leven hebben veranderd. Somskun je in een emotionele staat zijn die hetpotentieel heeft om in ieder geval erg creatief tezijn. De eisen van het normale leven makenechter dat het onaangenaam voelt om in zo’nstaat te zijn. Ik geloof dat we niet langereenzaamheid waarderen en vaak de normalemenselijke behoefte voor een dieper contactmet onszelf op deze manier verwarren met eendepressie.Als je de behoefte voelt om rustig en reflectiefte zijn (op zichzelf een positieve behoefte) danmaakt het leven van elke dag het deze behoeftevaak onmogelijk om hieraan te voldoen.

Verander jezelf!

60

Mensen blijven tegen je zeggen “Wat is er metje aan de hand? Je bent zo rustig” alsof hetverdacht is niet meer “gewoon jezelf te zijn”.Tenslotte ga je je schuldig voelen of ga je “jebest doen om vrolijk te worden”.

In onze samenleving is hettegenwoordig een heel normale zaak omhectisch te leven, om rusteloos te leven. Het iseen leven volgestouwd met gebeurtenissen enwinkelen. We zijn er zo aan gewend om in zo’nhectische wereld te leven dat we, als we daarniet in mee willen gaan, beginnen te denken dater iets mis is met ons. Het is onze manier van

leven waardoor zulke mentale staten ontstaan.De vijf hindernissen zijn de consequenties vaneen leven dat op een ongebalanceerde manierwordt geleefd.Door meditatie kunnen we de mentale statenbeginnen te ervaren die het resultaat zijn vaneen bewuste keuze om het rustig aan te doen enwaardoor ook positieve emotionele patronenopgewekt worden. We beginnen een gevoel tekrijgen van hoe het kan zijn om een leven teleiden dat positieve mentale staten aanmoedigt.


8. Werken met de hindernissen

Erkenning

Het eerste om te erkennen is dat dezehindernissen ons allemaal overkomen. Wehebben allemaal onze specifieke favorieten,maar op enig moment zullen we ze allemaalervaren. Ze zijn echt niet zo verschrikkelijk.Als ze niet zouden opkomen, zouden we om tebeginnen ook helemaal niet hoeven temediteren. Zij zijn het werkgebied voor onzebeoefening. Ze zijn de vormen die onze mentaleenergie aannemen en we moeten ze, tot opzekere hoogte, accepteren. Hiermee bedoel ikniet dat we ze passief moeten accepteren. Wemoeten ons realiseren dat ze er erg vaak zullenzijn en dat we ze op een creatieve maniermoeten erkennen om er mee om te kunnengaan. We kunnen ze eenvoudigweg niet opzijduwen zonder een groot gedeelte van onzeemotionele en mentale energie te blokkeren.

Vervolgens moeten we er vertrouwen inhebben dat we er mee kunnen werken. Dezelfdeenergie waar we mee fantaseren of waarmee weons zorgen maken kan, met geduld, gekoppeldworden aan het object van onze meditatie. Deeerste en meest belangrijke manier om met dezefantasieën of zorgen om te gaan is om ze teerkennen. De enige reden voor dit theoretischemodel is om ons te helpen om ze te herkennen.We bekwamen ons erin om ze te benoemenbijvoorbeeld in de trant van: “oh, daar is mijnoude vriend ongerustheid weer”. Op dezemanier nemen wij afstand van de subjectieve enassociatieve wereld waarin zij bloeien naar enmeer objectieve wereld.

Als we op het punt zijn gekomen dat wekunnen erkennen hoe we echt zijn, creëren weeen deel van onszelf dat vrij is van die mentalestaat. We zullen zien dat er bijna altijd een deelvan onszelf is dat op een meer objectievemanier kan zien wat er aan de hand is. Ditbetekent niet dat we onszelf van de ervaringafzonderen. Het betekent een bredere contextproberen te creëren waarin we de ervaring gaanbegrijpen. Mentale staten zijn erg vloeiend. Ze

veranderen van moment tot moment.Gewaarzijn betekent een gevoel vancontinuïteit hebben boven de voortdurendeveranderende stroom van mentale staten.

Kijk naar de manier waarop we met deemotionele ervaring van een klein kindomgaan. Een ouder die ziet dat zijn / haar kindoverstuur is weet dat zijn / haar kind over eenhalfuur waarschijnlijk zo goed als zeker alweervergeten is waarom hij / zij overstuur isgeweest en weer zijn / haar gelukkige stemminghersteld heeft. Het kind heeft niet zo’noverzicht over zijn / haar eigen ervaring en gaatvoor dat moment helemaal op in zijn / haareigen verdriet. Als we ouder worden, moetenwe een perspectief ontwikkelen dat ons toestaatom niet geheel en al verzwolgen te wordendoor de passerende fluctuaties van het lot. Zo’nbesef ontwikkelen we jammer genoeg bijnanooit. In plaats daarvan leren velen om NIET tevoelen. We leren om geen aandacht aan onzeemoties te geven. We schermen ons er voor af.In meditatie proberen we opnieuw te leren omte voelen en om onze gevoelens te erkennenmaar tegelijkertijd ook om niet door onzeemoties overweldigd te worden. Dit is, inessentie, compassie waar het in het boeddhismeover gaat. Het is een vermogen zo intens tevoelen dat we niet langer onderscheid makentussen onze eigen gevoelens en die van anderen- terwijl we tegelijkertijd een gevoel vangewaarzijn en helderheid behouden.

De hindernissen kunnen een enormeenergie aan onze meditatie geven zodra we zemeer bewust worden. Er is een verhaal dat hierbetrekking op heeft, verteld door een heelbekende expert in de Oosterse gevechtskunst.Zij dacht van zichzelf dat ze een erg bekwamevrouw was, in hoge mate getraind enzelfverzekerd. Toen realiseerde zij zich op eendag dat onder die zelfverzekerdheid een grotebron van angst zat. Toen zij zich dit volledigrealiseerde, kwam er een enorme energie inhaar los omdat haar angst en de energie om dieangst eronder te houden, vrij kwam. Het was

Verander jezelf!

62

niet zo dat ze geen angst meer had, maar ze konde energie van de angst nu gebruiken en zo konhet in haar beoefening geïntegreerd worden.

Dus moeten we eerst het vermogenontwikkelen om objectiever naar onze ervaringte kijken als we mediteren. Het vereist eenspecifiek soort moed of onbevreesdheid om ditte doen. Het proces van het blootleggen vanonze mentale gewoonten is een lang procesmaar is erg waardevol omdat deze gewoontenonze levensvreugde belemmeren en onstegenhouden om ons potentieel als menselijkwezen te bereiken.

Middels beoefening kun je dezehindernissen leren te ondervangen voordat zeeen stevige greep op je krijgen. Het is alsof jevanuit je ooghoeken leert zien hoe ze jebekruipen. Dit betekent dat je meer aandachtaan je ervaring kunt geven. Het is intoenemende mate gemakkelijker om dit te doenal naar gelang je de geest leert focussen en jementale activiteit minder beginnen te worden.Het wordt gemakkelijker om de ontwikkelingvan een hindernis waar te nemen en haar tegrijpen voordat ze de geest gaat domineren.

Het is het ook waard om aan het beeldvan de mediterende Siddharta te denken terwijlhij aangevallen wordt door Mara. Deprojectielen van Mara’s leger veranderen inzoet ruikende bloemen die zonder schade aan terichten om hem heen vallen. Wij zijn misschienniet tot zo’n transformatie in staat, maar wat eruiteindelijk gebeurt is niet meer dan eenverzameling van gedachten en emoties. Zehebben geen echte macht om ons te schaden alswe alert en geconcentreerd blijven. We kunnenze altijd stoppen als ze teveel voor ons worden(wat onwaarschijnlijk is).

Hindernissen komen in verschillendemate van sterkte op. Ze kunnen erg duidelijkmaar ook erg subtiel zijn. We zullen met dezestaten werken, tenminste in hun meer subtielerevormen, voor een lange tijd die voor ons ligt.We zullen gewend raken aan onze eigenspecifieke favoriete hindernis. Het is het besteals we ze, tot op zekere hoogte, niet al teserieus nemen. Geef ze niet de kracht die ze inwerkelijkheid niet hebben. Ze komen en zegaan. Gedurende een meditatie kunnen zemisschien als onhandelbaar aanvoelen. In devolgende meditatie zouden we er volledig vrijvan kunnen zijn. Probeer een gevoel voorhumor te houden - geen hindernis houdt er vanom uitgelachen te worden.

Het belangrijkste middel om dus metdeze hindernissen om te gaan is eenvoudig doorer gewaar van te zijn. Dit betekent ze bij denaam te noemen. Het betekent niet om ze uit tepluizen. Als we merken dat we de draad vanonze meditatie kwijt zijn, kunnen we onsafvragen wat onze aandacht afgeleid heeft,welke hindernis het is die bezit van onsgenomen heeft. Zo kunnen we het een naamgeven en terugkeren naar de meditatie. Vaak isdit alles wat we hebben te doen - eerlijktoegeven dat we behoorlijk afgeleid zijn en datwe opnieuw onze intentie herbevestigen omverder te mediteren.

Wolken in de luchthouding

De monniken en nonnen in Tibet beoefendensoms een meditatie waarbij ze, op hun rugliggend, naar de lucht keken. Vanwege dehoogte is de lucht in Tibet bijzonder helder enblauw. Ze staarden urenlang in de lucht, zichverbeeldend dat hun geest - of liever hunbewustzijn - net zo ruim als de lucht zou zijn.

In onze beoefening kunnen we dezeervaring van ongelimiteerd bewustzijn ookontwikkelen. Als we te kampen hebben met eenhindernis kunnen we proberen ons er over heente zetten en om het alle ruimte te geven.Hindernissen zijn van nature verkrampend. Zehebben een gevoel van afsluiten. We hebben deneiging om ons er op te fixeren. Verruim deaandacht in je lichaam, ziet de hindernis als eenpasserende wolk, laat het zijn weg gaan. Dit isniet hetzelfde als het compleet te ontkennen -we erkennen het en gaan verder.Dit doet me denken aan een fantastische, kleinesketch, door Richard Prior, de zwarte komiek,die een blanke man imiteert die lopend door dejungle een slang tegenkomt. Hij wordt volledighysterisch en springt een halve meter in delucht, schreeuwend “Slang! Slang”! Vervolgenslaat hij een zwarte man zien die dezelfde slangtegenkomt. De zwarte man ziet de slang enloopt gewoon door. Hij zwaait gewoon lichtjesnaar de slang, lacht, en zegt “hallo slang” enwandelt verder.

In dit voorbeeld is de slang één van devijf hindernissen. Als we ons bewust wordenvan de hindernis kunnen we er hysterisch opreageren of we kunnen het gewoon opmerkenen verder gaan waar we mee bezig waren. We

Werken met de hindernissen


proberen het niet te prikkelen door het uit teschreeuwen en uit ons vel te springen. Weproberen onze ervaring te verbreden en teverbinden met een gevoel van deuitgestrektheid van de geest met betrekking tothet tobben of de begeerte, zowel in ruimte alsin tijd. Hiermee neutraliseren we de neiging omin een verkrampende staat te vallen met dehindernis als het middelpunt.

We kunnen opzettelijk onze aandachtop onze houding richten, het lichaamontspannen en gewaar van de adem zijn. Opdeze manier proberen we een gevoel van ruimtete creëren die ook de hindernis omvat zonder erop gefocust te zijn. We kunnen zien waarom dit‘de wolken in de lucht houding’ genoemdwordt. In plaats van de hindernis weg te duwenverspreiden we de hindernis.

Het ontwikkelen van hettegenovergestelde

Als we de hindernis erkend hebben, en hetproberen te laten gaan, kan het nog steeds omons heen hangt. Dan zouden we kunnenproberen om iets actiever te zijn. Één ding watwe kunnen doen is bewust de tegenovergesteldeemotie ervan te ontwikkelen. Dit kan opverschillende manieren gedaan worden - doorgebruik te maken van gedachten, door met jelichaam te werken, of door een combinatie vandie twee.

Het kan soms behulpzaam zijn om dehindernis te zien in termen van de kwaliteit vanzijn energie. Sommige hindernissen, zoalsopwinding, tegenzin of begeerte kunnen bestwel veel energie hebben (hoewel dit niet altijdzo is). We kunnen dit dan ervaren alsof onzeenergie ‘hoog’ in ons lichaam zit. We kunnenaan deze hindernissen werken door de energiein ons lichaam ‘proberen te aarden’, terug tebrengen ‘naar de grond’ en / of het ‘tekalmeren’. We kunnen onze aandacht naar eengevoel van ‘geaard zijn’ of naar het ‘contactmet de grond’ brengen en gewaar te zijn van dediepte van de ademhaling. Met hindernissen dieeen duffe, lage energie hebben, moeten we onzeenergie weer laten stromen door ons gewaarzijn‘hoger’ in het lichaam te brengen. We moeteneen gevoel van stromende energie gaanaanmoedigen, zelfs een geborrel van energie,om de hindernis te laten gaan.

Tot in zekere mate zullen de hindernissenzich, op wat voor manier dan ook, in het

lichaam manifesteren. Leer daarom je lichaamte gebruiken om deze hindernissen tebevechten. Gewoon je gezicht ontspannen kansoms genoeg zijn om je haatgevoelens te latenwegebben. En door gewoon je hoofd omhoog tedoen en je borstkas te openen kan soms algenoeg zijn om wakker te worden en je gewaarzijn te verhelderen.

Door de tijd heen zullen we de aard vanonze eigen veel voorkomende afleidingen gaanleren kennen. Als we voortdurendgeconfronteerd worden met tegenzin, zoudenwe onze inspanning voor een tijdje op de eerstefase van de metta bhavana kunnenconcentreren. Als we veel rusteloosheid enopwinding ervaren kunnen we ons van dezeneiging gewaar zijn voordat we beginnen temediteren. Misschien kunnen we een lijstmaken van alle dingen waar we ons zorgen overkunnen maken en deze voor later bewaren.Vervolgens kunnen we er voor zorgen dat wegenoeg tijd nemen om het lichaam voor tebereiden door een lichaamsmeditatie te doen.En gedurende de meditatie kunnen weopkomende en doorgaande gedachtengebruiken om een gevoel van kalmte tebevorderen.

Door de tijd heen moet met hindernissengewerkt worden en niet bij stukjes en beetjes.Het is waar om te zeggen dat de meditaties zelfhet beste tegengif voor de hindernissen zijn.Door de tijd heen worden de hindernissengereduceerd door onze voortdurendeinspanning om positieve emotionele kwaliteitente ontwikkelen. De meditaties zelf zijn deontwikkeling van de tegenovergesteldekwaliteiten van de hindernissen. Het beste watwe kunnen doen is zo vaak mogelijk terug tekeren naar de meditatie.

Dit kan betekenen dat we terug moetengaan en keer op keer opnieuw moetenbeginnen. Elke keer dat we opnieuw terug gaannaar de meditatie werken we tegen dehindernissen. Dit is een erg eenvoudigeopmerking en is aan het idee van intentiegerelateerd dat we eerder bespraken. Het is ergeenvoudig maar wordt gemakkelijk vergeten.Als je voelt dat je in een hindernis zit - stop!Open je ogen voor een seconde, haal een paarkeer diep adem en herinner je je wat je doel is.Zeg tegen jezelf: “Ik probeer gewaarzijn vanhet ademen te beoefenen”. Vestig opnieuw deintentie om het gewaarzijn van de ademhalingte beoefenen en begin opnieuw.

Verander jezelf!

64

De consequentiesoverwegen

Op enig moment zullen we zien dat we vrij vanhindernissen zijn. We kunnen het kritischonderzoeken en het doorzien of we kunnen hetopzij zetten. Als we ons bijvoorbeeld zorgenmaken omdat iets niet af is, kunnen weerkennen dat we het af moeten maken maar datwe hiermee NA de meditatie aan de gang gaan.Ik ken mensen die het handig vinden om pen enpapier bij zich te hebben om op te schrijven wathen irriteert. Zo vinden ze het makkelijker omnaar de meditatie terug te gaan.

Als we niet bij machte zijn om naar demeditatie terug te gaan, zouden we ingedachten deze hindernis kunnen volgen om tezien waar hij ons naar toe leidt terwijl we erobjectief afstand tot houden. Als we ons eenbeetje meer gewaar kunnen worden vandatgene wat ons gevangen houdt dan kunnenwe er weerzin voor ontwikkelen. Veel van demacht van de hindernis komt omdat we ons ergemakkelijk bij voelen, we voelen ons er bijthuis. Daarom moeten we ons er terdege vanbewust zijn wat de hindernissen met onskunnen doen.

Willen we echt toegeven aan onsvermogen van tegenzin, dan is dit geen neutralehandeling omdat we, elke keer dat we toelatendat het bezit van ons neemt, de tegenzinversterken. Als we in een staat van tegenzinzitten ontwikkelen we die specifieke mentalegewoonte. We kunnen ons afvragen: “Hoe zouik zijn als ik me eenvoudigweg door dezeemotie laat domineren? Is dat echt hoe ik zouwillen zijn”? We kunnen proberen om een boosen slecht gehumeurd beeld van onszelf inherinnering te brengen. Hoe ziet een bitter enhaatdragend persoon eruit? Hoe voelt diegeestesgesteldheid aan? Wil ik echt zo zijn?

Het feit dat we de moeite hebbengenomen om te mediteren laat zien dat dit nietecht is wat we willen. Daarom kunnen we ineen paar seconden (in ons geestesoog een beeldoverzien) waar de hindernis ons kan brengen.Door zo te doen versterken we ons verlangenom de negatieve emotie te transformeren. Hoeveilig en geborgen moeten we echt zijn voordatwe kunnen ontspannen en kunnen stoppen metons zorgen te maken? Zal er echt een momentin de toekomst zijn waarop alles oké is en het

leven ons toelacht? Of is het laatste ding watwe in het leven ervaren, voordat we eenhartaanval krijgen, weer de één of anderegeknutselde zorg? Waarderen we het leven zoweinig dat we ons achter fantasieën ofslaperigheid willen verschuilen? Wanneer gaanwe een volledige, levende en authentiekeervaring van onszelf hebben? Hoe lang nogzullen we dingen halfslachtig doen voordat webesluiten er voor te gaan?

Onderdrukken

Deze methode moet zo min mogelijk gebruiktworden. Het heeft alleen een plek als weredelijk zeker zijn dat we met een ‘bedekkende’hindernis geconfronteerd worden, als wemerken dat er een ander meer fundamenteelprobleem onder zit. Dit is vaak het geval metrusteloosheid. Het is een goed idee om gewoonstil te leren zitten tenzij je pijn hebt. Als we dehindernis op dit niveau onderdrukken kunnenwe vaak de onderliggende oorzaak duidelijkerkrijgen.

Onderdrukking kan ook erg bruikbaarzijn bij kleine irritaties. Bijvoorbeeld, als eenopname van Julie Andrews, die “My FavouriteThings” zingt, door je hoofd spookt, onderdrukhet dan. Of kijk tenminste of je het in ietsanders, iets subtielers kunt veranderen, in ietsvan John Coltrane of Bach bijvoorbeeld.

Dit roept de interessante vraag op van:“wanneer is een hindernis echt een hindernis”?Ik ben bang dat er geen eenvoudig antwoord opis. Het zou fout zijn om een te rigide zienswijzeop de meditaties te hebben. We moeten decreativiteit van de geest toestaan om onzemeditatie te verrijken en soms kan het dat oponverwachte manieren doen. Daarom kunnenwe “My Favourite Things” identificeren als demanifestatie van een hindernis. Het is goedmogelijk dat door opnieuw een prachtigmuziekstuk in onze verbeelding te creëren ditons in de juiste richting kan stimuleren.

Tot op een zeker niveau moet je op jeintuïtie vertrouwen. Soms zul je het fouthebben en dat is oké zolang je er iets vanprobeert te leren. Ik denk dat het in gedachtenhouden van de ondertoon van de hindernisbehulpzaam is. Je kunt jezelf afvragen: “Voeltdit behulpzaam voor staten van gewaarzijn,v o o r g e v o e l e n s v a n l i e f d e v o l l evriendelijkheid?” Uiteindelijk moet je meegaan met dat wat je voelt maar houd ook het

Werken met de hindernissen


besef in stand van wat je probeert te doen.

Voor toevlucht gaan

Er is, traditioneel gezien, een methode om met‘afgeleid worden’ in meditatie om te gaan. Ikheb het tot het einde bewaard omdat hetbehoorlijk verschilt van de andere. De term‘voor toevlucht gaan’ verwijst naar dehandeling die iemand tot boeddhist maakt. Hetis de bewuste keuze van het individu om hetboeddhistische pad te volgen en anderemanieren van leven uit te sluiten. D.w.z., hetindividu beslist dat spirituele ontwikkeling hetprimaire doel van zijn / haar leven is (boven,zeg, geld verdienen of een gezin hebben) en datde boeddhistische traditie het voertuig is voorzo’n ontwikkeling.

Als zo’n persoon het mediterenmoeilijk vindt, zal hij zijn verbintenis met hetboeddhistische pad van transformatie opnieuwbevestigen. Op deze manier wordt eenmoeilijke meditatie of een periode waarinmeditatie moeilijk lijkt in perspectief gebracht.Men herinnert zich dat de onderneming omnaar spirituele volwassenheid te gaan lange-termijn-planning is en het tijd en inspanningvergt. Op deze manier bevestigt men opnieuwhet verlangen om te volharden in perioden dievruchteloos lijken te zijn.

Strikt genomen is deze methode alleentoe te passen door iemand die ‘voor toevlucht isgegaan’ maar het kan ons allemaal helpen. Alswe ons niet kunnen herinneren dat we voortoevlucht zijn gegaan, kunnen we ons tenminsteherinneren dat, in het verleden, meditatie zowelbruikbaar als prettig was. We kunnen onsverlangen naar positieve veranderingenherinneren en stimuleren. We kunnen onzewens om onszelf te ontwikkelen opnieuwbevestigen en we kunnen proberen eenmoeilijke periode van meditatie te zien in hettotale lange-termijn-schema van werken aanonszelf.

Voor toevlucht gaan is, traditioneelgezien, de meest directe manier om met twijfelen besluiteloosheid om te gaan omdat hetbestaat uit het ontwikkelen van detegenovergestelde kwaliteit van die hindernis -het cultiveren van vastberadenheid envertrouwen in ons eigen potentieel. Net zoals

van twijfel gezegd kan worden dat het de basisvoor alle andere hindernissen vormt, kan ookgezegd worden dat deze kwaliteit vanvertrouwen, ondanks de ups en downs die zekerop zullen treden, een succesvolle lange-termijn-periode van meditatie onderbouwt. Het is nogniet gemakkelijk om een lange-termijn-visievan onze beoefening te hebben maar het is hetwaard om het te ontwikkelen.

Stel je voor dat we, gedurende tien jaar,elke morgen mediteren, elke morgen tijdbesteden aan het ontwikkelen van gewaarzijnen metta. Het zal ongetwijfeld een sterk effecthebben ook al is het meestal een worsteling.Maar omdat je deze inspanning maakt, word jeeen heel ander persoon dan wat je andersgeworden zou zijn. Wat we doen heeft allemaaleffect op ons. Dat is een eenvoudige maarwezenlijke waarheid. Als we vrijwillig aannegatieve aspecten van onszelf toegeven, zullenze groeien. Als we bewust de positieveaspecten aanmoedigen, al is het maarsporadisch, dan zullen ze toenemen.

Dit is de fundamentele keuze vanonszelf als zelfbewuste wezens. We kunnenonszelf opnieuw creëren of we kunnen denegatieve krachten binnen en buiten onszelftoestaan onszelf naar hun evenbeeld te kneden.Als we onze verbintenis met meditatiebevestigen, bevestigen we dat wat het meestmenselijke en waardevolle in ons is: hetverlangen en het vermogen om op eenzelfbewuste en positieve manier te veranderen.Dit is zeker de doorslaggevende kracht van hetmenselijke leven. Dit is wat ons als mensvormt.

De uitdaging vanmeditatie

Kennelijk komen de hindernissen in allerleivormen en maten voor. Daarom hebben we eenbreed scala van antigif nodig om dehindernissen te laten verdwijnen. Sommigehindernissen zijn nogal vluchtig en door net eenblik van ze op te vangen kan genoeg zijn om zete laten verdwijnen. Anderen hebben echter hunwortels erg diep in al lang gevestigdeemotionele houdingen over onszelf en over dewereld. Als we in meditatie met deze meerdiepgewortelde aandrang werken moeten wemet een gevoel van metta voor onszelf incontact blijven. Soms denk ik hier net zo aan

Verander jezelf!

66

als aan onze houding naar een persoon die wehoogachten. We kunnen hun tekortkomingenduidelijk zien, we kunnen zelfs proberen om zete helpen ze te overwinnen, maar we doen datmet een houding van zorg en aandacht en nietmet dreigementen of met machtsvertoon.

Wat we ons moeten herinneren is dat weniet met deze afleidingen op hun eigen niveaukunnen omgaan. We kunnen tegenzin nietoverwinnen door meer tegenzin naar onszelf tevoelen ter wille van de oorspronkelijketegenzin. De beoefening zelf creëert eencontext waarin we vollediger met de gewoontenvan de geest experimenteren die ons maakt.Uiteindelijk is het het gewaarzijn, in debetekenis van helderheid van ervaring, dat onshelpt om de hindernis te overwinnen, of anders,te transformeren.

De verschillende manieren om met dezeafleidende gedachten, die ik eerder beschrevenheb, om te gaan zijn eigenlijk eenvoudigetechnieken die we kunnen toepassen om ons tehelpen om een verhoogd en direct gewaarzijn inonze ervaring te brengen. Het zijn geenwonderbonen. Ze zullen niet op eenmechanische manier werken om van onzeafleidende gedachten af te komen. We moetenons goed realiseren dat maar weinig van onzemeditatie uit vreugdevolle stromen van mettazal bestaan. Meestal is het zaak om op eencreatieve manier om te gaan met die aspecten,die ons vermogen om metta te voelen,belemmeren.

Dit is de echte uitdaging van meditatie.Het gaat er niet om om in verheven trance-achtige staten te zijn. Het gaat erom om op eencreatieve manier met ons alledaags bewustzijnte werken. Langzaam, na weken, maanden ofjaren ontwikkelen we ons vermogen omvreugde te voelen, om ons te verheugen, om tegenieten van dat wat we zijn. De vijfcategorieën waar we naar gekeken hebben zijner om ons te helpen ons gewaarzijn van deemotionele samenstelling van ‘het afgeleidworden’ te verdiepen. Op deze manier iswerken met afleidingen een inherent deel vande meditatie ervaring.

Door dieper naar de aard van dehindernis te kijken leren we onszelf ook beterkennen. De hindernis kan ons dus feitelijkonthullend inzicht geven. We kunnenterugkeren naar het punt van onze meditatie: de

directe ontwikkeling van positieve mentale enemotionele staten.

Vaak werkt een minder directebenadering van de hindernis het beste.Concentreren op het positieve, hetaanmoedigen van een gevoel van vertrouwen eneigenwaarde. In meditatie kunnen we te veelopgeslorpt worden door moeilijkheden endaardoor falen om de positieve elementen op temerken. Meditatie is geen vorm vanzelfanalyse. We hoeven niet al onzepsychologische complexen op te lossen om inmeditatie vooruitgang te boeken.

De boeddhistische zienswijze verschiltbehoorlijk met de zienswijze van hoe men in depsychotherapie dingen ziet. Vanuit eenboeddhistisch gezichtspunt hebben onzenegatieve neigingen uiteindelijk geenidentificeerbaar begin. Het is waar dat onzeconditionering onze negatieve neigingen kanversterken of afzwakken. We kunnen eentraumatische jeugd gehad hebben. Het kan zijndat we één van deze negatieve emoties in onsonderbewustheid zodanig opgebouwd hebbendat we zelfs psychotherapie nodig hebben omer mee om te kunnen gaan. Maar in de contextvan meditatie moet de hindernis begrepen enbenaderd worden als een algemene negatieveneiging die deel is van ons, menselijke wezens.

De meditaties zelf zijn ontwikkeld omwelzijn en mentale gezondheid te ontwikkelen.Geef ze een kans. Kijk wat er gebeurt als jevertrouwen in de meditatie hebt.

Laten we nu naar en andere kant van demeditatie kijken - het ontwikkelen van depositieve factoren in onze meditatie-ervaring.


9. De positieve factoren

Misschien zelfs belangrijker dan het gewaarzijnvan wat je van je meditatie beoefening kuntafleiden is het om aandacht aan die aspectenvan je ervaring te geven die de ontwikkelingvan gewaarzijn en metta ondersteunen enaanmoedigen. De benadering tot onzebeoefening moet zo gebalanceerd mogelijk zijn.Daarom moeten we tenminste net zoveelaandacht aan de plezierige als aan de minderplezierige elementen van onze ervaringbesteden.

Gedurende de jaren dat ik onderricht hebgegeven begon ik me te realiseren dat voor veelmensen het hele begrip van de hindernissen opzichzelf al een soort hindernis kan worden.Veel mensen hebben de neiging om een veelproblematischer benadering van meditatie tehebben dan nodig is. Een manier om dezezienswijze te neutraliseren is, zoals ikgeprobeerd heb aan te geven, om dehindernissen niet als een onwelkome bezoekerte zien maar meer als een mogelijkheid om ookdan te kunnen mediteren.

We moeten echter niet vergeten, zelfs alswe de hindernis in dit licht kunnen zien en ercreatief mee om kunnen gaan, om ook deandere kant van onze ervaring aandacht tegeven. Ik heb al vrij veel over de positievefactoren gesproken tijdens het kijken naar hetbalanceren van de energie in meditatie. Maarnu is het een goed moment, na al dat pratenover de hindernissen, om dieper op de positievefactoren in te gaan.

We kunnen alleen werken met dat wat erfeitelijk in onze ervaring is. Er is geenmagische methode om van een afgeleide,opgewonden staat van onze geest naar eenkalme en serene staat te gaan. Misschienhebben we verhalen van grote mediteerdersgehoord die zonder inspanning meteen in eensublieme extase glijden. En misschien bestaaner zulke mensen. Maar wat we graag vergetenis dat zo’n gave, in bijna alle gevallen, op velejaren van toegewijde meditatie-beoefeninggefundeerd is. De Zen-monnik die Verlichtingbereikt als hij hoort dat een kiezelsteen eenbamboehek raakt heeft gedurende de laatstedertig jaar acht uur per dag, elke dag, in eentochtige Zendo zittend doorgebracht.

Voor de meeste van ons geldt bij elkebeoefening dat we onszelf nemen zoals we zijnen dat we creatief omgaan met wat er is omlangzaam naar een positievere staat te gaan ennaar een staat van meer-gewaar-zijn. We zijnnet als beeldhouwers die voor een ruwgehouwen blok steen staan, wetende dat in diesteen een prachtig figuur opgesloten zit. Elkekeer dat we onze beitel opnemen proberen wehet potentieel te bevrijden dat gevoelsmatigerop wacht om vrijgelaten te worden. En netzoals een beeldhouwer dat doet, moeten ookwij de fundamentele karakteristieken van desteen in aanmerking nemen.

Door meditatie worden we ons zelf, nietiemand anders. De essentiële elementen vanonze persoonlijkheid zullen niet verdwijnen. Zezijn eenvoudigweg gereorganiseerd zodat zebeter werken. Er is veel misverstand over hetproces van verandering zoals dat gezien wordtbinnen het boeddhisme met betrekking tot hetbegrip van ‘ontwikkeling’. Er wordt veelgesproken over het opgeven van ‘het zelf’.Maar wat betekent dit eigenlijk? Wat is eenpersoon zonder ‘een zelf’? Als zulke ideeën opeen oppervlakkige manier aangenomen wordenzijn ze erg misleidend en verwarrend.

De verhalen over de Boeddha makenduidelijk dat hij een erg sterke persoonlijkheidwas. Hij had, kun je zeggen, een sterk gevoelvan ‘zelf’. Hij was zeker niet eenwereldvreemde, wezenloze men die met eenonbenullige glimlach op zijn gezicht rondliep.We kunnen zeggen dat hij het idee van eenonveranderbaar ‘zelf’ had doorzien en hethandelen vanuit alledaags beperkt egoïsme hadoverstegen. Maar hij was nog steeds zichzelf.Hij was, kunnen we zeggen, een echt individu.

Hij had het niet langer nodig om zijn ideevan ‘zelf’ kunstmatig op te houden of zich teschikken naar ideeën van anderen van wat wemoeten zijn of wat we moeten doen. Voor hemwas het mogelijk om op een creatieve manier ter eageren op datgene waarmee h i jgeconfronteerd werd omdat hij zowel objectiefals medelevend was.

Het punt is dat het veel geschikter is - inieder geval in het begin - om in termen van hetcreëren van een positief ‘zelf’ te denken, dan te

Verander jezelf!

68

denken aan het vernietigen of uitroeien van het‘zelf’. Bovendien is het behulpzaam om tebeseffen dat alle elementen van een positief‘zelf’ al in ons aanwezig zijn. Het is meer eenzaak om de positieve elementen tereorganiseren, om te zorgen dat zesamenwerken, zodat ze zich sterker en sterkerkunnen manifesteren.

Om dit te realiseren kunnen we niet alleenop mediteren vertrouwen. We moeten dit in onsdagelijks leven beoefenen, in onze interactiemet anderen. In meditatie echter is de kansgroter dat we duidelijk krijgen wat we moetendoen. Voor mediteren maken we tijd vrij, in onsdrukke leven, om naar ons te kijken, om ‘thuiste komen’ en om te zijn wie we zijn. Een levenzonder zo’n ruimte is een leven verstoken vanwat heilig is, een leven waarin onze spiritueleaspecten weinig kans krijgen zich temanifesteren.

In onze kinderjaren is ons zelf-gewaarzijnniet genoeg om bewuste keuzes te maken en omons te blijven inspannen om dingen in onszelfte veranderen. Overigens veranderen we zo snelonder de invloed van biologische ensocialiserende krachten dat het meer een zaak isvan bijhouden van wat er gebeurt. Maarlangzaam krijgen we een groter gewaarzijn datwe meer kunnen zijn dan passieve acteurs diealleen maar het script lezen dat onder invloedvan biologische of sociale krachten geschrevenis.

Velen van ons handelen helaas nooit naar ditgewaarzijn. Dit wordt zwakker en zwakker alswe het contact verliezen met het besef van demogelijkheid die we hadden toe we jong waren.We weten niet hoe we het contact ermeeverliezen maar misschien gaan we zomaarverder op het pad dat zich als vanzelf aan onspresenteert. Ons leven zal altijd overschaduwdzijn door een min of meer bewust besef dat weonze lot niet kunnen vervullen. Naar anderentoe zou het zelfs kunnen lijken dat we ons levenonder controle hebben en dat we datgene doenwat we echt willen doen. Maar wellicht wetenwe ergens diep van binnen dat we ons nooit tothet uiterste ingespannen hebben om onszelf teontwikkelen en dat we, ondanks de schijn vaneen succesvol leven, in essentie een passiefzondagskind blijven.De moderne samenleving heeft bijna het ideedat individuen zichzelf opnieuw kunnencreëren opgegeven - een idee wat wegewoonlijk ‘opgroeien’ noemden. Dezogenoemde Amerikaanse droom bijvoorbeeld,

eens een droom die gemotiveerd werd door deidealen van individuele en sociale ontwikkelingen door hoge idealen van vrijheid enbroederschap, is nu een nachtmerrie vanongehinderde consumptie en begeerte. Weblijven gezien worden als kinderen, onzeprimaire functie is om te consumeren - eten envermaak - en als we slim zijn mogen we meepraten. Net als bij kinderen zijn we ook nooittevreden omdat we behoefte hebben om op tegroeien. Onze echter honger is om in diepercontact te komen met onszelf, met anderen, metonze omgeving en met de realiteit.

De openingsregels van Walt Whitman’sgedicht “lied voor mezelf” roepen niet alleen deoriginele robuuste spirituele energie van deAmerikaanse cultuur op maar ook een gevoelvan ongelooflijk menselijke mogelijkheden. Zeroepen ook prachtig de geest van metta op.

Ik vier mezelf, en bezing mezelf,en wat ik veronderstel zul jijveronderstellen, omdat elke atoom die aan mij behoortnet zo goed aan jou behoort.

Ik lanterfant en nodig mijn ziel uit, ik hel over en lanterfant en observeer opmijn gemak een spriet zomers gras.

Mijn tong, elke atoom van mijn bloed,door deze grond gevormd, deze lucht,

hier uit ouders geboren hier vanouders geboren hetzelfde, en hun oudershetzelfde,

ik, nu 37 jaar oud in een perfectegezondheid begin,

hopelijk niet op te houden tot dedood.

Meditatie is de eerste stap om zorg te dragenvoor wat het meest waardevol in ons is, onsvermogen van vriendelijkheid en helderheid,ons vermogen om te genieten en het kunnenwaarderen van onszelf, van anderen en van dewereld om ons heen, om een diepeverbondenheid te voelen naar alles wat leeft.Deze beweging begint bij onszelf. Het begintop een eenvoudige en directe manier door hetbewust voeden van dat wat het beste in ons is.We leren te investeren in de positieve aspectenvan onze eigen ervaring en om ze te cultiveren.In de context van meditatie staan ze ook bekendals de vijf positieve factoren van meditatie:oorspronkelijke gedachten, doorgaande

De positieve factoren


gedachten, verrukking, zegenrijkheid, enéénpuntsgerichtheid.

Oorspronkelijke endoorgaande gedachten

Wij hebben hier tot op zekere hoogte al naargekeken en wel met betrekking tot het werkenin meditatie. Maar deze twee manieren omgedachten te gebruiken zijn eenvoudigweg geenbruikbare middelen om geconcentreerd teraken. Ze zijn op zichzelf elementen van eengeconcentreerde staat. Ik wil dit benadrukkenomdat deze wijze van denken veel van depopulaire gedachten over meditatietegenspreekt. We kunnen zelfs zover gaan datwe zeggen dat de ervaring van de helderedirecte gedachte het meest belangrijke elementin de meditatie is. Het is positief vanzichzelf.Dit zal duidelijker worden als wekijken naar de traditionele manier waarop deniveaus van meditatieve concentratiebeschreven worden. Fundamenteel zijn er vier,die de dhyana’s genoemd worden (ook al kande vierde onderverdeeld worden in vier verderedhyana’s). We bereiken de eerste van deze vierals we vrij zijn van grove afleidingen. Wevoelen dat de geest geabsorbeerd wordt doorhet meditatie object, met de normaal gesprokenverstrooide elementen van onze ervaring eromheen verzameld. Dit eerste niveau vanconcentratie, dat de toegangspoort is naar dehogere niveaus, wordt hoofdzakelijkgekenmerkt door helderheid van gedachten -gedachten die verwant zijn aan de meditatie-beoefening.

Gedachten in de betekenis vanoorspronkelijke gedachten en doorgaandegedachten vormen de basis van concentratie.De eerste dhyana bevat ook de andere positievefactoren van meditatie maar de oorspronkelijkeen doorgaande gedachten overheersen. Het isdaarom noodzakelijk om gedachten tecultiveren om naar diepere niveaus vanmeditatie te gaan waar gedachten achtergelatenkunnen worden.

Dit vermogen om helder en op een gerichtemanier te denken is ook één van de meestbruikbare kwaliteiten welke door meditatieworden bevorderd. We worden er steedsbekwamer in om onze geest in die richting te

sturen waar wij hem willen hebben, wat eengevoel van helderheid en duidelijkheid aanonze ervaring geeft. Deze vorm van denken isook vreugdevol, omdat we de flexibiliteit en decreatieve reactie van de geest voelen. Dit soortdenken is helemaal geen droge, koppigerationaliteit omdat het ontwikkeld is in decontext van waarin andere positieve factorenworden ontwikkeld.

Verrukking

Volgens het model van de vier dhyana’s zal deervaring van verrukking toenemen zodragedachten subtieler beginnen te worden. Detweede dhyana heeft deze ervaring vanverrukking in zich. Van verrukking wordt,traditioneel, gezegd dat ze variëren van mildeplezierige sensaties tot gevoelens zo intens enkrachtig dat zij ervoor kunnen zorgen dat hetlichaam van de grond los komt.

Toen ik voor het eerst begon te mediteren,ervoer ik veel plezierige sensaties in hetlichaam - gevoelens van intense energie diedoor mijn lichaam stroomde. Ik dacht dat zeafleidingen waren en daarom probeerde ik ze teonderdrukken. Ik was mij er toen nog niet vanbewust dat ze, feitelijk, een manifestatie vanhet positieve proces van integratie waren en datdit in meditatie gebeurt.

Het is niet abnormaal zulke gevoelens vanverrukking al vroeg in onze beoefening teervaren. Daarom moeten we er naar open voorstaan en ervan genieten. Deze gevoelenskunnen ontstaan in een lichaam dat ontspannenis, uit een gevoel van warmte, of dat hetlichaam zich opent. We kunnen daarom dezeontwikkeling aanmoedigen door aandacht teschenken aan deze eenvoudige ervaringen.

We moeten echter niet proberen dezegevoelens van verrukking te forceren of er naarte verlangen. Dat werkt niet echt. Ontspan jeeenvoudigweg als ze komen en geniet ervan. Zekomen en ze gaan. Ze proberen vast te houdenzal er alleen maar voor zorgen dat ze snellerverdwijnen. Ze hebben niets te maken met eengevoel van vasthouden aan dingen. Ze zijnpositief in zichzelf omdat ze vaak geassocieerdworden met het ontspannen van het lichaam,het verdwijnen van spanning en het loslatenvan blokkades in het lichaam. Maar ze hebbenook de positieve functie om de geest ietsbetrekkelijk verfijnds te geven om zich bezigmee te houden en om de positieve mentale

Verander jezelf!

70

staten te voeden. Het blijkt dat sommige mensen meer dan

anderen naar verrukking neigen. Het is niet zozeer de intensiteit van deze gevoelens diebelangrijk is maar onze gevoeligheid ervoor.Zijn we in een geconcentreerde staat dan zijnwe meer capabel om van de plezierigegevoelens in ons lichaam, die voortdurendoptreden, te genieten. Onze handen zijn eenfantastische plaats om een gevoel vanlichaamsenergie en -vitaliteit beginnen tevoelen. Het is dit gevoel dat in ons de basisvormt voor het ontstaan van verrukking in onzemeditatie.

We kunnen gaan zien dat deze factoren vanmeditatie samen beginnen te komen: eenheldere, flexibele geest maakt het geschikt omgewaar te zijn van de elementen van verrukkingin onze ervaring. Door de geest op dezeelementen te richten zal er ook voor zorgen datde geest met onze huidige ervaring betrokkenraakt. Onze gedachten zullen verfijnder wordenals de geest er op deze manier meer en meer bijbetrokken wordt - ondanks dat er nog steedsmentale activiteit is, ook al is dit licht enruimtelijk. De elementen van zegenrijkheidzullen versterken en ons naar de derde dhyanavoeren.

Zegenrijkheid

De ervaring van zegenrijkheid is het resultaatvan het dieper geïntegreerd worden van onzefysieke en mentale ervaring. Ook nu weer,zegenrijkheid heeft veel niveau’s. Het begintmet een gewone tevredenheid om bezig te zijnmet onze directe ervaring van het meditatie-object. Het kan uitgroeien tot intense gevoelensvan extatische of een serene vreugde. Hetverschilt van verrukking in die zin dat het nietzozeer geassocieerd is met het lichaam als welmet de geest.

Terwijl goed ontwikkelde zegenrijkheidvoor de meesten van ons niet een elke-dag-ervaring is moeten we het prille begin hiervanaanmoedigen door het promoten vantevredenheid in onze beoefening. Soms kunnenzulke ervaringen onverwachts gebeuren: hetene moment zijn we betrokken bij eenogenschijnlijke hardnekkige hindernis en hetvolgende moment is de energie van dehindernis omgeslagen. Hindernis met veelenergie hebben in het bijzonder het potentieelin zich om ervaringen van zegenrijkheid te

worden. We geven het verzet tegen dehindernis moedwillig op door er eenvoudigweggewaarzijn naar toe te brengen en door de aardvan de energie te transformeren.

Om effectief te kunnen mediteren moetenwe een compleet verschillende houding naaronszelf toe ontwikkelen en ook naar datgenewat waardevol en wat niet-waardevol is. Dit zalvoor veel mensen een compleet verschillendehouding zijn. In de hedendaagse samenlevinglijkt het dat we meer en meer een utilitairehouding naar het leven hebben. Er wordt vanons verwacht dat we ons nuttig maken, dat webezig zijn. Het boeddhisme zet traditioneel hetidee van luiheid op zijn kop. Het definieertluiheid als het najagen van macht en materiëlerijkdom. Waardevolle activiteit is georiënteerdnaar spirituele groei en het creëren van eensamenleving waar positieve menselijkewaarden de scepter zwaaien.

Tevredenheid ontwikkelen wil niet zeggenniet dat we passief moeten worden. Als wegaan inzien dat een natuurlijke ademhaling onseen staat van groot geluk en rust kan geven danzullen we onszelf ook gaan afvragen wat we nuecht zouden moeten waarderen. De westersesamenleving is gebaseerd op de bij elkaarhorende waarden van rijkdom en romantischeliefde. Beide ‘waarden’ hebben de neiging omons uit elkaar te drijven, weg van een ruimergevoel van kameraadschap of weg van eengevoel om deel van een samenleving te zijn.Het ideaal van rijkdom brengt met zich mee datwij ons van de armen afscheiden. Hetromantische ideaal is zo zwaar beladen met hetmoeten dragen van al onze menselijkeemotionele behoeften dat het vrij gemakkelijkaan de naad barst en beëindigd wordt.

Velen van ons zitten gevangen in eenwanhopige zoektocht naar één of beide vandeze idealen. Maar het leven gaat niet zomaarbeginnen als we deze dingen vinden. Het levenis er nu, van moment tot moment. Tevredenheidis niet iets dat we in de toekomst vinden. Het iser nu - we probeer het wel of niet nu bewust teontwikkelen. Om te denken dat gebeurtenissenbuiten onszelf, waarover we geen of weinigcontrole hebben, ons deze tevredenheid gevenis een beetje onrealistisch.

Daarom vormt een eenvoudig gevoel vantevredenheid - dat wil zeggen gelukkig zijn metonze werkelijke ervaring - de basis voor hetontstaan van zegenrijkheid. Het ontwikkelenvan deze kwaliteit betekent niet dat we buitengaan staan wachten op wat het leven ons te

De positieve factoren


bieden heeft. Als we zelf ervaren dat het rustigzitten met de adem, of met het aanmoedigenvan metta, een grote bron van tevredenheid kanzijn, zal onze houding naar wat het leven ons tebieden heeft veranderen. We stemmen af op derelatie tussen eenvoud en diepte - dat is in feitehet eenvoudige deel van het leven wat hetmeeste potentieel voor een diepe ervaring vantevredenheid en zegenrijkheid bevat.

Een populaire misvatting is dat diepte vanervaring iets met de intensiteit van de ervaringte doen heeft. We begeren sterke gevoelensdoor ervaringen die de aanmaak van adrenalinestimuleren - zogenoemde piek-ervaringen - dieons opzadelen met meer begeerte naaropwinding. Er wordt klaarblijkelijk inogenschouw genomen dat dit soort ervaringendie verkregen zijn door levendige - vaakseksuele - activiteiten, de beste en meestvervullende dingen die het leven te bieden heeftvertegenwoordigen. Feitelijk zijn zeeenvoudigweg plezierig - wat oké is, maar wekunnen niet verwachten dat zij onze behoefteom inhoud en zin aan het leven te gevenkunnen bevredigen. Plezier - zelfs overheerlijkplezier - kan niet meer dan een oppervlakkigeen tijdelijke vermindering aan uitgeblustegevoelens bieden.

In meditatie is de ontwikkeling vantevredenheid verbonden met het aanmoedigenvan ons vermogen om intens te voelen. Het isalleen op basis van een helder, relatiefgeïntegreerde geest dat ervaringen dieper zullendoordringen.

Éénpuntsgerichtheid

De positieve factoren waar we naar gekekenhebben vinden allemaal hun bron in hetgeleidelijk en in toenemende matesamenbrengen van al onze mentale enemotionele energieën rond het object vanmeditatie. Dit bijeenbrengen van genoemdeenergieën in ons staat bekend alséénpuntsgerichtheid. De emotionele equivalenthiervan is de gelijkmoedigheid waar we al overgesproken hebben. Éénpuntsgerichtheid is totop zekere hoogte altijd aanwezig in onswakkere leven. In essentie noemen we datzelfbewustheid. Maar als een dhyana-factor isdit tot een hoger niveau verfijnd.

Als we het redden om onze ervaring teblijven verdiepen zien we dat de zegenrijkheidbegint af te zwakken en dat we in een kalmere

en meer levendige staat komen. Op dit puntvermengen zich alle positieve factoren of -kunnen we zelfs zeggen – dat ze wordengeabsorbeerd. In deze betekenis ontstaatéénpuntsgerichtheid uit de andere factorenwaardoor harmonisatie en stabilisatie ontstaat.Als een meditatieve-staat is het ongelooflijkverfijnd. Het vertegenwoordigt een fase waarina l o nze p sy c h o -f ys i e ke e ne r g i e ë ngeconcentreerd zijn in een subtiele ervaring vanhet object van meditatie.

Dit is behoorlijk moeilijk om in woorden uitte leggen, omdat ‘we’, in zekere zin, niet langerhet object als gescheiden van onszelf ervaren.Het ‘wij’ deel van de ervaring is weggevallen.We kunnen echter éénpuntsgerichtheid in eenvroege fase van onze beoefening aanmoedigendoor een zo sterk mogelijke interesse in hetconcentratie- object te ontwikkelen. Ditverschilt niet zo heel erg veel met wat er in hetdagelijkse leven kan gebeuren.

Stel dat je met iemand aan het praten bent.Als je jezelf toestaat om afgeleid te zijn dooraan andere dingen te denken, zul je je snel gaanvervelen. Als je die persoon echter je volledigeaandacht geeft, kan de communicatie een heelandere kant opgaan. Het verdiept en dan ervaarje dat je een waardevolle communicatie hebtgehad.

Ik weet uit ervaring dat mensen die naar eenmeditatie-les komen vaak ontroerd zijn door hetfeit dat mensen die de lessen volgen interessein elkaar hebben. Het is voorgekomen datmensen tegen me zeiden dat ze voor het eerst inhun leven voelden dat er naar ze geluisterdwerd. Mensen bloeien op als er naar zegeluisterd wordt. Dit is geen vorm vansentimentele overdreven vriendelijkheid dieervaren wordt alsof er stroop over je uitgegotenwordt maar het betekent gewoon dat we tijdvoor elkaar hebben.

Hetzelfde geldt voor onze meditatie-beoefening - we moeten er tijd voor nemen. Wemoeten er echte interesse in hebben. Ditbetekent niet dat we passief zijn of dat we eenidee zouden hebben van wat we zouden willenervaren. Net zoals bij ieder ander kunnen wealleen de beoefening laten werken als we bereidzijn om het idee van iets van de interactie tewillen hebben, tot op zekere hoogte, op tegeven. Als we iets willen, zijn we niet alleenbereid om te luisteren, om te zijn met dat wat eris.

Terwijl het onrealistisch is te verwachten dat je

Verander jezelf!

72

het altijd zult redden om in de eerste dhyana tekomen, laat staan in de hogere dhyana’s tekomen, is het toch handig om de vijf positievefactoren elke keer als we gaan mediteren ingedachten te hebben en hun aanwezigheid aante moedigen. Deze factoren zijn echt een anderemanier om over balans in meditatie te praten,zij het op een enigszins verfijnd niveau. Dezefactoren moeten niet gezien worden als striktopeenvolgend. Je hoeft geen intense verrukkingervaren te hebben om gewaar te zijn vanelementen van zegenrijkheid. Ook is het nietnodig om een staat van zegenrijkheidopgebouwd te hebben voordat je gewaar kuntzijn van elementen van éénpuntsgerichtheid.Ook al kunnen deze factoren behoorlijkverheerlijkt overkomen, toch zijn ze vaak, tot

op zekere hoogte, gewoonweg in ons normaleleven aanwezig. Als we sterke emoties voelenbij het luisteren naar een muziekstuk of bij hetzien van een prachtig landschap zullen erelementen van verrukking zijn. Als we eengevoel van tevredenheid, voldaanzijn, in onsleven voelen, zitten er elementen vanzegenrijkheid in. Deze factoren zijn daaromecht niet zo exotisch. Ze zijn normaal deel vanonze menselijke emotionele capaciteit maarworden vollediger en completer ervaren doorde concentratie waarin we ze ervaren. Door erin meditatie meer aandacht aan te geven enonze eigen capaciteit te ontdekken om ze teontwikkelen versterken we ons vermogen omze meer geconcentreerd te ervaren.


10. Inzicht

Aan het begin van dit boek heb ik globaal ietsgezegd over de twee groepen waarin meditatie-oefeningen vaak gerangschikt worden: samatha(of rustgevende meditaties) en vipassana (ofinzicht meditaties). Samatha-meditatie wordtgezien als een middel om de basis te leggen om‘de zaden van inzicht’ wortel te laten schieten.

De term ‘inzicht’ wordt in deboeddhistische traditie op een specifiekemanier gebruikt. Inzicht verwijst niet naarpsychologische inzichten, of naar een gevoeldat we à la minute een helder begrip van ietsgekregen hebben maar in het boeddhismebetekent ‘inzicht’ een fundamenteleverschuiving van hoe we naar onszelf en dewereld om ons heen kijken. Het is niet enkeleen intellectueel begrijpen, hoe diepgaand ook,maar het is meer een verandering, zoals hetgezegd wordt, in het diepst van ons wezen.

Er zijn veel manieren om over de aardvan inzicht in de boeddhistische traditie tepraten. Één van de meest recht-toe-recht-aan-manieren om er naar te kijken is om het te zienals de directe ervaring van hoe de dingen echtzijn - in het bijzonder, de directe ervaring vande vergankelijke aard van de dingen.

Als we deze algemene waarheid oponszelf toepassen, betekent dit dat we meer enmeer ideeën die we over onszelf hebbenbeginnen op te geven, ideeën dat we permanentzijn en dat we gescheiden zijn alsof we eenessentiële en onveranderlijke kern hebben. Danbeginnen we ons als een middel van verbindingte zien, als deel van de gehele stroom van hetbestaan. Het is klaarblijkelijk erg moeilijk omde aard van zulk inzicht te verwoorden omdathet boven de normale menselijke ervaringuitstijgt. De enige kennis die we ervan kunnenhebben is die van onze directe ervaring.

We hebben in zekere zin alles al wat wenodig hebben om inzicht te ervaren. We hebbengoed ontwikkelde zintuigen waar we mee dewereld kunnen zien, horen, voelen, ruiken en

proeven. In feite is de ervaring van onzezintuigen die van vergankelijkheid. Niets kandoor de zintuigen erg lang vastgehoudenworden. We hebben ook het vermogen om onsvan onszelf gewaar te zijn en om te ervaren datwe gedachten en stemmingen hebben en dat weeen voorliefde hebben voor wat komt en gaat.Aan de andere kant lijken we in aanleg eenbepaalde onwetendheid te hebben, een sterkeneiging naar eigen-waan, een weigering om watwe zien te geloven. We kunnen onszelf niet forceren om inzicht teervaren. We kunnen alleen de inwendige enuitwendige condities aanmoedigen om hetontstaan van inzicht te ondersteunen. Als we ditdoen moeten we ook bereid zijn om de kijk diewe van onszelf en van de hele wereld hebbenradicaal te veranderen. We gaan van eenervaring van ‘gescheiden zijn van de realiteit’over naar een ervaring van ‘deel uitmaken vande realiteit’. We gaan van de staat waarin weliefde begeren naar een staat waarin we liefdeuitstralen, van een angst om te veranderen naareen dieper begrijpen en naar waardering van devergankelijkheid.

We zouden kunnen proberen ons deBoeddha-in-wording in herinnering te brengen,op de rand van Verlichting, zittend in diepemeditatie. Al zijn angsten en begeerten vallenweg, ze vallen als prachtige bloemen rond zijnserene figuur. We kunnen proberen ons voor testellen dat een groot gevoel van kalmte zijngeest vervult wanneer hij begrijpt hoe dedingen in werkelijkheid zijn. Dit dringt diepdoor tot de ware kern van zijn wezen - tot zo’nniveau dat hij zich nooit meer ongemakkelijkzal voelen met zijn eigen bestaan. We zoudenhem daar kunnen zien zitten, zijn verlangennaar de betekenis van en het begrip voor hetleven dat volledig bevredigd wordt door eencomplete omarming van de aard van hetbestaan.

Verander jezelf!

74

Met dit beeld kunnen we misschien een indrukvan de aard van inzicht krijgen wattegelijkertijd een diepgaande individueleervaring en een directe waarneming van eenuniversele waarheid is. Genoeg gelegenhedenom inzicht te cultiveren. Het eenvoudigsteobject is vol met de realiteit. Er is niets wat wekunnen overwegen dat ons niet aan defundamentele aard van alles herinnert.

Bepaalde ervaringen zijn echter duidelijksterker in hun vermogen om inzicht te krijgendan andere. Elke ervaring die ons in de kernraakt, zij het aangenaam of onaangenaam, geeftons de gelegenheid om een begrip van derealiteit dieper te benaderen. Zelfs hetoverlijden van een geliefde veroorzaakt nieteens een permanente verandering in onzevertroebelde geestestoestand.

De Tibetanen hebben een gezegde dat ditgoed tot uitdrukking brengt. Ze zeggen dat jeiemand niet wakker kunt maken die alleen maarvoordoet alsof hij / zij slaapt. Tot op zekerehoogte wenden we allemaal voor dat weonwetend van de aard van de dingen zijn. Inonze cultuur hebben we een massasamenzweringen om het op armlengte afstandte houden. We behandelen de dood alsof heteen overrompelende verschijning is, eenverschrikkelijke afwijking, een verschrikkelijkegebeurtenis die eigenlijk niet echt in eengeciviliseerde samenleving kan plaatsvinden.Natuurlijk weten we allemaal dat we doodgaan,maar in ons onderbewustzijn accepteren wij hetniet. Er is een ander gezegde - ‘dood overkomtiedereen, mij ook, misschien’.

Deze niet erkende angst voor de doodhoudt ons tegen om echt te leven. Hetweerhoudt ons ervan om die dingen te doen diewe echt belangrijk vinden, het weerhoudt onservan om echte contacten met anderen aan tegaan. De laatste paar jaar ben ik vrijwilliger ineen hospice geweest. Ik heb hiervoor gekozenomdat ik nader in contact wilde komen met derealiteit van de dood. Ook al heb ik nu vandichtbij het proces van het doodgaan bijverschillende mensen meegemaakt, toch kan iknog steeds mijn eigen weerstand voelen omvol ledig het fe i t van mijn e igenvergankelijkheid te accepteren. Het afbikkenvan onze eigen begoocheling is voor demeesten van ons een traag proces.

De beide meditaties, die we geleerdhebben, kunnen ons niet alleen helpen om teintegreren maar kunnen ons ook helpen om demogelijkheid te vergroten om inzicht tot

wasdom te laten komen en om inzicht meerdirect aan te moedigen. De metta bhavanabevordert langzaam een houding vanverbondenheid met anderen. Het helpt ons omvan een zelfzuchtige houding naar een houdingvan emotionele vrijgevigheid te gaan. Webeginnen onze onderlinge afhankelijkheid metanderen te ervaren in plaats van onzegescheidenheid. Paradoxaal is het dat we doorhet cultiveren van het vermogen om anderemensen in hun volle en individuele rijkheid enuniekheid te waarderen dat we ook datwaarderen wat gemeenschappelijk is aan allesdat leeft. We ontwikkelen een diepe sympathiemet het leven in al zijn manifestaties. Werealiseren ons, om de woorden vanSangharakshita te gebruiken, dat ‘het levenkoning is’.

We hebben hoofdzakelijk over metta intermen van een positieve emotie gesproken. Ditis een bruikbare manier om het zo tebeschouwen, maar het is ook beperkend. Zodraonze beoefening van metta zich verdiept, gaanwe zien dat het niet alleen een emotie in denormale betekenis van het woord is. Het gaatniet alleen om ons over onszelf en over anderengoed te voelen. We gaan proberen in debeoefening een dramatische verschuiving, vanhoe we de wereld en onze plek daarin zien, tebevorderen. Heel langzaam moedigen we eenemotionele expansie aan die ondersteund moetworden door een verandering in onze houding.

We maken ons vrij van een staat waarinonze houding naar de wereld gebaseerd is opegoïsme naar één die gebaseerd is op altruïsme.Maar deze verandering treedt niet op omdat weegoïsme kunnen overwinnen in de betekenisvan het overwinnen van zonden, maar omdatwe langzaam beginnen in te zien dat onsegoïsme gebaseerd is op een waan over de aardvan het bestaan zelf. Aan de basis van dezewaan ligt het besef dat we op een bepaaldemanier gescheiden, onafhankelijke, entiteitenzijn en dat onze grote belangen gescheidenkunnen zijn van het algemeen goed. Debeoefening van de metta bhavana helpt ons omaan deze houding voorbij te gaan door hetbevorderen van een sterke maar flexibelezienswijze. We beginnen ons minder dooranderen bedreigd te voelen, we beginnen tezien dat andere mensen niet zo verschillen metons, dat we in ons hart allemaal het gelukzoeken. We beginnen ons te realiseren dat hetgeluk dat we zoeken niet verkregen kan wordenten koste van anderen.

Inzicht


In het Mahayana boeddhisme, de tweedebelangrijke historische ontwikkeling van hetboeddhisme, verandert het centrale beeld vande boeddhistische beoefenaar van dat van demonnik of non in dat van de bodhisattva. Debodhisattva is iemand die zijn / haar spiritueleleven boven alles in termen van altruïsmeuitdrukt. Zijn / haar persoonlijke beoefeningricht zich op het ontwikkelen van kwaliteitendie gebruikt kunnen worden om anderen tehelpen. Zijn / haar leven staat ten dienste vananderen. Deze verschuiving van benaderingbetekent niet dat Mahayana boeddhisten zichniet meer bezig hielden met hun eigenontwikkeling, of dat andere boeddhistenegoïstisch waren. Deze andere benaderingontstond omdat de ontwikkeling van dezealtruïstisch aanpak eenvoudigweg als meereffectief gezien werd, in de betekenis dat hetmeer in overeenstemming was met de aard vanhoe dingen echt zijn, maar ook omdat het meerinspirerend is.

Daarom moeten we concrete manierenvinden om emoties, die we in de metta bhavanaontwikkelen, uit te kunnen drukken op eennormale menselijke manier. Uiteindelijk is hetniet genoeg om anderen domweg geluk toe tewensen. We moeten deze wens ook inonbaatzuchtige handelingen uitdrukken. Hier ishet begrip van ‘ten dienste staan’ bruikbaar.Ons leven moet een element van ‘ten dienstestaan’ bevatten, handelingen die uitgevoerdworden voor het welzijn van anderen. Tendienste staan betekent niet dat we onszelf alsspirituele sociale werkers moeten gaan zien.Het betekent dat we iets vinden dat webijvoorbeeld als praktische hulp bij anderenkunnen doen.

Het kan, bijvoorbeeld, bestaan uit hetschoonmaken van een huis voor iemand diegehandicapt is. Ik heb eens een vriendbehoorlijk van streek gemaakt door tesuggereren dat hij meer goed kan doen alsvuilnisman dan als psychotherapeut. Hiermeeprobeerde ik aan te geven dat wat we denkenwat werkbaar en bruikbaar is dat dit vaakgeconditioneerd is door ideeën van socialestatus en prestige. Als we echt ten dienste vaniemand anders willen staan, kunnen we hetbeste denken aan praktische zaken, dingen vanelke dag - boodschappen doen, een maaltijdkoken, enzovoort.

Ten dienste staan betekent ons terbeschikking stellen van anderen, niet onszelf ineen positie plaatsen waarin wij ze vertellen wat

verkeerd is of wat ze moeten doen. Als we detijd ervoor hebben is het voor ons nuttig om alsvrijwilliger aan de slag te gaan om op eenpraktische manier de houding, die we in onzebeoefening proberen te ontwikkelen, uit tekunnen drukken. Ik zeg dat dit soortvrijwilligerswerk van groot voordeel voor onsis omdat het zo is, maar natuurlijk komen weniet erg ver als dat onze enige motivatie is.Anderen voordeel brengen moet een doel opzich worden, boven het plezier en het voordeelwat het ons oplevert.

De metta bhavana bikt de emotionelehoudingen weg die ons tegenhouden om dewereld te zien zoals die echt is. Het inzicht-element van de beoefening wordt verhoogd alswe de tijd nemen om op de beoefening en oponze ervaring van het voelen van metta tereflecteren. Met deze reflectie ondersteunen wede praktische toepassing van metta inhandelingen. Dit handelen zal zijn effect op debeoefening hebben en zal ons begrip onze enervaring van metta verdiepen.

Het is inderdaad een erg radicaleoefening: het concept dat het mogelijk is om jeleven in dienst te stellen voor het welzijn vanallen. Normaal zien we dit soort altruïsme intermen van zelfopoffering, maar dit is hier niethet geval. Een leven toegewijd aan het welzijnvoor allen, als het gebaseerd is op positieveemoties en gewaarzijn in plaats van goed-doenerij of angst of plicht of gehoorzaamheidof bewuste nederigheid, zal aantonen dat hetleven een bron van grote vreugde entevredenheid zal zijn.

Met het beoefenen van het gewaarzijnvan de ademhaling kunnen we ervaren dat onsleven een voortdurende veranderendeuitdrukking van het leven is. We kunnen onzeadem voelen komen en gaan net zoals degolven van de oceaan op de kust komen engaan. We kunnen de vergankelijkheid van onzegedachten en gevoelens ervaren en een gevoelgaan krijgen van de onbegrensde aard van onsgewaarzijn. Als we onze ervaring van dezemeditatie verdiepen zullen we ons er bewustvan worden dat we soms vrij zijn vangedachten - dat er hiaten in de voortdurendeopeenvolging van gedachten gaan optreden.

In het begin kunnen deze hiaten ons eenbeetje schrik aanjagen. We zullen onsrealiseren dat we vrij zijn van gedachten. Metdeze constatering zullen we ons realiseren datwe een nieuwe gedachte hebben gevonden omdit hiaat te vullen. Na verloop van tijd zullen

Verander jezelf!

76

we onszelf gemakkelijker toestaan om eengevoel van ruimte te ervaren. We zullen onsrealiseren dat we niet voortdurend hoeven tedenken. Ons gevoel is zo verbonden metpermanent mentale activiteit dat, als het deeerste keer begint te verminderen, het aanvoeltalsof we onze basis verliezen. Het is een beetjealsof we Descartes’ gezegde: “ik denk, dus ikbesta” letterlijk nemen - dat we bang zijn dat,als we ophouden te denken, we dan ookophouden te bestaan.

Gewaarzijn is echt het vermogen omvolledig gewaar te zijn van een situatie zonderer iets aan toe te voegen. Van een beroemdelering van de Boeddha wordt gezegd dat: toeneen discipel genoemd ‘Bahiya van hetschorskleed’ deze lering hoorde, hij door dezelering direct transcendentaal inzicht kreeg. Hetkomt uit de Udana - een verzameling vanBoeddha’s leringen.

Daarom, Bahiya, moet je jezelf zotrainen: in het geziene zal eenvoudigweghet geziene zijn, in het gehoordeeenvoudigweg het gehoorde, in hetverbeeldende eenvoudigweg hetverbeeldende, in het cognitieveeenvoudigweg het cognitieve. Zodoendeheb je geen ‘daardoor’. Dat is hoe jejezelf moet trainen. Nu, Bahiya, als in hetgeziene voor jou eenvoudigweg hetgeziene is, in het gehoorde alleen hetgehoorde, in het verbeeldendeeenvoudigweg het verbeeldende, in hetcognitieve eenvoudigweg het cognitieve,dan, Bahiya, als je geen ‘daardoor’ hebt,heb je geen ‘daarin’. Als je, Bahiya, geen‘daarin’ hebt, volgt dat je geen ‘hier’ of‘na’ of ‘in het midden tussen in’ hebt.Dat is eenvoudigweg het einde vanziekte.

Om dingen zo onbevangen te ervaren, vraagtom een zuivere en heldere geest, een geest diede gebruikelijke neiging om dingen aan onzeervaring toe te voegen overwonnen heeft. Eengeest die een gevoel van ‘ik’ tussen ons en deervaring oplegt. Er is alleen de ervaring. Ditvermogen om met een helder, ruim gewaarzijn,vrij van de beperkingen van zienswijzen engedachten over onszelf te ervaren, wordt in hetbijzonder door de beoefening van gewaarzijnaangemoedigd.

Met de ontwikkeling van meer verfijndegeestestoestanden door meditatie kunnen we

naar de mogelijkheid gaan om eens goed naarde ware aard van de realiteit te kijken zondereen gevoel te hebben dat we er dooroverweldigd worden. We worden minder bangom een gevoel van ruimte te ervaren, om ruimtete creëren voor inzicht dat dieper doorkandringen. Als de mogelijkheden voor inzichtontstaan, zijn we minder geneigd om ervoorweg te lopen. We voelen ons minder bedreigddoor het feit van vergankelijkheid. We gaanzien dat het de vergankelijkheid is die het levenmogelijk maakt, die het het leven waard maaktom te leven.

Ik herinner me dat ik vele jaren geleden,voordat ik geïnteresseerd raakte in hetboeddhisme, een discussie had met tweeJehova-getuigen. Ze vertelden me over hethiernamaals, waar je als een goede Jehova-getuige naar uit kunt kijken. Hun ideaal leekeen onveranderlijke, perfect geschapen wereld(met perfect weer) te zijn. Maar als we echt eenwereld zonder verandering voor ogen hebbendan ziet die wereld er echt niet zo aantrekkelijkuit. Het aantrekkelijke van het leven ligt in haarbeweging en verandering, haar groei en vervalen het nieuwe leven dat uit het verval ontstaat.Of het nu in een langzame explosie of in eeninstorting van het universum zit (langzaam,natuurlijk, voor ons) of in het leven van eenééndagsvlieg (kort voor ons) overal zien wedeze constante verandering van leven naar dooden vervolgens weer terug in een andere vorm,in een andere uitdrukking. Totdat het duidelijkwordt dat datgene waar we naar kijken de aardvan de realiteit is.

In de Zen traditie wordt het moment vanVerlichting soms vergeleken met het zichomkeren van een grote karper in kristalhelderwater. Het water biedt geen weerstand, maarhet ondersteunt de moeiteloze beweging van devis in zijn natuurlijke element. Als de visomkeert valt het licht op de schubben, breekthet licht in de kleuren van een regenboog envoor één moment is de vis hoofdzakelijk vanprachtig licht gemaakt.

Dit beeld verwijst naar de paradox vanspirituele aspiraties. Na vele jaren vanbeoefening kan inzicht elk moment en onder demeest mondaine omstandigheden ontstaan. Zeflitst in de geest op uit het niets. Ons vermogenechter om zo’n inzicht te integreren, zodat zeecht in ons gehele wezen doordringt, moetgeduldig gedurende vele jaren ontwikkeldworden.

Als we een ervaring hebben die de

Inzicht


eigenschap van inzicht heeft, moeten we het detijd en de ruimte geven om goed tot ons door telaten dringen. We kunnen dit doen door hetinzicht in de geest rond te laten gaan als wegeconcentreerd in meditatie zijn. Het is nietzozeer dat we er over ‘denken’ in de normalebetekenis. We moeten het niet analyseren of hetmentaal uitknijpen. Het is meer dat we het ineen heldere en positieve oplettendheid houden.Ons normale niveau van gewaarzijn is hier nietgeschikt voor. We zouden, als het ware, al

inzicht bereikt moeten hebben. Alleengewaarzijn dat vrij is van zijn normale, gewonemanier van denken kan ons hier helpen. Somspraten over iets wat we vanuit onze buik weten.Wel, inzicht is onze eigen essentiële aardkennen - nee, ervaren - (wat de aard vanrealiteit zelf is), niet alleen in onze buik maar inelke levende cel van ons gehele wezen.


11. Het opzetten en onderhoudenvan je beoefening

Het opzetten van jebeoefening

Wat in onze meditatie gebeurt is grotendeelsafhankelijk van de mentale staten die wemeenemen. Meditatie is eenvoudigweg desmeltkroes waarin bepaalde mentale staten opelkaar kunnen reageren. In boeddhistischecentra waar meditatie wordt geleerd proberenwe een atmosfeer te creëren die de mensenondersteunt bij hun beoefening. Als we thuisgaan mediteren zouden we er ook alles aanmoeten doen om onszelf de beste kansen tegeven om een waardevolle meditatie tebewerkstelligen.

Wanneer je besluit om tussen twee tvprogramma’s door even op de grond te gaanzitten om een paar minuten te mediteren terwijlje slecht gehumeurd bent en je bovendien nietde juiste zithouding hebt dan geef je jezelf nietecht een kans. Wat we buiten de meditatie doenverschaft ons datgene wat we nodig hebben ommee moeten werken in onze meditatie. Daaromis het een goed idee om de grondbeginselen vandie context in ogenschouw te nemen - jevoorbereiding en je benadering - als deel van jebeoefening.

Niet velen van ons zullen thuis de ruimtehebben om over een aparte kamer te kunnenbeschikken om te mediteren maar een geschiktehoek in een kamer zal waarschijnlijk wel terealiseren zijn. Ik moedig mensen vaak aan omeen bescheiden schrijn op te zetten. Hiermeebedoel ik een visuele focus voor je meditatie.Het kan gewoon een kaart zijn die aan de muurhangt of een afbeelding van iets wat datgenesymboliseert waar je in je meditatie naar toewilt gaan. Vaak zetten mensen kaarsen en versebloemen neer en branden ze wierook. Dezedingen creëren een ‘eigen plekje’ dat, tot opzekere hoogte, gescheiden is van je dagelijkse

woon omgeving. Misschien is de rest van jeslaapkamer een beetje rommelig maar heb jenet een hoekje dat je opgeruimd kunt houdenvoor die je meditatie. Het aansteken vankaarsen en wierook helpt ons ook om te voelendat we een andere wereld ingaan, een plaatstoegewijd aan het ontwikkelen van gewaarzijnen liefdevolle vriendelijkheid. Het helpt ons omhet dagelijkse leven en de geestestoestanden,die grotendeels in beslag genomen worden doorde maatschappij, gemakkelijker achter ons telaten en ons te brengen naar een meer creatieveen zelfs magische wereld van transformatie.

We zullen zien dat het hebben van eeneenvoudige schrijn ons helpt om te mediteren.Met de jaren neigen de schrijns van mensengroter te worden. Mijn eigen schrijn heeft nietalleen een paar traditionele boeddhistischeafbeeldingen maar veel meer andere kleinedingetjes, zoals vogelveren, schelpen, stenen,de schedel van een hond, enzovoort. Dezedingen betekenen niet veel voor anderen maarvoor mij hebben ze allemaal associaties die mehelpen als ik er aan denk.

Soms wil ik gewoon een tijdje naar deschrijn kijken voordat ik begin te mediteren,eenvoudigweg mezelf toestaan om de schrijnme eraan te laten herinneren waarom ik ervoorzit. Je beoefening van meer gewaarzijn kanbeginnen voordat je de formele meditatie start.Je kunt zorg dragen voor de manier hoe je dekaarsen en de wierook aansteekt en proberengewaar te zijn van de beweging van je lichaamals je gaat zitten.

Zet een routine op. Dit bereidt jemeditatie voor zodra je op het kussen zit. Neemde tijd om er zeker van te zijn dat je een zogoed mogelijke zithouding hebt. Neemvervolgens een paar minuten of langer, als hetnodig is, om je gewaar te worden van jelichaam, geef het de tijd om te wennen en teontspannen, een korte lichaamsmeditatie is

Verander jezelf!

80

bijna altijd een goed idee. Ga nu kijken wat erbij je speelt, word je zo gewaar mogelijk vanhoe je je voelt. Dit betekent niet dat je jezelfmoet analyseren of ondervragen, het betekenteenvoudigweg jezelf een kans geven om je vanje geestestoestand gewaar te worden. Hoeis jealgemene stemming? Ben je blij of triest, duf ofhelder? - dit soort dingen.

Zodra je een gevoel van jezelf hebt moetje zo helder mogelijk over je intentie zijn. Totop zekere hoogte is intentie de meestbelangrijke factor in de ondersteuning van eenproductieve meditatiebeoefening. Het betekenteenvoudig weten wat je van plan bent om tedoen en waarom je het doet. Het klinkt ergeenvoudig maar na jaren van lesgeven, en doormijn eigen ervaring heb ik mij gerealiseerd dathet gemakkelijk is om dit totaal over het hoofdte zien.

Beslis wat voor meditatie je gaat doen.Herinner je wat het doel van die meditatie is.Zeg tegen jezelf: “Ik ga de metta bhavana doen.Deze meditatie helpt me bij het ontwikkelenvan liefdevolle vriendelijkheid”. Wees helder.Vele uren van meditatie worden verspild omdatmensen die gaan mediteren niet weten wat zewillen doen. Ze blijven van de ene naar deandere meditatie gaan en verdiepen zich in geenvan beide.

Er kunnen nu en dan tijden zijn waarin jeecht voelt dat je alleen maar wilt zitten zonderenige formele meditatie te doen. Dat is oké,maar wees hier ook duidelijk in. Over hetalgemeen hebben we de structuur van eenspecifieke beoefening van meditatie nodig,anders drijven we weg. Maar nu en dan kan hetgoed zijn, in het bijzonder als je flink veelgemediteerd hebt, om eenvoudigweg te zitten.In feite is ‘gewoon zitten’, zoals we hetnoemen, een erg moeilijke meditatie. Het geeftveel ruimte voor afleiding en er is niet veelvoor de geest om zich op te richten.

Herinner je daarom het woord intentie.Als je met intentie mediteert - zelfs als je voeltdat de meditatie nergens naar toe gaat - zal heteen effect hebben. De intentie hebben ompositieve staten te ontwikkelen, zaleenvoudigweg in ons dagelijks leven overlopenzelfs als je voelt dat je niet veel vooruitgang inde meditatie zelf boekt. Ik kan dit niet genoegbenadrukken, daarom zeg ik het opnieuw:mediteer met een intentie. Dit betekent niet datje moet gaan knarsetanden. Het betekenteenvoudigweg om je, bij het begin van demeditatie, te herinneren van wat je gaat doen en

als je tijdens de meditatie afgeleid wordt jeintentie weer te herinneren. Als je dateenvoudigweg doet, zul je het goed doen.

Zodra je weet wat je je voorgenomenhebt om te gaan doen, richt dan je geest er opom dat te gaan doen. Kijk naar de emotioneleenergie die je ondersteunt om het te doen.Erken elke weerstand die je kunt voelen, ga erdan zo volledig mogelijk voor, maar zonder hette forceren.

Het is een goed idee om te beslissen voorhoelang je gaat mediteren en je er aan tehouden. Zelfs als het moeilijk is, ga voor dietijdsduur door met mediteren. Probeer er bij teblijven. Als de meditatie echt goed gaat, voel jenatuurlijk vrij om het te verlengen. Bepaal voorjezelf een minimale periode, zeg vijftien tottwintig minuten inclusief de voorbereiding. Hetis niet goed om het te overdrijven. Het is veelbeter om iets te doen waarbij je jezelfcomfortabel voelt. Als je meer ervaren wordt engewend raakt om te mediteren, zul je merkendat je langer wilt mediteren. Als je het bij hetopstarten overdrijft en niet van het mediterengeniet, ga je gewoonweg negatieve associatiesmet mediteren opbouwen. Zo zul je hetmoeilijk gaan vinden om het mediteren vooreen langere tijd vol te houden.

Als regel is het beter om elke dag kort temediteren - ook al is het maar tien minuten -dan eens in de paar dagen een langeremeditatie. Mediteren blijkt een cumulerendeffect te hebben. Daarom is het volhoudenwenselijker dan een incidentele uitbarsting vanenthousiasme. Dit gezegd hebbende, wees hier,als je er mee gaat beginnen, niet te rigide over.Het duurde een jaar voordat ik een redelijkregelmatige dagelijkse meditatiebeoefeninghad. Zorg ervoor dat je jezelf niet schuldig gaatvoelen als je niet elke dag mediteert. Schuld isgeen geschikte bondgenoot als je jezelf op enigmoment plezier wilt toestaan.

De meest voorkomende vraag die mijgesteld wordt door beginnende mediteerders is:“Hoe weet ik hoe lang ik gemediteerd heb?”Het antwoord is, nogal prozaïsch: “Kijk op jehorloge”. Als je echt voelt dat het kijken op eenklok te afleidend is, kun je misschien beter eentimer gebruiken, die niet al te luid is. Je kuntzelfs een bandje opnemen met een bel met eeninterval van tien of vijftien minuten. Maar eenhorloge dat voor je op de vloer ligt zodat je jeogen half kunt openen, werkt ook goed.

Om in ieder geval te beginnen is het hetbeste om een gelijke hoeveelheid tijd voor elke

Het opzetten en onderhouden van je beoefening


fase van de meditatie te gebruiken die jegekozen hebt om te doen, totdat je een goedgevoel voor de meditaties krijgt. Na een tijdjekun je, als je wilt, flexibeler door de meditatiegaan. In het gewaarzijn van de ademhaling inhet bijzonder, moet je je iets meergeconcentreerd voelen voordat je naar devolgende fase gaat, omdat je een iets fijnerobject gaat gebruiken om op te focussen. Zokun je langer in de eerste fases blijven hangenals je snel afgeleid bent - of ze overslaan als jesnel goed geconcentreerd bent.

Wissel de twee meditaties, over hetalgemeen, af. De één blijkt gemakkelijker dande andere maar het is het beste om ze beidenregelmatig te doen omdat ze elkaarcomplementeren en elkaar versterken. Ook nuweer hoef je niet zo streng te zijn, maar houdde mogelijkheid in gedachte dat de meditatiewaarmee je moeilijkheden hebt degene is diehet diepste effect zal hebben.

Er is niet slechts één antwoord m.b.t. totde vraag wat het beste moment is om temediteren. De meeste mensen vinden hetgemakkelijk om ‘s-morgens te mediteren en ikhoud er zeker van om kort nadat ik ontwaaktben te gaan mediteren. Andere mensen hebbeneerst een kop thee nodig. De ochtendmeditatieheeft het voordeel om de dag op een positievemanier te beginnen en is vaak het gemakkelijkstom tijd voor meditatie te maken - je staatgewoonweg iets eerder op.

Voor sommige mensen echter schijnende ochtendmeditaties niet te werken. Als datvoor jou zo ligt, probeer dan te mediteren voorje naar bed gaat, maar wacht niet zolang totdatje je slaperig gaat voelen. Meditatie voorbedtijd kan je zelfs helpen als je last hebt vanslapeloosheid. Over het algemeen is het hetbeste als je een tijd kunt vinden die goed bij jepast en blijf er dan bij. Vaak als we tegenonszelf zeggen: “ik zal later mediteren” dankomt het er niet van. Een andere reden waaromde ochtenden over het algemeen goed zijn.

Wat je wilt vermijden is om ‘hetmediteren’ als een opgave te zien en om jeslecht te voelen als je het niet doet. Je hoeft nietop school na te blijven omdat je je huiswerkniet gedaan hebt. Meditatie zal op zijn minstaltijd interessant zijn en zal onze inspanningterugbetalen. Als je denkt geen tijd te hebben,is het waardevol om je te herinneren dat naverloop van tijd een regelmatige beoefeningmeer tijd voor je zal creëren. Je zult merken dat

het gemakkelijker voor je is om je bezig tehouden met andere activiteiten. Je kuntmisschien zelfs merken dat je voelt dat jeminder hoeft te doen, dat veel van wat je ‘moet’doen onbelangrijk is in het grotere wereldplan.

Je meditatieonderhouden

Ook al heb ik er niet echt een idee van, denk ikdat een vrij laag percentage van de vele mensendie ik, door de jaren heen, heb leren mediterennog steeds tijd maakt om op een regelmatigebasis de weg naar het kussen te vinden, als zehet al doen. Hoewel we een directe ervaringvan het aangename effect van meditatie kunnenhebben, dan nog kan het voor de meesten vanons moeilijk zijn om een regelmatigebeoefening te handhaven. Eigenlijk is ditmoeilijk te begrijpen want we weten uit eigenervaringen dat meditatie kan werken, in debetekenis dat het ons toe kan staan meerpositieve staten van geest te krijgen. Dit is tochwat we willen?

Meditatie is echter een uitdaging van hoewe onszelf zien. Het daagt, in het bijzonder,ons uit om meer verantwoordelijkheid voor onseigen leven te nemen. Het daagt ons uit om teerkennen dat we verantwoordelijk zijn voor watwe voelen en hoe we ons leven leiden.

Dit kan behoorlijk ongemakkelijk voelen.Gedurende een lange tijd hebben we de neiginggehad om met verklaringen te komen waaromwe zijn zoals we zijn, verklaringen waarom onsleven is zoals het is. Vaak zijn dezeverklaringen gerelateerd aan factoren buitenonszelf: ons werk, onze familie, andere mensen,enzovoort. We verlenen aan deze factorenbuiten onszelf veel macht over ons welzijn engeluk, zowel in het heden als in de toekomst.

Meditaties zetten, tot op zekere hoogte,deze manier van denken op zijn kop. Het is nietzozeer dat de buitenwereld samenspant om onsnoodlot te bepalen maar het is veel meer alsofwe zelf de wereld om ons heen helemaalrechtstreeks door onze eigen mentale statencreëren. Meditatie helpt ons te zien dat demanier waarop wij naar de wereld kijken nietobjectief is, maar dat we onze eigen versie vande wereld creëren.

Vaak hebben we een versie gecreëerdwaardoor we ons passief voelen en waardoorwe ons een slachtoffer van externeomstandigheden voelen. Dit betekent niet dat

Verander jezelf!

82

de wereld om ons heen subjectief is, maaralleen dat onze ervaringen ermee subjectiefzijn. Meditatie gaat tegen deze subjectieve kijknaar de wereld in, omdat we minder‘denkbeelden’ in de wereld brengen; onsgewaarzijn wordt schoner.

We zijn erg gehecht aan onze versie vande buitenwereld en het kan best moeilijk voorons zijn om deze zienswijze en devooroordelen, die we hebben, op te geven. Onsbesef van hoe we zijn is nauw verbonden metde manier hoe we de dingen om ons heen zien.Het zou niet realistisch zijn om te denken datwe zienswijzen, die ons al vele jarengeconditioneerd hebben en die ons in essentiegecreëerd hebben, zonder inspanning opkunnen geven. Ook al houden we van degedachte om uit de beperkende manier tebreken hoe we naar ons leven kijken, inwerkelijkheid is het heel angstig om onzezienswijze op te geven.

Tot op zekere hoogte hebben we allemaalweerstand om te willen veranderen. We hebbenallemaal de neiging om vast te houden aan hetons bekende, zelfs als het niet erg positief is.We willen niet zien dat we ons leven, veel meerdan de meesten van ons ooit ervaren, in eigenhand hebben. Na verloop van tijd zullenmeditaties ons toerusten om te veranderen. Zegeven ons het gewaarzijn om duidelijker te zienwat we moeten veranderen en ze geven ons demoed om deze veranderingen tot stand tebrengen.

Dit zal echter tijd vergen en in detussentijd is er vaak een periode waarin hetvoelt alsof meditatie ons leven alleen maarmoeilijker maakt. We worden duidelijkergeconfronteerd met onze beperkingen, maar wehebben nog net niet het punt bereikt waarop wede noodzakelijke veranderingen kunnen maken.Het probleem is dat we meditatieeenvoudigweg niet kunnen zien als een andereactiviteit om ons leven te verbeteren. Als onzemeditatie begint ‘te bijten’ zal het ons levengaan veranderen. Uiteindelijk moeten weallemaal besluiten of we bereid zijn om onsleven te veranderen op een soms behoorlijkeaangrijpende manier.

We mediteren omdat we ons op eenbepaalde manier anders willen gaan voelen,maar we maken niet altijd de verbinding tussenanders voelen en anders zijn. Als we eenverandering willen toelaten, moeten we bereidzijn om te veranderen. Dit betekent dat we dehoudingen naar onszelf en naar anderen moeten

laten varen die ons houden hoe we zijn. Ook alis er een groot gevoel van bevrijding bij hetlaten varen van houdingen die ons van anderenafhoudt, in het laten vallen van zienswijzen dieonze creativiteit beperken, toch is het nietnoodzakelijkerwijs een gemakkelijk proces. Hetkan soms veel gemakkelijker zijn om detelevisie aan te zetten en een biertje te pakken -om in de diep ingesleten gewoonten te blijvenhangen die ons leven bepalen.

We kunnen de twee meditaties die wegeleerd hebben natuurlijk benaderen als middelom te ontspannen, om het geklets in ons hoofdte rustiger te maken. Dit is natuurlijk bij beidemeditaties een belangrijk doel maar uiteindelijkdenk ik niet dat dit lang zal blijven duren. Zelfsals we sterke meditatie-ervaring hebben, zelfsals we diepe positieve mentale staten bereiken,zal dit voor ons, na verloop van tijd, nietgenoeg zijn om te blijven mediteren.

Voor de meesten van ons zijn dei m p l i c a t i e s v a n e e n r e g e l m a t i g emeditatiebeoefening te verstrekkend om het aante kunnen, zonder een algemene context vanondersteuning en aanmoediging van anderendie ook mediteren. Één van de grote vreugdenvan meditatie voor mij is dat het me in contactheeft gebracht met andere mensen diemediteren, die voelen dat het waardevol is omte proberen wie en wat ze zijn te veranderen,mensen met een bepaalde visie. Meditatie trektallerlei type mensen aan. Wat zegemeenschappelijk hebben is een gevoel dateen positieve verandering mogelijk is.

Laten we iets meer kijken naar de drukdie het mediteren op onze levenspatronen kanleggen - en naar de manier hoe deze conflictenopgelost worden. We mediteren in de eersteplaats omdat we ons op een bepaalde manieronvoldaan voelen. Stel dat onze baan ons echtspanningen geeft en we gaan om die redenmediteren om dit op te lossen. Wat vervolgensgebeurt, is dat we steeds duidelijker deelementen in ons werk gaan ervaren die dezespanningen veroorzaken.

Het punt is dat meditatie niet zoiets is alseen pil die ons meer ontspannen of gelukkigermaakt. Het is een middel waarbij we door onzeeigen inspanning onze mentale statenveranderen. Dit betekent dat de factoren in onsleven die veroorzaken dat we ons slecht voelenminder en minder acceptabel voor ons worden.Nu kan het misschien lijken dat ik mezelftegengesproken heb: Wat is er met het ideegebeurd dat we de kwaliteit van de wereld om

Het opzetten en onderhouden van je beoefening


ons heen door onze mentale staten creëren? Hetis natuurlijk een proces in twee richtingen.

Als we mediteren, kunnen we deomstandigheden controleren waarin weverkeren. In het dagelijkse leven kunnen we datniet. Tot op zekere hoogte maakt meditatie onsnatuurlijk minder gevoelig voor deze externeomstandigheden omdat we een bron vanpositiviteit in onszelf gevonden hebben. Maaraan de andere kant maakt de meditatie ook datwe minder geneigd zijn om negatieve conditiesvoor langere periodes te tolereren als dit nietnodig is.

Als we in een algemene duffe ennegatieve staat zijn, zullen negatieve externecondities deze staat in stand houden. In zekerezin zullen we ons er niet al te druk over makenomdat ze met onze mentale staat overeenkomen. Als we het echter redden om doormeditatie heldere positieve staten te creërendan zullen we ervaren dat het moeilijk is ommet de krachten, die ons naar beneden halen,om te gaan. We zijn begonnen om ons terealiseren dat we niet vast hoeven te zitten aande gewoonten van onze geest die ons verdrietigmaken. Het is een natuurlijke stap om je terealiseren dat we niet vast hoeven te zitten aande levenspatronen in de wereld om ons heen dieons of anderen ook verdriet geeft. We creëreneen conflict dat we op een bepaald momentmoeten zien op te lossen.

Dat is de aard van spirituele groei. Onzemeditatie brengt ons in conflict met de realiteitvan ons leven, waardoor we de externe- ofinterne omstandigheden moeten veranderen omin harmonie met onze meditatie te zijn.N o r m a a l g e s p r o k e n g e b e u r t h e ttegenovergestelde: we lossen dit conflict opdoor met mediteren te stoppen. Mensen zeggenvaak: “ja, het leek een tijdje echt te helpen entoen stopte ik er min of meer mee”.

We stoppen ermee wanneer het begint ‘tebijten’, wanneer het onze levenspatronen begintuit te dagen. Het is erg moeilijk dat dit nietplaatsvindt tenzij we een bredere contexthebben dat die aspecten van ons ondersteunddie willen veranderen. Meditatie zorgt er niet

voor dat we gelukkiger zijn met alle mensen.Het zorgt ervoor dat we op een meer en meercreatieve manier actief in het leven staan en inde wereld om ons heen. Toenemend gewaarzijnen vriendelijkheid vereist tot uitdrukking tekomen in de echte wereld. Als we echt mettavoelen als we lijden tegenkomen, voelen we hetontstaan van mededogen, een verlangen - datmeer is dan een beslissing - om dit lijden op telossen.

Zo n d e r de o n d e r s t e u n i n g e naanmoediging van anderen is het pad vanmeditatie een erg moeilijk pad. Zonder deondersteuning van ideeën en ethischerichtlijnen is onze beoefening niet geaard enverbonden met de wereld van alle dag. Het isom deze reden dat het boeddhisme zo sterk denadruk legt op de spirituele gemeenschap enook op het begrip van sommige basisideeën dieonze intentie om te veranderen onderbouwen.We zullen naar sommige elementen van deboeddhistische ethiek in het volgendehoofdstuk kijken.

Misschien heb ik het verkeerd - het kanzijn dat veel van de mensen die ik heb lerenmediteren het nog steeds doen, dag in dag uit,op hun kussens in hun eigen huis en ik hoopvurig dat dit geval is maar ik denk dat demeesten die de meditatiebeoefening zijn blijvendoen deel zijn van één of andere spirituelegemeenschap. Zij hebben ondersteuning voorhun beproevingen gevonden. Dit kan eenformele groep of eenvoudigweg een lossevriendengroep zijn, maar ze hebben een gevoelom zich samen met anderen te ontwikkelen.

Ook al is meditatie iets wat we alleendoen, het bloeit op in een menselijke context.Om nu en dan met een groep te mediteren isvan groot voordeel en heeft een ander gevoeldan alleen te mediteren. Door hun ware aarddient de kwaliteit, die we proberen teontwikkelen, gedeeld te worden. Om demeditatie met anderen, die we kennen, te delendie zelf ook proberen om te ontwikkelen is eenondersteunende vreugde.


12. Meditatie en ethiek

Ik hoop dat het ons duidelijk begint te wordendat meditatie niet een soort hebbeding is watons leven betekenis geeft. Ook al passen weeenvoudige technieken toe om ons te helpen, ismeditatie niet een techniek maar een proces vanmeer gewaarworden. Dat is meditatie.

“Ik ben de echtgenoot van Marge, ikwerk in een kernenergiecentrale, ik heb tweekinderen”. In plaats hiervan hebben we eendirecte ervaring van wie we zijn. Dit ben ik nu,ik voel me gelukkig, verdrietig en ik ben niet instaat om de tien ademhalingen te tellen zonderafgeleid te zijn. We hebben een ruimte in onsleven gecreëerd om de resultaten van alleandere dingen, die we doen, te ervaren. Als ikstop dingen te doen, ben ik dit en is dit heteffect wat het op mijn leven heeft.

Op deze manier worden we realistischerover onszelf, gaan we inzien dat we vaakverward zijn, dat we vaak als een kip zonderkop rondrennen. We zijn trouwens niet ergvaak onszelf en doen maar ‘alsof’, het iseenvoudigweg iets wat we moeten doen. Onsechte ‘ik’ wacht geduldig zijn / haar beurt af.Misschien komt de ware ‘ik’ zo nu en dan tevoorschijn, misschien tijdens de vakantie. Somsheeft ons eigen ‘ik’ niet veel raakvlakken metons leven.

Pas toen ik achter in de twintig waskwam ik in contact met poëzie. Het had nietsmet mijn leven tot dan toe van doen. Ik was nietin een omgeving opgevoed waar men metpoëzie bekend was. Ook mijn vrienden haddengeen interesse in de poëzie. Maar daar was het,wachtend totdat het gevonden werd. Ik had eenbeeld van mezelf wat de mogelijkheid niettoeliet dat ik van poëzie zou kunnen houden.Toen kwam ik er mee in contact en het wasdichter bij mijn echte ‘ik’ dan iets anders wat ikooit ontdekt had. In meditatie proberen we onzeechte ‘ik’ een eerlijke kans te geven om tevoorschijn te komen om trots te paraderen.

Natuurlijk is dit alleen maar een maniervan praten, omdat de waarheid is dat de echte

‘ik’ onze alledaagse ‘ik’ is. De ‘echte’ ik diezich nooit laat zien, is eenvoudigweg eenfantasie. Misschien koesteren we een droomover hoe we zouden willen zijn als we de kanszouden krijgen. Maar niemand zal ons die kansgeven. Zo zit het leven nu eenmaal niet inelkaar. We moeten onze eigen kansen grijpen.

Als we mediteren, beginnen we een soortvan tegenstrijdige kracht in ons zelf te creërentegen de kracht van onze handelingen, onzeactiviteiten in. We introduceren de kracht vangeen-actie, geen-activiteit. De Chinese Zenmeester, Josho, liep eens langs de hoofdzaalvan het klooster waarvan hij de abt was en zageen monnik die in aanbidding was. Josho sloeghem met zijn stok. De monnik protesteerde enzei: “aanbidden is toch een goede zaak”,waarop Josho antwoordde: “een goede zaak isniet zo goed als niets”.

Uiteindelijk zal de soort van helderheiddie we in meditatie hebben overvloeien in derest van ons leven. Als dat gebeurt, zal er geenverschil meer zijn tussen onze elke-dag-geesten onze meditatieve geest. Maar voor nu envoor de komende tijd is er een verschil. Ethiekin het boeddhisme is een manier om te proberenom ons verdere leven met mediteren inovereenstemming te brengen.

Hier hebben we dus een soort vanommekeer. We mediteren niet om ons levenbuiten meditatie te ondersteunen. Ons levenbuiten de meditatie wordt een manier om onzemeditatie te ondersteunen omdat we in onzebeoefening dichter bij ons echte ‘ik’ zijn.Daarom brengen we ideeën in ons leven die onskunnen helpen om meer in harmonie met onsechte ‘ik’ te zijn. Het concept van ethiek in hetboeddhisme is om aan ons een model te biedenvan hoe we zouden handelen als wevoortdurend in contact zijn met het beste inons.

In zekere zin, is er maar één ethiek in hetboeddhisme en alle andere ethiek komt hieruitvoort. Het is het principe van geweldloosheid

Verander jezelf!

86

en het ontwikkelen van liefdevollevriendelijkheid naar alle levende wezens. Alleswat we doen en wat in deze categorie pastwordt als ‘vaardig’ beschouwd, terwijl alleswat we niet doen uit deze categorie als ‘nietvaardig’ wordt beschouwd. Met anderewoorden: een vaardige handeling is gebaseerdop vriendelijkheid en helderheid en een niet-vaardige handeling komt voort uit een staat vanbegeerte, haat of onwetendheid.

Door niet vaardig te handelen, wordtonze geest onrustig. Als we dan gaan zitten omte mediteren hebben we met deze onrustigegeest te maken. We moeten ons erg inspannenom een gevoel van balans en kalmte in de geestte herstellen. Ook al hebben we niets slechtsgedaan, we voelen ons onrustig. Dit komtomdat handelingen in de boeddhistischebetekenis drieërlei zijn: het kunnen handelingenzijn van het lichaam, van de spraak of van degeest. Ook al hebben we niemand persoonlijkgeslagen of uitgescholden, maar zouden we ingedachten wensen dat iemand dood is dan is diteen handeling van de geest.

Het is niet zo moeilijk om het lichaam tebeheersen en ook is het niet onmogelijk om despraak te beheersen. Het is echter wel ergmoeilijk om onze geest te beheersen. Dit komtomdat de geest over het algemeen erg saai envoorspelbaar is. Als we ooit een sok nietkonden vinden, waren we misschien geïrriteerden begonnen we tegen de kast te vloeken en teschoppen. Als dit opnieuw een keer gebeurt isde kans erg groot dat we weer zo zullenreageren. Niet dat dit nu zo slecht is, het laatalleen zien wat voor een saaie geest we hebben.De geest zal bijna altijd hetzelfde doen -dezelfde negatieve reacties hebben, om aandezelfde negatieve gedachten te denken.

Als we mediteren, zien we de dufheidvan de geest, die steeds in oude gewoontenvervalt. Het mediteren is echt het begin, omdatwe dan iets nieuws willen doen, ietsinteressanters en opwindender met de geest.Als we ethisch handelen, checken we of onzegeest in een oude gewoonte is blijven hangenen gaan we proberen iets nieuws te doen. Wekunnen dat op ons kussen beginnen te doenmaar we willen het integreren in de andereaspecten van ons leven zodat onze meditatievreugdevoller is.

Het boeddhisme vertelt ons dat allehandelingen consequenties hebben - we‘worden’ onze handelingen, we ‘zijn’ onzegewoonten. Als we op een bepaalde manier

handelen moedigen we de gewoonten van degeest aan, hetgeen de emotie achter diehandeling was. In meditatie zullen we beginnenom de emoties achter onze handelingen te zienen te voelen. Zo moedigen we opzettelijkpositieve emoties aan die naar positievehandelingen zullen voeren. Ethisch gedrag isdaarom gedrag dat positieve emotiesondersteunt. Als we mediteren werken wedirect aan onze mentale staten. Als we metvriendelijkheid en helderheid handelen werkenwe ook aan onze mentale staten omdat dezehandelingen positieve emoties aanmoedigen.

Meditatie geeft ons het gewaarzijn omcreatiever te handelen, versterkt de emotionelestaten achter de handelingen en voedt verderepositieve handelingen. Hetzelfde werkt integenovergestelde richting. Daarom geeft ethiekin het boeddhisme ons een objectieve richtlijndie ons helpt om te begrijpen waar handelingennaar toe voeren en de ze moedigt positievestaten aan in plaats van negatieve staten.

Ook al ligt het niet binnen het bereik vandit boek om gedetailleerd naar deboeddhistische ethiek te kijken, toch wil ikgraag de basis-ethische-richtlijnen van deboeddhistische traditie noemen. Met enigereflectie kunnen we zien tot op welke hoogteons leven met deze princ ipes inovereenstemming is. Daardoor kunnen we zienhoe we de condities creëren voor het ontstaanvan òf positieve òf negatieve mentale staten.

Deze richtlijnen zijn bekend als de vijfvoorschriften. Een voorschrift is een trainendprincipe - wat moeten we doen om onszelfspiritueel te ontwikkelen, om onszelf als menste ontwikkelen? De voorschriften kunnengeformuleerd worden in termen van: ‘wat kunje doen’ of in termen van: ‘wat kun jevermijden’ . Hier volgen de beideformuleringen:

Met daden van liefdevolle warmte, zuiverik mijn lichaam. Ik neem mij voor me te onthouden vanhet nemen van leven.Met gulle edelmoedigheid, zuiver ik mijnlichaam. Ik neem mij voor me te onthouden vanhet nemen wat niet gegeven is.Met rust, eenvoud en tevredenheid,zuiver ik mijn lichaam. Ik neem mij voor me te onthouden vanseksueel wangedrag.Met eerlijke communicatie zuiver ik mijn

Meditatie en ethiek


spraak. Ik neem mij voor me te onthouden vanliegen.Met bewustzijn en opmerkzaamheidzuiver ik mijn geest. Ik neem mij voor me te onthouden vanhet nemen van vergiftigen.

Het is belangrijk om te proberen de vijfvoorschriften niet als regels te zien, maar om zete zien als uitdrukkingen van positieve mentale/ emotionele staten. Ze zijn een beknopte gidsvoor de soort handelingen die het ontwikkelenvan zulke staten ondersteunt. Het begrijpen vande voorschriften is niet iets statisch. Als weveranderen hebben we een beter inzicht in deemotionele staten, en de gevolgen van dieemotionele staat, die elk voorschrift oproept.

Als we bijvoorbeeld naar het eerstevoorschrift kijken dan zouden we misschienkunnen denken: “oh, hier ben ik tenminste oké,ik heb niemand recentelijk vermoord”. Maarook zouden we in moeten zien dat ditvoorschrift ook gaat over lijden dat veroorzaaktis op een minder directe manier - en over hetnemen van niet-menselijk leven. Het verwijstnaar de manier hoe we omgaan met de wereldom ons heen. Ondersteunen onze financiëleinvesteringen de zorgeloze exploitatie vananderen of van het milieu? Veroorzaakt onswerk lijden op wat voor manieren dan ook?Met een beetje reflectie kunnen we dit

voorschrift uitbreiden naar alle aspecten vanons leven.

Het is inderdaad erg moeilijk allevoorschriften perfect te volgen. Feitelijk wordter gezegd dat alleen een volledig Verlichtpersoon dit kan doen. Alleen als wij volledigVerlicht zijn, zijn we volledig vrij van begeerte,haat, en onwetendheid immers begeerte, haat enonwetendheid voeden onze niet-vaardigehandelingen. Daarom moeten we devoorschriften zien als een manier om te trainen.We doen ons best om ze op te volgen en watzelfs belangrijker is, we doen ons best om tebegrijpen dat, wanneer we er tegen in gaan, dittot ongelukkig-zijn leidt en dat dit lijden vooronszelf en anderen tot gevolg heeft.

Het is onze staat van de geest die dekwaliteit van ons leven bepaalt. Meditatie heeftniet tot doel om ons van de hardheid van dewereld om ons heen te verlossen, maar het ismeer een manier waarmee we ons met deinnerlijke vindingrijkheid uitrusten om creatiefte reageren op de buitenwereld. Om creatief tekunnen handelen betekent niet dat we ietsspeciaals hoeven te doen. Het betekent dat onsdagelijks leven in verband staat met het beste inons, we proberen te leven met dat, wat echtbelangrijk voor ons is. Zoals Socrates nogalrechtdoorzee zegt: “Het niet onderzochte levenis het niet waard om te leven”.


13. Waarom mediteren?

In dit boek heb ik me geconcentreerd opmediteren als een middel om meer en meerpositieve mentale staten te ontwikkelen, en inmindere mate heb ik het idee van inzicht op eeninleidende manier geïntroduceerd. Maar als ikga zitten denken waarom ik mediteer is heteigenlijk niet om één van deze twee redenen.Dat wil niet zeggen dat ze niet belangrijk voorme zijn. Dat zijn ze wel en ze spelen een zekererol in mijn motivatie.

Maar er is iets anders wat fundamentelerlijkt en dat is de ervaring van mediteren zelf.Hiermee bedoel ik niet de ervaring van een‘goede’ meditatie. Ik praat niet over het groteplezier dat soms door het mediteren ontstaat -nee, ik zeg eenvoudigweg dat het feit van hetmediteren zelf, wat dat ook mag zijn, de redenis waarom ik het doe.

Hoe we ook leven, hoe onze levens ookzijn, tot op zekere hoogte is ons leven eenzoektocht om onszelf te vinden, om ons meergewaar te worden van wat en wie we zijn. Veelvan dit zoeken vindt plaats in de wereld buitenons. We zoeken het in relatie tot andere mensenen in alledaagse uitdagingen die de wereld onsgeeft. We veranderen en leren van dezeinteracties en op deze manier wordt onskarakter gevormd. Er is trouwens veel plezieren bewondering in de wereld en in anderen.Maar hoe rijk en bevredigend ons leven ookkan zijn, toch is er een bepaalde ervaring vanonszelf die niet door zulke interacties verkregenwordt.

Het meest eenvoudige wat we kunnen is:stil zitten en kijken naar onze geest. Hiermeebedoel ik dat het de meest pure expressie is vanwat we zijn. Wat we ook doen, op wat voormanier dan ook, het zegt veel over onszelf. Hoewe lopen, hoe we praten, we kunnen nietontkennen dat het een uitdrukking van onzeeigen aard is. Maar elke activiteit in dezebetekenis is behoorlijk gecompliceerd. Zelfs inzoiets eenvoudigs als lopen gebeurt er veel inje, is er veel om gewaar van te zijn.

Als we mediteren, brengen we dat wat ergebeurt terug tot zijn meest zuivere essentie. Eris alleen onszelf. Als we in deze betekenis gaanzitten om te mediteren, verlaten we de werelden verlaten we zelfs de tijd. Als we mediteren,is er geen toekomst of verleden - of andersgezegd: ze zitten beiden in dit moment vervat.Ook weer in deze betekenis, als we mediteren,maken we ons zelfs niet druk om een bepaaldestaat te bereiken. Door alleen maar te mediterendoen we alles wat we moeten doen. We ervarenonszelf op de eenvoudigste manier hoe wekunnen zijn. Daarom ervaren we onszelf op hetdiepste niveau.

Dit betekent niet noodzakelijkerwijs datwe een diepe ervaring van onszelf hebben.Misschien voelen we ons ongelukkig of boos.Dat is wat we ervaren. We zijn dus bereid omstil te zitten en ons ongelukkige of boos tevoelen. We willen niet opstaan om een vriendte bellen - misschien zullen we dat later doen.Maar voor dit moment zitten we gewoon. Alswe dit kunnen doen - en we kunnen dit als weer voor kiezen - hebben we complete vrijheid.We zijn niet langer in de greep van de emoties:we voelen ze erg diep; we zijn gelukkig of wezijn verdrietig, maar dat is normaal. Hoe danook voegen we niets aan deze gevoelens toe.We zeggen niet: “ik ben verdrietig - ik moetiets doen, ik moet vrolijk worden; ik moetdronken worden”. Het is genoeg dat ikverdrietig ben en dat is het.

Als iemand bijv. depressief is of zelfswanneer je bij iemand bent die stervende is,dan is er niets wat we voor ze kunnen doen. Eris geen manier dat we dan iets voor ze kunnenveranderen. Toch kun je iets voor deze mensenbetekenen gewoon door er te “zijn”. Aan desituatie voeg je niets toe of je neemt er nietsvan weg. Toch ben je daar en ben jij deel vande situatie. En ook al kun je niets doen, tochkun je er naar kijken. Ik praat hier niet over desituatie om de persoon beter te maken.Misschien kan je dat wel, maar dat is nu niet

Verander jezelf!

90

van de orde. Ik heb het er eenvoudigweg overdat je in een situatie kunt verkeren waar jijniets aan kunt veranderen.

Misschien denk je wel: “Wat is daar hetdoel van? Geen probleem”. Maar het lijkt mevan vitaal belang dat we het vermogenontwikkelen om dit te doen. Te zijn met dat water is. Uiteindelijk is dit wat meditatie voor meis, dit met mezelf zijn - niet met een bepaaldereden, niet om iets te veranderen, maareenvoudigweg om mezelf te zien.

Mijn hut ligt in het midden van een dichtbos. Elk jaar groeien de groene varenslanger. Geen nieuws van de dingen van demensen.Alleen het af en toe zingen van eenhoutsnijder. De zon schijnt en ik herstel mijn pij;Als de maan opkomt lees ikboeddhistische gedichten. Ik heb niets te melden, mijn vrienden. Als je de betekenis wilt zoeken, stop om achter zoveel dingen aan tejagen.

Conclusie

We komen allemaal op meditatie af met onzeeigen redenen, met een gevoel dat meditatie onsmisschien op een bepaalde manier kan helpen.Slechts weinigen van ons begrijpen echt waarwe aan beginnen. Onze reden om te mediterenkan eenvoudigweg zijn om ons meerontspannen te voelen, of om meer van het levente genieten. En dit is waar we beginnen. Als wehet ons echter toestaan, kan mediteren het beginzijn van de grootste uitdaging en avontuur vanhet leven.

We zien eigenlijk dat er geen limiet is inwat we kunnen worden anders dan datgene watwe er zelf in leggen. Zelfs vanaf het beginkunnen we een blik opvangen van wat wekunnen zijn. We kunnen onszelf op eencompleet nieuwe manier ervaren. We kunneneen gevoel krijgen dat we vrij kunnen zijn vannegatieve staten en dat we vrij zijn om creatiefin de wereld te kunnen handelen.

Als we echter starten op het pad vanzelftransformatie zullen we snel leren dat heteen lang pad is en dat het op veel manieren ookeen moeilijk pad is. We zullen zien dat we

anderen nodig hebben om onze inspanningen teondersteunen, anderen die ook voelen dat ditpad het enige pad is dat waard is om betreden teworden.

We kunnen ervaren dat veel mensen nietbegrijpen wat we doen en het als een vorm vanontsnappen zien. Anderen voelen zichongemakkelijk met gepraat over spiritueleverandering, met het idee van bewustetransformatie van de geest. Dit komthoofdzakelijk door het feit dat spiritueelverlangen, om meer onszelf te zijn, inherentverbonden is aan het menselijk bestaan en veelmensen voelen zich bedreigd omdat ze eengevoel hebben dat zij dit aspect bij zichzelfontkend hebben.

Maar er zijn daar buiten ook anderen dieniet ontkend hebben wat het meestfundamentele verlangen van het menselijke hartis. Als je anderen kunt vinden die ookmediteren, die een verlangen hebben om teontwikkelen, zullen ze een grote ondersteuningvoor je beoefening zijn. Ga daarom proberen ofje een groep kunt vinden om samen temediteren. Als er geen groep is zou je er aankunnen denken om er zelf één op te zetten.

Er wordt gezegd dat de Boeddha, nadathij Verlichting bereikt had, in het begin ergterughoudend was om onderricht te gaan geven,omdat hij dacht dat wat hij ervaren had nietmogelijk was om door te geven. Toen had hijeen prachtig visioen, het was een visioen vande hele mensheid als een enorm veld vanlotusbloemen. Hij zag dat terwijl veel van delotusbloemen nog steeds stevig in de moddervast zaten, dat anderen vlak onder deoppervlakte van het water zaten, terwijl weeranderen knoppen aan het vormen waren enzelfs al bloeiden.

Met andere woorden, hij zag dat eranderen waren om zijn ervaring mee te delen.Het boeddhisme is het pad naar dezelfdeervar ing die de Boeddha had. Deboeddhistische weg is de weg naar vrijheid. Hetis het pad dat sommige mannen en vrouwen vanalle culturen, door alle tijd heen, op prijshebben gesteld. Niet alleen onder de naam vanhet boeddhisme, maar onder vele anderenamen. Wanneer een individu een oprechtver langen had om gewa a r z i j n envriendelijkheid te ontwikkelen, een oprechtverlangen had om echt mens te zijn, en ditverlangen in praktijk wilde brengen daar is hetpad naar vrijheid gevonden!

Waarom mediteren?


We zijn bijzonder gelukkig, ook al is inonze cultuur het pad niet algemeen hogelijkgewaardeerd, we leven ook in een tijd waar ergrotere toegang is tot de ondersteuning en hulpdie we nodig hebben om de weg naar vrijheid tebewandelen. In het bijzonder geloof ik dat hetboeddhisme en de boeddhistische oefeningengrote uitdagingen voor ons zijn om te willenworden wat we in ons hart weten wat wemoeten worden, te worden wat we echt zijn.Meditatie is de eerste stap op dit pad. Het is heteenvoudige en natuurlijke proces van de tijdnemen om onszelf beter te leren kennen, om tebeginnen met het ontwikkelen van dat wat hetbeste in ons is. Het is een middel waardoor welangzaam het hoogste wat in ons is kunnenblootleggen en ons meer en meer kunnenopenstellen voor de schoonheid om ons heen.Succes.

In schoonheid mag ik gaan.

In schoonheid mag ik gaande hele dag mag ik gaandoor de terugkerende seizoenen

mag ik gaanschoonheid zal ik opnieuw bezittenprachtige vogelsprachtige vrolijke vogelsop het pad gemarkeerd met pollen

mag ik gaanmet sprinkhanen om mijn voeten

mag ik gaanmet dauw rond mijn voeten

mag ik gaanmet schoonheid

mag ik gaanmet schoonheid voor me

mag ik gaanmet schoonheid achter me

mag ik gaanmet schoonheid boven me

mag ik gaanmet schoonheid rondom me

mag ik gaanin ouderdom, zwervend op een spoor vanschoonheid, levendig,

mag ik gaanhet is voltooid in schoonheidhet is voltooid in schoonheid

Verander jezelf! jezelf high res.pdf · gevoel opgesloten te zijn. Ze zijn opgesloten in een leven...

Documents

Transcript of Verander jezelf! jezelf high res.pdf · gevoel opgesloten te zijn. Ze zijn opgesloten in een leven...