VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM...
Transcript of VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM...
T. C.
Ġstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Akdeniz Dünyası AraĢtırmaları Bilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD
VE I. SELĠM DÖNEMLERĠNDE OSMANLI
DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK
Volkan Dökmeci
2501080003
Tez DanıĢmanı:
Prof. Dr. Ġdris BOSTAN
Ġstanbul 2011
ii
iii
VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM
DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK
Volkan Dökmeci 2501080003
ÖZ
16. yüzyıl baĢları, Osmanlı donanması tarafından gerçekleĢtirilen oldukça önemli
deniz seferlerine Ģahitlik etmiĢtir. Akdeniz‟in kontrol edilmesinde önemli rol
oynayan Anavarin, Ġnebahtı Modon ve Koron gibi deniz üsleri, bu dönemde ele
geçirilmiĢtir. Bu dört deniz üssü Venedik‟in Akdeniz ile Adriyatik arasındaki
ticaretinin Osmanlılar tarafından daha sıkı bir biçimde kontrol edilmesine yol
açmıĢtır. Osmanlılar, aynı dönemde Suriye ve Mısır‟ı da topraklarına katmıĢ ve
bunun sonucunda, Suriye ve Mısır kıyılarındaki ticareti de kontrol etmeye
baĢlamıĢtır. Osmanlı donanması, Mora Yarımadası‟na yapılan seferlerde doğrudan
etkili olduğu halde, Mısır ve Suriye‟nin fethindeki rolü bakımından aynı Ģey
söylenemez. Osmanlı donanması, o sırada, orduya destek sağlayan yardımcı güç
konumunda bulunuyordu. Donanma, seferden sonra Mısır ve Suriye‟nin denizden
abluka altına alınması görevini yerine getirmenin dıĢında Osmanlı himayesine giren
Memlüklü ilim adamları ve sanatçıları ile elde edilen ganimetleri Ġstanbul‟a götürme
iĢini üstlenmiĢti. Venedik, Osmanlı donanmasını bütün bu seferler sırasında yakından
takip etmiĢ ve onunla ilgili önemli bilgiler toplamıĢtır. Venedikli Senatör Marino
Sanuto‟nun görüp kaydettiği mektup ve raporlardan derlenerek oluĢturulan
Günlükler, bu bilgilerin yer aldığı temel kaynaklardan biri sayılmaktadır. Günlükler,
Osmanlı donanmasındaki gemilerin inĢa edilme sürecine ve bu donanma tarafından
yürütülen sefer hazırlıklarına tanıklık etmektedir. Bu tarih kaynağı, söz konusu
gemilerin türleri, mürettebatı, tedarik ettiği erzak, kullandığı malzemeler ve uğradığı
güzergâhlar hakkında dikkate değer bilgiler sunmaktadır. 16. yüzyılın önde gelen
deniz gazileri olan korsanların adları da Günlükler‟deki mektup ve raporlarda sıklıkla
anılmaktadır.
iv
VENEDĠK KAYNAKLARINA GÖRE II. BAYEZĠD VE I. SELĠM
DÖNEMLERĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ VE KORSANLIK
Volkan Dökmeci 2501080003
ABSTRACT
The beginning of the 16th century witnessed crucial naval expeditions of the
Ottoman fleet. In this period, the Ottomans obtained some strategically important
naval bases like Navarin, Lepanto, Moton, and Coron which gave a great
contribution to the Ottoman control upon the Venetian trade which occured between
the Mediterranean and the Adriatic Sea. In the same period, Syria and Egypt were
annexed and the Ottomans started to control the commercial activities of the Syrian
and Egyptian coasts. The Ottoman fleet was directly included in the expedition of the
Morean peninsula. However, its inclusion in the conquest of Syria and Egypt was
indirect. It was just an auxiliary power and the supporter of the Ottoman army. It
assumed the role of putting blocade along the coasts of Syria and Egypt which had
been conquisted. Its other functions were the transfer of the Memlukid ulema and
artisans who were taken under the Ottoman protection to Istanbul and the carriage of
the booties which had been obtained. Venice observed the Ottoman State at the next
door and it collected all sorts of information and all of great importance. The Diaries
which consists of the letters and the reports which were examined and recorded by
the Venetian Senator Marino Sanuto can be considered to be one of the main
historical sources which include all that information given by the Venetians. The
Diaries is a witness to the process of the construction of the Ottoman fleet and the
preparations for the naval expeditions. This chronicle presents considerable
information about the types, crew, provisions, materials and route of the Ottoman
ships. The names of the corsairs which lived in the 16th century and which were the
leading ghazis of the sea are also frequently memorized in its letters and reports.
v
ÖNSÖZ
Bu çalıĢma, esas itibariyle 16. yüzyıl baĢlarındaki Osmanlı denizciliği
hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Daha ziyade, Osmanlı denizciliğinin
hareketli, gerçekçi, ölçülü ve tutarlı bir resmini çizmeye çalıĢmaktadır. Bu sebeple,
doğrudan Venediklilere ait olan somut kaynaklara baĢvurulmuĢtur. Tezin
temellendirildiği kaynaklara kusursuz veya tarafsız olma özelliği atfedilmediği gibi,
verilen bilgilerden hatalı ve çeliĢkili olanlara da iĢaret edilmektedir. Ayrıca,
Venedikliler‟in verdiği bilgilerin kimi zaman eksik olabileceği de göz önünde
tutulmuĢtur.
Osmanlıları denizden uzak, sadece bir kara imparatorluğu olarak gören bakıĢ
açısının kırılması için bu teze baĢlanmıĢtır. Osmanlı donanmasının II. Bayezid ve I.
Selim dönemlerindeki gücünü ortaya koyabilecek deliller, denizlerde en az Osmanlı
Devleti kadar güçlü olan Venedik‟in dilinden aktarılmaktadır. Tezin temel kaynağını
teĢkil eden “I Diarii Di Marino Sanuto” (Marino Sanuto‟nun Günlükleri) adındaki
kronoloji, bahsi geçen padiĢahların himayesindeki donanma ve korsanlar hakkında
sayısız bilgiler sunarak Osmanlıların denizden hiç de uzak kalmadığını
kanıtlamaktadır. Osmanlı donanmasının yaĢadığı sorunlar da bu kaynak vasıtasıyla
tezde dile getirilmektedir. Gemilerin çabuk yıpranması ile nitelikli mürettebat
bulmada yaĢanılan sıkıntı bu sorunların en önde gelenlerindendir.
Tez, beĢ bölümden oluĢmaktadır. Ġlk bölümde tezin temel kaynağını
oluĢturan Günlükler‟in sahibi olan Marino Sanuto‟nun hayat hikayesi
anlatılmaktadır. Ġkinci bölümde, Ġnebahtı‟nın fethinden önce ve sonraki donanmadan
söz edilmekte, Ġnebahtı, Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinden önce giriĢilen
donanma faaliyetleri ele alınmaktadır. Ayrıca, bu bölümde Osmanlı tarihinde
Anavarin Seferi olarak bilinen, Batı tarihinde Zonkiyo Deniz SavaĢı adıyla anılan
tarihi olaya değinilmektedir. Yine, bu bölümde Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa
Nehri bir Osmanlı donanma üssü olarak incelenmektedir. Üçüncü bölümde I.
Selim‟in Ġstanbul ve Gelibolu‟da kurdurduğu tersaneler ile Mısır ve Suriye‟nin
fethinden sonra Osmanlı donanmasında meydana gelen geliĢmelerden
bahsedilmektedir. Son iki bölümde ise, II. Bayezid ve I. Selim dönemi denizciliğine
vi
yön veren korsan ve denizcilerin konumu Venedik‟in gözünden anlatılmaktadır.
Bunların içinde Venedik‟in en çok dikkatini çekenler Kemal Reis ile Muslihiddin
Kurdoğlu‟dur. Daha çok Kanuni döneminin denizcisi olarak anılan Barbaros
Hayreddin‟den az da olsa bahsedilmektedir.
Bu çalıĢmanın oluĢmasında büyük katkısı olan ve tezin yazım süresi
boyunca doğru ve güvenilir bir yöntem izlememi sağlayan danıĢmanım Prof. Dr.
Ġdris BOSTAN‟a çok teĢekkür ederim. Tezin temel kaynağı olan Günlükler‟den
faydalanmam hususunda bana kolaylık sağlayan ve benden yardımlarını esirgemeyen
ĠSAM personeline de minnettarım.
Volkan DÖKMECĠ
vii
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZ……………………………………………………………………………………iii
ABSTRACT………………………………………………………………………....iv
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….v
ĠÇĠNDEKĠLER……………………………………………………………………...vii
KISALTMALAR……………………………………………………………………..x
GĠRĠġ...……………………………………………………………………………….1
I. BÖLÜM
MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER
1.1.Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında…...……………………8
1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i …………..…………………10
1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı...……………………………………….16
II. BÖLÜM
II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ
2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları…………………………….20
2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler..…....……………20
2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu…………………………………...29
2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini ……………………….44
2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler…..........……………….48
2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler……………………….54
2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh………………..………………57
viii
2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları..…………………64
2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı……………………………65
2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması………………………………………...70
2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini……………………………...76
2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar.…………………………………………80
2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve Denizden BakıĢ..84
2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri………………………99
2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu..………..106
III. BÖLÜM
I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ
3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı...……………137
3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri…….........142
IV. BÖLÜM
II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER
4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk Korsanlık
Faaliyetleri…………………………...…………………………………………….157
4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık Faaliyetleri…183
4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık..……………………………......208
V. BÖLÜM
I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER
5.1. Kurdoğlu Muslihiddin …………………………………………………….…..212
5.2. Barbaros Hayreddin…………………………………………………………...237
ix
5.3. Talaisman Reis………………………………………………………………...244
SONUÇ…………………………………………………………………………….247
BĠBLĠYOGRAFYA………………………………………………………………..249
x
KISALTMALAR
A.e. Aynı eser
A.y. Aynı yer
çev. çeviren
DİA Diyanet Vakfı Ġslam Ansiklopedisi
ed. Editör
1
GĠRĠġ
II. Bayezid ve I. Selim dönemleri Osmanlı denizciliğinin geliĢmesi açısından
oldukça mühimdir. Donanma faaliyetleri bakımından ileriye dönük ve önemli
adımların atıldığı bu dönemlerde Kemal Reis ve Barbaros gibi adından sıkça söz
ettiren cesur, atılgan ve lider ruhlu denizciler yetiĢmiĢtir. Kemal Reis, Akdeniz‟in
Doğu ve Batı bölgesinde dolaĢmak suretiyle Venedik‟in dikkatini celb ederken,
Barbaros, Berberi kıyılarındaki Ġspanyollar‟ın ve tüm Batı Akdeniz Hıristiyan
devletlerinin korkulu rüyası haline gelmiĢtir. Akdeniz, bu iki meĢhur denizcinin
dıĢındaki korsanların faaliyetlerine de elveriĢli düzeyde büyük ve zengin imkanlara
sahip olduğundan aynı zaman diliminde yaĢamıĢ baĢka Osmanlı korsanlarının olma
ihtimali söz konusudur.
Osmanlı korsanlarının padiĢah ve devletle olan bağlantısı sadece taltif ve
Ģöhretle sınırlı değildi. Korsanı devlet ve padiĢaha karĢı sorumlu hissettiren Ģer‟î
hukuk sistemi, korsan-devlet iliĢkisine yön vermekteydi. Osmanlı korsanlarının Ģer‟î
hukuk çerçevesinde hareket etmesi için devlet hizmetinde olmaları Ģartı aranmazdı.
Ganimetin beĢte birini padiĢaha takdim etme, padiĢah tarafından kendisine eman
verilen yahut Osmanlı Devleti‟yle yapılan ahidnamenin taraflarından biri olan
Hıristiyan devlet tebaasına dokunulmaması koĢullarına tüm Osmanlı hatta tüm
Müslüman korsanlarının riayet etmesi zorunluydu.1 Bu koĢulların dıĢında
gerçekleĢen korsan faaliyetleri gaza olarak görülür, takdirle karĢılanır, dârü‟l-harb
kavramı çerçevesinde değerlendirilirdi.2
Osmanlı denizciliğini korsanlıktan ibaret saymak, denizciliği maceracı bir
hevese indirgemek anlamına gelebilir. Bu hataya düĢmemek için, Osmanlı
korsanlarını, donanma seferlerine olan katkıları ve devletlerarası iliĢkilerde
yarattıkları etkiler açısından incelemek gerekmektedir. Osmanlı uyruğundan olan her
korsanın padiĢah korumasında olmadığını, kimi korsanların Osmanlı tebaasına zarar
vermeleri nedeniyle cezalandırıldığını akılda tutmak gerekir. Bir diğer husus ise,
padiĢahların Hıristiyan devletlere karĢı tutumlarının onların korsanlara bakıĢını nasıl
1 Ġdris Bostan, Adriyatik’te Korsanlık: Osmanlılar, Uskoklar, Venedikliler 1575-1620 , TimaĢ Yayınları,
Ġstanbul, Haziran, 2009, s. 20-21. 2 A.e. , s. 20.
2
etkilediğidir. Bu noktada, Venedik tüccarları ve gemileri öne çıkmaktadır. Osmanlı
padiĢahlarının ticaret erbabı ve gemi kaynağı olan Venedik‟i gözden çıkarmaları ve
onun tüccarlarına verilen zarara tepkisiz kalmaları, uzun süreli siyaset açısından
kabul edilir görünmemektedir. Diğer taraftan, aynı zamanda önemli ticaret
güzergâhları ve seyrüsefer denetim noktaları olan Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi
deniz üslerinin elde tutulması hususunun Osmanlı-Venedik rekabetine yol açtığı
dönemlerde, denizi ve denizde yaĢanan tehlikeleri iyi tanıyan korsanların padiĢahın
lütfuna mazhar olması durumu, Osmanlı siyasetinin vazgeçilmez prensiplerinden
biri haline gelmiĢtir.
Osmanlı Devleti‟nin Venedik‟le savaĢtığı zamanlarda tüm korsanlar padiĢah
nezdinde değer ifade ederken, Osmanlı-Venedik barıĢ dönemlerinde korsanların
yağma faaliyetlerine müsamaha gösterilmemiĢtir.3 Kemal Reis ve Barbaros gibi
seçkin korsanlar savaĢ dönemiyle sınırlı olan geçici müsamahanın dıĢında
tutulmuĢtur. Hayatını deniz kıyısına kurmuĢ Müslüman ahalinin güvenliği de
Müslümanların lideri sayılan padiĢahın görevi olduğundan, padiĢahın kendi
ahalisinden olan korsanları baĢıboĢ bırakması düĢünülemezdi. Gerek II. Bayezid
gerekse I. Selim, Osmanlı teb„asından olan gönüllü reisleri, Anadolu Beylerbeyi,
Rumeli Beylerbeyi gibi üst düzey yöneticiler ve lider korsanlar aracılığıyla
denetlemiĢlerdir.
Ganimet, korsanlığın en önemli motivasyon kaynağı olsa da, korsanlık
yağmacılıktan ibaret değildir. Kemal Reis ve Barbaros gibi korsanların bugün
adlarını sıkça duymamızın ve onları Osmanlı denizciliğiyle özdeĢleĢtirmemizin
sebebi, sadece yağma değildir. Bu iki korsanın kıymetli, bir o kadar da maliyetli olan
Osmanlı donanmasına liderlik edecek kadar padiĢahın güvenini kazanmasının birkaç
nedeni vardır. Bu nedenlerden biri, deniz güzergâhını iyi bilmeleridir. Diğer neden,
Hıristiyanların nazarında korku ve endiĢe sözcükleriyle eĢ anlamlı olmalarıdır.
Osmanlı korsanlarını iyi tanımaları ve onlara sözlerini geçirebilmeleri de bir baĢka
nedendir. Yukarıda sıralanan nedenlerden üçüncüsü sayesinde, II. Bayezid, devlet
hizmetinde bulunan Kemal Reis‟i Osmanlı tebaasına zarar veren korsan Kara
3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de
Diplomasi, Çev. H. Nazlı PiĢkin, , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009, s. 146.
3
DurmuĢ‟un4 üstüne yollamıĢtır (1503).
5 Kurdoğlu Muslihiddin‟in, I. Selim
döneminde Mısır‟ın denizden abluka altına alınmasında öncü rol oynaması ve
Kahire‟den Ġstanbul‟a götürülen Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun kadırgasına
göz kulak olması, padiĢahın seçkin korsana karĢı duyduğu güvenin bir baĢka
örneklemesidir.6 Donanmada istihdam edilecek denizcilerin az olması nedeniyle de,
korsanlara baĢvurulmuĢtur.7 Kemal Reis‟in ve Barbaros‟un adamları da onlar gibi
korsan, onlar gibi denizci olduklarına göre, bu iki korsan lideri, padiĢah
donanmasına epey bir iĢ gücü temin etmiĢ olmalıdır. Büyük Osmanlı denizcilerinin
yetiĢmesinde cesaret ve denizcilik bilgisinden ziyade, içinde yaĢanılan çağın siyasî
ortamı etkili olmuĢtur. II. Bayezid ve I. Selim dönemlerinde takip edilen denizcilik
politikası ve bu politikanın ürünü olan deniz seferleri ve donanma faaliyetleri Kemal
Reis ve Barbaros baĢta olmak üzere pek çok denizcinin/korsanın Osmanlı siyasî
bünyesine katılmasını kolaylaĢtırmıĢ, onların devletin geleceğini belirleyecek kadar
önemli roller ve siyasî dengeyi bozabilecek kadar hassas görevler üstlenmelerini
sağlamıĢtır.
II. Bayezid, kendi deniz siyasetini, ancak 1495 yılında Cem Sultan‟ın
ölümünden sonra, uygulamaya geçirebilmiĢtir. Mora Yarımadası‟nda bulunan
Modon, Koron ve Ġnebahtı gibi önemli deniz üslerinin alınmasının Anadolu
sahillerinin güvenliği açısından zaruri olduğunu fark eden padiĢah, 1495 yılından
itibaren donanma hazırlıklarına baĢlamıĢtır.8 II. Bayezid döneminde Osmanlı sınırları
karadan ziyade denizlerde geniĢlemiĢ, Doğu Akdeniz‟de egemenlik alanı kurulmuĢ,
kara gücünden daha üstün bir deniz gücüne sahip olunmuĢtur.9 PadiĢah, Doğu
4 Korsan Kara DurmuĢ bir korsan yatağı olan Seferihisar‟da (Ġzmir) ikamet etmektedir. I Diarii di Marino
Sanuto , ed. Federico Stefani v. d. , C. V, Nisan, 1969, Bologna, Forni Editore, s. 465. 5 PadiĢah, Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korumak için Kara DurmuĢ ve diğer korsanlara karĢı Gelibolu‟daki
iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemiyi silahlandırmıĢtır. Kara DurmuĢ, Kemal Reis tarafından
yakalanıp Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. elçi olarak Ġstanbul‟a yollanan ve kısa süre sonra Venedik‟e geri dönen
Andrea Gritti tarafından 1503 yılının Aralık ayında Senato‟ya sunulan rapor: Donanma Emini Girolamo
Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 28 Haziran 1505 tarihli mektup: A.e. , C. V, s. 449 ve A.e. , C. VI,
Haziran, 1969, s. 198. 6 Kahire‟deki Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Ludovici, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun
kadırgasının Kurdoğlu‟nun refakatinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir.
Daniel di Lodovici‟nin Kahire‟den yolladığı 12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , C. XXV, Ekim, 1969, s. 131-
132. 7 Brummett, Osmanlı Denizgücü , s. 146. 8 Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180. 9 Ġdris Bostan, “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”, Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar
Türk Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi,
Temmuz, 2009, s. 111.
4
Akdeniz‟de ortaya çıkmaya baĢlayan ve Venedik lehinde olan yapılanmayı fark
ederek güçlü bir donanmaya sahip olmaya öncelik vermiĢtir.10
Venedikliler, II. Bayezid‟in Mora‟ya sefer düzenleyeceğinden habersizdir.
PadiĢah, Venedik aleyhine aldığı bu sefer kararının Venedikliler tarafından
öğrenilmemesi ve herhangi bir tedbir almamaları için öncelikle, Baylosu
Ġstanbul‟dan uzaklaĢtırmıĢtır. Böylece Venedik Ġstanbul‟daki donanma hazırlıklarının
asıl sebebini öğrenememiĢtir. PadiĢahın ikinci hamlesi, buğday kıtlığını ileri sürerek
limanlarını Ġtalyan tüccarlara kapamak olmuĢtur.11
Bunu yaparak Ġtalyan tüccarların
Venedik‟e bilgi taĢımasını önlemiĢtir. Venedik, bu uygulamanın buğday kıtlığı gibi
sağlam bir sebebe dayanmasından ve tüm Ġtalyan tüccarları kapsayan bir uygulama
olmasından dolayı, kendisinin hedef alındığını fark edememiĢtir. Fakat, padiĢahın
Ġskenderiye (ĠĢkodra) beyi olan Firuz Bey‟i Venedik himayesindeki Karadağ‟ı
almakla görevlendirmesinden12
Venedik ĢüphelenmemiĢtir. Venedik‟in elçilik
bulundurma hakkını koruma göreviyle Ġstanbul‟a yolladığı Alvise Sagundino‟ya (Bu
Venedik elçisi 1495 yılında Ġstanbul‟a varmıĢtır) padiĢah tarafından sorulan sorular,
Venedik‟in dikkatini Avrupa‟ya yöneltmiĢtir. Doç‟tan uzun süre mektup alamadığı
için Avrupa içindeki casusu Venedik‟e karĢı tavır alan ve gelen elçiye öpmesi için
elini dahi uzatmayan padiĢahın Venedik‟i Fransa ve Ġtalya hakkında soru yağmuruna
tutmasının13
ardında Papalık, Napoli Krallığı ve Milano Dukalığı gibi rakip Ġtalyan
devletler durmaktadır. Bu devletler, önceden elçi yollayıp Venedik‟in Fransa ile
iĢbirliği yaptığı iddiasında bulunmakla kalmamıĢ, bundan bizzat padiĢahı haberdar
etmiĢ, hatta onu Venedik‟e karĢı kıĢkırtmıĢlardır.14
Rodos‟un Fransa‟dan top
10 A.y. 11 Nettleton Fisher Venedik‟in Selanik, Eğriboz‟dan ve Karadeniz limanlarından gelen tahıla muhtaç olduğunu
vurgularken Sanuto‟dan alıntı yapar. Selahattin Tansel de Nettleton‟u kaynak olarak kullanır. I Diarii, C. , I,
bölüm I, Ocak, 1969, s. 326 ve 459 ve Sydney Nettleton Fisher, The Foreign Relations of Turkey 1481-1512,
Urbana, University of Illinois Press. , 1948, s. 52 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, s. 180-181. 12 Fisher, The Foreign Relations, s. 53. 13Venedik elçisi Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 3 Temmuz 1495 tarihli mektuplar: I Diarii ,
C. I/1 , s. 323 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-52. 14 Napoli Kralı Ferdinando, 1496 yılının Mayıs ayında padiĢaha gizlice bir elçi yollamıĢtır. Niyeti padiĢahtan
borç para almaktır. Ancak, elçi eli boĢ dönmek zorunda kalmıĢtır. Milano Dükü‟nün elçisi olan Angelo da Lavelo
1496 yılının Ekim ayında Korfu üzerinden Ġstanbul‟a gitmiĢtir. O sırada padiĢahın bir ulağı Pavia‟daki Vigevano
kasabasına gelip padiĢahın Milano Dükü‟ne hediye olarak yolladığı 4 atı teslim etmiĢtir. Dük de padiĢahın
damadı olan Bosna Sancakbeyi Mustafa Bey‟e hediye olarak birkaç köpek yollamıĢtır. Papalık elçisi (noncio)
Giorgio Buzardo 26 Ocak 1497 tarihinde Bâbıali‟yi ziyaret etmiĢtir. Bu elçi Ferrara Dükü‟nün padiĢahı
Venediklilere karĢı kıĢkırttığını Bar‟daki (Antivari) Venediklilere rapor etmiĢtir. Donanma Emini Alvise Loredan
tarafından Monopoli‟den yollanan 6 Mart 1497 tarihli mektup, 1496 yılının Mayıs, Ekim ve Aralık ayında gelen
5
getirtmesinden Osmanlıların rahatsız olmuĢ olabileceği15
ihtimalini göz önünde
bulunduran ve donanma faaliyetlerinin Rodos‟a karĢı olabileceğini düĢünen Venedik,
Rodos, Fransa ve Ġtalyan devletleri üçlüsünü içine alan ve Fransa‟da düğümlenen
karmaĢık siyasî konjönktör içinde, kendisinin Osmanlı‟ya hedef olabileceği
ihtimalini gözden kaçırmıĢ, Osmanlı ve Venedik arasındaki diplomatik krizin
padiĢahın Avrupa iç iĢlerine müdahalesinden kaynaklandığı kanısına kapılmıĢtır.
Vefatının üzerinden 15 yıl geçen Fatih Sultan Mehmed‟in Mora üzerine düzenlediği
seferler Venedik‟in hafızasından çabuk silinmiĢtir. Venedik‟in Avrupa meselelerinin
içine sürüklendiği ve Venedik Akdeniz‟i için kısa bir mola anlamına gelen ve dört
yıla tekabül eden (1495-1499) süre, Venedik‟e pahalıya mal olmuĢ, bu denizci
devlet, Anavarin, Ġnebahtı, Modon ve Koron gibi dört önemli Mora üssünün
Osmanlılar tarafından fethine karĢı hazırlıksız yakalanmıĢtır.16
I. Selim devrinde Akdeniz‟de bir deniz üssünün elde edilmesiyle sonuçlanan
herhangi bir deniz seferi söz konusu olmamıĢtır. Buna rağmen, Osmanlılar, bu
padiĢahın saltanatı sırasında denizden kopmayıp donanma faaliyetlerine önem
vermiĢlerdir. Onları denize bağlayan pek çok sebep vardır ve var olan nedenlere
yenileri de eklenmiĢtir; Rodosluların zararlı faaliyetleri bir gelenek gibi devam
etmekteyken, Memlük topraklarını güneyden tehdit eden Portekiz, ikinci bir tehdit
unsuru olarak Kızıldeniz ve Basra Körfezi civarında belirivermiĢtir. Diğer taraftan,
Ġspanyollar Mağrip‟te dolanmakla kalmayıp bazı yerleri hâkimiyetleri altına
almıĢlardır. Kısaca söylemek gerekirse, Akdeniz, I. Selim döneminde de hareketli bir
süreç geçirmekte, çatıĢan çıkarları bünyesinde barındırmaktadır. Çıkarlarını
zedeleyen üç Hıristiyan devlet Akdeniz‟de dolaĢırken I. Selim denizden uzak
kalmamıĢtı. PadiĢah, Akdeniz‟deki bu rakiplerine gözdağı vermek için hiçbir fırsatı
kaçırmamıĢtı. Mısır‟ın fetedilmesinin hemen ardından ganimet toplamak için
Ġskenderiye‟ye giden donanmanın Ġstanbul‟a dönerken Rodos‟un yakınından geçmesi
haberler için bkz. I Diarii, C. I/1, s. 83-84, s. 136- 137, s. 370-371 ve 417 ve Fisher, The Foreign Relations, s.
52-53. 151498 yılının Ocak ayında gelen haber: Bazı Rodos barçaları top ve daha pek çok Ģey yüklemek için Provence
tarafına doğru gitmektedir. Rodoslular, PadiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme ihtimaline karĢı cephane
depolamaktadır. I Diarii, C. I/1, s. 463 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 54-55. 16 PadiĢah iki kadırgayı silahlandırmıĢtır. Çok sayıda kadırga yaptırmaktadır. Bunlar Rodos‟a gidecektir. Sakız
Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 12 Ocak 1497 tarihli mektuplar: I Diarii, C. I/1, s. 554.
6
oranın Ģövalyelerine gözdağı vermek içindi.17
I. Selim de II. Bayezid gibi kendisine
bir korsan seçme ihtiyacı duydu. Diğer korsanların faaliyetlerini denetlemek, onların
yaptığı yağmalardan Venedikli tüccarı korumak ve donanmayı emanet etmek için
atılgan ve gözüpek bir korsana ihtiyacı vardı ve Kurdoğlu‟nu buldu. II. Bayezid
döneminin Kemal Reis‟i padiĢah ve devlet için ne anlam ifade ediyorsa, I. Selim
dönemindeki Kurdoğlu Muslihiddin aynı anlama gelmektedir. Kemal Reis,
Modon‟da karĢımıza çıkarken, Kurdoğlu Ġskenderiye ve Kahire civarında
dolaĢmaktadır. I. Selim dönemi, Barbaros‟un güçlü bir korsan/denizci olarak
yükseliĢine Ģahit olması bakımından da önemlidir. 1516 yılından beri Cezayir‟i
Ġspanyollara karĢı savunan bu denizci, Yavuz Sultan Selim‟in himayesine nail
olmuĢtur. Barbaros (Hızır Reis) Cezayir‟in savunulması hususunda padiĢahtan
yardım talep edince , Yavuz Sultan Selim yolladığı emirlik beratı, mühimmat, birkaç
adet gemi ve 2000-3000 askerle onu onurlandırmıĢtır.18
Bundan baĢka, padiĢah,
Barbaros‟un Anadolu‟dan adam toplamasına icazet vermiĢtir.
I. Selim‟in deniz politikası onu II. Bayezid‟den kısmen ayırır. II. Bayezid
döneminde Osmanlı Devleti‟ni denize çeken, rekabet içinde bulunduğu Venedik
iken, I. Selim‟i denize çağıran Portekiz ve Rodos olmuĢtur. Rodos, Osmanlı
gemilerine verdiği zarar nedeniyle II. Bayezid zamanında da dikkate alınmıĢ bir güç
unsurudur. Mısır ve Suriye‟nin alınmasından ve Venedik‟in Kıbrıs için ödediği
vergiyi Osmanlı Devleti‟ne ödemeye baĢlamasından sonra, baĢka bir deyiĢle Osmanlı
Devleti‟nin Rodos‟a çok yakın toprakları hâkimiyet altına almasından sonra,
Rodos‟un Osmanlı gözündeki tehdit potansiyeli de artmıĢtır. II. Bayezid, doğrudan
Venedik topraklarını hedef alırken, I. Selim, Venedikli tüccarın koruyuculuğunu
üstlenmiĢtir. Mısır ve Kıbrıs‟ın sahip olduğu zenginliğin kaynağı olan ticaretin zarar
görmemesi için uğraĢan I. Selim, bu iki yerdeki ticaretin akıĢını sağlayan Venedikli
tüccarları ve onların gemilerini Osmanlı korsanlarından korumaya özen göstermiĢtir.
Bu nedenden ötürü, Talaisman adlı bir reisi Venediklilere zarar veren Osmanlı
17Magosa‟daki Komutan Vicenzo Capello, Rodos Üstad-ı Âzamı‟ndan aldığı mektuptan Osmnalı donanmasının
bir kısmının Rodos‟tan geçtiğini öğrenmiĢtir. Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 2
Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, Ekim, 1969, s. 216. 18 Ġdris Bostan, “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I/1, s. 230-231.
7
denizcilerini kontrol altına almakla görevlendirilmiĢ, bu durum Günlüklerdeki bazı
mektuplara yansımıĢtır. 19
II. Bayezid ve I. Selim, hem donanmaya verdikleri önem hem de denizi
stratejik bir unsur olarak görmeleri nedeniyle, Kanuni hariç olmak üzere, diğer
Osmanlı padiĢahlarından farklı bir siyaset izlemiĢlerdir. Kanuni devrinde
Venedik‟ten üstün olan Osmanlı donanması bir anda ortaya çıkmamıĢ, bu üstünlüğü
hazırlayan adımlar II. Bayezid ve I. Selim döneminde atılmıĢtır. Osmanlı
donanmasının bu süratli geliĢimini, Venedikli Senatör Marino Sanuto‟nun Günlükler
(I Diarii) baĢlıklı kroniğinden takip etmek mümkündür. Donanma faaliyetleri, deniz
seferleri, kronikte geçen pek çok korsan adı ve yine bu kronikte yer alan gemi adları
güçlenen bir deniz imparatorluğuna dair ortaya konulan ipuçları olarak görülebilir.
19 Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1518 tarihli mektup Talaisman Reis‟le ilgili Ģu bilgileri vermektedir: “6 kadırga,
3 kalyata ve 6 firkateden oluĢan ve nizam bakımından iyi durumda olan padiĢah donanması, bu aralar,
Ġstanbul‟dan ayrılmayı bekliyor. Bu donanma da bir de komutan var. Donanma Talaisman Reis adındaki
komutanın emri altında. Talaisman Reis, bulabildiği bütün korsan ve hırsızların kökünü kazımak hususunda acil
bir emir almıĢ”. I Diarii, C. XXV, s. 462.
8
I. BÖLÜM
MARĠNO SANUTO VE GÜNLÜKLER
1.1. Marino Sanuto‟nun Hayatı ve Yakın Çevresi Hakkında
Sanuto soyadının tarihçesi, 9. yüzyıla dayanmaktadır.1 Bu soyadın
Venedik‟teki ilk temsilcileri Frank istilası sonucunda Venedik‟e sığınmıĢlardır.
Sanuto soyadını taĢıyan aile, aslen Lombard (Longabardi) kavmindendir.2 Ailenin
dikkat çeken ilk temsilcisi Padovalı senatör Tommaso Candiano‟dur. Onunla birlikte
Sanuto soyu Padova ve Ferrara kontları yetiĢtirmeye baĢlamıĢtır. Marino Sanuto,
1490 ve 1494 yılları arasında yazdığı Vite dei Dogi (Doçların Hayatı) adlı eserde
Candiano‟nun soyundan geldiğini doğrulamaktadır.3
Sanuto soyunun 13. yüzyıldaki elçisi olan Marco Sanuto, Enrico
Dandolo‟nun torunudur. Kiklad Adaları‟nda (Kiklad/Cicladi: Eğriboz Adası‟nın
güneydoğusunda yer alan ada grubudur) bir prenslik kurmayı baĢarmıĢtır. Marco
Sanuto‟nun oğlu Angelo döneminde de Sanuto ailesi, NakĢa (Naksos) , Andros ve
Milos adalarının yöneticileri olarak karĢımıza çıkmaktadırlar. Doğu Akdeniz‟deki
takımadalarla olan bağlantı, Sanuto soyundan olanların diğer Venedik vatandaĢları
arasından sıyrılıp Cumhuriyet‟te önemli görevlere yükselmelerini sağlamıĢtır.4
“Sanuto”lar, 13. yüzyıldan itibaren Venedik‟teki pek çok aileyle karıĢmıĢ ve
San Matteo di Rialto, San Toma, San Samuele, San Severo ve San Giacomo
dell‟Orio olmak üzere beĢ ana kol halinde varlığını idame ettirmiĢtir. Sanuto soyunun
ileri gelenleri Büyük Konsey‟de (Gran Consiglio) görev almıĢ, böylece Sanuto soyu,
1 I Diarii , C. I, Prefazione, s. 10. 2 Lombardlar Almanya‟nın doğusundaki Oder Vadisi‟nin yukarı kesiminden gelmektedirler. Lombardlar M. S. 6.
yüzyılın sonlarına doğru bütün Po Vadisi‟ni, Venedik‟in iç kesimlerini, Toskana‟yı, Spoleto ve Benvento
Dukalıkları‟nı iĢgal etmiĢlerdir. Frank Kralı ġarlmen (Charlemagne) 8. yüzyılın sonlarında onların Ġtalya‟daki
hâkimiyetine son verip Papalık‟ı onların etkisinden kurtarmıĢtır. Edgar N. Johnson, James W. Thompson, An
Introduction to Medieval Europe 300-1500, Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers, 1937, s. 89,
s. 106 ve J. M. Roberts, A History Of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd, 1996, s. 109-110. 3 I Diarii, C. I, Prefazione, s. 10-11. 4 A.e. , s. 11.
9
uzunca bir süre Venedik yönetiminde söz sahibi olmuĢtur.5 Torsello mahlasını
kullanan ve Liber Secretorum Fidelium Crucis (Mühim Ġnancın Gizemli Kitabı) adlı
eserin yazarı olan Marino Sanuto, San Severo koluna mensuptur. Günlükler‟in (I
Diarii) yazarı olan Marino Sanuto ise, San Giacomo dell‟Orio kolundandır.6
Marino Sanuto, 22 Mayıs 1466 tarihinde, San Giacomo Dell‟Orio‟daki
Sanuto malikânesinde dünyaya gözlerini açtı. Babası Leonardo Sanuto (1427-1476),
Marino daha 10 yaĢındayken hayatını kaybetti. Babası, Medeni Hukuk ve Ceza
Hukuku konularında uzman, yasalar konusunda oldukça bilgili bir yargıçtı. Aynı
zamanda, o dönemdeki Ferrara kenti hâkiminin yardımcılığını üstlendi. Ölmeden
evvel ise, Venedik‟in Roma elçiliği görevini yerine getirmiĢ ve bu Ģehirde ömrünü
tamamlamıĢtır.7 Marino Sanuto‟nun babası ömrü boyunca toplam üç kere
evlenmiĢtir. Ġlk eĢi olan Letizia Memmo di Pellegrino ile yaptığı evlilikten çocuğu
olmazken, ikinci eĢi olan Celestina Contarini di Carlo ile yaptığı evlilikten Elena
(doğ. 1451) ve Marina (doğ. 1458) adında iki kızı ve Alvise (doğ. 1453) ve Antonio
(doğ. 1460) adında iki oğlu olmuĢtur. Üçüncü eĢi olan Lucia (Letizia) Venier di
Pellegrino, Marino Sanuto‟nun annesidir. Ondan Marino Sanuto‟dan baĢka,
Leonardo 8 adında bir oğluile Sanuta
9 adında bir kızı olmuĢtur.
Marino Sanuto, 15 ġubat 1505 tarihinde 1500 dukalık bir çeyize sahip olan
Cecilia Priuli di Constantino ile evlendi. Cecilia, Girolamo Barbarigo di Francesco
adındaki soylunun dul eĢidir. Bu eĢinden Elena adında bir kızı bulunan Marino
Sanuto‟nun evlilik dıĢı olan Candiana ve Bianca adında iki kızı daha vardır.
Bunların annelerinin kim olduğuna dair herhangi bir ipucuna rastlanmamıĢtır.10
Daha 14 yaĢındayken tarihle ilgili materyal toplamaya baĢlayan Marino
Sanuto bulduğu tüm yazıları, belgeleri ve haberleri büyük bir hevesle topluyor ve
5Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century ” adlı
makalesinde Büyük Konsey‟in Sanuto soyadını taĢıyan elçilerinin sayısını vermektedir. 1290 yıllarında 30 patriçi
Büyük Konsey‟de Sanuto soyunun elçiliğini üstlenirken, bu rakam 1300‟lü yıllarda 36‟dır, 1370‟lerde 39‟dur.
Stanley Chojnacki, “In Search of the Venetian Patriciate: Families and Factions in the Fourteenth Century”, ed. J.
R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and Faber, 1973, s. 74. 6 I Diarii, C. I, Prefazione (önsöz), s. 11. 7 A.e. , s. 12- 14. 8 Marino Sanuto‟nun erkek kardeĢi babasıyla aynı adı taĢımaktadır. Leanordo di Leanordo Ģeklinde
adlandırılmaktadır. Diğer adı Lorenzo‟dur. 1475 yılında doğmuĢtur. A.e. , s. . 12-13. 9 Marino Sanuto‟nun kızkardeĢinin doğum tarihi bilinmemektedir. Adı, Sanna, Santa ve Sancia gibi farklı
Ģekillerde telaffuz edilmektedir. A.y. 10 A.y.
10
eline geçen her Ģeyi harfi harfine kopya ediyordu. Babası 1476 yılında ölünce, ondan
kalan mirasın büyük bir kısmı ikinci eĢinden olan büyük oğlu Alvise tarafından 4 yıl
içinde harcandı. Marino Sanuto Padova‟da komutan olan amcası Francesco
Sanuto‟ya Latince bir mektup yazıp ipotek altındaki evlerini onun yardımıyla
kurtarmıĢtı. Babası Marino‟ya borç almasına gerek kalmayacak ve geçimini
sağlayacak kadar bir miras bırakmıĢtı.11
Marino Sanuto, 15 yaĢında tamamladığı mitolojiden bahseden Memorabilia
Deorum Dearumque (Tanrı ve Tanrıçanın Hatıratı) adlı eserini amcası Francesco‟ya
ithaf etmiĢti. Ġlk büyük eserinin adı oldukça uzundur: Commentari belli
Ferrariensis, quod Senatus Venetus cum Hercule Estensi gerit (Hercule Estensi
tarafından yönetilen Ferrara Ģehri savaĢlarına iliĢkin Venedik Senatosu‟nun izahati).
Bu eser, 1482 yılında tamamlanmıĢtır. Marino Sanuto‟nun diğer eseri olan Vite dei
Dogi (Doçların Hayatı) ilk kez 1484 yılında kaleme alınmıĢtır. Sanuto, 1493 yılında,
bu eseri yeniden elden geçirmiĢ, bir takım eklemeler yapmıĢtır. Ayrıca, Ferrara
Savaşlarına İlişkin İzahat, bu esere dâhil edilmiĢtir. La Spedizione di Carlo VIII in
Italia (Fransa Kralı VIII. Charles‟ın Ġtalya Seferi) adlı eseri bir tarih dizisi Ģeklinde
1533‟te yayımlandı.12
Sanuto, daha 18 yaĢındayken Büyük Konsey‟in seçimlerine katılıp adaylığını
koymuĢ, 23 Ekim 1484‟te Büyük Konsey üyeliğine seçilmiĢtir. Bunun yanı sıra,
1500‟lü yılların baĢında aralıklı olarak Senato‟da görev almıĢtır. Günlükler‟in 58.
cildi sona erdikten kısa bir süre sonra vefat etmiĢtir.13
1.2. Bir Tarihçi Olarak Marino Sanuto ve Günlükler‟i
Sanuto‟nun hazırladığı 58 ciltlik seri, bir günlük gibi görünmesine rağmen,
tarihe tanıklık eden bir kaynak olarak yazarına tarihçi kimliği yüklemektedir. Marino
Sanuto‟nun bir günlük yazarı mı, yoksa bir tarihçi mi olduğu sorusunun akla gelmesi
bu yüzdendir. Robert Finlay “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”
adlı makalesinde, Sanuto‟nun tarihe yaklaĢımını irdelemekte, bunu yaparken onun
tarihçiliğin hangi penceresinden baktığını ve tarihçiliğin hangi yönlerinden yoksun 11 A.e. , s. 15-16. 12 A.e. , s. 16, 23-24, 26, ve 30. 13 A.e. , s. 12-13 ve 21-22.
11
olduğunu sorgulamaktadır. Sanuto‟nun olaylar arasında önem sırası gözetmemesi,
birbiriyle ilgisiz olayları art arda kayda geçirmesi14
, onu tarihçiliğin biraz dıĢına
iterken, diğer taraftan hiçbir ayrıntıyı kaçırmamaya özen gösteren yaklaĢımı ona
farklı bir tarih üslubu kazandırmıĢtır. Kısaca söylemek gerekirse, Sanuto aynı anda
tarihin hem içinde hem de dıĢındadır. Tarihin içindedir, çünkü yaĢanılan olaylara
bizzat tanık olmakta, onları ayrıntısıyla kayda geçirmektedir. Tarihin dıĢındadır,
çünkü olaylara ve kaynaklara bir tarihçi gözüyle bakmamakta, onları düzene
koymamakta ve bu olayları önem sırasına yahut dâhil olduğu konuya göre
sıralamamaktadır. Robert Finlay, bu yüzden onun güçlü bir günlük yazarı, fakat
zayıf bir tarihçi olduğunu vurgulamaktadır. Bununla birlikte, binlerce belgeyi temize
çekmekle yetinmeyen, Venedik meydanlarında toplanan halkın söylediklerine, yani
kamuoyuna kulak veren bir yaklaĢımı övmeyi ihmal etmemiĢtir. Sanuto, olaylara
geniĢ bir pencereden baktığı ve geleneksel Venedik tarihçiliğinin aksine, eserini
soylu ailelerin yaĢamıyla sınırlı tutmadığı için “Venedik Devlet Tarihçisi” unvanına
lâyık görülmemiĢtir.15
Sanuto, diplomasi ve savaĢa hususi bir önem vermiĢ olsa da, onları odak
noktası yapmamakta, savaĢ ve diplomasiyle ilgili olayları kültür, ticaret, kamuoyu, iç
siyaset ve iaĢeye olan etkileri bakımından değerlendirmektedir. “Patriçi”leri ön
planda tutan bir tarih anlayıĢına da sahip değildir. Finlay‟a göre, Sanuto geleneksel
tarihin karmaĢık ve içiçe geçmiĢ yapısını ve elitist tarih yaklaĢımını bir kenara
bırakmakla ortaya koyabilmiĢtir.16
Dukalık yazıĢma ofisinden, Venedik sokak ve meydanlarından kaynağını
alan, belge ve kamuoyu üzerinden ilerleyen Günlükler‟in yazım aĢaması, yazarın
motivasyonuna ve tarihin akıĢ yönüne göre ĢekillenmiĢtir. Fransa Kralı VIII. Charles
14 Finlay bu bilgi dağınıklığına dikkat çekmek amacıyla Ģu örneği vermektedir. Venedik‟te bir düğünde yapılan
iĢakayı, Ġtalya‟nın VIII. Carlos tarafından fethedilmesi konusu takip eder. Yani, tarih ve günlük hayat içiçe
geçmiĢtir. Sanuto‟nun aynı anda hem tarihe tanık olması, hem de günlük hayatı yaĢamaya devam etmesi bu bilgi
yığınının oluĢmasında rol oynamıĢtır. Robert Finlay, “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”,
Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons, Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of
Chicago Press, s. 587. 15 Sanuto‟nun yaĢadığı yıllarda “Cumhuriyet‟in Resmi Tarihçisi” ünvanını ilk olarak iyi derecede Latince ve
Grekçe bilen Andre Navagero kazanmıĢtır (1516). Navagero 1529 yılında ölünce aynı ünvan Sanuto‟nun yakın
dostu Piero Bembo‟ya verilmiĢtir. Bu unvanı bir türlü alamayan Sanuto‟nun hayal kırıklığını telafi etmek isteyen
ve onun Günlükler‟i yazmaya devam etmesi arzusunda olan Piero Bembo, Sanuto‟ya 1531 yılından itibaren
“150” dukalık bir aylık tahsis edilmesine vesile olmuĢtur. “I Diarii, C. XXI, Eylül, 1969, s. 484-485 ve Finlay,
“Politics and History in the Diary", s. 592. 16 Finlay, “Politics and History in the Diary”, s. 594-596.
12
(1483-1498) Ġtalya‟yı fethetmesinden (1494-1495) hemen sonra Günlükler‟i kaleme
almaya baĢlayan Sanuto, Ġtalya‟da barıĢın tesisine dek bu eseri yazmaya karar
vermiĢtir. Fakat barıĢ, ancak 1530 yılında V Karlos (1516-1558) ve Papa VII
Clement arasında, Bologna‟da yapılan ve Floransa‟nın düĢüĢüyle sonuçlanan
antlaĢmayla sağlanabilmiĢtir. Belgrad‟ın (1521) ve Rodos‟un (1522) Osmanlılar‟ın
eline geçmesi, Ceneviz‟in V. Karlos‟a teslim olması (1528), Viyana‟nın Osmanlı
kuĢatmasına sahne olması (1529) gibi tarihin akıĢını değiĢtiren olaylar, Günlükler‟in
uzamasında, yani 58 cilde ulaĢmasında etkili olmuĢtur. Bunların dıĢında, Sanuto‟nun
hayatındaki değiĢiklikler, aile konutunun paylaĢımı hususunda kardeĢleriyle yaĢadığı
anlaĢmazlık, 1505 yılındaki evliliği Günlükler‟in yazımını da yavaĢlatmıĢtır. 1501
yılından evvel ayda ortalama 274 sayfa yazan Sanuto, 1501 ile 1507 yılları arasında
ayda ancak 32 sayfa yazabilmiĢtir. Sanuto‟nun kendi hayatı, yazım sürecine etki
etmesine rağmen, Sanuto‟nun Günlükler adındaki kroniği, kiĢinin iç dünyasını,
hislerini, gözlem ve anılarını açığa vuran günlüklere benzememektedir. Çünkü,
Sanuto, bu eserine herhangi bir ahlakî misyon yüklememiĢtir. Bütün bunları dile
getiren Finlay, Sanuto‟nun çok ciltli kroniğini Çin‟deki “mandarin”lerin tarih
yazıcılığına benzetmektedir. Ayrıca, Finlay, bilgiyi baĢlı baĢına bir değer olarak ele
alan Sanuto ile 14 ve 15. yüzyıllarda yaĢamıĢ olan ve hümanist öğretinin etkisiyle
bilgiye ahlakî bir misyon yükleyen vak„anüvis Leonardo Bruni arasındaki farka
iĢaret etmektedir. Bilginin bizzat kendisi ön planda tutulduğundan, onun aktarılıĢ ve
kullanılıĢ biçimi üzerinde durulmamıĢ, bunun bir sonucu olarak, Günlükler‟de
anlatılan olaylar önem sırası bakımından düzenlenmemiĢtir.17
Marino Sanuto‟nun Günlükler adını taĢıyan tarih kronolojisi bir vekayinâme
özelliği taĢımaktadır. Söz konusu kronik, 1495 ve 1533 yılları arasında gerçekleĢen
önemli savaĢ ve antlaĢmalar, bunların etrafında cereyan eden diplomatik görüĢmeler,
seferler ve bu seferlerin hazırlık aĢamaları ve meydana geliĢ biçimleri hakkında
17 Sanuto, 1517 yılında Büyük Konsey‟e seçilmediği zaman büyük bir üzüntü duymuĢ, Venedik için
yaptıklarının değer görmemesinden yakınmıĢtır. “La qual ingratitudine molto mi dispiace per amor porto a la
patria mia; benchè sia maltrato a le operation ho fate in ben de la Republicha, sì hessendo in Pregadi per le renghe
fate, aver anni 51 compiti, et ogni dì faticharmi in scriver la mia Diaria de l‟historia, e tamen mi fanno cader, e di
Pregadi e dove don nominato” (Vatanıma karĢı duyduğum sevginin değer görmemesi beni ziyadesiyle üzüyor.
Cumhuriyetin faydası için yaptığım iĢlerin kötü muamele görmesine rağmen, 51 yaĢında ve homurdanmalar
eĢliğinde Pregadi‟de görev almama rağmen ve ülkenin tarihi hakkındaki günlüğümü yazarken duyduğum her
türlü yorgunluğa rağmen, atanmıĢ olduğum Pregadi‟den beni indirdiler). I Diarii, C. XXV, s. 84 ve Finlay,
“Politics and History in the Diary”, s. 586, 588, 590, 591- 593 ve 595-597.
13
önemli bilgiler içermektedir. Venedik Cumhuriyeti‟nin irtibat halinde olduğu
Müslüman ve Hıristiyan devletlerin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapıları,
gelenek-görenekleri ve geçmiĢi, yani kısaca kültürü bu kroniğin satırlarına
yansımıĢtır. Günlükler‟in temel unsurları olan ve çeĢitli Venedik yöneticileri ve
vatandaĢları tarafından yollanan mektuplarda Floransa, Ceneviz, Papalık, Fransa,
Ġngiltere ve Kutsal Roma-Germen Ġmparatorluğu gibi Hıristiyan devletlerden baĢka
Osmanlı Devleti‟nin adına sıklıkla rastlanılır. Osmanlı tabiri kullanılmadan “Büyük
Türk” (Gran Turco) veya “Büyük Senyör” (Gran Signor) gibi padiĢaha atfedilen
unvanlarla kiĢileĢtirilen Osmanlı Devleti, atama ve aziller, Ģehzadeler ve vezirler
arasındaki çekiĢmeler gibi iç meseleler nedeniyle Günlükler‟deki mektuplara konu
olabilmektedir. Bunların dıĢında, savaĢ, barıĢ, fetih ve sefer gibi diplomasiye yön
veren olaylar da Osmanlıların kendilerinden bahsettirmesine yol açmıĢtır. Venedik‟in
16. yüzyılın en önemli diplomasi merkezi olan Ġstanbul‟da daimi bir elçi, yani Baylos
bulundurması Osmanlı tarihi bakımından Sanuto‟nun zengin bir kaynak olmasını
sağlamıĢtır. Çaldıran, Ridaniye ve Mercidabık adlarıyla anılan savaĢlar, Ġnebahtı,
Modon, Koron ve Rodos gibi önemli deniz üslerinin fetihleri Günlükler‟deki
mektupların değindiği önemli olaylar arasında ilk sırada gelmektedir. Osmanlı
Devleti‟nin Memlükler ve Safevi Devleti‟yle yaĢadığı çekiĢme, Günlükler‟in diğer
bir önemli konusu olarak öne çıkmaktadır.
Günlükler, sadece siyasî tarihten söz etmez, aynı zamanda kültürel tarihten de
bahsetmektedir ve pek çok Ġtalyanca Ģiir ve deyiĢe yer verilmektedir. Korsanlık, 16.
yüzyıldaki hem siyasî hem de kültürel hayatın önemli bir unsuru olduğundan meĢhur
Osmanlı korsanlarının adları Sanuto‟nun söz konusu kroniğinde sıkça anılmaktadır.
Sanuto, kaynak olarak kullandığı mektup ve raporlar vasıtasıyla Kemal Reis,
Kurdoğlu ve Barbaros gibi önemli tarihi Ģahsiyetlerin kronolojik bir düzen içinde
takip edilmesine imkân sağlamakta, onların gezindiği coğrafyayı ve onlar tarafından
kullanılan gemileri ve gemi malzemelerini sözün gücü sayesinde
resmedebilmektedir.
Günlükler, mektup ve raporlardan oluĢan tarihi bir kaynaktır. Tezin konusunu
oluĢturan mektuplar, Donanma BaĢkomutanı, Baylos ve diğer komutanlar ve
donanma gözetmenleri tarafından Ġstanbul, Ġskenderiye ve Korfu ağırlıkta olmak
14
üzere Venedik‟li yöneticilerin ve elçilerin etkili olduğu bölgelerden yollanmaktadır.
Tez için kullanılan raporlar, Osmanlı donanmasından kaçan ve çoğu Hıristiyan olan
forsalar, gemi reisleri ve casuslar tarafından Senato‟ya takdim edilen tanıklık
bildirileri Ģeklindedir.
Günlükler‟deki mektup ve raporlar kronolojik bir sıra izlemekle birlikte, geç
ulaĢan mektup ve raporların da etkisiyle, kronolojide sapmalar ve geriye dönüĢler söz
konusu olmaktadır.18
Bahsi geçen dizin, tarihi bir kaynak olarak ele alındığında iki
husus göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlardan biri, mektup ve raporların
tarihlendirilmesidir. Bu noktada, kronolojik sıra iyi takip edilmeli, olaylar arasındaki
zaman iliĢkisine dikkat edilmeli, kronolojideki sapmalar tespit edilmelidir. Özen
gösterilmesi gereken diğer bir husus, ele alınan mektupların tarihi olayları tam olarak
yansıtıp yansıtmamasıyla ilgilidir. Bu bağlamda Günlükler‟deki mektup ve raporların
hem birbirini tamamlayan hem de birbiriyle çeliĢen yönleri dikkatle ele alınmalıdır.
Günlükler‟de geçen mektupları kusursuz bir biçimde tarihlendirmek için
Sanuto‟nun onları kaydederken kullandığı dili iyi anlamak gerekir. Sanuto‟nun
sıklıkla baĢvurduğu “Del ditto” terimi üç farklı biçimde kullanılmaktadır. Ġlkin bir
önceki mektubu gönderen kiĢinin aynı olması durumunda kullanılır. Bu durumda
“del ditto” tabirinden sonra bir önceki mektuptakinden farklı bir yer adı gelmekte,
mektubun gönderildiği yeri temsil eden bu yer adını mektubun gönderildiği zamanı
ifade eden bir sözcük izlemektedir.19
“Del ditto” tabiri, bazen hem mektubu
gönderenin hem de mektubun gönderildiği yerin bir önceki mektuptakilerle aynı
olduğunu ifade etmektedir.20
Böyle bir durumda, “del ditto” sözcüğünden sonra
18 Örneğin Yönetici aynı zamanda Donanma Emini olan Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan
mektup 20 ġubat (1499) tarihlidir. Ondan önce ve sonra gelen mektuplar ise 1499 yılının Nisan ayında
yazılmıĢtır. Kronolojideki bu sapmanın nedeni, Sanuto‟nun ġubat ayında yazılan bu mektubun varlığından geç
haberdar olması olabilir. I Diarii, C. , II, ġubat, 1969, s. 631. 19 Venedik‟in Adriyatik‟ten) sorumlu olan komutanı Dominico Dolfin 20 Ağustos (1500) tarihli bir mektubu
Viyosa Nehri (Avlonya Körfezi‟ne dökülen nehir/ Vajussa) civarından yollayıp orada bulunan Osmanlı
donanmasının 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkate türündeki 7 gemi, 2 pergende ve geri kalanı
ağribar olmak üzere toplam 50 yelkenliden oluĢtuğunu belirtmektedir. Aynı kiĢi tarafından farklı yerden
gönderilen ve farklı bir tarih taĢıyan diğer bir mektup Ģöyle ifade edilmektedir: Del ditto, a presso Sasno, a dì 25
(Bahsi geçen kiĢi tarafından, Sasno civarından, ayın 25‟i) A.e. , C. III, Nisan, 1969, s. 731-732. 20 Venedik Elçisi olarak Ġstanbul‟u ziyaret eden Andrea Zanchani ilk olarak oradan 10 ve 12 Mart (1500) tarihli
iki mektup yollamıĢtır (Sanuto bu iki mektubu birlikte izah etmektedir). Elçi, bu iki mektup vasıtasıyla Osmanlı
ile Venedik arasındaki barıĢı sağlamak için yaptığı görüĢmeleri ve sarf ettiği paraları (Zante için 500 duka,
hapsedilen Venedikli Almandoro için 1400 duka) izah ettikten sonra bir baĢka mektup yazıp Osmanlı donanması
hakkında malumat vermiĢtir. 10 ve 12 Mart tarihli mektuplar “Da Constantinopoli di sier Andrea Zanchani orator
nostro, di 10 et 12 marzo” (Elçimiz Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 10 ve 12 tarihli mektuplar)
15
herhangi bir yer adı gelmemekte, sadece mektubun gönderildiği zamanı ifade eden
bir sözcük onu takip etmektedir. Del ditto sözcüğü tek baĢına kullanılmıĢsa, yani
onun peĢinden herhangi bir yer adı veya zaman ifadesi gelmiyorsa, bu kez mektubun
göndereni, gönderildiği yer ve zaman bir önceki mektuptakilerle aynıdır.21
Bazen, Sanuto, bir mektup içinde baĢka bir mektuptan söz eder. Bu diğer
mektubu da tespit etmek gerekir. Sanuto, Venedikli Vali Ambruoso Contarini‟nin
LefkoĢa‟dan yolladığı 22 ġubat 1499 tarihli mektubu izah ederken, bu mektubun
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli
mektuplara istinaden kaleme alındığını vurgulamaktadır.22
Sakız‟dan yollanan bu
mektuplar Kara Hasan adındaki Osmanlı korsanının Venediklilere verdiği zarardan
bahsetmektedir.
Aynı mektupta geçen farklı konular Sanuto‟nun kendisi tarafından kullanılan
“item” (madde/mevzubahis) ibaresiyle birbirinden ayrı tutulmaktadır. Mesela, Baylos
Andrea Gritti 1497 yılının Ocak ayında yolladığı mektubunda23
, ilk olarak Kara
Hasan (Caracossam), Enrichi ve Kemal Reis (Camallì) gibi korsanların Venedik ve
diğer Hıristiyan gemileri tehdit ederek zenginleĢtiğinden yakınmakta, bu durum
karĢısında Venedik‟in sessiz kalmaması gerektiğini yazmaktadır. Sanuto, Baylos‟un
mektubunda geçen diğer bir konuyu “Item” ibaresiyle ayrıca belirtmektedir. Bu kez
Baylos, Osmanlı korsanlarının eline geçen Venedik gemilerini kurtarmak için
sarfettiği çabaya değinmektedir: Venedikli tüccar Dominico Venier‟in Ģarap yüklü
gemisinin Yahudilere satılacağını, artık onu kurtarmanın mümkün olmadığını haber
verdikten sonra, Korfu çıkıĢlı üç Venedik gemisinin yağmalandığını ve içindeki
mürettebatın Osmanlı korsanları tarafından esir alındığını not düĢmüĢtür.
Sanuto‟nun Günlükleri büyüklü küçüklü pek çok Akdeniz adasının ve bu
adalarda bulunan yerleĢim bölgelerinin Ġtalyanlar tarafından, bilhassa Venedikliler
Ģeklinde ifade edilirken aynı kiĢi tarafından aynı yerden yollanan ve Ģifreli olduğu Sanuto tarafından vurgulanan
diğer mektup “Dil ditto in zifra, di 12” (Aynı kiĢi tarafından ve aynı yerden, ayın 12‟si) Ģeklinde ifade
edilmektedir. A.e. , C. , II, ġubat, 1969, s. 610-612. 21 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Korfu‟dan yolladığı mektubunda Dubrovnik‟ten kereste ve koyun
taĢıyan iki ağribardan öğrendiklerini, Osmanlı kadırgalarının Avlonya yakınlarında bulunan Viyosa (Vajussa)
Nehri‟nden suyun sığ olması nedeniyle geçemediğini anlattıktan sonra aynı yerden aynı tarihle bir baĢka mektup
yollamıĢtır. A.e. , C. , III, Nisan, 1969, s. 1581-1582. 22 A.e. , C. II, s. 630-631. 23 A.e. , C. I/2, s. 916-917.
16
tarafından nasıl adlandırıldığı hakkında sayısız ipucu vermektedir. Bu adaların pek
çoğu, günümüzde Ege Denizi sınırları içindedir. Günlükler‟de Sakız “Syo”,
Bozcaada “Tenedo”, Midilli “Mitilini ”, Limni “Stalimine” olarak zikr edilmektedir.
Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan Kuzey Sporad Adaları‟ndan biri olan ĠĢkiros
(Schyros) “Schiro”, yine bu adalardan biri olan ĠĢketos “Schiati”, Eğriboz Adası‟nın
güneydoğusuna denk düĢen Kiklad Adaları‟ndan Mokene (Mykonos) “Micone”, yine
bu ada grubundan olan Değirmenlik “Milo”, Çuha “Cerigo” olarak
adlandırılmaktadır.
Ağırlıklı olarak Venedik Ġtalyancası ile yazılan mektuplardan oluĢan
Günlükler‟de zaman zaman Latince de kullanılmaktadır. Latince olarak yazılan
mektuplar, daha çok Papalık, Macaristan, Rodos ve Ġspanya‟dan gönderilmiĢ
olanlardır. Bu tezin içeriğini oluĢturan ve Ġstanbul, Korfu ve Ġskenderiye baĢta olmak
üzere pek çok yerden yollanan mektup ve raporların bir iki tanesi dıĢıda neredeyse
hepsi Ġtalyanca‟dır.
1.3. Günlükler‟de Zaman ve Mekân Algısı
Günlükler‟de birçok yerden söz edilir. Venedik ülkesi ve onun kolonyel
mevcudiyetinin sergilendiği Doğu Akdeniz, bu eserin odak noktasını teĢkil
etmektedir. Doğu Akdeniz‟deki pek çok adanın ismi, hatta Venedik hafızasında yer
edinmiĢ küçük adaların isimleri Günlükler‟de sıkça anılmaktadır. Osmanlı
donanmasından söz edilecekse Ġstanbul baĢta olmak üzere Gelibolu
(Gallipoli/Garnipoli), Avlonya (Valona) ve Eğriboz‟dan (Negroponte) sıklıkla söz
edilir. 1500‟den sonra Ġnebahtı (Nepanto/Lepanto), Modon ve Koron Osmanlı
donanmasının üsleri olarak Günlükler‟in mekân parçasına dâhil olurlar. Osmanlı
korsanlarından söz edilecekse, o dönemde korsan yatağı olan Seferihisar‟ın24
(Sorrafari/Ġzmir) adının anılması adeta bir gereklilik sayılır. Gelibolu‟dan gelen
Osmanlı donanmasını ve korsanlarını Doğu Akdeniz‟le buluĢturan Limni ve Midilli
onun arkasından gelirler. Ceneviz kolonisi Sakız, Venedik‟in Osmanlı donanması ve
24 Seferihisar‟ın diğer adı Sivrihisar‟dır. Burayla ilgili bilinen en eski kayıt 1478‟den önce düzenlenmiĢ olan bir
tapu-tahrir defteridir. Bu defterde Seferihisar, Ġzmir kazasına bağlı görünmektedir. 16. yüzyılda ise bağımsız bir
kaza olan ÇeĢme‟ye dâhil olmuĢtur. Zeki Arıkan, “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık”,
Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, Ġstabul, 2007, s. 81.
17
korsanlarına dair aldığı haberlerin müzmin istihbaratçısı olarak adından sıkça söz
ettirir. Adından söz ettiren diğer yerler, Venedik donanma komutanlarının merkezi
denilmesinde sakınca olmayan Korfu ile Adriyatik‟in haber kapısı olan Zante‟dir.
Eğer Akdeniz veya Adriyatik‟teki bir ada Osmanlı korsanlarınca yağmalanmıĢsa,
yağmalanan yerin adı mutlaka Günlükler‟de geçer. Osmanlı korsanlarının
yağmaladığı yerler olarak, Adriyatik‟in Leggena‟sı, Elba Adası‟nın (Ġtalya)
güneyinde kalan Pianosa (Chianose) Adası, Doğu Akdeniz‟deki Milos Adası (Milo) ,
Andros (Andre) Adası ve Kandiye (Candia), Rodos ġövalyeleri‟ne bağlı olan Leryos
Adası (Lero), Pulya (Puglia) ve Otranto yakınlarındaki Soprasano gibi sayısız
örnekler art arda sıralanabilir. Anabolu (Napoli di Romania) ise, Osmanlı
donanmasının çıkarma yaptığı, fakat tamamen ele geçirmediği bir yer olarak
Günlükler‟de geçer.
Hıristiyan korsanların yağmaladığı Osmanlı topraklarının adları Sanuto‟da
pek belirtilmemiĢtir. Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo tarafından
yollanan 18 ġubat 1505 tarihli bir mektup, üçü kadırga geri kalanı firkatelerden25
oluĢan 40 parça donanma ile Kemal Reis‟in denize açıldığını haber vermenin dıĢında
bunun nedenini Rodoslular‟ın Osmanlı kıyılarını ve adalarını yağmalaması olarak
açıklar. Fakat, Rodosluların yağmaladığı bu Osmanlı adaları ve kıyılarının adlarından
söz etmez. Ayrıca, Baylos, Rodoslular söz konusu olunca, “yağma” (preda) ve
korsan (corsaro) sözcüklerini kullanmaktan kaçınmıĢtır.26
“Rodoslu korsanlar” yerine
“Rodos gemileri” (navilij rodiani), “yağmalayan” yerine de “zarar veren”
(daneggiando) demektedir.27
Söz konusu zararın Osmanlılar için geçerli olması
Venedikli Baylos‟un Rodos eliyle yapılan yağmaya az önem atfetmesine yol
açmıĢtır. Baylos, zarara maruz kalan Osmanlı kıyı kasabaları ve adalarının adlarını
mektubunda vermemiĢtir.
Yer adlarının dıĢında burun adları da Sanuto‟da yer almaktadır. Doğu
Akdeniz‟in önemli geçiĢ noktalarından biri olan Çuha Adası‟nın tam karĢısındaki
25 Burada fusta tabiri kullanılsa da kastedilen firkatedir. Firkate, çekdiri türünden bir gemidir. En küçüğü 10-17
oturaklıdır. Uzunluğu 16-20 metre uzunluğundadır. Eni 3,5 metredir. SavaĢ zamanlarında 80-100 levent
taĢıyabilmektedir. Ġdris Bostan, Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat, Gemiler, Küre Yayınları,
Ġstanbul, 1. bs. , Ekim 2007, s. 127-128. 26 I Diarii, C. VI, s. 151. 27 A.y.
18
Malyo Burnu‟nun (Cao Malio) adına sıklıkla rastlanılır. Çünkü orası Doğu
Akdeniz‟in doğusu ile güneyini birbirine bağlayan bir geçittir. Oradan ya korsan ya
da donanma geçer. Doğu Akdeniz‟in en batısındaki üç büyük adaya, yani Rodos,
Girit ve Kıbrıs‟a ulaĢmak için oradan geçmek gerekir. Orası aynı zamanda Mısır‟a
ulaĢan bir kapıdır. Günlükler‟de geçen diğer burun adları Mora Yarımadası‟nın
doğusundaki Skili Burnu (Cao Schilo), Eğriboz Adası‟nın güney ucundaki Mandelon
Burnu, (Cao Mantello), Çuha Adası‟nın batısındaki Matapan Burnu ile Aya
Mavra‟daki Dukato Burnu‟dur. Bilhassa, Skili Burnu ile Mandelon Burnu, Osmanlı
donanmasının uğrak güzergâhları olarak adlarından sıkça söz ettirmektedir.
Sanuto‟da Akdeniz kelimesini çağrıĢtıran herhangi bir sözcüğe rastlanmaz.
Doğu Akdeniz‟in batı kesiminden söz edilecekse “Arcipelago” (Arzipelago:
Takımadalar) sözcüğü kullanılır. Doğu Akdeniz‟in doğusu ise “Barbaria”
(Berberistan) olarak anılmaktadır. Karadeniz‟i tanımlayan sözcüğe gelince, ulu deniz
anlamına gelen “Mar Maggiore” (Mar Mazor) sözcüğü tercih edilir. Buradan Ģu
sonuca varılabilinir: Sanuto Günlükler‟ine, daha doğrusu, 16. yüzyıl Venedik
algısına konu olan Akdeniz, Takımadalar ve Berberistan gibi kara parçaları
üzerinden tanımlanırken, Venedik‟in uzağındaki Karadeniz ulu bir deniz olarak
görülmektedir. Batı Akdeniz‟i tanımlayan herhangi bir sözcüğe Günlükler‟de
rastlanılmaz. Coğrafi tanımlamalar daha çok kıyı kentleri veya adalar üzerinden
yapılmaktadır. Venedikliler‟in Akdeniz‟i adlandırma dertleri de yoktur. Onu
yaĢamakla meĢguldürler. Akdeniz, Venedikli‟nin gözündeki önemini yitirmese de
günlük hayatın bir parçası olarak sıradanlaĢmıĢ, adalar denizi olması nedeniyle de
karalaĢmıĢtır. 15. yüzyılın ortalarından, yani Fatih döneminden itibaren Osmanlıların
sıkı ve yoğun hâkimiyetine sahne olan Karadeniz ise yıllar süren bir gizemin karanlık
örtüsü altında uzanmaktadır. Venediklilerin Karadeniz‟e ululuk atfetmesinin nedeni
de bu gizemdir. Akdeniz‟le kıyaslandığında ada varlığı bakımından fakir olan
Karadeniz, 16. yüzyıl Venedik hafızasından silinmemiĢtir. Sadece bu denizin,
Venedik zihnindeki tezahürü Akdeniz‟inki kadar canlı ve berrak değildir. Gücünü,
bilinmezlikten alır. Venedikli bir tüccar Midilli‟den denize bakacak olsa karĢısında
Sakız‟ı bulur. Venedik‟in Napoli‟deki elçisi, Otranto‟dan denize bakacak olsa
gördüğü Sicilya‟dır. Aynı elçi, Sicilya‟ya geçip oradan denize baktığında Berberi
19
kıyıları gözünün önüne gelir. Venedikli ile Akdeniz arasındaki mesafe, karĢı karĢıya
duran iki ada veya iki kıyı kadarken, Ġstanbul‟un Karadeniz‟e bakan kıyısına geçen
Venedikli Baylos‟un gördüğü, önünde uzanan engin bir denizdir.
Adriyatik veya Adriya Denizi tabirlerini anımsatan sözcüğe Sanuto
Günlükler‟inde pek sık rastlanılmamaktadır. Ender örneklerden biri Cilt 2‟de yer
almaktadır. Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Nisan 1519
tarihli mektupta Adriya Denizi (Adriatico Mare) tabiri geçmektedir. Bu kiĢi,
Osmanlı Devlet erkânının Adriyatik Denizi‟ne yaklaĢtığını, Arnavutluk civarındaki
ırmaklara köprüler kurdurduğunu, yani gelecek donanma için hazırlık yaptığını
mektubuna yazmıĢtır.28
“Golfo” (körfez) kelimesi Adriyatik‟i anlatmak için yeterli
görülmüĢtür. Venedik kıyılarının çizdiği kavisin bir ucu aĢağı sarkıtılarak tüm
Adriyatik kıyıları kuĢatılmıĢ, Adriyatik‟in bir denizden çok Venedik‟in uzantısı olan
bir körfez olduğu ortaya konmuĢtur.29
1495-1533 yılları arasında Marino Sanuto tarafından kaleme alınıp Federico
Stefani, Guglielmo Berchet, Niccolò Barozzi, Marco Allegri, Rinaldo Fulin adlı
editörlerin katkılarıyla 1877 yılında literatüre kazandırılan Günlükler‟in ilk 28 cildi ,
yani 1495-1520 yıllarını kapsayan kısım bu tezin konusunu teĢkil etmektedir.30
Bu
ilk 28 ciltte, Barbaros‟un hayatındaki tüm faaliyetlerden söz edilmemektedir. Bu tez,
Barbaros‟un I. Selim dönemindeki, yani henüz tam bir Osmanlı‟dan çok, bir Berberi
korsan sayıldığı, tabiri caizse henüz meĢhur olmadığı dönemdeki faaliyetlerini
içerecektir. Tezin ana kaynağını teĢkil eden Venedik kroniği, 1517 yılından itibaren
Barbaros‟tan söz etmeye baĢlar. 1533 yılını, yani Kanuni‟nin ilk 13 yılını da
anlattıktan sonra sona eren kronik, Barbaros‟un Kanuni dönemindeki faaliyetlerinden
de söz etmektedir.
28 “La classe valadissima fa il Turcho havrà a ussir per tutto marxo e si acosta a l‟Adriatico mare, in l‟Albania
fano li ponti per tutte le fiumane maritime” (PadiĢah tarafından oluĢturulan en kıymetli sınıfın Mart ayı boyunca
denize açılması beklenmekteydi. Bu sınıf Adriya Denizi‟ne yaklaĢmaktaydı ve Arnavutluk‟taki bütün ırmakların
üzerinden köprü geçiriyorlardı). A.e. , C. II, ġubat, 1969, s. 625. 29 Maria Pia Pedani, “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in the Adriatic Context from the
Sixteenth to the Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern Europe, Baltic Countries-Balkans-
Northen Italy, ed. Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 30 Bu tezde Günlükler‟in 1969 yılı baskısı kullanılmaktadır.
20
II. BÖLÜM
II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ
2.1. Ġnebahtı Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları
Ġnebahtı‟nın fethinden önce yapılan donanma hazırlıklarını ele alan mektup
ve raporlar, Osmanlı donanmasının nereye gideceği, inĢa ve tamir edilen edilen
gemilerin sayısı ve türleri, cephane, erzak, malzeme, zanaatkâr ve mürettebatın
temini, donanmanın yola çıkıĢ tarihi ve izlenilen güzergâh olmak üzere beĢ konu
üzerinde durmaktadır.
2.1.1. Donanmanın Sefer Düzenleyeceği Yere ĠliĢkin Tahminler:
Osmanlı donanmasının sefer düzenleyeceği yer hususunda ortak bir fikre
sahip olmayan Venedikliler, hedefin Ġnebahtı olduğunu fethe çok az bir zaman kala
öğrenmiĢlerdir. BaĢlangıçta, Ġnebahtı ismi çok fazla zikredilmemektedir. Daha çok
Rodos, Pulya, Kıbrıs ve Korfu‟nun hedef olacağı düĢünülmüĢtür.1
1 Donanma Emini Francesco Querini, Pulya ve Rodos ihtimalini bir arada zikretmektedir. Onun Kotor‟dan
yolladığı 11 ve 12 ġubat (1499) tarihli mektuplarda bu iki yer öne çıkmaktadır. . Querini, Kotor‟dan yolladığı 20
ġubat (1499) tarihli mektubunda ise Rodos‟un hedef olmadığı kanısındadır. Ġskenderiye Sancakbeyi Firuz Bey‟in
(Feris Bei) Kotor‟daki Ģap ve tuz madenlerini ele geçirme niyetinde olduğunu yazan Querini, Osmanlı
donanmasının Pulya, Kıbrıs veya Dubrovnik‟e gideceğini tahmin etmektedir.Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da
bulunan Andrea Gritti, Pera‟dan yolladığı 16 Mart (1499) tarihli mektubunda, Rodos‟un hedef olma ihtimalinin
Pulya‟dan daha yüksek olduğunu ileri sürmektedir. Bu Venedik elçisi, Rodos‟a karĢı düzenlenecek seferin nasıl
olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre, padiĢah, Rodos‟a ayak basmadan donanmayla kıyıdan hücum
edecektir. Gritti, padiĢahın isterse Sakız‟ı bile alabileceğini yazmaktadır. Osmanlı donanmasının Sakız‟a sefer
düzenlemesi durumunda olacakları zihninde canlandıran Gritti, Fransızların müdahale edebileceğini, biraz erzak
ile güçlü bir donanma yollayıp adayı Osmanlılardan alabileceğini düĢünmektedir. Sonra, orayı Fransız asıllı olan
Rodos Üstadı”na bırakabilirler. Gritti, Girit ve ona bağlı Kandiye‟nin saldırıya uğrama ihtimalini de ele
almaktadır. Donanmanın daha doğuya (Suriye‟yi kastediyor) gitmeyeceğini öğrenen Gritti, Girit‟in kısa
süreliğine de olsa tehlikeden uzak olduğunu dile getirmektedir. Oranın hedef olma ihtimalini düĢünmeden de
edemez. Venedik elçisi, Osmanlı donanmasının durumunda Girit‟in ortadan kalkacağını iddia etmektedir. Ona
göre, Osmanlıların çok kötü bir donanmaya sahip olması, oranın kurtulmasına ancak vesile olabilir. Andrea
Gritti‟nin 27 Ocak (1499) tarihli mektubu, Osmanlı donanmasının Kıbrıs‟ı hedef alacağını bildirmektedir.
Zante‟den 7 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Fero, Osmanlı donanmasının
Rodos veya Pulya‟ya gideceğini yazmaktadır. Bu Donanma Emini, padiĢahın Rodos‟a nasıl müdahale edeceği
konusunda Andrea Gritti‟yle aynı görüĢü paylaĢmamaktadır. PadiĢahın yanında kara ordusu bulunacağını
söylemektedir. Dubrovnik‟ten 6 ve 14 Mart (1500) tarihli iki mektup yollayan Niccolò Gondola Osmanlı
donanmasının hedef güzergâhlarını aldığı duyumlara göre Ģöyle sıralamaktadır: Rodos, Pulya, Suriye ve Kıbrıs.
1499 yılının Nisan ayında bir danıĢma kurulu oluĢturan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano,
Osmanlıların saldıracağı yere göre Venedik‟in nasıl tedbir alacağına karar vermiĢtir. Osmanlı donanması Rodos‟a
yönelirse Venedik BaĢkomutanı sabırlı davranacaktır. Kıbrıs hedef olursa oraya derhal yardım ulaĢtıracak,
oranın bağımsızlığa kavuĢmasını sağlayacaktır. Osmanlı donanması rotayı Pulya‟ya çevirdiğinde temkinli
21
Ġlk tahminler söylentilerden yola çıkmaktadır. Sakız‟daki Konsolosu
Giovanni di Tabia, Malta ve Sicilya‟nın hedef olabileceğini ileri sürmektedir.2 Bunu
5 Nisan (1498) tarihli mektubunda dile getiren Konsolos, bu Ģekilde bir tahminde
bulunmasının sebebini izah etmemekte, sadece kulağına böyle bir söylentinin
geldiğini söylemekle yetinmektedir.3 Bunu nereden ve kimden duyduğuna iliĢkin
herhangi bir malumat da vermemektedir. Konsolos, bu iki yerden daha ziyade Rodos
ihtimalini düĢünmektedir. Onu böyle düĢünmeye sevkeden Osmanlı gemileri ile
Rodos gemileri arasındaki çatıĢmalardır. Onun mektuplarından birinde bu türden bir
çatıĢmaya değinilmektedir.4 Osmanlılara ait on gemi, doksan kiĢiyi taĢıyan bir Rodos
kalyonunu ĠĢkiros (Schyro)5 civarında ele geçirmiĢtir.
6 Ġstanbul‟da bulunan elçi
Alvise Sagundino, Rodos‟un hedef alınacağı konusunda Sakız Konsolosuyla
hemfikirdir.7
Rodos ihtimaline değinen bir baĢka isim, Donanma Emini Niccolò
Pesaro‟dur. Donanma Emini, Osmanlılar tarafından yürütülen donanma
davranacak, gelen Osmanlı gemilerine Venedik gemileriymiĢ gibi muamele edecektir. Brindisi alınmak
istenirse vermeyecek, iki donanmanın orası için fazla olduğu kanısında olacaktır. Osmanlı donananması Ġnebahtı,
Modon veya Koron‟dan birini hedef aldığında Venedik‟in nasıl bir tutum sergileyeceği sorusu bu danıĢma kurulu
tarafından sorulmamıĢ, bu üç yer bahis konusu edilmemiĢtir. Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet, oradan 13,
14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollamıĢtır. Bu üç mektupta, Korfu‟nun hedef olabileceğinden
bahsedilmektedir. Korfu‟nun 111 yıldır (1388‟den beri) Venedik hakimiyeti altında olduğu söz konusu
mektuplarda ayrıca vurgulanmaktadır. Sakız‟dan 5 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Cenevizli Giovanni
Doria, Osmanlı donanmasının Rodos‟a karĢı hazırlandığını ileri sürüp bu bilginin kesinliği hususunda ısrar
etmektedir. Osmanlı donanmasının gideceği güzergâha iliĢkin tahminde bulunanlar arasında Papalık da vardır.
Papa‟nın bizzat kendisi tarafından dile getirilen tahminler Venedik‟in Roma Elçisi olan Girolamo Donado‟nun
15 Mayıs (1499) tarihli mektubuna konu olmuĢtur. Papa VI. Alessandro, Rodos‟un hedef olabileceğini, fakat iyi
bir savunma ile saldırıyı savuĢturabileceğini söyleyip diğer iki hedefin Dubrovnik veya Sicilya olabileceğini ifade
etmiĢtir. Ona göre, hedef Pulya olmayacaktır. Çünkü, Napoli Kralı, Milano Dukalığı‟yla beraber Osmanlıların
donanma yapmasından yanadır, onları bu konuda desteklemektedir. Pulya ihtimalini eleyen Papa, Sicilya ve
Dubrovnik‟in niçin hedef olacağına dair herhangi bir açıklamada bulunmamıĢtır. Papa, Venedik‟in hedef
olacağını söylemese de, ona her ihtimale karĢı güçlü bir donanma bulundurmasını tavsiye etmiĢtir. I Diarii, C. II,
s. 292, 504-505, 573, 631, 662, 677, 691, 704-705 ve 833 ve Angelus Nasoni, La Storia dei Papi di Sua
Eminenza il Cardinale Hergenröther, Milano, Carlo Aliprandi, 1898, s. 184.
2 I Diarii, , C. I/2, s. 977. 3 A.e. , C. I/1, s. 404 ve A.e. , C. I/2 s. 977. 4 Konsolos tarafından yollanan 25 Haziran 1497 tarihli birkaç mektup: A.e. , C. I/1, s. 756. 5 ĠĢkiros, Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil
olan bir adadır. Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler
Milli Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara, Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003, Ege Adaları
Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 6 I Diarii, C. I/1, s. 756. 7 Bu Venedikli elçi tarafından Sakız Konsolos‟una yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektuplar, Osmanlı
donanmasının Rodos‟a sefer düzenleyeceği bilgisini içermektedir. A.e. , C. I/2, s. 909.
22
hazırlıklarının Rodos‟a karĢı olduğunu ileri sürmektedir. Pesaro, Modon‟dan
yolladığı 26 Ekim 1498 tarihli mektupta bunu ifade etmektedir.8 Rodos‟un hedef
olacağını vurgulayan bu mektubun Modon‟dan yollanmıĢ olması ilginçtir. Modon‟un
hedef olabileceğini ifade eden herhangi bir cümlenin Donanma Emini‟nin
mektubunda yer almaması daha da ilginçtir. Zirâ, Modon, söz konusu mektubun
yazılmasından iki yıl sonra Osmanlıların fethine sahne olacaktır.
Venedik‟i endiĢelendiren yerlerden bir diğeri Dıraç‟tır. Dıraç‟ta görevli
Baylos Vido Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 11 Kasım ve 16 Kasım (1498) tarihli iki
mektupla Dıraç‟ın tehlike altında olduğunu haber vermektedir. 11 Kasım tarihli
mektup, padiĢahın Arnavutluk‟u fethetme niyetinde olduğunu, bunun için Eğriboz
ve Balyabadra‟da ordu ve donanma hazırlattığını bildirmektedir. Diedo, bu iki yere
yakın olan Dıraç‟ın derhal seferberlik ilan etmesi gerektiğini yazmaktadır. Dıraç,
Osmanlı donanması tarafından düzenlenecek herhangi bir hücuma karĢı hazırlıklı
değildir; Vido Diedo, ellerindeki barut ve erzağın tükendiğini haber vermektedir.9
Diedo‟nun 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda, hem Dıraç‟ın hem de
Pulya‟nın hedef olabileceği vurgulanmaktadır. Avlonya‟ya yakın bir yer olan
Musachia‟dan gelen birkaç kiĢi, bu Baylos‟un yanına gelip Avlonya Sancakbeyi‟nin
yürüttüğü donanma faaliyetlerini ona bir bir anlatmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi
Mustafa PaĢa‟nın 3000 kereste kestirdiğini, söz konusu kerestelerden kendine firkate
ve kalyata yaptıracağını belirtmektedir.10
PadiĢah ona 3000 Yeniçeri, 2000 azap ve
5000 atlı asker yollamıĢtır.11
Avlonya Sancakbeyi‟nin bu faaliyetleri Diedo‟yu daha
da endiĢelendirmiĢtir. Dıraç ihtimalini her daim aklında tutan Baylos, Osmanlı
donanmasının Pulya‟yı hedef alabileceğini de düĢünmektedir.12
16 Kasım (1498)
8A.e. , C. II, s. 129-130. 9 A.e. , s. 256. 10 A.e. , s. 247- 248. 11 A.y. 12 PadiĢahın kardeĢi Cem Sultan‟ın naaĢını almak için donanma, Pulya‟ya uğrayacaktır. Bu bilginin yer aldığı 3,
6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanmıĢtır.
Donanmanın Pulya‟ya gidecek olması, Osmanlıların orayı ele geçirme ihtimali olarak algılanmıĢtır. Cem
Sultan‟ın cenazesinin donanmayla Pulya‟dan alınacak olması, Pulya‟nın hedef olarak yorumlanmasında etkili
olmuĢtur. Avlonya Sancakbeyi‟nin gemi yapımıyla ilgili faaliyetleri de aynı Ģekilde yorumlanmıĢtır. Stefano
Viaro‟nun 23 Mart (1500) tarihli mektubu, altı firkatenin ve birkaç yük gemisinin Avlonya‟dan yola çıkacağını
haber vermektedir. Bu gemiler, Cem Sultan‟ın naaĢını almak için Pulya‟ya gideceklerdir. Söz konusu gemiler,
korsan kovalama iĢini de üstleneceklerdir. Viaro, 6-16 oturaklı beĢ firkate ve 18 oturaklı bir kalyatanın suya
indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu gemiler, Pulya‟ya gidecektir. Birkaç yük gemisi onlara sonradan
katılacaktır. Venedik‟in Ġspanya Elçisi olan Francesco Morexini tarafından Nolla‟dan (Molla) yollanan 1 Mayıs
23
tarihli mektubun yazılmasından bir gün önce yaĢanan bir geliĢme Dıraç‟ın daha
büyük bir ihtimal olduğunu ona göstermiĢtir. O gün, 50 tımarlı sipahiden oluĢan bir
birlik, Vido Diedo‟nun yanına gelip ona bir mektup bırakmıĢtır. Mektupta, Tırnova
(Terra Nuova) Sancakbeyi Mehmed Bey‟in adı geçmektedir. Bu Sancakbeyi Dıraç‟a
gelip oradaki Arnavutları yıkıma uğratmak istemektedir. Mehmed Bey, bir yandan
bu isteğini Venedikli Baylos‟a iletmekte, diğer yandan oradaki Venediklilere
dokunulmayacağına dair söz vermektedir. Mehmed Bey‟in adına yazılan bu mektup,
Diedo‟yu son derece tedirgin etmiĢtir. Söz konusu mektubu taĢıyan 50 tımarlı
sipahiden biri olan 20 yaĢlarındaki bir Türk, Vido Diedo‟nun Pulya ve Dıraç ihtimali
arasında bocalamasına yol açmıĢtır. Bu kiĢi padiĢahın Pulya üzerine bir donanma
yollayacağını, bu Latin toprakları yönetirken Venedik‟ten her iki ayda bir para
isteyeceğini Baylos‟un kulağına fısıldamıĢtır.13
Otranto da Osmanlı donanmasının hedefleri arasında gösterilmektedir.14
Korfu‟da bulunan Komutan (aynı zamanda Baylos) Antonio Moro, Venedik‟e 27
Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayıp Otranto‟nun hedef alınacağını haber
vermiĢtir.15
Onun bu fikri edinmesine yol açan mektup, Venedik elçisi16
Andrea
1499 tarihli mektup, Cem Sultan‟ın naaĢının Lecce‟de olduğunu haber vermektedir. PadiĢahın Cem Sultan‟ın
naaĢını almak bahanesiyle Pulya‟ya uğrayıp orayı tedirgin etmesini istemeyen Venedik, naaĢı Lecce‟ye taĢıtmıĢ,
naaĢın teslimi için aracı olmaya razı olmuĢtur. Ġspanya Kralı‟nın teslime rıza göstermesine rağmen, padiĢah
kardeĢinin naaĢını almak için Lecce‟ye adam yollamamıĢtır. NaaĢın yerinin değiĢtirilmesiyle birlikte Osmanlı
donanmasının Pulya‟ya uğrama ihtimali ortadan kalkmıĢtır. A.e. , s. 248, 567, 610 ve 698.
13 A.e. , s. 248. 14 12 ġubat 1499 tarihli colleggio‟yu ziyaret eden Napoli elçisi, Osmanlı padiĢahının Avlonya dıĢında Otranto‟ya
yakın bir yerde donanma hazırlattığını haber vermektedir. Elçi padiĢahın Venediklileri Otranto ve Brindisi‟den
kovmak istediğini söylemektedir. Bu Napoli elçisi Venedik‟i Osmanlılara karĢı kıĢkırtmak istemektedir. Otranto,
Brindisi ve Pulya Venedik-Napoli iliĢkilerine yön veren üç önemli Ģehirdir. Venedik bu üç Ģehirde nüfuz
sahibidir. Her iki devlet Osmanlıların buralara hücum etmesi durumunda Venedik-Napoli iliĢkilerinin nasıl bir
boyut kazanacağını merak etmektedir. Napoli elçisi Osmanlılar Pulya üzerine yürüyünce Venedik‟in ne
yapacağını merak etmektedir. Sanuto, elçinin geliĢini ve yaĢananları Ģöyle aktarmaktadır: “Napoli‟nin Elçisi
geldi. Kralı‟nın vermesini emrettiği mektubu Venedik‟e iletti. Mektupta Cem Sultan‟ın nâĢının kardeĢi olan
padiĢaha teslim edildiği haber veriliyordu. Ayrıca bu mektupta, padiĢahın Avlonya‟da donanma hazırlattığı ve
Otranto‟yu almak için baĢka yerlerde de donanma yaptıracağı bilgileri yer alıyordu. Elçi, Otranto ve Brindisi
limanlarının padiĢah tarafından alınacağını söylüyordu. Majesteleri (Napoli Kralı), padiĢahın Pulya‟ya gelmesi
durumunda Venedik‟in ona yardım edip etmeyeceğini öğrenmek istiyordu. Kral, bahsi geçen limanları (Otranto
ve Brindisi) elde etmeyi Venedik‟in arzu edip etmediğini bilmek istiyordu. A.e. , C. II, s. 429-430.
15 Sanuto, bir Korfulu tarafından Andrea Zane da Santa Maria Mater Domini adındaki kiĢiye yazılan 10 Ocak
(1499) tarihli bir mektuptan söz etmektedir. Otranto‟dan mektup yazan ve adı belirtilmeyen bu Korfulu oradaki
bir Türk köleden padiĢahın Napoli Kralı Federico‟ya karĢı bir donanma hazırlattığını öğrenmiĢ, kendi açısından
hususi olan bu bilgiyi Andrea Zane‟ye ulaĢtırmıĢtır. A.e. , s. 233 ve 372.
16 Andrea Gritti, elçi statüsüyle Ġstanbul‟dadır. II. Bayezid, Venedik‟in Ġstanbul‟da Baylos bulundurmasına uzun
bir süreden beri (1490‟dan beri) müsaade etmemektedir. I Diarii, C. II, s. 233 ve Tansel, Sultan II. Beyazıt’ın
Siyasî Hayatı, s. 180-181 ve Fisher, The Foreign Relations, s. 51-53.
24
Gritti tarafından Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim edilmiĢtir. 25 Eylül (1498)
tarihli bu mektupta, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın Otranto‟da bulunduğu
iddia edilmektedir. Yine bu mektuba göre, padiĢahın damadı olan bu Avlonya
Sancakbeyi, Pulya‟ya sefer düzenleme niyetindedir.17
PadiĢahın icazetini almak için
Bâbıali ‟ye uğramıĢtır.18
Antonio Moro, Otranto ihtimalinin yanı sıra Rodos‟tan da bahsetmektedir.
Hatta, kendisinin bizzat bulunduğu Korfu‟nun Osmanlı donanmasının hedef
güzergâhından biri olabileceğini yazmaktadır. Avlonya Sancakbeyi tarafından
yürütülen hummalı donanma hazırlıkları Korfu‟yu huzursuz etmektedir. Korfu‟nun
18 mil uzağında bulunan Bastia adasına Osmanlıların güherçile ve barut taĢıdığını
iĢiten Moro, Korfu‟ya bağlı Butrint‟in (Butrinto/ Butintro/Botranto)19
20 mil
uzağında bulunan Mesapotamo Adası‟nın Avlonya Sancakbeyi tarafından alınmak
istediğini20
haber alınca iyice endiĢelenmiĢtir.21
Venedikli bu Komutan, bahsi geçen
adanın ele geçirilmesi durumunda Osmanlıların Korfu‟ya ulaĢabileceğini
yazmaktadır. Ona göre, gemilerle taĢınan atlar, Osmanlıların Korfu‟nun iç
kesimlerine ulaĢmasını sağlayabilecektir.22
Antonio Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin
emrinde 160 geminin bulunduğunu iddia etmektedir.23
Avlonya Sancakbeyi‟nin
17 Otranto‟dan 20, 21 ve 31 Ocak (1499) tarihli üç mektup yollayan Vali Piero Nani, padiĢahın Pulya‟ya gitmek
istediğini, bunun için Avlonya‟da donanma hazırlattığını haber vermektedir. Piero Nani, Osmanlı donanmasının
Pulya‟ya gelmesinin Otranto‟da karıĢıklığa yol açabileceğini yazmaktadır. I Diarii , s. 136-137. 18 Avlonya Sancakbeyi‟nin Pulya‟ya sefer düzenlemek istediğine iliĢkin bilgi, 1498 yılının Aralık ayında sunulan
bir raporda yer almaktadır. Antonio Lanzi di Stives adını taĢıyan bu rapor, Komün lideri Piero Sanudo tarafından
Ġnebahtı‟dan yollanmıĢtır. Söz konusu rapora göre, Bâbıali‟ye uğrayan bu Avlonya Sancakbeyi Pulya‟ya sefer
düzenleme hususunda padiĢahtan icazet almayı baĢarmıĢtır. Hatta bunu kendi halkına dahi duyurmuĢtur. A.e. C.
II, s. 289. 19 Butrint, Korfu Adası‟na bakan kıyı kentidir. Korfu Adası, bu kıyı kentinin doğusunda yer almaktadır. Pedani-
Fabris, I Documenti Turchi dell’Archivio di Stato di Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I
Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni Archivistichi, 1994, La Carta (Harita) 3. 20Venedikli Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 1 ġubat (1500) tarihinde Üsküp‟ten ayrıldığını öğrenmiĢtir.
Komutan, bu Sancakbeyi‟nin Mesapotamo‟ya gitmekte olduğunu, ayın 10‟unda orada olacağını iĢitmiĢtir.
Sancakbeyi, Mesapotamo‟daki Arnavutlara boyun eğdirmek niyetindedir. I Diarii, C. II, s. 233. 21 Mektupta söz edilen Butrint, Korfu‟nun giriĢ kapısıdır. Antonio Moro‟nun bir baĢka mektubu bunu ortaya
koymaktadır. Venedikli Komutan, Korfu‟dan yolladığı 2 Aralık( 1498) tarihli mektubunda “Korfu‟ya açılan kapı
olan Butrint, hiçbir Ģekilde Avlonya Sancakbeyi‟nin eline geçmemeli. Aksi takdirde Korfu tehlikeye girecek”
Ģeklinde yazmaktadır. Kont Bortolo Calbo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında Pula‟dan (Puola/Pola: Bugünkü
Hırvatistan‟da, Ġstriya Yarımadası‟nın en güneyinde yer alan kent) yollanan mektup, Avlonya Sancakbeyi‟nin
Butrint‟le (Butrint, Korfu‟nun, yani Venedik‟in hakimiyeti altındadır) yakından ilgilendiğini ortaya
koymaktadır. Bortolo Calbo, Avlonya‟daki bir amiralin yanındaki 700 adamla beraber Butrint‟e gidip oradan
kereste kestiğini öğrenmiĢ, bu bilgiyi hemen kayda geçirmiĢtir. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Dubrovnik‟ten gelen
bir rahiptir. A.e. , s. 234 ve 690. 22 Antonio Moro, Butrint‟i silahlandıramadığından yakınmaktadır. Yasaların buna müsaade etmediğini
söylemektedir. Osmanlı ile Venedik arasında yapılan bir antlaĢma bunu gerektiryor olmalıdır. A.e. , s. 233. 23Antonio Moro‟nun bu iddiasıyla örtüĢen baĢka bir mektup veya rapora Sanuto Günlükleri‟nde
rastlanmamaktadır. Moro, bu bilgiyi Osmanlı tebaasına mensup bir aĢiret reisinden edinmiĢtir. A.y.
25
gücündeki artıĢ, Korfu‟nun daha çok tehdit algılamasına neden olmuĢtur. Komutan,
Korfu‟nun herhangi bir sefere karĢı hazırlıksız olduğunu dile getirmektedir: Oradaki
surlar henüz tamamlanmamıĢtır.24
Ordunun giyecek ve para ihtiyacı tam olarak
karĢılanamamaktadır.25
Komutanın Kefalonya vatandaĢı Leonardo Schiada‟dan
aldığı haberler de endiĢe verici türdendir. Venedik tebaasından olan bu kiĢi,
padiĢahın Korfu‟ya asker gönderip orayı alacağını ileri sürmektedir.26
Ġstanbul‟da
yaĢayan akrabaları ona bu bilgiyi vermiĢtir.
27 Kasım (1498) tarihli mektubunda Pulya, Korfu, Rodos ve Otranto‟nun
Osmanlı donanmasına hedef olabileceğini yazan Moro, 10 Aralık (1498) tarihli
mektubunda Otranto‟dan bahsetmeyip Pulya, Korfu ve Rodos ihtimallerini dile
getirmeye devam etmiĢ, bunlara Suriye‟yi de eklemiĢtir.27
Moro, Suriye‟nin neden
hedef alınacağını mektubunda Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah Memlük Sultanı‟na
karĢı isyan eden ġam Beyi Kayıtbay‟a yardım etmek amacıyla Suriye‟ye donanma
yollayacaktır.28
Suriye‟nin hedef alınma ihtimalini bu Ģekilde izah eden Moro, bu
haberi nereden edindiğini söylememektedir. Sadece, böyle bir Ģey iĢittiğini
yazmaktadır.
Suriye ihtimalini Moro‟nun zihninde canlı tutan bir baĢka haber, 1498 yılının
Aralık ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Antonio Moro, Osmanlı elçisinin Memlük ülkesi
olan Mısır‟a deniz üzerinden gitmek üzere 9 Kasım‟da (1498)29
Ġstanbul‟dan yola
24 Venedikli bu komutan 2 Aralık (1500) tarihli bir baĢka mektubunda da Korfu‟daki surların tamamlanmadığı
bilgisini vermektedir.Surların inĢasında kullanılan kireç taĢının bittiğini bu mektup vasıtasıyla haber vermektedir.
Ayrıca, o, kendisine para temin edilmesini talep etmektedir. Aynı Komutan, bir baĢka mektubunda, (10 Aralık
1498 tarihli mektubunda) Butintro‟nun delinen surlarını elinden geldiğince tamir ettirdiğini yazmıĢtır. Komutan,
Korfu‟nun savunulması için alınacak tedbirleri, 7 Ocak (1499) tarihli bir mektupta, surların tamamlanması,
hendeklerin kazılması, surların etrafının taĢtan tuzaklarla donatılması Ģeklinde sıralamaktadır. A.e. , s. 233-234,
290-291 ve 382. 25 A.y. 2627 Mayıs (1499) tarihli mektubunu yazıp baharat taĢıyan bir gemiyle gizlice yollayan Andrea Gritti Osmanlı
donanmasının 15 gün içinde (27 Mayıs- 12 Haziran arasında) Korfu‟ya gideceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 233-
234 ve 870. 27 A.e. , s. 233-234 ve 290-291 28 II. Bayezid, Memlük Sultanı‟nın düĢmanını kendisinin dostu addedip, Memlük Sultanı‟na karĢı olan
mücadelesinde ona destek olmuĢtur. A.e. , s. 291. 29 Memlük ülkesine gidecek olan Osmanlı elçisinin yola çıkıĢı hakkında bilgi veren mektuplar Andrea Gritti ile
Bernardo Giustiniani aittir. Ġstanbul‟dan birer mektup yollayan Andrea Gritti ile Bernardo Giustinani, Osmanlı
elçisinin 9 Kasım (1498) tarihinde yola çıktığını haber vermektedirler. Andrea Gritti, 8 Kasım (1498) tarihli
mektubunda elçinin bir gün sonra yola çıkacağını bildirirken, Bernardo Giustiniani, mektubunu elçinin yola
çıktığı gün, 9 Kasım günü (1498) yazmıĢtır. Her iki Venediklinin mektubunda elçi kafilesinin üç kadırga
tarafından taĢındığı yazılıdır. Andrea Gritti, diğerinden farklı bilgiler de vermektedir. Erichi adındaki korsanın
elçi kafilesini taĢıyan üç kadırgaya komuta ettiğini yazan Gritti, birkaç firkatenin Antalya‟ya (Satalia) kadar
26
çıktığını haber almıĢtır.30
Osmanlılar Suriye hususunda görüĢmek üzere Memlük‟e
elçi yollamıĢ olmalıdır. Yani padiĢah, donanmayla herhangi bir müdahalede
bulunmadan evvel diplomasiye baĢvurmuĢtur.
II. Bayezid‟in Suriye‟ye donanma gönderecek olmasından ziyade, söz konusu
donanmanın Kıbrıs sularının yakınından geçecek olması Antonio Moro‟yu
endiĢelendirmektedir. Bundan baĢka Moro, Kemal Reis‟in Mısır‟a sefer
düzenleyeceğine iliĢkin bir söylenti duymuĢtur. Rivayete göre Kemal Reis, hacı
kıyafeti giyip birkaç yeniçeriyle beraber Fayyum‟a baskın düzenleyecek ve daha
sonra Ġskenderiye‟yi ele geçirecektir. Baylos, bu söylentinin gerçekleĢmemiĢ
olduğunu mektubunda ayrıca belirtmektedir.31
Az da olsa Ġnebahtı‟dan söz eden Venedikliler de vardır. Komün lideri Piero
Sanudo tarafından yollanan 12 Aralık (1498) tarihli mektup, Ġnebahtı‟nın hedef
olacağına iliĢkin bilgiyi içermesi bakımından önemlidir. Bir baĢka Komün lideri
Alphonsi Alicusbei tarafından sunulan ve bu mektupta yer alan bir rapor,
Ġnebahtı‟nın Osmanlılar tarafından fethedileceğini haber vermektedir. Bir ağribarla
Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya gitmekte olan Alicusbei, ters yönde esen rüzgârın
muhalefetinden ötürü yanındaki denizcilerle birlikte Galata Kalesi‟ndeki
(Ġnebahtı‟da) limana sığınmak zorunda kalmıĢtır. Kalenin yakınındaki bir tekkenin
önünden geçen Alicusbei, birkaç derviĢin kendisini çağırdığını iĢitip hemen onların
yanına gitmiĢ ve onlardan oldukça önemli bilgiler edinmiĢtir. Tekkeye bir ulağın
gelip kendilerine mektup bıraktığını söyleyen derviĢler, mektupta yazılanları bu
Alicusbei‟e bir bir anlatmıĢlardır. Mektubun içeriği Ģöyledir: II. Bayezid, Tırhala
Sancakbeyi ile Mora Sancakbeyi‟ne Ġnebahtı‟nın fethi için hazırlık yapmalarını
emretmiĢtir. Komuta yaĢça büyük olan Ömer Bey‟de olacaktır. PadiĢah, Ġnebahtı‟nın
fethedilememesi durumunda bu iki Sancakbeyi‟ne Suriye‟ye geçmelerini
emretmiĢtir. Venedik‟in Ġtalya‟yla meĢgul olduğu zamanın sefer için en uygun zaman
kafileye eĢlik edeceğini yazmaktadır. Elçi heyeti, oradan Mısır‟daki Gize (Giaze) Körfezi‟ne yönelecektir. A.e. ,
C. II, s. 291-292.
30 Antonio Moro, bütün bu bilgileri Francesco Basadona ve Paolo Nani adlı iki VardiyanbaĢı‟ndan edinmiĢtir.
Onlara bunu söyleyen Ġstanbul‟a uğrayan birkaç Korfulu‟dur. Bu VardiyanbaĢları, emirlerindeki üç kadırgayla
beraber Korfu‟ya gelmiĢlerdir. Yanlarında bir topçu vardır. A.e. , s. 291.
31 A.y.
27
olduğu yine bu mektupta vurgulanmaktadır.32
Piero Sanudo, Alicusbei‟in
söylediklerini ciddiye almıĢ olmalı ki Süvari Komutanı Giovanni Mosco‟yu
Ġnebahtı‟nın dört önemli kalesi, “el Galata”, “el Peritorio”, “Uromiari” ve
“Neocastro” hakkında rapor hazırlamakla görevlendirmiĢtir.33
Alicusbei‟in raporuyla
birlikte, Venedikliler, Ġnebahtı‟nın korunması gerektiğini yavaĢ yavaĢ anlamaya
baĢlayacaklardır. Söz konusu raporun Piero Sanudo tarafından yollanmasından bir
yıl sonra Ġnebahtı fethedilecektir. Venedik tedbir almakta gecikmiĢtir. Giovanni
Mosco, oradaki kalelerin harap bir durumda olduğunu fetihten bir yıl önce rapor
etmektedir.34
Alınan savunma tedbirleri, kısa bir zaman içine, sadece bir yıla
sığdırılmıĢtır.
Ġnebahtı‟da görev alan Venedikli yetkililer arasında oranın hedef
olmayacağını düĢünenler de vardır. Hem Donanma Emini35
(provveditore
dell‟armata) hem de Yönetici olan Giovanni Moro, mektup gönderdiği yer olan
32 A.e. , s. 290. 33 A.e. , s. 292 34 Süvari komutanı Giovanni Moscho‟nun Ġnebahtı‟daki 4 kale hakkında yazdığı rapora Sanuto‟nun
Günlükler‟inde rastlamak mümkündür. Bu süvari komutanı, el Peritorio (Perytorio) adını alan kalenin Osmanlı
sınırına çok yakın olduğu, sadece bir nehrin Osmanlılarla olan sınırı belirlediği, kalenin yuvarlak bir sarnıça sahip
olduğu gibi bilgileri not etmenin dıĢında bu kaledeki eksikliklere de değinmiĢtir. 34 Kale duvarlarının harap bir
vaziyette olduğunu, duvarların bir kısmının kireç taĢından yoksun olduğunu, kaleyi koruyan 5 muhafızın ayda 1
dukadan az aldığını (1 dukanın 15 perperi olduğunu söyleyen Moscho, bu muhafızların 8 perperi, yani yaklaĢık
yarım duka aldığı bilgisini vermektedir) raporuna yazmıĢtır. “El Peritorio” adındaki bu kalenin iyi bir savunma ve
yeteri kadar bir cephane ile fethedilemez hale gelebileceğini söylemektedir. “Uromario” adındaki kalenin az önce
bahsettiği kaleden daha beter bir durumda olduğunu söyleyen komutan, onun muhafazasının yaĢlı bir kadına
kaldığını ve kalenin bütün kapılarının açık olduğunu adeta hayıflanarak yazmaktadır. Fakat, yine de dağ üzerine
kurulu olmasından dolayı bu kalenin güçlendirilebileceğini ifade etmektedir. Ġnebahtı‟nın bir diğer kalesi olan
“Neocastro”ya gelince, duvarların yıkık olmasının yanında kaleyi koruyacak demir parmaklıkların bile
bulunmaması komutanı ĢaĢırtmaktadır. Ġnebahtı‟nın diğer kalesi olan “Galata” Kalesi hakkında bilgi vermeyen
Giovanni Moscho, Ġnebahtı‟daki dört kaleyi güçlendirmek için bir takım giriĢimlerde bulunmuĢtur. Kale
duvarlarını, sarnıçları ve sığınakları tamir ettirip, biraz cephane sağlamıĢ, “Uromario” (Uromiari) ve
Neocastro‟ya 3 baĢ muhafız yerleĢtirip, onlara ayda 6 duka maaĢ bağlamıĢ, “el Peritorio” Kalesi ile “Milischa”
çiftliğini (casale) 2,5 duka maaĢ alan bir yöneticinin komutası altında, Ġnebahtı‟lı vatandaĢlarca savunulmasına
karar vermiĢtir. Alınan bütün bu tedbirler, olası bir Osmanlı saldırısına karĢıdır. A.e. , s. 293
35 BarıĢ zamanlarında Venedik donanmasının baĢında “provveditore general da mar” (denizlerin umumî
gözetmeni, Donanma Emini) bulunurdu. SavaĢ zamanında ise, Venedik Senatosu bir baĢkumandan atardı. Buna
da “capitanio general de mar” (Donanma BaĢkomutanı) denirdi. Provveditore kavramını daha iyi anlamak için
Lane‟in “Naval Actions” adındaki makalesine de bakılabilir. Lane‟in bu makalesinde anlatıldığı biçimde,
seferberlik zamanlarında seçilen Donanma BaĢkomutanı (capitanio generale del mar) savaĢıp savaĢmama
konusunda “provveditore”lere danıĢır. SavaĢ kararı, Donanma BaĢkomutanının ve barıĢ zamanlarında donanmaya
komuta etmiĢ olan provveditorelerin ortak kararıdır. Lane, provveditore kavramını karĢılamak için, amiral
kavramını bilerek kullanmadığının altını çizmektedir. Bu kavramı kullanmamasının nedeni Ģöyle izah etmektedir:
Amiral, yani “armiraio, admiratus” soylu olmayan donanma komutanına denmektedir. Kısaca, Lane bu kelimenin
farklı bir anlam taĢıdığını vurgulamaktadır. Palmira Brummett ise, “provveditore”yi tanımlarken amiral
kelimesini kullanmada sakınca görmez. Ekkehard Eickhoff, Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in
Südosteuropa (1645-1700) , München, Verlag C. D. Callwey, 1973, s. 142 ve Lane, “Naval Actions and Fleet
Organization 1499-1502”, ed. J. R. Hale, Venice Renaissance, s. 157 ve Palmira Brummett, Osmanlı
Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 150.
28
Ġnebahtı‟yı Osmanlı ordu ve donanmasının hedefi olarak görmemekte, Rodos
ihtimali üzerinde ısrar etmektedir.36
Giovanni Moro, Mora‟lı bir senyörün kendisine
yolladığı mektuba istinaden Osmanlı donanmasının Rodos‟a gitmekte olduğunu,
Venedik‟e zarar vermeyeceğini ileri sürmektedir.37
Oysa ki ilk hedef onun mektup
gönderdiği Ġnebahtı olacaktır.
Bazı Venedikli yetkililer de Ġnebahtı‟nın fethedileceğinden kesin olarak emin
değildir. Anabolu‟dan 14 Aralık (1498) tarihli bir mektup yollayan Francesco
Brigadin ve Scipione Bon adındaki Yöneticiler, Osmanlı donanmasının ya Rodos‟u
ya da Ġnebahtı‟yı hedef alacağını yazmaktadırlar. Bu iki Yönetici olası bir saldırı
durumuna karĢı hazırlıklı olmak için Anabolu‟ya cephane temin edilmesini
istemiĢtir.38
Yöneticiler, Anabolu‟yu da ihtimal dâhilinde görmektedir.
Ġnebahtı ihtimali düĢünülmeye baĢlansa da Rodos ihtimali hâlâ
Venedikliler‟in önceliğidir. Rodos‟un Osmanlı tehdidi altında olduğunu düĢünen
sadece Venedikliler de değildir.39
Rodos‟un Üstadıâzamı tarafından yollanan 10
ġubat (1498) tarihli mektup, Rodos ġövalyeleri‟nin adayı erzakla donattığını, orayı
surlarla ördüğünü bildirmektedir.40
Ancak, bundan bir yıl sonra, 13 ġubat 1499
tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,
Üstadıâzam‟ın mektubuyla çeliĢen bir bilgi vermektedir: Rodos‟un yeterince tahıl
stoklamadığından bahsetmektedir.41
Gerçekten de Rodos‟un tahıl eksiği vardır.
Hatta, Kandiye‟deki Venedik yönetiminden biraz erzak istenmiĢtir.42
Elçi sıfatıyla Ġstanbul‟a yollanan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının
sefer güzergâhlarını doğru olarak tahmin etmektedir. Bu elçi tarafından yollanan 2
36 Tüm Venedikli yetkililer, Giovanni Moro‟yla hemfikir değillerdir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro,
Osmanlıların Venediklilere karĢı kötü niyetli olduğunu, Osmanlı donanmasının denize açılmasının Venedik‟e
zararı dokunabileceğini vurgulamaktadır. Bununla birlikte, o da Rodos ihtimali üzerinde durmaktadır. Giovanni
di Moro‟nun Ġnebahtı‟dan yolladığı 13 Mayıs 1499 tarihli mektup ile Donanma Emini Niccolò da Pesaro‟nun
Modon‟dan yolladığı 14 Mayıs (1499 ) tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 790. 37 A.y. 38 A.e. , s. 386. 39 Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Rodos‟un Fransa‟ya kare yelkenli dört gemi, Takımadalara
(Arzipelago) da üç barça, bir kadırga ile bir kalyon yollayıp erzak temin ettiğini haber almıĢtır. Rodos‟a uğrayan
VardiyanbaĢı (sopracomito) Marin Barbo, ona bu bilgiyi vermiĢtir. Donanma Emini de bunu Modon‟dan
yolladığı 26 Kasım (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 379. 40 A.e. , C. I/2, s. 910. 41 A.e. , C. II, s. 636. 42 Bernardo Giustiniani tarafından Kandiye‟den yolladığı 7 Mayıs (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 783.
29
Mart (1499) tarihli mektupta Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun adları
geçmektedir.43
Rodos‟un hedef olacağını ileri sürenlerden biri, Venedik Elçisi Andrea
Zanchani‟dir. Elçi, Ġstanbul‟dan yolladığı 18 Mart (1499) tarihli mektubunda
Osmanlılara ait 100 geminin Rodos‟a gideceğini iddia etmektedir. Zanchani, bu 100
geminin kadırga ve diğer büyük gemilerden oluĢacağını ayrıca belirtmektedir.44
Osmanlı donanmasının nereye gideceği sorusuyla meĢgul olan Venedik,
zaman zaman Rodos‟un tepkisini ölçmekte ve onun edindiği bilgilerden
faydalanmaktadır. 9 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Rodos
Konsolosu‟nun yardımcısı Piero di Mussi, Rodos Üstadıâzamı‟nın Osmanlı
donanmasının olası güzergâhı hakkında söylediklerini Kıbrıs‟a iletmiĢtir.
Üstadıâzam, donanmanın Suriye‟ye gitmesine ihtimal vermektedir. II. Bayezid ve
Ģehzadelerin ve yanlarındaki 80.000 kiĢilik ordunun o tarafa gideceğini haber
almıĢtır. Trabzon‟dan gelecek olan ġehzade Selim, erzakla yüklü 6000 deveyi de
beraberinde getirecektir.45
Modon, Koron, Ġnebahtı ve Anabolu‟nun Osmanlı donanmasının hedefi
olabileceğini iddia edenlerden biri Andrea Beri‟dir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya
ulaĢan bu kiĢi, Ġstanbul‟daki Andrea Gritti‟nin yanından gelmiĢtir. 16 gün önce, 24
Nisan 1499‟da Ġstanbul‟dan ayrılan Beri, Korfu‟daki heyete bir rapor sunmuĢtur.
Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs (1499) tarihli mektuplarda yer
alan bu rapor, Osmanlı donanmasının hedef güzergâhlarına Korfu‟yu da
eklemektedir.46
2.1.2. Osmanlı Donanmasındaki Gemi Mevcudu
Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar, Ġnebahtı‟nın fethinden önce inĢa
edilen ve onarılan gemilerin sayı ve türleri hakkında farklı veriler sunmaktadır. Söz
konusu mektup ve raporların kayda geçirildiği sırada Osmanlılar tarafından yürütülen 43 Zanchani, 12 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Rodos ihtimalinden de söz etmektedir. Söz konusu
mektuba göre, Osmanlılar Mora Yarımadası‟ndaki üslerden birine sefer düzenleyeceklerdir. Ġnebahtı, Modon,
Koron ve Anabolu‟dan biri bu sefere maruz kalacaktır. A.e. , s. 598-599 ve 612. 44 A.e. , s. 626. 45 A.e. , s. 784. 46 A.e. , s. 838-839.
30
gemi inĢa faaliyetleri devam etmektedir; her geçen gün donanmaya yeni bir gemi
daha katılmaktadır. Bu yüzden, mektup ve raporlarda yer alan veriler yazıldıkları
zamana göre mukayese edilmelidir.
Ġnebahtı‟nın fethinden önce gerçekleĢen gemi inĢa faaliyetleriyle ilgili ilk
haber Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟dan gelmiĢtir. Konsolos, Pietro Delphino
di San Canzian‟a yolladığı 1497 yılının Ağustos ayı olarak tarihlenen mektubuna
padiĢahın iki büyük gemi hazırlattığını yazmaktadır.47
Osmanlıların gemi inĢa faaliyetlerine iliĢkin bilgi toplayan Venedikliler
padiĢahın sahip olduğu maddi gücü göz önünde bulundurarak onun ne kadar gemi
inĢa edebileceğini tahmin etmeye çalıĢmaktadır. Venedikli Kâtip Alvise Sagundino
tarafından 1496 yılının Aralık ayında yollanan mektup, padiĢahın 2,5 milyon dukalık
bir servete sahip olduğu bilgisini vermektedir.48
Mektubu yazan kiĢi, padiĢahın bu
parayla 250 gemiden oluĢan bir donanmaya sahip olabileceğini iddia etmektedir.49
Bu durumda gemi baĢına düĢen harcama 10.000 duka olmalıdır. Ancak, maliyetin
gemi türüne göre farklılık göstermesi kaçınılmazdır.
Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino, Osmanlı gemileri hakkında
edindiği bilgileri Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya aktarmaktadır.
Konsolos‟a yolladığı 26 Kasım (1497) tarihli mektup, Ġstanbul‟da yoğun bir gemi
onarım faaliyeti olduğunu ortaya koymaktadır. PadiĢah, bütün reislere barça, hafif
kadırga ve büyük kadırgaların50
bakımdan geçirilmesi emrini vermiĢtir.51
Tamir
47 Hazırlatmak derken kastedilen yeni gemi inĢa ettirmek değil, var olan gemileri seyre hazır hale getirtmektir.
YıpranmıĢ haldeki iki gemiyi bakım için Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a naklettirmiĢtir. Gemilerden biri su almaktadır.
Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli mektubu bu bilgileri vermektedir. Modon‟dan 26 Ekim (1498)
tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò da Pesaro, su alan iki büyük gemideki tahtaların
yenilendiğini haber vermektedir. Donanma Emini, bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟ndan edindiğini ayrıca
belirtmektedir. Ġstanbul‟daki Andrea Zanchani‟ye bilgi sızdıran bir kalafatçı, tamir edilen iki büyük gemiden
birinin tamemen diğerinin sadece karina kısmından onarıldığını bildirmektedir. Bu bilgi, Zanchani‟nin 23 Mart
(1499) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , C. I/1 s. 756 ve 846 ve A.e. , C. II, s. 129-130 ve 612. 48 A.e. , C. I/1, s. 398-399. 49 Mektubu yazan, bu 250 gemilik donanmada ne tür gemiler olacağını da tahmin etmektedir. Ona göre bu
donanmada yaygın gemi türleri olan kadırga, firkate, kalyata, barça, top ve at gemisi bulunacaktır. 1499 yılının
Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani, Osmanlıların 250 gemiye sahip
olacağını söylemektedir. A.e. , C. II, s. 695. 50 Büyük kadırga (Ġngilizcesi: great galley, merchant galley, Ġtalyancası: galia grossa) 14. yüzyıldan sonra
çoğunlukla Venedik‟te kısmen de Ceneviz‟de görülmeye baĢlamıĢtır. BaĢta tüccar gemisi olarak
tasarlanmamıĢtır. Fakat, 15. yüzyıldan itibaren, savaĢ gemisi olarak da kullanılmıĢtır. KiriĢin(beam) uzunluğa
oranı 1/6‟dır. Herhangi bir kadırgada bu oran 1/8‟dir. Önceden büyük kadırgalar, hızlı olmalarından sebep,
değerli olan veya çabuk bozulan malları ve kutsal topraklara giden Hıristiyan hacıları taĢımada
kullanılmaktaydılar ve herhangi bir tehlikeden kaçınmak maksadıyla silah taĢımazlardı. 16. yüzyılın ortalarından
31
edilen büyük kadırgalardan üçünün üçer tane feneri bulunmaktadır. 12 Aralık (1497)
günü Ġstanbul‟dan haber alan alan Konsolos, orada çok sayıda ağribar, top ve at
gemisi, firkate ve kalyatanın tamir edildiğini öğrenmiĢtir.52
Ġstanbul ve Dubrovnik‟ten ulaĢan haberleri Korfu üzerinden Venedik‟e
aktaran Komutan (aynı zamanda Baylos) Francesco Nani, padiĢahın 30 yeni kadırga
yaptırdığını haber vermenin yanında biri 3000 botte (1920 ton)53
kapasiteli üç büyük
barçanın (bu göke olmalıdır) hazırlandığını bildirmektedir.54
Bu bilgilerin yer aldığı
mektup 1498 yılının Mart ayında Korfu‟dan yollanmıĢtır.55
Osmanlıların inĢa ettiği gemiler hakkında ayrıntılı bilgi veren mektuplar,
1498 yılının Nisan ayından itibaren gönderilmeye baĢlanmıĢtır. Pietro Dolfin‟e 5
Nisan (1498) tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia,
itibaren, Venedik‟in hac ticareti Osmanlı‟nın artan nüfuzuna paralel olarak azalmıĢtı. Bu yüzden, Venedikliler bu
gemileri top taĢıyabilen savaĢ gemisi olarak kullanmaya baĢladılar. Hatta büyük kadırgaların bir kısmını mavnaya
dönüĢtürdüler. BaĢtardaların ortaya çıkıĢıyla birlikte de, büyük kadırgalar kullanım dıĢı kaldılar. 15. yüzyıla ait
olan bir büyük kadıga, 55 metre uzunluğa eriĢmektedir. KiriĢi (beam) ise 9 metredir. Büyük kadırgalarda kürekler
“alla sensile” usülüyle çekilir. Yani, her bir kürek üçlü gruplar halinde çekilir. Bunlar, maliyetli gemilerdir. Her
iki tarafta 28-30‟ar oturak bulunur. Toplamda en az 180 kürekçi bulunmaktadır. Ağır top yüklenenlerde ön direk
hareket kabiliyetine sabittir. Diğer direkler, sabittirler. Ağır top yelken verimini azaltmaktadır. Angus Konstam,
Renaissance War Galley 1470-1590, 2002, s. 17-18. 51 Bu kadırga ve barçaların Ġstanbul‟da mı yoksa Gelibolu‟da mı olduğu mektuptan anlaĢılmamaktadır. Mektubun
yazıldığı sırada, Gelibolu‟da kadırgalar tamir edilmektedir. Sakız Konsolosu‟nun 24 Ekim (1497) tarihli
mektubu, Gelibolu‟daki kadırgaların tamiri için birkaç kalafatçının çağrıldığını haber vermektedir. I Diarii, C. I/
1 , s. 846 ve A.e. , C I/2 , s. 909. 52 A.e. , C. I/II, Ocak, 1969, s. 909. 53 Botte, Venedik tarafından kullanılan bir ölçü birimidir. Bir Ģarap fıçısının içine konulan malın ağırlığı, fıçının
ağırlığıyla birlikte hesaplanır. Lane, “Venice and History” adlı kitabında bu ölçü biriminden bahsetmektedir.
Lane 1 “botte”nin 640 kilogram olduğunu hesaplarken Venedik tarafından kullanılan, 600 kilograma tekabül
eden “Girit bottesi”ni esas almıĢtır. Fıçının içine konulan malın ağırlığını gösteren bu oran, 15. yüzyılın ilk
yıllarından itibaren geçerlidir. Lane, bu 640 kilograma, fıçının kendi ağırlığını da eklemiĢtir. Fıçının ağırlığını,
içine konulan malın ağırlığının %8‟i olarak hesaplamıĢtır. Bu durumda ulaĢtığı sonuç, 648 kilogram olmalıdır.
Ancak, Lane net bir orandan, 640 kilogramdan söz etmektedir. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman
Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History: The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis
Press, 1990, s. 3 ve Frederic C. Lane, Venice and History, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1966,
s. 357 Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on Diplomatic History:
The Ottomans in Africa , C. , V, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 3. 54 Venedikli casus Theodoro Vlasopulo, 2500 botte (1600 ton) iki büyük gemiden söz ederken, Baylos Andrea
Gritti (25 ġubat 1499 tarihli mektup) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemiden söz etmektedir. Burada
ise 3000 botte (1920 ton) kapasiteli üç büyük barçadan söz edilmektedir. Kısaca, büyük gemilerin türü ve sayısı
konusunda farklı görüĢler vardır. Bununla birlikte, bu gemilerdeki yük kapasitesinin 2500-3000 botte (1600-
1920 ton) olduğu söylenebilir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönen Ġstanbul‟daki elçi Andrea Zanchani,
Ġstanbul‟da üç büyük barça bulunduğunu, bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu
yazmaktadır. Francesco Nani ise üç barçanın 3000 botte (1920 ton) kapasitesi olduğu bilgisini vermektedir.
Barça, altı düz, iki üç direği olan bir gemi türüdür. 16. yüzyılın baĢlarına kadar savaĢ gemisi olarak
kullanılmıĢtır. Bu tarihten sonra ise nakliye iĢlevini görmeye baĢlamıĢtır. XV. ve XVI. yüzyıl metinlerinde
gökeler için de barça kelimesi kullanılmıĢtır. I Diarii, C. I/2, s. 897 ve A.e. , C. II, s. 568-569, 695 ve 703 ve
Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 336. 55 I Diarii, C. I/2, s. 897
32
padiĢahın altı kadırga56
, kalyata ve firkateden oluĢan on iki gemi, dört barça ve
büyük toplar taĢıyan dört top gemisi, toplam yirmi altı gemi yaptırdığını
bildirmektedir.57
25 Mayıs (1498) günü Korfu‟dan mektup yollayan Donanma Emini
Niccolò da Pesaro ise yirmi gemiden söz etmektedir.58
Aynı Donanma Emini, 3
Haziran‟da (1498) Pario‟dan yolladığı mektubunda iki büyük gemi, dört kadırga ve
firkate ve kalyatalardan oluĢan sekiz gemiden, yani toplam on dört gemiden
bahsetmektedir.59
1498 yılının Eylül ayında inĢa edilen Osmanlı gemilerinin sayısına iliĢkin
büyük bir rakam ortaya atılmıĢtır. Venedik‟in elçisi olarak Ġstanbul‟da bulunan
Alvise Sagundino, padiĢahın iki yüz gemi inĢa ettirdiği bilgisini vermektedir.60
Yazman, 5 ve 15 Eylül (1498) tarihli iki mektup vasıtasıyla bu önemli bilgiyi
Korfu‟yla paylaĢmaktadır. Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Alvise Sagundino‟yla aynı
anda Ġstanbul‟da bulunan diğer elçi Andrea Gritti, padiĢahın önce kırk daha sonra da
altmıĢ gemiyi silahla donattığını haber almıĢtır. 61
Bu bilgiden haberdar olduğu an
hemen bir mektup yazan elçi, yazdığı bu mektubu kâtibi Zacharia di Freschi‟ye
teslim etmiĢtir. O sırada tarih, 25 Eylül 1498‟dir. Alvise Sagındino‟dan baĢka,
Venedik‟in Ġstanbul‟daki bir baĢka elçisi Andrea Zanchani62
ile Bernardo
56 Kadırga, oldukça uzun ve dar bir gemi türüdür. Bu gemide kürek ve yelken bir arada kullanılır. DüĢman
gemisine saldırıldığında kürek, rüzgârlı havalarda ise yelken kullanılmaktadır. Kadırga geniĢliği az olan bir gemi
türü olduğundan sert havalarda, bilhassa deniz açığındayken, yelken yerine küreğe baĢvurulmaktadır.
Kadırganın yüksekliği de oldukça azdır. O kadar alçaktır ki neredeyse suyun yüzeyiyle birdir. Kadırgalar
oldukça seridirler. Bir kadırgada 25 oturak ve her oturağın sancak ve iskele tarafında birer tane olmak üzere
toplam 49 kürek (en arkadaki kürek boĢluğu mutfak olarak kullanılıyor) bulunmaktadır. Her küreği 4 veya 5 kiĢi
çekmektedir. Her bir kürek 4 kiĢi tarafından çekiliyorsa, o kadırgadaki toplam kürekçi sayısı 196‟dır. 5
kiĢitarafından çekiliyorsa, sayı, 245‟dir. Bir 17. yüzyıl kadırgasında, en az 196 kürekçi, yeniçeri, topçu ve
cebecilerden oluĢan 100 savaĢçı, 20 halatçı, iki dümenci, bir yelkenci, iki gûmi, iki kürek yapıcı, iki kalafatçı, iki
neccar ve bir reis bulunmaktadır. Bu toplamda 360 kiĢiye tekabül etmektedir. Bir 16. yüzyıl kadırgasında toplam
7 yelken vardır. Bunların üçü üçgen, dördü dörtgendir. . Kadırga, Osmanlı donanmasında en sık kullanılan ve
bu donanmanın temel vurucu gücünü oluĢturan gemidir. Kadırga, Osmanlı donanmasının temel gücünü oluĢturma
rolünü 17. yüzyılın sonlarına kadar sürdürebilmiĢtir. O tarihten itibaren yerini kalyon almıĢtır. Kadırgada kürek
esasken, kalyonda yelken öne çıkmaktadır. Kalyon kadırgadan daha uzun ve daha yüksektir. Ġdris Bostan,
“Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 328-330 ve 337. 57 I Diarii, C. I/2, s. 977-978. 58 A.e. , s. 897. 59 A.e. , s. 1009. 60 A.e. , C. II, s. 101. 61 A.e. , s. 136. 62 Andrea Zanchani, Gelibolu‟da 60 kadırganın nizama sokulduğunu belirtmenin yanında Osmanlı donanmasının
200 gemiden oluĢacağını yazmaktadır. Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 598-599.
33
Giustinaini63
, Komutan Bortolo Minio64
, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero65
,
Osmanlı donanmasının iki yüz gemiden oluĢacağını yazmaktadır.
Bazı mektuplara göre Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı 200 ile 300
arasındadır. BenefĢe‟den yolanan mektuplarda 240-250 gemiden söz edilirken66
,
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia67
230-240, Ġki Donanma Emini Francesco
Cicogna68
250, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani69
ile Donanma Emini
Simon Guoro70
260, VardiyanbaĢı Niccolò Marcello71
267, Korfu‟lu casus Niccolò
Aurami72
280, Rodos Üstadıâzamı73
, Donanma Emini Giovanni Moro74
ve Bortolo
Coresi75
300 gemi olduğunu ileri sürmektedir. Osmanlı donanmasının 300‟den fazla
gemiye sahip olduğunu bildiren mektuplar da vardır. Kale Muhafızı Sebastian
63 Bernardo Giustiniani tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya Ġstanbul‟dan yollanan 8 Kasım 1499
tarihli mektup: A.e. , s. 291. 64 Komutan Bortolo Minio tarafından Magosa‟dan yollanan 5 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 685. 65 Rodos Konsolosu Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 698. 66 Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, 1499 yılının Temmuz ayında yollanmıĢtır. Söz konusu mektuplar, 10
Ağustos (1499) günü toplanan Colleggio‟da (Venedik Divanı) okunmuĢtur. Mektuplara göre, donanmada Ģu
gemiler bulunmaktadır: 80 hafif kadırga, kare yelkenli 5 büyük gemi, 3 mavna, 200-300 botte (128-192 ton)
kapasiteli kare yelkenli 20 küçük gemi, çok sayıda top ve at gemileri ve çok sayıda yük gemisi. A.e. , s. 1045. 67 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak 1499 tarihli mektubuna göre Gelibolu‟da 60 kadırga ile
kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi, Ġstanbul‟da ise büyüklü küçüklü kare yelkenli 20 gemi ve 4 mavna
bulunmaktadır. A.e. , s. 597. 68 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1154 ve 1127-1128. 69 Donanma BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani donanmadaki 260 gemiyi Ģöyle sıralamaktadır: 60
hafif kadırga, 30 kalyata, en küçüğü 1000 botte (640 ton) kapasiteli 3 büyük gemi (mavna ya da göke olmalı) ile
200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli kare yelkenli 20 gemi, top ve gülle (yuvalak) ile dolu 3 büyük gemi, çok
sayıda at ve top gemisi, yük gemisi ve pergende. Grimani‟nin Modon‟dan yolladığı 28 Temmuz 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 1122. 70 Donanma Emini Simon Guoro söz konusu 260 geminin 130 tanesinin Ġstanbul‟da 130 tanesinin de Gelibolu‟da
olduğunu yazmaktadır. Bu bilgiyi Sakız‟dan edinmiĢtir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Francesco
D‟Avanzo takma adıyla ona birkaç mektup yollamıĢtır. Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 24, 27 ve
31 Haziran ile 4 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 979. 71 Niccolò Marcello Osmanlı donanmasındaki gemileri Ģu Ģekilde sıralamaktadır: 60 kadırga, 30 kalyata, büyüklü
küçüklü 40 firkate, gabyalı 21 gemi (göke de olabilir), 3 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile çok sayıda yük
gemisi . Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s.
1053 ve 1055. 72 Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga ile 29 büyük gemi (mavna ya da göke kastediliyor)
olduğu bilgisini vermektedir. Bu casusun raporuna göre, Osmanlı donanmasını vücuda getiren 280 geminin 184
tanesi doğrudan padiĢaha aittir. Geri kalan bütün gemiler (96 gemi), tüccarlar tarafından silahlandırılıp padiĢaha
teslim edilmiĢtir. Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom): A.e. ,
s. 1127-1128. 73 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e gelen Andrea di Martini adındaki soylu, Üstadıâzam‟ın 5 Nisan 1499
tarihli mektubunu yanında getirmiĢtir. Maciristan‟da önde gelen biri olan Martini, bu mektubu Venediklilere
okumuĢtur. Mektupta Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğu yazılıdır. A.e. , s . 670. 74 Giovanni Moro 600 gemiden söz edildiğini de duymuĢtur. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından
Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1065. 75 Sakız‟daki Bortolo Coresi tarafından Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran
1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013.
34
Balbi76
310, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco77
340, Korfu‟daki Baylos
Antonio Moro78
ile Korfu‟lu Vola Lendari79
350 ve Donanma Emini Tommaso
Lion80
400 gemiden bahsetmektedir.
Venedikliler, Avlonya‟daki donanma faaliyetlerini de yakından takip
etmektedir. Korfu‟dan 27 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio
Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin tamir ettiği gemiler hakkında malumat vermektedir.
Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa yirmisi denize çıkabilir durumdaki 40 gemiye ve
iyi durumdaki 8-10 ağribara bakım yaptırmıĢtır. Moro, Avlonya Sancakbeyi‟nin
emrinde 160 geminin olduğunu ileri sürmektedir. Komutan‟a bu bilgileri veren bir
Türk aĢiret reisidir.81
Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubu, Avlonya‟da 20
kadırga ve kalyata ve firkateden oluĢan 30 geminin inĢa edildiği bilgisini
içermektedir.82
Ayrıca, bu mektupta Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz kıyılarındaki
gemilerden söz edilmektedir. Gelibolu‟da 60 gemi vardır.83
Ġstanbul‟da 18 gemi
bulunmaktadır. Bu gemilerden birinin kapasitesi 800 botte (512 ton)84
, üçünün
kapasitesi 3000 botte‟dir (1920 ton). 85
Geri kalan 14 gemi ise 300 botte (192 ton)
76 Kale Muhafızı Sebastian Balbi tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1064. 77 BaĢpsikopos Marco Saracco‟ya göre Osmanlı donanmasında Ģu gemiler bulunmaktadır: 80 kadırga, ikisi
kalyata olan kare yelkenli 20 gemi, 130 mavna, çok sayıda top ve at gemisi ile yük gemisi. Marco Saracco
tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 78 Antonio Moro, donanmadaki gemileri Ģöyle sıralamaktadır: 100 kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna , 90
adet at ve top gemisi, çok sayıda firkate, kalyata ve yük gemisi . Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından
yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 79 Korfu‟daki yetkililere 1499 yılının Temmuz ayında bir tanıklık bildirisi (depositiom) takdim eden Vola
Lendari Osmanlı donanmasında kare yelkenli 100 büyük gemi (mavna ve göke olabilir) ve 23 kadırga
bulunduğunu, karavelalar ve diğer küçük gemilerle birlikte donanmadaki gemi sayısının üç yüz elliye ulaĢtığını
söylemektedir. A.e. , s. 939. 80 Tommaso Lion tarafından Monopoli‟den yollanan 2 Niisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 632. 81 A.e. , s. 233. 82 Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Moro‟ya benzer bilgiler
vermektedir. Avlonya‟da 20 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır. Dıraç‟ın Baylosu olan Komutan Vido Diedo da
Avlonya‟daki donanma faaliyetlerinden bahsetmektedir. Dıraç‟tan 16 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan
Komutan, Avlonya Sancakbeyi‟nin 3000 kereste kestirdiğini, bunlardan firkate ve kalyatalar yapılacağını
bildirmektedir. A.e. , s. . 247-248 ve 291-292. 83 Burada kastedilen 60 kadırga olabilir. Ġstanbul‟dan 8 Kasım (1498) tarihli mektup yollayan Bernardo
Zustignam, Gelibolu‟daki 60 kadırgadan söz etmektedir. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499)
tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Bernardo Giustiniani ile aynı bilgiyi
vermektedir. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik Elçisi Andrea Zanchani,
Gelibolu‟daki 60 gemiyi, Francesco Bregadin ve Giovanni di Tabia‟dan farklı olarak sınıflandırmaktadır;
Zanchani, 60 gemiden otuznun hafif kadırga, onunun kalyata, onbeĢinin firkate olduğu bilgisini vermektedir.
Geri kalan beĢ geminin bir kısmı top gemisi türündedir. Diğer bir kısmı baĢka gemi türündendir. A.e. , s. 291-
292, 597 ve 599. 84 Bernardo Giustiniani de 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi olduğundan söz etmektedir. A.e. , s. 291-292. 85 Bernardo Giustiniani, padiĢahın 22 yelkenliyi suya indirdiğini, bu gemilerden üç tanesinin 3000 botte (1920
ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Moro ile Giustiniani‟nin mektupları arasındaki ortak nokta, 3000 botte
(1920 ton) kapasiteli bu üç gemidir. Ġki mektup arasında farkılık da vardır. Moro‟nun mektubunda 18 gemiden
35
kapasitelidir.86
Ġstanbul‟da 5 mavna87
(galeazze) 88
daha bulunmaktadır.89
Karadeniz
kıyısında90
30 kadırga91
inĢa edilmektedir. 92
Moro, Osmanlıların yakında toplam 200
gemiye sahip olacağını yazmaktadır. 93
Moro bir baĢka mektubunda 350 yelkenliden
söz etmektedir. 2 Temmuz 1499 tarihli bu mektuba göre donanmadaki gemiler, 100
diğerinde 22 gemiden söz edilmektedir. Bernardo Giustiniani, yine Moro‟dan farklı olarak 20 kalyatadan
bahsetmektedir. A.e. , , s. 291-292. 86 Bernardo Giustiniani, en küçük geminin 200 botte (128 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. A.e. 87 Çektiri türünden olan mavna, iki katlı, 26 oturaklı ve 2-3 direkli bir savaĢ gemisidir. Büyük kadırga sınıfından
olan baĢtardadan daha geniĢ ve daha yüksektir. Bununla birlikte, baĢtarda mavnadan daha uzundur. Bir mavnada
52 kürek bulunur. Bu küreklerden her biri 7 kürekçi tarafından çekilmektedir. Bir mavnada 364 kürekçi, 40
halatçı, 4 dümenci, 150 savaĢçı ve 30 topçudan ve geminin reisinden oluĢan yaklaĢık 600 kiĢi görev almaktadır.
Ġdris Bostan, “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 327 ve
331. 88 Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin Ġstanbul‟da 3
mavna olduğunu yazmaktadır. Michali da Corfù adındaki biri ona bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız Konsolosu
Giovanni di Tabia, Francesco Bregadin‟e yolladığı 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda 4 mavnadan söz
etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 3 mavnadan söz etmektedir. Hatta onların kapasitesi hakkında da
bilgi vermektedir: Bu üç mavna 1200 botte (768 ton) kapasitelidir. Bu bilgi onun 25 ġubat (1499) tarihli
mektubunda yer almaktadır. Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani de 3
mavnadan bahsetmektedir. Elçiye bilgi sızdıran bir kalafatçı, 3 mavnanın baĢtan aĢağı onarıldığını söylemektedir.
Bu bilgi Zanchani‟nin bir baĢka mektubunda, 23 Mart (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Zanchani,
Venedik‟e döndüğü sırada 1499 yılının Mayıs ayında sunduğu raporda da Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu
bilgisini vermektedir. Venedik‟in Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo, 1499 yılının Nisan ayında (tam tarihi
belirtilmemiĢ) yolladığı mektupta Osmanlı donanmasındaki gemileri sıralamıĢtır. Vlasopulo, bu gemilerden üç
tanesinin mavna olduğunu bildirdikten sonra onların budanmıĢ bir halde olduğunu ifade etmiĢtir. Osmanlı
donanması hakkında Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos, aynı zamanda Komutan
Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus Vola Lendari, 3 mavnadan söz etmektedir. BenefĢe‟den yollanan,
10 Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su (Osmanlı Divanı‟na benzeyen bir tür müessese)
tarafından incelenen, 1499 yılının Temmuz ayında yazılmıĢ olan mektuplarda da 3 mavna olduğu bilgisi yer
almaktadır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani Sapienza‟dan yolladığı 24 Temmuz (1499) tarihli mektupta
3 mavnadan söz etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, bu üç mavnadan her birinin 36 oturağı olduğunu da
yazmaktadır. Her mavnada 200 Yeniçeri vardır. Donanma BaĢkomutanı Osmanlı donanmasından kaçan üç
esirden bu bilgileri edinmiĢtir. I Diarii, C. II, s. 568-569, 597, 599, 612, 695, 703, 930, 939, 1045, 1063. 89 Bernardo Giustiniani 25 kadırgaya bakım yapıldığını, bunlardan beĢinin mavna olduğunu yazmaktadır. A.e. ,
s. 291-292. 90 Karadeniz kıyısı derken Ġzmit (Nicomedia) Ģehri kastedilmektedir. Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından
Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektup bunu ortaya koymaktadır. Söz konusu mektupta, Ġzmit‟ten
Ġstanbul‟a 20-40 kadırganın nakledileceği bilgisi yer almaktadır. Osmanlı donanmasındaki toplam kadırga sayısı
Ġzmit‟ten nakledilecek gemilerle birlikte 100‟e ulaĢacaktır. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e ulaĢan Andrea
Zanchani, Ġzmit‟ten Ġstanbul‟a gelmesi beklenen 20 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò Gondola Dubrovnik‟ten
yolladığı 4 Mayıs (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir.
Gondola‟nın mektubunu yazmasından kısa bir süre önce Ġzmit‟teki kadırgalar Ġstanbul‟a nakledilmiĢ olabilir.
Kotor‟dan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı
donanmasında 105 kadırga bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , 599, 695, 738 ve 821. 91 Karadeniz‟de inĢa edilen 30 kadırgadan Donanma Emini Francesco Bregadin de haberdadır. Bu 30 kadırga
Ġstanbul‟a getirilecektir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499) tarihli mektup yollayan bu Donanma Emini, bütün bu
bilgileri Gelibolu‟dan gelen Michali da Corfù‟dan edinmiĢtir. A.e. , s. 597. 92 A.y. 93 PadiĢahın toplam 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri de Bernardo Giustiani‟dir. Antonio Moro,
padiĢahın 200 yelkenliye sahip olacağını Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Andrea Gritti,
Korfu‟daki Moro‟ya 9 Kasım (1498) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Venedik Elçisi Andrea Zanchani de Osmanlı
donanmasının 200 gemiye ulaĢacağını tahmin etmektedir. Onun bu tahmini Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499)
tarihli mektupta yer almaktadır. Zanchani‟nin, bu mektubu, donanma hazırlıklarının büyük bir süratle
yürütüldüğünü ortaya koymaktadır. Kaptanıderya (Davut PaĢa) bir pergende ile her sabah Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a
geçmekte, donanma hazırlıklarının hızlı bir Ģekilde yapılıp yapılmadığını denetlemektedir. Osmanlı
donanmasının 200 gemiye sahip olacağını söyleyenlerden biri, Venedikli Komutan Bortolo Minio‟dur. Komutan,
Magosa‟dan 5 Mart (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Rodos Konsolosu Alvise Malipiero da Osmanlı
donanmasının 200 gemiye sahip olacağını öngörmektedir. Onun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubunda bu bilgi yer
almaktadır. A.e. , s. 290-292, 599, 685 ve 698.
36
kadırga, 19 kare yelkenli gemi, 3 mavna94
, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi ,
çok sayıda kalyata, firkate ve yük gemisinden ibarettir.95
Andrea Gritti, öncelikle donanmanın 200 gemiden oluĢacağını96
söylemiĢ,
daha sonra ise onun üçyüzü aĢacağını öngörmüĢtür.97
Baylos, 25 ġubat (1499) tarihli
mektubunda, tanık olduğu gemileri 3 hafif kadırga98
, 40 at gemisi, 60 top gemisi, 60
baĢtarda99
, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi100
, gabyalı 20 gemi (göke olabilir)
olarak sıralamıĢ101
ve Ģu bilgileri vermiĢtir: At gemileri güvertesizdir. Güvertesi
bulunan top gemilerinde ise büyük toplar taĢınmaktadır. Gabyalı gemilerden iki
tanesi çok büyüktür.102
Gritti, bu gemileri dünyanın en büyük iki gemisi diye
tanımlamaktadır.103
Bu 20 gemiden bir tanesi 1000 botte (640 ton) kapasitelidir.
Geri kalan 17 gemi, 50-200 botte (32-128 ton) kapasitelidir. Gritti dünyanın en
büyük iki gemisi diye tanımladığı gemilerin kapasiteleri hakkındaki bilgiyi 16 Mart
94 Mavna (Ġngilizcesi: galleass/ Ġtalyancası: galeazza), kürekli savaĢ gemilerinin en geliĢmiĢ türüdür. Yelkenli
gemilerin artan gücüne karĢı bir tepki olarak geliĢtirilmiĢtir. Tasarımı Venedik‟e aittir. Venedik, bu gemi türünü
Ġspanyol baĢtardalarına karĢı tasarlamıĢtır. Mavna, Ġnebahtı SavaĢı‟nda karĢımıza çıkan bir gemi türüdür.
Mavnalar, büyük kadırga (galia grossa) denilen gemiden devĢirilmiĢtir. En önde duran yuvarlak bir kule topun
konulduğu platforma yerleĢtirilmiĢtir. Bu top platformunda çeĢitli ebatlardaki 9 ağır topun konulduğu çukurlar
bulunmaktadır. Ayrıca, geminin borda, arumbada ve pupa kısımlarında birer top daha vardır. Pupa kısmındaki
top ile gemi saldırılara karĢı korunur. Mavnalarda üç adet direğin bulunması, onların önceden yelkenli olduğu
Ģeklinde yanlıĢ bir varsayıma yol açmaktadır. Yelkenler, sadece hız arttırma aracıdır. Diğer bir deyiĢle, yardımcı
unsur görevini görürler. 1530‟lardaki mavnaların boyu 47 metreyken geniĢliği 7 metreyi bulur. Mavnaların her
iki tarafında yirmi beĢer oturak bulunmaktadır. Bir küreği 5 kiĢi çeker. 250 asker, 70 yelkenciyi alabilecek
kapasitededir. Angus Konstam, ilk mavnaların Venedik‟te, 1530‟lu yıllarda ortaya çıktığını söylerken yanılgıya
düĢmektedir. Sanuto‟nun Günlükler‟inde adları geçen Venedikli elçiler ve komutanlar 1500‟lü yılların baĢında
Osmanlı donanmasında mavnaların bulunduğunu rapor etmektedirler. Buradan yola çıkarsak, mavnanın aynı
yıllarda, hatta daha da önce Venedik donanmasında bulunmuĢ olması gerekir. Angus Konstam, Renaissance
War Galley 1470-1590, s. 18-19. 95 Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: I Diarii, C. II, s. 930. 96 Andrea Gritti tarafından Korfu‟daki Antonio Moro‟ya yollanan 9 Kasım 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 292. 97 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan Kandiye‟deki Komutan Bernardo Giustiniani‟ye yollanan 25 ġubat
1499 tarihli mektup: A.e. , s. 703. 98 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟da 50 hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. Bu bilgi, onun 25
Ocak (1499) tarihli mektubunda yer almaktadır. Söz konusu mektup Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco
Bregadin‟e yollanmıĢtır. A.e. , s. 597. 99 Anabolu‟daki Donanma Emini Francesco Bregadin‟e 25 Ocak (1499) tarihli mektup yollayan Sakız Konsolosu
Giovanni di Tabia Ġstanbul‟da 60 kadırga olduğunu haber vermektedir. Giovanni di Tabia baĢtarda yerine kadırga
kelimesini kullanmıĢtır. A.y. 100 Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubunda Gelibolu‟da firkate ve kalyatadan oluĢan 100 gemi
olduğu bilgisi yer almaktadır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar,
Osmanlı donanmasındaki bu 100 gemiden söz etmektedir. A.e. , s. 597 ve 677. 101 A.e. , s. 703. 102 Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı gemilerini listeleyen ve 1499 yılının
Nisan ayı baĢlığı altında açıklanan raporunun baĢlarında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki gemiden söz
etmektedir. Bu iki gemi, Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi dediği gemiler olabilir. Ġstanbul‟dan 2 Mart
(1499) tarihli mektup yollayan Elçi Andrea Zanchani, bu iki büyük geminin barça türünde olduğunu, Ġstanbul‟da
bakıma alındığını bildirmektedir. Andrea Zanchani, Ġstanbul‟da bakıma alınan gemilerin tümünü Ģöyle
sıralamaktadır: 40 kadırga, 40 top gemisi, 2 büyük barça, 3 mavna, 19 büyük gemi ve çok sayıda firkate ve
kalyata. A.e. , s. 568-569, 599 ve 703. 103 A.e. , s. 703.
37
(1499) tarihli bir baĢka mektubunda vermektedir; bu gemilerin 2500 botte (1600 ton)
kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Gritti, 1200 botte (768 ton) kapasiteli üç mavnanın
daha inĢa edilmekte olduğunu da haber vermektedir.104
1499 yılının Nisan ayına gelindiğinde donanmadaki gemilerinin hepsi henüz
inĢa edilmemiĢtir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Baylos
Andrea Gritti, top ve at gemileri, firkate ve kalyatalardan oluĢan toplam 100
geminin105
inĢa halinde olduğunu haber vermektedir.106
Bu gemilerin inĢaatı
bittiğinde Osmanlı donanması 300 gemiye sahip olacaktır. Gritti, bu 100 geminin 7
ayda tamamlanabileceğini ileri sürmektedir. Baylos, Osmanlı donanmasındaki diğer
gemileri ikisi 800 botte (512 ton), sekizi 400-800 botte (256-512 ton) kapasiteli olan
23 kare yelkenli gemi, 80 yük gemisi ve gabyalı 2 gemi (göke olabilir) olarak
sıralamaktadır. Gabyalı gemiler, donanmadaki en büyük iki gemidir. Onlardan
birinin gabyası yeni tamamlanmıĢtır. Diğer gemi ise su almıĢtır.107
Osmanlı donanması gemileri hakkında ayrıntılı bilgi verenlerden biri de
Niccolò da Londra‟dır. 25 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu Venedik
vatandaĢı, Korfu‟daki Komutan Andrea da Pesaro‟ya rapor sunmuĢtur. Ġstanbul ve
Gelibolu arasında 70-80 kadırga108
gördüğünü söyleyen Niccolò da Londra, tanık
104 A.e. , s. 703-704. 105 Andrea Gritti, Venedikli Yazmanlar Zacharia di Freschi ile Marco Rizo‟ya teslim ettiği 13 Mayıs (1499)
tarihli mektubunda aynı bilgiyi tekrar etmektedir. I Diarii, C. II, s. 828-829. 106 A.e. , s. 740. 107 A.y. 108 Bu kadırgaların 60 ya da 70 tanesi Gelibolu‟da inĢa edilmiĢtir. Korfu‟daki Komutan (aynı zamanda Baylos)
Antonio Moro‟ya Pera‟dan 8 Kasım 1498 tarihli bir mektup yollayan Bernardo Giustiniani Gelibolu‟da 60
kadırga inĢa edildiğini haber vermektedir. Aynı bilgi, Antonio Moro‟nun 10 Aralık (1498) tarihli mektubunda
tekrarlanmaktadır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, türünü belirtmeden
Gelibolu‟da 60 kadırganın yapılmakta olduğunu bildirmektedir. 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e dönüp
Osmanlı donanması hakkında Senato‟ya rapor sunan Venedik‟in Ġstanbul‟da bulunan elçisi Andrea Zanchani
Gelibolu‟da 70 kadırganın inĢa edildiğini söylemektedir. Donanma Emini, aynı zamanda Yönetici olan Giovanni
Moro, Ġnebahtı‟dan yolladığı 3 Mayıs (1499) tarihli mektubunda 70 kadırgadan söz etmektedir. Niccolò da
Londra‟nın raporunda geçen 70-80 kadırganın 10 ya da 20 tanesi Ġstanbul‟a aittir. Anabolu‟dan 14 ġubat (1499)
tarihli mektup yollayan Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġstanbul‟da 10 kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır.
Gelibolu ve Ġstanbul‟da inĢa edilen bu kadırgaların türü hafif kadırga olabilir. Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan
(1499) tarihli mektubunda Ġstanbul ve Gelibolu‟da 100 hafif kadırga olduğunu bildirmektedir. Bu bilginin yer
aldığı mektup, Korfu‟ya teslim edilmek üzere Rahip Francesco da Lignago‟ya verilmiĢtir. 1499 yılının Mayıs
ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya bir mektup yollayan Zacharia di Freschi ile Marco Rizo adlı iki kâtip, Osmanlı
donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. Onlar bu bilgiyi Baylos Andrea Gritti‟den edinmiĢlerdir.
Andrea Gritti, bu iki kâtibe gizlice bir mektup vermiĢtir. 13 Mayıs (1499) tarihli bu mektupta 100 kadırgadan söz
edilmektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya ulaĢan Andrea Beri Osmanlı donanması hakkında kayda değer bir
rapor sunmuĢtur. Andrea Beri‟nin bu raporu, Ġstanbul‟da 100, Gelibolu‟da 50 kadırga olduğu bilgisini
vermektedir. Beri, Gelibolu‟daki kadırgalardan 45 tanesinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. Geri kalan 5
kadırga oldukça küçüktür, yani hafif kadırgadır. Kotor‟dan 31 mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma
Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında 105 kadırga olduğunu yazmaktadır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi
38
olduğu diğer gemileri 20 büyük gemi 109
, firkate ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ve
top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi110
olarak sıralamaktadır: 111
Büyük
Antivari‟li biridir. Adı belirtilmeyen bu kiĢi, Ġstanbul‟a uğradığı sırada Osmanlı donanması hakkında bilgi
edinmiĢtir. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Antonio Moro ile ona bu bilgiyi veren casus
Vola Lendari, Osmanlı donanmasında 100 kadırga olduğunu bildirmektedir. . Malvasia‟dan yollanan, 10
Ağustos (1499) tarihinde toplanan Venedik “colleggio”su tarafından incelenen mektuplar, Osmanlı
donanmasında 80 hafif kadırga olduğu bilgisini içermektedir. Bu mektuplar 1499 yılının Temmuz ayında
yollanmıĢtır. Bu mektupların kim tarafından gönderildiği Günlükler‟de belirtilmemiĢtir. Tam tarihleri de
verilmemiĢtir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan BaĢpsikopos Marco Saracco,
Osmanlı donanmasında 80 kadırga bulunduğunu yazmaktadır. Modon civarından 28 Temmuz (1499) tarihli
mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani ise Osmanlı donanmasında 60 hafif kadırga olduğunu
bildirmektedir. Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a 4 Ağustos (1499) tarihli bir rapor sunan Korfu‟lu
casus Niccolò Aurami, Osmanlı donanmasında 84 kadırga olduğunu bildirmektedir. A.e. , s. 290-291, 597, 695,
740, 821, 828-829, 838, 930, 939, 1045, 1073, 1122 ve 1127-1128. 109 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,
Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Kâtip Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Kurcula Kontu Alvise
Balbi, Donanma Emini Francesco Bregadin, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco ve Korfulu Venedik
vatandaĢı Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasında 20 büyük gemi olduğunu söylemektedir. Gritti, 25 ġubat
1499 tarihli mektubunda bu yirmi büyük gemiyi gabyalı gemiler (göke olabilir) Ģeklinde tanımlamaktadır.
Niccolò da Londra, bu gemilerden birinin 900 botte (576 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Gritti, gemilerden
birinin 1000 botte (640 ton) kapasiteli olduğunu söylemektedir. Gritti geri kalan 17 geminin 50-200 botte ( 32-
128 ton) kapasiteli olduğunu söylerken, Niccolò da Londra, bu gemilerin 400-700 botte (256-448 ton) kapasiteli
olduğu bilgisini vermektedir. Gritti, 16 Mart (1499) tarihli bir baĢka mektubunda, bu gemilerden ikisinin 2500
botte (1600 ton) kapasiteli olduğunu yazmaktadır. Niccolò da Londra da aynı bilgiyi vermektedir. Baylos, 13
Mayıs tarihli mektubunda daha farklı bilgiler vermektedir: Bu yirmi gemiden 5 tanesi 800 bottenin (552 ton)
üzerinde bir kapasiteye sahipken geri kalan 15 gemi 200-500 botte ( 128-320 ton) kapasitelidir. Baylos Andrea
Gritti‟nin 17 Nisan (1499) tarihli mektubunda ise 23 büyük gemiden söz edilmektedir. Bu mektuba göre, 23
gemiden 2 tanesinin kapasitesi 800 botte, 8 tanesinin kapasitesi 400-800 bottedir ( 256-552 ton). Donanma Emini
Francesco Bregadin, söz konusu yirmi gemiden üçünün mavna olduğu bilgisini vermektedir. Ġnebahtı
BaĢpsikoposu Marco Saracco ise gemilerden iki tanesinin kalyata olduğunu ileri sürmektedir. Donanma
BaĢkomutanı (capetanio zeneral) Antonio Grimani, 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemiden
(nave) söz etmektedir. 1499 yılının Temmuz ayında BenefĢe‟den (Malvasia) yollanan mektuplarda ise 200-300
botte ( 128-192 ton) kapasiteli 20 küçük gemiden (navette) söz edilmektedir. Bazı Venedik mektuplarına göre
donanmadaki büyük gemi sayısı yirmiden fazladır. Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfulu casus Vola
Lendari 23, Donanma Emini Francesco Querini 24, Venedik‟in Dubrovnik elçisi Niccolò Gondola ise 30
gemiden söz etmektedir. Ġstanbul‟da bulunan Venedik elçisi Andrea Zanchani, bazen 18 bazen de 19 büyük
geminin olduğunu söylemektedir. Ġstanbul‟dan yolladığı 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 19 tane büyük
geminin tamir edildiği bilgisini vermektedir. 23 Mart (1499) tarihli mektubunda da 18 büyük geminin tamir
edildiğinden bahsetmektedir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro da 19 büyük gemiden söz etmektedir .
Korfu‟daki yetkililer 9 Mayıs 1499 tarihli bir rapor sunan Andrea Beri adlı Venedik vatandaĢı, donanmadaki
büyük gemileri “kare yelkenli gemiler” Ģeklinde adlandırmaktadır. Beri, bu gemilerin 23 tane olduğunu
söylemektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 25 Ocak 1499 tarihli mektup, Kurcula
Kontu Alvise Balbi tarafından Ġstanbul‟dan 1499 yılının ġubat ayında yollanan mektuplar, Donanma Emini
Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan14 ġubat 1499 tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti
tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 ġubat, 16 Mart ve 13 Mayıs, (1499) tarihli mektuplar, Kâtip Zacharia di
Freschi ile Kâtip Marco Rizo tarafından 1499 yılının Mayıs ayında kaleme alınan ve Ġstanbul‟dan yollanan
mektup, Venedik‟in Ġstanbul‟daki elçisi Andrea Zanchani tarafından yollanan 2 ve 23 Mart (1499) tarihli
mektuplar, Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup,
Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup, Rodos Konsolosu Alvise
Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Francesco Querini tarafından
Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs (1499) tarihli bir mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından
yollanan 24 ve 25 Temmuz tarihli mektuplar, Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan
yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 554, 597, 599, 612, 695, 698, 703-704, 740, 790, 821, 828-
829, 838, 930, 939, 1045, 1073 ve 1122. 110 Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda 100 adet top ve at gemisinden bahsedilmektedir. Onun
16 Mart (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 60‟dır. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499
yılının ġubat ayında yazılan mektubunda, top gemisi türünde 67 kadırganın olduğunu bildirmektedir. Venedik
elçisi Andrea Zanchani‟nin Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart (1499) tarihli mektubunda 40 adet top ve at gemisinin
bakıma alındığı bilgisi yer almaktadır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan Korfu‟ya mektup yollayan Kâtip
Zacharia di Freschi ile Kâtip Marco Rizo, Osmanlı donanmasında 90 top ve at gemisi bulunduğu bilgisini
39
gemilerden ikisi 2500 botte (1600 ton) , biri 900 botte (576 ton) kapasitelidir.
Birkaçı 700 botte (448 ton) kapasitelidir. 400 botte‟nin (256 ton) altında olanlar da
vardır. Büyük gemilerde 18 top112
ile 700 adam taĢınacaktır.113
Bütün bu bilgileri
veren Niccolò da Londra, Osmanlıların yakında 300 gemiye114
sahip olacağını iddia
etmektedir.115
Kandiye tebaasından olan Venedik casusu Theodoro Vlasopulo, Osmanlı
donanması hakkında ayrıntılı bir liste yapmayı baĢarmıĢtır. 1499 yılının Nisan ayı
baĢlığı altında izah edilen mektubunda Ģöyle bir liste sıralamıĢtır:116
1) Ġstanbul‟da gördüğüm yeni padiĢah kadırgaları: 24 adet117
2) Uzun yola dayanamayacak kadar eski kadırgalar: 32 adet
3) At, top ve erzak taĢıyan baĢtarda benzeri gemiler (parandarie bastarde): 14 adet
4) Hafif kadırga tipinde yeni top gemileri: 16 adet
5) 10-14 oturaklı yeni firkateler: 12 adet
vermektedirler. Korfu‟dan 2 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Komutan, aynı zamanda Baylos Antonio
Moro ile ona bilgi veren casus Vola Lendari, aynı bilgiyi vermektedir. 9 Mayıs (1499) günü Korfu‟ya varan,
orada Osmanlı donanması hakkında bir rapor sunan Andrea Beri hem Ġstanbul hem de Gelibolu‟da çok sayıda top
ve at gemisi bulunduğunu söylemektedir. Gelibolu‟daki top, at ve erzak taĢıyan gemiler olduğu bilgisini veren
Andrea Beri, bu gemilerden birinin aynı anda 40 atı taĢıyabildiğini ileri sürmektedir. Kotor‟dan 31 Mayıs (1499)
tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Francesco Querini, Osmanlı donanmasında cephaneyle yüklü çok
sayıda top gemisinin olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 554, 599, 703-704, 821, 828, 838, 930 ve 939. 111 A.e. , s. 790. 112 1499 yılının Mayıs ayında Venedik‟e varıp Senato‟ya bir rapor sunan elçi Andrea Zanchani, Osmanlı
donanmasında 3000 botte (1920 ton) kapasiteli bir barça bulunduğunu, bunun 18 top taĢıyabildiğine dair bir
duyum aldığını, fakat buna inanmadığını söylemektedir. Ġstanbul‟dan gelen Elçi, bir geminin 18 top
taĢıyabildiğinden söz etmektedir. Andrea da Pesaro‟ya rapor sunan Niccolò da Londra, Osmanlı donanmasındaki
her top gemisinin 18 top taĢıyabildiğini söylemektedir. A.e. , s. 700 ve 790. 113 A.e. , s. 790. 114 Kasım ayında 200 gemiden söz edilmektedir. Andrea Gritti‟nin 9 Kasım (1498) tarihli mektubu ile Komutan
(aynı zamanda Baylos) Antonio Moro‟nun Korfu‟dan yollanan 27 Kasım (1498) tarihli mektubu 200 sayısı
üzerinde durmaktadır. Ocak ayına gelindiğinde tahminlerdeki sayı, giderek artmaya baĢlamıĢtır. Gritti‟nin 27
Ocak (1499) tarihli mektubunda verilen sayı 400‟dür. Ġstanbul‟da bulunan Kurcula Kontu Alvise Balbi, 1499
yılının ġubat ayında yazılan mektubunda 260 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 290-292 ve 554. 115 A.e. , s. 790. 116 A.e. , s. 568-569. 117 2 Ocak (1499) günü Gelibolu‟dan ayrılan Michali da Corfù adındaki casus, aynı yılın ġubat ayında
Anabolu‟ya varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Bregadin‟e bilgi veren bu kiĢi, Gelibolu‟dan yola çıktıktan
sonra 24 kadırga gördüğünü söylemektedir. Michali da Corfù, söz konusu 24 kadırgayı Ġstanbul‟a yakın bir yerde
görmüĢ olmalıdır. Bu casus, Ġstanbul kıyısında 10 kadırga daha görmüĢtür. Bahsi geçen 24 kadırga, hafif kadırga
türünde olabilir. Kandiye‟li bir kalafatçı Osmanlı donanmasında 24 hafif kadırga gördüğünü Ġstanbul‟daki elçi
Andrea Zanchani‟ye söylemiĢtir. Cinayetten aranan bu kiĢi, 24 hafif kadırganın suda bekletildiğini, bunların
güverte kısımlarının revize edildiğini bildirmektedir. Bu kalafatçı, karada 24 kadırga daha görmüĢtür. Karaya
çekilen bu kadırgaların üçü tamir edilmiĢtir. Geri kalan 19 kadırga çok kötü durumdadır. Zanchani bütün bu
öğrendiklerini 12 Mart (1499) tarihli mektubuna kaydetmiĢtir. A.e. , s. 597 ve 612.
40
6) 3000 botte (1920 ton) kapasiteli büyük gemiler: 2 adet
7) Eski gemiler: 3 adet
8) ĠnĢası henüz tamamlanmamıĢ mavnalar : 3 adet
9) Trabzon ve Kefe‟den yollanan gemiler: 3 adet
10) Dominico Venier‟in ele geçirilen küçük barçası: 1 adet
11) Ele geçirilen küçük Kandiye barçası: 1 adet
12) Kemal Reis tarafından önceden yollanmıĢ olan küçük barçalar: 2 adet
13) Kemal Reis‟in Montesanto‟da (?) ele geçirdiği barça
14) Biri Piero Sacho, diğeri Jego Zanzo‟dan alınan , bir diğeri Sakız berzahında ele
geçirilmiĢ olan Sakız gemileri: 3 adet
15) Geçen yıl Ġskenderiye (Mısır) civarında ele geçirilen barça: 1 adet
16) Rodoslulara ait küçük bir gemi: 1 adet
Theodoro Vlasopulo Ġstanbul‟da bulunan gemileri bu Ģekilde listeledikten
sonra Gelibolu ve civarındaki gemileri ayrı olarak sıralamaktadır:118
:
1) Mondros (Limni Adası‟nda kent) kıyısında bekleyen yeni kadırgalar: 18 adet
2) Karaya çekilmiĢ olan kadırgalar: 4 adet
3) Ağır yük gemileri: 4 adet
4) Karaya çekilmiĢ, 14-18 oturaklı firkate ve kalyatalar: 4 adet
5) Kıyıda duran, 14-16 oturaklı yeni firkateler: 9 adet
Theodoro Vlasopulo, sıraladığı bu gemileri nitelikleri ve uzun yolculuğa
dayanma kapasiteleri bakımından en ince ayrıntısına kadar inceleme fırsatı
bulduğunu ve Osmanlı denizcileriyle sohbet ettiğini mektubunda bizzat ifade
118 A.e. , s. 569.
41
etmektedir.119
Vlasopulo, sadece kısa yola dayanıklı olan eski gemiler haricinde
padiĢahın 200 gemiye sahip olduğunu iĢitmiĢtir.120
Çok sayıda ve farklı türde gemiler karada veya kıyıda tamir edilmektedir.
Osmanlı donanmasında kalafatçılık yapmıĢ olan biri Ġstanbul‟daki Venedik elçisi
Andrea Zanchani‟ye Osmanlı donanmasıyla ilgili bilgi sızdırmıĢtır. Adı belirtilmeyen
kalafatçı, inĢa edilen gemilerden pek bahsetmeyip tamir gören ve bakımı
tamamlanıp suya indirilen gemilerin sayı ve türleri hakkında bilgi vermiĢtir.121
24
kadırga denizde bekletilmektedir. Karaya çekilmiĢ olan 24 kadırga daha vardır.
Bunlardan ikisinin tamiri tamamlanmıĢtır. Diğer üçü tamir edilmektedir. Geri kalan
19 kadırga tamir edilemez durumdadır. 18-20 oturaklı 6 kalyata122
ile bir top gemisi
suya indirilmiĢtir, yani seyrüsefere hazırdır. Kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ile
5 top gemisi de suda tamir edilmektedir. 18 adet büyük gemi, 3 mavna ile en büyük
iki gemiden biri baĢtan aĢağı bakıma alınmıĢtır. Diğer en büyük geminin hasarlı olan
karina kısmına bakım yapılmaktadır. Bu büyük gemi gibi karina kısmı hasarlı olan 5
büyük gemi daha onarılmaktadır. Zanchani, her bir top gemisinin 80 libre (167
kilogram)123
ağırlığında top taĢıyacağını iĢitmiĢtir.124
Osmanlı donanmasındaki gemiler 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan
ayrılmaya baĢlamıĢlardır. Korfu‟daki heyet (Venedik‟ten Korfu‟ya yollanan heyet)
tarafından yollanan 13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektuplar, 50 geminin
Boğaz‟dan (Ġstanbul‟dan) ayrıldığını haber vermektedir.125
Heyet donanmdaki
gemilerin sayı ve türü hakkında da bilgi vermektedir. Heyet bu gemileri 80-90
kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 100 gemi126
, 2 büyük gemi127
, 3 kalyon
119 A.y. 120 A.e. , s. 570. 121 A.e. , s. 612. 122 Kalyata, (Ġngilizcesi: galiot), kadırganın küçük versiyonudur. Geminin her iki yanında 16 veya 20‟Ģer kürek,
baĢka bir deyiĢle 16-20 oturak bulunur. En yaygın olanı 18‟er küreği olandır. Ender de olsa 24‟er küreği olan da
vardır. Fribordu alçaktır. Bu özelliği sayesinde çatıĢmalarda avantaj sağlar. Diğer taraftan, alçak fribordu
nedeniyle kadırganın karĢısında güçsüzdür. Bir kalyata, ortalama 27 metre uzunluğundadır. Eni 3 metreyi bulur.
Manevra kabiliyeti yüksektir. Su haznesi 2 metreden azdır. Su haznesinin orada, Latin yelkenli tek bir direk
durur. 20 oturaklı bir kalyata, 80 kürekçi ve 60 kadar asker taĢıyabilir. 6-8 kiloluk (16-24 pounder) bir topu
taĢıyabilmektedir. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. 19-20. 123 Lane 1 “libre”nin 2.09 kilograma eĢit olduğunu belirtmektedir. O halde 80 libre 167.2 kilograma denk
gelmektedir. Lane, Venice and History, s. 358. 124 I Diarii, C. II, s. 612. 125 A.e. , s. 677. 126 Gelibolu ve Ġstanbul arasında bulunan bu gemiler daha yeni inĢa edilmektedir. Baylos Andrea Gritti‟nin 17
Nisan (1499) tarihli mektubu. A.e. , s. 740.
42
(galione)128
olarak sıralamaktadır.129
Bu gemilerin dıĢında çeĢitli türlerden oluĢan 20
geminin daha bulunduğunu da ayrıca belirtmektedir.130
Osmanlı donanmasında yük gemileri de vardır. 1499 yılının Mayıs ayında
Venedik‟e varan Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasına 50 yük gemisinin
katılacağını haber vermektedir.131
Donanmadaki gemilere iliĢkin rapor sunan
Zanchani, Gelibolu‟da 70 kadırga ve 30 kalyata132
(galeotte)133
, Ġstanbul‟da 19 büyük
gemi ile 3 mavna bulunduğunu söylemektedir.134
Zanchani, donanmada 3 büyük
barça olduğunu bunlardan birinin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu
bildirmektedir. Elçi, bu geminin 18 top taĢıyabildiğini duymuĢtur. Elçi, biri 800 botte
(512 ton), diğeri 600 botte (384 ton) kapasiteli iki gemi daha görmüĢtür. Zanchani,
127 Gritti‟nin dünyanın en büyük iki gemisi diye tanımladığı gemiler, bu iki gemi olmalıdır. Bu tanım Baylos‟un
25 ġubat (1499) tarihli mektubunda geçmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos, 16 Mart (1499) tarihli mektubunda bu iki
geminin 2500 botte (1600 ton) kapasiteli olduğu bilgisini vermektedir. Kandiyeli casus Theodoro Vlasopulo, iki
geminin 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olduğunu rapor etmektedir. Sapienza‟dan 24 Temmuz (1499) tarihli
mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasında oldukça büyük iki gemi bulunduğunu
yazmaktadır. Donanma BaĢkomutanı iki büyük gemiden 3000 botte (1920 ton) kapasiteli olanın Kemal Reis‟e ait
olduğunu söylemektedir. Kemal Reis‟e ait bu büyük geminin türü mavna olabilir. Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499)
tarihli bir mektup yollayan Baylos Andrea Gritti, Kemal Reis‟e ait bir mavnadan söz etmektedir. Baylos,
Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde gizlice üretilen dev bir zincirin Kemal Reis‟in mavnasına konulacağını bildirmektedir.
Bu bilgilerin yer aldığı mektup Francesco Lignago adındaki rahip tarafından Korfu‟ya götürülmüĢtür. 20 Nisan
(1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan bu rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içerisinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin söz
konusu mektubunu Korfu‟daki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 568-569, s. 703-
704, s. 740, s. 1063. 128 Kalyon olarak tanımlanan bu gemi mavna olabilir. Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğunu haber veren çok sayıda
mektup ve rapor bulunmaktadır. Donanma Emini Francesco Bregadin tarafından Anabolu‟dan yollanan 14
ġubat (1499) tarihli mektup, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubu, Elçi Andrea
Zanchani‟nin 2 Mart ve 23 Mart (1499) tarihli mektupları, Kandiyeli casusu Theodoro Vlasopulo‟nun 1499
yılının Nisan ayında sunulan raporu Ġstanbul‟da 3 mavna bulunduğu bilgisini içermektedir. A.e. , s. 568-569, 597,
599, 612 ve 703. 129 A.e. , s. 677. 130 A.y. 131 A.e. , s. 695. 132 Kalyata/kalite, 19-24 oturaklı, çektiri türünde bir gemidir. Kadırgadan daha küçüktür. 16. yüzyıldaki 16-18
oturaklı çektirilere de kalyata denmektedir. Bu geminin 17. yüzyıldaki uzunluğu 32-36 metre, 18. yüzyıldaki
uzunluğu ise 25 metredir. Yani, zaman içinde uzunluğu azalmıĢtır. 17. yüzyıldaki kalyataların baĢ kısmında bir
top bulunmaktadır. O dönemde savaĢa hazırlanan bir kalyatada 2 topçu ve 220 savaĢçı görev alırdı. Bostan,
“Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında Gemiler”, Türk Denizcilik Tarihi, C. I, s. 331. 133 Modon‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Ġstanbul‟daki elçi gibi 30 kalyatadan
bahsetmektedir.. Antonio Grimani, aynı yerden yolladığı 6 Ağustos (1499) tarihli mektubunda da aynı Ģeyden
söz etmektedir. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Baylos Andrea Gritti, Rodos Konsolosu Alvise Malipiero,
Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro ile Korfu‟daki heyet Ġstanbul ve Gelibolu arasında kalyata ve
firkateden oluĢan 100 geminin olduğu bildirmektedir. O halde, bu gemilerin otuzu kalyata geri kalan yetmiĢi
firkate olmalıdır. Sakız Konsolosu‟nun 25 Ocak (1499) tarihli mektubu, Baylos Andrea Gritti‟nin 25 ġubat
(1499) tarihli mektubu, Donanma Emini Giovanni Moro‟nun 3 Mayıs (1499) tarihli mektubu, Korfu‟daki heyetin
13, 14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli mektupları, Rodos Konsolosu‟nun 20 Mayıs (1499) tarihli mektubu ile Antonio
Grimani‟nin 28 Temmuz ve 6 Ağustos (1499) tarihli mektuplar: I Diarii, C. II, s. 597, 677, 698, 703, 838, 1122
ve 1250. 134 A.e. , s. s. 695.
43
her yıl padiĢah hazinesine 400.000 duka eklendiğini bildirmektedir.135
Bu yüksek
gelir, yeni gemilerin inĢasını kolaylaĢtırmaktadır.
Modon‟dan 6 Ağustos (1499) tarihli mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı
Antonio Grimani hem Osmanlı Devleti‟nin hem de Venedik‟in sahip olduğu
gemilerinin listesini tutmuĢtur. Onun mektubu, iki devletin donanma gücünün
mukayesesi açısından son derece önemlidir. Osmanlı donanmasının toplam 260
gemiden oluĢtuğunu yazan Grimani, Osmanlı donanmasındaki gemileri 90 hafif
kadırga, 30 kalyata, 3 silahlandırılmıĢ mavna, ikisi çok büyük olan geri kalan 18
tanesi 200-500 botte (128-320 ton) kapasiteli 20 büyük gemi, firkate, pergende, top,
at ve yük gemileri Ģeklinde sıralamaktadır. Bu Osmanlı gemilerinin Portolanga
(Portolongo/Uzun Liman) kıyısında olduğunu bildiren Donanma BaĢkomutanı,
Venedik donanmasında bulunan gemileri ve bu gemilerin bulunduğu yerleri Ģöyle
listelemektedir:136
1) Sapienza‟dakiler (Modon‟un güneyindeki ada)137
: 44 hafif kadırga, 12 büyük
kadırga, 28 adet silahlı büyük gemi, 3 karavela, 3 fusta ve 5 ağribardan oluĢan
toplam 95 yelkenli
2) Brodano‟dakiler (Prodano/Modon‟un yakınında) : 44 hafif kadırga, 17 büyük
kadırga, 34 silahlı büyük gemi, 10 karavela, 4 fusta, 14 ağribardan oluĢan toplam 123
yelkenli138
3) Belveder139
, Glarentsa140
ve Papa Burnu‟ndakiler141
: 47 hafif kadırga, 17 büyük
kadırga, Venedik‟ten gelen 32 büyük gemi, Biscèglie‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın
135 A.y. 136 A.e. , s. 1250. 137 Donald Edgar Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. ,
Ġstanbul, Yapı Kredi Yayınları, ġubat, 2007, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 138 I Diarii , C. II, s. 1250. 139 Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer alan kıyı kentidir. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel
Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 140 Glarentsa (Chiarenza Chiarentza, Clarenza, Clarence, Clarentsa) Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer
almaktadır. Zante Adası‟nın hemen karĢısında yer alan kıyı kentidir. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice
dei Nomi di Luogo, s. 616-617 ve Frederic C. Lane,” Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed. J.
R. Hale, Venice Renaissance, s. 151. 141 Papa Burnu (Pappas Burnu), Mora Yarımadası‟nın kuzeybatısında yer almaktadır. Ġnebahtı Körfezi‟ne
yakındır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege
Denizi Haritası.
44
güneydoğusundaki kent) gelen bir barça, Fransa‟dan gelen142
18 büyük gemi,
Fransa‟dan gelen 8 hafif kadırga143
, 18 karavela, 6 fusta, 19 ağribardan oluĢan toplam
172 gemi.144
Komutan tarafından çizilen tabloya göre Venedik gemileri sayıca Osmanlı
gemisini geçmektedir. Venedik donanması toplam 390 gemiye ulaĢmaktayken,
Osmanlı gemi sayısı 260‟dır.145
2.1.3. Osmanlı Donanmasının Mühimmat ve Erzak Temini
Osmanlılar, bir donanmada bulunması gereken beĢ vazgeçilmez unsurun,
yani erzak, malzeme, cephane, zanaatkâr (marangoz ve kalafatçı) ve mürettebatın
temini hususuna büyük bir ihtimam göstermiĢtir. Ġstanbul kıyılarına ve
imparatorluğun diğer kıyılarına taĢınan cephane ve mürettebat bir sefer hazırlığının
açık göstergeleridir. Ġstanbul‟a gelen erzak oradaki halkın iaĢesini karĢılamanın
yanında donanmadaki mürettebatın ve ordunun ihtiyacını gidermektedir.
1497-1499 yılında kaleme alınan mektup ve raporlar, Osmanlı donanmasına
ne kadar erzak temin edildiği konusunda bilgi vermektedir. Donanmaya erzak
taĢıyan gemilerden bazıları 26 Eylül (1497) tarihinde Rodosluların saldırısına
uğramıĢtır. Modon‟dan yollanan 28 Eylül (1497) tarihli birkaç mektup, Osmanlılara
ait 8 yük gemisinin Rodoslulara ait bir barça ile iki kalyonun saldırısına uğradığını
bildirmektedir. Bu Osmanlı gemileri 40.000 stera146
(251.6 ton) buğdayla
yüklüdür.147
Korfu‟daki Venedikli heyet ise Osmanlı donanmasının sekiz ay yetecek
142 Fransa, Osmanlı saldırısına karĢı Venedik‟e gemi temin etmiĢ olmalıdır. I Diarii, C. II, s. 1250. 143 Ġki defa 4 hafif kadırga diye not düĢülmüĢ. A.y. 144 A.y. 145 Sanuto, 6 Ağustos ve 29 Ağustos (1499) tarihleri arasında Osmanlı donanmasıyla ilgili gün be gün geliĢmeler
baĢlığı altında Osmanlı donanmasının 3000 botte (1920 ton) kapasiteli iki büyük gemi, 2000 botte (1280 ton)
kapasiteli bir baĢka büyük gemi (nave),700 botte (448 ton) kapasiteli iki gemi (nave), en büyüğü 400 botte
(256 ton) kapasiteli 14 küçük barça, 3 kalyata, 90 hafif kadırga, 90 firkate, top, at ve yük gemilerinden oluĢan 40
gemiden, yani toplam 241 yelkenliden ibaret olduğunu belirtmektedir. Gemilere iliĢkin ayrıntılı bilgilerde
vermektedir. 3000 botte (1920 ton) kapasiteli gemilerden birinde Yeniçeri ve denizcilerden oluĢan 1000 kiĢi
vardır. 2000 botte (1280 ton) kapasiteli gemideki kiĢi sayısı 700‟dür. Sayıları üçü bulan kalyatalarda kuleler
(portatif kuleler) ve onlara çıkmak için kullanılan portatif merdivenler bulunmaktadır. Bütün bu bilgileri veren
kiĢinin adı Sanuto tarafından zikredilmemektedir. Hatta, Sanuto, bu bilgileri aktarırken herhangi bir mektuptan
bahsetmez. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihlerinde Korfu‟dan iki
mektup yollamıĢtır. Bu mektuplarda da 1000 kiĢi kapasiteli büyük bir gemiden ve 600 kiĢi kapasiteli
mavnalardan söz edilmektedir. A.e. , C. II, s. 1250, s. 1290 ve A.e. , C. III, s. 480. 146 Lane, Venedik için 1 “stera”nın 62.9 kilograma denk olduğunu söylemektedir. O halde 40.000 stera 251.6 tona
eĢittir. Lane, Venice and History, s. 358. 147 Modon‟dan yollanan 26 Eylül (1497) tarihli mektuplar: I Diarii , C. I/1, s. 810.
45
kadar erzağa sahip olduğunu öğrenmiĢtir.148
Modon‟daki Venedikli Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano erzak teminiyle ilgili bilgi toplamaktadır.
Trevisano‟nun 12 ve 13 Ağustos tarihli mektuplarında ifade edildiği üzere padiĢah,
Mora‟daki her beĢ evden birinin buğday ya da arpa hazırlamasını emretmiĢtir.
Mora‟ya gelecek olan paĢa ve sancakbeyleri için bu hazırlıklar yapılmaktadır.149
II. Bayezid , donanma için erzak temin etmenin yanında Ġstanbul‟a gemi
malzemeleri de getirmektedir. Andrea Gritti, Kâtip Zacharia di Freschi‟ye teslim
ettiği mektubunda150
Ġstanbul‟a bol miktarda malzeme getirildiğini haber
vermektedir. PadiĢah yelken için etraftan kenevir toplatmaktadır. ĠnĢa edilen
kadırgaları yağmurdan korumak için gerekli olan tentenin malzemesi olan yünlü
kumaĢ de oraya getirilmiĢtir. Aynı mektup, güvertede kullanılmak üzere padiĢahın
yünlü kumaĢ satın aldığını bildirmektedir.151
Venedikliler Osmanlılar‟ın yeni gemi inĢa edip etmediğini nakledilen kereste
sayısının çokluğuna bakarak tahmin etmektedirler. Avlonya Sancakbeyi Mustafa
PaĢa, 1498 yılının Kasım ayında, 3000 adet kereste hazırlatmıĢtır. Dıraç‟taki Baylos
Vido Diedo, bu bilgiyi 16 Kasım (1498) tarihli mektubunda vermektedir.152
Osmanlılar tam bir yıl sonra 4000 kereste daha hazırlamıĢlardır. Melchiorre
Trevisano tarafından San Niccola di Civita‟dan (Korfu) yollanan 23 Kasım (1499)
tarihli mektup, Osmanlı donanma hazırlıklarının yoğunluğunu ortaya koymaktadır.
Osmanlıların büyük bir aceleyle 4000 adet kereste biçtiğini yazan Donanma
BaĢkomutanı, padiĢahın hafif ve büyük kadırgalardan oluĢan 100 gemi inĢa
ettirdiğini haber vermekle birlikte bu hazırlıkların nerede gerçekleĢtirildiğini
belirtmemiĢtir.
148 22 Mayıs (1499) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Niccolò adındaki biri, Korfu‟ya varıp, oradaki heyete sözlü
rapor sunmuĢtur. Bu kiĢi, kendisini Kemal Reis‟in dostu olarak tanıtan Hıristiyan bir esirle konuĢmuĢ, esir ona
Osmanlı donanmasının 8 aylık bir erzağa sahip olduğunu ve padiĢahın Venedik‟e zarar vermeyi planladığını
söylemiĢtir. Niccolò, Hırvatistan‟da (Croja) esir düĢtüğünü öğrendiği bu kölenin anlattıklarını dikkate almıĢ ve
edindiği bu bilgileri Korfu‟yla paylaĢmıĢtır. Korfu‟daki heyet de bu anlatılanları 6 Haziran 1499 tarihli mektuba
kaydetmiĢtir. A.e. , C. II, s. 839. 149 A.e. , s. . 1011-1012. 150 Söz konusu mektup, Kâtip Zacharia di Freschi tarafından 11 Aralık (1498) günü Pera‟dan yollanmıĢtır. A.e. ,
s. . 506-507. 151 A.y. 152 A.e. , s. 247-248.
46
Venedik‟in hâkimiyeti altında bulunan yerlerin yakınına cephane depolayan
Osmanlılar, Venedikli yetkililerin endiĢelenmesine yol açmaktadır. Korfu‟dan 27
Kasım (1498) tarihli bir mektup yollayan Baylos Antonio Moro, Korfu yakınındaki
Bastova (Bastia) Adası‟na Osmanlılar‟ın güherçile ve barut yığdığını, bu durumun
Korfu için tehdit oluĢturduğunu yazmaktadır.153
Yoğun hazırlıklar, kazalara da neden olmaktadır. Dıraç‟taki Baylos Vido
Diedo, yeğeni Anzolo‟ya yolladığı 1 Aralık (1499) tarihli mektupta Ġnebahtı Körfezi
kıyısına konuĢlandırılan bazı gemilerin yandığını ve çok sayıda Osmanlı denizcisinin
hayatını kaybettiğini bildirmektedir. Diedo, bunu Manastır‟dan (Bitola/Bitoia) gelen
bir haber vasıtasıyla öğrendiğini kaydetmektedir.154
Dubrovnik‟in ileri gelenlerinden biri olan Niccolò Gondola‟nın155
4 Mayıs
1499‟da gönderdiği bir mektupta Osmanlı donanmasındaki gemilerde bulunan
cephane ve malzemeler hakkında bilgi vermektedir. Gemilerde havan topu , çok
sayıda bombart, büyük zincirler ve yelken direkleri taĢındığını yazmaktadır.156
Ġnebahtı‟daki Donanma Emini Giovanni Moro da donanma için üretilen yelken
direklerinden söz etmektedir. Bu Donanma Emini, padiĢahın 500 adet yelken direği
yaptırdığını, bu direklerden birinin oldukça maliyetli olduğunu yazmaktadır.157
Korfu‟daki heyet tarafından yollanan mektuplar, Kâtip Zacharia di Freschi ile
Kâtip Marco Rizo‟nun Osmanlı donanması hakkında edindiği bilgileri aktarmaktadır.
Bu iki kâtip donanma için tedarik edilen levazım ve mühimmatın neler olduğunu
153 A.e. , C. II, s. 233. 154 A.e. , C. III, s. 64. 155 Marino Sanuto, bu kiĢi tarafından yollanan 16 Mayıs (1499) tarihli Ģifreli bir mektuptan söz etmektedir.
Gondola, ilginç bir haberden söz etmektedir: Rodos Üstadı Âzamı, Osmanlı donanmasını sabote etsin, hatta
yaksın diye bir Mağribli‟yi Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Gondola bu haberin ayrıntısına inmediği için bu haber
hakkında yorum yapmak güçtür. Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs
(1499) tarihli mektup, Niccolò Gondola‟nın 16 Mayıs(1499) tarihli mektubu gibi, Osmanlı donanmasını yakma
giriĢiminden söz etmektedir. Francesco Querini, Rodoslular tarafından tutulan birinin Osmanlı donanmasını
yakmak için Ġstanbul‟a geldiği sırada yakalanıp öldürüldüğünü haber vermektedir. Gondola, Querini‟den farklı
olarak, bu kiĢinin Mağribli olduğunu söylemektedir. Bu kiĢinin yakalandığına iliĢkin bir Ģey söylemese de,
olayın açığa çıkmıĢ olması, bu kiĢinin yakalanmıĢ olduğuna iĢarettir. Francesco Querini‟nin bir baĢka mektubu
olayı iyice belirsizleĢtirmektedir. O, 20 Mayıs (1499) tarihli bir baĢka mektubunda Osmanlı donanmasını
yakmaya çalıĢanların iki Rodoslu olduğunu, bunların yakalanıp öldürüldüğünü yazmaktadır. O bu bilgiyi
kendisiyle birlikte Kotor‟da bulunan Kâtip Alvise Sagundino‟dan öğrenmiĢtir. Sagundino da on yedi gün evvel
Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ olan bir yeniçeriden bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 793 ve 806.
156 A.e. , s. 738. 157 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.y.
47
ayrıntısıyla anlatmaktadır. Bunlar, 700 el arabası, 12.000 adet yuvalak, 150 sandık
sopa, yelken direkleri, büyük bir zincir ve biraz erzak Ģeklinde sıralanmaktadır.158
Osmanlı donanması için toplanan mühimmat ve cephane hakkında bilgi
verenlerden biri de Korfu vatandaĢı Andrea Beri‟dir.159
1499 yılının Nisan ayında
Ġstanbul‟da bulunan bu Korfu vatandaĢı, orada çok sayıda cephane ve donanma
malzemesi görmüĢtür. 3000 metre uzunluğunda dev bir zincir160
ile 14.000 yuvalak
ve çok sayıda yelken direği onun gördükleri arasındadır.161
Yuvalakların dokuz bini
numaralandırılmıĢtır.
Osmanlı donanmasındaki cephane ve levazım hakkında en ayrıntılı bilgiyi
veren kiĢi VardiyanbaĢı Niccolò Marcello‟dur. Niccolò Marcello, Modon‟dan
yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplarda162
Osmanlı gemilerinde
taĢınan cephane ve malzeme hakkında bilgi vermektedir. Marcello, yük gemilerinde
altı aylık erzak ile bir miktar cephane olduğunu yazmaktadır. Donanmada mevcut
olan büyük top sayısı 15‟tir. Bunların ikisi top gemilerinden birine yüklenmiĢtir.
Farklı türdeki taĢlardan yapılmıĢ toplamda 32.000 kadar olan çeĢit çeĢit yuvalaklar
diğer gemilerle taĢınmaktadırlar. Gemiler arasında barutla yüklü olanlar da vardır.
200 adet yelken direği, top taĢımada kullanılan oldukça büyük üç araba, yine top
taĢımada kullanılan çok sayıda iki tekerlekli el arabası, köprü görevi gören çok
sayıda iskele, tırmıklar, bileğiler, sabunlar, demir gülleler, at ve hırdavat gemilerdeki
diğer yüklerdir. Bileği, tırmık ve hırdavat taĢıyan gemi 300 botte (192 ton)
kapasitelidir. Bunların dıĢında, gemiler beĢ portatif kule ile topların korunmasında
kullanılan çok sayıda siper taĢımaktadır. 900 botte (576 ton) kapasiteli bir gemi sırf
arpa ile yüklüdür. Kemal Reis‟in mavnasında 3000 metre uzunluğunda bir zincir
158 A.e. , s. 828. 159 24 Nisan (1499) tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılan Andrea Beri, 9 Mayıs günü Korfu‟ya ulaĢmıĢ ve oradaki
Venedik heyetine Ġstanbul‟da gördüklerini anlatmıĢtır. Korfu‟daki heyet tarafından yollanan 10 ve 11 Mayıs 1499
tarihli mektuplar: A.e. , s. 838. 160 Ġstanbul‟dan 17 Nisan (1499) tarihli bir mektup yollayan Andrea Gritti ile Modon‟dan 21 ve 24 Temmuz
(1499) tarihli iki mektup yollayan VardiyanbaĢı Niccolò Marcello bu 3000 metrelik zincirden bahsetmektedir.
Andrea Gritti, Ġstanbul‟un 2 mil ötesinde dev bir zincirin gizlice üretildiğini Korfu‟ya haber vermektedir. Gritti,
bu dev zincirin Kemal Reis‟e ait mavnaya konulacağını yazmaktadır. Bu bilgiyi veren mektup, Francesco da
Lignago adlı rahip tarafından Korfu‟ya götürülüp oradaki Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim
edilmiĢtir. 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip, 1499 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. A.e.
, s.740 ve 1055. 161 Andrea Beri, bu bilgileri Andrea Gritti‟den öğrenmiĢ olabilir. Zira Andrea Gritti, 17 Nisan (1499) tarihli
mektubunda dev bir zincirin imal edilmekte olduğundan söz etmiĢtir. A.e. , s. 740, s. 838. 162 VardiyanbaĢı bu iki mektubu Alvise Emo‟ya yollamıĢtır. A.e. , s. 1053-1055.
48
bulunmaktadır.163
Bu zincirin yerinden kımıldatılması için kullanılan ucu yuvarlak
çok sayıda sırık yine Kemal Reis‟in gemisinde yer almaktadır.
Osmanlı donanmasının hazırlıklarını yakından takip edenlerden biri de
Korfu‟lu casus Vola Lendari‟dir. Onun Korfu‟ya sunduğu raporda anlatıldığı üzere,
Çandarlı Ġbrahim PaĢa (Embraj bassà) Bozcaada‟daki ormanlardan oldukça büyük
boyda olan seksen bin adet kereste kestirmiĢtir. Bu kerestelerin altmıĢ bini adadan
dıĢarı çıkarılmıĢtır. Söz konusu casus, bahsi geçen kerestelerin nerede kullanılacağını
da açıklamaktadır: Ġbrahim PaĢa, bu kerestelerle Korfu‟ya bağlı olan Butrint‟e
(Butrinto/Butintro/Botranto) doğru bir köprü kurmayı planlamaktadır.164
2.1.4. Tersane ve Donanma Mürettebatı Hakkında Bilgiler
Osmanlı donanmasının vazgeçilmez beĢ unsurundan biri olan zanaatkârlar,
yani marangoz ve kalafatçılar eskimiĢ, yıpranmıĢ veya zarar görmüĢ gemilerin
Osmanlı donanmasına geri kazandırılması hususunda önemli rol oynamaktadır. ĠnĢa
edilen yeni gemilerin vücuda getirilmesi iĢi yine onların elinden çıkmaktadır. 1497
yılının Ekim ayı, Osmanlı marangoz ve kalafatçıları için yoğun bir hazırlığın
baĢlangıcı olarak Günlükler‟de öne çıkmaktadır. Sakız‟daki Venedik Konsolosu
Giovanni di Tabia Osmanlı marangoz ve kalafatçılarıyla ilgili önemli bir haber
almıĢtır. 24 Ekim (1497) tarihli mektubunda, padiĢahın kalafatçıları toplamak için bir
kulunu görevlendirdiğinden söz eden konsolos, bu kalafatçıların Gelibolu‟daki
kadırgaların tamiri için çağrıldığını belirtmektedir.165
1497 yılının Kasım ve Aralık
ayında hazırlıklar devam etmektedir. PadiĢah, bütün gemi reislerine emir verip
barçaları, hafif kadırgaları ve üç tanesi üç fenerli olan büyük kadırgaları tamir
ettirmiĢtir.166
Donanmadaki ağribarlar, top ve at gemileri, kalyata ve firkateler de
tamir edilmektedir.167
Büyük gemi, barça ve büyük kadırgaların reisleri nizama
163 A.y. 164 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yolanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup ile Vola Lendari
tarafından sunulan rapor: A.e. , s. 930 ve 939. 165 Sakız Konsolosu, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektupları
görmüĢ, bu mektuplardan edindiği bilgileri sonradan Venedik‟in Napoli Elçisi olacak olan Piero Dolfin‟e
ulaĢtırmıĢtır. A.e. , C. I/1, s. 846. 166 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli
mektup: Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. C. I/2, s. 909. 167 Ġstanbul‟dan yollanan 26 Kasım 1497 tarihli mektup, Sakız‟dan yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.y.
49
sokulmuĢtur.168
Gemilerin bakım ve onarımı için marangoz ve kalafatçılardan oluĢan
üçbin kiĢi Ġstanbul‟a getirilecektir.169
1497 yılından baĢlayıp 1498 ve 1499 yılı
boyunca devam eden onarım sırasında Sakız ve Selanik‟ten çok sayıda kalafatçı ve
marangoz gelmiĢtir.170
1498 yılının Aralık ayında gelen marangoz ve kalafatçılarun
toplam sayısı üçyüzdür.171
Marangoz ve kalafatçılar hem Venedik hem de Osmanlılar için oldukça
değerlidir. Bu durum, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟nun 2 Aralık (1498) tarihli
mektubunda vurgulanmaktadır. Moro‟nun bu mektubuna göre, padiĢahın damadı
Faik PaĢa çok sayıda Venedikli marangozun bulunduğu Parga‟yı ele geçirmek
istemektedir.172
Bu marangozlar, firkate, kalyata ve ağribar inĢası konusunda
ustadırlar.173
Osmanlı donanmasının tecrübeli denizci bulmak hususunda sıkıntı
yaĢamaktadır. Bu Ġnebahtı Seferi‟nden hem önce hem de sonra yaĢanılan yaygın bir
sorundur. Mesela Casus Vola Lendari, Osmanlı donanmasındaki mürettebatın
Arnavutlardan ve çeĢitli yerlerden toplanan köylülerden oluĢtuğundan
bahsetmektedir. Söz konusu casus, donanmada çok az sayıda tecrübeli denizci
olduğunu vurgulamaktadır.174
Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan azaplar muhtemel bir sefer
için nizama sokulmaya baĢlanmıĢtır. Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, kardeĢi
Paolo tarafından Bursa‟dan yollanan 8 Haziran (1498) tarihli mektup vasıtasıyla
Osmanlı donanma mürettebatının sıkı bir hazırlık içinde olduğunu haber almıĢtır.
KardeĢi, Bursa‟daki tüm denizcilerin ve tüm azapların talim edildiğini orada bulunan
168 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık 1497 tarihli
mektup: Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 910. 169 Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟ya yollanan 26 Kasım 1497 tarihli
mektup ile Sakız Konsolosu tarafından Piero Dolfin‟ e yollanan 15 Aralık 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 909. 170 Sakız‟dan gelen marangoz ve kalafatçılar 12 Kasım (1498) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır. 1499 yılında ise
Selanik‟ten kalafatçı ve marangozlar gelmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Antonio Moro tarafından yollanan 21 Kasım
1498 tarihli mektup, Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından yollanan 27 Ocak 1499 tarihli mektup: A.e. ,
C. II, s. 233 ve 542. 171 Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti tarafından Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia‟ya yollanan 12 Aralık
1497 tarihli mektup, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. ,
C. I/ 2 s. 909. 172 A.e. , C. II, s. 234. 173 A.y. 174 Vola Lendari tarafından Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya1499 yılının Temmuz ayında sunulan rapor: A.e.
, s. 939.
50
Lehler‟den ve Macarlar‟dan öğrenmiĢ, elde ettiği bu bilgiyi konsolosa
ulaĢtırmıĢtır.175
Binlerce azabın bir araya toplanıp donanma üslerine sevk edilmesi, Venedik
için bir sefer hazırlığı anlamına gelmektedir. Önemli bir Osmanlı donanma üssü olan
Avlonya‟daki hareketlenme Dıraç‟ta bulunan Baylos Vido Diedo‟nun dikkatini
çekmiĢtir. Vido Diedo, padiĢahın Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya 3000
Yeniçeri, 2000 azap ve 5000 atlı yolladığını176
yazmaktadır.177
Aynı Avlonya
Sancakbeyi, Ġstanbul‟a 45 vardiyanbaĢı yollamıĢtır.178
Osmanlı donanmasına Yakup
PaĢa ile Hersekzâde Ahmed PaĢa komuta edecektir.179
Osmanlı donanmasının temel iĢ gücünü oluĢturan diğer bir unsur olan
kürekçilerin Ġstanbul‟a veya baĢka bir Osmanlı donanma üssüne çağrılması, sefer
hazırlığının iĢaretlerinden biridir. Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmanın yakında
denize açılması anlamına da gelmektedir. Baylos Andrea Gritti padiĢahın 24.000
kiĢiyi kürekçi olarak görevlendirdiğini haber vermektedir.180
Bunun dıĢında,
Ġstanbul‟da 15.000 azap181
bulunduğu bilgisini vermektedir.182
Kürekçilerle ilgili bir
baĢka haber Ülgün‟den gelmiĢtir. Komutan Piero Nadal, Ġskenderiye Sancakbeyi
Firuz Bey‟in padiĢaha 30.000 kürekçi temin ettiğini bildirmektedir.183
Bu
kürekçilerin büyük bir kısmı Rumeli‟den toplanmaktadır. Mesela padiĢah, 1499
yılının Ocak ayında, Selanik, Eğriboz ve Kesriye (Kuzey Yunanistan) birkaç ulak
175 A.e. , C. I/1, s. 757. 176 Korfu, Avlonya‟da yoğun bir donanma hazırlığı olduğunun farkındadır. Sanuto, Venedik‟e Korfu‟dan bir
heyet geldiğini not düĢmüĢtür. Bu heyet, Senato‟ya 27 ve 28 Mart ile 1 Nisan (1499) tarihli üç rapor sunduğunu
sunmuĢtur. Kimlerden oluĢtuğu belirtilmeyen heyetin 27 ve 28 Mart tarihli iki raporu, Avlonya Sancakbeyi‟nin
500 azabı Korfu‟ya konuĢlandırdığını bildirmektedir. 1 Nisan (1499) tarihli rapor ise Avlonya‟daki donanma
faaliyetlerinin yoğunlaĢtığını, padiĢahın para, erzak, araç gereç ve cephane toplattığını haber vermektedir.
PadiĢah, güverte inĢası için Avlonya‟ya birkaç kiĢi göndermiĢtir. Bu bilgiyi veren mektup, Kont Velor Bregadin‟e
aittir. Kont, ġibenik‟ten 8 Ağustos (1499) tarihli bir mektup yollamıĢtır. Ona bu bilgiyi veren kiĢi, Kotor‟dan
gelmiĢtir. A.e. , C. II, s. 610, 624- 625 ve 1105-1110. 177 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Kasım (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 247-248. 178 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 4 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 179 Çandarlı Ġbrahim PaĢa da donanmaya komuta etmektedir. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti, 17 Nisan (1499)
tarihli mektubunda, Çandarlı Ġbrahim PaĢa ve Kemal Reis‟in donanmaya komuta ettiğini söylemektedir. Söz
konusu mektup, 20 Nisan (1499) günü Ġstanbul‟dan ayrılan rahip Francesco da Lignago tarafından Korfu‟ya
götürülmüĢtür. Rahip, 1499 yılının Mayıs ayı içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢ, Gritti‟nin mektubunu orada bulunan
Donanma Emini Dominico Malipiero‟ya teslim etmiĢtir. A.e. , s. 738 ve 740. 180 Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟dan yollanan 11 Aralık 1498 tarihli Ģifreli mektup: A.e. , s. 506-507. 181 Ġstanbul‟dan 2 Mart (1499) tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı
donanmasında yer alacak kürekçi sayısını 17.000 olarak vermektedir. A.e. , s. 598-599. 182 A.e. , s. 506-507. 183 Komutan Piero Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 3, 6, 16, 23 ve 26 ġubat (1499) tarihli mektuplar: A.e. ,
s. 567.
51
yollayıp o yerlerdeki kürekçileri Ġstanbul‟a çağırmıĢtır.184
Kürekçilerin toplanması
biraz uzun sürmüĢtür. 1499 senesi Mayıs ayında, yani donanmanın Ġnebahtı seferi
için Ġstanbul‟dan ayrılmasından bir ay önce, kürekçiler hâlâ tam toplanamamıĢtır.185
Preveze‟deki donanmaya da yeni kürekçiler eklenmektedir: Oraya 6000 azap
gelmiĢtir.186
Osmanlı kürekçilerinin toplanması iĢi 1499 yılının Haziran ayına kadar
uzamıĢtır. 16 Haziran günü Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçen donanma, denize açılmak
için 30 Haziran‟a kadar beklemek zorunda kalmıĢtır.187
Çünkü, donanmanın 1500
kürekçiye daha ihtiyacı vardır.188
Osmanlı donanması, mürettebat sayısının azlığı yüzünden sıkıntı
yaĢamaktadır. Donanmaya reislik eden korsan Kemal Reis‟in emri altında az sayıda
denizci ve reis bulunmaktadır.189
Mürettebatın çoğu Hıristiyanlara karĢı savaĢan
gönüllülerden oluĢmaktadır.190
Kemal Reis, denizci eksiğini bir Ģekilde kapatmaya
çalıĢmıĢtır. Trabzon‟da bulunan oğluna bir adam yollayıp elindeki 600 adamı
kendisine göndermesini söylemiĢtir.191
Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco,
Osmanlı donanma mürettebatının nizam bakımından oldukça kötü bir vaziyette
184 25 Ocak (1499) günü Selanik‟e uğrayan Giovanni Alvise Pisani oradaki bir rahiple sohbet ederken, Selanik,
Eğriboz ve Kesriye‟de (Kuzey Yunanistan) bulunan binlerce kürekçinin padiĢah tarafından Ġstanbul‟a çağrıldığını
öğrenmiĢtir. Söz konusu bilgi Ģu Ģekilde Venedik‟e ulaĢmıĢtır: Giovanni Alvise Pisani, öncelikle Ġstanbul‟da
bulunan Baylos Andrea Gritti‟ye haber vermiĢtir. Andrea Gritti de 27 Ocak (1499) tarihli bir mektup yazarak
Kerpe‟deki Venedik heyetini bilgilendirmiĢtir. Kerpe‟deki heyet ise 5 ve 6 Mart (1499) tarihli mektuplar
vasıtasıyla söz konusu haberi Venedik‟e iletmiĢtir. A.e. , s. 542.
185 Ġnebahtı‟dan 28 Mayıs (1499) tarihli bir mektup yollayan Giorgio Tarona, kürekçiler dıĢında donanmanın
tamamen hazır olduğunu dile getirmekte, çok sayıda kürekçinin Ġstanbul‟a gelmeye baĢladığını, onların da
yakında nizama sokulacağını bildirmektedir. A.e. , s. 867. 186 Donanma Emini Francesco Querini, Bar (Antivari) ve Narda‟dan gelen birkaç kiĢiden Preveze‟ye 6000 azabın
geldiğini öğrenmiĢtir. Ona bu bilgiyi verenler, azapların keçi sürüsü gibi dağınık bir halde oraya geldiklerini
söylemektedir. Söz konusu azaplar seferden sonra Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Donanma Emini Francesco Querini
tarafından Kotor‟dan yollanan 31 Mayıs 1499 tarihli mektup, Zante‟de bulunan Komutan Niccolò Marcello
tarafından 1500 yılının Nisan ayında yollanan mektup, 1500 yılının Nisan ayında yazılıp Korfu‟daki Onlu
Reisler Konseyi‟ne (Conseio dei Capi di X) yollanan mektup: A.e. , C. II, s. 821- 822 ve A.e. , C. III, s. 236 ve
256. 187 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup (Sakız‟daki Bortolo
Coresi‟ye yollanmıĢtır), Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , C.
II, s. 1013. 188 Baylos Andrea Gritti, söz konusu 1500 kürekçinin 19 Haziran‟dan beri, üç gündür, Ġstanbul‟da olduğunu
yazmaktadır. Bu kürekçiler nizama sokulur sokulmaz Gelibolu‟daki donanmanın yanına yollanılacaktır. Andrea
Gritti‟nin 22 Haziran 1499 tarihli mektubu: A.y. 189 Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 4 Mayıs (1499) tarihli mektuba göre, denizci ve reis
sayısındaki azlık Kemal Reis‟in canını sıkmaktadır. Heyet, bundan baĢka Osmanlıların Korfu yakınında bir yerde
peksimet piĢirdiklerini haber almıĢtır. 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul‟dan mektup yollayan Andrea Gritti de
donanmadaki denizcinin azlığından söz etmektedir. A.e. , s. 695-696, s. 710. 190 Donanma Emini Antonio Bon tarafından Modon‟dan yollanan 29 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 716. 191 Andrea Gritti tarafından 1499 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 695-696.
52
olduğunu yazmaktadır.192
Bu BaĢpsikopos, donanmadaki kürekçilerin 1/3‟nin Yahudi
asıllı olduğunu ileri sürmektedir.193
Osmanlı donanmasında görevlendirilen Gayrimüslimler, mürettebat sayısının
azlığından kaynaklanan sıkıntıyı bir nebze hafifletse de çoğu Rum olan bu
Gayrimüslimlerin donanmadan firar etmesi can sıkıntısına yol açmaktadır. Bu
duruma örnek olacak nitelikteki bir olay 1499 yılının Temmuz ayında meydana
gelmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan
19 Temmuz (1499) tarihli mektup, 25 adet Osmanlı gemisinin karaya oturduğunu
tam da bu esnada 7000 Rum‟un donanmadan firar ettiğini haber vermektedir.194
Venedik kıyılarında dolaĢan Mağribli korsan ve denizciler Osmanlı
donanmasına katılmaktadır. Bu durum Venediklileri rahatsız etmektedir. Osmanlı
donanmasının daha da güçlü olmasından çekinen Venedikliler, son derece sert
tedbirler almıĢ, pek çok Mağribli korsan ve denizciyi ortadan kaldırmıĢtır. 4 ve 5
Ağustos tarihleri arasında Koron‟dan Modon‟a geçen Donanma Emini Francesco
Cicogna, Moli Kalesi‟nde alıkoyduğu Mağrib (Fas) elçisinden Mağribli korsan ve
denizcilerin denize çıkarılmamasını talep etmiĢtir.195
Cicogna, onların Türklerle, yani
Osmanlı denizci ve korsanlarıyla iĢbirliği yapmasını önlemek için elçiden böyle bir
istekte bulunmuĢtur. Kendisi de sert tedbirler almıĢtır. Osmanlı tarafına kaçan üç
Mağribli‟den ikisi yakalanmıĢtır, biri ise yakalanmak üzeredir. ĠĢbirliği yapma
ihtimali olan 600 kadar Mağribli bir hendeğe atılmıĢtır.196
Donanmadan kaçanların olması mürettebat sayısında azalmaya neden
olmaktadır. Bunun dıĢında yaĢanan kazalar hem gemilerin hem de mürettebatın
yitirilmesine yol açmaktadır. Venedikli VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Modon‟dan
yolladığı 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli iki mektupta Osmanlı donanmasının baĢına
192 Ġnebahtı‟dan 25 Temmuz (1499) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Moro, Marco
Saracco‟yla hemfikirdir. Moro, Osmanlı donanmasındaki denizcilerin oldukça tecrübesiz olduğunu, donanmanın
dalgalardan zarar gördüğünü yazmaktadır. Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25
Temmuz 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 1065. 193A.y. 194 Donanma BaĢkomutanı, bunu Anabolu‟dan yollanan 16 ve 17 Temmuz (1499) tarihli mektuplar ile
Leccena‟dakiYönetici Leopoldo Marcello tarafından yollanan mektuplar vasıtasıyla öğrenmiĢtir. A.e. , s. 1062. 195 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Modon‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1142. 196 A.y.
53
gelen talihsizlikleri anlatmaktadır. Üç Osmanlı gemisi Mandelon Burnu (Eğriboz‟un
güneyinde) açıklarında parçalanıp sulara gömülmüĢtür.197
Bunlardan biri, üzüm
pestili taĢıyan bir yük gemisidir.198
Diğer ikisi, iki büyük top taĢıyan bir top gemisi
ile bir kalyatadır.199
30 kadar yeniçeri suda boğulmuĢ, birkaç denizci de
yaralanmıĢtır.200
Osmanlı donanmasından kaçan forsalardan bu bilgileri edinen
VardiyanbaĢı, kayıbın az olmasının nedenini top gemileri ve yük gemilerinde pek
fazla kiĢinin bulunmamasıyla izah etmektedir.201
Osmanlı donanmasının baĢına gelen talihsizliklerden bahseden diğer bir kiĢi
Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco‟dur. Marco Saracco, Ġzdin‟den (Yunanistan)
aldığı bir habere istinaden, Osmanlılara ait olan 5 kadırga ve 4 firkatenin
parçalandığını, bu gemilerde bulunan mürettebatın ve savaĢçıların suda boğulduğunu
bildirmektedir.202
Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi
bulunduğunu ifade eden Marco Saracco 203
Ġstanbul‟daki donanmaya katılmak üzere
Trabzon‟dan yola çıkan 50 kadırgalık filonun baĢına gelen aksiliklerden söz
etmektedir. Her bir kadırgadaki 25 kiĢinin ölümüyle sonuçlanan bir hastalık204
, bu
kadırga filosunun dağılmasına yol açmıĢtır.205
Soslu peksimeti, peyniri, ve suyu
tükenen filo mürettebatı arasında hastalık iyice yayılınca, çok sayıda kiĢi filodan firar
etmeye, karaya kaçmaya baĢlamıĢtır. Kaçanların bir kısmı suda boğulmuĢ, yakalanan
80 kiĢi ise Eğriboz‟a götürülüp orada idam edilmiĢtir.206
Adı belirtilmeyen bir Komutan tarafından yollanan 21 Ağustos (1499) tarihli
mektup207
da Osmanlı donanmasının baĢına gelen aksiliklerden söz etmektedir. Söz
konusu mektup, Osmanlılara ait olan 1000 botte (640 ton) kapasiteli bir geminin
197 A.e. , s. 1053-1055. 198Bu yük gemisini batıran kiĢi Komutan Alvise Marcello‟dur. Alvise Marcello, 16 Ağustos (1499) tarihli
mektubunda kendisi tarafından batırılan bu yük gemisinin en az 400 botte (256 ton) kapasiteli olduğunu, onun top
ve erzak taĢıdığını ve içindeki adamların boğulduğunu belirtmektedir. A.e. , s. 1053- 1055 ve 1258. 199 A.e. , s. 1053- 1055 200 A.y. 201 A.y. 202 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1073. 203 A.y. 204 Bu hastalığın ne olduğu belirtilmemiĢtir. Ancak, Niccolò Gondola, Dubrovnik‟ten yolladığı 7 ve 13 Ağustos
(1499) tarihli mektuplarında, Osmanlı donanmasındakilerin akı (fluxo, flusso) yüzünden hastalandığını,
ateĢlerinin yükseldiğini, yani vebaya tutulduğunu yazmaktadır. Aynı kiĢi tarafından yollanan 12 Eylül (1499)
tarihli mektup, Osmanlı ordusunda veba görüldüğünü bildirmektedir. A.e. , s. 1073, 1154 ve 1214. 205 A.e. , s. 1073. 206 A.e. , s. 1073- 1074. 207 Söz konusu mektubun nereden yollandığı belirtilmemiĢtir. Komutan, bu mektubu Donanma BaĢkomutanı
Antonio Grimani‟nin oğullarına yollamıĢtır. A.e. , s. . 1230-1232.
54
battığını, gemide bulunan adamlardan bir kısmının boğulduğunu, gemide taĢınan 800
caratelli (880 gram)208
barut ile iki havan topunun ve çok sayıda cephanenin gemiyle
beraber suya gömüldüğünü haber vermektedir.209
Batan gemiden arta kalan gabya ve
keresteleri suda bulan Venedikliler, bu gabya ve keresteleri kendi gemilerinde
kullanmak için yanlarında götürmüĢlerdir.210
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun Sapienza‟dan (Modon‟un
güneyindeki ada)211
yolladığı mektup212
, Osmanlı donanması ve mürettebatı
hakkında bir takım bilgiler içermektedir. BaĢkomutan, Osmanlı donanmasından
kaçan üç köleden çeĢitli bilgiler edinmiĢtir. Onlardan, Osmanlı donanmasının 37.000
kiĢilik bir mürettebata sahip olduğunu öğrenmiĢtir.213
Bu köleler, mavnalar ve bu
mavnalarda taĢınan askerî birlikler hakkında da bilgi vermektedirler.214
Donanmada
bulunan üç mavnanın her biri 36 oturaklıdır. Her birinde 200 Yeniçeri
bulunmaktadır.
2.1.5. Donanmanın Sefere ÇıkıĢ Zamanıyla Ġlgili Tahminler
1498 yılının Mayıs ayında, 20 gemiden oluĢan bir filo denize açıldığında,
Venedik‟i pek endiĢelendirmemiĢtir. Donanma Emini Niccolò da Pesaro, 25 Mayıs
1498 tarihinde yolladığı mektubunda, 20 yelkenliden oluĢan bu donanmanın
208 “Carato” ya da “caratelli” “ons”un 1/24‟üne eĢittir. 1 “ons”: 26,7 gram ise 1 “carato”: 1,1 gram, 800 carato:
880 gram‟dır. Giuseppe Boerio, Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi di Andrea Santini e
Figlio, 1829, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com. , 28.08.2010, s. 102. 209 Söz konusu Komutan bu bilgiyi Modon‟dan gelen 9 ve 11 Ağustos (1499) tarihli mektuplardan edinmiĢtir. Bu
mektuplar, Osmanlı donanmasından kaçan bir köle tarafından yollanmıĢtır. Adı bilinmeyen bu firari esir, Mora
Yarımadası‟nda bulunan 500 kölenin 1500 yeniçeri tarafından götürüldüğü bilgisini de vermektedir. Söz konusu
köle, bu 500 esirin kürekçi olarak donanmada görev alacağını da belirtmektedir. A.e. , s. 1230, 1232 ve 1240. 210 A.y. 211 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco, tarafından yazılan 26 Temmuz (1499) tarihli mektuplar, Osmanlı
donanmasının önce Malyo Burnu‟nda (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) daha sonra Sapienza‟da görüldüğünü haber
almıĢtır. Bu bilgiyi Balyabadra‟dan gelen birinden öğrenmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Sapienza‟dan mektup
gönderip Osmanlı donanmasından kaçan 3 kölenin söylediklerini aktarırken, Osmanlı donanması Sapienza
yakınlarındadır. A.e. , s. 1062 ve 1065. 212 Bu mektup 24 Temmuz (1499) tarihlidir. A.e. , s. 1063. 213 Osmanlılara ait bir gemi top, at, un ve halatla yüklü bir halde Ġpsala civarında seyrederken 4 Venedik barçası
tarafından sıkıĢtırılmıĢtır. Gemiyi ele geçiren Venedikli komutanlar, gemideki denizcileri sorgulamıĢ, onlardan
Osmanlı donanmasının 40.000 kiĢiden oluĢtuğunu öğrenmiĢlerdir. 1499 yılının Temmuz ayında Hanya‟dan
yollanan, göndereni belirtilmeyen mektup bu bilgiyi vermektedir. Onüçü Hıristiyan olan ve 45 kiĢiden oluĢan bu
Osmanlı denizcileri, Osmanlı kara ordusunun 60.000 kiĢiden oluĢtuğunu itiraf edip donanmadaki gemilerin 300
yelkenliden oluĢtuğunu, bunların 67 tanesinin Gelibolu‟da inĢa edildiğini, geri kalanın (223) Ġstanbul‟da
yapıldığını söylemiĢlerdir. Ġnebahtı‟dan 24 ve 25 Temmuz (1499) tarihli iki mektup yollayan Ġnebahtı
BaĢpsikoposu Marco Saracco ise, Ġstanbul‟dan ayrılan Osmanlı donanmasında 2500 kiĢi bulunduğunu
yazmaktadır. A.e. , s. 1063-1064 ve 1073. 214 BaĢkomutanın mektubunda belirtildiği üzere, bu üç köle firar etmeden evvel, Osmanlı mavnalarında kürek
çekmiĢtir. A.e. , s. 1063.
55
saldırıyı amaçlamadığını, söz konusu donanmanın Osmanlı Devleti hâkimiyeti
altındaki ada ve kıyıların muhafazasını sağlamak amacıyla denize açıldığını ileri
sürmüĢtür.215
1498 senesi Mayıs ayında Ġstanbul‟dan bir filo daha ayrılmıĢtır. Önce
Kandiye sonra San Sideros (Girit‟in doğusundaki küçük ada) limanında görülen filo
iki büyük gemi, dört kadırga ve gerisi firkate ve kalyata olmak üzere toplam on dört
gemiden oluĢmaktadır. Bu filo Kemal Reis‟in komutasındadır. 216
Bu filo da herhangi
bir endiĢeye yol açmamıĢtır.
Venedikliler, az sayıda gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢına Ģahit olmaktadır.
Bununla birlikte, büyük bir donanmanın denize açılmasını da beklemektedirler.
Osmanlı donanmasının ne zaman denize çıkacağı konusunda farklı tarihler öne
sürülmüĢtür. Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Gritti ile Ġstanbul‟da bulunan Venedik
elçisi Andrea Zanchani, Osmanlı donanmasının Mart, Mayıs, Haziran ve Temmuz
aylarından birinde yola çıkacağını ileri sürmüĢtür. Baylos Andrea Gritti, 16 ġubat
(1499) tarihli mektubunda217
donanmanın Haziran ya da Temmuz ayı içinde denize
çıkacağını yazarken, 17 Nisan tarihli mektubunda218
fikir değiĢtirmiĢtir. Baylos,
bunun ya Mayıs sonunda219
ya da 10 Haziran‟dan önceki herhangi bir günde
gerçekleĢeceğini iddia etmeye baĢlamıĢtır. Gritti, 10 Haziran tarihini Ģuna
dayandırmaktadır: 10 Haziran‟dan itibaren iki bayram arası diye adlandırılan süre
baĢlamaktadır. Bayramlardan ilki, 10 Mayıs‟ta kutlanmıĢtır.220
Ġki bayram (Ramazan
ve Kurban Bayramı) arasındaki toplam süre iki ay on gündür.
215 A.e. , C. I/2, s. 967. 216 Kandiye‟nin yöneticilerinden mektuplar alan, Girit‟teki Sitia‟dan (Sitia/Sythia: Girit‟in doğusunda kent) 23
Mayıs 1498 tarihli bir haber alan Donanma Emini (provedador dell‟armada) Niccolò da Pesaro tarafından
Paros‟tan yollanan 3 Haziran tarihli mektup: A.e. , s. 1009. 217 Andrea Gritti, söz konusu mektubu Kâtip Zacharia di Freschi‟ye gizlice vermiĢtir. A.e. , s. 559. 218 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 740. 219 50 Osmanlı gemisi, 1499 yılının Mayıs ayında Ġstanbul Boğazı‟ndan ayrılmıĢtır. Andrea Gritti‟nin Mayıs ayı
için olan öngörüsü kısmen de olsa gerçekleĢmiĢtir. Ancak, gemilerin çoğu hâlâ hareket etmemiĢtir. Korfu‟dan 13,
14 ve 18 Mayıs (1499) tarihli üç mektup yollayan Venedik heyeti bu 50 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 677. 220 “…l‟armada si partiria a la fin di mazo, over fin a dì 10 di zugno, zoè fato la lhora pasqua chiamata bayran,
zoè quella dil Signor, perhochè ne fa do pasque: et intisi ad ì 10 mazo era il ditto bayran”. (Donanma ya Mayıs
ayının sonlarında ya da 10 Haziran‟dan önce herhangi bir gün yola çıkacak. Zaten, bayram denen kutsal günü
kutlanıyor. PadiĢah iki bayramın tam arasına denk gelmemek için böyle yapıyor. Bayramın 10 Mayıs‟ta olduğunu
iĢittim). A.y.
56
Elçi Andrea Zanchani ise önce 11 Mart tarihinden221
söz etmiĢ , daha sonra
Mayıs ayı üzerinde durmuĢ222
, son olarak yolladığı mektuplarda223
da donanmanın
Mayıs ya da Haziran ayında denize çıkacağını bildirmiĢtir. Baylos ve elçiden baĢka,
Donanma Emini Giovanni Moro da Osmanlı donanmasının Mayıs ayı içinde denize
açılacağını tahmin etmektedir.224
Osmanlı donanmasının Yeniay zamanında (Zilka„de ayında) denize
çıkacağını söyleyen de vardır. Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani, Osmanlı
donanmasının Yeniay‟ın gökte belirdiği gün yola çıkacağını öğrenmiĢtir.225
Grimani,
bu bilgiyi Faik PaĢa‟nın yazdığı bir mektuptan edinmiĢtir.226
Ġstanbul‟da bulunan
Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ve Marco Rizo Osmanlı donanmasının ne
zaman denize çıkacağı konusunda açık bir tarihten söz etmektedir. Bu ikisi, Osmanlı
donanmasının 10 Mayıs ile 20 Haziran (1499) arasında Ġstanbul‟dan yola çıkacağını
haber vermektedir.227
Venedikli kâtiplerin dediği gerçekleĢmiĢ, Osmanlı donanması 16 Haziran
(1499) günü228
Ġstanbul‟dan ayrılıp Gelibolu tarafına gitmiĢtir.229
Gelibolu‟ya gelen
221 Andrea Zanchani, 11 Mart‟tan önce yazdığı bir mektupta böyle bir tahminde bulunmuĢtur. Söz konusu
mektubu 18 Mart (1499) tarihinde yollamıĢtır. 11 Mart tarihi geride bırakıldığı halde Osmanlı donanması hâlâ
denize açılmamıĢtır. Elçi, mektubunu geç yollamasına rağmen vermiĢ olduğu bilgiyi (donanmanın 11 Mart günü
yola çıkacağıyla ilgili bilgiyi) düzeltmemiĢtir. Osmanlı yönetiminin önde gelenlerinden birkaçı, 1499 yılının Mart
ayı içinde, deniz yoluyla Arnavutluk‟a gitmiĢtir. Bunu gören Elçi, Osmanı donanmasının onları takip edeceğini
zannetmiĢtir. A.e. , s. . 625-626. 222 Venedik elçisi Andrea Zanchani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mart 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 559. 223 Andrea Zanchani, Osmanlılar tarafından atanan tercüman Ali Bey‟e donanmanın ne zaman yola çıkacağını
sormuĢ, ondan bunun Mayıs ayı sonunda gerçekleĢeceği cevabını almıĢtır. Andrea Zanchani tarafından yollanan
12 ve 17 Mart 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. 598-599. 224 Ġnebahtı‟dan yollanan 3 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 738. 225 Antonio Grimani tarafından Korfu‟dan yollanan 24 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 781. 226 Faik PaĢa‟nın yakın dostu olduğunu söyleyen Narda‟lı (Preveze‟deki liman) Manoli, Korfu‟ya gelip oradaki
Donanma Emini‟ne Faik PaĢa tarafından yazılan bir mektubun kopyasını teslim etmiĢtir. Antonio Grimani‟nin 24
Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.y. 227 Venedikli kâtipler Zacharia di Freschi ile Marco Rizo, Ġstanbul‟dan yolladıkları mektuplar 29 ve 30 Haziran
(1499) tarihlidir. Bu iki kâtip, söz konusu mektupları çok daha önce yazmıĢ olmalıdır. Mektuplar Mayıs ayı
içinde ya da Haziran ayının baĢlarında yazılmıĢ olmalıdır. Ancak, Haziran ayının sonunda gönderilmiĢtir. A.e. , s.
828. 228 Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya ne zaman geçtiği konusunda farklı tarihlerden de söz
edilmektedir. 18 ve 19 Haziran (1499) tarihli iki mektup yollayan Korfu‟daki Venedik heyeti, Osmanlı halkına
yapılmıĢ olan bir duyuruyu esas alarak donanmanın 14 Haziran (1499) günü yola çıktığını bildirmektedir. Burada
kastedilen Ġstanbul‟dan yola çıkıĢ tarihidir. Francesco D‟Avanzo takma adıyla Korfu‟daki Donanma Emini
Simon Guoro‟ya 24, 27, 31 Haziran ve 4 Temmuz (1499) tarihli dört mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni
di Tabia, Osmanlı donanmasının 15 Haziran (1499) günü yola çıktığını yazmaktadır. O da Ġstanbul‟dan ayrılıĢı,
baĢka bir deyiĢle Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçiĢi kastediyor olmalıdır. Donanmanın Ġstanbul‟dan ayrılıĢı
hususunda daha erken bir tarihten de söz edilmektedir. 5 Temmuz (1499) tarihinde toplanan colleggio‟yu
(Venedik Divanı) ziyaret edip yanında getirdiği 27 Haziran (1499) tarihli itimat mektubunu (lettera di credenza)
57
donanma 1500 kürekçiye daha gereksinim duyması yüzünden oradan hemen
ayrılamamıĢtır.230
19 Haziran tarihinde Ġstanbul‟a gelen kürekçiler, orada nizama
sokulmuĢtur.231
Bu iĢ birkaç gün sürmüĢ, donanma 24 Haziran (1499) günü232
Gelibolu‟dan ayrılmadan kısa bir süre önce kürekçiler Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya
nakledilmiĢtir.233
Gelibolu‟dan ayrılan donanma ilk olarak Bozcaada‟ya
uğramıĢtır.234
Donanma oradan Eğriboz‟a gidecektir.235
Bozcaada‟ya uğradığı sırada
donanmada, toplam 350 yelkenli bulunmaktadır.236
Donanmada 100 kadırga, 3
mavna, 19 kare yelkenli gemi, top ve at gemilerinden oluĢan 90 gemi
bulunmaktadır. Donanmanın geri kalanı yük gemisi, firkate ve kalyatalardan
oluĢmaktadır. Donanmadaki gemilerde 80.000 büyük 60.000 küçük kereste
taĢınmaktadır.237
2.1.6. Donanma ve Ordunun Takip Ettiği Güzergâh
Ġnebahtı‟nın fethi sadece donanma tarafından gerçekleĢtirilmemiĢtir. Bu fetih,
donanma ve kara ordusunun iĢbirliğiyle baĢarıya ulaĢmıĢtır. Fetihten önce takip
edilen güzergâh hem ordu hem de donanma açısından ele alınmalıdır.
ülkesi adına Doç‟a takdim eden Dubrovnikli asil Niccolò de Bona, Osmanlı donanmasının 10 Haziran (1499)
günü Ġstanbul‟dan ayrıldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 871, 886, 979 ve 1013. 229 Baylos Andrea Gritti tarafından Ġstanbul‟dan Sakız‟daki Bortolo Coresi‟ye yollanan 22 Haziran 1499 tarihli
mektup, Bortolo Cortesi tarafından Sakız‟dan Korfu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran
1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1013. 230 A.y. 231Bundan evvel Mayıs ayının sonlarında da birkaç kürekçi Ġstanbul‟a gelmiĢtir. Andrea Gritti tarafından
yollanan 22 Haziran 1499 tarihli mektup, Giorgio Tarano adlı kiĢinin oğlu Francesco‟ya Ġnebahtı‟dan yolladığı
Yunanca mektup (Venedikliler tarafından Latince‟ye çevrilmiĢtir): A.e. , s. 867 ve 1013. 232 Donanma Emini Dominico Malipiero, Edirne‟ye uğramıĢ olan kardeĢinden Osmanlı donanmasının ne zaman
Gelibolu‟dan ayrıldığını öğrenmiĢtir. Ġnebahtı tebaasına mensup olan kardeĢi ona donanmanın 24 Haziran (1499)
tarihinde Gelibolu‟dan ayrıldığını ve Eğriboz tarafına gitmekte olduğunu bildirmiĢtir. Vola Lendari adlı Venedik
casusu da Osmanlı donanmasının 24 Haziran (1499) günü yola çıktığını söylemektedir. Söz konusu casus,
Korfu‟daki Donanma Emini Antonio Moro‟ya bu bilgiyi vermiĢtir. Sakız‟dan 29 Haziran 1499 tarihli bir mektup
yollayan Bortolo Coresi, Osmanlı donanmasının 30 Haziran‟da Gelibolu‟dan ayrılmasını beklemektedir. Ancak,
onun beklentisi gerçekleĢmemiĢtir. Bortolo Coresi, daha mektubunu yollamadan Osmanlı donanması
Gelibolu‟dan yarılmıĢtır. 29 Haziran günü yollanan bu mektup, çok daha önce yazılmıĢ olmalıdır. Hatta Osmanlı
donanması Gelibolu‟dan ayrılmadan evvel yazılmıĢtır. Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5
Ağustos 1499 tarihli mektup, Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan
2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930 ve 1056. 233 A.e. , s. 1013. 234 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 930. 235 Donanma Emini Dominico Malipiero tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 5 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1056. 236 A.e. , s. 930. 237 Venedikli casus Vola Lendari, Korfu‟daki Baylos Antonio Moro‟ya padiĢahın Korfu‟yu iĢgal edeceği bilgisini
vermektedir. Lendari, söz konusu kerestelerin Korfu‟nun iĢgali sırasında kullanılacağını söylemektedir.
Osmanlılar bu kerestelerle bir köprü inĢa edeceklerdir. Bu Ģekilde Korfu‟da bulunan Butrinto kasabasına ulaĢıp
orayı iĢgal edeceklerdir. A.y.
58
Donanma Ġstanbul‟dan ayrılmadan önce Osmanlı ordusu yola çıkmıĢtır.
Anadolu‟dan toplanan ordu, 1499 yılınınn Nisan ayında238
önce Bursa‟da
toplanmıĢ239
, sonra Ġstanbul üzerinden Gelibolu‟ya240
, yani Rumeli‟ye geçmiĢtir.241
Rumeli‟deki birlikler, 1499 yılının Mayıs ayında hareket etmeye baĢlamıĢtır. Bu
süreç içinde bütün Rumeli askerleri Ġpsala‟da bir araya gelmiĢtir.242
Gelibolu‟ya
geçen Anadolu ordusu ise farklı bir yolu takip etmiĢtir.243
Rumeli‟deki orduya Mora
Sancakbeyi Ömer PaĢa komuta etmektedir.244
Onu Faik PaĢa takip etmektedir.
PadiĢah, Ömer PaĢa‟ya Ġnebahtı‟nın fethedilmesini245
emretmiĢ, oranın
fethedilememesi durumunda rotanın Suriye‟ye çevrilmesini söylemiĢtir.246
Ömer
PaĢa‟nın dıĢında, Anadolu ordusunun baĢında Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile
Rumeli ordusunun baĢında Rumeli Beylerbeyi Musatafa PaĢa bulunmaktadır.247
238 Giovanni Foscari tarafından Modon‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli mektup, Andrea Gritti tarafından
Pera‟dan yollanan 25 Nisan 1499 tarihli Ģifreli mektup (Tutsak olan Baylos bu mektubu Elçi Andrea Zanchani‟ye
gizlice vermiĢtir): A.e. , s. 711, s. 771-772. 239 Ordu, 1499 yılının Nisan ayında henüz Rumeli‟ye ulaĢmamıĢtır, daha Bursa‟dadır. PadiĢah, donanma için
Bursa kıyılarını boĢalttırmıĢtır. Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento/reggimento) tarafından yollanan 4 Mayıs
(1499) tarihli iki mektup, padiĢahın Bursa‟daki orduyu görmeye gittiğini bildirmektedir. PadiĢah, Bursa‟nın sahil
kesimini tahliye ettirmiĢtir. Ġstanbul‟dan yollanmıĢ ve, göndereni belirtilmemiĢ olan 6 Nisan (1499) tarihli
mektup, kıyı ve ova kesimlerinde bazı yerlerin padiĢahın geliĢi nedeniyle boĢaltıldığını haber vermektedir.
PadiĢah, ordu ve sonradan gelecek olan donanmanın rahat ve hızlı ilerlemesi için bunu yapmıĢtır. A.e. , s. 710 ve
712.
240 Ġstanbul‟dan yola çıkıp 13 Mayıs günü Ġnebahtı‟ya gelen biri, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano‟ya Osmanlı
ordusu hakkında önemli bilgiler vermiĢtir. Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 28
Mayıs 1499 tarihli mektup (Giorgio Tarano oğlu Francesco‟ya yolladığı bu mektubu Yunanca yazmıĢtır.
Venedikliler, onu Latince‟ye çevirmiĢtir. Sanuto, Ġtalyanca özetini çıkarmıĢtır). A.e. , s. 867. 241 Tommaso di Franceschi adlı Modon vatandaĢı Koron Körfezi civarında rastladığı ağribar reisi Teodoro
Fornari‟den Osmanlı donanmasının Anadolu‟dan Rumeli‟ye geçtiğini öğrenmiĢ, yollamıĢ olduğu mektupla Zante
ve Kefalonya Psikoposu olan kardeĢini bundan haberdar etmiĢtir. Tommaso di Franceschi tarafından Modon‟dan
yollanan 24 Nisan 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 711. 242 Anadolu ve Rumeli orduları Mayıs ayının baĢlarında Rumeli‟nin iç kesimlerine doğru hareket etmiĢtir.
Korfu‟daki Venedik heyeti (rezimento: reggimento) tarafından yollanan ikisi 15 Mayıs, diğer ikisi 16 ve 21
Mayıs (1499) tarihli dört mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 782 ve 867. 243Aslında Gelibolu ve Ġpsala birbirine yakın yerlerdir. Niccolò Gondola Gelibolu ve Venedik arasında 1,5
günlük yürüyüĢ mesafesi bulunduğunu söylemektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti de iki yer arasındaki
mesafenin 12 kilometre olduğu bilgisini vermektedir. Korfu‟daki Venedik heyeti tarafından yollanan 18 ve 19
Haziran 1499 tarihli mektup, Ġnebahtı vatandaĢı Giorgio Tarano tarafından yollanan 28 Mayıs 1499 tarihli
mektup ile Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834,
867 ve 871. 244 Giorgio Tarano‟nun 28 Mayıs 1499 tarihli mektubu: A.e. , s. 867. 245 Dıraç‟tan 13 Haziran 1499 tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli
Beylerbeyi‟nden birinin Dıraç‟a diğerinin Mora‟ya sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 861. 246 Ġnebahtılı Komün Reis Alphonsi Alicusbei, Ġnebahtı‟nın fethedilmesine iliĢkin emri, Galata‟da (Ġnebahtı‟daki
Galata Kalesi) rastladığı derviĢlerden öğrenmiĢtir. O, Galata‟dayken, bir ulak gelip oradaki derviĢlere bir mektup
teslim etmiĢtir. Bu derviĢler de mektupta yazılı olanı Alicusbei‟e anlatmıĢtır. Alicusbei, Eğriboz‟dan Ġnebahtı‟ya
gitmekte olan bir ağribarda seyir etmektedir. Birkaç kiĢiyle beraber bindiği ağribar rüzgâr muhalefeti nedeniyle
Galata kıyısına yanaĢmak zorunda kalmıĢ, o da orada bahsi geçen derviĢlere rastlamıĢtır. Alicusbei tarafından
1499 yılının Aralık ayında sunulan rapor: A. . e. , s. 289-290. 247 Venedikli Donanma Emini Niccolò Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 14 Mayıs 1499 tarihli mektup:
A.e. , s. 791.
59
Rumeli ordusunda 28.000, Anadolu ordusunda 18.000 tımarlı sipahi
bulunmaktadır.248
Orduya Ġskenderiye (ĠĢkodra) Sancakbeyi Firuz Bey de
katılmıĢtır.249
Kemal Reis, donanmayla gelip orduya kıyıdan destek sağlayacaktır.250
Ġpsala‟daki Rumeli ordusu, 1499 yılının Haziran ayında, Filibe, Sofya ve
Üsküp olmak üzere üç farklı kola ayrılmıĢtır.251
Ordunun ana kolu Üsküp‟tedir.
Çünkü padiĢahın bizzat kendisi, Rumeli Beylerbeyi ve Anadolu Beylerbeyi
oradadır.252
Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin Üsküp‟e varmalarından
evvel Anadolu ordusu, Rumeli ordusuyla Selanik‟te birleĢmiĢtir.253
Üsküp‟teki
padiĢahın yanında 100.000 kiĢilik bir ordu bulunmaktadır.254
Üsküp‟teyken ağır bir
veba hastalığı atlatan padiĢah, Ağustos ayının ilk günlerine kadar oradan
ayrılamamıĢtır. Ağustos ayının ilk günlerinde iyileĢen padiĢah, 50.000 atlıyla beraber
Mora tarafına gitmiĢtir.255
PadiĢahın ardından Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu
Beylerbeyi ve onların orduları Üsküp‟ten ayrılmıĢtır. Rumeli ordusu, 2 Ağustos
(1499) günü Ġnebahtı‟nın dört günlük uzağındaki Vardar Yenicesi‟ne ulaĢmıĢtır.
Yani, ordu, sefer düzenlenecek yere oldukça yaklaĢmıĢtır. Ordudan evvel oraya
Rumeli Beylerbeyi gitmiĢtir. Mustafa PaĢa, emri altındaki 19 Sancakbeyi ile256
beraber Temmuz ayının sonlarında Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Anadolu
Beylerbeyi ise ordusuyla beraber Rumeli Beylerbeyi‟nin 12 mil ötesinde,
248 Bu bilgiyi veren Venedikli Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Bâbıali‟de 8000 tımarlı sipahi ile 7000
Yeniçeri‟nin daha bulunduğunu söylemektedir. A.y. 249 Firuz Bey, orduya katıldığı sırada Rumeli ordusunun bir kısmı Ġpsala‟da bir kısmı da Pec‟dedir (Ġpek/Pejë/Peć:
Kosova Cumhuriyeti‟nde yer alan kent) Firuz Bey, padiĢahın olduğu Pec Ģehrine uğramıĢtır. 13 Mayıs günü
Ġstanbul‟dan ayrılan padiĢah Mayıs ayının sonlarına doğru Pec‟e varmıĢtır. Donanma Emini Francesco Querini
tarafından Kotor‟dan yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup, Kâtip Alvise Sagundino tarafından Kotor‟dan
yollanan 23 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 806. 250 Alphonsi Alicusbei‟in raporu: A.e. , s. . 289-290. 251 Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 16 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 789. 252 27 Haziran tarihli, bir itimat mektubunu Venedik Doç‟una iletmek üzere Venedik‟e giden Dubrovnikli asil
(nobel) Niccolò de Bona 5 Temmuz (1499) günü Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Colleggio‟yu (Venedik Divanı) ziyaret
eden bu Dubrovnik elçisi, padiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi‟nin Üsküp‟te olduğunu Venedik‟in
üst makamlarına bildirmiĢtir. PadiĢah, 12 Haziran 1499 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢ, 15 Haziran 1499
tarihinde Edirne‟ye uğramıĢ, Haziran ayının sonlarına doğru da Üsküp‟e varmıĢtır. Niccolò Gondola tarafından
Dubrovnik‟ten yollanan 28 Haziran 1499 tarihli mektup, Bortolo Coresi tarafından Sakız‟dan Anabolu‟daki
Donanma Emini Simon Guoro‟ya yollanan 29 Haziran 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 834, 886 ve 1013. 253 Venedikli kâtip Alvise Sagundino tarafından Ülgün‟den yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
920. 254 Bu 100.000 sayısı abartı olabilir. Kont Velor Bragadim tarafından ġibenik‟ten yollanan 8 Ağustos 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 1105-1106. 255 A.y. 256 Donanma Emini Giovanni Moro tarafından Ġnebahtı‟dan yollanan 25 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1065.
60
Anabolu‟ya yakın bir yerdedir.257
Anadolu Beylerbeyi, ordunun çadır kurması için
Korfu ve Anabolu‟ya komĢu olan Osmanlı meskenlerini tahliye ettirmiĢtir.258
Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunda 30-40.000 kiĢi bulunurken259
, Anadolu
Beylerbeyi‟nin yanında 8-10.000 asker vardır.260
Temmuz ayının sonlarında padiĢah
da Vardar Yenicesi‟ne gelmiĢtir. Sefer düzenleyeceği yer konusunda oradaki paĢa
ve sancakbeyleriyle istiĢare etmiĢ ve Ġnebahtı‟ya sefer düzenlenmeye karar
vermiĢtir.261
Vardar Yenicesi‟ne gelen padiĢahın yanında 25.000 kiĢilik bir ordu
bulunmaktadır.262
Bu ordunun beĢ bini yeniçerilerden oluĢmaktadır. PadiĢah, 29
Temmuz‟da (1499) söz konusu yerden ayrılıp Mora‟ya doğru hareket etmiĢtir.263
Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa, ondan üç gün önce yola çıkmıĢtır.264
O da
Ġnebahtı‟ya gitmek üzeredir. Vardar Yenicesi‟nden ayrılan padiĢaha 60-70.000
kiĢilik bir ordu eĢlik etmektedir.265
Vardar Yenicesi‟nde bulunan denizciler ise
Mora‟ya gönderilmiĢ ve orada donanmayı beklemeleri istenmiĢtir.266
Venedikliler bir yandan Osmanlı ordusunu diğer yandan Osmanlı
donanmasını takip etmektedir. Bar‟dan (Antivari) 8 Haziran (1499) tarihli bir mektup
yollayan Donanma Emini, Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını haber
257 Dıraç BaĢpsikoposu Martin Albanese tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1066. 258 A.y. 259 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco Rumeli Beylerbeyi‟nin yanında 18 Sancakbeyi ile 30-40.000 kiĢiden
oluĢan bir ordunun bulunduğunu ve her bir sancakbeyinin emrinde beĢ yüzer, toplamda 9000 tımarlı sipahinin
görev aldığını bildirmektedir. Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073. 260 Donanma Emini Andrea Loredan, Anadolu Beylerbeyi‟nin Sapi denen bir yerde olduğunu ve onun 8000-
10.000 kiĢiden oluĢan bir orduya komuta ettiğini bildirmektedir. Donanma Emini Andrea Loredan tarafından
Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektuplar: A.e. , s. . 1126-1127. 261PadiĢah Vardar Yenicesi‟a gelirken Manastır, Köstendil (Gusdena) ve Samakov‟dan geçmiĢtir. Niccolò
Aurami adlı casus, padiĢahın önce Korfu‟ya sefer düzenlemek istediğini, ancak yapılan istiĢareden sonra
Ġnebahtı‟ya sefer düzenlemeye karar verdiğini söylemektedir ve sunduğu raporda Ģöyle demektedir:
“…concluseno non esser più tempo di andar a Corphù ma andar a Nepanto” (Korfu‟ya gidecek kadar
zamanlarının olmadığı, ancak Ġnebahtı‟ya gidebilecek kadar zamanlarının olduğu sonucuna vardılar). Ġnebahtı
BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli mektup, Korfu‟lu casus Niccolò
Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor,
Donanma Emini Francesco Querini tarafından Kotor‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1073,
1127 ve 1143. 262 II. Bayezid ile Napoli Kralı Federico arasındaki antlaĢmayı yapmak üzere Vardar Yenicesi‟a giden Napoli
Elçisi Piero Nani tarafından yollanan 16 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1146. 263 PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nden kısa bir süre sonra Anadolu Beylerbeyi de Ġnebahtı‟ya gidecektir.
Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından Korfu‟daki Donanma Emini Andrea Loredan‟a sunulan 4 Ağustos
1499 tarihli mektup, Niccolò Gondola tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 7 ve 13 Ağustos 1499 tarihli
mektuplar: A.e. , s. 1127 ve 1154. 264 Korfu‟lu casus Niccolò Aurami tarafından sunulan 4 Ağustos 1499 tarihli rapor: A.e. , s. 1128. 265 Donanma Emini Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 6 ve 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
1126-1127. 266 Andrea Loredan tarafından yollanan 29 ve 31 Temmuz (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s. 1004-1005.
61
vermektedir.267
Ancak burada kastedilen bütün Osmanlı donanması değildir.
Gelibolu‟daki birkaç gemi olmalıdır. Söz konusu mektubun gönderildiği tarihte
Ġstanbul‟daki donanma henüz hareket etmemiĢtir. Ġstanbul‟daki donanma
Gelibolu‟daki gemilerle birleĢmeden önce, etraf teftiĢ edilmiĢ olmalıdır. Sakız‟da
bulunan Bortolo Coresi, Anabolu‟daki Donanma Emini Simon Guoro‟ya yolladığı
29 Haziran 1499 tarihli mektupta, Osmanlı donanmasının 16 Haziran‟da (1499)
Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiği bilgisini vermektedir.268
Mora Yarımadası‟na doğru yol alan Osmanlı donanması, 1499 yılının
Temmuz ayında ilk olarak Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟nda görülmüĢtür.269
Donanma, Temmuz ayının ortalarına doğru Collone Burnu‟na270
geçmiĢtir. Niccolò
Marcello, Osmanlı donanmasının fırtına yüzünden rotasını o yöne çevirdiğini
bildirmektedir.271
Osmanlı donanması, Mandelon Burnu‟ndayken fırtına çıkmıĢ,
donanmada bulunan üç gemi parçalanıp sulara gömülmüĢtür.272
Bu gemilerden biri
üzüm pestili taĢıyan bir yük gemisidir.273
Diğer iki gemi, iki büyük top taĢıyan bir
top gemisi ile bir kalyatadır. Bu gemilerin battığı sırada 30 yeniçeri suda boğulmuĢ,
pek çok forsa donanmadan kaçmıĢtır.274
Osmanlı donanması Mandelon Burnu‟ndan
sonra Collone Burnu‟nda, daha sonra Malyo Burnu‟nda, Malyo Burnu‟ndan sonra da
Sapienza‟da görülmüĢtür.275
Donanma, 13 Temmuz ve daha öncesinde Mandelon
Burnu‟nda bulunmaktadır.276
13 Temmuz ve 21 Temmuz tarihleri arasında Collone
Burnu‟ndadır.277
21 ve 26 Temmuz tarihleri arasında Collone Burnu‟ndan Malyo
267 A.e. , s. 849. 268 A.e. , s. 1013. 269 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Donanma Emini Andrea Loredan‟a yollanan 13
Temmuz 1499 tarihli mektup, Andrea Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 29 ve 30 Temmuz 1499 tarihli
mektuplar, Donanma Emini Simon Guoro tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. ,
s. 1004-1005, s. 1057. 270 Collone (Colone/Colonne) Burnu Calabria‟nın güney kıyısında, Taranto Körfezi‟ninn güneyinde, Yunan
(Ġyon) Denizi‟nin kıyısında bulunan burun. Sami Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Colonne Burnu”, Ankara, Milli
Eğitim Basımevi, 1961, s. 170. 271 VardiyanbaĢı Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 21 ve 24 Temmuz (1499) tarihli mektuplar:
I Diarii, C. II, s. 1054. 272 Fırtına çıktığına göre, bu gemiler kayalara çarpıp parçalanmıĢ olabilir. A.y. 273 A.y. 274 A.y. 275 Ġnebahtı BaĢpsikoposu Marco Saracco tarafından yollanan 26 Temmuz 1499 tarihli iki mektup: A. ge. , s.
1065. 276 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz 1499 tarihli mektubundan yola çıkarak böyle bir tahminde bulunmak
mümkündür. A.e. , s. 1004-1005. 277 Andrea Loredano‟nun 13 Temmuz tarihli mektubu ile Niccolò Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubundan
yola çıkarak böyle bir sonuca varmak mümkündür. A.e. , s. 1004-1005 ve 1054.
62
Burnu‟na geçmiĢtir.278
26 Temmuz ve sonrasında da Sapienza‟dadır.279
Donanma,
Sapienza yakınındaki Ponta di Gallo kıyısına demir atmıĢtır.280
Osmanlı donanması,
Ponta di Gallo kıyısına yanaĢtığı anda karaya ayak basan Osmanlı askerleri Caurera
ve Sapienza denen yerleri yağmalamaya baĢlamıĢtır.281
Osmanlı donanması, yağma
yapanları karada bırakıp yoluna devam etmiĢtir. Yağmanın yapıldığı 28 Temmuz
günü (1499) donanma, Portolanga limanına uğramıĢtır.282
Bu bilgiyi veren Komutan
Alvise Marcello, Osmanlı donanmasının Venedik donanmasını görünce limanda bir
süre beklemek zorunda kaldığını, Portolanga limanından ayrılmak için iki kere
teĢebbüste bulunup geri döndüğünü övünerek dile getirmektedir.283
Donanma
BaĢkomutanı Antonio Grimani, Modon civarından yolladığı 3 Ağustos (1499) tarihli
mektupta Osmanlı donanmasının Portolongo limanına uğrama nedenini izah
etmektedir. Suyu tükenen donanma su temin etmek için oraya uğramıĢtır.284
Portolongo limanına uğrayan Osmanlı donanması, 250 yelkenliden oluĢmaktadır.285
Osmanlı donanması sadece Portolongo‟ya uğramakla kalmamıĢ aynı zamanda oranın
kıyısına birkaç top bırakmıĢtır.286
Portolongo‟dan çıkmayı baĢaran Osmanlı donanması, Anavarin‟e (Zonchio)
ulaĢmıĢtır. Orada Osmanlı ve Venedik donanmaları karĢı karĢıya gelmiĢ, iki devletin
donanması arasında çatıĢma yaĢanmıĢtır. Venedikliler tarafından Zonkiyo Deniz
SavaĢı olarak adlandırılan bu olay, Osmanlı tarihine Anavarin Seferi olarak
yansımıĢtır.
278 Marcello‟nun 21 Temmuz tarihli mektubu ile BaĢpsikopos Marco Saracco‟nun 26 Temmuz tarihli birkaç
mektubu, bu geçiĢin tarihlendirilmesi hususuna dair önemli ipuçları barındırmaktadır. A.e. , s. 1054 ve 1065. 279 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Modon‟dan yollanan 28 Temmuz 1499 tarihli mektup:
A.e. , s. 1122. 280 Antonio Grimani‟nin 28 Temmuz 1499 tarihli mektubu. A.e. , s. 1122. 281 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan ve 30 Temmuz (1499) tarihini taĢıyan bir baĢka mektuptan
yağmanın 2 gün sürdüğü (28-30 Temmuz 1499) anlaĢılmaktadır. BaĢkomutan, mektubu yazdığı günün Pazar
(Domenega) gününe denk geldiğini söyleyip Hıristiyanlar için kutsal sayılan o günde Osmanlıların bir kiliseyi
ateĢe verdiğini bildirmektedir. A.e. , s. 1122- 1123. 282 Komutan Alvise Marcello tarafından Modon yakınındaki Brodano‟dan yollanan 6 Ağustos 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 1148. 283 A.y. 284 Donanma BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından yollanan 30 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1123. 285 Donanma Emini Francesco Cicogna, Portolongo limanındaki donanmada 250 geminin bulunduğunu
söylemektedir. Donanma Emini, Osmanlı donanması Portolongo limanındayken Osmanlı ordusunun Modon‟a
girdiğini haber almıĢtır. Cicogna, Osmanlı ordusunun Modon‟da yağmaladığını, oradaki 5 kiliseyi yaktığını ve
aralarında bir papazın bulunduğu üç kiĢinin baĢlarının vurulduğunu ve çok sayıda Venedik gemisine el
konulduğunu yazmaktadır. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 4 Ağustos 1499
tarihli mektup: A.e. , s. 1154. 286 Bu bilgi, 8 Ağustos (1499) tarihinde Fransız donanmasının yanından gelen bir ağribar (gripo) tarafından
Venedik makamlarına iletilmiĢtir. A.e. , s. 1204.
63
Antonio Grimani‟nin bir komutanı tarafından yollanan 21 Ağustos (1499)
tarihli mektup287
, Zonkiyo Deniz SavaĢı‟na değinmesi bakımından önem
taĢımaktadır. Osmanlı ve Venedik gemileri arasındaki çatıĢma, söz konusu mektupta
8 Venedik gemisinin firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 100 Osmanlı gemisine
karĢı verdiği bir mücadele olarak anlatılmıĢtır.288
Bir saat süren ve Zonkiyo Deniz
SavaĢı olarak bilinen bu çatıĢma 12 Ağustos‟ta (1499) gerçekleĢmiĢ289
, Venedikli
Komutan Andrea Loredano‟nun emrinde bulunan Armera ve Pandora adındaki iki
Venedik gemisinin ve en büyük Osmanlı gemisinin290
yanması ve Brocheta adlı
Venedik gemisinin batması ve pek çok geminin zarar görmesiyle sonuçlanmıĢtır. 291
Yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu belirten komutan, bundan tam olarak
emin olmadığını da yazmaktadır.292
Hakikaten de bu gemi Kemal Reis‟in değil,
Barak Reis‟indir. Söz konusu komutan, küçük bir gemi ile cephane ve erzak yüklü
iki yük gemisinin de aralarında bulunduğu pek çok Osmanlı gemisinin batırıldığını
çatıĢmadan iki gün sonra (14 Ağustos 1499) not düĢmüĢtür.293
ÇatıĢmanın yaĢandığı
gün (12 Ağustos) Zonkiyo‟dan ayrılan Osmanlı donanması, on gün boyunca denizde
ilerleyip, 22 Ağustos (1499) tarihinde Holomiç (Castel Tornese)294
kıyısına
ulaĢmıĢtır.295
Bu sırada Osmanlı ordusu Modon‟da yağma yapmaktadır. Birkaç gün
sonra oradan ayrılıp Ġnebahtı‟nın yolunu tutmuĢtur. Osmanlı ordusu 14 Ağustos 287 Sanuto, bu Komutan‟ın adından bahsetmemektedir. Antonio Grimani‟nin emrindeki Komutan, 9-24 Ağustos
(1499) tarihleri arasındaki Osmanlı donanmasının durumunu anlatmaktadır. A.e. , s. 1230-1236. 288 A.e. , s. . 1232-1233. 289 ġövalye Niccolò Michiel‟in 1500 yılının Mart ayında kaleme aldığı yazıda Donanma BaĢkomutanı Antonio
Grimani‟yi Ġnebahtı‟nın ele geçirilmesinden sorumlu tutmuĢ, onu cesaretsizlikle, Zonkiyo‟daki çatıĢmada
yeterince aktif olmamakla suçlamıĢtır. Niccolò Michiel, bu yazısında Osmanlı donanmasının uğradığı
güzergâhları belirtmiĢtir. Osmanlı donanmasının 12 Ağustos‟ta Zonkiyo‟dan (Burak Reis Adası‟ndan) ayrıldığını
bildirmiĢtir. Osmanlı donanması çatıĢmanın yaĢandığı gün oradan ayrılmıĢtır. A.e. , C. III, , s. 172-174. 290 Osmanlı donanmasının en büyük gemisi bir tane değil, iki tanedir. Kandiye tebaasına mensup olan Venedik
casusu Theodoro Vlasopulo tarafından yollanan, 1499 yılının Nisan ayına dahil olan rapor 2500 botte (1600 ton)
kapasiteli iki gemiden söz ederken, Andrea Gritti‟nin 25 ġubat (1499) tarihli mektubunda ise 3000 botte (1920)
kapasiteli iki geminin bahsi geçmektedir. Yani, Osmanlı donanmasndaki en büyük iki gemi 2500-3000 (1600-
1920) botte kapasitelidir. A.e. , C. II, s. 568-569 ve 703. 291 A.e. , s. 1232-1233. 292 Komutan, mektubunun sonraki satırlarında Giovanni Francesco tarafından kendisine iletilen bu bilginin yanlıĢ
olma ihtimalinin söz konusu olduğunu belirtmektedir. Fakat bu Ģüpheye yol açan nedeni açıkca dile
getirmemektedir. Yanan geminin donanım bakımından iyi durumdaki, top ve cephaneyle dolu bir gemi olduğunu
ve bu geminin donanmanın en büyük gemisi olduğunu, sağlam kalan geminin kötü bir vaziyette olduğunu
yazmaktadır. Venedikli Komutan, Kemal Reis‟in gemisinin kötü bir vaziyette olduğunu ima etmektedir. Fakat,
böylesine meĢhur bir korsanın kötü vaziyette bir gemiye sahip olması ihtimali, düĢük bir ihtimaldir. Bununla
birlikte, yanan geminin Kemal Reis‟e ait olduğundan Ģüphe etmekte haklıdır. A.e. , s. 1233, s. 1236. 293 A.e. , s. 1234. 294 Holomiç (Castel Tornese), Zante Adası‟nın karĢısında, Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer almaktadır.
Holumiç de denir. Pedani Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 616 ve Donald Edgar
Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi
Haritası. 295 I Diarii, C. II, s. 1238-1239.
64
tarihinden evvel Ġnebahtı‟ya ulaĢırken296
, donanma 28 Ağustos‟ta297
Ġnebahtı
Körfezi‟ne girmiĢtir.298
28 Ağustos (1499) tarihinde gerçekleĢmiĢtir. Osmanlı
donanması, Ġnebahtı Körfezi‟ne girdikten bir süre sonra muhtemelen Balyabadra‟ya
uğramıĢ, oradan gemi takviye etmiĢtir.299
2.2. Modon ve Koron Seferi Ġçin Yapılan Donanma Hazırlıkları
Ġnebahtı, Osmanlıların eline geçer geçmez, donanmanın tek vücut haline
geldiği bir merkez halini almıĢ, Preveze, Balyabadra ve Sitira‟dan (Eğriboz‟un
güneyi) gelen gemiler, Modon ve Koron seferlerinden evvel orada bir araya
getirilmiĢtir. Osmanlı donanma faaliyetlerini yakından takip eden Venedikliler
Ġnebahtı‟ya kulak kabartmıĢlardır. Oradan yayılan haberin ulaĢtığı her yerde
Venedik‟in kulağı vardır. 100 kadırganın inĢa edilmesi hakkındaki haber300
bir ulak
tarafından Manisa‟daki Ģehzadeye iletildiği sırada, Manisa‟nın bir gün uzağında yer
alan Turgutlu (Tracomonti), Sakız vatandaĢlarından birinin casusluğuna Ģahit
olmaktadır. Adı belirtilmeyen bu casus, söz konusu yerin Osmanlı tebaası olan
sakinleriyle konuĢup padiĢahın 100 kadırga301
yaptırmakta olduğunu öğrenmiĢtir.302
296 Yönetici Francesco Bregadin ile Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Alvise Bon tarafından Anabolu‟dan yeni
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 14 Ağustos 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287. 297 Baylos, aynı zamanda Komutan olan Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Eylül 1499 tarihli
mektup, Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 1287 ve
1325. 298 VardiyanbaĢı Marin da Leze (Lecce), Ġnebahtı Körfezi‟ne giren donanmanın 178 yelkenliden oluĢtuğunu
yazmaktadır. 1499 Eylül tarihli bir mektup gönderen VardiyanbaĢı, Osmanlı donanmasında 25.000 kiĢinin ve 25
reisin öldüğünü yazmaktadır. Fakat, onların neden öldüğünü belirtmemiĢtir. Osmanlı donanmasının Ġnebahtı
limanına giriĢini haber veren bir diğer mektup, Venedik‟in Napoli Elçisi Leonardo Anselmo tarafından
gönderilmiĢtir. 4 Eylül (1499) tarihini taĢıyan mektubun istihbarat kaynağı Lecce‟dir. Venedik Donanma Emini
Dominico Malipiero, Lecce‟den Otranto‟ya mektup yollayarak Osmanlı donanmasının Ġnebahtı Körfezi‟ne giriĢ
yaptığı bilgisini Napoli Krallığı‟yla paylaĢınca, Napoli Kralı Federico ile Venedik‟in Napoli Elçisi, söz konusu
bilgiden haberdar olmuĢlardır. Napoli Elçisi de bu değerli bilginin bir an önce Venedik‟e ulaĢması için kısa süre
içinde bir mektup yazıp yollamıĢtır. 2, 3 ve 4 Eylül tarihli mektupları büyük bir kadırga ile Zante civarından
yollayan Donanma BaĢkomutanı (Capetanio Zeneral) Antonio Grimani, Osmanlı donanmasının körfeze girdiğini
söylerken Ġnebahtı Körfezi‟ni kastetmektedir. Donanma BaĢkomutanı gibi Zante‟den mektup yollayan Alvise
Marcello, 2 Eylül (1499) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının Ġnebahtı‟dan önce Papa Burnu‟na uğradığını
yazmaktadır. A.e. , s. 1313, 1322, 1325 ve 1328. 299Komutan Alvise Marcello tarafından Zante‟den yollanan 2 Eylül 1499 tarihli mektup ile Donanma
BaĢkomutanı Antonio Grimani tarafından Zante‟den yollanan 2, 3 ve 4 Eylül (1499) tarihli mektuplar: A.e. , s.
1322 ve 1325. 300 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Manisa‟ya gelen ulağın bu bilgiyi Ġnebahtı‟dan edindiğini yazmaktadır.
A.e. , C. III, s. 127. 301 Ġstanbul ve Edirne‟de Osmanlılarla barıĢ müzakeresi yapan Onlu Reisler Konseyi (Conseio di X) kâtibi Alvise
Manenti, Venedik‟e döner dönmez 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, söz konusu
raporuna göre, Ġnebahtı‟da 50 hafif kadırga, ile Venedik‟inkilere benzer 20 büyük kadırga inĢa edilmektedir.
Manenti, hafif kadırgaların sayısının yakında 100‟e ulaĢacağını söylemektedir. Sakız Konsolosu‟nun mektubunda
geçen 100 kadırga, hafif kadırga türündedir. Manenti‟nin raporu bunu ortaya koymaktadır. Bir ağribarla 1
Kasım (1500) günü Sakız‟a varan, zanaatkar, terzi, hattat gibi mesleklere mensup olan 23 kiĢi, Sakız
Konsolosu‟na Karadeniz kıyısında kadırga inĢa edildiğini haber vermiĢtir. A.e. , s. . 129-130.
65
Söz konusu casus, Sakız‟a döner dönmez duyduklarını Sakız Konsolosu Giovanni di
Tabia‟ya anlatmıĢtır. O da bunu 15 Ekim-5 Aralık (1500) tarihleri arasında cereyan
eden olayların anlatıldığı mektubuna yazmıĢ ve söz konusu mektubu Pietro Dolfin‟e
göndermiĢtir.303
Günlükler‟de yer alan kaynaklar, Ġnebahtı‟nın fethinden sonra yapılan
donanma hazırlıklarını üç farklı açıdan değerlendirmektedir. Bazı mektuplar (veya
bazı raporlar) donanmada yer alan gemilerin sayı ve türleri ve inĢa edildikleri deniz
üsleri hakkında bilgi verirken, bazıları ise gemilerde kullanılan malzeme (kürek,
yelken bezi, lenger, üstüpü, sırıklar) ve cephanelerin (top ve barut) kaç tane veya ne
kadar olduğu, ne zaman ve nereden temin edildiğiyle ilgilidir. Donanmada görev
alan mürettebat ( azaplar, yeniçeriler ve kürekçiler) , donanma için çalıĢan marangoz
ve kalafatçılar hakkında bilgi verenler de vardır. Donanmanın ihtiyaç duyduğu erzak
(peksimet, buğday ve arpa) da bahis konusu edilmiĢtir. Bazen de bütün bu konular
bir bütün halinde anlatılmaktadır.
2.2.1. Önemli Deniz Üsleri, Gemilerin ĠnĢa ve Onarımı
Günlükler‟de adı geçen baĢlıca deniz üsleri, donanma faaliyetlerin yoğunluğu
esas alınarak, Ġnebahtı, Preveze (Narda Körfezi), Avlonya (Viyosa Nehri), Eğriboz
Ģeklinde sıralanabilir. Bütün bu deniz üsleri, gemi üretim merkezleri olarak birbiriyle
sıkı bir bağlantı içindedir. Bir yerden baĢka bir yere nakledilen gemiler, son olarak
Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir. Osmanlıların en önemli iki deniz üssü olan
Ġstanbul ve Gelibolu Osmanlı denizciliğinde her zaman önemli bir yere sahiptir.
Ġnebahtı‟nın fethinden önceki donanma faaliyetleri daha çok bu iki üste toplanmıĢtır.
Fethin gerçekleĢmesinden sonra ise yoğunluk Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir. Bununla
birlikte, Ġstanbul ve Gelibolu, fetihten sonra da önemlerini korumuĢlardır. Bu durum
Günlükler‟deki mektuplar ve raporlarda da gözler önüne serilmektedir.
Günlükler‟deki mektup ve raporlar, Osmanlı gemilerini ilk olarak
oluĢturdukları güç potansiyeli açısından değerlendirmektedir. Gemilerin sayı ve
türleriyle ilgili bilgiler Venedikliler açısından hususi bir önem taĢımaktadır. 302 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 15 ekim ve 5 Kasım (1500) tarihleri arasındaki
olaylardan söz eden mektup: A.e. , s. 127. 303 A.y.
66
Venedikliler, onarılmakta olan gemiler hakkında da bilgi toplamaktadır.
Ġnebahtı‟dan gelen birkaç ağribar baĢka bir donanma üssünde, Sitira‟da (Eğriboz)304
bakıma alınmıĢtır.305
Sitira‟daki denizciler on beĢ gün boyunca söz konusu gemileri
onarma iĢiyle meĢgul olmuĢlardır. Bu bilgiyi Sakız Konsolosu‟na ulaĢtıran
Ġnebahtı‟dan kaçmıĢ bir esirdir. Adı Galeazo di Smalini, doğum yeri
Balyabadra‟dır.306
Galeazo di Smalini, Ġnebahtı ve San Dimitri arasında bir yerde
kıyıya çekilmiĢ 32 yük gemisi307
(schierazzo)308
ile 2 büyük kadırga da görmüĢtür.309
Onarım sırasında gemi zâyiyâtıyla sonuçlanan kazalar da yaĢanmaktadır.
Ġnebahtı‟daki mavnalardan biri bakım esnasında310
alev almıĢ, gemi suya değen
kısmına kadar yanmıĢ, suda kalan tahta parçası kendiliğinden batmıĢtır.311
Yani,
gemi tamamen yok olmuĢtur. Venedikli Donanma Emini Niccolò Marcello,
Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektubunda bu kazadan
bahsetmektedir.312
Donanma Emini, bu kazayı bir barçanın reisi olan Jani
304 Sitira‟daki kalyata ve firkatelerin bazıları Venedik kadırgaları tarafından yakılmıĢtır. Limni‟den tarafından
gelen kalyata ve firkate türündeki on gemi ile Sitira limanından çıkan bir yük gemisi Sitira civarında
sıkıĢtırılmıĢtır. Bu on geminin sekizi kıyıya yanaĢmıĢ, içindeki adamlar kaçmıĢtır. Venedikliler ele geçirdikleri 8
geminin altısını ateĢe verip diğer ikisini yanlarında götürmüĢtür. ĠĢkatos Yöneticisi Piero Donado, 1 Mayıs (1500)
tarihli mektubunda bu olaya değinmektedir. A.e. , s. 493.
305 A.e. , s. 127. 306 A.y. 307 Ġnebahtı‟dan kaçıp Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun yanına sığınan barça reisi Jani Variprali
Ġnebahtı kıyısında bulunan 25-30 yük gemisinin onarılmakta olduğunu söylemektedir. Niccolò Marcello, bu
bilgiyi Zante‟den yolladığı 10 Mart (1500) tarihli mektuba yazmıĢtır. A.e. , s. 183. 308 “Schirazzo” veya “schierazzo” adı verilen yük gemisi, Sergio Bellabarba ile Edoardo Guerrieri tarafından
yazılan “Vele Italiane della Costa Occidentale” adlı kitapta uzun uzun izah edilmektedir. Bu kitaba göre, bu gemi
Osmanlı kökenli bir gemidir. Kovmak, yağmalamak anlamına gelen Farsça “sikjar” (sikar) kelimesinden
türemiĢtir. 1500 ve 1600‟lü yıllarda Venedik tarafından kullanılmıĢtır. Küçük yük gemilerinin bir türüdür. Kare
yelkenlidir. 3 yelken direği vardır. GeniĢ ve yüksek iki güvertesi bulunmaktadır. Pruva kısmında bir fener, pupa
kısmında küçük bir kamara, orta kısımda ise bir cıvadra vardır. Yük kapasitesi en fazla 100 “tonel”, 87.120
litredir (1 tonel: 871.2 litre). Ġlk defa 1499 yılında Ġtalyanca‟da kullanılmıĢtır. Yani, Sanuto Günlükleri‟nin
yazıldığı yıllarda Venedikliler bu gemi türüyle yeni tanıĢmaktadır. Edoardo Guerrieri, Sergio Bellabarba, Vele
Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 26.
12. 2010, s. 232. 309 Sakız Konsolosu‟nun 5 Aralık (1500) tarihli mektubunda bu bilgiler sıralanmaktadır. Konsolos, bu
mektubunda Francesco D‟Avanzo takma adını kullanmaktadır. Mektubun Osmanlıların eline geçme ihtimalini
göz önünde bulundurduğu için bu takma adı kullanmıĢtır. I Diarii, C. III, s. 129. 310 17 mavna ile kalyata ve firkateden oluĢan 15 gemi Ġnebahtı‟da bakıma alınmıĢtır. Monopoli‟den yollanan 24
Nisan (1500) tarihli bir mektupta bu bilgi yer almaktadır. Sanuto, bu mektubun bir vali tarafından gönderildiğini
söylemekle yetinmiĢ, mektubu gönderenin kim olduğunu not düĢmemiĢtir. Aynı mektup, Ġnebahtı‟da yanan
mavnadan bahsetmektedir. A.e. , s. 183. 311 Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda
Ġnebahtı‟da bulunan büyük gemilerden birinin battığından bahsetmektedir. Ona bu haberi veren Avlonya‟dan
gelen bir köledir. A.e. , s. 281.
312 Yanan gemi, Ġnebahtı‟da bulunan 3 mavnadan biridir. Donanma Emini, 31 Mart (1500) tarihli mektubuna
bunu yazmıĢtır. A.e. , s. 182-183 ve 262.
67
Variprali‟den öğrenmiĢtir.313
Söz konusu barça reisi, Ġnebahtı‟da bulunan büyük
gemilerden birinin sintine kısmında 4 delik bulunduğunu da söylemektedir.314
Onarılan gemiler Kemal Reis‟in emrinde bulunan firkate ve kalyatalardan oluĢan 15
gemi tarafından korunmaktadır.315
Osmanlılar onaramadıkları gemileri yakmaktaydılar. Osmanlılar, gemiler
Venedik‟in eline geçmesin diye bunu yapmıĢlardır. Korfu‟da bulunan Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟yu ziyaret eden Giorgi Clin adlı kiĢi, Sitira‟da
(Eğriboz‟un güneyi) bulunan denize çıkamaz haldeki firkate ve kalyatalardan oluĢan
25 geminin yakıldığını bildirmiĢtir.316
Korfu‟da bulunan Baylos Antonio Moro ile
Donanma Emini Lucha Querini kullanılmaz haldeki 20 ağribarın yakılarak yok
edildiğini haber vermektedir.317
Avlonya ve Preveze Osmanlıların önemli gemi barınakları arasında
sayılabilirler. Avlonya Körfezi‟ne dökülen Viyosa Nehri‟nde 20 hafif 10 büyük
kadırga, Preveze‟deki Narda318
Körfezi‟nde 7 hafif 3 büyük olmak üzere toplam 10
kadırga bulunmaktadır.319
Ġnebahtı‟yla ilgili antlaĢma, esirlerin serbest bırakılması,
Venedik tüccarlarının korsan hücumlarından ötürü uğradığı zararı ve Osmanlı-
313 Bu barça reisi Ġnebahtı‟dan Balyabadra‟ya kaçmıĢ, son olarak Zante‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 183. 314 Ġnebahtı‟da bulunup hasarlı olan baĢka büyük bir gemi daha vardır. 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih
belirtilmemiĢ) Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya bir mektup yollayan Baylos Andrea
Foscolo Ġnebahtı‟daki büyük gemilerden birinin karina kısmının bir türlü tamir edilemediğini söylemektedir. A.e.
, s. 183 ve 337. 315 A.e. , s. 183. 316 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup:
: A.e. , s. 498. 317 Antonio Moro ile Lucha Querini, yakılan bu ağribarların nerede olduğu hakkında bilgi vermemektedir.
Antonio Moro ile Lucha Querini tarafından yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 504. 318 Narda, Yunanistan‟ın Epir bölgesinde yer almaktadır. Günümüzdeki adı Arta‟dır. Osmanlı hâkimiyetinden
önce Epir adıyla anılmaktadır. 1449 yılında Osmanlı hâkimiyeti altına girince Narda adını almıĢtır. Osmanlıların
kente nüfuz etme süreci, Rumeli Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın 1429 yılında Yanya‟yı fethetmesi ve Epir despotu
Karlo‟nun Osmanlı Devleti‟nin vasalı olmayı kabul etmesiyle baĢlamıĢtır. Narda, önce Yanya‟ya bağlı bir kaza
merkezi olarak ortaya çıkmıĢ, 1668 yılında ise PaĢa sancağına bağlanmıĢtır. IX. yüzyılın baĢlarında kaza
merkezi, aynı yüzyılın ortalarında Yanya eyaletine bağlı bir sancağın merkezidir. 1865 yılınnda ise Preveze
sancağına bağlıdır. Narda, körfezinin elveriĢliliği sayesinde kısa sürede önemli bir donanma barınağı haline
gelmiĢtir. Barbaros Hayreddin PaĢa, Preveze Deniz SavaĢı sırasında, gemilerini Narda Körfezi‟ne çektirmiĢtir.
Narda‟dan kürekçiler de temin edilmiĢtir. Yunanistan, 1830 yılında bağımsızlığını ilan ettiği sırada, Osmanlı-
Yunanistan sınırı, Narda Körfezi ile Golos Körfezi boyunca çizilmiĢtir. Narda, Berlin AntlaĢması (1878) ile
Yunanistan‟a bırakılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2006, s.
385-387. 319 I Diarii , C. III, s. 180.
68
Venedik barıĢı gibi bir takım önemli hususları müzakere etmek için Ġstanbul ve
Edirne‟de bulunan Alvise Manenti tarafından bu bilgiler verilmektedir.320
Narda (Arta) Körfezi‟nde bulunan 10 kadırgadan baĢka Preveze‟nin kendi
limanında da gemiler vardır.321
Baylos Antonio Moro322
, Preveze‟de bulunan 10
büyük kadırganın (baĢtardanın) inĢaatının tamamlandığını bildirmektedir.323
30
kadırga daha inĢa edilmektedir.324
Moro, Ġnebahtı‟da 40 kadırganın onarıldığını da
yazmaktadır.325
Avlonya Osmanlı gemi faaliyetlerinin yürütüldüğü bir merkez olarak pek çok
geminin inĢasına yahut suya indirilmesine (avvarare) tanıklık etmektedir.326
Avlonya‟dan yollanan 8 Nisan (1500) tarihli birkaç mektup327
, iki hafif kadırga ile
akrep (scorpione) ve arpa gemisi (arbatozzo) olarak tabir edilen iki geminin suya
indirildiğini328
haber vermektedir.329
Orada 18 kadırga ve 8 mavna daha inĢa
edilmektedir. ĠnĢa edilmekte olan bu gemiler, ucunda el bombası olan büyük toplar
taĢımaktadırlar. Söz konusu mektuplarda pek inandırıcı olmayan bir bilgiye daha
rastlanmaktadır: Ġki Osmanlı Ģehzadesi (kimler olduğu belirtilmemiĢ) Avlonya‟ya
320 Bu Venedik kâtibi, Onlu Reisler Konseyi‟ne 1 Nisan (1500) tarihli bir rapor sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi,
Ġnebahtı‟nın kısa süre sonra 200‟den fazla yelkenliye sahip olacağını da bildirmektedir. A.e. , s. 178-180. 321 Preveze‟de hem yeni gemiler inĢa edilmekte hem de bir takım gemiler tamir edilmektedir. Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Preveze‟de bulunan büyük kadırgalardan (galie grosse) birinin, hafif
kadırgalardan ikisinin hasarlı olduğuna dair malumat vermektedir. Hasarlı olan iki hafif kadırgadaki tahtaların
iyice aĢındığını yazan Donanma BaĢkomutanı, hasarlı gemilerin marangozlar tarafından tamir edilmekte
olduğunu bildirmektedir. Bütün bu bilgiler Donanma BaĢkomutanı tarafından Korfu‟daki bir kadırgaya teslim
edilen mektupta yer almaktadır. Söz konusu mektup, 23 Nisan (1500) günü yollanmıĢtır. , Preveze‟de bulunan 3
kadırga suya indirilmiĢtir. Bu kadırgalardan birinin tahtaları iyice aĢınmıĢtır. Orada bulunan büyük gemilerden
biri denize çıkamaz haldedir. Bu bilgilerin yer aldığı mektup 18 Nisan (1500) tarihinde Korfu‟dan yollanmıĢtır.
Mektubu yollayan Donanma Emini Lucha Querini‟dir. Lucha Querini, bu bilgiyi Avlonya tarafından gelen bir
köleden edinmiĢtir. Lucha Querini, Ġstanbul‟a 60 yelkenli geldiğini de haber almıĢtır. A.e. , s. 303. 322 Baylos Antonio Moro tarafından Zante‟den yollanan 24 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 253-254. 323 Tamamlanan kadırgalardan sadece üçü denize indirilmiĢtir. Bu bilgiyi veren Donanma Emini Lucha
Querini‟dir. Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektubunda bu üç kadırgadan söz etmektedir.
A.e. , s. 253 ve 449. 324 Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (deposition) sunan Giorgia dlı tarım iĢçisi Preveze kıyısında 28
kadırga gördüğünü, bunlardan yirmisinin hafif sekizinin büyük kadırga olduğunu söylemektedir. 26 Nisan (1500)
günü Preveze‟de bulunan bu kiĢinin görevi orada bulunan kadırgaları yıkayıp temizlemektir. A.e. , s. 253, s. 362. 325 A.e. , s. 254. 326 Avlonya, sadece gemilerin inĢa edilip suya indirildiği bir yer değildir. Orası aynı zamanda gemi bakım
atölyesi iĢlevini görmektedir. Avlonya‟da bulunan kadırgaların güvertelerinin alt kısımları oradaki marangozlar
tarafından tamir edilmektedir. Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 29 Nisan (1500)
tarihli mektubunda bu bilgi yer almaktadır. A.e. , s. . 332-333. 327 Sanuto, bu mektupların kim tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. A.e. , s. 292. 328Donanma Emini Lucha Querini, Korfu‟dan yolladığı 18 Haziran (1500) tarihli mektup vasıtasıyla Avlonya‟da
bulunan 20 kadırganın suya indirildiğini haber vermektedir. A.e. , s. 449. 329 A.e. , s. 292.
69
500 yelkenli göndermiĢtir.330
Ġnebahtı, Preveze, Eğriboz ve Balyabadra gibi önemli
deniz üslerinde bulunan bütün Osmanlı gemilerinin toplamı 200-300 arasındadır.
500 geminin olma ihtimali söz konusu değildir.
Ġnebahtı‟da inĢa edilen gemilerin sayısı hızla artmaktadır. 1500 yılının Nisan
ayında Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık
bildirisi (depositiom) sunan Michiali Vethialiti, Ġnebahtı‟da 10 büyük 24 hafif
kadırga inĢa edildiğini, büyük kadırgalardan 9 tanesinin, hafif kadırgalardan 7
tanesinin denize indirildiğini söylemektedir.331
Her altı günde bir, bir kadırga denize
çıkarılmaktadır.332
Ġnebahtı‟nın donanmanın ana merkezi olduğunu onun Ģu
sözlerinden anlamak mümkündür: “29 Nisan (1500) günü Ġnebahtı‟ya 60 yelkenli
gelecektir. BaĢka yerden gelen bu gemiler Ġnebahtı‟daki donanmayla
birleĢecektir”.333
Ġnebahtı‟daki gemilerden bahseden bir baĢka kiĢi Giorgi adlı bir tarım
iĢçisidir.334
Osmanlı gemilerini yıkayıp temizlemek için önce Preveze sonra
Ġnebahtı‟da335
bulunan bu kiĢi, Ġnebahtı‟da tamamlanmamıĢ 1 hafif kadırga, ağribara
benzeyen 10 küçük gemi ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 10 silahlı gemi
görmüĢtür. Bundan baĢka, 30 gemi suya indirilmiĢtir. Bu gemilerin 10 tanesi büyük
gemidir. 4 tanesi karaveladır. Karavelalardan biri oldukça büyüktür. Ġnebahtı‟da
bulunan 30-40 kadırga tamir görmektedir. Orada toplam 150 gemi bulunmaktadır.
Eğriboz bir baĢka önemli donanma merkezidir. Eğriboz ve Megara‟dan
(Atina‟nın batısında) kaçan birkaç esir Leccena Yöneticisi Leonardo Marcello‟ya
önemli bilgiler aktarmıĢtır. Bu köleler Eğriboz‟da 30‟dan fazla gemi336
gördüklerini
Marcello‟ya söylemiĢlerdir.337
Bu firarî esirler, Sakız vatandaĢı olan bir
330 A.y. 331 Michali Vethialiti 2 Nisan (1500) günü Preveze‟den yola çıkmıĢ, oradan Korfu‟ya gitmiĢtir. A.e. , s. 336. 332 A.y. 333 Bu 60 geminin nereden geleceği belirtilmemiĢtir. A.y. 334 Giorgiadındaki bu tarım iĢçisi 1500 yılının Mayıs ayında Korfu‟ya ulaĢmıĢtır. Oradaki Donanma BaĢkomutanı
Melchiorre Trevisano‟ya bir tanıklık bildirisi (depositiom) sunmuĢtur. A.e. , s. 363 335 Bahsi geçen Ģahıs, 26 Nisan günü Preveze‟dedir. 28 Nisan (1500) günü de Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır. A.y.
336 Aya Saranda‟da (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısındaki, kuzeydoğusundaki kıyı kenti) yaĢayan
Dominico da la Morea adlı kiĢi tarafından Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan rapor, Eğriboz‟a 50 gemi geldiği
bilgisini ihtiva etmektedir. Bu gemilerin nereden geldiğine iliĢkin herhangi bir malumat verilmemiĢtir. Dominico
da la Morea tarafından 1500 yılının Mayıs ayında sunulan rapor: A.e. , s. 333 337 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. s. 446.
70
Cenevizli‟nin 60 gemiyi silahlandırma hususunda padiĢaha söz verdiğini de iddia
etmektedir.338
1500 yılının Mayıs ayında 10 büyük kadırga ile 16 hafif kadırga Preveze‟de
denize indirilmiĢtir.339
Preveze‟den kaçan birkaç esir Korfu‟daki Baylos Piero
Liom‟un yanınan gidip ona bu bilgiyi vermiĢtir.340
Bahsi geçen firarî esirler, 20-24
oturaklı birkaç kalyata da görmüĢlerdir.341
Suya indirilen gemiler muhafızların
beklediği Vita‟ya götürülmüĢlerdir. Kalyatalardan 8 tanesi kalafatlanmıĢtır.
Osmanlı gemilerinin baĢka bir sığınağı, Balyabadra‟dır. Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli
mektubunda Balyabadra‟da 2 mavna ve 20 adet gabyalı büyük gemi (göke olabilir)
olduğunu haber vermektedir. Ona bu bilgiyi veren Giorgi Clin, büyük bir geminin
Balyabadra kıyısına çekildiğini söylemektedir.342
2.2.2. Donanmanın Ġnebahtı‟da Toplanması
Osmanlı gemileri, Modon ve Koron seferlerinden kısa bir süre önce
Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar bu
birleĢmeyle ilgili olarak Ģu iki soruya yanıt aramaktadır: 1) Farklı donanma
üslerinden gelen Osmanlı gemileri ne zaman Ġnebahtı‟da bir araya gelmiĢtir? 2)
Gemilerin birleĢmesinden önce ve sonra Ġnebahtı‟da toplam kaç gemi bulunmaktadır
ve bu gemilerin türleri nelerdir?
Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 18 Haziran
(1500) tarihli mektup, ilk sorunun cevaplanmasına yardımcı olacak bir ipucu
vermektedir: Luca Querini, Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki donanmayla
338 Silahlandırılacak olan 60 geminin nerede olduğu belirtilmemiĢtir. A.y. 339 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun yanına gelen Giorgi Clin adlı kiĢi
Preveze‟de 15 kadırganın denize indirildiğini haber vermektedir. Söz konusu kadırgalar teçhizat bakımından
donatılmıĢtır. Mürettebatı da hazırdır. ĠnĢa halinde olan 4 kadırganın tamamlanmasıyla birlikte denize indirilen
kadırga sayısı 19 olacaktır. Bütün bunlardan bahseden Giorgi Clin, suya indirilen kadırgaların hafif kadırga mı
yoksa büyük kadırga mı olduğuyla ilgili herhangi bir Ģey söylememektedir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu: A.e. , s. 450 ve 498. 340 Söz konusu esirler mektubun yazılmasından 12 gün önce, 5 Haziran günü Korfu‟ya varmıĢlardır. Bahsedilen
gemiler Mayıs ayında denize indirilmiĢ olmalılar. Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 17 Haziran
1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 341 A.y. 342 A.e. , s. 498.
71
birleĢtiğini yazmaktadır.343
Korfu‟dan yollanan bir baĢka mektup, Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 25 Haziran (1500) tarihli mektubu
Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi) donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini
bildirmektedir.344
Bu iki mektuptan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira ve Balyabadra‟daki
gemiler, 1500 yılının Haziran ayı içinde Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢlerdir.
Sadece Sitira ve Balyabadra‟dakiler değil, bütün Osmanlı gemileri
Ġnebahtı‟daki donanmayla tek vücut olacaktır. Bu bilgiyi veren mektubu yollayan
Venedikli VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini345
, kendisi gibi VardiyanbaĢı olan
Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini‟den bütün Osmanlı
gemilerinin Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢeceğini öğrenmiĢtir. Preveze‟deki
donanma da Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢecektir. Contarini, iki donanmanın
birleĢmesinin, Dukato Burnu‟nda (Aya Mavra) gerçekleĢeceğini ve iki donanmanın
hep birlikte Glarentsa‟ya (Chiarenza/Glarentsa: Modon‟un güneyindeki ada)
gideceğini ileri sürmektedir.346
Ancak, bu gerçekleĢmemiĢ, Ġnebahtı‟dan yola çıkan
donanma Preveze‟ye uğramıĢ, birleĢme orada gerçekleĢmiĢtir.
Preveze‟deki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi Sitira ve
Balyabadra‟dakinden farklıdır. Sitira ve Balyabadra‟daki gemiler, Ġnebahtı‟ya
nakledilirken, aynı durum Preveze‟deki gemiler için söz konusu olmamıĢtır.
Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟ye gidip oradaki gemileri kendi bünyesine katmıĢtır.
Bunu yazan kiĢi, Komutan Giaccomo Venier‟dir.347
Komutanın Kefalonya Adası‟nın
Custodi Burnu‟ndan yolladığı mektuba göre, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟nin
Narda Körfezi‟ne uğramıĢtır.348
Preveze ve Ġnebahtı donanmalarının ne zaman tek
343 A.e. , s. 449. 344 Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi veren Giorgi Clin, bu birleĢmenin 10 gün evvel gerçekleĢtiğini
söylemektedir. Sitira‟daki donanma 15 Haziran günü veya daha önce Ġnebahtı‟daki donanmaya katılmıĢtır. Giorgi
Clin, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu söylemektedir. A.e. , s. 498. 345 Bu VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki toplam gemi sayısını 225-250 olarak vermektedir. VardiyanbaĢı Marco
Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 499. 346 A.y. 347 A.e. , s. 561-562. 348 A.y.
72
vücut haline geldiğine iliĢkin ipucu, bu mektubun tarihinde saklıdır: Preveze ve
Ġnebahtı donanmaları, 6 Temmuz (1500) tarihinden önce birleĢmiĢ olmalıdır.349
Avlonya‟daki donanmanın da Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesi beklenmektedir.
Sitira‟dan kaçıp Korfu‟ya gelen, oradaki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo Ġnebahtı‟daki
donanmanın Viyosa Nehri kıyısındaki ve Narda Körfezi‟ndeki (Preveze)
donanmalarla birleĢeceğini söylemektedir.350
Preveze‟deki donanmanın birleĢtiğini
haber veren mektuplardan yukarıda söz edilmiĢtir. Viyosa Nehri kıyısında bulunan
donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢmesine gelince, bu mümkün olmamıĢtır. Viyosa
Nehri‟nin sığ olması, buna engel olmuĢtur. Donanma, Modon‟un fethedildiği sırada
bile hâlâ nehirdedir; suyun sığ olması yüzünden gemiler Adriyatik‟e çıkamamıĢtır.351
Farklı donanma üslerindeki gemilerin Ġnebahtı‟dakilerle birleĢmesinden söz
eden mektup ve raporlar, nereden ne kadar sayıda geminin Ġnebahtı‟daki donanmaya
dâhil olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat vermemekte, sadece Ġnebahtı‟daki
gemilerin toplam sayısı ve türünden bahsetmektedir. Bu mektup ve raporlarda geçen
toplam gemi sayısı 200 ile 250 arasındadır. Korfu‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir
mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun mektubundaki
sayı 250 iken352
, VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini 225-250 gemiden söz
etmektedir.353
Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Marco Orio, Donanma
BaĢkomutanı ile aynı sayıyı vermektedir; Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan
349 Korfu‟dan 25 Haziran (1500) tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı, Ġnebahtı‟daki donanmanın henüz
Preveze‟dekiyle birleĢmemiĢ olduğunu yazmaktadır. O halde, bu iki donanmanın birleĢmesi 25 Haziran-6
Temmuz tarihleri arasında gerçekleĢmiĢ olmalı. A.e. , s. 499. 350 A.e. , s. 442. 351 Viyosa Nehri‟ne konuĢlanan donanmanın Ġnebahtı‟yla birleĢmesi için epey yol katetmesi gerekmektedir. Önce
nehir üzerinden güneye inip Avlonya Körfezi‟ne ulaĢmalı, sonra oradan Adriyatik‟e çıkmalıdır. Daha ayrıntılı
bilgi için “Önemli Bir Donanma Üssü: Avlonya Körfezi‟ne Dökülen Viyosa (Vajussa/Vjosë) Nehri” baĢlıklı
bölüme bakınız. 352 Giorgi Clin adlı biri Donanma BaĢkomutanı‟na bu bilgiyi vermektedir. Donanma BaĢkomutanı Temmuz
ayında da aynı bilgiyi vermektedir; Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) kadırgaya teslim edilen 27 ve 29 Temmuz
(1500) tarihli mektuplar Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu bildirmektedirler. Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına
gelen 5 kadırga (“La Meza”, “La Griona”, “La Pasqualiga di Candia” adlarını taĢıyan üç kadırga ile Marin Barbo
ve Francesco Pasqualigo‟ya ait iki kadırga) bu bilgiyi ona iletmiĢtir. Kadırgadakiler Ġnebahtı‟daki donanmanın
Batı Rüzgârı yönünde hareket ettiğini söylemektedirler. Ayrıca, onlar, donanmanın (Ġnebahtı donanması)
Preveze‟ye gittiğini oradaki donanmayla birleĢeceğini de iĢitmiĢlerdir. A.e. s. 442, 486 ve 498. 353 Adı geçen VardiyanbaĢı‟nın mektubu 25 Haziran tarihlidir ve Korfu‟dan yollanmıĢtır. Marco Antonio
Contarini, söz konusu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian
Foscarini‟den edinmiĢtir. Bu üçü Balyabadra civarında seyrederken iki kayığa rastlamıĢlar. Bu kayıklarda
Osmanlı tebaasından mensup 5 Müslüman ile 1 Hıristiyandan oluĢan 6 kiĢi seyahat etmektedir. Bu kiĢiler,
Osmanlı donanmasıyla ilgili bir Ģeyler anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499.
73
yolladığı mektubunda 250 yelkenliden söz etmektedir.354
Kefalonya Adası‟nda yer
alan Custodi Burnu‟ndan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan
Giaccomo Venier de Osmanlı donanmasında 250 gemi bulunduğu bilgisini
vermektedir.355
Korfu‟daki Baylos ve yine orada bulunan meclis üyeleriyle 25
Haziran (1500) tarihli ortak bir mektup yollayan Donanma Emini Lucha Querini,
Osmanlı donanmasının 200 yelkenliden oluĢtuğunu yazmaktadır.356
Modon‟lu bir
Yönetici tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollanan 23
Temmuz (1500) tarihli mektuptaki sayı 200-220‟dir.357
Söz konusu Donanma
BaĢkomutanı‟na 3 Haziran (1500) tarihli iki farklı rapor sunan Zaneto da Syo ile
Cenevizli Agustin Taccone , Ġnebahtı‟da kadırga türünde (Latin yelkenli) gemilerin
bulunduğu bilgisini vermiĢlerdir. Sitira‟daki donanmadan firar eden bu iki esirden
Zaneto da Syo, kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemiden söz ederken, Cenevizli
olanın raporunda yer alan kadırga türü gemi sayısı 200‟dür.358
Taccone, 20 kare
yelkenli gemiden de söz etmektedir.359
Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo
Contarini, Osmanlı donanmasında 230-240 gemi olduğunu söylemektedir.360
Ġnebahtı donanmasında yer alan gemi sayısı Günlükler‟deki mektup ve
raporlarda 200-250 olarak geçmektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, donanmada
yer alan gemilerin türleri hakkında bilgi vermekte, her bir türün kaç adet gemiyi
kapsadığıyla ilgili önemli veriler sunmaktadır. Mektup ve raporların bazıları, bütün
gemilerin hangi türde olduğunu ayrıntılı bir biçimde ele alırken, bazıları birkaç
geminin türünü açıklamakla yetinmektedir. VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini,
Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektubunda, Ġnebahtı donanmasının
220-250 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bu mektupta geçen gemiler, 1 adet büyük
gemi, 2 mavna, kapasitesi 300-600 botte (192-384 ton) arasında olan 5 gemi, 14
karavela, 35 hafif kadırga, 22 adet gabyalı gemi, birkaç top, at ve yük gemisi , birkaç
354 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, bu bilgiyi Galata (Balyabadra yakınındaki Galata Kalesi) tarafından
dönen 4 Venedik kadırgasından edinmiĢtir. Bu kadırgalar tarafından esir alınan, biri padiĢahın hekimi diğerleri
balıkçı olan 10 Hıristiyan esir, bu bilgiyi vermektedir. Söz konusu esirler, Balyabadra ve Ġnebahtı arasında 250
yelkenli bulunduğunu Venediklilere söylemiĢtir. A.y. 355 A.e. , s. . 561-562. 356 A.e. , s. 504. 357 A.e. , s. . 620-621. 358 Zaneto da Syo ve Agustin Taccone tarafından sunulan 3 Haziran 1500 tarihli iki rapor: A.e. , s. 442. 359 Osmanlı gemilerinin hepsinin çürümek üzere olduğunu söyleyen bu Cenevizli, söz konusu gemilerin top ve
mürettebat bakımından donanımlı olduğuna dikkat çekmektedir. A.y. 360 Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 610-612.
74
pergende ve birkaç ağribardır.361
Modon‟lu bir Yönetici‟nin Donanma BaĢkomutanı
Melchiorre Trevisano‟ya yolladığı 23 Temmuz (1500) tarihli mektup, Ġnebahtı‟da
200-220 geminin bulunduğunu haber verdikten sonra, donanmada bulunan gemileri
60 hafif kadırga, 6 büyük kadırga, 18 adet kare yelkenli gemi, 2 mavna, 900 botte (
576 ton) kapasiteli büyük bir gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 40 gemi, birkaç
ağribar ve 4-6 kürekli birkaç kayık olarak sıralamaktadır.362
VardiyanbaĢı‟nın bu mektubu Modon‟lu Yönetici‟nin mektubuyla
kıyaslandığında aradaki benzerlikten çok farklılık dikkat çekmektedir. Osmanlı
donanmasında 2 mavna ve birkaç ağribar olduğuna iliĢkin bilgi her iki mektupta da
yer almaktadır. Her iki mektup, büyük bir geminin varlığından söz etmektedir.
Modon‟lu Yönetici‟nin mektubu bu büyük geminin 900 botte (576 ton) kapasiteli
olduğu bilgisini verirken, VardiyanbaĢı‟nın mektubunda böyle bir bilgiye
rastlanılmamaktadır. Yönetici‟nin mektubundaki hafif kadırga sayısı 60 iken,
VardiyanbaĢı‟nkindeki hafif kadırga sayısı, 35‟dir. Modon‟lu Yönetici‟nin
mektubunda olup diğer mektupta olmayan gemi türleri büyük kadırga, büyük gemi,
firkate ve kalyatadır. VardiyanbaĢı‟nın mektubunda yer alıp diğer mektupta
bulunmayan gemi türleri, karavela, gabyalı gemi, yük, top ve at gemileri ve
pergende Ģeklinde sıralanabilir.
Modon yakınlarındaki Brodano‟dan 25 Temmuz (1500) tarihli bir mektup
yollayan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini, Ġnebahtı
donanmasındaki gemileri 60 hafif kadırga, 7 büyük kadırga, 2 mavna, 18 büyük
gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, birkaç top gemisi, birkaç yük
gemisi ve birkaç pergende Ģeklinde sıralamaktadır.363
Donanma BaĢkomutanı
Yardımcısı‟nın bu mektubu, hem Modon‟lu Yönetici‟nin hem de VardiyanbaĢı‟nın
mektubuna benzeyen bilgiler vermektedir. Her iki mektupta geçen 2 mavna, bu
mektupta da geçmektedir. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda yer alan 60 hafif
kadırga, 18 büyük gemi ile birkaç firkate ve kalyata, Donanma BaĢkomutanı
361 Marco Antonio Contarini, Osmanlı donanmasıyla ilgili bu bilgiyi kendisi gibi VardiyanbaĢı olan Anzolo
Pasqualigo, Marco Grioni ve Sabastian Foscarini adındaki üç kiĢiden edinmiĢtir. Onlara bu bilgiyi veren
Osmanlı tebaasına mensup 6 kiĢidir. Biri Hıristiyan beĢi Müslüman olan bu 6 kiĢi, iki kayıkla Balyabadra
civarında seyir ederken bahsi geçen 3 VardiyanbaĢı‟na rastlamıĢlar, Osmanlı donanması hakkında ne biliyorlarsa
onlara anlatmıĢlardır. A.e. , s. 499. 362 A.e. , s. . 620-621. 363 Girolamo Contarini, Ġnebahtı‟da toplam 230-240 gemi olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 610-612.
75
Yardımcısı‟nın mektubunda da vardır. Modon‟lu Yönetici‟nin mektubunda sayısı 6
olan büyük kadırga, Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın mektubunda 7‟dir.
Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı, VardiyanbaĢı‟nın mektubuna benzeyen bilgiler
de vermektedir; Ġnebahtı donanmasında birkaç top ve at gemisi ile birkaç pergende
olduğuna iliĢkin bilgi onun mektubunda da yer almaktadır.
Ġnebahtı donanmasındaki toplam gemi sayısı ile kastedilenin ne olduğu
mektup ve raporlarda açıkça izah edilmemiĢtir. BaĢka donanma üslerinde (Preveze,
Sitira ve Balyabadra gibi) inĢa edilip sonradan Ġnebahtı‟daki donanmaya katılan
gemilerin mektup ve raporlarda geçen toplam sayıya dâhil edilip edilmediği belli
değildir. Ġnebahtı‟daki donanmanın diğer donanmalarla ne zaman birleĢtiğini bilmek,
meselesinin az da olsa açığa kavuĢmasını sağlamaktadır.
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, yanına gelen 5 Venedik
kadırgasından Ġnebahtı‟da 250 yelkenli olduğu bilgisini edinmiĢtir.364
Kadırgadakiler
bu kalabalık donanmanın yakında Preveze‟ye gidip oradaki donanmayla
birleĢeceğini söylemiĢlerdir. Donanma BaĢkomutanı‟nın mektubunda geçen bu 250
gemiye Preveze‟deki gemiler dâhil edilmemiĢtir. Bu 250 geminin, sadece Ġnebahtı‟da
inĢa edilen gemiler olduğunu söylemek de güçtür. Sitira ve Balyabadra‟dan
Ġnebahtı‟ya yollanan gemiler de bu sayıya dâhildir. Donanma BaĢkomutanı‟nın
Korfu‟dan yolladığı mektubu 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, bunu
doğrulamaktadır. Söz konusu mektup, Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟daki
donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir.365
BirleĢme 10 gün önce gerçekleĢmiĢtir.
Buradan Ģu sonuç çıkmaktadır: Sitira‟daki gemiler, 15 Temmuz günü veya daha önce
Ġnebahtı‟ya nakledilmiĢtir. Balyabadra‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini
haber veren mektup, Donanma Emini Luca Querini tarafından Korfu‟dan
yollanmıĢtır.366
18 Temmuz (1500) tarihli bu mektup ile Donanma BaĢkomutanı‟nın
Korfu‟dan yolladığı 25 Temmuz (1500) tarihli mektup, Balyabadra ve Sitira‟daki
364 Melchiorre Trevisano‟nun Dukato Burnu‟ndan (Aya Mavra) yolladığı 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli
mektuplar: A.e. , s. 486. 365 Sitira‟daki donanmanın Ġnebahtı‟dakiyle birleĢtiğini Donanma BaĢkomutanı‟na haber veren, Giorgi Clin adlı
biridir. Giorgi Clin, tıpkı Korfu‟ya gelen 5 Venedik kadırgası gibi Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğu bilgisini
vermektedir. A.e. , s. 486 ve 498. 366 A.e. , s. 449.
76
gemilerin Ġnebahtı‟daki donanmaya dâhil edildiğini ortaya koymaktadır.367
Bu iki
donanma üssündeki gemilerin Ġnebahtı‟ya varıĢı, Donanma BaĢkomutanı‟nın 27 ve
29 Temmuz tarihli mektupları, yani Ġnebahtı donanmasının Preveze‟ye gidiĢini haber
veren mektupları yazmasından önce gerçekleĢmiĢtir. Preveze‟deki gemiler
donanmaya Balyabadra ve Sitira‟dan sonra dâhil edilmiĢtir.
Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟dekiyle birleĢmek için yola çıktığını haber
veren Komutan Giaccomo Venier, Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu
yazmaktadır.368
Giaccomo Venier, Preveze‟deki gemileri hesaba katmamıĢtır. Zirâ,
verilen sayı, Ġnebahtı‟daki donanmanın Narda Körfezi‟ne gitmeden önceki
mevcududur.369
Balyabadra ve Sitira‟daki gemilerin Ġnebahtı‟ya getirilmesinden
sonra, Ġnebahtı‟daki donanma Preveze‟deki gemileri almaya gitmiĢtir.
2.2.3. Donanma Teçhizatı, Malzeme ve Erzak Temini
Osmanlı donanmasının iki temel silahı olan top ve barut, Venediklilerin
mektuplarında önemli bir yer iĢgal etmektedir. Kürek, geminin vazgeçilmez
malzemesi olarak mektuplarda yer almaktadır. Onu üstüpü, yelken bezi, halat,
palanga ve lenger gibi malzemeler takip etmektedir. Venedik, bu cephane ve
malzemelerin ne kadar olduğu ve nereden nereye nakledildiği meseleleriyle yakından
ilgilidir. Zante‟deki Niccolò Marcello ile Sakız‟daki Konsolos Giovanni di Tabia,
çok sayıda yük gemisinin Ġstanbul‟dan Ġnebahtı‟ya cephane malzemeleri ve kürek
taĢıdığını haber almıĢlardır. Birbiriyle irtibat halindeki bu iki Venedikli‟den Niccolò
Marcello, Sakız civarında görülen yük gemilerinin cephane, üstüpü ve ziftle yüklü
olduğunu, yük gemilerinin içinde çok sayıda marangoz ve kalafatçının bulunduğunu
367 Bu iki mektup Sitira ve Balyabadra‟dan gelen gemilerin kaç tane olduğuna iliĢkin herhangi bir malumat
vermemektedirler. A.e. , s. 449 ve 498. 368 Bahsi geçen Komutan bu iki donanmanın birleĢmesine bizzat tanık olmuĢtur. Custodi Burnu‟ndan
(Kefalonya) yollanan 6 Temmuz (1500) tarihli bir mektup: A.e. , s. 612. 369 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Temmuz tarihli mektubu Ġnebahtı‟da 250 gemi bulunduğunu haber
vermektedir. Bu mektup, Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟deki donanmayla birleĢmesinden önce yazılmıĢtır.
Aynı Donanma BaĢkomutanı tarafından daha sonra yollanan 27 ve 29 Temmuz (1500) tarihli iki mektup,
Ġnebahtı‟daki donanmanın Preveze‟ye gitmekte olduğu bilgisini içermektedir. Yani, Osmanlı donanması
Preveze‟ye gitmek için daha yeni yola koyulmuĢtur. Komutan Giaccomo Venier‟in 6 Temmuz (1500) tarihli
mektubu bu iki mektupla bir arada ele alındığında, Preveze‟ye (Narda) varıĢ 6 temmuz‟dan -27 Temmuz „a
(1500) kadar geçen sürede hâlâ gerçekleĢmemiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma 250 gemiden oluĢan bir donanma
olarak Preveze‟ye (Narda Körfezi‟ne))gitmiĢtir. Balyabadra ve Sitira‟dan gelen gemiler ona katılmıĢtır. A.e. , s.
498, 504, ve 561-562.
77
yazmaktadır.370
Niccolò Marcello, bu bilgiyi Koron‟dan edinmiĢtir. Koron‟u bundan
haberdar eden Sakız Konsolosu‟dur. Sakız Konsolosu, bunu Ġstanbul‟daki Baylos
Andrea Gritti‟den öğrenmiĢtir. Nisan ayında da nakil devam etmiĢtir. Oldukça
büyük 8 adet yük gemisi, çok sayıda top ve diğer cephane malzemeleri ve 8-10.000
kürekle yüklü bir halde Ġstanbul limanından ayrılmıĢ, Ġnebahtı‟nın yolunu
tutmuĢtur.371
Andrea Gritti de yük gemilerinin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını Sakız
Konsolosu‟na haber vermiĢtir.372
Söz konusu kürekler gemilerle Eğriboz‟a
götürülecek, oradan kara yoluyla Ġnebahtı‟ya ulaĢtırılacaktır.
Malzeme nakli sadece Ġstanbul‟dan yapılmamıĢ, Avlonya‟dan da bir Ģeyler
yollanmıĢtır. Bir sandal yardımıyla Ġnebahtı‟dan kaçan 9 kiĢi, Niccolò Marcello‟nun
bulunduğu Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. Bu 9 kiĢiden biri olan Niccola Saravialoti,
Avlonya‟dan Ġnebahtı‟ya 300 somme üstüpü ile biraz zift taĢındığını iĢitmiĢ, bu
duyduğunu hemen Donanma Emini‟ne iletmiĢ, o da bunu 5 Mart (1500) tarihli
mektubunda yazmıĢtır. Sitira‟da de bulunan Saravialoti, oradaki firkate ve
kalyatalara ve diğer küçük gemilere zift yüklendiğini görmüĢtür.373
Bu gemiler de
rotalarını Ġnebahtı‟ya çevirmiĢlerdir.
Ġnebahtı ve Avlonya‟da yoğun bir hazırlık söz konusudur. Bu iki yerde gemi
tamiratı ve cephane üretimi için lazım olan malzemeler toplanmaktadır. Bu
malzemeleri iĢleyecek zanaatkârlar da Avlonya ve Ġnebahtı‟da bir araya gelmektedir.
Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Ġstanbul, Gelibolu ve Edirne‟den
aldığı mektuplar aracılığıyla, 5000 kantar ağırlığındaki bakırı yüklenen 2000 atın
Ġnebahtı‟ya gitmekte olduğunu haber almıĢtır.374
Bu bakırla yeni toplar dökülecektir.
Konsolos, Ġmparatorluğun çeĢitli yerlerinden gelen çok sayıda demirci ve fıçı
ustasının Ġnebahtı ve Avlonya‟da toplandığını da öğrenmiĢtir.
370 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 10 Mart 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 178. 371 A.e. , s. 448. 372 Andrea Gritti, Sakız Konsolosu‟na 18 Nisan 1500 tarihli bir mektup yazarak gemilerin Ġstanbul‟dan ayrılıĢını
haber vermiĢtir. Sakız Konsolosu da Ġstanbul‟dan gelen bu haberi 5 Mayıs 1500 tarihli bir mektup ile Venedik‟e
bildirmiĢtir. A.y. 373 A.e. , s. 671.
374 Bu bilgi, 12 Ocak (1500) tarihli mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 182.
78
Venedikliler ve Rodoslular Osmanlı donanma hazırlıklarını sabote etmekten
geri durmamaktadır. Osmanlıların denize açılmasını sağlayan kürekleri yakıp ortadan
kaldırmak için büyük çaba sarf etmiĢlerdir. Onların bu sabotajları, Osmanlı
küreklerinin adeti ve nereden nereye nakledildiği hakkında bilgi veren bir takım
mektupların kaleme alınmasını sağlamıĢtır. 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık
bildirisi sunan Antonio Parascato, Yanya‟dan gelen birkaç Rum tüccardan Mezovo
Dağı yakınlarında bulunan birkaç kiĢinin Preveze‟ye kürek taĢıdığını öğrenmiĢtir.375
Osmanlıların Korfu ya da Anabolu‟ya sefer düzenleyeceğini ileri süren bu Rum
tüccarlar 5000-6000 adet küreği Golos‟tan Eğriboz‟a taĢıyan bir subaĢı ile yanındaki
birkaç adamın 8-10 Rodos gemisinin saldırısına uğradığını söylemiĢtir.376
Rodoslular
subaĢı ve adamlarını öldürüp onlar tarafından taĢınan kürekleri ateĢe vermiĢtir. Olay
10-15 gün önce gerçekleĢmiĢtir.377
ĠĢkitos‟ta bulunan Yönetici Piero Donado, Osmanlıların nerelerde kürek
ürettiği hakkında bilgi toplamaktadır.378
Piero Donado, ĠĢkitos‟un yakınında bir yerde
500 usta tarafından kadırga kürekleri üretildiğini, bunların Osmanlı kadırgalarında
kullanılacağını öğrenmiĢtir. Donado, küreklerin kaç tane olduğu hakkında herhangi
bir bilgi vermemektedir. Küreklerin yeterince iyi korunmadığı Ģeklinde bir duyum
alan Venedikli Yönetici, emrindeki iki pergendeyi kürekleri yaksınlar diye
yollamıĢtır. Bahsi geçen iki pergende, Ģu bilgiyle geri dönmüĢtür: Deniz kıyısında
bulunan kürekler, 600 Osmanlı muhafızı tarafından korunmaktadır.379
Kıyıya yakın
bir tepenin yamacına konuĢlanan 1000 Hıristiyan okçu, bu küreklerin
muhafazasından sorumludur. Kısaca, söz konusu kürekler, Donado‟nun sandığından
daha iyi korunmaktadır. Bahsi geçen pergendeler, onları ateĢe veremeden geri
dönmüĢ olmalıdır. Söz konusu Venedikli Yönetici, emrindeki baĢka bir pergendeyi
bilgi toplasın diye Eğriboz tarafına yollamıĢtır. Casus görevi gören bu pergende, 375 A.e. , s. 336-337. 376 Bir kadırganın idaresinde sorumlu olan Andrea Foscolo‟ya sözlü bir rapor sunan Andrea di Franceschi
adındaki kiĢi, 3 Venedik kadırgası ve onların yanında bulunan Rodoslular tarafından 8000 kadırganın yakıldığını
söylemiĢtir. Andrea Foscolo, onun bu söylediklerini kayda geçirip Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano‟ya bir mektup göndermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı‟na tanıklık bildirisi (depositiom) sunan, 26 Nisan
(1500) günü Preveze‟de, 28 Nisan günü Ġnebahtı‟da bulunduğunu söyleyen Giorgi adındaki tarım iĢçisi haç
iĢaretli birkaç geminin 3000 Osmanlı küreğini ateĢe verdiğini bildirmiĢtir. Söz konusu iki rapordan anlaĢıldığı
kadarıyla, yakılan kürek sayısı en az 3000 en çok 8000‟dir. A.e. , s. . 336-337 ve 362-364. 377 Antonio Parascato‟nun raporu 7 Mayıs (1500) tarihli olduğuna göre, kürekler 28 Nisan (1500) günü veya daha
önce yakılmıĢlardır. A.e. , s. 336-337. 378 1 Mayıs (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 493. 379 A.y.
79
Eğriboz‟da bulunan 10 kalyonun bombart ve darbuzen (trabucho) ile dolu olduğu
bilgisiyle dönmüĢtür.380
Piero Donado, Osmanlı küreklerinin yakılması iĢini adeta görev edinmiĢtir.381
Emrindeki kadırga, kalyata, firkate, pergendeler ve kadırgaların pruvasına bağlanan
kayıklarla yanındaki 500 adamla birlikte Paliamento limanına hücum edip oradaki
kürekleri yakmıĢ, orada bulunan çok sayıda Osmanlı sipahisini öldürmüĢ veya
yaralamıĢtır. Piero Donado, ne kadar kürek yaktıklarını belirtmemiĢtir; sadece zâtı
muhterem birinin tek baĢına 9560 kürek birden yaktığını söylemektedir. Yakılan
bütün küreklerin sayısı bundan çok daha fazla olmalıdır. Küreklerden geriye bir kül
yığını kalmıĢ; hepsi birden yanmıĢtır.382
Modon‟a gitmekte olan Osmanlı donanması, yeteri kadar erzakla yüklüdür.
Rumeli Beylerbeyi Ömer PaĢa‟nın komutasındaki ordu Balyabadra ve Holomiç
(Castel Tornese) kıyısı boyunca sıralanırken, onun yakınında bulunan, donanma383
,
odun kömürü, yuvalak, un ve pek çok yiyecekle yüklüdür.384
Donanmanın taĢıdığı
erzak ve cephanenin büyük kısmı 1499 yılının Mayıs ayında tedarik edilmiĢtir.
Korint‟e giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa oradan 1000 somme un ile 3000 somme
arpa temin etmiĢtir.385
Ġnebahtı, 1499 yılının Mayıs ayında, bir cephane deposu halini
almıĢtır. Eğriboz‟dan getirilen toplar386
, top dökmede kullanılacak bakır ve tuncu
Ġnebahtı‟ya getiren develer, Ġnebahtı‟daki gemilere yüklenen çok sayıda fıçı, kereste
380 A.y. 381 Piero Donada, Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde 10 kalyon ve kalyata ve firkate türünde 5 gemi bulunduğu ve
bu Sancakbeyi‟nin komutası altındaki 5000 askerle beraber Venedik‟e ait olan ĠĢkitos‟u almak istediği Ģeklinde
birtakım haberler almıĢtır. Bu haberlerin verdiği huzursuzluk, onun donanmayı sabote etme isteğini körüklemiĢ
olmalıdır. 1 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.y. 382 A.y. , s. 493-494. 383 Bu donanma, Sitira ve Balyabadra‟daki donanmaları bünyesine katan Ġnebahtı donanmasıdır. Söz konusu
donanma, Modon‟u hedef alacak topları Modon kıyısına bırakmakla meĢguldür. Komutan Yardımcısı Marco Orio
tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s.
501. 384 Komutan Yardımcısı Marco Orio tarafından Balyabadra ve Sitira‟ye yollanan iki casus bu bilgiyle geri
dönmüĢlerdir. Marco Orio tarafından yollanan 20 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.y. 385 Yönetici Giaccomo di Renier ile Yönetici Alvise Barbarigo tarafından Anabolu‟dan yollanan 29 Mayıs 1500
tarihli mektup: A.e. , s. . 445-446. 386 Modon‟a gidecek olan Osmanlı donanmasındaki dört büyük toptan ikisi Eğriboz‟dan, diğer ikisi Ġnebahtı‟dan
yüklenmiĢtir. Sitira‟daki Osmanlı donanmasından kaçan Zaneto da Syo adlı esir, Ġnebahtı‟dan yüklenen iki toptan
birinin tunç diğerinin demirden dökülmüĢ olduğu bilgisini vermektedir. Bu firari esir, Eğriboz‟dan yüklenen iki
topun Anabolu‟ya karĢı kullanılacağını iddia etmektedir. Zaneto da Syo tarafından Korfu‟daki Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran 1500 tarihli rapor, VardiyanbaĢı Marco Antonio
Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 442 ve 499.
80
ve zincir böyle bir görünümün ortaya çıkmasına yol açmıĢtır.387
Anadolu Beylerbeyi
de yanındaki 30.000 tımarlı sipahiyle Ġnebahtı‟ya uğramıĢtır.388
Bu tımarlı sipahilerin
atları ağır toplar taĢıyan gemilerin kıyıdan açığa çekilmesini sağlamaktadır. Bu
gemiler, atların yardımıyla denize açılmaktadır. Ġnebahtı‟ya getirilen mühimmatın bir
kısmı Ġstanbul çıkıĢlıdır. 600 yük zırh, 300 yük barut ve 500 yük lengerden oluĢan
1500 yük mühimmat, Ġstanbul‟dan develere yüklenip Ġnebahtı‟ya götürülmüĢtür.389
Osmanlı donanmasından kaçan köleler, Osmanlı donanmasındaki malzeme
akıĢı hakkında önemli bilgiler vermektedir. Preveze‟den kaçan birkaç forsa, Korfu‟da
bulunan Baylos Piero Liom‟a Ģunları anlatmıĢtır:390
Rogos‟taki bir orman, Osmanlı
donanmasının kereste deposu haline gelmiĢtir. 10.000 adet kürek omuzlarda
taĢınmıĢ, Cranar adındaki nehirden geçirilmiĢtir. Yanya‟da sürekli yelken bezi
dikilmektedir.391
Orada çok sayıda pamuklu kumaĢ vardır. Preveze‟de lengerler
üretilmektedir. Ġnebahtı‟dan Narda‟ya (Preveze) halat ve hırdavat götürülmüĢtür.
Avlonya‟dan gelen biri de Piero Liom‟a, Avlonya‟da palangalar hazırlandığını
söylemiĢtir.392
2.2.4. Donanma Mürettebatı ve SavaĢçılar
Donanmanın savaĢçı birlikleri olan yeniçeriler ile donanmanın kürekçileri
olan azaplar bir sefer hazırlığının sembolü gibidirler. Yeniçeri ve azapların
donanmanın olduğu deniz üslerinde toplanması, yakında bir donanma harekâtının
olacağı anlamına gelmektedir. Donanmanın ustaları olan marangoz ve kalafatçılar
için aynı Ģey söylenemez. Marangoz ve kalafatçıların deniz üslerinin olduğu yerlere
387 Yönetici Leonardo Marcello tarafından Leccena‟dan yollanan 31 Mayıs 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 446. 388 A.y. 389 3 Mayıs 1500 tarihli bir mektup bu bilgiyi vermektedir. Marino Sanuto, söz konusu mektubun kim tarafından
ve nereden yollandığı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. Sanuto, mektubun Venedikli kâtip Gasparo da
la Vedoa tarafından “Colleggio”da okunduğunu not düĢmüĢ, mektubu gönderen için “güvene lâyık bir zât”
kelimesini kullanmıĢtır. Söz konusu mektubun sahibi, Osmanlılar‟ın olası bir Ġspanyol müdahalesine engel
olmak adına Midilli, Foça ve Limni‟yi toplarla donattığı bilgisini de vermektedir. Bu stratejik noktalar, iki denizci
rakibe, Venedik ve Ġspanya‟ya karĢı korunmalıdır. Çünkü donanma, sefer sırasında Doğu Akdeniz‟in aĢağı
kesiminde, Mora‟da olacaktır. A.e. , s. . 460-461. 390 Preveze‟den kaçan köleler, 2 Haziran (1500) günü Korfu‟ya ulaĢmıĢlardır. Korfu‟daki Baylos Piero Liom
tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450. 391 Yanya‟da kürek de üretilmektedir. Orada üretilen 10.000 kürek Ġnebahtı‟ya yollanmıĢtır. Bu bilginin sahibi,
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro‟dur.
Raporunu sunmadan 10 gün önce, 6 Haziran günü Preveze‟den kaçan ve yıllardır esir hayatı yaĢadığını söyleyen
bu kiĢi, Preveze‟ye yelken bezi ve lenger taĢındığını görmüĢtür. A.e. , s. 443. 392 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından yollanan 17 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 450.
81
çağrılması baĢlı baĢına bir sefer nedeni olmayabilir. Pek çok yerden gelen çok
sayıda marangoz ve kalafatçı, kısa bir zaman dilimi içinde deniz üslerine akın
ediyorsa o zaman yoğun bir donanma faaliyeti var demektir. Bu da bir seferin
olabileceği ihtimalini doğurmaktadır. Kürekçilerin toplanması ise donanmanın
denize açılacağını büsbütün ortaya koymaktadır.
Bakımdan geçen Osmanlı gemileri için marangoz ve kalafatçı aranmaktadır.
Venedik‟in Sakız Konsolosu olan Giovanni di Tabia, Francesco D‟Avanzo takma
adını kullandığı 5 Aralık (1499) tarihli gizli mektubunda Avlonya, Yunanistan ve
Ġnebahtı‟ya ulaklar yollanıp oralardan marangoz toplandığını bildirmektedir.393
Ġnebahtı ise yoğun bir biçimde azap akınına uğramaktadır. Barça reisi Jani Varila,
Ġnebahtı‟ya 15.000 azap geleceği394
bilgisini Zante‟deki Donanma Emini Niccolò
Marcello‟ya aktarmıĢtır.395
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ise
Avlonya‟ya 120 kalafat ustasının geldiğini haber vermektedir.396
Avlonya‟daki
gemilerin mürettebatı da hazır edilmektedir.397
Orada bulunan kadırgaların
güvertelerinin alt kısımları da marangozlar tarafından onarılmıĢtır.398
Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 12 Ocak (1500)
tarihli bir mektup yollayan Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia Anadolu ve
Rumeli‟de kırkar bin azabın deftere yazıldığını bildirmektedir.399
Konsolos, söz
konusu azapların Osmanlı donanmasında kürekçi olarak görev alacağını
yazmaktadır.400
Ġnebahtı‟ya yeniçeri de yollanmaktadır. Korfu‟dan 18 Nisan (1500)
tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma Emini Lucha Querini, Avlonya‟ya
kalafatçı, kürek mahkumları getirildiğini oradan kaçan bir köleden öğrenmiĢtir.401
Mektubun yazılmasından on bir gün önce, 11 Nisan‟da Avlonya‟dan yola çıkan, adı
belirtilmeyen söz konusu köle, Avlonya‟ya 800-1000 kiĢinin geldiğini de
393 A.e. , s. 130. 394 1500 yılının Mayıs ayında (tam tarih verilmemiĢ) toplanan Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di X) tanıklık
bildirisi sunan bir piyade (adı belirtilmemiĢ) Ġnebahtı‟ya 20.000 azap geldiğini bildirmektedir. A.e. , s. . 319-320. 395 Bu bilgi Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda geçmektedir. A.e. , s. 181. 396 Korfu‟dan yollanan 27 Nisan (1500) tarili mektup: A.e. , s. . 332-333. 397 A.e. , s. 333. 398 A.y. 399 Sakız Konsolosu, Ġnebahtı ve Avlonya tarafına çok sayıda marangoz, kalafatçı ve fıçı ustası yollandığı
bilgisini de vermektedir. FSöz konusu fçı ustaları gemilerin karina kısmı için fıçı üreteceklerdir. Bundan baĢka,
gemilerin hırdavat ihtiyacı için demirciler getirilmiĢtir. A.e. , s. 182. 400 A.y. 401 A.e. , s. 281.
82
bildirmiĢtir.402
Fakat, bunların hangi görevle vazifelendirildiğini söylememiĢtir.
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 27 Nisan (1500) tarihli mektubu,
yeniçeri ve azaplardan oluĢan 30.000 kiĢinin Ġnebahtı‟da bulunduğunu haber
vermektedir.403
Kaptanıderya olarak atanan Yakup PaĢa da oradadır.404
Aya Saranda‟dan (Santa Quarantia: Korfu Adası‟nın karĢısında bulunan kıyı
kenti) gelen Dominico da la Morea adlı kiĢi 1500 yılının Nisan ayında bir rapor
sunmuĢtur. Bahsi geçen kiĢi, Eğriboz‟a 4 aydır (1500 yılının Ocak ve Nisan ayları
arasında) her gün kalafatçı geldiği bilgisini vermektedir.405
Oraya gelen kalafat
ustalarının çoğu Kefe‟den yollanmıĢtır.406
Rum tüccarlar, YeniĢehir‟de (Larisa/Yunanistan) 40-45.000 azap
görmüĢlerdir.407
Yanya‟dan gelen bu tüccarlar yolda Venedik tebaasından olan
Andrea Parascato‟ya rastladıklarında, bu bilgiyi hemen onunla paylaĢmıĢlardır.408
Ġnebahtı‟ya gelen azapların bir kısmı Trabzon‟dan yollanmıĢtır. Trabzon‟dan
gelen bu azaplardan her biri adam baĢı 11 akçe almaktadır.409
Ġnebahtı‟ya gelen
402 A.y. 403 Donanma BaĢkomutanı söz konusu bilgiyi Zante‟deki Niccolò Marcello‟dan edinmiĢtir. Niccolò Marcello‟ya
bunu söyleyenler, Lorenzo da Canal ve Vicenzo da Canal adlarını taĢıyan iki kiĢidir. Bu iki Venedikli, Osmanlılar
tarafından esir alınıp Ġnebahtı‟ya getirilmiĢtir. Oradan kaçmayı baĢararak önce Peschiere denen yere sonra da
Zante‟ye ulaĢmıĢlardır. Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubu, bu iki kiĢi tarafından sunulan raporla
beraber yollanmıĢtır. A.e. , s. 304. 404 10‟lu Reisler Konseyi‟nin (Conseio di X) kâtibi sıfatıyla Osmanlılarla çeĢitli konuların (Ġnebahtı hususunda
padiĢahla yapılan andlaĢma, esirlerin serbest bırakılması, Venedikli tüccarların soygunlar yüzünden uğradığı
zarar, Osmanlı-Venedik barıĢının eskiden olduğu Ģekilde devam etmesi gibi meseleler) müzakere etmek için
Edirne‟de bulunan Alvise Manenti, dönüĢte, yani 1 Nisan (1500) günü 10‟lu Reisler Konseyi‟ne rapor
sunmuĢtur. Manenti, Kaptanıderya payesine yükselen Yakup PaĢa‟nın 200.000 duka, emrine verilen 4000 kiĢi ve
bahĢedilen 600 kıyafetle padiĢah tarafından taltif edildiğini, kısa süre sonra da Ġnebahtı‟ya yollandığını
söylemektedir. 1500 yılının Nisan ayı Ģeklinde tarihlenen ve göndereni belirtilmeyen bir mektup, Kaptanı
Derya‟nın emri altında 6000 azap bulunduğu bilgisini içermektedir. Adı belirtilmeyen biri (Sanuto onu bir
arkadaĢ, “un amico”, Ģeklinde çağırmaktadır) tarafından sunulan 12 Nisan (1500) tarihli rapor, Mora
Sancakbeyi‟nin 27 Mart (1500) günü Mora‟dan ayrıldığını, Edirne‟deki padiĢahın 4 Nisan (1500) günü yola çıkıp
Vardar Yenicesi tarafına gittiğini, Anadolu Beylerbeyi‟nin ordu halkıyla beraber Gelibolu tarafına gittiğini
bildirmektedir. Bütün bunlar bir sefer hazırlığının iĢaretidirler. Istanbul‟daki Baylos , Sakız Konsolosu‟na
yolladığı 18 Nisan (1500) tarihli mektubunda, Anadolu Beylerbeyi‟nin emri altında bulunan ordunun önce
Gelibolu, sonra Ġnebahtı tarafına gideceğini haber vermektedir. Sakız Konsolosu, kendisine Ġstanbul‟dan ulaĢan
bu haberi, 5 Mayıs (1500) tarihli mektubunda yazmıĢtır. A.e. , s. 180, 256, 304 ve 448.
405 A.e. , s. 333. 406 A.y. 407 A.e. , s. 337. 408 Bu duyduğunu 7 Mayıs (1500) tarihli bir tanıklık bildirisi (depositiom) vasıtasıyla dile getiren Parascato, Rum
tüccarlardan baĢka önemli bilgiler de edinmiĢtir. PadiĢah, donanmaya Hıristiyan mürettebat almak
istememektedir. Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟da bulunan Baylos Piero Liom‟un yanına sığınan ve
Osmanlı donanmasıyla ilgili ona malumat veren birkaç köle, bu Rum tüccarları haksız çıkaracak bir Ģey
söylemektedir: Ġnebahtı‟daki donanmada 2000 Hıristiyan avarız bulunmaktadır. Bu bilgi, Piero Liom‟un 17
Haziran (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır. A.e. , s. 337, s. 450.
83
azapların bir kısmı Sitira‟ye nakledilmektedir. Himara (Avlonya‟nın güneyindeki
kent) yakınlarındaki Carnà çifliğinde tarım iĢçisi olarak çalıĢan Giorgi adlı kiĢi
Osmanlı kadırgalarını yıkayıp temizleme göreviyle Preveze‟de bulunmuĢtur. 26
Nisan günü geldiği Preveze‟den 28 Nisan günü ayrılıp Ġnebahtı‟ya geçmiĢtir.410
Ġnebahtı‟ya giderken yolda 300 azape rastlamıĢ, onların Ġnebahtı‟dan Sitira‟ye
gittiğini öğrenmiĢtir. Giorgi, azaplardan baĢka marangoz ve kalafatçılardan da
bahsetmektedir. Osmanlıların kalafatçı ve marangoz bulmakta sıkıntı çektiğini, az
sayıda kalafatçı ve marangoz bulunduğunu söylemektedir. Giorgi yolda rastladığı
azaplardan Ģunu öğrenmiĢtir: Osmanlılar için kalafatçı bulmak, marangoz bulmaktan
daha zordur. Ona göre, Preveze‟deki donanma faaliyetleri marangoz ve kalafatçı
azlığı yüzünden yavaĢ ilerlemektedir. Mesela, Preveze‟nin yukarı kesiminden sadece
30 marangoz ustası gelmiĢtir.
Avlonya‟ya binlerce kiĢi getirilmektedir. Bu durum, Venedik‟in Napoli‟deki
elçinin dikkatini çekmiĢtir. Napoli‟den 17 ve 20 Haziran (1500) tarihli iki mektup
yollayan Francesco Morosini, Avlonya‟da 15.000 kiĢi411
bulunduğunu
bildirmektedir. Bunların sayısının 25.000‟e çıkmasını412
beklemektedir.413
Venedikli
Elçi, Avlonya‟daki bu hareketlenmenin Pulya için tehdit oluĢturduğunu endiĢeyle
dile getirmektedir.414
1500 yılının Haziran ayına gelindiğinde Osmanlı donanmasındaki azap sayısı
8000‟e çıkmıĢtır. Preveze‟den kaçan birkaç köle Korfu‟daki Baylos Piero Liom‟a bu
bilgiyi vermiĢlerdir. Piero Liom‟un 17 Haziran (1500) tarihli mektubu, Preveze‟deki
donanmadA 8000 azap, 500 yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarız bulunduğunu haber
vermektedir.415
409 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 20 Mart (1500) tarihli bir mektup yollayan Pantaleo Coresi
bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 373. 410 A.e. , s. 363. 411 Francesco Morosini, bu kiĢilerin azap olduklarını belirtmemiĢtir. Kesin olmamakla birlikte bunlar azap
olabilirler. A.e. , s. 427. 412 1500 yılının Mayıs ayında Avlonya‟da 30.000 azap bulunmaktadır. Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello
Anabolu‟daki yöneticilere yolladığı 31 Mayıs (1500) tarihli mektubunda bu bilgiye yer vermektedir. Marcello, bu
30.000 azabın bir paĢanın nezaretinde geldiğini söylemektedir. Fakat, onların nereden geldikleri hususuna dair
herhangi bir izahatta bulunmamaktadır. A.e. , s. 446. 413 A.e. , s. 427. 414 A.y. 415 Korfu‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı Melchiore Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan
Mathias Ungaro Preveze‟de 8000 azap, 500 Yeniçeri ve 2000 Hıristiyan avarızın bulunduğunu söylemiĢtir. Piero
84
Osmanlı bir baĢka donanma merkezi olan Balyabadra da azapların uğrak yeri
haline gelmiĢtir. Modon‟daki yöneticilere rapor sunan Dimitri Peleri416
adlı kiĢi
Balyabadra‟ya 30.000 azap geldiğini haber vermektedir. Gemilerdeki mürettebata
taze kan gelmiĢtir; yaralı mürettebatın yerine yenileri donanmaya yerleĢtirilmiĢtir.417
Osmanlı donanmasında yeterli sayıda üst düzey mürettebat
bulunmamaktadır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran
(1500) tarihli bir rapor sunan Cenevizli Agustin Taccone, Osmanlı donanmasında
oldukça az sayıda vardiyanı (seyir zâbiti/comito) ve reis olduğunu dile
getirmektedir.418
Çünkü, mürettebatın önde gelen yöneticilerinin çoğu, bir önceki
yılda meydana gelen çatıĢmalarda hayatını kaybetmiĢtir. Bu Cenevizli esir,
Sitira‟daki donanmada çalıĢtırıldığı sırada böyle bir izlenim edinmiĢtir. Raporunu
sunmadan 7 gün önce , 28 Mayıs‟ta Sitira‟dan kaçmayı baĢarmıĢ ve bu yedi gün
içinde Korfu‟ya ulaĢmıĢtır.419
2.3. Modon ve Koron‟un Fethi ile Anabolu KuĢatmasına Kara ve
Denizden BakıĢ
Modon ve Koron‟un fethi ve bu yerlerin fethini takip eden Anabolu
kuĢatması, sadece deniz odaklı seferler değildir. Karadan taĢınan ve kıyı boyunca
ilerleyen Osmanlı ordusu, sefer sırasında ortaya çıkacak herhangi bir karĢı saldırıdan,
bilhassa Venedik eliyle gerçekleĢtirelecek muhtemel bir yakma giriĢiminden kıymetli
gemileri korumakla görevlendirilmiĢtir.
PadiĢah, Rumeli Beylerbeyi ile Anadolu Beylerbeyi ve onların komuta ettiği
orduların Mora Yarımadası boyunca ilerleyiĢi Venedikliler tarafından adım adım
kayda geçirilmiĢtir. Modon fetih harekatının baĢlangıç noktası bir sene önce ele
geçirilen Ġnebahtı‟dır. Haziran ayının ilk günlerinde Livadiye‟de (Vadia/Yunanistan)
Liom, bu bilgiyi Preveze‟den kaçan bu esirden edinmiĢ olmalıdır. Mathias Ungaro, bu donanma mürettebatından
baĢka kalafatçı ve marangozlardan oluĢan 100 kiĢinin daha Preveze‟de olduğunu söylemektedir. A.e. , s. 443 ve
446. 416 Dimitri Peleri, Osmanlılara esir düĢen birkaç Venedik‟in fidyelerini ödemek için Balyabadra‟dadır.
Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan 8 Temmuz (1500) tarihli mektupta Dimitri Peleri‟nin söz konusu
raporundan bahsedilmektedir. A.e. , s. 502. 417 A.y. 418 A.e. , s. 442. 419 A.y.
85
bulunan padiĢah, Korint‟te (Ġnebahtı) yer alan “Ezamilyon”( Examilion/Lexamili)
adlı mahali tahliye ettirdikten420
sonra, yanındaki Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa
ile beraber Korint‟e gitmiĢtir.421
PadiĢah ve Rumeli Beylerbeyi yanlarındaki 60.000
askerle422
beraber423
3 Haziran günü söz konusu yere varırken, Anadolu Beylerbeyi
Sinan PaĢa, onlardan bir gün sonra gelmiĢtir.424
Modon seferinde kullanılacak
cephane de o tarafa götürülmektedir. Seferde kullanılacak büyük toplar arabalara
konulup Korint‟e kadar taĢınmıĢtır.425
Rumeli Beylerbeyi padiĢahın emri üzerine 5
Haziran günü Balyabadra‟daki donanmanın426
yanına gitmiĢtir.427
PadiĢah, onu
donanmayı muhafaza etmekle görevlendirmiĢtir. Oradaki donanma, 170-180
gemiden oluĢmaktadır.428
Rumeli Beylerbeyi, yanındaki 20.000 askerle beraber kıyı
boyunca ilerleyen donanmayı korumuĢ, kıyıdan herhangi bir saldırı olmasını
önlemiĢtir.429
Osmanlı ordusunun Korint‟ten sonraki istikameti Argos‟tur.430
Argos‟taki
Osmanlı askerlerinin Anabolu‟ya hücum etmeye baĢladığı gün olan 6 Haziran günü
Anadolu Beylerbeyi Korint‟ten ayrılmıĢtır. PadiĢah ise ondan iki gün sonra yola
çıkmıĢtır. BeĢ gün Argos‟ta kalan Anadolu Beylerbeyi‟nin bir sonraki istikameti
Niklena (Nicli/Modon‟un yakınında) olmuĢtur. Anadolu Beylerbeyi 11 ve 15
Haziran tarihleri arasında orada bulunmuĢtur. Son olarak Modon seferini yönetmek
üzere, Leondari‟ye (Londari/Modon‟un kuzeyinde)431
konuĢlanmıĢtır. Yanında
420 Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya
Zante‟den yolladığı 12 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 444. 421 Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Koron‟dan yollanan 7 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s.
729. 422 Anabolu‟daki birkaç Venedikli Yönetici tarafından yollanan 9 Haziran (1500) tarihli mektup, padiĢahın 6 gün
önce, 3 Haziran günü Korint‟e geldiğini ve 50.000 kiĢiden oluĢan bir ordunun padiĢaha eĢlik ettiğini haber
vermektedir. A.e. , s. 481. 423 A.e. , s. 444. 424 A.e. , s. 729. 425 A.e. , s. 444. 426 Balyabadra‟daki donanmada 170-180 gemi bulunmaktadır. Donanma, Haziran ayının baĢlarında
Balyabadra‟dan ayrılıp Modon‟a gitmek üzere yola çıkmıĢtır. Eğriboz‟dan geçen donanma Venedik casuslarından
biri tarafından görülmüĢtür. Söz konusu 5 kadırga ile çok sayıda top ve at gemisini Eğriboz sularında
seyrederken görmüĢtür ve bu gördüğünü Anabolu‟daki Yöneticilere bildirmiĢtir. Anabolu‟daki Yöneticiler
tarafından yollanan 8 Temmuz 1499 tarihli mektup: A.e. , s. 503. 427 A.e. , s. 729. 428 Francesco Cicogna‟nın 25 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.y. 429 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. ,
s. 499. 430 A.e. , s. 729. 431 Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi
Haritası.
86
padiĢah da vardır. PadiĢahın ordusu 40.000 askerden oluĢmaktadır.432
PadiĢah,
Anadolu Beylerbeyi ile beraber Argos‟tan ayrılıp Niklena‟ya gittiğinde 5000 tımarlı
sipahiyi Argos‟a nöbetçi olarak bırakmıĢtır.433
Osmanlı ordusu, 16 Haziran (1499)
tarihinde Modon‟a ulaĢmıĢtır.434
Donanmayla beraber gelen Rumeli Beylerbeyi de
bu orduya katılmıĢtır. Donanmada 200 yelkenli bulunmaktadır. Ordu, Modon‟a
gelmeden evvel erzak sıkıntısı yaĢamıĢtır. Ekmeğin ve arpanın fiyatı pahalanmıĢtır.
Ekmek 3 akçeye yükselirken435
, bir at için yapılan masraf 6 akçe 9 paraya kadar
çıkmıĢtır.436
Orduda açlıktan kırılanlar, hasta düĢüp ölenler olmuĢtur.437
Osmanlı ordusu, Haziran ve Temmuz ayları boyunca Modon ve Anabolu‟da
talim yapmıĢtır. PadiĢah, orduyu üç koldan yönetmektedir. Bir kol, Modon
yakınındaki padiĢah, Mora Sancakbeyi ve onların yanındaki ordudan oluĢmaktayken,
Anabolu‟ya konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa bir baĢka kolu
oluĢturmaktadır. Ordunun diğer bir koluna da donanmayı muhafaza eden Rumeli
Beylerbeyi Mustafa PaĢa komuta etmektedir.438
Toplamda 50-60.000 kiĢiden439
oluĢan ordunun onbeĢbini440
Anabolu‟dadır.441
Rumeli Beylerbeyi‟nin emrinde ise
432 I Diarii , C. III, s. 499. 433 A.e. , s. 729. 434 A.y. 435 A.e. , s. 503. 436 Korfu‟daki Guiscardo Kanalı‟ndan 22 ve 23 Haziran (1500) tarihli iki mektup yollayan kadırga komutanı
Giaccomo Venier, 4 pizoli ekmeğin fiyatının 2 akçeye çıktığını söylemektedir. Giaccomo Venier tarafından
yollanan 22 ve 23 Haziran tarihli mektuplar, Donanma Emini Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 25
Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 480-481 ve 518. 437 A.e. , s. 480-481,
s. 503. 438 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Osmanlı donanması ve onu koruyan Rumeli Beylerbeyi‟nin
Ġnebahtı‟dan sefere müdâhil olacağını yazmaktadır. Yani, Rumeli Beylerbeyi ve onun ordusu kıyıda bir savunma
hattı oluĢturmak suretiyle Ġnebahtı‟dan Modon‟a kadar donanmaya eĢlik etmiĢtir. Ġnebahtı‟daki donanma denize
açılmadan evvel Rumeli Beylerbeyi, birkaç gemiyi yanına alıp Modon‟daki kalelere yağmalamaya gitmiĢtir.
Yanındaki kürekçi ve avarızlarla beraber Francho ve Algriso Kaleleri‟ni yağmalamıĢtır. Donanma Emini Paolo
Valaresso tarafından Koron‟dan yollanan 8 Temmuz 1500 tarihli mektup , Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano Korfu‟dan yollanan 21 ve 25 Temmuz 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 480 ve 586. 439 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini Korfu‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli mektupta padiĢah ve
Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde 40.000 asker bulunduğunu, Rumeli Beylerbeyi‟nin ordusunun 20.000 kiĢiden
oluĢtuğunu bildirmektedir. Donanma Emini Girolamo Contarini, Anabolu‟dan yolladığı 9 Temmuz 1500 tarihli
mektupta, Mora‟daki ordunun 50.000 askerden oluĢtuğunu söylemektedir. Bir baĢka Donanma Emini Paolo
Valaresso çok daha düĢük bir rakamdan bahseder. Valaresso, Koron‟dan yolladığı 25 Haziran (1500) tarihli
mektubunda Mora‟daki orduda toplam 25.000 kiĢi bulunduğunu söylemektedir. Anadolu Beylerbeyi‟nin emrinde
12.000 kiĢinin olduğunu belirten bu Donanma Emini padiĢah ve Rumeli Beylerbeyi‟nin emrindeki ordularda kaç
askerin bulunduğunu söylememektedir. Mora‟daki Osmanlı ordusu için en büyük rakamı veren Cenevizli Agustin
Taccone‟dir. Sitira‟daki (Eğriboz Adası‟nın güneyinde) Osmanlı donanmasından kaçan Cenevizli bu esir,
Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunmuĢ, bu
raporunda Osmanlı padiĢahının 300.000 kiĢiyle Mora‟ya sefer düzenleyeceğini bildirmiĢtir. Bu rakam da oldukça
abartılı görünmektedir. A.e. , s. 442, 499, 504 ve 518. 440 Donanma Emini Paolo Valaresso, Anadolu Beylerbeyi‟nin yanında 10-12.000 asker olduğunu yazmaktadır.
Orduda 7000 tımarlı sipahi ve çok sayıda piyade bulunmaktadır. Anadolu Beylerbeyi, komutasındaki bu orduyla
87
20.000 asker bulunmaktadır.442
Modon‟a giden Mora Sancakbeyi Ali PaĢa da 15.000
kiĢilik bir ordunun komutanıdır.443
Modon‟daki yöneticiler tarafından yollanan bir mektup, Osmanlı ordusunun
seferden kısa bir süre önce Modon‟da nasıl konuĢlandığını anlatmaktadır. 20
Temmuz (1500) tarihinde Modon‟a ulaĢan Anadolu Beylerbeyi ve Rumeli
Beylerbeyi 12.000 kiĢiden ve 600 yeniçeriden oluĢan bir orduyla iki kanat halinde
kentin etrafına çadır kurmuĢtur.444
Doğu yönüne bakan kanatta veba salgını baĢ
göstermiĢtir. PadiĢahın 6000 yeniçeriyle birlikte o tarafa gelmesi beklenmektedir.
Ordu için 100 varil barut ve 500 zırhın getirilmesini emretmiĢtir.445
Mora‟da ilerleyen Osmanlı ordusunu yakından takip eden Venedikliler diğer
yandan Osmanlı donanması hakkında bilgi toplamaktadır. Donanma Emini Lucha
Querini Korfu‟dan yolladığı 6 Temmuz (1500) tarihli mektupta, Balyabadra‟daki
donanmanın hazırlıklarını bitirip oradan Vati‟ye geçtiğini, Preveze‟deki donanmanın
ise henüz tamamlanmadığını bu yüzden denize açılamadığını yazmaktadır.446
Querini, Preveze‟de inĢa edilen gemileri 10 büyük 24 hafif kadırga, 5 firkate, Faik
PaĢa‟ya ait bir yük gemisi olarak sıralamaktadır.447
Söz konusu mektup, Preveze‟ye
5000 Bulgar, 4000 azap ve 1000 yeniçerinin geldiğini haber vermektedir.448
Mektup
yazarı, padiĢahın Preveze‟deki donanmaya Ġnebahtı‟dakinden daha az önem verdiği
Ģeklinde bir görüĢe sahiptir.449
Preveze donanmasındaki toplar da henüz bakımdan
geçirilmemiĢtir.450
beraber önce Modon‟a sonra Anabolu‟ya uğramıĢtır. Modon‟a uğradığı sırada yanında Mora Sancakbeyi vardır.
Onu Modon‟da bırakıp Anabolu‟ya geçmiĢtir. Ordu Modon‟a geldiğinde tahıl ve su ihtiyacını karĢılama
hususunda sıkıntı çekmiĢtir. Donanma Emini Paolo Valaresso ile kale muhafızları Gabriele Venier ve Fantim
Giorgi tarafından Koron‟dan yollanan 24 Haziran (1500) tarihli mektup, Paolo Valaresso tarafından Koron‟dan
yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 518-519. 441 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Anabolu‟dan yollanan 9 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. ,
s. 504. 442 VardiyanbaĢı Marco Antonio Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. ,
s. 499. 443 A.e. , s. 519. 444 24 Temmuz (1500) tarihli mektup: A.e. , s. 488. 445 A.e. , s. 488-489. 446Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Preveze‟deki donanmanın 9 Temmuz (1500) tarihinde denize
açıldığını ve Ġnebahtı‟daki donanmayla birleĢtiğini haber vermektedir. Donanma BaĢkomutanı, l!Anti Paxu
denen yerden yolladığı 9 Temmuz (1500) tarihli mektubunda bu bilgiyi vermektedir. A.e. , s. 520 ve 526. 447 A.e. , s. 520. 448 A.y. 449 A.y. 450 A.y.
88
Ġnebahtı donanmasının destek birimlerinden biri de Eğriboz‟dur. Oradan
gelen 50 kadırga, aslında Ģehzade Selim tarafından Trabzon‟dan yollanmıĢtır.451
Avlonya Sancakbeyi Mustafa Bey de birkaç kadırgasını denize salmıĢtır.452
Ülgün‟den gönderilen 9 Temmuz (1500) tarihli mektubun sahibi olan Komutan Piero
Nadal bu bilgileri vermektedir.453
9 Temmuz (1500) tarihiyle birlikte Venedikliler Osmanlıların Modon‟a sefer
düzenleyeceği gerçeğini kabullenip önlem almaya baĢlamıĢtır. Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun 9 Temmuz (1500) tarihli mektubu,
Modon‟un erzak durumu hakkında bilgi vermektedir.454
Trevisano, depolanan 3000
fıçı Ģarap sayesinde Modon‟un 1,5 ay susuzluğa dayanabileceğini belirtmektedir.
Kadınlar yağmadan korunmak için Kandiye‟ye yollanmıĢtır. VatandaĢlar her ihtimale
karĢı aralarında 1500 duka toplamıĢtır. Yağmanın baĢlamasıyla birlikte 2000‟den
fazla ev hasar görmüĢtür. Yağmacılar, pek çok evdeki tahtaları yerlerinden
sökmüĢtür.
Ġnebahtı‟daki Osmanlı donanması 12 Temmuz tarihinden kısa bir süre önce
yola çıkmıĢtır. Donanma Emini Girolamo Contarini, Zante‟den yolladığı 12 Temmuz
(1500) tarihli mektubunda Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açıldığını
bildirmektedir.455
Contarini, yola çıkan bu donanmada toplam 160 gemi olduğunu
belirtmektedir. Donanma, içinde mavnaların bulunduğu 19 kare yelkenli gemi ile
25 hafif kadırga, birkaç firkate, kalyata, top ve at gemisinden ibarettir.456
BaĢka bir Donanma Emini, Girolamo Pisani, Zante‟den yolladığı 20 Temmuz
(1500) tarihli mektubunda Osmanlı donanmasında daha fazla gemi sayısının
451 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 3 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan Zaneto da Syo
Viyosa ve Narda‟daki donanmalarla birleĢecek olan Ġnebahtı donanmasında kadırga türünde (Latin yelkenli) 250
gemi bulunacağını söyledikten sonra, oradaki gemilere baĢka yerden gelecek 50 kadırga daha ekleneceğini dile
getirmektedir. Zenato da Syo, Eğriboz‟dan gelecek 50 kadırgayı kastediyor olmalıdır. Bu kadırgaların
Ġnebahtı‟ya geliĢi Komutan Giaccomo Venier tarafından bildirilmektedir. Bu komutanın Guiscardo (Viscardo)
Kanalı denen yerden yolladığı 21 ve 23 Haziran (1500) tarihli mektuplarda 50 kadırganın Ġnebahtı‟ya geliĢi
haber verilmektedir. Giaccomo Venier, bu 50 kadırganın Osmanlıların donanma sahibi olduğu bir baĢka deniz
üssünden yola çıktığı bilgisini vermektedir. Kastettiği yer Eğriboz olmalıdır. A.e. , s. 442, 480-481 ve 531. 452 A.e. , s. 531. 453 A.y. 454 A.e. , s. 574. 455 Preveze‟deki donanmanın denize açıldığı tarih Ġnebahtı‟dakiyle aynı döneme rastlamaktadır. Komutan Piero
Nadal tarafından Ülgün‟den yollanan 20 Temmuz (1500) tarihli mektup, Narda‟daki donanmanın 9 gün önce, 11
Temmuz‟da denize açıldığını haber vermektedir. A.e. , s. 599 ve 638. 456 A.e. , s. 599.
89
olduğunu ve 250 gemi bulunduğunu belirtmektedir.457
Pisani, donanmadaki gemileri
60 hafif kadırga, 4 büyük kadırga, büyük gemi ve mavnalardan oluĢan 28 gemi, 800
botte (512 ton) kapasiteli büyük gemi (nave), 700 botte (448 ton) kapasiteli bir baĢka
gemi, 200-300 botte (128-192 ton) kapasiteli birkaç gemi , biri 20 oturaklı geri kalanı
18 oturaklı olan 20 kalyata olarak sıralamaktadır.458
Ġnebahtı‟daki donanmanın denize açılmasından kısa bir süre önce Osmanlı
ordusu Modon‟u kuĢatmıĢtır. Modonlu yöneticiler Marco Gabriel ile Antonio
Zantani, 12.000 Osmanlı askerinin Modon‟a ayak bastığını, onlardan üç gün sonra
gelen Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın taburlarıyla, beraber oradaki Osmanlı
askeri sayısının 30.000‟i bulduğunu459
endiĢeyle bildirmektedir.460
Balyabadra‟dan
gelen iki top Modon‟a atılmıĢ, ilk saldırı hamlesi gerçekleĢmiĢtir.461
Bu iki Yönetici
tarafından yollanan 12 Temmuz (1500) tarihli baĢka bir mektup, Osmanlıların
Modon‟a karĢı tam olarak ne zaman saldırıya geçtiğini de açıklamaktadır; söz konusu
toplar mektubun yazılmasından 11 gün önce, 1 Temmuz (1500) günü Modon‟a
fırlatılmıĢtır.462
Ayrıca, Osmanlılar, siperler kazarak yerin altından ilerlemektedirler.
Modon, 10 gün yetecek kadar barut, 6 sandık okla ve oldukça azalan suyla, kendi
baĢının çaresine bakamayacak durumdadır; dıĢarıdan gelecek yardıma muhtaçtır.
1500 yılı Temmuz ayının son günleri yaĢanırken, Osmanlı donanması
Modon‟a çoktan varmıĢtır.463
Oraya varıĢından kısa bir süre sonra da Zonkiyo
(Anavarin) limanına geçmiĢtir. Donanma, Venedik gemilerinin Modon‟a destek
457 A.e. , s. 600. 458 A.y. 459 Piero Marcello‟ya 23 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Modonlu Kale Muhafızı Sabastiam da
Moncelese, padiĢahın yanında Anadolu Beylerbeyi ile Rumeli Beylerbeyi‟nin bulunduğunu, Modon‟daki
ordunun 100.000 kiĢden oluĢtuğunu söylemektedir. Bu mektuptan yola çıkarak birkaç tahminde bulunmak
mümkün. Anadolu Beylerbeyi, Rumeli Beylerbeyi‟nden sonra Modon‟a gelmiĢ olabilir. O zaman söz konusu
30.000 kiĢilik ordu 100.000‟e yükselmiĢ olabilir. Diğer taraftan bu rakamın abartılı olabileceği ihtimalini de
gözden uzak tutmamak gerekir. A.e. , s. 618. 460 7 ve 8 Temmuz (1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 602. 461 25 Temmuz (1500) tarihinde Brodano‟dan bir mektup yollayan Komutan yardımcısı Girolamo Contarini,
Osmanlıların Modon‟a durmaksızın top yağdırdığını iĢitmiĢtir. Piero Marcello‟ya Modon‟dan 23 Ağustos (1500)
tarihli mektup yollayan Kale Muhafızı Sabastiam da Moncelese, kentteki köprünün aĢağısında kalan bir kulenin
Osmanlıların top atıĢıyla yıkıldığını yazmaktadır. Söz konusu mektupta kentin nasıl top menziline alındığı da izah
edilmektedir: Osmanlılar üç köprü inĢa ederek kentin içine kadar sızmıĢlar ve bu kenti top yağmuruna
tutmuĢlardır. A.e. , s. 602, 610 ve 618. 462 A.e. , s. 602. 463 Donanma Emini Francesco Cicogna, 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı mektup vasıtasıyla
Osmanlılara ait 200‟den fazla yelkenlinin Modon kıyısını kuĢattığını haber vermektedir. Donanma Emini, söz
konusu gemilerin 18 Haziran (1500) günü San Bernardin (Modon‟da bir yer) civarındaki iskelede görüldüğünü
belirtmiĢtir. Modon 50.000 tımarlı sipahi tarafından da karadan kuĢatılmıĢtır. A.e. , s. 729.
90
sağlamasını önlemek için Zonkiyo limanına demirlemiĢtir. BaĢka bir deyiĢle,
Zonkiyo, deniz üzerinden gelecek herhangi bir Venedik müdahalesine karĢı tampon
vazifesi görmektedir. Osmanlı donanmasının 23 Temmuz (1500) günü Modon‟dan
Zonkiyo‟ya geçtiğini bildiren VardiyanbaĢı Marino Barbo, söz konusu donanmada
120 gemi bulunduğunu yazmaktadır.464
Bu VardiyanbaĢı, söz konusu 120 gemiyi
türlerine ayırmamıĢ, sadece Preveze‟den gelen 7 kadırganın bu 120 gemi içinde yer
aldığını belirtmiĢtir. Barbo, Zonkiyo sularında meydana gelen Osmanlı-Venedik
çatıĢmasını da satırlarına taĢımıĢtır. ÇatıĢma sırasında Ģunlar yaĢanmıĢtır: Venedik
kadırgalarından atılan bir top, iki Osmanlı kadırgasının batmasına ve çok sayıda
mürettabatın yaĢamını yitirmesine yol açmıĢ, bu saldırıya tepkisiz kalamayan
Osmanlılar Leza ve Contarini adındaki iki büyük Venedik kadırgasını ele
geçirmiĢtir.465
Melchiorre Trevisano‟nun yerine Donanma BaĢkomutanı olan
Benedetto Pesaro, Venedik tarihine Zonkiyo Deniz SavaĢı olarak geçen, Anavarin
Seferi olarak da bilinen, bu çatıĢmanın ne zaman olduğuna dair ipucu vermektedir:
Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini‟nin gemileri 24 Temmuz
(1500) günü Osmanlı gemileriyle burun buruna gelmiĢtir.466
Venedik donanması 34
hafif kadırga, 11 büyük kadırga, 22 silahlı büyük gemi ile, yani toplam 67 gemi ile
söz konusu çatıĢmada yer almıĢtır. Bu gemilerden ikisi (Leza ve Contarini adlı
kadırgalar) Osmanlıların eline geçmiĢtir. Diğer 65 gemi, çatıĢmanın bitmesiyle
birlikte Zante Adası‟na gitmiĢtir. Gemiler, Zante Adası‟ndaki üç ayrı kıyı kentine,
Strofadi (Strivalli) , Aytolikon (Nata/Anatolico) ve Peloso‟ya (Peloso Burnu)
dağılmıĢtır.
Venedikliler Zonkiyo‟daki Osmanlı gemileri hakkında da birtakım bilgiler
vermektedir. ÇatıĢmanın aktörlerinden biri olan Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı
Girolamo Contarini, Zonkiyo civarına uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi
bir bilgi vermeden sadece çok sayıda kadırga, top gemisi, at gemisi, firkate ve
kalyata gördüğünü yazmaktadır.467
Osmanlılar büyük gemilerini çatıĢmadan uzak
464 VardiyanbaĢı Marino Barbo tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 622. 465 A.e. , s. . 622-623. 466 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Ağustos 1500 tarihli mektup:
A.e. , s. 667. 467 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından Brodano‟dan yollanan 25 Temmuz 1500
tarihli mektup: A.e. , s. 610.
91
tutmuĢ, onları Zonkiyo‟ya götürmeyip Sapienza limanına çekmiĢlerdir.468
Osmanlılar, Modon‟a yönelen Venedik gemilerine iki ayrı yönden , Zonkiyo ve
Sapienza‟dan saldırmayı veya onları bu iki liman arasında kıstırmayı planlamıĢ da
olabilirler.
Zante‟deki Aytolikon limanından 31 Temmuz (1500) tarihli bir mektup
yollayan Donanma Emini Girolamo Pisani469
, bir kayıkla Zonkiyo‟ya gelen
Francesco di Manfredi‟den470
Modon‟daki Osmanlı donanmasının kaç gemiden
oluĢtuğunu ve bu gemilerin ne tür gemiler olduğunu öğrenmiĢtir.471
Francesco di
Manfredi, Osmanlıların 300 yelkenliye sahip olduğunu belirttikten sonra
donanmadaki gemi sayı ve türlerini 70 hafif kadırga, 8 büyük kadırga, oturak sayısı
20 ile 22 arasında olan 40 kalyata, 800 veya 900 botte (512 veya 576 ton) kapasiteli
bir gemi, birkaç yük gemisi, çoğu pergende olan çok sayıda küçük gemi olarak
sıralamıĢtır.472
Zante‟nin 4 mil uzağında seyretmekte olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto
Pesaro 13 Ağustos 1500 tarihli bir mektup473
yollayarak Modon‟un nasıl
Osmanlıların eline geçtiğini anlatmıĢtır. Vardiyan Valerio Marcello‟nun emrindeki
Reis Zaneto Draganello ile çok sayıda niĢancı ve denizciyi taĢıyan bir gondol
Modon‟dan haber ulaĢtırmak için Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢtir.
Zante‟de bulunan Valerio Marcello, Modon‟un nasıl kaybedildiği hakkında
Donanma BaĢkomutanı‟na bilgi versin diye emrindeki bu reisi yollamıĢtır.474
8
Ağustos akĢamı sabah 6‟da Modon‟a giriĢ yapan Vardiyan, erzak ulaĢtırmak için
bulunduğu kentin nasıl iĢgal edildiğini kendi gözleriyle görmüĢtür.475
Modon‟un 28
gün boyunca gece gündüz top ateĢine maruz kaldığını476
söyleyen Marcello, kentteki
468 Donanma BaĢkomutanı Yardımcısı‟nın 25 Temmuz 1500 tarihli mektubu. A.y. 469 Donanma Emini , Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sonra Zante‟ye gitmiĢtir. Zonkiyo‟dan ayrılıp Zante‟nin yolunu
tutan 65 gemiye o komuta ediyor olmalıdır. A.e. , s. 610 ve 640-641. 470 Francesco Manfredi, Zonkiyo‟yu muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir. Oraya gelmeden önce, Modon‟a
uğramıĢtır. Pisani, Zante‟ye gitmeden önce ona rastlamıĢtır. A.e. , s. 640-641 ve 1803. 471 A.e. , s. 640-641 472 A.e. , s. 641. 473 A.e. , s. . 688-692. 474 A.e. , s. 689-690. 475 A.y. 476 Modon‟dan 7 Ağustos (1500) tarihli bir mektup gönderen Kale Muhafızı Gabriele Venier ve Komutan Fantin
Giorgi hücumun padiĢahın Modon‟a ulaĢtığı 17 Temmuz (1500) günü baĢladığını, ordusuyla kentin doğu
yakasına konuĢlanan Anadolu Beylerbeyi‟nin topçuları yönettiğini yazmaktadırlar. Söz konusu mektuba göre, ilk
top ateĢi kentin ana kulesine yapılmıĢtır. Menzil değiĢtiren toplar daha sonra batıda kalan Mauria denen yeri
92
sarayın Osmanlı ordusu tarafından nasıl iĢgal edildiğini tarif etmektedir.477
Kentin
batı ucundaki sarayı koruyan dev kuleye Osmanlı askerlerinin çıkıp büyük altın
renkli bir sancak dikmesi, surların Osmanlı ordusu tarafından darmadağın ediliĢi,
Osmanlı askerlerinin bir kısmının açılan hendeklere düĢmesi, geri kalanın saraya
ulaĢmayı baĢarması, Yönetici ve BaĢvardiyan‟ların saraydan çıkıp kent meydanına
doğru koĢması, saraydakilerin Osmanlı askerlerine fırlattığı yıkık surdan arta kalan
taĢlar, kiriĢ parçaları ve ateĢ topları, bir sığınakta ele geçenlerin sakallarının
yolunması ve yüzlerinin paramparça edilmesi sırasında attıkları çığlık ve iniltiler
fethin dramatik yönünü ortaya koyan birkaç ayrıntı olarak Marcello tarafından dile
getirilmektedir. Zante‟de bulunan Marcello, bütün bunları bir mektup vasıtasıyla
Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢ olmalıdır.
Modon‟a erzak ulaĢtırmakla görevli 4 Venedik kadırgası478
sonunda Modon‟a
ulaĢmayı baĢarmıĢtır.479
Söz konusu 4 kadırga Osmanlılar tarafından ele
geçirilinceye kadar480
, 22 gün boyunca Modon kıyısını turlamıĢtır. Bastia denen
hedef almıĢtır. Son olarak San Marco‟daki sarayın kulesi ve kapısı yıkılmıĢtır. Seferi yöneten Rumeli Beylerbeyi
açılan hendekleri kerestelerle kapattırmıĢtır. Orada bulunan köleler ve özgür Müslümanlar bu iĢin yapılmasında
ona yardım etmiĢlerdir. Donanma Emini Francesco Cicogna 7 Ağustos (1500) günü Koron‟dan yolladığı
mektupta Osmanlıların ikisi Balyabadra‟dan yollanan 3 topun 23 Temmuz (1500) gününe dek kenti harap ettiğini
bildirmektedir. Bunun dıĢında Osmanlı donanmasından 9 bombart ve iki havan topu (mortari) fırlatıldığı bilgisi
Francesco Cicogna tarafından aynı mektupta dile getirilmektedir. Atılan topların ardından kentin giriĢ kapısındaki
kule, doğuda yer alan hendek çitleri ile ana liman ve kale içindeki saray yıkılmıĢ, yerle bir olmuĢtur. A.e. , s.
728-729. 477 A.e. , s. 690. 478 Emrindeki gemilerle birlikte Brodano yakınlarında bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini, bir
kadırgayla yolladığı 6 Ağustos ve 18 Ağustos (1500) tarihleri arasında cereyan eden olayları özetlediği
mektubunda 5 kadırgadan söz etmektedir. Diğer bir Donanma Emini olan Girolamo Pisani Donanma
BaĢkomutanı Yardımcısı Girolamo Contarini tarafından erzak taĢıyan 5 kadırgayı muhafaza etmekle
görevlendirilmiĢtir. Bu yüzden o ve yanında bulunan kadırgalar7 Ağustos akĢamı, saat 22:00‟de Zante‟deki
Strofandi‟den yola çıkmıĢlardır. 19 Ağustos tarihinde Zante‟de bulunan ve o gün oradan bir mektup yollayan
Girolamo Pisani bunları yazmaktadır. Girolamo Pisani 5 kadırganın Modon‟a ulaĢtığı anda neler yaĢandığını da
aktarmaktadır. 5 kadırgadan dördü Modon‟a girmiĢken Griona adındaki beĢinci kadırga yarım mil uzaklıkta
durup Modon kıyısında seyretmekte olan 13 Osmanlı kadırgasını gözlemektedir. Gözcü görevini icra eden bu
beĢinci kadırga Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Ağustos (1500) tarihli mektubunda geçmemektedir. Girolamo
Pisani‟nin emrindeki 13 hafif kadırga da onlara eĢlik etmektedir. Aniden Zonkiyo tarafından gelen kadırga,
firkate ve kalyata türündeki 60 gemiden oluĢan Osmanlı donanması bu Venedik kadırgalarının üzerine
yürümüĢtür. A.e. , s. 722, s. 724. 479 A.e. , s. . 693- 694. 480 Bu 4 Venedik kadırgasının Osmanlılar tarafından ne zaman esir alındığı mektupta belirtilmemiĢtir. Komutan
Marco Orio tarafından 19 Ağustos (1500) günü Zante‟den yollanan mektup bu kadırgaların baĢına gelenlerden
bahsetmektedir. 4 kadırgadan biri ateĢe verilmiĢ, diğer üçü birkaç Osmanlı kalyata ve firkatesi tarafından ele
geçirilmiĢtir. Kadırgalarda bulunan Venedikliler kılıçtan geçirilip lime lime edilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk)
yakınlarından 25 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Komutan Dominico Dolfin, erzak taĢıyan 5 Venedik
kadırgasının Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini bildirmektedir. Dominico Dolfin Korfu‟dan yollanan 24
Ağustos (1500) günü kendisine ulaĢan mektuplara istinaden bu bilgiyi vermektedir. Ġkisi de VardiyanbaĢı olan
Paolo Nani ve Alvise da Canal Modon‟da bulunmuĢlar, Zante‟ye vardıklarında Donanma BaĢkomutanı‟na bildiri
(depositiom) sunmuĢlardır. 22 Ağustos (1500) tarihli bir bildiri sunan bu iki VardiyanbaĢı, büyük kadırga
türündeki bazı kadırgaların ele geçirildiği, bunlardan birinin yakıldığı bilgisini vermiĢtir. Bir gondolla Modon‟dan
93
yerden gelen Piero Arcudi adlı Venedik vatandaĢı Yanya‟lı tüccarlardan bu bilgiyi
edinmiĢtir. Piero Arcudi söz konusu bilgiyi Benedetto Pesaro‟ya anlatmıĢ, o da bunu
Korfu‟dan yolladığı 19 Ağustos (1500) tarihli mektubuna yazmıĢtır.481
Modon‟a erzak ulaĢtıran 4 kadırga, kentin Osmanlıların eline geçmesini
dolaylı olarak kolaylaĢtırmıĢtır. Kentin surlarına yaklaĢan bu kadırgaları gören
Venedikli muhafızlar surları savunmasız bırakıp kadırgaların yanına gidince482
Osmanlılar hemen surlara bir top atıp ardından çok sayıda askeri yıkılan surlara
yollamıĢtır.483
Bu Osmanlı askerleri de surları geçip kent meydanına ulaĢmıĢtır.
Benedetto Pesaro‟nun (Donanma BaĢkomutanı) Holomiç‟e (Castel Tornese)
yolladığı pergende bu bilgiyle onun yanına dönmüĢtür. Pergendedeki adamlar, biri
Müslüman ikisi Hıristiyan olan üç kiĢiyle konuĢtukları sırada bunları öğrenmiĢlerdir .
Bu üç kiĢi olayın meydana geldiği günü hatta saati bile söylemiĢtir: 9 Ağustos (1500)
Pazar günü, saat 23:00 ile 24:00 arasında.
Surların yıkılıp Osmanlı askerlerinin kent meydanına ulaĢması bir saati
bulmuĢken, çatıĢma gece saat 03:00‟e kadar sürmüĢtür.484
Kentin neredeyse yarısı
yakılmıĢtır. Osmanlı donanması Zonkiyo ve Modon arasındaki kıyı Ģeridini abluka
altına almıĢtır. Zonkiyo‟ya gelen bir firkatenin Modon‟daki kaleye birkaç top
atmasından sonra elinde bayrak taĢıyan bir Osmanlı askeri kaledekilere seslenip
kaçıp Zante‟ye ulaĢan 10 kiĢi arasında bulunan Antonio Remer, Modon‟a erzak taĢıyan Venedik kadırgalarıyla
ilgili bir Ģeyler öğrenmiĢtir. ÇatıĢma alanında bulunan Ġki Ġspanyol gördüklerini ona anlatmıĢtır. O da bunları
Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye aktarmıĢtır. Girolamo Pisani de bunları Zante‟den yolladığı 23 Ağustos
(1500) tarihl, mektubunda yazmıĢtır. Ġspanyollar, erzak taĢıyan 4 Venedik kadırgasının 9 Eylül (1500) günü saat
20 sıralarında Modon‟a giriĢ yaptığını söylemiĢlerdir. Onların anlattığı kadarıyla, yüklerini boĢaltan 4 Venedik
kadırgası, kendilerini fark eden Osmanlı kadırgaları tarafından San Bernardin (Modon‟da bir yer) denen yerde
ateĢe verilmiĢtir. Kadırgaların ikisi tamamen yanmıĢ diğer ikisi Osmanlılar tarafından söndürülüp ganimet
olarak alınmıĢtır. Bu iki Ġspanyol, beĢinci bir kadırgadan söz etmemektedir. Ayrıca, onlar, 18 Osmanlı
kadırgasının 24 Ağustos (1500) günü battığı, aralarında bir paĢa ve amiralin bulunduğu 3000 kiĢinin öldüğü gibi
bir takım bilgiler de vermektedirler. Ġspanyolların anlattıklarını Girolamo Pisani‟yle paylaĢan Antonio Remer,
yanındaki diğer 9 kiĢiyle beraber bir gondola binip, 9 Ağustos günü saat 23:00‟te Modon‟dan ayrlmıĢtır. A.e. , s.
. 693-694, s. 727, 731 ve 772-775. 481 A.e. , s. 693-694. 482 Napoli‟deki Venedik Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 12 Eylül (1500) tarihli mektup Modon‟un ele
geçirilme nedenini Donanma BaĢkomutanı‟nın söz konusu mektubundan farklı anlatmaktadır. Avlonya‟ya giden
Napoli elçisinin (nontio) anlattıklarını aktaran Giorgi, Modon‟un fethi sırasında 16.000 Osmanlı askerinin
hayatını kaybettiği bilgisini vermenin dıĢında Modon‟un nasıl ele geçirildiğini tarif etmektedir. Erzak taĢıyan
kadırgalar Modon kıyısına vardığı sırada Osmanlılar tarafından kulelerden birine atılan top barut deposunda
yangına yol açmıĢ, yangın bütün kenti sarınca muhafızlar savunma yerlerini terk etmek mecburiyetinde
kalmıĢlardır. Korfu‟dan 15 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Baylos Piero Liom, Modon‟un ele geçirilme
nedeni hususunda Donanma BaĢkomutanı‟yla hemfikirdir. O da kadırgaların kıyıya boĢalttığı erzak yüzünden
muhafızların savunma mevzilerini terk ettiğini söylemektedir. A.e. , s. 821 ve 834. 483 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Zante‟den yollanan 15 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e.
, s. 717. 484 A.e. , s. 718.
94
padiĢah ve Kaptanıderya adına oraya geldiğini, kentin Osmanlıların eline geçtiğini
söylemiĢ, kalenin anahtarlarının kendisine teslim edilmesini istemiĢtir. Bu kiĢi
muhafızlara kendi rızalarıyla teslim oldukları takdirde özgür bırakılacaklarını hatta
orada yaĢamaya devam edebileceklerini söylemiĢtir. Ġçerideki kale muhafızlarından
biri blöf yaparak içeride 3000 kiĢi olduklarını485
ve üç yıl yetecek kadar erzağa sahip
olduklarını söylemiĢtir.486
Kaleyi topa tutan firkatenin oradan ayrılmasının ardından
bir Sancakbeyi oraya gelip anahtarın teslimine iliĢkin talebi yinelemiĢtir. Bütün bu
bilgileri veren Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, Koron‟un da tehlike
altında olmasından endiĢelidir. Komutan Giaccomo Venier ise kent nüfusunu çoğunu
oluĢturan Yunanlıların teslim olma niyetinde olduklarını yazmaktadır.487
Modon‟un ele geçirilmesinin ardından Koron da teslim olmuĢtur. Zante‟den
21 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı, Koron‟un 16
Ağustos‟ta (1500) Osmanlılara teslim olduğunu öğrenmiĢtir.488
Osmanlılar orayı
iĢgal etmek zorunda kalmamıĢ, kent kendiliğinden teslim olmuĢtur. Ona bu bilgiyi
veren Strofandi‟li (Zante‟de bir kent) bir papazdır.489
Osmanlıların eline esir düĢen
bu papaz Zante‟ye ulaĢmayı baĢarmıĢtır. 19 Ağustos‟ta (1500) Balyabadra‟dan yola
çıkıp 20 Ağustos (1500) akĢamı Zante‟ye ulaĢmıĢ ve oradaki Donanma
BaĢkomutanı‟yla görüĢmüĢtür. Papaz, Modon kentinin ateĢe verildiğini, surların
dıĢındaki her Ģeyin yandığını söylemektedir. BaĢkomutan tarafından aynı yerden
yollanan 23 Ağustos (1500) tarihli bir baĢka mektuba göre padiĢah, Koron‟a 1000
asker yollamıĢtır. Ġlk olarak, 500 asker Modon‟dan Koron‟a geçmiĢ, onların
ardından 500 asker daha yollanmıĢtır.490
Modon‟a erzak taĢımak üzere Otranto‟dan
yola çıkan bir kadırganın niĢancısı olan, esir alınıp götürüldüğü Koron‟dan kaçmayı
baĢaran Michiali da Corfù tarafından sunulan rapor, Modon‟un 9 Ağustos (1500)
günü, saat gece 04:00‟e kadar süren çatıĢmanın sonunda ele geçirildiğini bildirmenin
485 Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro, kalede sadece 50 kiĢi kaldığını yazmaktadır. A.e. , s. 719. 486 A.e. , s. 718-719. 487 Komutan Giaccomo Venier tarafından Zante‟den yollanan 18 Ağustos (1500) tarihli mektup: A.e. , s. . 726-
727. 488Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin Zante‟den yollanan 27 Ağustos (1500) tarihli mektubu ile aynı gün aynı
yerden mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun mektubu da Koron‟un 16 Ağustos (1500) günü
teslim olduğunu haber vermektedir. Donanma Emini Francesco Cicogna tarafından Hanya‟dan (Girit) yollanan 7
Eylül (1500) tarihli mektuba göre Osmanlı ordu ve donanması Koron‟a iyice yaklaĢmıĢtır. O sırada tarih 15
Ağustos‟tur (1500). A.e. , s. 770, 811 ve 874-875. 489 A.e. , s. 770. 490 A.e. , s. 774.
95
dıĢında Koron‟un Osmanlılara teslim edildiğini haber vermektedir.491
1500 yılının
Ağustos ayı sonlarında yazılan bu rapora göre padiĢah, Koron‟a 500 Yeniçeri ve
1000 azap bırakmıĢtır. Michiali da Corfù hücuma uğramadan gönüllü olarak teslim
olan Koron‟un nasıl vergi ödeyeceğini de dile getirmektedir. Koron‟dakiler ilk üç yıl
vergiden muaf olacaklardır. Bu üç yıldan sonra kiĢi baĢı yıllık 26 akçe (aspri)
ödenecektir. Kenti terketmek isteyenlere bir yıllık bir süre tanınmıĢtır. Osmanlı
ordusunun ayın 22 Ağustos‟ta Anabolu‟ya gideceği bu kiĢi tarafından
belirtilmektedir.
Koron teslim olurken, Modon seferin yıkıcı etkisinden kurtulamamıĢtır.
Gondolla Modon‟dan kaçan 10 kiĢi arasında bulunan Vardiyan Antonio Remer,
Modon‟da karĢılaĢtığı Marco Gabriele‟den hücum hareketinin ne kadar Ģiddetli
olduğunu öğrenmiĢ, Zante‟ye vardığı zaman bu duyduklarını Donanma Emini
Girolamo Pisani‟ye anlatmıĢ, o da bunu mektubuna yazmıĢtır.492
23 Ağustos (1500)
günü Zante‟den yollanan söz konusu mektup Marco Gabriele‟nin Antonion Remer‟e
söylediklerini nakletmektedir:493
Marco Gabriele Antonio Remer‟e Ģunu demiĢtir:
“Buraya gel, Vardiyan. Sana ülkenin vaziyetini göstermek istiyorum. Nasıl
darmadağın olduğumuzu gör”.494
Marco Gabriele, yanına çağırdığı Vardiyan‟a
Osmanlılar tarafından atılıp etrafa saçılan ve paramparça olan topların oluĢturduğu
5000‟den fazla darbe izini, yeni açılmıĢ bir çukuru, tüm kuleleri ve kapanan
hendekleri göstermiĢtir.495
Marco Gabriele, Osmanlıların ellerinde ölçüleri 9-11
karıĢ arasında olan 22 top bulunduğunu, bunlarla Ģehrin yıkıma uğratıldığını
söylemiĢtir. Osmanlıların havan topları, passavolante ( kulverin sınıfındaki bir top
türü)496
ve çeĢitli patlayıcıları da vardır.497
Modon ve Koron‟un ele geçirilmesinin ardından Osmanlı ordu ve donanması
yakındaki Anabolu‟ya yönelmiĢtir. Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup
yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello Osmanlı donanmasının 23 Ağustos
491 A.e. , s. 810-811. 492 A.e. , s. . 774-775. 493 A.e. , s. 775. 494 Li disse: Vien qui, comito, te voio mostrar la terra, che tu vedrai che semo spazadi. A.y. 495 A.y. 496 Kulverin, diğer bir deyiĢle kolunburna türündeki topların çapı 16. yüzyıl için 1,5-7 kıyyedir. Gábor Ágoston,
Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, Çev. Tanju Akad, Ġstanbul,
Kitap Yayınevi, 2006, s. 116-117. 497 I Diarii, C. III, s. 755.
96
(1500) günü Modon‟dan ayrıldığını yazmaktadır.498
Aynı kiĢi, padiĢahın orduyu
Anabolu tarafına yolladığını belirtmektedir. Kısaca, ordu (ordunun bir kısmı) ve
donanma eĢ zamanlı olarak Modon‟dan ayrılmıĢtır. PadiĢah yakılıp yıkılan kentin
yeniden inĢası için 100 adet kireç taĢı hazırlatmıĢtır.499
Donanma da Anabolu tarafına
gidecektir. Niccolò Marcello, Osmanlı donanmasının kıĢı Anabolu‟da geçireceğini
iddia etmektedir.500
Niccolò Marcello‟nun iddia ettiği Ģey gerçekleĢmemiĢ,501
Osmanlı
donanması kısa süre içinde Ġstanbul‟a gitmek üzere Anabolu‟dan ayrılmıĢtır.
Donanma 4 Eylül 1500 tarihinde yola çıkmıĢtır.502
PadiĢah, Macaristan sınırında
patlak veren savaĢ yüzünden Anabolu kuĢatmasıyla bizzat ilgilenememiĢtir.503
Kötü
bir vaziyette olan donanma oradan ayrılıp Ġstanbul‟un yolunu tutmuĢtur.504
Osmanlı
donanmasında bulunan büyük gemilerden birinin sintinesinde 7 delik
bulunmaktadır.505
Donanma yola çıkmadan önce, Korint‟eki (Ġnebahtı) padiĢahın
498 A.e. , s. 811. 499 Zante‟den 12 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Niccolò Marcello, padiĢahın 7 Sancakbeyini
Modon‟un inĢası için görevlendirdiğini yazmaktadır. Niccolò Marcello bu bilgiyi küçük bir sandalla Caratia‟ya
gelen Modonlu üç stratiyottan edinmiĢtir. Donanma Emini (provedador del‟armata) Girolamo Pisani, Modon‟da
kalan ve Anadolu Beylerbeyi‟nin komutasında olan 10.000 kiĢinin Modon‟un inĢası iĢiyle vazifelendirildiğini,
padiĢahın oranın imĢası için kireç taĢları getirttiğini yazmaktadır. A.e. , s. 811, 874 ve 903-904. 500 Zante‟den 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Niccolò Marcello donanmanın
birkaç gün Anabolu‟da kalacağını sonra Ġstanbul‟a döneceğini ileri sürmektedir. A.e. , s. 811. 501 Donanma Emini Niccolò Marcello, baĢlangıçta Osmanlı donanmasının Anabolu‟da kıĢlayacağın ı iddia
etmiĢtir. Ancak, daha sonra kendisi de Osmanlı donanmasının yola çıktığını haber almıĢtır. Marcello, yola çıkan
Osmanlı donanmasının Eylül ayında Kastri (Castri/ Mora Yarımadası‟nın güneydoğusunda, Anabolu‟nun
güneyinde yer alır) denen yerde görüldüğünü yazmaktadır. Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 27
Ağustos ve 8 Eylül 1500 tarihli mektuplar: I Diarii, C. III, s. 811, 832-833 ve Pitcher, Osmanlı
İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 502 Malyo Burnu‟nun 50 mil açığından 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma BaĢkomutanı
Benedetto Pesaro, Osmanlı donanmasının 4 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrıldığını yazmaktadır. Modon‟da
esir düĢen Komutan Giovanni Malipiero‟nun emrindeki bir kalyata reisi bir fustayla beraber Modon‟dan kaçıp
Donanma BaĢkomutanı‟nın yanına gelmiĢ ve ona Osmanlı donanmasının ne zaman Anabolu‟dan ayrıldığını
söylemiĢtir. Bunun dıĢında, Osmanlı donanmasının Eğriboz Adası‟ndaki Mandelon Burnu‟na uğrayacağını,
Anabolu‟dan ayrılan donanmadaen az 250 gemi bulunduğunu, bunların 60 tanesinin kadırga olduğunu, geri
kalanın kalyata, firkate ve diğer küçük gemi türlerinden oluĢtuğunu bildirmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı,
Osmanlı donanmasının ayrılmasının ardında iki neden olduğunu ileri sürmektedir. Ġlk neden, Venedik
donanmasının Anabolu yakınlarında olmasıdır. Diğer neden, Osmanlılar ve Macarlar arasında yaĢanan
çatıĢmalardır. Osmanlı tarafından olan köylüler ve donanma mürettebatından oluĢan 16.000 kiĢi, fetihler sırasında
hayatını kaybetmiĢtir. Venedikliler bu bilgiyi Argos‟taki Osmanlı askerlerinden edinmiĢlerdir. I Diarii, C. III,, s.
874, ve 898-899 ve Nicolae Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), Çev. Nilüfer Epçeli, Ġstanbul,
Yeditepe Yayınevi, 2005, s. 252. 503Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 831. 504 Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero
Liom‟un Korfu‟dan yollanan 14 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. . 831-833. 505 Niccolò Marcello‟nun Zante‟den yollanan 8 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 833.
97
yanına uğramıĢ, oradan Balyabadra tarafına geçmiĢtir.506
Modon‟daki Mora
Sancakbeyi‟ni de aldıktan507
sonra Eğriboz‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir.508
Osmanlılar Koron gibi Anabolu‟nun da kendiliğinden teslim olmasını
beklemiĢler, bu yüzden Anabolu‟ya karĢı herhangi bir hücum hareketinde
bulunmamıĢlardır.509
TeĢebbüsten çabuk vazgeçmek istemeyen padiĢah, Angeli Kasrı
(Angelo Castro)510
Sancakbeyi önderliğindeki 9 Sancakbeyi‟ni Anabolu‟da
bırakmıĢtır.511
Angeli Kasrı Sancakbeyi, Ġnebahtı, Balyabadra ve Preveze‟de bulunan
birkaç geminin muhafazasını sağlamakla da görevlidir.512
Bu gemiler, Ġstanbul‟a
giden donanmaya dâhil edilmemiĢtir.
Anabolu kuĢatması hakkında bilgi verenlerden biri Paolo Contarini‟dir. Daha
önce Anabolu‟da kale muhafızı olarak görev alan Contarini, Modon seferi sırasında
Osmanlılara karĢı savaĢmıĢtır. Esir düĢünce, anne tarafından akrabası olması
sebebiyle doğrudan Mesih PaĢa‟ya teslim edilmiĢtir.513
Contarini, Mesih PaĢa‟nın
isteği üzerine, bir subaĢının refakatinde Koron‟a gönderilip orada bulunan padiĢahın
506 Zante‟deki Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya 1500 yılının Ekim ayında bir rapor sunan Venedikli casus
Bortolo Gaurilopopulo, Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrıldıktan sonra nerelere uğradığını ayrıntısıyla
anlatmıĢtır. Casus, Modon‟un fethi sırasında çok sayıda Osmnalı gemisinin battığını söylemektedir. Kaç geminin
zâyi olduğu hakkında ise herhangi bir bilgi vermemektedir. Osmanlı Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli
mektubu. A.e. , s. 874. 507 Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500 tarihli mektubu: A.y. 508 Korfu‟daki Baylos Piero Liom tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Ekim 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 895. 509 Anabolu‟dan kaçan esir Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na Benedetto
Pesaro‟ya sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi (depositiom) ile Niccolò Marcello‟nun 11 Ekim 1500
tarihli mektubu. A.e. , s. 874, 901 ve 903. 510 Angeli Kasrı (Angelo Castro) Kefalonya Adası‟nın karĢısında (doğusunda) yer alan kıyı kentidir. Ġnebahtı‟nın
batısında yer almaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Nomi di Luogo, s. 612 ve Pitcher,
Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 511 Modon‟dan kaçan Marin da Corfù adlı esir de 9 Sancakbeyi‟nin Anabolu‟da kaldığını söylemektedir.
Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim (1500) tarihli mektupta bu bilgi yer almaktadır.
PadiĢahın Mora‟dan ayrıldığı sırada Argos‟ta (Anabolu‟ya bağlı bir yer) 10.000 Osmanlı askeri bulunmaktadır.
Niccolò Marcello‟ya ait olan 22 ve 23 Ekim (1500) tarihli iki mektup, bu bilgiyi ihtiva etmektedir. Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Malyo Burnu‟nun (Çuha Adası‟nın kuzeyinde) 50 mil açığından yolladığı 8
Eylül (1500) tarihli mektubunda 10.000 askerin Anabolu‟da kaldığı bilgisini vermektedir. Ordunun bir kısmı
Anabolu yakınlarındaki San Giorgi‟dedir. Anabolu‟da yer alan Palamide Dağı Osmanlılar tarafından top menzili
olarak kullanılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı, oradan Anabolu‟ya bir havan topu veya darbzen
(zarbuzan/trabucho: 2. 5 kiloya kadar gülle atabilen hafif sahra topu) atıldığını duymuĢtur. Porto Botti
yakınlarından 9 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Pisani, Anadolu Beylerbeyi ile 10.000 askerin
Anabolu‟da bulunduğunu, bunların darbzenler fırlatmak suretiyle kente zarar verdiğini yazmaktadır. . I Diarii,
C. III, s. 895-899 ve 903-905 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 117, s. 119. 512 14 Ekim 1500 tarihinde Balyabadra‟ya uğrayan Angeli Kasrı Sancakbeyi, söz konusu tarihten kısa bir süre
önce Ġnebahtı‟da bulunmuĢtur. Her iki deniz üssündeki gemileri teftiĢ etmiĢtir. Sancakbeyi, oraları denetledikten
sonra Preveze‟deki gemilerin hazır edilmesi iĢiyle meĢgul olmuĢtur. Gemilerle ilgilendikten sonra Anabolu‟ya
geri dönecektir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından Zante‟den yollanan 18 Ekim 1500 tarihli mektup: I
Diarii, C. III, s. 895-896. 513 Paolo Contarini tarafından Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na sunulan 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık
bildirisi (depositiom): A.e. , s. 901.
98
huzuruna çıkarılmıĢtır. Mesih PaĢa, bolca ikramla karĢılayıp giyip kuĢattığı bu
akrabasını Koron‟dan Anabolu‟ya göndermiĢ ve oranın ele geçirilmesinde ondan
faydalanmak istemiĢtir. PaĢa, 10-17 askerin gözetimi altında Anabolu Kalesi‟ne
yolladığı Contarini‟yi kentin anahtarını almakla, baĢka bir deyiĢle nüfuzunu
kullanarak kentin teslim olmasını sağlamakla vazifelendirmiĢtir. Anabolu‟nun teslim
olmasını istemeyen Paolo Contarini, bir fırsatını bulup kaçmıĢ, o sırada Vatika‟da
olan Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro‟nun yanına sığınmıĢ ve ona 2 Eylül
1500 tarihli bir rapor sunmuĢtur. Paolo Contarini, Mesih PaĢa tarafından Anabolu‟ya
gönderildiği sırada oradaki Osmanlı ordusu ve donanmasını yakından görmüĢ, Ģahit
olduklarını doğrudan Donanma BaĢkomutanı‟na anlatmıĢtır. Paolo Contarini‟nin
anlattığı kadarıyla Anabolu‟ya uğrayan Osmanlı donanması toplam 200 gemiden514
ibarettir.515
Bu gemilerin 60 tanesi hafif kadırgadır. Contarini, geri kalan 140
gemiyi büyük gemiler yük, top ve at gemileri, firkate, kalyata, pergende ve barçalar
olarak sıralamaktadır. Bu kale muhafızı, Anabolu‟daki Osmanlı ordusunun mevcut
sayısı hakkında da bilgi vermektedir: Orada 60-70.000 kiĢilik bir ordu vardır.516
PadiĢah, Anabolu‟ya keĢif seferi düzenlemiĢ, orayı almayı hedeflememiĢ, sadece
nabız yoklamıĢtır. PadiĢah ve donanmanın kısa süre sonra oradan ayrılması bunu
doğrulamaktadır. Söz konsusu muhafız, padiĢahın Selanik‟te olduğunu, donanmasını
Eğriboz‟a yolladığını, onun Anabolu‟yu ele geçirmek istediğini ve daha güçlü bir
ordu ve daha güçlü bir donanmayla geri döneceğini söylemektedir. Osmanlı ordu ve
donanması hakkında bütün bu bilgileri veren Contarini, padiĢahın ve Ali PaĢa‟nın
(Mora Sancakbeyi) sağlık durumundan da söz etmektedir. Onun raporuna göre
padiĢah, salgın bir hastalıktan muzdariptir. Ali PaĢa aynı hastalık yüzünden ölmek
üzeredir.
514 Vatika‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 4 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Girolamo
Pisani, Modon‟da esir alınır alınmaz kaçan Giaccomo de Barbis adındaki VardiyanbaĢı‟ndan Osmanlı
donanmasındaki gemi sayı ve türleri hakkında malumat almıĢtır. Osmanlı gemilerinden birinde 10 gün geçiren ve
bu esnada Osmanlı donanmasını yakından görem Giaccomo de Barbis, söz konusu donanmanın toplam 208
gemiden oluĢtuğunu söylemektedir. Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, top ve at
gemilerinden oluĢan 36 gemi , 6 yük gemisi, 16, 18, 20 ve 22 oturaklı 50 kalyata, 10 pergende ve 18 büyük gemi
olarak sıralamaktadır. Büyük gemilerin ikisi mavnadır. Bu büyük gemilerden biri 800 botte (512 ton)
kapasitelidir. Geri kalan 16 tanesinin kapasitesi 300 botte (192 ton) ve altndadır . Aralarında kalyata, kadırga,
top ve at gemilerinin bulunduğu bazı gemiler, Modon‟un fethi sırasında parçalanmıĢtır. Kalyatalardaki mürettabat
nizamdan yoksundur. Donanmadaki kalyata ve firkateler, bakıma muhtaç bir haldedir. A.e. , s. 903-904. 515 Paolo Contari‟nin 2 Eylül 1500 tarihli tanıklık bildirisi: A.e. , s. 903. 516 A.y.
99
2.4. Avlonya Körfezi‟nde Bir Donanma Üssü: Viyosa Nehri
Viyosa Nehri, önemli bir donanma üssüdür. Avlonya Körfezi‟ne yakınlığı
nedeniyle Osmanlılar‟ın Adriyatik‟e müdahalesini hızlandıran avantajlı bir konumda
olsa da suyunun sığ olması gemilerin yürütülmesini güçleĢtirmekte, hatta
imkansızlaĢtırmaktadır. Suyun sığ olduğu zamanlarda gemiler atların yardımıyla
Körfez‟e indirilmektedir. Floransa‟lılarla ticaret yapan Avlonyalı bir tüccar,Viyosa
Nehri ve Avlonya‟daki gemilere iliĢkin Venedikliler‟e bilgi sızdırmıĢtır. 6 Nisan
1500 tarihinde kaydedilen bilgiler Ģunlardır:517
“Avlonya‟nın 12 mil uzağında
bulunan bir nehirde (Viyosa Nehri kastediliyor) 40 gemi bulunmaktadır. Bunlardan
beĢ tanesi 500 botte (320 ton) kapasitelidir ve mavna türündendir. Yirmi tanesi hafif
kadırga, geri kalan onbeĢi ise firkate ve kalyatadır. Firkate ve kalyataların haricindeki
gemiler, yani kadırgalar nehir suyunda tek baĢına ilerleyememektedir. Onları atla
çekmek gerekir. Çünkü suyun derinliği bir insanın dizine ancak ulaĢmaktadır.
Gemidekiler ağırlık yapmamak adına suya inmekte, gemiler ancak o Ģekilde
yürütülebilmektedir. Osmanlılar, firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi söz konusu
ırmağın 24 mil uzağına, Sasno‟daki (Arnavutluk) Raguza Limanı‟na kadar
götürmüĢtür. Ayrıca, onlar, Sasno‟ya çok sayıda kereste yığmıĢtır. Bunlar, gemi ve
gemi direği yapımında kullanılacaktır. Sasno‟da 6 kadırga, bir küçük barça ve birkaç
pergende (brigantini), Avlonya‟da ise firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 silahlı gemi
ile yine silahlı 2 büyük ağribar bulunmaktadır. Avlonya ve Sasno‟daki bu gemiler,
her an Otranto‟ya saldırabilir.”
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano Viyosa‟daki donanmayı
yakından takip etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Viyosa Nehri kıyısında bulunan
4 hafif kadırganın 16 Nisan (1500) tarihinde suya indirildiğini yazmaktadır.518
Karada duran 30 kadırga henüz kalafatlanmamıĢtır. Bunların yirmi tanesi büyük on
tanesi hafif kadırgadır.519
Viyosa Nehri‟nin oldukça sığ olması kadırgaların nehirde
517 A.e. , s. 276-277. 518 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 23 Nisan 1500 tarihli mektup:
A.e. , s. 303. 519 Ġstanbul‟dan dönen Venedik elçisi Alvise Manenti tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Conseio di
X) sunulan 1 Nisan 1500 tarihli rapor: A.e. , s. 179-180.
100
ilerlemesini güçleĢtirmektedir.520
Nehrin ağzındaki suyun derinliği 3 ayak (105
cm)521
civarındadır.522
Bir yandan kadırgalar atla çekilmekte bir yandan da ellerine
sopa almıĢ olan 100 kiĢi nehrin suyunu derinleĢtirmeye, suyu dalgalandırmaya
çalıĢmaktadır.523
1500 yılının Mayıs ayında Viyosa Nehri kıyısındaki 10 hafif kadırga daha
suya indirilmiĢtir.524
Kadırgalardaki tahtalar oldukça yaĢtır. Gemilerden ikisinin
yelkenleri de henüz tamamlanmamıĢtır. Haziran ayında nehirdeki gemilerin sayısı
hızla artmaya baĢlamıĢtır. 15 kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemi nehir
üzerinde ilerlemektedir.525
Suya indirilen kadırga sayısı kısa süre sonra onsekize
yükselmiĢtir.526
Temmuz aynın baĢlarında bunlara 4 kadırga daha eklenmiĢ ve suya
indirilen kadırga sayısı 22 olmuĢtur.527
Bazı kadırgalar hâlâ nehre inmemiĢtir; karada
bekletilmektedir.528
Avlonya‟dan kaçan köleleler, Haziran ayı içinde Viyosa Nehri
kıyısında 8 büyük kadırga ile 6 hafif kadırga görmüĢtür.529
Venedikliler‟in elinden
alınan Pagana adlı kadırga da nehrin kıyısında durmaktadır.Yine Haziran ayında
520 Donanma BaĢkomutanı tarafından yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup ile Baylos Piero Liom ile Donanma
Emini Lucha Querini tarafından Korfu‟dan yollanan 16 Nisan 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 180-181 ve 280-281. 521 Frederic Lane bir ayağı (pie/piede) 34, 7735 cm olarak hesaplamaktadır. Frederic Chapin Lane, Venetian
Ships and Shipbuilders of the Renaissance, Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992, s. 245. 522 Bar‟dan (Antivari) 13 Ağustos (1500) tarihli mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini
Andrea Michiel bu bilgiyi vermektedir. Viyosa Nehri yakınlarından yollanan 31 Temmuz (1500) tarihli
mektubun sahibi Komutan Dominico Dolfin oranın derinliğini 3,5 ayak (120-125 cm) olarak vermektedir.
Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, nehir
ağzındaki en derin noktanın 3,5 ayak (120-125 cm) diğer kısımların 3 ayak (105)ve altı olduğu bilgisini
vermektedir. Gradenigo, bu bilgiyi Dominico Dolfin‟den edinmiĢ olmalıdır. Zira, onun yanına bir ağribar
yollamıĢtır. I Diarii, C. III, s. 641-642, 684 ve 767-768 ve Lane, Venetian Ships and Shipbuilders of the
Renaissance, s. 245. 523 Donanma BaĢkomutanı, bunun dıĢında, Karedeniz kıyılarında inĢa edilen 100 kadırganın Ġstanbul‟a
getirilmek üzere olduğunu haber almıĢtır. Donanma BaĢkomutanı „nın 16 Nisan 1500 tarihli mektubu: A.y. 524 Donanma Emini Andrea Michiel tarafından Curzolari‟den yollanan11 Mayıs (1500) tarihli mektup: I Diarii,
C. III, s. 376. 525 Donanma Emini Francesco Capello tarafından Rimini‟den yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup ilee
Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Rodoni‟den (Dıraç‟ın kuzeyindeki Adriyatik kenti) yollanan 16 ve
30 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 383, 401 ve 404. 526 Kotor‟dan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli birkaç mektup yollayan Donanma Emini Giovanni Paolo
Gradenigo, Viyosa Nehri kıyısındaki 19 kadırganın 5 Haziran günü suya indirildiğini bildirmektedir. Ona göre,
Haziran ayı nihayet bulmadan evvel 11 kadırga daha nehre indirilecektir. Preveze‟den kaçıp Korfu‟daki
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran 1500 tarihli bir rapor sunan Mathias Ungaro,
Avlonya‟daki kadırga sayısının Haziran ayı sonunda otuz olacağını söylemektedir. Firarî esir Mathias Ungaro
tarafından Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 16 Haziran 1500 tarihli rapor,
Dıraç‟taki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: Giovanni Paolo Gradenigo
tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran(1500) tarihli mektuplar: A.e. , s. 443, 457 ve 467. 527 Vido Diedo‟nun 16 Haziran (1500) tarihli mektubunda, 18 kadırganın, 5 Temmuz (1500) tarihili mektubunda
ise 22 kadırganın nehre indirildiğini yazmaktadır. Yani, 16 Haziran ve 5 Temmuz (1500) tarihleri arasında 4
kadırga daha suya indirilmiĢtir. A.e. , s. 467 ve 494. 528 Vido Diedo „‟nun 16 Haziran 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 467. 529 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 25 Haziran 1500 tarihli mektup:
A.e. , s. 490.
101
nehrin kıyısına 7000 azap ile 400 Yeniçeri gelmiĢtir.530
Gelen azapların çoğu
tecrübesizdir.531
Donanmadaki kürekçiler nitelikli değildir; çoğu köylülerden
seçilmiĢtir.532
2000 at Viyosa Nehri kıyısına peksimet taĢımaktadır.533
Nehirdeki
gemilerin Modon seferine dahil edilmesi beklenmektedir. Korfu tarafına gelen birkaç
köle Donanma BaĢkomutanı‟na Viyosa‟daki gemilerin Ġnebahtı‟daki 50 kadırganın
yola çıkmasıyla beraber harekete geçeceğini söylemiĢtir.534
PadiĢah da nehirdeki
gemilerin bir an önce Avlonya Körfezi‟ne çıkarılmasını istemektedir. Yıllar süren bir
esir hayatının ardından Preveze‟deki donanmadan kaçıp Korfu‟daki Donanma
BaĢkomutanı‟na Melchiorre Trevisano‟ya 16 Haziran (1500) tarihli bir rapor sunan
Mathias Ungaro , padiĢahın Viyosa Nehri kıyısındaki donanmayı çıkarmakla meĢgul
olduğunu dile getirmektedir. Hatta padiĢah, bir adam gönderip donanmayı nehirden
çıkarmayı baĢarırlarsa, kazmacıların her birini kazakla ödüllendireceğini,
baĢaramazlarsa onları kazığa geçirteceğini söylemiĢtir.535
Nehirden çıkarmakla
kastedilen, donanmayı Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtırmaktır.
Kotor‟dan 4, 5 ve 6 Temmuz (1500) tarihli üç mektup yollayan Donanma
Emini Giovanni Paolo Gradenigo Viyosa‟ya bir casus göndermiĢ, ondan Venedik
eliyle Viyosa‟daki Osmanlı donanmasına yapılan sabotajı haber almıĢtır:536
Ġki büyük
kadırga ile Dalmaçya tarafından gelen 4 hafif kadırga Viyosa Irmağı ağzını taĢla
doldurmuĢtur.537
Giovanni Paolo Gradenigo‟ya Viyosa‟daki donanma hakkında bilgi
veren diğer kiĢi oradaki Osmanlı donanmasından kaçmıĢ olan Kandiye‟li bir esirdir.
Adı belirtilmeyen, 18 Haziran (1500) tarihinde donanmadan firar ettiğini
Gradenigo‟ya söyleyen bu firarî esir, 1 Haziran günü Viyosa‟daki bazı kadırgaların
suya indirildiği bilgisini vermektedir. Bu kadırgalardan bazıları büyük bazıları hafif
kadırgadır. Bunlardan 24 tanesinin yelken direkleri hazırdır. Fakat, mürettebatları
hazır değildir. Bu kadırgaların diğer altısı (toplam 30 kadırgadan söz ediliyor) ise
530 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.y. 531 Baylos Vido Diedo tarafından Dıraç‟tan yollanan 16 Haziran 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 467. 532 Sitira‟da (Stiri/Sthyra: Eğriboz Adası‟nın güney ucu) bulunan Osmanlı donanmasından kaçan Michiel
d‟Ancona tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunulan 3 Haziran (1500) tarihli rapor:
A.e. , s. 443. 533 Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo tarafından Kotor‟dan yollanan 1, 8, 17 ve 18 Haziran (1500)
tarihli mektuplar: A.e. , s. 457. 534 Donanma BaĢkomutanı‟nın 25 Haziran tarihli mektubu. A.e. , s. 490. 535 A.e. , s. 443. 536 A.e. , s. . 489-490. 537 A.e. , s. 490.
102
hızla iĢlenmektedir. Bunların, 20 Haziran (1500) tarihine kadar tamamlanması
öngörülmektedir. Viyosa‟daki donanmanın o tarihte yola çıkması (nehir üzerinden
Avlonya Körfezi‟ne çıkması) beklenmektedir. Osmanlılar‟ın eline geçen Venedik
kadırgası Pagana, firkate ve kalyatalardan oluĢan 6 gemi ile birlikte Avlonya
Sancakbeyi Mustafa Bey‟in emrine verilmiĢtir. Firarî esir Viyosa‟da gördüğü
gemileri 10 büyük 22 hafif kadırga, birkaç pergende, birkaç firkate ve birkaç kalyata
ile Faik PaĢa‟ya ait olan bir yük gemisi olarak sıralamaktadır. Kürekler dıĢındaki
malzemeler kullanıma hazır durumdadır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟daki donanmanın
Ġnebahtı‟dakiyle birleĢip Kotor‟a saldıracağı Ģeklinde bir söylenti duymuĢtur.
Kotor‟un tehdit altında olduğunu düĢünmüĢ olacak ki Gradenigo‟yu hemen bundan
haberdar etmiĢtir. Viyosa‟ya 8000 azap geleceğini bildiren esir, Ġnebahtı, Preveze ve
Viyosa‟daki üç donanmanın birleĢeceğinden bahsedip, bunun 20 Haziran (1500)
tarihinden evvel gerçekleĢeceği tahmininde bulunmuĢtur. Viyosa‟daki peksimet fırını
kullanıma hazırdır. Bahsi geçen esir, Viyosa‟da bulunan çok sayıda zırh, eğer ve
kuĢağın Milano çıkıĢlı olduğunu ileri sürüp Milano Dukalığı‟nın Venedik‟e karĢı
Osmanlı‟ya yardımda bulunduğunu ima etmektedir. Bu firarî esir, 24 Haziran (1500)
günü bir Ģey daha keĢfetmiĢtir: Osmanlılar, Viyosa‟nın doğusundaki köprünün oraya
üç adet top sığınağı kurmuĢtur.
Donanma Emini Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı baĢka
mektuplarda padiĢahın 17 Haziran‟da (1500) Mora‟ya giriĢini haber vermektedir.538
Ayrıca, o, Viyosa‟daki gemiler hakkında da bilgi vermektedir. Gradenigo,
Viyosa‟daki 19 kadırga 5 Haziran‟da (1500) suya indirildiğini, geri kalan 11
kadırganın 20 gün içinde tamamlanacağını bildirmektedir.
Viyosa Nehri‟ni üs edinen Avlonya donanması, Modon seferine iĢtirak etmek
için gün saymaktadır. Napoli Kralı, Avlonya‟dan gelen birinden Osmanlı
donanmasına dair önemli bilgiler edinmiĢ ve edindiği bu bilgileri derhal Napoli‟deki
Venedik Konsolosu Leonardo Anselmo ile paylaĢmıĢtır. Avlonya‟dan Napoli
Krallığı‟na bilgi taĢıyan ve adı belirtilmeyen bu kiĢi, 21 Temmuz (1500) tarihinde
Avlonya‟dan ayrılmadan evvel Osmanlı donanmasıyla ilgili bazı Ģeyler
538 1, 8, 17 ve 18 Haziran 1500 tarihli mektuplar: A.e. , s. 457.
103
duymuĢtur.539
Duydukları arasında, Osmanlı donanmasının Modon‟a gelmekte
olduğu, padiĢahın Modon‟un 30 mil uzağında olduğu ve Osmanlı ordusunun
Modon‟u çevrelediği gibi bilgiler vardır. Bu kiĢi tarafından verilen bilgiye göre,
Avlonya‟da 15 hafif ve 10 büyük kadırga, birkaç firkate, birkaç kalyata ve baĢka
türdeki diğer gemilerden oluĢan 40 gemi bulunmaktadır. Bu gemiler, Modon‟un
fethine dâhil olmak için padiĢahtan gelecek emri beklemektedir. Anadolu‟dan gelen
17000 azap Avlonya‟ya ulaĢmıĢtır. Ayrıca, oraya peksimet ve çok sayıda ok
taĢınmaktadır. Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne ulaĢtığı ağızda bekleyen 2
büyük 3 hafif kadırga ve bir barçadan oluĢan Venedik filosu Osmanlı donanmasının
denize açılmasını engellemek için bomba yağdırmaktadır. Bundan baĢka,
Venedikliler, Osmanlı donanmasının çıkıĢı zor olsun diye, nehrin ağzını taĢla
doldurmaktadır. Osmanlılar da demir gülleler fırlatmak suretiyle suyu
derinleĢtirmeye çalıĢmaktadır. Bütün bu bilgiler Venedik‟in Napoli‟deki elçisinin 29
Temmuz (1500) tarihli mektubunda yer almaktadır.
Ġnebahtı‟daki donanma 1500 senesi Temmuz ayının baĢlarında denize
açılmıĢ, fetih harekâtına katılmak üzere Modon‟a doğru yol almıĢtır.540
Modon,
Osmanlı donanması oraya ulaĢmadan, Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa
komutasındaki 30.000 kiĢilik Osmanlı ordusu tarafından topa tutulmuĢtur.541
Kısaca,
Modon‟un fetih süreci fiilî olarak baĢlamıĢ, hazırlık aĢamasından hareket aĢamasına
geçilmiĢtir. Avlonya‟daki, baĢka bir deyiĢle Viyosa Nehri kıyısındaki Osmanlı
donanması Modon Fethi‟ne destek verme hususunda biraz gecikmiĢtir. Venedikli
Komutan Dominico Dolfin‟in Viyosa yakınlarından yolladığı 29 Temmuz (1500)
tarihli mektup, Viyosa‟daki donanmanın geciktiğini haber vermektedir. 542
10 büyük
16 hafif kadırga ile firkate ve kalyatalardan oluĢan 7 gemiyi543
bünyesinde barındıran
bu donanma, Viyosa Nehri‟nden Avlonya Körfezi‟ne çıkmak için yaptığı hazırlıkları
539 A.e. , s. 593-594. 540 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Zante‟den yollanan mektup bu bilgiyi ihtiva etmektedir. A.e. ,
s. 599. 541 Bu bilginin kaynağı da Modon‟lu yöneticiler (rettori) Marco Gabriel ile Antonio Zantani tarafından yollanan
6, 7 ve 12 Temmuz (1500) tarihli üç mektuptur. A.e. , s. 602.
542 A.e. , s. 603. 543 Viyosa Nehri civarından 27 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Tahıl Emini Marco TiePaolo ile
BaĢvardiyan Daniel Pasqualigo 10 büyük kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden bahsetmektedir.
Dominico Dolfin 16 hafif kadırgadan bahsederken onlar hafif kadırga sayısını 31 olarak vermektedirler. Oradaki
donanma, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın sorumluğundadır. A.e. , s. 628.
104
daha yeni tamamlamıĢtır.544
Venedikli kadırgalar (Marco Tiepolo, Daniel Pasqualigo,
Andrea Marcello ve Sabastian Contarini komutasındaki 4 büyük kadırga ile Kerka,
ġibenik ve Zadar‟dan gelen 3 hafif kadırga) Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın körfeze
çıkmasını engelleme çabası içinde nehrin ağzını taĢla doldurmaya çalıĢırken,
Osmanlılar bunu fark edip kadırgalara doğru top atmaya baĢlamıĢtır. Temmuz ayının
son günlerine gelinmesine rağmen Viyosa‟daki donanma, denize açılamamıĢtır. Sefer
düzenlenen Modon‟un epey bir uzağında kalmıĢtır.
Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı yakından takip eden Komutan Dominico
Dolfin, donanmanın kısa süre içinde Adriyatik‟e çıkacağını yazmaktadır.545
Donanmayı denize çıkarmak için sabırsızlanan Osmanlılar tedbiri elden bırakmayıp
Viyosa Nehri‟nin Avlonya Körfezi‟ne döküldüğü kısma bir hafif kadırga, bir firkate
ve bir pergende yollayıp orayı hergün kontrol etmiĢtir.546
Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Korfu‟ya yollanan 10
Ağustos (1500) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasının
Adriyatik‟e çıkmasını engelleme hususunda Venediklilerin ne kadar ısrarcı olduğunu
ortaya koymaktadır. ġibenik çıkıĢlı olan iki büyük kadırga ile Tırogir çıkıĢlı olan iki
hafif kadırga nehrin denize açılan ağzına top yağdırmaktadır.547
1500 yılının Ağustos ayı ortalarında Viyosa Nehri‟ndeki donanma hâlâ
Adriyatik‟e çıkamamıĢtır. 22 Ağustos (1500) tarihinde Venedik‟e ulaĢan548
Venedik‟in Napoli elçisi Francesco Morosini, Lecce‟den Napoli‟ye gelen önemli bir
bilgiyi Venediklilerle paylaĢmıĢtır: Avlonya Sancakbeyi Viyosa‟daki donanmayı
derhal denize çıkarmasına iliĢkin ikinci bir emir almıĢtır.549
Bu emir, 12 ve 13
Ağustos tarihlerinde Avlonya Sancakbeyi‟ne iletilmiĢtir.550
Bu bilgiyi Napoli
544 A.e. , s. 603. 545 Komutan, donanmanın Adriyatik‟e çıkacağını 29 Temmuz (1500) günü haber almıĢtır. Bu haber, Dıraç‟taki
yetkililer tarafından ona iletilmiĢtir. Komutan Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 31
Temmuz 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 641. 546 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 4 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 642. 547 A.e. , s. 667. 548 A.e. , s. 714. 549 A.e. , s. 709. 550 Venedik‟in Napoli Elçisi‟nün mektubu 22 Ağustos (1500) tarihli olduğuna göre, Napoli Kralı Elçisi‟nün
ondan daha önce mektup gönderdiği düĢünülürse, Avlonya Sancakbeyi Ağustos ayının baĢlarında bu emri almıĢ
olmalıdır. A.y.
105
Kralı‟na ulaĢtıran Hâkim Giaccomo Rancho Viyosa‟daki donanma Modon‟daki
donanmayla birleĢip Korfu‟ya saldıracağını ileri sürmektedir.
Komutan Dominico Dolfin, Adriyatik‟e çıkamayan Viyosa Nehri‟deki
donanma için alınan tedbirlere değinmektedir.551
Ucu sivriltilen çok sayıda sopa
suyun sığ olduğu kısımlara yerleĢtirilmiĢtir.552
Osmanlılar, bir yandan suyu bu
Ģekilde derinleĢtirmekle uğraĢırken, diğer yandan da gemilerini olası bir Venedik
saldırısına karĢı korumaya çalıĢmaktadır. Bu amaçla, söz konusu nehrin ağzına iki
top bırakmıĢlardır.553
Dominico Dolfin, Viyosa‟daki gemi sayısı hakkında da bilgi
vermektedir. 21 hafif kadırga, 10 büyük kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 7
gemi, 2 pergende ve 10 ağribardan oluĢan554
toplam 50 gemi Viyosa Nehri‟ne
bırakılmıĢtır.555
Osmanlılar, bu gemileri Adriyatik‟e çıkarmaya çalıĢmaktadırlar.556
Dominico Dolfin, Viyosa‟dan yolladığı 1 Eylül (1500) tarihli bir baĢka mektubunda
nehirdeki donanmanın denize çıkmayacağını söylemektedir.557
Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın bir türlü denize çıkamaması padiĢahın
damadı Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa hakkında idam fermanı çıkarmasına yol
açmıĢtır. Komutan Dominico Dolfin‟in 5 Eylül (1500) günü Viyosa‟dan yolladığı
mektup cezasının ifası için Mustafa PaĢa‟nın Bâbıali‟ye çağrıldığını haber
vermektedir.558
Viyosa Nehri‟ndeki donanmayı takip eden Dominico Dolfin, 17 Eylül (1500)
günü Viyosa yakınlarından bir mektup yollamıĢtır. Söz konusu mektup, Viyosa‟da
551 Dominico Dolfin tarafından Viyosa Nehri civarından yollanan 20 Ağustos 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 731. 552 A.y. 553Donanma Emini, aymı zamanda Yönetici olan Giovanni Paulo Gradenigo, Kotor‟dan yolladığı 22 Ağustos
(1500) tarihli mektubuna Ģunu yazmıĢtır: Viyosa Nehri‟nin deniza açılan ağzını geniĢletmek için ucu sivri iki
büyük sopa kullanılmaktadır. A.e. , s. 731, s. 767-769. 554 Kotor‟dan 22 Ağustos (1500) tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini ve Yönetici (rector) Giovanni Paulo
Gradenigo, Viyosa‟ya yolladığı bir ağribarın orada bulunan Dominico Dolfin‟le irtibata geçtiğini belirtmektedir.
Bu ağribardakiler Dominico Dolfin‟den Viyosa‟da kaç gemi bulunduğunu öğrenmiĢlerdir. Onların öğrendiği
kadarıyla Viyosa‟da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemi bulunmaktadır.
Geri kalan gemiler pergende türündendir. Venedik‟in elinden alınan Pagana adındaki gemi orada onarılmıĢtır.
Dominico Dolfin‟in mektubunda da 10 büyük kadırga, 21 hafif kadırga ve firkate ve kalyatadan oluĢan 7 gemiden
söz edilmektedir. Dominico Dolfin, Giovanni Paolo Gradenigo‟nun mektubundan farklı olarak, 2 pergendeden
bahsetmekte, geri kalan gemilerin ağribar olduğunu söylemektedir. Viyosa‟daki gemilerin sayı ve türlerinin
Giovanni Paolo Gradenigo‟ya söylenenden farklı aktarılmıĢ olması ihtimal dâhilindedir. A.e. , s. -767-768. 555 A.e. , s. 731. 556 A.y. 557 A.e. , s. 763. 558 A.e. , s. 794-795
106
500 yeniçeri ve 500 azabın559
donanmayı muhafaza etmekle görevlendirildiğini
bildirmenin dıĢında, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın padiĢah tarafından
affedildiğini haber vermektedir.560
PadiĢah, kızının ricası üzerine damadı olan bu
paĢayı affetmiĢtir. Osmanlılar, suyun sığ olmasından ötürü kadırgalar yerine daha
hafif olan firkate ve kalyataları denize çıkaracaklardır. Nehrin yakınında inĢa edilen
kalyata ve firkateden oluĢan 10 gemi de buna dâhildir.
Donanma Emini Giovanni Paolo Gradenigo‟nun Kotor‟dan yolladığı 15 Eylül
(1500) tarihli mektup, Herseknova‟da (Castel Novo) 300 azap ve 150 yeniçeri
olduğunu haber almıĢtır.561
Bunlar büyük ihtimal Viyosa‟ya gitmek üzeredir.
Avlonya Körfezi‟nde 4 (veya 5) hafif kadırga beklemektedir. Bu 4 kadırga, Viyosa
Nehri‟ndeki 10 kadırganın Adriyatik‟e çıkmasından hemen önce etrafı teftiĢ etmekte
ve güvenliği sağlamaktadır.
2.5. 1500-1511 Yılları Arasında Osmanlı Donanmasının Genel Durumu
1500-1511 yılları arasındaki Osmanlı donanma hazırlıklarından bahseden
mektup ve raporlar, seferden dönen Osmanlı donanmasının durumu hakkında bilgi
vermektedir. Ayrıca, bu mektup ve raporlar, Viyosa Nehri‟ndeki donanmanın
Avlonya‟ya nasıl taĢındığını, oradan nasıl Ġstanbul‟a götürüldüğünü anlatmaktadır.
PadiĢah tarafından korsanlara karĢı alınan tedbirler de bu mektup ve raporların
konusunu oluĢturmaktadır. 1507 yılından itibaren kaleme alınan mektuplar, Memlük
Sultanı‟na mühimmat ve donanma malzemesi götüren Osmanlı gemilerinden ve
onların Ġskenderiye‟ye nasıl gittiklerinden söz etmektedir.
Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Vatika‟dan (Çuha Adası‟nın
kuzeyine bakan kıyı kenti) yollanan 4 Eylül 1500 tarihli mektup, sefer sonrasındaki
Osmanlı donanması hakkında bilgi veren ilk mektuptur. Modon seferi sırasında esir
alınıp Osmanlı donanması tarafından götürülen, daha sonra bu donanmadan kaçmayı
baĢaran VardiyanbaĢı Jacomo de Barbis, Donanma Emini Girolamo Pisani‟ye
Osmanlı donanması hakkında bilgi vermiĢtir. VardiyanbaĢı Modon‟a sefer
559 Ülgün‟den 17 Eylül (1500) tarihli bir mektup yollayan Arnavutluk‟tan sorumlu olan Donanma Emini Andrea
Michiel, Viyosa kıyısında 300 azap ile 300 okçu bulunduğu bilgisini vermektedir. A.e. , s. 876. 560 A.e. , s. 875. 561 A.e. , s. 877-878.
107
düzenleyen Osmanlı donanmasındaki gemileri 75 hafif kadırga, 13 baĢtarda, ikisi
mavna, biri 800 botte (512 ton) kapasiteli bir gemi (göke ya da barça), on beĢi en
çok 300 botte (192 ton) kapasiteli olan 18 büyük gemi, top ve at gemilerinden oluĢan
36 gemi, 6 yük gemisi, 20 ve 22 oturaklı iki kalyata, 16 ve 18 oturaklı 48 kalyata, 10
pergende olarak sıralamaktadır. Barbis, donanmanın toplam 208 gemiden
oluĢtuğunu ayrıca belirtmektedir.562
VardiyanbaĢı, kalyataların kötü ve bakıma
muhtaç durumda olduğunu ve mürettebatın talimden yoksun ehil olmayan kimseler
oluĢtuğunu söylemektedir. Barbis, donanmadaki gemilerin bakım için Ġstanbul‟a ya
da Eğriboz‟a götürüleceğini bildirmektedir.
Para ve erzağın bitmesi Osmanlı ordusunun Anabolu‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a
dönme kararı vermesinde etkili olmuĢtur. 16 Eylül (1500) günü Anabolu‟dan ayrılıp
21 Eylül (1500)günü Hanya‟ya, 22 Eylül günü de Kandiye‟ye ulaĢan Januli Stathi,
sunmuĢ olduğu raporda Osmanlı ordusunun bu yüzden Anabolu‟dan ayrılmak
zorunda kaldığını söylemektedir.563
Yine, onun raporuna göre, Venedik‟in
Anabolu‟da üç yıllık buğday depolamıĢ olması, Osmanlı ordusuna karĢı direniĢi
güçlendirmiĢtir. Anabolu‟nun 4 mil açığında ordudan gelecek haberi bekleyen
donanma, ordunun Anabolu‟dan ayrıldığını haber alınca açığa yelken açmıĢtır.
Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10
Eylül 1500 tarihli mektup, Osmanlı donanmasının izlediği güzergâh hususunda
önemli bilgiler vermektedir. Osmanlı donanmasından ayrılan firkate ve kalyatalardan
oluĢan 34 gemi564
Leccena‟ya gidip orada yağma yaparken565
, donanmanın geri
kalanı Ġstanbul‟a gitmek üzere yoluna devam etmiĢtir. 4 Eylül (1500) günü
Anabolu‟dan ayrılan566
donanma, 9 Eylül (1500) günü Eğriboz‟daki Mandelon
562 A.e. , s. 904. 563 A.e. , s. . 936-937. 564 Januli Stathi, Leccena‟ya uğrayan Osmanlı gemileri konusunda yanlıĢ bilgi vermektedir. Januli Stathi, bütün
Osmanlı donanmasının 15 Eylül (1500) günü Leccena‟ya ulaĢtığı bilgisini vermektedir. Halbuki, Leccena‟ya
uğrayan bütün Osmanlı donanması değildir. Oraya uğrayan gemi sayısı sadece 34‟tür. Bunlar firkate ve kalyata
türündedirler.Yapılan yağma da 15 Eylül günü değil daha önce, 10 Eylül günü veya daha önce gerçekleĢmiĢtir.
Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup, Januli
Stathi adlı kiĢi tarafından Kandiye‟deki Yöneticilere sunulan 22 Eylül 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 936-937 ve
946-947. 565 Leccena halkı, hem Bâbıali‟ye hem de Argos‟ta bulunan padiĢaha birer elçi yollayıp Osmanlı donanmasının
yaptığı yağmayı padiĢaha Ģikayet etmiĢ, yağmanın devam etmesini önlemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Benedetto
Pesaro tarafından Leccena‟dan yollanan 10 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 946-947. 566 Modon‟da Osmanlılara esir düĢüp fidye ile kurtarılan, Zadar (Zara) Kontu Piero Sagredo ve Benedetto
Cabriel‟e Skili Burnu‟ndan(Skileon/Schilo/Mora Yarımadası‟nın doğusunda) 24 Eylül (1500) tarihli bir mektup
108
Burnu‟nda görülmüĢtür.567
Donanma erzak temin etmek için oraya uğramıĢtır.
Bundan baĢka, Januli Stathi, Leccena‟ya uğrama tarihi hususunda yanlıĢ bilgi vermiĢ
olmalıdır. Collone Burnu‟nda (Taranto Körfezi‟ninn güneyindeki burun) görünen
firkate ve kalyatalardan oluĢan birkaç gemi, Venedik kıyısına üç top atarken
Mandelon Burnu‟ndaki donanma Pandora adındaki Venedik kadırgasını ele geçirip
ateĢe vermiĢtir.568
Yanan gemiden kurtulmayı baĢaran bir marangoz ile bir kalafatçı,
Osmanlılara esir olmaktan kurtulamamıĢ, Kemal Reis‟e ait olan büyük gemiye
(mavna ya da göke) konularak Osmanlı donanması tarafından zorla götürülmüĢtür.569
Donanmanın bir kısmı Eğriboz‟da kalmıĢ, geri kalanı Ġstanbul‟a doğru yol almaya
devam etmiĢtir.570
Donanma BaĢkomutanı‟na rapor sunan, Constantin de Michali adlı
denizci Osmanlı donanmasındaki büyük gemilerin 10 hafif kadırga tarafından
romörke edildiğini bildirmenin dıĢında, donanmadaki firkate ve kalyataların çok eski,
hatta çürümek üzere olduklarını söylemektedir.571
Onun raporuna göre, donanmada
toplam 250 gemi vardır.572
Bunların 100 tanesi hafif kadırga ve kalyatalardan, diğer
100 tanesi küçük gemilerden oluĢmaktadır.573
Donanmada kare yelkenli 16 gemi
bulunmaktadır. Bunlardan en büyük olanı 1000 kiĢi, 700 botte (448 ton) kapasiteli
olanı, 500 kiĢi taĢımaktadır. Donanmada kare yelkenli yük gemileri de
bulunmaktadır. Osmanlılar tarafından ele geçirilen 10 Venedik kadırgası bu donanma
tarafından götürülmektedir.574
Seferden dönmekte olan donanma, oldukça kötü bir
yollayan Modon vatandaĢı Alichi, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya uğradığını, oradan
4 Eylül (1500) günü ayrıldığını bildirmektedir. Anabolu‟dan 9 Eylül (1500) tarihli mektup yollayan Anabolu
Yöneticileri Jacomo di Renier ile Alvise Barbarigo, Osmanlı donanmasının 28 Ağustos (1500) günü Anabolu‟ya
ulaĢtığını, orada 8 gün kaldığını yazmaktadır. Yani, onlara göre, donanma oradan 6 Eylül (1500) günü ayrılmıĢtır.
A.e. , s. 946, 972-973 ve 994. 567 Donanma BaĢkomutanı tarafından Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13 Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 568 A.y. 569 Pandora adlı kadırgadan kaçmayı baĢaran Korfu vatandaĢı Constantin da Michali tarafından sunulan rapor:
Donanma BaĢkomutanı tarafından Keos Adası‟ndan (Zia: Kiklad Adaları‟ndan biri) yollanan 12 Eylül 1500
tarihli mektup: I Diarii, C. III, s. 949-950 ve Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,
Haritalar Kısmı, Yunanistan ve Ege Denizi Haritası. 570 Constantin da Michali tarafından sunulan rapor: Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: I
Diarii, C. III, s. 949-950 571Constantin da Michali‟nin raporu. Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu. A.e. , s. 951. 572 Anabolu‟daki Yöneticiler Giaccomo di Renier ile Alvise Barbarigo‟ya 8 Eylül (1500) tarihli bir mektup
yollayan Leccena‟lı Yönetici Leonardo Marcello, Anabolu‟dan ayrılan donanmanın oldukça kötü bir vaziyette
olduğunu, donanmada iki yüzden az gemi kaldığını, bunların çoğunun sağlam olmadığını yazmaktadır. A.e. , s.
951 ve 997-998. 573 Constantin da Michali‟nin raporu ile Donanma BaĢkomutanı‟nın 12 Eylül 1500 tarihli mektubu: A.e. , s. 951. 574 A.y.
109
vaziyettedir. Donanmadaki büyük geminin sintinesinde iki delik vardır.575
Bu
geminin pupa kısmnda bulunan kapı oldukça aĢınmıĢtır.576
Çünkü, top atılırken
sürekli olarak orası kullanılmaktadır.577
Constantin de Michali, padiĢahın 40 kadırga
yaptırdığını bildirip onun bütün Arnavutluk‟u ele geçirmek istediğini, donanmayı ilk
olarak Kotor‟a yollayacağını iddia etmektedir.
Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusunda yer alır) 24 Eylül (1500)
tarihli bir mektup yollayan Venedikli Komutan Marco Orio, Osmanlı donanmasını
Bozcaada‟ya uğradığını, oradan ayrıldıktan kısa bir süre sonra, 17 Eylül (1500) günü,
Ġstanbul Boğazı‟na giriĢ yaptığını haber vermektedir.578
Marco Orio, Osmanlı ordu
ve donanmasının Anabolu‟dan ayrılma nedenini Hanya‟da rapor sunan Januli
Stathi‟den579
farklı açıklamaktadır. Ona göre sebep, Macarlar‟ın Osmanlılara savaĢ
açmasıdır.580
PadiĢahın oraya acil ordu göndermek zorunda kalmıĢtır. Korfu‟da
bulunan Baylos Vido Diedo, Osmanlı ordu ve donanmasının Anabolu‟dan
ayrılmasına iliĢkin aynı sebep üzerinde durmaktadır. Korfu‟dan 8 Ekim 1500 tarihli
bir mektup yollayan Baylos, Modon‟a uğramıĢ olan Korfu vatandaĢı Constantin de
Michali‟den Ģunları öğrenmiĢtir: Modon‟a gelen iki Macar elçisi, orada bulunan
575 Korfu‟ya gidip oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Kasım (1500) tarihli bir rapor sunan Korfu vatandaĢı
Mathio Perozin, sintinesinde iki delik bulunan büyük geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu söylemektedir. Bu kiĢi
raporu sunmadan 45 gün önce (15 Kasım 1500 tarihinde) Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 951, s. 1222. 576 A.y. 577 A.e. , s. 952. 578 Osmanlı donanmasının 17 Eylül (1500) günü Ġstanbul Boğazı‟na girdiğini haber veren bir baĢka mektup,
Alichi adlı Modon vatandaĢı tarafından Skili Burnu‟ndan (Mora Yarımadası‟nın doğusu) Zadar (Zara) Kontu
Piero Sagredo ile Benedetto Cabriel‟e yollanmıĢtır. 24 Eylül (1500) tarihlidir. Osmanlı donanması, Ġstanbul‟a
varmadan evvel, 13 Eylül günü Midilli Adası‟na uğramıĢtır. Bu bilgiyi veren Venedik Donanma
BaĢkomutanı‟nın kendisidir. Osmanlı donanması Ġstanbul‟a girdiği gün (17 Eylül günü) yanındaki 28 hafif
kadırga ve birkaç büyük kadırga ile Midilli kıyısına yanaĢan Donanma BaĢkomutanı, oradaki Osmanlı çiftliklerini
yağmalayıp ateĢe vermiĢtir. Donanma BaĢkomutanı kendisinden üç gün önce (14 Eylül günü) Osmanlı
donanmasının Midilli‟ye uğradığından söz etmektedir. Midilli‟nin hemen ardından Bozcaada‟ya giden Donanma
BaĢkomutanı, orada hiçbir gemiyle karĢılaĢmayınca kadırgalarını kıyıya yanaĢtırmıĢtır. Kadırgalardan inen
Venedikli 3000 asker, Bozcaada Kalesi‟ni koruyan Osmanlı askerleriyle çatıĢmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı,
emrindeki askerlere kellesi getirilen her bir Osmanlı askeri için 1 duka, canlı ele geçirilen her Osmanlı askeri için
3 duka vereceğini söylemiĢtir. Bundan baĢka, Ġstanbul‟dan gelmekte olan tüccarları taĢıyan Cenevizli geminin
reisiyle konuĢan Donanma BaĢkomutanı, Osmanlı donanmasının 18 Eylül günü Bozcaada‟da olduğunu
öğrenmiĢtir. Yani, Osmanlı donanması Ġstanbul Boğazı‟na 17 Eylül'den sonraki bir tarihte ulaĢmıĢ da olabilir.
Bütün bu bilgiler, Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro) Leccena‟dan yollanan 31 Eylül (1500) tarihli
mektubunda yer almaktadır. Donanma BaĢkomutanı, Bozcaada‟nın top ve oklarla oldukça iyi korunduğunu,
liman ağzının darlığı yüzünden gemilerini oraya sokamadığını, kadırgalara bağlı olan teknelerle (copano) kaleye
sızabildiklerini ayrıca belirtmektedir. A.e. , s. 938, 972-973 ve 990-992. 579 Januli Stathi, Osmanlı donanmasının erzak ve para sıkıntısı yüzünden Anablou‟dan ayrıldığını iddia
etmektedir. A.e. , s. 936-937. 580 Ġstanbul‟dan gelip Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı‟na 30 Aralık (1500) tarihli bir rapor sunan Mathio
Perozin, padiĢahın Anabolu‟dan ayrılmasını Ģöyle izah etmektedir: PadiĢah, Kral Maximilan‟dan Venedik
donanmasının Anabolu‟ya geldiğini, ona Fransız donanmasının da yardım edeceğini haber almıĢtır. Bunu haber
almasaydı, padiĢah Anabolu‟ya savaĢ açacak, orada çatıĢacaktı. A.e. , s. 1222-1223.
110
padiĢaha krallarının Osmanlılara ait yerleri ele geçirdiğini söyleme cüretinde
bulunmuĢlardır.581
PadiĢah, ateĢkese daha 6 ay olduğunu, Kral‟ın ateĢkese aykırı
davrandığını onlara söyledikten sonra, bu iki Macar elçisinden birinin kellesini
vurdurmuĢtur. Sağ kalan diğerine Modon‟da ölen Venediklilerden birine ait olan San
Marco desenli kanlı mendili gösterip “Bak, San Marco‟yu nasıl kirlettim, nasıl
hırpaladım, senin kralına da aynısını yapacağım” demiĢtir. PadiĢah, bu söylediklerini
Macar Kralı‟na iletsin diye elçiyi serbest bırakmıĢtır. Bu mektuptan anlaĢıldığı
kadarıyla, padiĢah Modon seferinden beri, yani Koron‟u teslim almadan, ve
Anabolu‟yu alma teĢebbüsünde bulunmadan evvel Macarlar‟ın üzerine ordu
göndermeyi tasarlamaktadır. Anabolu kuĢatması, bu yüzden bu kadar kısa sürmüĢ
olmalıdır.
1500 yılının Eylül ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları, daha
çok Osmanlı donanmasının Anabolu‟dan ayrılıĢını ve oradan Ġstanbul‟a gidiĢini konu
edinmektedir. Aynı yılın Ekim ayında yazılan mektuplar ise daha çok Viyosa
Nehri‟ndeki Osmanlı donanmasından söz etmektedir. Dıraç‟tan 1 ve 10 Ekim (1500)
tarihli iki mektup yollayan Baylos Vido Diedo, nehirdeki gemilerin nehirden
çıkarılıp yakında Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir.582
Gemilerin sığ olan
nehirden rahat çekilebilmesi için, içlerindeki hırdavat, lenger ve cephane
boĢaltılmıĢtır. PadiĢah, bütün bu malzeme ve mühimmatın Yanya‟daki kaleye
boĢaltılmasını emretmiĢtir.583
Nehirden ne zaman çıkabileceği belli olmayan
donanma, elindeki erzağı yenilemiĢtir; elindeki peksimeti köylülere dağıtıp onlardan
daha tazesini almıĢtır.584
1500 yılının Ekim ayında kaleme alınan Venedik mektup ve raporları,
Viyosa Nehri‟nden Avlonya limanına çekilen gemilerin sayı ve türü hakkında bilgi
vermekte, bunların ne Ģekilde söz konusu limana getirildiğini açıklamaktadır.
Otranto‟dan 10 Ekim (1500) tarihli iki mektup yollayan Vali Alvise Contarini,
581 A.e. , s. 945-946. 582 A.e. , s. 926-927. 583 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından Lecce‟den yollanan 17 Aralık 1500 tarihli
mektup, Yanya kalesine lengerlerden biri çekilirken bir kaza yaĢandığını, kalede bulunan içi barutla dolu 2000
fıçı, yelken iskeleti ile çok sayıda cephanenin yandığını bildirmektedir. Yanan bu malzemeler yakındaki Avlonya
donanması için getirilmiĢtir. Çıkan patlama Yanya Kalesi‟nde çatlak oluĢmasına yol açmıĢtır. Söz konusu kaza, 1
Aralık‟ta meydana gelmiĢtir. A.e. , s. 926-927 ve 1257-1258. 584 A.e. , s. 926-927.
111
yanına gelen bir esirden Viyosa Nehri‟ndeki Osmanlı donanması hakkında önemli
bilgiler edinmiĢtir. Bu firari esir, Avlonya‟dan Napoli‟ye gitmekte olan bir
ağribardan kaçmıĢtır. Bu ağribar, padiĢah tarafından yollanan Osmanlı elçisini585
Lecce üzerinden Napoli‟ye ulaĢtırmak üzere yola çıkmıĢtır. Adından söz edilmeyen
esir, Viyosa Nehri‟nde 10 büyük kadırga, 20 hafif kadırga ile “spontone” adını alan
küçük bir gemi gördüğünü söylemektedir.586
Venedik‟in elinden alınan “Pagana” adlı
kadırga587
da oradadır.588
Top taĢıyan bir barça nehirde ilerlemektedir. Nehirden
getirilen bir pergende Avlonya kıyısına çekilmiĢtir. Bahsi geçen esir, Avlonya‟da 18
oturaklı bir kalyata yapıldığını da bildirmektedir. Yeni yapılan bu kalyata ile
Avlonya‟ya çekilen pergende Venedik kadırgalarını gözlemektedir. Viyosa‟daki
donanma, Müslüman ve Hıristiyanlar‟dan oluĢan sadece 700 kiĢi tarafından
muhafaza edilmektedir.589
Avlonya‟da ikamet edip de elinden iĢ gelen her erkek,
Semendire‟nin (Smedro) yolunu tutmuĢ, geride çoğunlukla kadınlar ve kızlar
kalmıĢtır. PadiĢah, Macarlar‟ın Osmanlı topraklarına saldırdığını haber alınca,
Avlonya‟daki erkekleri Semendire‟ye çağırmıĢtır. Ulahlar tarafından yollanan ulak,
Leh ve Macarların padiĢaha ait üç büyük yere saldırdığını haber verince hemen
Semendire‟ye geçen padiĢah, Avlonya‟daki eli silah tutan herkesin o tarafa gelmesini
emretmiĢtir.590
Venedik Osmanlı askeri gücünün Semendire‟ye aktarılmasını fırsat
bilerek Avlonya‟daki gemilere saldırmaya baĢlamıĢtır. . Avlonya‟daki birkaç
kadırga, Venediklilere ait 40 kadırga tarafından ele geçirildiğini söylemektedir.591
Bu olayın, mektubun yazılmasından 16 gün önce (24 Eylül 1500 tarihinde) vuku
bulduğunu ayrıca belirtmektedir. Ona göre, Avlonya‟daki donanmayı yakmanın tam
zamanıdır. 1500 yılının Kasım ayında yollanan birkaç mektup, Viyosa
donanmasından kaç geminin Avlonya‟ya getirildiğini, bunların hangi türde gemiler
585 Söz konusu Osmanlı Elçisi‟nün kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 998-999. 586 A.e. , s. 998-999. 587 Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Otranto‟dan yolladığı 17 Aralık (1500) tarihli mektubunda
Pagana kadırgası ile birlikte Avlonya‟da bulunan 5 kadırganın nizama sokulmuĢ olduğundan, denize çıkmaya
hazırlandığından söz etmektedir. Kont, aynı zamanda Komutan olan Piero Nadal, Ülgün‟den yolladığı 1 Ocak
1501 tarihli mektupta Pagana adlı kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 5 geminin nehirden çıkarılıp
Avlonya‟ya götürüldüğünü ve Avlonya‟da 10 hafif kadırganın hazırlandığını bildirmektedir. A.e. , s. 1257-1258
ve 1383-1384. 588 A.e. , s. 999. 589 A.y. 590Otranto‟dan 17 Aralık (1500) tarihli bir mektup yollayan Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi
Avlonya‟daki Yeniçeri‟lerin Macarlar‟a karĢı tedbir olarak Üsküp‟e nakledildiğinden söz etmektedir. A.e. , s.
999, s. 1257-1258. 591 A.e. , s. 999.
112
olduğunu bildirmektedir. Otranto‟dan 20 Kasım (1500) tarihli bir mektup yollayan
Vali Alvise Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkan 5 kadırga ve Avlonya limanına
ulaĢtığını haber almıĢtır.592
II. Bayezid, 1500 yılının Ekim ve Kasım aylarından itibaren donanma
hazırlıklarına yeniden hız vermeye baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 17 Ekim(1500) tarihli
bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, padiĢahın Karadeniz, Rumeli, Ġstanbul ve
Gelibolu‟da donanma hazırlıklarını artıracağını, Osmanlı donanmasının iyice
güçlenmemesi için Viyosa‟daki donanmanın bir an önce yakılması gerektiğini
yazmaktadır.593
Venedik‟in Napoli‟deki elçisi Francesco Morosini tarafından yollanan 24
Kasım (1500) ve 31 Kasım tarihli mektuplar, padiĢahın Venedik kadırgalarının
mimarisinden nasıl etkilendiğini, onları taklit etmek için tebaasını nasıl seferber
ettiğini gözler önüne sermektedir. Modon‟dan getirilen iki büyük Venedik
kadırgasını inceleyen padiĢah bunlara benzer 50 kadırga yapılmasını istemiĢtir.594
1500 yılının Kasım ayında Ġstanbul‟da bulunan Mathio Perozin adlı Korfu
vatandaĢı 30 Aralık (1500) günü Korfu‟ya vardığında oradaki Donanma
BaĢkomutanı‟na Osmanlı donanması hakkında rapor sunmuĢtur.595
Mathio
Perozin‟in raporuna göre, Osmanlılar Venedik‟in elinden aldıkları büyük kadırgayı
donanmayla beraber Ġstanbul‟a getirmiĢlerdir. Söz konusu kadırga, Modon‟a erzak
ulaĢtırmaya çalıĢırken Osmanlılar‟ın eline geçmiĢtir. Bu kadırganın Ġstanbul‟a
getirilmesinin belli bir sebebi vardır: PadiĢah, marangoz ustalarını getirip bu gemiyi
onlara incelettikten sonra, Sinop‟a gitmelerini, orada bu geminin aynısından 30
büyük kadırga yapmalarını emretmiĢtir.596
Söz konusu ustalar, bu gemi kadar zarif ve
592 Vali Alvise Contarini‟ye bu bilgiyi veren kiĢi VardiyanbaĢı Sebastian Marcello‟dur. VardiyanbaĢı‟na bu
bilgiyi veren Baylos Vide Diedo‟dur. Video Diedo, Dıraç‟tan yolladığı 14 Ekim (1500) tarihli mektupla söz
konusu bilgiyi ona iletmiĢtir. Vide Diedo, yine Dıraç‟tan yolladığı 29 Kasım (1500) tarihli mektupta kadırga ve
firkate ve kalyatadan oluĢan 10 geminin, 7 ve 8 Kasım tarihleri arasında, Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya
çekildiğini yazmaktadır. Her gemide 20-25 kiĢi vardır. Bunların bir kısmı kürek çekmekte, diğer bir kısmı
ellerinde oklarla gemileri korumaktadır. Gemilerin bazıları teknelerle romörke edilmektedir. Viyosa‟da bulunan
firkate ve kalyatadan oluĢan 12 gemi tamir edilmektedir. Bunlar ilkbaharda Avlonya‟ya çekilecektir. A.e. , s .
1148, s. 1197. 593 A.e. , s. 1059-1060. 594 A.e. , s. . 1048-1049. 595 15 Kasım (1500) günü Ġstanbul‟dan yola çıkan Mathio Perozin, Korfu‟ya 45 günde ulaĢmıĢtır. A.e. , s. . 1222-
1223. 596 A.e. , s. 1223.
113
yine bu gemi kadar kullanıĢlı bir kadırga yapamayacaklarını, bu kadar güzel
olanların ancak Venedik‟te yapılabileceğini, onları taklit etmenin çok zor olduğunu
padiĢaha söylemiĢlerdir. Yine Venedik‟in elinden alınan Malipiera adlı hafif kadırga,
bahsi geçen Korfu vatandaĢının anlattığı üzere, halkın epey bir ilgisini çekmiĢtir.
Onu görmek isteyen herkes birer akçe ödemektedir. Bir kısmı Ġstanbul‟da, diğer bir
kısmı Gelibolu‟da bulunan donanma, Ġnebahtı ve Koron‟dan gelen birkaç adam
tarafından ziftlenmiĢtir.597
Zonkiyo Deniz SavaĢı sırasında ele geçirilen la Leggia adındaki hafif
kadırga598
, padiĢahın inĢa ettirdiği gemilere örnek teĢkil eden bir baĢka Venedik
gemisidir. Ġstanbul‟daki tersaneye çıkarılan 50 hafif kadırga, bu geminin örnek
alınmasıyla inĢa edilmiĢtir.599
Bu 50 hafif kadırga Preveze yakınındaki Voniça‟ya
(Vandiza/Vonizza: Preveze‟nin güneyindeki liman) götürelecektir. PadiĢah, bu 50
kadırgaya ek olarak, 100 hafif kadırga daha yaptırmak istemektedir.600
Gemilerin
inĢası sırasında, esir Andrea de Re‟nin601
bilgisine baĢvurulmuĢtur. PadiĢah, Ġnebahtı,
Narda ve daha pek çok yerden ustalar da getirmiĢtir.602
Dubrovnik‟ten 20 Ocak
(1500) tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, Karadeniz‟de yapılan gemilerin
Anavarin‟de ele geçirilen söz konusu geminin (la Leggia adlı hafif kadırga) örnek
alınmasıyla inĢa edildiğini yazmaktadır.603
Leggia adlı kadırganın taklit edilmesiyle
597 Pegola: Pece. Ragia di pino trata dal legname col foco (Pegola: Terabentin. Gemilerde kullanılan, yangına
karĢı kullanılan çam reçinesi). Vocabolario Veneziano e Padovano co‟ Termini e Modi Corrispondenti, Padova,
Stamperia Gonzatti, 1725, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 28.08. 2010, s. 233 ve I Diarii, C. III , s. 1223. 598 Bu kadırga Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında bir top atıĢıyla öldürülen Vetor (Vittorio) da
Leggia‟nın kadırgasıdır. Kadırga bu saldırı yüzünden epey zarar görmüĢtür. Mosta adındaki baĢka bir kadırganın
kâtibi olan Christofaro Malaverti tarafından bu bilgi verilmektedir. Bu kiĢi, 14 Mart (1501) günü Korfu‟dan
ayrılmıĢtır. Oradan ayrılmadan kısa bir süre önce Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. I Diarii, C. III,
s. 1613. 599 Korfu‟dan yollanan 22 ġubat (1501) tarihli mektupta bu bilgiler yer almaktadır. Söz konusu mektup Donanma
Emini Girolamo Pisani ile Korfu‟daki Baylos tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 1398-1399. 600 Kotor‟dan yollanan, göndereni belirtilmemiĢ olan 29 Ocak (1501) tarihli birkaç mektup, padiĢahın 100 hafif
kadırga yaptırdığını bildirmektedir. Bu kadırgaların çoğu Ġzmit‟te inĢa edilecektir. Seferden dönen eski
donanmanın ziyadesiyle yıpranmasından seyrüsefere çıkamaz hale gelmesinden dolayı padiĢah bu kadar çok yeni
gemi yaptırmaktadır. Söz konusu mektuplar, Osmanlı donanmasının gelecek iki yıl, yani 1501 ve 1502 yılları
boyunca sefere çıkmayacağını da vurgulamaktadır. PadiĢah seferler sırasında oldukça fazla iĢ ve vergi yüklediği
tebaasını dinlendirmek istemektedir. A.e. , s. 1399 ve 1455-1456. 601 Modon seferi sırasında Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırganın kâtibi olan Christoforo Malaverti, 500
duka fidye karĢılığında özgürlüğüne kavuĢtuktan sonra Korfu‟ya uğrayıp Donanma BaĢkomutanı‟na rapor
sunmuĢtur. Donanma BaĢkomutanı‟nın 19 Mart (1501) tarihli mektubuna konu olan bu rapor, Andrea de Re‟den
(Andrea Derè olarak da adlandırılır) söz etmektedir. VardiyanbaĢı olan Andrea de Re, Osmanlıların
hizmetindeyken pruva ve pupa kısmında birer top taĢıyan kadırgalar tasarlamıĢtır. Konstantin adındaki bir usta
onu himaye etmektedir. Ele geçirilen Venedik kadırgasının örnek alınıp yeni kadırgalarının inĢa edilmesi
hususunda görevlendirilmiĢtir. Günde 9 akçe kazanmaktadır. A.e. , s. 1520-1521. 602 A.e. , s. . 1398-1399. 603 A.e. , s. 1404.
114
yapılan 50 hafif kadırgadan 11 tanesi Venedik Donanma BaĢkomutanı‟nın eline
geçmiĢtir. BaĢkomutan, kadırgaların Voniça Kalesi‟ne ulaĢtığı sırada bu 11 gemiyi
ele geçirmiĢtir.604
Donanma BaĢkomutanı ele geçirdiği gemilerdeki ganimetleri Ģöyle
kayda geçirmiĢtir: Çapa, demir, çok sayıda halat, lenger, pamuk, yün kumaĢlar ve
daha pek çok alet ve edevattan oluĢan 70 adet eĢya.
Kaptanıderya Yakup PaĢa, 1500 yılının Aralık ayında beyin ödemi yüzünden
hastalanınca azledilmiĢtir.605
Yerine eski Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa
getirilmiĢtir.606
PadiĢah, eski Anadolu Beylerbeyi olan damadı Sinan PaĢa‟yı Rumeli
Beylerbeyliği‟ne getirmiĢtir. Bu bilgiler, Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia‟nın 23
Ocak (1501) tarihli mektubunda yer almaktadır. Konsolos, Yakup PaĢa‟nın azlini
Ġstanbul vasıtasıyla öğrenmiĢtir. Onun azlini, 28 Aralık (1500) günü haber almıĢtır.
Osmanlı donanma faaliyetleri, 1501 yılının Ocak ayında dikkate değer bir
biçimde artmıĢtır. Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 4 ve 7 Ocak (1501)
tarihli mektuplar, padiĢahın Karadeniz‟de 100 kadırga607
inĢa ettirmekte olduğunu
haber vermektedir.608
Venedik ve Ġspanyol donanmaları, 1501 yılının Ocak ayında tek bir Ģeye
odaklanmıĢtır. Bütün amaçları Avlonya‟daki Osmanlı kadırgalarını yakmaktır.
Bunun için Venedikliler istihbarat toplamıĢ, Avlonya ve ona yakın yerlerdeki
gemilerin nasıl korunduğunu öğrenmiĢlerdir. 7 Ocak 1501 tarihli bir mektup609
,
Avlonya ve Yanya‟nın nasıl korunduğu, oralarda ne kadar muhafız olduğu hakkında
604 Söz konusu bilgi, Donanma BaĢkomutanı‟nın Ayamavra yakınlarından yolladığı 29 Ocak (1501) tarihli
mektupta yer almaktadır. A.e. , s. 1415. 605 A.e. , s. 1551. 606 A.y. 607Karadeniz‟de inĢa edilen bu 100 kadırga ġehzade Selim tarafından yaptırılmaktadır. Korfu‟dan 6 ġubat 1501
tarihli bir mektup yollayan Baylos Vido Diedo, Karadeniz‟deki bu Ģehzadenin çok sayıda hafif ve büyük kadırga
yaptırmakta olduğunu haber vermektedir. Anabolu‟dan 31 Ocak (1501) tarihli bir mektup yolayan Donanma
Emini Alvise Barbarigo, ġehzade Selim‟in bu gemileri Ġstanbul‟a göndereceğini söylemektedir. Donanma
BaĢkomutanı tarafından yollanan 13 Mart 1501 tarihli mektup, Karadeniz‟den Ġstanbul‟a 40 büyük kadırga
getirildiği bilgisini vermektedir. Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, Rodos‟taki Venedik Elçisi Dominico
Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502 tarihli mektupta Karadeniz‟de yapılmıĢ olan 50 yeni kadırganın Ġstanbul‟a
ulaĢtırıldığını yazmaktadır. Ġstanbul‟da da 100 adet hafif kadırga yapılacaktır. Rodos‟taki Venedik Konsolosu
Piero di Mussi, Donanma BaĢkomutanı‟na yolladığı 16 Aralık (1500) tarihli mektupta, padiĢahın Ġstanbul‟daki
tersane tezgahlarında 100 hafif kadırga, 40 mavna yaptırdığını haber vermektedir. Bu mektuba göre, padiĢah, Çok
sayıda yeniçeriden oluĢan adeta bir kalafatçı-marangozcu ordusu kurdurmuĢtur. PadiĢah, kara ve deniz
savaĢçılarının nizama sokulacağını pazar yerlerinde duyurmaktadır. A.e. , C. III, s. 1521-1522, 1546 ve 1548 ve
A.e. , C. IV, s. 246 ve 480. 608 Sanuto, bu mektubun kimin tarafından ve nereden yollandığını belirtmemektedir. Sadece, güvenilir biri
tarafından yollandığını söylemektedir. A.e. , C. III, s. 1304. 609 A.e. , s. 1312.
115
bilgi vermektedir. Avlonya‟da Müslüman ve Hıristiyanlardan oluĢan 1400 kiĢi ile
300 atlı bulunmaktadır. Sancakbeyi‟nin saray halkını da bunlara katmak gerekir.
Yanya‟da ise atlılar ve piyadelerden oluĢan 200 kiĢi vardır. Osmanlı kadırgaları
Yanya‟nın 1 mil uzağındaki Avlonya Körfezi boyunca sıralanmaktadır. Venedik ve
Ġspanyol gemileri, Avlonya Körfezi‟ne girmek için uygun zamanı kollamaktadır.
Bu gemilerin yanında küçük kayıklar ve tekneler bulunmaktadır. Bu kayık ve
tekneler silahlandırılmıĢtır; pruvalarında küçük toplar taĢımaktadırlar. Venedik ve
Ġspanyol gemileri, kadırgaların kıyıya çekildiği yerin 8 mil uzağında beklemektedir.
Venedikliler ve Ġspanyollar, kıyıda duran Osmanlı kadırgalarının üzerine kayıklar
yollanmıĢtır. Bu kayıklar, üç farklı yönde hareket etmektedir.610
Bir kısmı
kadırgaların yukarısına geçmiĢtir. Bir kısmı kadırgaların aĢağısında kalmıĢtır.
Üçüncü bir grup kadırgaların hemen arkasındadır. Kıyıya elinde ateĢ olan birkaç
adam ile biraz cephane bırakılmıĢtır.611
Bu adamlar, Osmanlı kadırgalarını yakmak
için oradadırlar. Bunlar kayıklarla kıyıya ulaĢmıĢtır.
Viyosa Nehri‟ndeki kadırga, firkate ve kalyataların Avlonya‟ya çekilmesi
iĢlemine, 1501 yılının Ocak ayından itibaren hız verilmeye baĢlanmıĢtır. Napoli
Elçisi Francesco Anselmi, Viyosa‟dan çıkarılan iki kadırganın Avlonya limanına
çekildiğini ve Avlonya‟da firkate ve kalyatalardan oluĢan dört gemi daha
bulunduğunu yazmaktadır.612
Ocak ayının ortalarında bir kadırga ve bir firkate daha
bunlara eklenmiĢtir. Molla‟dan (Maglie/Napoli) 13 Ocak 1501 tarihli bir mektup
yollayan Vali Girolamo Piggiamano, Avlonya‟da üç kadırga ile firkate ve
kalyatalardan oluĢan beĢ gemi bulunduğunu bildirmektedir.613
Venedikliler, 1501 yılının Ocak ayında, padiĢahın büyük bir donanma
yapacağını haber almıĢtır. Lazaro Padoano adındaki bir Yahudi, 3 Ocak (1501) günü
Trani‟de (Bari‟nin kuzeybatısındaki Napoli Krallığı kenti) bulunan Vali Girolamo
Pigiamano‟yu ziyaret edip ona Osmanlı donanma hazırlıklarıyla ilgili önemli bilgiler
610 A.e. , s. 1312-1313. 611 A.y. 612 Francesco Anselmi tarafından Otranto‟dan yollanan 4 Ocak 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1347. 613 Dubrovnik‟ten 21 Ocak 1501 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Giorgi, üç kadırga ile firkate ve kalyatadan
oluĢan 5 geminin Avlonya kıyısında bulunduğunu, kadırgaların suda bekletildiğini, daha pek çok geminin Viyosa
Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya‟ya taĢınacağını haber vermektedir. A.e. , s. 1348 ve 1405.
116
aktarmıĢtır.614
1,5 ay önce, 1500 yılının Kasım ayı ortalarında Selanik‟e uğrayan bu
Yahudi casus, Vardar Yenicesi‟ne gidip padiĢahı ve onun ordusunu ziyaret etmiĢtir.
Ordunun arasındayken, padiĢahın gelecek yıl, yani 1501 yılında, 400 yelkenliden
oluĢan615
yeni bir donanma yaptıracağını öğrenmiĢtir. PadiĢah gemi mürettebatının
önceki donanmadakinden daha nitelikli olmasına özen gösterecektir. Kendisi,
gemilerin her birinde en az 10 denizcinin bulunmasını Ģart koĢmuĢtur.616
Kısaca,
padiĢah, Osmanlı donanmasını belli bir standarda kavuĢturma ve donanmadaki
iĢgücünün niteliğini yükseltme çabası içindedir. Geminin diğer gücünü oluĢturan
yeniçeri ve azaplar, bu yeni donanma yapısında eski yerlerini koruyacaktır. Bununla
birlikte, padiĢah, yeniçeri ve azap olan herkesin donanmaya alınmamasını, onların
arasından öne çıkanların ve yetenekli olanların donanmada görevlendirilmesini
emretmiĢtir.
PadiĢahın 400 yelkenli hazırlattığını haber veren bir baĢka kiĢi, Donanma
Emini Girolamo Pisani‟dir. Girolamo Pisani, Anavarin limanından yolladığı 5 ġubat
1501 tarihli mektubuna, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50 büyük kadırga, kalyata ve
firkateden oluĢan 150 gemi olmak üzere toplam 400 yelkenli inĢa ettirmekte
olduğunu yazmaktadır.617
Hafif kadırgaların her biri birer büyük bombart
taĢıyacaktır.618
PadiĢah, artık, büyük gemi619
, top ve yük gemisi yaptırmak
istememektedir.620
Donanma Emini, bunun nedenini açıklamamaktadır. Ancak,
padiĢahın hafif ve hızlı bir donanmaya sahip olmayı istediği ortadadır. Bahsi geçen
614 A.e. , s. 1348. 615 Korfu‟dan 19 Mart 1501 tarihli bir mektup yollayan Venedikli Donanma BaĢkomutanı Benedetto Pesaro,
Modon Seferi sırasında esir düĢüp Ġstanbul‟a götürülen gemi kâtibi Christoforo Malaverti‟nin anlattıklarına
değinmektedir. 500 duka fidye ile Ġstanbul‟daki esaretten kurtulan bu Venedikli, Korfu‟ya ulaĢır ulaĢmaz
Donanma BaĢkomutanı‟na bir rapor sunmuĢtur. Onun raporunda Ģu bilgiler sıralanmaktadır: PadiĢah, 400
gemiden oluĢan bir donanma hazırlatmaktadır. Donanmanın kadırga tipi hafif gemilerden, yani büyük ve hafif
kadırgalardan ve diğer küçük gemilerden oluĢmasını isteyen padiĢah, ağır olduğu için büyük gemi yaptırmayı
düĢünmemektedir. Denize çıkamaz haldeki 37-38 gemi çöpe atılmayı beklemektedir. Narda‟da yapılan 55 hafif
kadırga ile 4 büyük kadırga Gelibolu‟ya getirilmiĢtir. Gelibolu‟da denize çıkamaz, tamirle düzelemez haldeki
gemiler vardır. 14 Mart 1501 tarihinde Korfu‟ya ulaĢıp orada rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello,
Gelibolu‟da bulunan 40 kadırganın seyrüsefer edemez halde olduğunu söylemektedir. Modon‟un fethi sırasında
esir düĢen bu VardiyanbaĢı, 1200 dukalık fidyenin ödenmesi ile serbest bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1520-1523 ve 1554-
1556. 616 A.e. , s. 1348. 617 A.e. , s. . 1525-1526. 618 A.e. , s. 1526. 619 Sakız Konsolosu Giovanni de Tabia, 10 ġubat 1501 tarihli mektubunda, padiĢahın 200 hafif kadırga, 50
büyük kadırga, firkate ve kalyatadan oluĢan 150 gemi ile 6 büyük gemi yaptıracağını bildirmektedir. Michiel
Musuro, Kandiye‟den yolladığı 14 Mayıs (1501) tarihli mektubunda 4 büyük gemi yapılmakta olduğunu
yazmaktadır. Yani, padiĢah, büyük gemi yapmaya devam etmiĢtir. A.e. , C. IV, Nisan 1969, s. 21-22 ve 51-52. 620 A.e. , C. III, s. 1526.
117
üç gemi türü donanmanın hız kabiliyetini düĢürdüğü için, artık o tür gemiler
yaptırmaktan vazgeçmiĢ olmalıdır.
14 Mart 1501 günü Korfu‟ya ulaĢıp oradaki Donanma BaĢkomutanı‟na bir
rapor sunan VardiyanbaĢı Valerio Marcello621
, Ġstanbul‟dayken önemli bilgiler
edinmiĢtir. Babıâli‟yi ziyaret eden Marcello, Veziriazam Mesih PaĢa ile
görüĢmüĢtür. Ondan ve diğer Osmanlı vezirlerinden iĢittiklerini Ģöyle
özetlemektedir: Vezirler, savaĢ istememektedir. Çünkü, barıĢ zamanında savaĢ
zamanındakinden daha çok para hazineye girmektedir. Buna rağmen, padiĢah,
savaĢmaktan geri durmayacaktır. Kendisi, 500 kadırga yaptırabilecek kudrete
sahiptir.622
Venedikliler Osmanlılarla savaĢmaya devam edecek olursa (Venedik
Donanma BaĢkomutanı‟nın Osmanlılara ait olan Anavarin, Aya Mavra ve
Kefalonya‟ya saldırması kastediliyor) padiĢah Venedik limanına donanma
çıkaracaktır.
Valerio Marcello, vezirlerin söylediklerine istinaden padiĢahın 500 kadırga
yaptırmakta olduğunu rapor etmektedir.623
Bunların 200 tanesi hafif kadırga, 50
tanesi büyük kadırga olacaktır.624
Bu 250 kadırganın nerede yapıldığı hakkında
herhangi bir bilgi vermeyen Marcello, Ġstanbul‟da, 85 hafif kadırga, 15 baĢtarda ve
25 ağribar bulunduğunu söylemektedir. Preveze‟den getirilmiĢ olan 12 kadırga da
oradadır.
Vali Girolamo Piggiamano‟nun Trani‟den yolladığı 4 Ocak 1501 tarihli
mektuba konu olan Yahudi casus625
, Viyosa Nehri ile Avlonya Körfezi‟ndeki gemiler
hakkında oldukça ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Viyosa tarafına da giden Yahudi, orada
30 büyük kadırga ile mastinazi (?bekçi) tipi 4 büyük gemi görmüĢtür. Suda bekleyen
bu gemilerin kürekleri ve diğer edavatı temin edilmiĢtir. Donanmayı bir voyvodanın
emrinde olan 400 azab korumaktadır. Bunlar köylülerden seçilmiĢtir. Voyvoda,
oranın 3 gün uzağında bulunan Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟ya bir mektup
621 Valerio Marcello, Modon‟un Fethi sırasında esir alınmıĢ, 1200 dukalık fidyenin ödenmesiyle de serbest
bırakılmıĢtır. A.e. , s. 1554-1555. 622 A.e. , s. 1555. 623 A.e. , s. 1556. 624 A.y. 625 Adı belirtilmeyen bu casus, Selanik, Vardar Yenicesi ile Avlonya‟ya uğrayıp Osmanlı gemileriyle ilgili bilgi
toplamıĢtır. A.e. , s. 1349.
118
yazarak bu adamlara tek kuruĢ vermeye gerek olmadığını yazmıĢtır. Sancakbeyi,
Voyvodası‟na bu adamları kovması, orada sadece 40-50 adam bırakmasına iliĢkin bir
cevap yollamıĢtır. PadiĢahın damadı olan Sancakbeyi o yıl (1500 yılı) donanmayı
çıkaramadığı için padiĢahın öfkelenmesine neden olmuĢtur. Voyvoda, üç defa Viyosa
kıyısına at koĢturmuĢtur. Avlonya‟dan getirdiği çok sayıda adamla Viyosa‟daki
donanmanın bir kısmını çıkarıp, gemileri Avlonya‟ya götürmüĢtür. Viyosa nehrinin
ağzındaki su 4 karıĢtır. Yoğun yağmur yüzünden nehrin ağzı toprakla dolduğundan
nehrin ağzındaki gemiler çıkarılamamıĢtır. Oradaki Tükler Yahudi‟ye kar yağınca
nehir ağzının geniĢleyeceğini, o zaman bu gemileri çıkarabileceklerini söylemiĢtir.
Su derinleĢtiğinde 4 kadırga oradan çıkarılmıĢtır. Nehrin ağzında top gemisine
benzeyen iki gemi bulunmaktadır.626
Üzerlerinde çok sayıda top vardır. Viyosa‟daki
donanmanın baĢında duran 40-50 adamdan 10 tanesi mühtedidir; Hıristiyanlık‟tan
dönmüĢlerdir.627
4 aydır orada olduklarını, tek kuruĢ para almadıklarını, zorla orada
tutulduklarını söylemektedirler.
Viyosa Nehri‟nden Avlonya‟ya taĢınan gemilerin sayısı, 1501 yılının ġubat
ayında daha da artmıĢtır. Dubrovnikli asil Bernardo Gondola tarafından yollanan 13
ġubat (1501) tarihli mektup, Viyosa Nehri‟nden 11 kadırga ile firkate ve
kalyatalardan oluĢan 5 gemi çıkarıldığını, Avlonya Sancakbeyi Mustafa PaĢa‟nın
emriyle bu gemilerin Avlonya‟ya götürüldüğünü bildirmektedir.628
Gemilerin
çıkarılması iĢine aynı yılın Ocak ayında baĢlanmıĢtır.629
Osmanlılar, gemileri
çıkardıktan sonra baĢarılarını kutlamak için Ģenlik ateĢi yakmıĢlardır.630
1501 yılının
ġubat ayında donanma için erzak da hazırlanmaktadır. PadiĢah, Eğriboz, Ġstifa
(Estives/Stives), Livadiye (Vadia) ve Ġzdin‟de (Sethines)631
peksimet üretilmesini
emretmiĢtir.632
626 A.y. 627 A.e. , s. 1350. 628 Donanma BaĢkomutanı‟nın (Benedetto Pesaro 7 Mart 1501 tarihli mektubu, Viyosa‟dan 6 kadırga çıkarıldığını
bildirmektedir. Yani onun mektubu ile Bernardo Gondola‟nın 13 ġubat (1501) tarihli mektubu arasındaki 25-26
gün içinde 5 kadırga çıkartılmıĢ olmalıdır. Çünkü Bernardo Gondola, 11 kadırganın çıkarıldığını söylemektedir.
Donanma BaĢkomutanı, nehirden çıkarılan 6 kadırganın haricinde, Viyosa Nehri‟nde 32 kadırga daha
bulunduğunu bildirmektedir. Bunların 22 tanesi hafif 10 tanesi büyük kadırgadır. Nehrin ağzı sığdır. Çok sayıda
adam elinde kazmalarla çukur açmaktadır. A.e. , s. . 1457-1458 ve 1546. 629 A.e. , s. 1457-1458. 630 A.y. 631 Ġstifa, Livadya ve Ġzdin bugünkü Yunanistan‟da yer almaktadır. Bu kentler, Atina‟nın kuzeybatısındadır. 632 Korfu‟daki Baylos Vido Diedo tarafından yollanan 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548.
119
1501 yılının Mart ayına gelindiğinde, Donanma BaĢkomutanı Benedetto
Pesaro, Avlonya kadırgalarını sabote etmeye, hatta onları ele geçirmeye baĢlamıĢtır.
Korfu‟dan yolladığı 7 Mart (1501) tarihli mektubunda Osmanlılara ait 11 kadırgayı
ele geçirdiği müjdesini veren Donanma BaĢkomutanı, gemilerin içindeki
malzemeleri, baĢka bir deyiĢle elde ettiği ganimeti 1246 adet donanma bayrağı, 1073
adet zırh, 423 adet eğer, 31 adet Ģamandıra ipi633
, 26 adet halat, 11 adet bocurgat
ipi634
, 25 adet çapa, 45 adet çengel olarak sıralamaktadır.635
Karadeniz‟deki donanma faaliyetleri, 1501 yılının Haziran ayında hız
kazanmaya baĢlamıĢtır. Dubrovnik‟ten 2 Haziran 1501 tarihli bir mektup yollayan
Troian Bolani, Karadeniz‟de 60 büyük kadırga inĢa edilmekte olduğunu haber
vermektedir.636
Ġzmit Körfezi‟nde de hafif kadırgalar yaptırılmaktadır.637
Osmanlı donanması hakkındaki mektup ve raporların bir kısmı Osmanlı ve
Venedik donanması arasındaki çatıĢmalara değinmektedir. Otranto‟dan 4 Kasım
1501 tarihli bir mektup yollayan Vali Alvise Contarini, Fransız ve Venedik
donanmalarının Midilli‟ye düzenlediği ortak saldırıdan söz etmektedir.638
Venedik
Donanma BaĢkomutanı, Fransız Donanma BaĢkomutanı Mösyö di Ravasten ve onun
yanındaki 4 Fransız kadırgası ile 17 Ekim (1501) günü Midilli‟ye çıkarma
yapmıĢtır.639
5 Aralık günü Midilli‟ye gelen, 120 gemiden oluĢan Osmanlı
donanması640
, Venedik-Fransız ortak teĢebbüsünün uzun soluklu olmasını
engellemiĢtir. Osmanlı donanmasındaki 120 geminin kırkı kadırgadır. Geri kalan 80
gemi, firkate, kalyata, top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır.
633 Grippia: Fune attaccata per l‟un dei capi al diamante dell‟ancorà per l‟altro al gavitello (Bir ucu çapanın
elmasına, bir ucu kamara Ģamandırasına bağlanan ip). Luigi Fincati, Dizionario di Marina Italiano/Francese,
Genoa-Torino, Luigi Beuf Libraio-Editore, 1870, (Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 17.01.2011, s. 163. 634 Cavopiano: Fune che avvolta all‟argano e bozzata alla gomena serve a salpare l‟àncora in temrine di corderia
il cavopiano è quello formato di legnuoli semplici (Bocurgatı saran ip. Halata bağlanır. Halatın çekilmesinden
sonra çapanın atılmasını sağlar. Basit olanları tahtadan yapılır). A.e., s. 113.
635 I Diarii, C. III, s. 1547-1548. 636 A.e. , C. IV, s. 73. 637 A.y. 638 A.e. , s. . 180-181. 639 A.y. 640 Adı belirtilmeyen bir Venedik casusu, 22 Kasım (1501) günü Ġstanbul‟dan ayrılıp 2 Aralık günü Midilli‟ye
ulaĢmıĢtır. 12 Aralık tarihine kadar Midilli‟de kalan bu casus, Osmanlı donanmasının oraya varıĢına bizzat Ģahit
olmuĢtur. Söz konusu casus, Midilli‟de gördüklerini 18 Mart 1502 tarihinde Venedikli yetkililere rapor etmiĢtir.
Bu raporun kime ve nerede takdim edildiği Sanuto tarafından belirtilmemektedir. Korfu ya da Venedik olabilir.
A.e. , s. 242-243.
120
1502 yılının Eylül ayında padiĢahın yaptırmakta olduğu 40 kadırga
tamamlanmıĢtır.641
Bu bilgiyi veren Baylos Leonardo Bimbo, Pera‟dan yolladığı 9
Eylül (1502) tarihli mektubuna Ģu bilgileri de yazmaktadır: PadiĢahın 100 adet eski
kadırgası vardır. 100 tane daha kadırga yaptırmak istemektedir. PadiĢahın 100 adet
küçük gemisi de bulunmaktadır. Bunların çoğu kalyata, firkate ve pergende
türündedir.
Vasillikon‟dan (Vasilicha/Eğriboz Adası‟nın güneybatısındaki kent) yollanan
22 Eylül (1502) tarihli mektup642
, eski donanmadaki gemilerin durumuna dair önemli
ipuçları barındırmaktadır. Bu mektuptan anlaĢıldığı kadarıyla, Modon Seferi‟nden
dönen büyük gemiler kullanılmaz haldedir. Çünkü, Yeni Kaptanıderya olan Davut
PaĢa, eski donanmadan kalan birkaç büyük geminin sökülmesini, bu büyük gemilerin
tahtalarıyla büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 8 gemi inĢa edilmesini
emretmiĢtir.643
Üstelik, paĢa, bu hususta padiĢahtan icazet de almıĢtır.644
Mektupta
geçen bir baĢka ilginç ayrıntı, Kemal Reis‟in harap haldeki gemisinin müzayedeye
sunulmasıdır. Mektubu gönderen kiĢi, gemiyi müzayedeye sunanın Davut PaĢa
olduğunu bildirmektedir.645
Geminin satıĢ fiyatı hakkında da bilgi verilmiĢtir. Kemal
Reis‟in bu gemisi 400.000 dukadan646
alıcı bulmuĢtur.647
Ancak, onun kim tarafından
satın alındığına iliĢkin herhangi bir bilgiye mektupta rastlanılmamaktadır. Söz
konusu mektup, yapılmakta olan yeni kadırgalar için nasıl kürekçi temin edildiğini
de izah etmektedir. Selanik‟te oturan Rum ve Müslüman tüccarlar, Davut PaĢa‟ya
60-70.000 kürekçi yollamıĢtır.648
Bu tüccarlar, söz konusu kürekçilerin 25 günlük
ücretlerini de kendileri ödemiĢtir.649
Bundan baĢka, Davut PaĢa, oğullarından (kaç
oğlunun olduğu belirtilmemiĢ) her birine 6 büyük kadırga yaptırmaktadır.650
Ocak
ayına kadar bu kadırgaların kendisine teslim edilmesini onlardan istemektedir. 641 A.e. , s. 431-432. 642 Sanuto, bu mektubun Korfu‟daki Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya yollandığını not düĢmüĢ,
ancak kimin tarafından yazıldığını belirtmemiĢtir. A.e. , s. 480. 643 A.y. 644 A.e. , s. 609. 645 A.e. , s. 480. 646 Sanuto, Vasillikon‟dan (Vasilicha: Eğriboz Adası‟nın Güneybatısı‟ndaki kent)yollanan söz konusu mektuba
Günlükler‟in baĢka bir kısmında tekrar değinmektedir. Ancak, orada Kemal Reis‟e ait geminin 300.000 dukaya
satıldığını söylemektedir. A.e. , s. 609. 647 A.y. 648 A.e. , s. 480 ve 609. 649 A.y. 650 Burada Davut PaĢa‟nın kaç oğlu olduğu belirtilmediği için, tüm oğulları tarafından yaptırılan toplam kadırga
sayısı hakkında bilgi vermek mümkün değildir. A.e. , s. 480.
121
Ayrıca, o, kendisine bağlı 3 sancakbeyinden her birine üçer hafif kadırga (toplam 9
hafif kadırga) inĢa ettirmektedir.
Ayamavra BarıĢ AntlaĢması‟nın Osmanlı ve Venedik arasında imzalanma
süreci, iki devlet arasındaki iliĢkilerin yeniden hukuken düzenlenmesi bakımından
büyük bir ehemmiyet taĢımaktadır. Bu önemli antlaĢmanın maddeleri Günlükler‟de
de yer almaktadır. Ancak antlaĢma maddelerinin sadece denizcilikle ilgili olan
kısımları teze konu edilmektedir.
“Çok meĢhur ve yüce ve büyük hayranlık uyandıran hakim, Müslüman
sultanı Bayezid Tanrı‟nın kutsadığı Venedik Doçu Leonardo Loredano‟yu
selamlıyor. Onun Ģeref, Ģanı ve mutluluğu artsın”651
ifadeleriyle baĢlayan, “PadiĢah
tarafından Senyörlüğe yollanan antlaĢma maddeleri. PadiĢah bu maddeler üzerine
yemin etti” açıklamasıyla devam eden mektup652
padiĢahın Ģahsından Venedik
Doç‟una iletilmiĢtir. PadiĢahın mektubu, Venedik elçisi Andrea Gritti ile padiĢahın
elçisi subaĢı Ali Bey tarafından Dukalık Sarayı‟nda bulunan Doç‟a takdim edilmiĢtir.
Mektubun Doç‟a takdim ediliĢ tarihi, 22 Mayıs 1503‟tür. PadiĢah, tarafından sunulan
bu antlaĢma maddeleri aynı zamanda yapılma ihtimali olan barıĢın koĢullarıdır.
PadiĢah, bu koĢulların sağlanmaması durumunda barıĢ yapmayacağını ayrıca
belirtmiĢtir. AntlaĢma maddeleri içinde denizcilikle ilgili olanlar Ģunlardır:
Madde 9: BarıĢ olduğu sürece Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe‟den gelen Venedik
gemileri Boğaz‟dan girip çıkabilirler.653
651 “Illustrissimo et Exellentissimo domino Bayesit, mango admirato et sultano musulmanurum, Leonardus
Lauredanus Dei gratia dux Venetiarum etc. , salutem et honoris ac gloriæ felicia incrementa”, A.e. , C. V, s. 42. 652 AntlaĢma maddelerinin oluĢturulma tarihi çok daha öncedir. Mektupta sıralanan maddelerden hemen sonra
onların ne zaman kayda geçirildiğine iliĢkin Ģöyle bir not bulunmaktadır: “Questi capitoli el nostro gran propheta
Cadratresul de l‟anno 908, del sexto mese a 24 dì, de la salute de Christo del milesimo 1502, a dì 17 dezembrio”.
Bu ifade Türkçe‟ye Ģöyle çevirilebilir: “Bu antlaĢma maddeleri, Kadirülresul büyük Peygamberimizin (Hz.
Muhammed) takviminde (Hicri takvim) sene 908, altıncı ay (Cemâziyelâhir) ve 24. gün (aslında 16. Günü olmalı)
Ģeklinde tarihlendirilmektedir. Bunun Miladi takvimdeki karĢılığı 17 Aralık 1502‟dir”. PadiĢahın mektubu 1502
yılının Aralık ayında ya da bir sonraki yılın Ocak ayında yazılmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 41.
653 “Et li merchadenti de la soprascritta Signoria et homeni et tutti quelli che sono viandanti, sì per m ar com eper
terra, che passeranno in nome de‟ venitiani, che venivano nel mio dominio, sì per mar come per terra, con galie o
nave, o con altri pizoli navilii a Constantinopoli, Pera, Trapesonda et Caffa, over in ogni loco aspectante al mio
dominio quando li piace possino venir et andar dentro et fuora del stretto (Ve yukarıda bahsi geçen Venedikli
tüccarlar, Venedik‟in bütün adamları, kara ve deniz üzerinden seyahat eden Venedikli bütün seyyahlar ve
Venedik için çalıĢıp ülkemden geçen herkes, ister kadırgalar, büyük ve küçük gemiler vasıtasıyla deniz üzerinden
ya da kara üzerinden Ġstanbul, Pera, Trabzon ve Kefe ve diğer meskenlere gelen bütün Venedikliler ülkemde
bekleyebilir, isterse Boğaz‟dan girip çıkabilir). A.e. , s. 44.
122
Madde 11: Diğer devletlerin korsanlarına ait olan barça , kadırga ve diğer tür
gemiler, Venedik limanlarına geldiklerinde kabul edilmeyecekler, orada kalmalarına
izin verilmeyecek, onlara erzak temin edilmeyecek, mümkünse Venedik onların
gemilerini ele geçirecek, onları alıkoyacak, cezalandıracak ya da oradan kovacak.
Aynı Ģekilde bana ait liman veya adalara korsanlara ait barça, kadırga, kalyata veya
firkate gelirse oraya girmelerine ve oradan geçmelerine izin verilmeyecek, onlara
erzak temin edilmeyecek mümkünse gemileri ele geçirilecek. Onları alıkoyacağım,
cezalandıracağım ya da oradan kovacağım.654
Madde 17: Venedik‟e ait herhangi bir gemi ülkeme geldiği sırada fırtınaya
yakalanırsa, gemiden kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak (esir
edilmeyecek). Bırakıp kaçtıkları mallar, söz konusu geminin reisine iade edilecek.
Gemilerimden biri size ait yerlere uğradığı sırada fırtınaya yakalanırsa, mallarını
bırakıp kaçmak zorunda kalan adamlar özgür kalacak, geride bıraktıkları mallar
geminin reisine iade edilecek. Rencide edilmeyecekler.655
Madde 18: Hâkimiyetimdeki yerlerden çıkacak olan kadırga, kalyata, firkate ve diğer
küçük gemiler denizde seyrederken, bu gemilerin reisleri, komutanın olmadığı
durumda, Venedik ülkesine zarar verilmemesini ve Venediklilere engel
çıkarılmamasını garanti altına almak, bunun için ellerinden gelen iyiliği yapmak ve
gerekli tedbiri almakla yükümlüdür. Reisler, Venedik ülkesindekilerin güvenliğini
sağlamayıp yollarına devam ederlerse suçlu sayılıp cezalandırılacaklar. Güvenliği
sağlamalarına rağmen, zarar verme ve engel çıkarma durumu hâlâ söz konusuysa
uğranılan zararı tazmin edecekler. Aynı Ģekilde Venedik tarafından denize açılan ve
yanında komutanı bulunmayan gemi, güvenliği sağlayacak. Herhangi bir zarar verme
654 “Et se de altri paesi venisse barze de corsari, o galie, o altri navilii, venendo a li porti de la Signoria de
Veniexia non li habino ad acceptar, et non li lassino star, et non li dagino vituarie, et se possibel sarà de pigliarli,
prenderli et castigarli, o veramente chazarli via; et similiter si‟l venirà ne li mei porti, o mie isole, galie o barze
de‟corsari o fuste, io non li lasserò intrar, et non li lasserò star, et non li darò victuarie, et se‟l sarà possibel de
pigliarli, li prenderò et chastigherò, over li chazerò. A.y. 655 “ Et se alcun navilio de‟ venitiani, venendo al mio dominio, per cattivo tempo se remposse, li homeni che
scapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai sui patroni; et se alcun navilio de li mei per cativo tempo se
rompesse a li sui lochi, li homeni che schapoleranno siano franchi, et le robe restituite ai patroni, et non ge sia
facto alcun oltrazo”. A.e. , s. 45.
123
ve engel çıkarma durumunda, karĢı tarafın zararını ödemekle yükümlü olacak.
Güvenliğin sağlanamamasında kabahati olanlar cezalandırılacak.656
Madde 23: Ġmparatorluğuma gelecek olan Venedikli denizciler, herhangi bir zanaat
iĢi için alıkonulmayacak ve geldikleri gemiyle geri dönebilecek.657
Madde 28: Ticaret yapmak amacıyla ülkeme gelen, Mağribli, Berberi ve diğer
milletlerden olan tüccarlar Venedik hâkimiyetindeki herhangi bir yere uğrar veya
herhangi bir Ģekilde söz konusu yerden geçerse gümrük vergileri kesilirken ve oradan
çıkıĢ yaptıklarında herhangi bir engel çıkarılmasın, herhangi bir zarara uğratılmasın.
Venedik hâkimiyetindeki o yerlere istedikleri gibi gidip gelebilsinler. Kendilerini
benim ülkemdeymiĢ gibi hissetsinler.658
Madde 29: Ticaret yapmak için Körfez‟de (Avlonya Körfezi‟nde) ve geçitte
(Avlonya Körfezi‟ne ulaĢan geçit) bulunan gemiler ister Venedikli ister baĢka
milletten olsun benden herhangi biri tarafından engellenmeyecek veya zarara
uğratılmayacak, kötü bir Ģey baĢına gelirse kurtarılacak.659
31 Ağustos 1503 yılında Ayamavra‟yı Venedik‟ten teslim alan660
, Ayamavra
için istediği tazminatı tek tek sıralayan661
padiĢah, Venedik‟le yapılan barıĢın
denizlerde güvenliği sağlamasını ve denizlerdeki ticaretin güvenli bir biçimde devam
656 “Et se dal mio dominio, da quelli luogi che ussirano galie o fuste o altri navilii andando in viazo per mar, et
che con loro non sia mio capitanio, li patroni debiano dar bona et sufficiente segurtà de non far alcun danno o
impedimento al paese de‟ venitiani, e se partirano senza dar securtà, serano delinquenti et serano castigati; et se,
da poi data la securtà, anderano et farano alcun danno o impedimento, ogni danno et impedimento che farano la
segurtà pagerano; et similmente da la banda de‟ venitiani, se l‟ussirà fuora alcun navilio senza capitanio,
habiando dato bona segurtà a Veniexia, ogni danno o impedimento che fesseno nel paese le segurtà l‟habino ad
pagar, et se anderano senza segurtà, come delinquenti siano puniti”. A.y. 657 “Et li marinari, che venirano con li navili venitiani nel mio imperio, non siano tolti per alcuna manual faction,
ma cussì come vengono con le lor nave con quelle retornino”. A.e. , s. 46. 658 “ Et se alcuni mori barbareschi o de alcun altro luogo, merchadanti, che venissino in el mio imperio per
merchadanter, o per mar o per terra, venendo et tochando in alcun luogo che comanda venitiani, le usanze et
statuti habiando tolto i sui datii, non gli habino a dar impazo o far alcun danno o impedimento, et che in el mio
dominio, come piace a lor, possino venir et andar. A.y. 659 “Et dal colpho in su, nel canal, li navilii che navigerano, siano de‟ venitiani o de altri che anderano a
merchantizar a Veniexia et venirano, alcun di mei non li habi a dar alcun impazo over danno, resalvado se i
avesseno facto alcun male”. A.y. 660 Donanma Emini Hironimo Contarini Korfu‟dan yolladığı 3 Eylül 1503 tarihli mektupta Ayamavra‟yı nasıl ve
ne zaman teslim ettiğini anlatmaktadır. 31 Ağustos 1503 tarihinde, Ayamavra‟yı Angeli Kasrı (Angelo Castro)
Sancakbeyi‟ne teslim eden Contarini, kaledeki top ve cephaneleri Osmanlılara bıraktığını söylemektedir.
Sancakbeyi‟nin ulağıyla beraber 2 Eylül (1503) günü Korfu‟ya gelmiĢtir. Osmanlılara ait esirlerin serbest
bırakılması iĢiyle ilgilenmektedir. A.e. , s. 85.
124
etmesini istemektedir. Bu nedenle kıyı kentlerinde görevli olan 13 Sancakbeyi‟ne
(Mora, Eğriboz, Narda ve Avlonya baĢta olmak üzere) Ģu emri yollamıĢtır:662
“Geçmiş zamandaki şerefgüzâr emirlerimizle sana Venedik’le barış
yapılmasını emrediyoruz. Bundan sonra onun sahip olduğu yerlere ve onun
adamlarına, tebaasına, denizde seyreden gemisine ve adalarına hiçbir zarar
verilmesin yahut engel çıkarılmasın. Şu anda görev mahalinde Venedik’e ve onun
adamlarına yine zarar verildiğini işittik. Bu yüzden kulum olan bir ulakla emir
yolladım. Bu akşam varacak. Buyruğun altındaki ülkede ikamet edenlere yeniden
emredeceksin. Görev mahalinde Venedik’in adamlarına, denizdeki gemilerine, ticarî
mal, eşya ve erzaklarına herhangi bir zarar veren veya zorluk çıkaranlar olursa
onları etkili bir biçimde dağıt (bir araya gelmelerini engelle). Fakat, emrindeki
adamlar Venediklilerle ticarî antlaşma yapabilir. Bir daha herhangi bir şekilde bu
hususla ilgili bir emir yollarsam, anla ki bu aynı uygunsuz durumun bizim başımıza
gelmesine izin vermek zorunda kalacağız ve bu yapılanlar tebaamızın başına gelecek
felaketin sebebi olacak. Görevliler ticaret yapmaya veya başka bir nedenle gelen
Venedikli tüccarlara herhangi bir engel çıkarmasınlar ki onlar da güven içinde gidip
gelsinler. Malumun olsun. Emirlerime sadık ol.”
PadiĢah, Ayamavra‟nın teslim alınmasından evvel, Venedik elçisine bir
mektup vermiĢtir.663
Bu mektup, Venedik‟in ödemesi gereken tazminatın miktarı
hakkında bilgi vermektedir. Ayamavra‟nın sadece kendisi için1 milyon 200 bin akçe
(24.000 duka) tazminat ödenmesini isteyen padiĢah, tüccarların zarar gören malları
için ayrı bir tazminat talep etmektedir. Bunun için istediği tazminat miktarı 500.000
akçedir (10.000 duka). Esirler için de para ödenecektir. PadiĢah esaretten kurtardığı
65 Müslüman için 175.297 akçe (3518 duka) tazminat alacaktır. Diğer esirler için
de 299.940 akçe (5998.19 duka) isteyecektir. Ayamavra Kalesi‟nde olup da Venedik
tarafından iade edilmeyen cephane ve edevat için toplam 295.201 akçe (5904.15
duka) ödenecektir. Kalede bulunan her bir eĢyanın664
tek tek hesaplanması
662 Venedikliler, padiĢah tarafından yollanan bu emri Ġtalyanca‟ya çevirmiĢlerdir. Emrin tam tarihi
belirtilmemiĢtir. 1503 yılında kaleme alınmıĢ olmalıdır. A.e. , s. 288. 663 A.e. , s. . 288-289. 664 Kaledeki bu cephane, Osmanlı donanması tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, orada birkaç gemi malzemesi
de bulunmaktadır. A.e. , s. 290.
125
sonucunda bu toplam rakama ulaĢılmıĢtır. Bu eĢyalar Ģunlardır ve ederleri de
Ģöyledir:665
- Bakırdan yapılmıĢ bir “passavolante” topu: 500 akçe
- Develerin taĢıdığı türden 8 küçük top (bombardelle de gambelli): 16.000 akçe
- 14 küçük top. Her biri için 500 akçe. Toplam: 7000 akçe
- 213 adet patlayıcı. Her biri için 200 akçe. Toplam: 42.600 akçe
- 208 çuval barut ile 8 fıçı barut (Çuvallardaki barutun çoğu tüketilmiĢ, sadece 60
çuval barut kalmıĢtır. 8 fıçı barut ise harcanmamıĢtır): 16.800 akçe
- 10 partesanelle. Her biri için 20 akçe. Toplam: 200 akçe
- 263 adet eyer (200 tanesi demirden, 43 tanesi bakırdan ve diğer 20 tanesi baĢka bir
metalden): 22.860 akçe
- 288 adet yeniçeri zırhı. Her biri için 500 akçe; toplam: 44.000 akçe
- 1140 demir tel: 7. 125 akçe
- 131 adet çapa : 655 akçe
- 100 fıçı: 500 akçe
- 10 demir kürek (kazmak için kullanılan kürek; gemi küreği değil) : 200 akçe
-500.000 adet büyük bileği. 90 tanesi sayılacak. Her biri 100 akçeden: 9000 akçe
- 15 demir gülle: 255 akçe
- 100 ok: 2300 akçe
- çeĢitli tipte bileğiler: 30 tane. Her biri için 100 akçe. Toplam: 3000 akçe.
- 20 adet Ģilt: 400 akçe
- 2 çan: Her biri 2000 akçe. Toplam: 4000 akçe
665 Eksilen mühimmat, kaledeki hâmi, topçubaĢı, topçu emini ve cebecibaĢı tarafından tespit edilmiĢtir. A.y.
126
- Ġnebahtı‟dan getirilmiĢ olan 300 çapa ve demir gülleler: Her biri için 6 akçe.
Toplam: 1806 akçe (Çapaların hepsi için istenen miktar, 1800 akçedir. 6 akçe de
demir gülleler için istenmiĢtir. )
- 20 yük peksimet: 6000 akçe
-1 ton mal: 10.000 akçe
Ayamavra AntlaĢması‟nın imzalanmasından sonra Venedik elçisi sıfatıyla
Ġstanbul‟a giden Andrea Gritti, Venedik‟e döndüğünde Senato‟ya bir rapor
sunmuĢtur.666
23 Mayıs 1503 tarihinde yola çıkan Gritti, deniz üzerinden 42 gün
süren bir yolculuğun ardından 4 Temmuz (1503) günü Ġstanbul‟a varmıĢtır.667
Onun
tekrar Venedik‟e dönmesi 1503 yılının Aralık ayındadır. Raporunu da bu dönemde
sunmuĢtur. Bu Venedik elçisi, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada Osmanlı donanması
hakkında pek çok bilgi toplamıĢtır. Veziriazam Hersekzâde Ahmed PaĢa, ona
padiĢahın 126 gemiyi silahlandırdığını, bu gemilerin 46 tanesinin kadırgadan, geri
kalanların küçük gemilerden oluĢtuğunu söylemiĢtir.668
Elçi, seferden dönen büyük
gemi ve mavnaların iĢe yaramaz bir yığın haline geldiğini Ahmed PaĢa‟dan
öğrenmiĢtir. Gritti, Modon‟un fethi sırasında esir düĢen Vardiyan Andrea de Re‟nin
(Andrea Derè) Osmanlılar için yaptığı gemilerden de söz etmektedir. Bu Venedikli
Vardiyan, Ahmet PaĢa için büyük bir kadırga yapmıĢtır.669
Bundan baĢka biri 30,
biri 26, bir diğeri 22 oturaklı olan üç hafif kadırga daha yapmıĢtır.670
Gritti, Ġstanbul
ve Gelibolu‟da kaç gemi olduğu ve bunların ne tür gemiler olduğu hakkında da bilgi
vermektedir: Ġstanbul‟da 30 hafif kadırga vardır. Modon‟dan getirilen hafif kadırga
türündeki 6 Venedik gemisi de Ġstanbul‟dadır ve onlar tamamen onarılmıĢtır.
Venedik‟in elinden alınan 1200 botte (768 ton) kapasiteli büyük kadırga da oradadır.
Preveze‟den getirilen 12 baĢtarda, denize çıkamaz haldeki 2 mavna, birkaç firkate,
kalyata ve ağribar orada bulunan diğer gemilerdir. Buğday taĢıyan yük gemilerini
korsanlardan korumak için kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan silahlı 8 gemi
666 A.e. , s. . 449-465. 667 A.e. , s. 449. 668 A.e. , s. 451. 669 A.y. 670 A.e. , s. 465.
127
Boğaz‟da durmaktadır. Gelibolu‟da da 60 gemi vardır.671
Bunlar daha çok kadırga,
firkate ve kalyata türündedir. Andrea Gritti, Avlonya‟daki gemilere de
değinmektedir. Viyosa‟dan 10-11 kadırga ancak çıkarılmıĢtır.672
Bunların bir kısmı
suda beklerken bir kısmı kıyıya, Avlonya limanına çekilmiĢtir. Nehirden çıkarılan
kalyata ve firkate türündeki 9 gemi de Avlonya kıyısında beklemektedir. Bu gemiler,
nehirden çıkarılma sırasında yıpranmıĢtır ve seyrüsefere çıkamaz vaziyettedirler.
Viyosa Nehri‟nden çıkarılmayı bekleyen 8 büyük kadırga ile 13 hafif kadırga daha
vardır. Yine de padiĢah Avlonya ve Viyosa‟daki gemileri Ġstanbul‟a getirme
hususunda kararlıdır.673
Gritti, bütün bu bilgilerin yanında, padiĢahın artık Hıristiyan
gemilerini silahlandırıp donanmaya katma yöntemine baĢvurmayacağını, donanmada
azapları öne çıkaracağını, daha güvenli bir donanmaya sahip olmak için
Anadolu‟daki Türklerden daha çok kiĢiyi donanmaya alacağını öğrenmiĢtir.
Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1504 yılının Mayıs ayında
yollanan mektup, Viyosa Nehri‟nde Andrea Gritti‟nin söylediğinden çok daha fazla
gemi olduğunu ortaya koymaktadır: PadiĢah, 31 kadırga ile firkate ve kalyatalardan
oluĢan 15 geminin nehirden çıkarılmasını emretmiĢtir.674
Nehirde top ve at
gemilerinden ve farklı türdeki küçük gemilerden oluĢan 60 gemi daha vardır.
Nehirdeki gemilerin çıkarılması iĢi için 10.000 kiĢi seferber edilmiĢtir. Contarini,
Viyosa‟dan çıkarılan gemilerin padiĢahın bizzat kendisi tarafından teslim alınacağını,
çıkarılan gemileri teslim almak için padiĢahın ya Dıraç‟a ya da Kotor‟daki körfeze
gideceğini ileri etmektedir.675
Nehirdeki gemilerin çıkarılması hakkında verilen emir, hızla yerine
getirilmiĢtir. Girolamo Contarini, 5 kadırganın Viyosa Nehri ağzına kadar
getirildiğini, oradan Avlonya‟ya taĢındığını bildirmektedir.676
Çekilme sırasında, bazı
gemiler zarar görmüĢ, bazısı da batmıĢtır. Ġki büyük kadırga Avlonya limanına
çekildiği sırada, suyun sığ olması yüzünden hasar görmüĢ; gemilerde yarıklar
oluĢmuĢtur. Gemilerden biri Avlonya‟ya çekilemeden Raguseo limanında batmıĢtır.
671 A.y. 672 A.e. , s. 466. 673 A.y. 674 A.e. , C. VI, s. 22. 675 A.y. 676 Medola limanından (Dubrovnik) yollanan 12 Ağustos 1504 tarihli mektup: A.e. , s. 53.
128
Gemide açılan delikler buna neden olmuĢtur. Nehirden çıkarılan gemilerin bir kısmı
Yanya‟ya götürülmüĢtür. Oraya götürülen 12 gemi kıyıya çekilmiĢtir. Viyosa
Nehri‟nden çıkarılmamıĢ olan 4 kadırga daha vardır. Avlonya‟ya taĢınan gemiler,
tamamen su aldıkları için hemen bakıma alınmıĢtır. Avlonya Sancakbeyi Mustafa
PaĢa, bakım için gerekli olan malzemelerin temin edilmesini sağlamıĢ, bir ulak
yollayıp Avlonya‟daki bütün üstüpüleri toplatmıĢtır.
Viyosa‟daki gemilerin büyük bir kısmı, 1504 yılının Ekim ayında nehirden
çıkarılıp Avlonya‟ya çekilmiĢtir. Girolamo Contarini, Viyosa Nehri‟nden çıkarılan
35 geminin 23 Eylül (1504) günü Avlonya‟dan denize açıldığını haber
vermektedir.677
Aynı yılın Ekim ayında Korfu‟dan geçen bu gemiler, Venediklilere
selam vermiĢtir.678
Contarini, Avlonya‟dan denize açılan gemilerin Ġnebahtı‟ya
demir attığını, orada bir süre bekledikten sonra taĢıdıkları topları bırakmak üzere
Ayamavra‟ya gittiğini bildirmektedir.679
Ayamavra‟ya cephane temin eden bu
gemiler, Ġstanbul‟a doğru yol almıĢtır.
1505 ve 1506 yılında yazılan mektuplar, padiĢahın Rodos‟a karĢı donanma
hazırlığı içinde olduğunu ileri sürmektedir. Sakız Konsolosu Giorgio de Tabia
tarafından 1505 yılının Ağustos (1505) ayında yollanan mektup, padiĢahın Rodos‟a
karĢı donanma hazırlattığı, Koron‟daki kalafatçı ve marangozların Ġstanbul‟a
çağrıldığı bilgilerini içermektedir.680
Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 28
Ekim 1506 tarihli mektup681
ile Baylos Niccolò Pisani ve Komutan Bernardo
Barbarigo tarafından 1506 yılının Mart ayında yollanan mektup682
, Rodos‟a karĢı
donanma hazırlandığından bahsetmektedir.
Ġstanbul‟dan dönen ve 1507 yılının Mart ayında Senato‟ya bir rapor sunan
elçi Giaccomo Contarini, Osmanlı donanmasında kaç gemi bulunduğu hakkında bilgi
vermiĢtir. Ġstanbul ve Gelibolu arasında kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 120
gemi olduğunu söyleyen bu Venedik elçisi, bu gemilerin çoğunun kadırganın bir alt
677 1504 yılının Ekim ayında yollanan mektup: A.e. , s. 71. 678 A.y. 679 A.e. , s. 82. 680 A.e. , s. . 247-248. 681 A.e. , s. 277. 682 A.e. , s. 308.
129
türü olan baĢtardadan ibaret olduğu bilgisini vermektedir.683
“Galia bastarda” tabirini
kullanan Contarini, söz konusu gemilere Osmanlıların “topgemi” dediğini ayrıca
belirtmektedir. Topgemi tabirinin top kadırgası (galia da bombarde) anlamına
geldiğini de söylemektedir. Gemileri Ģöyle tarif etmektedir: Tek fenerlidirler. Pruva
kısımlarında güverte bulunmaktadır. Güvertenin altında büyük bir top durmaktadır.
Bu Venedik elçisi, padiĢahın emriyle karaya çıkarılan söz konusu kadırga, kalyata ve
firkatelerin iyi korunmadığını da dile getirmektedir. Hepsi açıktadır; üzerlerine bir
tente örtülmemiĢtir. Gemiler, yağmur, kar ve rüzgâra maruz kalmıĢtır.
Viyosa Nehri‟nden çıkarılıp Avlonya üzerinden Ġstanbul‟a getirilen
donanmadan da söz eden Contarini, söz konusu nehirden kaç geminin getirildiğini
söylememektedir. Gemilerin nehirden çıkarılması iĢi, Ģikayetlere ve yakınmalara
neden olmuĢtur. Çıkarılan gemilerin muhafazasından sorumlu olanlar, söylenerek
görev yerini terk etmeye yeltenince, padiĢah görev yerinden ayrılanın vaat edilen 30
dukayı alamayacağına dair bir haber yollamıĢtır. Bütün bunlardan söz eden Venedik
elçisi, sırası gelmiĢken kendi Ģikayetçi olduğu bir konuyu da değinmiĢtir. Ona göre
Hıristiyanların hem vergi ödemesi hem de padiĢahın her iĢinde kullanılması,
donanmada durmadan kürek çekmesi yadırganacak bir durumdur.684
Giaccomo Contarini, ünlü denizci Kemal Reis ile sahip olduğu gemilerden de
söz etmektedir. Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da pek itibar görmediğini, açgözlülüğü ve
kurnazlığı sayesinde Osmanlılar arasında ün kazandığını söyleyen elçi, onun
padiĢahın icazetini alıp 14 gemiyle denize açıldığını bildirmektedir.685
Devletin ileri
gelenlerinin gemileri hakkında da bir Ģeyler yazmıĢtır: Ali PaĢa‟nın bir sürü gemisi
vardır. Contarini, ona ait olan 400 botte (256 ton) kapasiteli bir kalyonun
Berberistan‟a gitmek üzere olduğunu not düĢmüĢtür. Faik PaĢa‟nın oğlunun 300
botte (192 ton) kapasiteli kalyonu da Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. ġehzadelerden
biri Korfu‟dan bir usta getirip ona hafif bir kadırga ile 22 oturaklı bir kalyata ve
daha pek çok gemi yaptırmıĢtır. Eğriboz Sancakbeyi‟nin emrinde bulunan kalyata ve
firkateden oluĢan 5 gemi denize açılmĢ, korsanlara karĢı etrafı teftiĢ etmiĢtir.
683 A.e. , C. VII, Haziran, 1969, s. 5 ve 16. 684 A.e. , s. 17. 685 A.y.
130
Elçi, Modon‟un fethi sırasında kente erzak taĢırken ele geçirilen bir kadırgada
esir düĢen ve daha da Ġstanbul‟a getirilen VardiyanbaĢı Andrea de Re ile konuĢma
fırsatı bulmuĢ, ondan önemli bilgiler edinmiĢtir. Eski Kaptanıderya Davut PaĢa,
sağken sık sık Andrea de Re‟yi yanına çağırmakta, onunla bir odaya çekilip, bir seyir
haritasını önüne açmakta ve Venedik Körfezi‟ndeki (Adriyatikte‟ki) yerleĢim yerleri
ve limanlar hakkında ona bir Ģeyler sormaktadır.686
Bazen de Pulya ve daha baĢka
yerler için aynı soruları yöneltmektedir. Aniden Zadar‟ın (Zara) üstünde durup
onunla ilgili her ince detayı, bu kentteki limanı, surların kapladığı alanı, kentin sahip
olduğu cephaneyi, merak ettiği daha pek çok Ģeyi sormaktadır. Bütün bunlardan söz
eden Andrea de Re, Osmanlılar için yaptığı gemileri kendi isteğiyle yapmadığını,
bunları yapmak zorunda bırakıldığını, onun bu hizmetinin ileride Venedik için zararlı
olacağını, o yüzden bir an önce kurtarılmasının gerektiğini Venedik Elçisi‟ne
söyleyip bu söylediklerinin Venedik Doçu Leonardo Loredano‟ya iletilmesi ricasında
bulunmuĢtur.
II. Bayezid‟in korsanlara karĢı aldığı tedbirler, 1507 yılında da devam
etmiĢtir. PadiĢah, firkate ve kalyatalardan oluĢan 14 gemiyi silahlandırıp bunları
baĢka bir korsanın687
komutasına vererek Takımadalar‟daki korsanların üzerine
yollamıĢtır.688
Söz konusu korsan, diğerleriyle iĢbirliği yapınca, padiĢah onu geri
getirmek için baĢka bir korsan daha yollamak zorunda kalmıĢtır.689
Baylos Leonardo
Bimbo‟nun 11 Nisan 1507 tarihli mektubu, söz konusu korsanların padiĢah
tarafından yakalatıldığını ortaya koymaktadır: PadiĢah ele geçirdiği birkaç korsanı
Ġstanbul‟a getirip idam ettirmiĢtir.690
Osmanlılar, II. Bayezid döneminde Hindistan‟da Portekiz‟le nüfuz
mücadelesine giriĢen Memlük Sultanı‟na yardım etmeye, ona donanma malzemesi ve
mühimmat temin etmeye baĢlamıĢtır. Ġlk olarak Vize (Vise/Edirne) Sancakbeyi‟ne ait
olan bir büyük kalyon, bir büyük gemi ile bir küçük kalyon Ġskenderiye‟ye toplar
686 A.e. , s. 19. 687 Korsanın adı belirtilmemiĢtir. A.y. 688 A.y. 689 A.y. 690 A.e. , s. 81.
131
taĢımak üzere 1507 yılının baĢlarında yola çıkmıĢtır.691
Daha sonra, padiĢah,
Kastamonu‟dan çıkarılan 8000 milliaria (4096 ton)692
bakırı yüklenen iki yük
gemisini, top yapımı için Memlük Sultanı‟na yollamıĢtır.693
Ġskenderiye‟ye gitmek
üzere 1507 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılan bu gemiler, Kemal Reis‟in
komutasındadır.694
25 yelkenli ile yola çıkan695
Kemal Reis, söz konusu bakırın
yanında 500 parça top götürmektedir.696
1507 senesi Ekim ayında Ġskenderiye‟ye
ulaĢmıĢtır.697
Ġskenderiye‟ye gelen bu donanmadaki gemilerden biri barçadır.698
Ġki
tanesi de kalyatadır.699
Kemal Reis ve donanması, 1507 yılının Aralık ayında hâlâ Ġskenderiye‟dedir.
Kemal Reis getirilen bakır için ödenecek para konusunda Memlük Sultanı‟yla
görüĢmüĢtür. Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin, Memlük Sultanı
tarafından önerilen fiyatın ne olduğu konusunda bilgi vermektedir. 700
Getirilen
bakırdan Sultan, pek memnun kalmamıĢtır. Konsolos, onun birim (1 milliaria: 512
kilogram)701
baĢına 18 duka ödemekten vazgeçtiğini, bunun yerine 12 duka
ödeyeceğini yazmaktadır. Sultan, teklifi 7 dukaya kadar düĢürme niyetindedir.
Kemal Reis‟in istediği fiyat ise birim baĢına 14 dukadır.702
691 Venedik elçisi Giaccomo Contarini‟nin 1507 yılının Mart ayında Doç‟a (Andrea Loredano) takdim ettiği
rapor: A.e. , s. 5, s. 12-13 ve Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”, Studies on
Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 692 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir.
8000 milliaria 6400 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram ise, 6400 botte, 4. 096.000 kilogram,
yani 4096 tondur. O halde 8000 milliaria, 4096 tondur. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 693 Baylos Leonardo Bimbo tarafından yollanan 8 Temmuz (1507) ve 14 Ağustos (1507) tarihli iki mektupta bu
bilgiler yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 128 ve 152 ve Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder
Diplomacy”, Studies on Ottoman Diplomatic History: The Ottomans in Africa, C. , V, s. 4. 694 Bu bilgi Baylos‟un 14 Ağustos (1507) tarihli mektubunda yer almaktadır. I Diarii, C. VII, s. 152. 695 Komutan Francesco Loredan‟ın emrinde bulunan bir reisin 27 Ekim 1507 tarihli raporu bu bilgiyi vermektedir.
Söz konusu Venedikli reis, Ġskenderun‟dayken (Scandelorum) Kemal Reis‟in donanmasına rastlamıĢtır. A.e. , s.
167. 696 Baylos Leonardo Bimbo‟nun 18 Ekim (1507) tarihli mektubu: A.e. , s. 164. 697 A.y. 698 15 Eylül 1507 tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkıp Salona‟dan (Yunanistan) 29 Ekim 1507 tarihli bir mektup
yollayan Venedikli reis Girolamo de Matio, Spina Longa‟dan (Kalydon/Girit‟in kuzeydoğusunda) yüklediği tuzu
Beyrut‟a götürürken Ġskenderiye‟ye giden söz konusu donanma hakkında bir takım bilgiler edinmiĢtir. Söz
konusu reis, Rodoslular‟ın bu donanmanın peĢinde olduğunu, Kemal Reis ve gemilerinin izlediği rota hakkında
bilgi edinmek için casus olarak Sakız‟a silahlı bir pergende yolladıklarını da söylemektedir. A.e. , s. 168. 699 Venedikli reis Girolamo de Matio tarafından Salona‟dan yollanan 29 Ekim 1507 tarihli mektup: A.y. 700 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: A.e. , s. . 252-253,
ve 271. 701 1 milliaria, 0. 8 botte, 1 botte 640 kilogram ettiğine göre, Memlük Sultanı, 512 kilogram, yani yaklaĢık yarım
ton baĢına ödeme yapmaktadır. Frederic C. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 702 Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin‟in 1507 yılının Aralık ayında yolladığı mektuplar: I Diarii, C. VII, s.
271.
132
Memlük Sultanı top dökmek için yeteri kadar ustasının olmadığını söyleyip
padiĢahtan top ustası göndermesini rica edince, Kemal Reis 1508 yılının Mayıs
ayında tekrar Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır. Kemal Reis ustaların dıĢında biraz
mühimmat ve top da götürmektedir.703
Venedikli Baylos Andrea Foscolo
Ġskenderiye‟ye gitmekte olan Kemal Reis‟in söz konusu donanmayla yola çıkıĢını
baĢka bir sebebe de bağlamaktadır. Dördü kadırga olan 12 gemiyle Ġstanbul‟dan
ayrılan Kemal Reis, Rodosluların ve korsanların Osmanlılara buğday taĢıyan
gemileri ele geçirmesini önlemek için denize açılmıĢtır.704
Zira buğday taĢıyan
toplam 60 gemi Ġstanbul‟a henüz varmadan, baĢta Rodoslular olmak üzere çok
sayıda korsan tarafından ele geçirilmiĢtir.705
Venedikliler, Kemal Reis‟in donanmasının Memlük donanmasıyla birleĢip
ortak bir giriĢimde bulunacağından Ģüphelenmektedir. Teğmen (luogotenente)
Lorenzo Giustiniani ile birkaç konsey üyesi tarafından Kıbrıs‟tan yollanan 10
Ağustos (1508) tarihli mektup Memlük donanmasının Kemal Reis‟in donanmasıyla
birleĢeceğini haber vermektedir.706
Halep‟ten bir mektup yollayan Mafio Contarini,
Memlük donanmasının Rodoslulara karĢı Kemal Reis‟le iĢbirliği yapacağını
yazmaktadır.707
Ona göre diğer bir olasılık, Memlük Sultanı‟nın düĢmanı olan ġam
Beyi‟ni denizden kıstırmaktır.
Ġskenderiye‟ye mühimmat ve malzeme taĢıyacak olan Kemal Reis, yola
çıkmak için gün saymaktadır. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da olduğunu haber veren
Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, bu denizcinin yanında üç kadırga ve bir
firkateden oluĢan bir filo bulunduğunu yazmaktadır. Elçi, Edirne‟den yolladığı 29
Haziran 1510 tarihli mektubunda Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟deki görevini Ģöyle izah
703 ġam‟da bulunan Giovanni Morosini bu bilgileri vermektedir. A.e. , s. 526 ve 534. 704 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan 2 Mayıs 1508 tarihli bir mektup yollayarak Kemal Reis‟in yola çıkıĢını
bildirmiĢtir. Kemal Reis‟in gemileri kısa bir süre sonra Ġskenderiye‟den dönmüĢtür. Donanma Emini Antonio da
Mulla, 1500 yılının Temmuz ayında Zante‟den yolladığı mektubunda Ġskenderiye‟den gelen gemilerin Modon‟da
görüldüğünü haber vermektedir. A.e. , s. 538 ve 589. 705 Baylos Andrea Foscolo‟nun 2 Mayıs (1508) tarihli mektubu: A.e. , s. 538. 706 Dimyat‟ta bulunan VardiyanbaĢı Girolamo Lando Kıbrıs‟a bu bilgiyi vermiĢtir. Memlük donanmasının kaç
gemiden oluĢtuğundan söz etmeyen VardiyanbaĢı, söz konusu donanmanın 1000 kiĢi taĢıdığını bildirmektedir.
1508 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟den bir mektup yollayan Konsolos Marin da Molin, Dimyat‟tan kadırga
ve kalyonların ayrıldığını yazmaktadır. Onun kastettiği Memlük donanmasıdır. A.e. , s. 630 707 A.y.
133
etmektedir: Kemal Reis, Kalküta‟ya gidecek olan708
Memlük donanmasına komuta
edecek, Portekizlilerle mücadele konusunda Memlüklü denizcilere yardımcı
olacaktır.709
Memlük Sultanı Kemal Reis‟le birlikte 30 kadırga göndermesini
padiĢahtan rica etmiĢtir.710
Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel Memlük Sultanı‟nın bir elçisi
Ġstanbul‟a varmıĢtır.711
Elçi, donanma için bir miktar malzeme ile birkaç top satın
alsın diye o tarafa yollanmıĢ, bunun için yanında 40.000 duka getirmiĢtir.712
Ahmet
Reis adındaki Ġskenderiye‟li reis de ona eĢlik etmiĢtir.713
Kemal Reis, Memlük
elçisinin geldiği sırada Gelibolu‟dadır. Ġki kadırga ve bir kalyata hazırlatmıĢtır.
Onlarla birlikte Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Kahire‟de bulunan ġehzade
Korkut‟u714
ziyaret etmek üzere Kahire‟ye geçecektir.715
Kemal Reis, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel önden 10 gemiden oluĢan bir filo
Ġskenderiye‟ye yollanmıĢtır.716
Üç top gemisi , üç yük gemisi, Ġskender PaĢa‟ya ait
708 Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marino da Molin, 5 Ocak 1510 tarihli mektubunda Memlük Sultanı
tarafından yürütülen donanma hazırlıklarına değinmektedir. Gize Körfezi civarında kesilen keresteler, Kızıldeniz
boyunca gemilerle götürülüp SüveyĢ‟e taĢınmaktadır. Marino da Molin 1510 yılının Ağustos ayında yolladığı bir
baĢka mektupta SüveyĢ‟e getirilen kerestelerin develerle üç günlük uzaktaki Kahire‟ye taĢındığını, orada gemi
inĢa edildiğini yazmaktadır. Konsolos, Memlük Sultanı‟nın sahip olduğu gemiler hakkında da bilgi vermektedir.
Ġskenderiye ve ReĢid arasında Sultan‟a ait 17 gabyalı gemi (göke olabilir) vardır. Bunlardan biri 800 botte (512
ton) kapasitelidir. ġehzade Korkut tarafından hediye edilen 800 botte (512 ton) kapasiteli kalyon da oradadır.
Cenevizlilerin elinden alınan bir barça da orada durmaktadır. Memlük Sultanı 50 gemi daha inĢa etmek
istemektedir. A.e. , C. X, Haziran, 1969, s. 432 ve A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 75. 709 A.e. , C. X, s. 868-869. 710 A.y. 711 Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C.
XI, Haziran, s. 164. 712 Bu bilgileri veren mektup, Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Marin da Molin tarafından 1510 yılının Ağustos
ayında yollanmıĢtır A.e. , C. X, s. 432.
713 Ahmet Reis adındaki bu denizcinin komutasında 2000 denizci bulunmaktadır. Bu reisin komutasındaki
gemiler çapa ve top yüklenip Ġskenderiye‟den ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi veren kiĢi Andrea da Cividal adlı bir
hekimdir. Bu Venedikli hekim, Niccolò Venier adındaki birine 15 Temmuz 1510 tarihli bir mektup yollamıĢtır.
Söz konusu mektup ġam‟dan yollanmıĢtır. A.e. , C. XI, s. 477
714 Amasya‟da görevli olan ġehzade Korkut bir sene önce (1509 yılında) Ġskenderiye‟ye gitmek üzere
Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Baylos Andrea Foscolo, 18 Haziran 1509 tarihli mektubunda ġehzade Korkut‟un 4
büyük gemi, firkate ve kalyatadan oluĢan 4 gemi ve 4 pergende ile denize açıldığını bildirmektedir. Baylos o
sırada Ģehzadenin Ġskenderiye‟ye gittiğinden habersizdir. Onun ya Mekke‟ye ya da savaĢmak üzere Safevi
ülkesine gittiğini tahmin etmektedir. Korkut Çelebi‟nin Kahire‟den ayrılıĢı 1510 yılının Ağustos ayında
gerçekleĢmiĢtir. Vali Antonio Pesaro tarafından Andros‟tan (Andre/Eğriboz Adası‟nın güneydoğusundaki ada)
yollanan 3 Eylül 1510 tarihli mektup, ġehzade Korkut‟un Antalya‟ya ulaĢtığını haber vermektedir. Ona eĢlik eden
16 Memlük gemisi geri döneceklerdir. Çünkü, Gize‟deki keresteleri SüveyĢ‟e taĢıyacaklardır. A.e. , C. IX,
Haziran, 1969, s. 12 ve A.e. , C. XI, s. 704. 715 A.e. , C. XI, s. 164. 716 Vali Antonio Pesaro Andros‟tan (Andre) yolladığı 3 Eylül 1510 tarihli mektupta bu 10 geminin Ġstanbul‟dan
ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 704.
134
olan bir kadırga, bir kalyon, top, lenger, çapa, kereste ve demirle yüklü olan iki
büyük gemiden oluĢan bu filo, 1510 yılının Ağustos ayında Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.
1510 yılının Ekim ve Kasım ayında kaleme alınan mektuplar, Kemal Reis‟in
Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yeniden Ġstanbul‟dan ayrıldığını haber vermektedir.717
Memlük donanması da onunla birliktedir. Kemal Reis‟in filosunda 25 gemi
bulunmaktadır.718
Önce Ġskenderiye‟ye gidecek, oradan Tunus‟a geçip Ġspanya‟ya
karĢı Tunus Kralı‟na yardımcı olacaktır.719
Bu denizci, Memlük donanmasının
taĢıdığı topların muhafazasından da sorumludur. Ancak Kemal Reis‟in filosu yola
çıktıktan kısa bir süre sonra, 1510 yılının Ekim ayında fırtınaya yakalanmıĢtır.720
Sürüklenen gemiler, karaya oturmuĢtur.721
Sisam açıklarında seyreden iki kadırga ile
iki firkate parçalanmıĢ ve peĢ peĢe batmıĢtır.722
Bu iki kadırgadan birinde bulunan
Kemal Reis suda boğularak yaĢamını yitirmiĢtir. Fırtına yüzünden, toplam 27 gemi
parçalanarak sulara gömülmüĢtür. Bunların bir kısmı Osmanlılara, bir kısmı ise
Memlüklülere aittir.723
Kazadan sağ çıkan Memlük gemileri, Ġskenderiye‟ye gitmek
üzere yola devam etmiĢtir.
Osmanlılar, Memlük donanmasının ihtiyacı olan malzemeleri sürekli olarak
Ġskenderiye‟ye getirmektedir. 1510 yılının Aralık ayında gelen 18 adet Osmanlı
gemisi, kereste, kenevir, hırdavat ile birkaç bombart getirmiĢtir.724
Söz konusu
gemiler, Ġstanbul‟dan gelmiĢtir. Bu malzemeler, Hindistan‟a gidecek olan Memlük
donanması içindir.
717 Venedik elçisi Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 16 Ekim (1510) tarihli mektupla Kemal Reis‟in ve
onun beraberindeki Memlük donanmasının Ġstanbul‟dan ayrılıĢını haber vermektedir. A.e. , s. 620. 718 Ġdris Bostan, Ġskenderiye‟ye gitmek üzere yola çıkan Kemal Reis‟in yanında 25-30 gemi bulunduğunu,
bunlardan sekiz tanesinin kadırga olduğunu yazmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan
yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup da benzer bilgiyi vermekte, 25 gemiden söz etmektedir. I Diarii, C. XI, s.
620 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, Ankara, Diyanet Vakfı Yayınları, 2002, s. 226-227. 719 Elçi Niccolò Giustiniani ile Baylos Katibi Lodovico Voldrino, Edirne‟den yolladıkları 23 Kasım 1510 tarihli
mektupta padiĢahın Tunus Kralı‟na yardım etmek istediğini, Tunus Kralı‟na yollamak için 100 kadırga
yaptırmayı tasarladığını bildirmektedir. I Diarii, C. XI, s. 620 ve 759. 720 Ġdris Bostan, Kemal Reis‟in 1510 yılının Ekim ayında (916 Receb‟inde) fırtınaya yakalandığını yazmaktadır.
Kemal Reis, Eylül ayının sonlarında yola çıkmıĢ olmalıdır. Kemal Reis, yola çıkmadan evvel, 17 Cemâziyelâhir
916‟da (21 Eylül 1510) 10.000 akçe ve bir hilatla mükafatlandırılmıĢtır. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C.
XXV , s. 226-227. 721 Korfu‟dan 21 Kasım 1510 tarihli bir mektup yollayan Komutan Bortolo da Mosto, bu olaydan söz etmektedir.
Venedikli Komutan, bu olaya iliĢkin bilgiyi Anabolu‟dan edinmiĢtir. I Diarii, C. XI, s. 661. 722 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 663. 723 Ġstanbul‟dan yola çıkan Memlük gemilerinin sayısı belirtilmemiĢtir. Kazaya uğrayan gemilerden kaç tanesinin
Osmanlı kaç tanesinin Memlük gemisi olduğu hakkında herhangi bir bilgi de verilmemektedir. A.y. 724 Savcı (prucuratore) Piero Loredano Kahire‟den yolladığı 6 Aralık 1510 tarihli mektupta bu Osmanlı
gemilerinin Ġskenderiye‟ye geliĢini haber vermektedir. A.e. , s. 827 ve 829.
135
1511 yılında, padiĢahın donanmasında denize çıkacak durumda olan 70
kadırga vardır.725
Bunların 50 tanesi nizama sokulmuĢtur. PadiĢah bu 70 kadırgaya
50 kadırga daha eklemek istemektedir. BaĢka bir deyiĢle, 50 kadırga daha inĢa
ettirecektir.726
1511 yılının Haziran ayında ġehzade Selim, tahta aday olduğunu göstermek,
padiĢahın elini öperek bu konuda ondan icazet almak için Akkirman‟dan727
yola
çıkıp Ġstanbul‟a gitmiĢti.728
ġehzade Selim, Ġstanbul‟a vardığında, Boğaz‟ı (Marmara
Denizi kastediliyor) Karadeniz‟e bağlayan kıyıya 80 yelkenliden oluĢan donanmasını
bırakmıĢtır.729
Ona ait olan 10 kalyata bu donanmanın gözcülüğünü yapmaktadır.730
1511 yılının Ağustos ayı, padiĢah ile ġehzade Selim arasındaki taht
mücadelesine sahne olmuĢtur. ġehzade Selim, ordusuyla beraber Edirne‟yi tutup731
padiĢahın Ġstanbul‟a gelmesini önlemeye çalıĢırken, padiĢah bu Ģehzadenin
donanmasını adamlar yollayıp yaktırmaktadır.732
Taraflar arasındaki çatıĢma, aynı
yılın Eylül ayında dinince, yani Ġstanbul‟a çağrılan padiĢahın desteklediği ġehzade
Ahmet Amasya‟ya, ġehzade Selim de Trabzon‟a dönünce733
, padiĢah Memlük
donanmasına gemi gönderilmesi hususuyla yeniden meĢgul olabilmiĢtir. 17 Eylül
1511 tarihinde, kalyon ve büyük gemilerden oluĢan 9 gemi Ġskenderiye‟ye gitmek
725 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından 1511 yılının Mart ayında Edirne‟den yollanan mektup, bu bilgiyi
vermektedir. A.e. , C. XII, Haziran, 1969, s. 7-8. 726 Elçi Niccolò Giustiniani tarafından Edirne‟den yollanan 9 Mart (1511) tarihli mektup: A.e. , s. 113. 727 Baylos Andrea Foscolo ġehzade Selim‟in Edirne‟nin 1,5 günlük uzağında bulunan, Tuna kıyısındaki
Akkirman‟dan yola çıkmıĢtır. Akkirman‟dan önce Kefe‟dedir; oradan asker toplamıĢtır. Baylos Andrea Foscolo
tarafından yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: I Diarii, C. XII, s. 507 ve 510-511 ve
Pedani-Fabris, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato: Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789),
C. XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996, s. 18-19.
728 Ġstanbul‟dan 18 Haziran 1511 tarihli mektup yollayan Baylos Andrea Foscolo Selim‟in geliĢini haber
vermektedir. A.e. , s. 507. 729 ġehzade Selim, bu gemilerle birlikte Ġstanbul‟a erzak da getirmiĢtir. Baylos Andrea Foscolo tarafından
yollanan 18 Haziran ve 24 Haziran (1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 507 ve 510-511. 730 Baylos, 24 Haziran (1511) tarihli bir baĢka mektubunda söz konusu kalyataların sayısını 9 olarak vermektedir.
Söz konusu kalyataları kadırgaya benzeyen fustalar olarak tanımlamıĢtır. A.y. 731 10 Mayıs 1511 tarihinde Kefe‟den yola çıkan Ģehzade Selim‟in yanında 8-10.000 askerden oluĢan bir ordu
bulunmaktadır. Bunun üç bini Tatar birliklerden oluĢmaktadır. Tuna üzerinden gelen birkaç gemi de kıyıdan
orduya eĢlik etmektedir. ġehzade, önce Ġstanbul‟un 6-7 gün uzağındaki Varna‟ya uğramıĢtır. 3 Haziran 1511
tarihinde ise Edirne‟nin yarım gün uzağındadır. PadiĢaha bir heyet yollayarak, onun tahtı kendisine bırakması
ricasında bulunmuĢtur. Gelip padiĢahın elini öpmek istemektedir. Baylos Andrea Foscolo tarafından Senato‟ya
sunulan 1512 tarihli raporda bu bilgiler yer almaktadır. Pedani-Fabris, Relazioni, C. XIV, s. 18-19. 732 PadiĢah bu taht mücadelesi sırasında Edirne‟dedir. Baylos Andrea Foscolo ile Elçi Niccolò Giustiniani
tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos 1511 tarihli mektup: I Diarii, C. XIII, Temmuz, 1969, s. 46-47. 733 Dubrovnik‟ten yollanan 10 Ekim 1511 tarihli mektuplar (bu mektupların göndereni belirtilmemiĢtir): A.e. , s.
186.
136
üzere Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır.734
Ġstanbul‟daki tüccarların desteğiyle tertip edilen
bu gemiler, çok sayıda top, farklı ağaçlardan elde edilmiĢ çeĢitli keresteler, demir ve
hırdavat taĢımaktadır.735
PadiĢah yine de her ihtimale karĢı, ġehzade Selim‟in olası
bir saldırısına uğramamak adına Ġstanbul‟a dönmemiĢtir. PadiĢah, ġehzade Selim‟in
Ġstanbul‟u denizden abluka altına almasını önlemek için harekete geçmiĢtir;
Edirne‟de inĢa ettirdiği 20 kadırgadan oluĢan bir filoyu Ġstanbul‟a yollamıĢtır.736
734 Baylos Andrea Foscolo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 26 Eylül 1511 tarihli mektup: A.e. , s. 220. 735 A.y. 736 Venedik elçisi sıfatıyla Ġstanbul‟da bulunan Niccolò Giustiniani tarafından yollanan 30 Ekim ve 13 Kasım
(1511) tarihli mektuplar: A.e. , s. 342.
137
III. BÖLÜM
I. SELĠM DÖNEMĠNDE OSMANLI DENĠZCĠLĠĞĠ
3.1. Ġstanbul ve Gelibolu Tersanelerinin KuruluĢu ve Gemi Yapımı
I. Selim dönemindeki donanma faaliyetleri II. Bayezid dönemindeki kadar
yoğun değildir. II. Bayezid döneminde Ġnebahtı, Modon ve Koron seferlerinden ötürü
donanma seferberlik halindeyken, I. Selim döneminde önemli bir deniz seferi
olmamıĢtır. Bununla birlikte donanma faaliyetleri yoğun bir biçimde devam etmiĢtir.
Bu dönemde, Ġstanbul ve Gelibolu‟da iki yeni tersane inĢa edilmiĢ, Portekizlilere
karĢı Hindistan‟da mücadele eden Memlük Sultanı‟na gemi, kereste ve mühimmat
yollanmıĢtır. Ġspanya‟ya karĢı mücadele eden Tunus Kralı‟na da benzer yardımlar
yapılmıĢtır. Günlükler‟de yer alan mektup ve raporlar Ġstanbul ve Gelibolu‟da
yapılmakta olan bu iki yeni tersaneyi ayrıntılı bir biçimde tarif etmekte, onlar
hakkında önemli bilgiler vermektedir. Söz konusu mektup ve raporlar, Memlük
donanmasına yapılan yardımlara da değinmektedir.
I. Selim, babası II. Bayezid gibi Portekizlilerle mücadele eden Memlük
donanmasına gemi, kereste ve mühimmat teminine devam etmiĢse de bu destek uzun
süreli olmamıĢtır. Günlükler‟deki mektup ve raporlara yansıdığı üzere, bu yardım,
sadece iki yıl sürmüĢtür. I. Selim, Suriye ve Mısır‟ın fethinden kısa bir süre önce,
Memlük donanmasına herhangi bir yardımın yapılmaması emrini vermiĢtir.1
Memlük donanması için padiĢah tarafından temin edilen malzemelerin neler
olduğu ve nasıl nakledildiği hakkında bilgi veren mektuplar, Venedik‟in Ġskenderiye
Konsolosu Tomasso Venier ile onun kâtibi Marco Stella tarafından 1512-1514
yılları arasında kaleme alınmıĢtır. Katip tarafından yollanan mektuplardan biri2, 18
Nisan 1512‟de Ġskenderiye‟den ayrılan bir filodan söz etmektedir. Altı büyük gemi,
dört kadırga ve padiĢah tarafından hediye edilen bir kalyondan oluĢan bu Memlük
1 Baylos Niccolò Giustiniani, Ġstanbul‟dan yolladığı 10, 13 ġubat ve 6 Mart 1515 tarihli mektuplarında belirtildiği
üzere, padiĢah tek bir geminin bile Suriye ya da Ġskenderiye‟ye gönderilmemesini emretmiĢtir. I Diarii , C. XIV,
Temmuz, 1969, s. 342 ve A.e. , C. XX, Eylül , 1969, s. 109. 2 26 Nisan 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XIV, s. 502.
138
filosu, Memlük donanması için gerekli olan keresteyi temin etmek üzere Ġstanbul‟a
gitmektedir. PadiĢahın hediye ettiği kalyonun reisi Ahmet Reis adlı bir Türk‟tür. Dört
kadırganın ikisinde Türkler, diğer ikisinde de Mağribli denizciler taĢınmaktadır.
Filonun hemen ardından iki kalyon daha hareket etmiĢtir. Türk ve Mağribli
denizcilerden oluĢan beĢ küçük karavela da bunlara katılmıĢtır.
Osmanlılar‟ın Memlük donanmasına yaptıkları yardım bazen bir ticari
faaliyet görünümünü almaktadır. Yardım götüren gemiler, baharatla dönmektedir.
Konsolosluk‟tan yollanan bir mektup3, 22 Nisan (1512) günü Ġskenderiye‟den
ayrılan, sekiz büyük gemi ile Latin yelkenli üç kalyondan oluĢan filonun padiĢaha
teslim edilmek üzere 160 torba karabiber ve daha pek çok kıymetli mal taĢıdığını
haber vermektedir. Aynı gemilerin Ġstanbul‟a ulaĢtıklarında oradan kereste ve tunç
yükleneceği söz konusu mektupta belirtilmektedir.
Konsolos‟un bir baĢka mektubunda Memlük Sultanı‟na yapılan son
yardımdan söz edilmektedir.4 Konsolos, Memlük Sultanı‟nın yolladığı sekiz barçanın
Ġskenderiye‟ye varıĢını yazmaktadır. Ġstanbul‟dan mühimmat getiren bu gemiler,
padiĢah tarafından Memlük Sultanı‟na yollanan üç yüz kiĢiyi de taĢımaktadır.
PadiĢah, yolladığı haberciyle, Safevi‟lerle olan savaĢ yüzünden talep edildiği gibi üç
bin adam yollayamadığını Memlük Sultanı‟na iletmektedir.
PadiĢah Portekizlilere karĢı Memlükleri desteklerken, bir taraftan da
Ġspanya‟nın Kuzey Afrika‟daki faaliyetlerine engel olmak adına Tunus kralına
yardım etmektedir. Palermo‟daki Venedik elçisi Pelegrino Venier‟in Venedik
Doçu‟na yolladığı mektup, padiĢaha ait iki kadırga ile kalyata ve firkateden oluĢan
yirmi iki geminin Tunus Körfezi‟ne tunç ve demir toplar taĢıdığını bildirmektedir.5
Suriye ve Mısır‟ın fethinden önceki, yani 1512-1516 yılları arasındaki
donanma faaliyetleri, Ġstanbul ve Gelibolu‟daki iki yeni tersanenin yapımı ve
yüzlerce kadırga, kalyata, firkate ve top gemisinin inĢası Ģeklinde özetlenebilir.
3 9 Mayıs 1512 tarihli mektup: A.e. , s. 500. 4 8 Temmuz 1514 tarihli mektup: A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 40. 5 Esir düĢtüğü Tunus‟tan kaçıp karavelasıyla Palermo‟ya ulaĢan Petro da Patras adlı reis, bu bilgiyi Pelegrino
Venero‟e iletmiĢtir. 15 ġubat 1515 tarihli mektup: A.e. , C. XX, s. 64.
139
Ġstanbul‟daki Baylos Niccolò Giustiniani söz konusu tersanelerin inĢa
aĢamasını ilgiyle takip etmiĢtir. Onun tarafından yollanan mektuplar, bu iki
tersanenin kaç gözden oluĢtuğu, ne kadar sürede kaç gözün tamamlandığı hakkında
ayrıntılı bilgi sunmaktadır. Baylos‟un 30 Haziran 1513 tarihli mektubu6, padiĢahın
Ġstanbul ve Gelibolu‟da yüzer gözden oluĢan iki tersane inĢa ettireceğini haber
vermektedir. Baylos, bu tersanelerin her birinde yüz kadırga yapılabileceği bilgisini
de söz konusu mektubuna yazmıĢtır. Gustiniani, iki tersanenin maliyeti hakkında
bilgi verirken, toplam 200.000 dukalık bir harcamadan7 söz etmektedir.
Tersanenin yapımına Ģahit olanlardan biri de Ġstanbul‟a yollanan Venedik
elçisi Domino Santo Barbarigo‟dur. Bu Venedik elçisinin yolladığı 4 Eylül 1513
tarihli mektup8 tersane yapım faaliyetinin çoktan baĢladığını ortaya koymaktadır.
Elçi, oraya vardığı sırada Galata‟da inĢa edilen tersanedeki beĢ gözün
tamamlandığını görmüĢtür. PadiĢah, Ġstanbul‟daki tersanenin üç ay içinde
tamamlanmasını emretmiĢtir.
YavaĢ giden tersane inĢa faaliyeti, padiĢahın emrinden sonra iyice
hızlanmıĢtır. Baylos, Ġstanbul‟dan yolladığı 12 Haziran 1514 tarihli mektubunda9
Galata‟daki tersanede bulunan 50 gözün bir ay içinde tamamlandığını bildirmektedir.
PadiĢahın damadı olan Kaptanıderya Ġskender PaĢa10
tersanenin yapım iĢiyle
yakından ilgilenmektedir.
Donanmanın geri kalanı 1514 yılının Temmuz ayı sonunda tamamlanmıĢtır.
Baylos tarafından Edirne‟den yollanan 29 ve 31 Temmuz 1514 tarihli iki mektup11
,
tersanedeki göz sayısının 100‟e ulaĢtığı bilgisini vermektedir.
6 A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 587. 7 1513 yılının Temmuz ayında Venedik‟e gelen Piero de Lenda adlı reis, Ġstanbul‟da bulunduğu sırada padiĢahın
üstü kapalı bir tersane (Ġstanbul‟daki tersaneyi kastetmektedir) yaptırmak istediğini öğrenmiĢtir. Piero de Lenda,
padiĢahın bu tersaneyi yaptırmak için 36.000 akçe harcayacağını duymuĢtur. A.e. , s. . 657-658. 8 A.e. , C. XVII, Temmuz, 1969, s. 160. 9 A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 421. 10 Donanma Emini Piero Sagredo, Zante‟den yolladığı 10 Eylül 1515 tarihli mektubunda Ġskender PaĢa‟nın
(Venediklilier önceden BostancıbaĢı olduğu için onu Bostancı PaĢa diye de adlandırır) padiĢahın emriyle baĢının
vurdurulduğunu haber vermektedir. Söz konusu idam, 18 Ağustos 1515‟te gerçekleĢmiĢtir. Onun dıĢında 2000
Yeniçeri‟nin reisi olan Yeniçeri Ağası Seymen Ağa ile Anadolu Kazaskeri de idam edilmiĢtir. A.e. , C. XXI, s.
238. 11 Baylos tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Temmuz 1514 tarihli mektup tersanedeki göz sayısını 64 olarak
vermektedir. Yani, 12 Haziran-14 Temmuz tarihleri arasındaki bir ayda sadece on dört göz yapılırken, 14
140
Tersanenin yapılması hususunda Ġstanbul‟a öncelik verilmiĢ, Gelibolu
sonraya bırakılmıĢtır. PadiĢah, Gelibolu‟daki tersanenin inĢaatını 1514 yılında
baĢlatmıĢtır. Girolamo Bidelli tarafından yollanan mektup12
BostancıbaĢı‟nın
Gelibolu‟da tersane yapılmasına iliĢkin emir verdiğini haber vermektedir.
Gelibolu‟daki tersane inĢaatı baĢlamak üzereyken, Ġstanbul‟daki yeni tersane çoktan
faaliyete geçmiĢtir; orada onüç kadırga inĢa edilmiĢtir. Kadırgaların inĢasında
kullanılan kereste, Süzebolu‟dan13
temin edilmektedir.14
1512-1514 yılları arasında padiĢah ağırlıklı olarak kadırga inĢa edilmesini
emretmiĢtir. 1512 yılının Ekim ayında toplanan “Colleggio”yu (Venedik Divanı)
ziyaret eden Dubrovnik Sözcüsü, kırk tanesi baĢtarda olan 200 hafif kadırga inĢa
edileceğini söylerken15
Baylos Niccolò Giustiniani16
, padiĢahın Karadeniz‟de yüz
kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan yüz gemi inĢa ettirmekte olduğu bilgisini
vermektedir. Baylos bir baĢka mektubunda17
söz konusu iki yüz gemiyi daha farklı
bir biçimde, 100 kadırga, 40 kalyata, 20 firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 20
gemi olarak sıralamaktadır. Baylos tarafından yollanan diğer mektuplarda18
ise at
taĢıyabilecek kapasiteye sahip, at gemisi iĢlevi gören 100 baĢtarda ve 100 hafif
kadırgadan söz edilmektedir.
Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir Dubrovnik kaynağı,
Bernardo Gondola‟ya ait mektuplardır. Gondola, her yolladığı mektupta farklı bir
sayı vermektedir. Mektuplarından birinde19
top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi
söz edilirken, bir diğer mektup20
kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 200
Temmuz ve 29 Temmuz arasındaki on beĢ günde otuz altı göz daha tamamlanmıĢtır. Temmuz ayındaki inĢa
faaliyeti Haziran ayındakinden iki kat daha hızlıdır. A.e. , C. XVIII, s. 444-445 ve A.e. , C. XIX, s. 24. 12 Bu mektup, 12 Eylül 1514 tarihlidir. A.e. , C. XIX, s. 83-85. 13 Süzebolu (Sozopol/Sozopolis/Xusopoli) bugünkü Bulgaristan sınırları içindedir. Bulgaristan‟ın doğusunda
kalan bu kentin Karadeniz‟e kıyısı bulunmaktadır. 14 Girolamo Bidelli tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Eylül 1514 tarihli mektup: A.e. , s. 223-224. 15 PadiĢah donanmanın hazırlanması için dört bin kiĢiyi seferber etmiĢtir. A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 16 Baylos‟un Ġstanbul‟dan yolladığı mektubu 15 Nisan 1513 tarihlidir. A.e. , C. XVI, s. 260. 17 5 Kasım 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVII, s. 471. 18 Baylos Osmanlı donanmasının Pulya‟ya sefer düzenleyeceğini yazmaktadır. 1515 yılında kaleme alınan 10 ve
13 ġubat, 6 Mart, 5 ve 10 Nisan tarihli mektuplar: A.e. C. XX, s. 109 ve 225. 19 16 Ekim 1512 tarihli mektup: A.e. , C. XV, Temmuz, 1969, s. 324. 20 13 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , C. XVI, Temmuz, 1969, s. 327.
141
geminin yapıldığını haber vermektedir. BaĢka bir mektupta21
da 300 kadırganın22
yapıldığı bilgisi yer almaktadır.
Venedik‟in Ġstanbul‟a yolladığı elçi Domino Santo Barbarigo ise, padiĢahın
150 kadırga inĢa ettirdiğini yazmaktadır.23
Elçi, Ġstanbul, Gelibolu ve Karadeniz‟in
Anadolu‟ya bakan kıyılarında elliĢer kadırga inĢa edileceği bilgisini vermektedir.
Venedik‟in Roma‟daki elçisi Vittorio Lipomano 360 gemiden söz
etmektedir.24
Elçi, bu bilgiyi Ġstanbul‟dan gelen Cenevizli birinden edinmiĢtir. Bu
kiĢi, padiĢahın 160 kadırga, firkate ve kalyatalardan oluĢan 100 gemi, top ve at
gemilerinden oluĢan 100 gemi yaptırdığını söylemektedir.
Donanmanın denizlerdeki faaliyetleri devam ederken Osmanlı ülkesinin dört
bir yanındaki marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a çağrılmaktadır. Balyabadra‟ya
yollanan ulaklar Ģu bilgileri halka duyurmuĢlardır: Bıçkı ve tokmağı iyi kullanan
marangoz ve kalafatçılar Ġstanbul‟a götürülecektir. Ġlk önce Ġzmit‟e yollanacak olan
marangozlar oradan kereste temin edeceklerdir. Lazım olan araç ve gereçlerin temini
için her ustaya 100 duka verilecektir. Verilen parayı israf edenler yakılarak
cezalandırılacaktır.25
1514 yılının Ağustos ayında hem BeĢiktaĢ‟ta (Besester/Besestem) hem de
Galata‟daki tersane deposunda yangın çıkmıĢtır. BeĢiktaĢ‟taki yangın padiĢahın
sarayı ile 20.000 evin yanmasına ve 2000.000 Osmanlı altını (60.000 florin)
tutarındaki bir zarara yol açarken26
tersane deposundaki yangında Ģu malzemeler
yanmıĢtır: Büyük ve hafif kadırgalar için kullanılan yedi yüz elli halat, padiĢahın
21 6 Haziran 1513 tarihli mektup: A.e. , s. 390. 22 Gemisiyle Ġstanbul‟a uğrayan, 1513 senesinin Temmuz ayında da Venedik‟e ulaĢan Piero de Lenda adlı reis,
Gondola gibi 300 kadırgadan söz etmektedir. PadiĢahın 200 hafif, 100 büyük kadırga yaptırmakta olduğunu
söylemektedir. Bu gemilerin hepsi birden Ġstanbul‟da yapılmıyor olabilir, aynı anda birkaç farklı yerde inĢa
faaliyetleri söz konusu olmalıdır. A.e. , s. 657-658.
23 A.e. , C. XVII, s. 160. 24Söz konusu Cenevizli, top gemilerinde falkonetti (kulverin/kolunburna türünün alttürü olan, 1,5-7 kıyye çaplı 2
ile 9 kilogram yuvalak atabilen küçük sahra topu) türünde topların taĢınacağını, donanmada beĢ yüz silahlı
mühtedinin ve üç bin tüfekçinin görev alacağını iĢitmiĢtir. 13 Aralık 1513 tarihli mektup: I Diarii, C. XVII, s.
398 ve Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 116-117. 25 Korfu‟dan 23 Mart 1515 tarihli bir mektup yollayan Girolamo Bidelli bu bilgileri vermektedir. I Diarii, C. XX,
s. 134. 26 Baylos Niccolò Giustiniani, yangının çıktığı o günü San Bartolomeo katliamının yaĢandığı geceye
benzetmektedir. Ġstanbul‟dan yollanan 24 Ağustos, 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 160,
ve 408.
142
yapılmakta olan yüz kadırga için getirttiği yelkenler, 600 milliaria (307. 2 ton)27
kendir, çok sayıda üstüpü, ağ , makara ve çivi.28
Suriye‟nin fethinden kısa bir süre önce, Edirne‟den birkaç mektup yollayan
Baylos Niccolò Giustiniani, Osmanlı donanmasının ya Suriye29
ya da Rodos‟a30
sefer
düzenleyeceğini ileri sürmenin yanında, birbirinden farklı gemi sayılarından söz
etmektedir. Bir mektubunda31
padiĢahın 40 kadırga ile çok sayıda kalyata ve firkate
yaptırdığı bilgisini veren Baylos, bir baĢka mektupta32
Karadeniz kıyısındaki 60
kadırganın hazır edildiğini, bir diğerinde33
de 100 baĢtarda ve çok sayıda hafif
kadırganın inĢa edileceğini haber vermektedir. Baylos‟un bir baĢka mektubunda34
ise
120 baĢtarda, 100 hafif kadırga ve top ve at gemilerinden oluĢan 40 geminin inĢa
edilmekte olduğuna iliĢkin bilgiye rastlanmaktadır.
Niccolò Giustiniani padiĢah tarafından korsanlara karĢı silahlandırılan
gemilerden de söz etmektedir. 1515 yılının Kasım ayında35
Ġstanbul‟da on,
Gelibolu‟da altı kadırga silahlandırılıp korsanların üstüne, yani Ege adalarına
yollanırken, 1516 yılının Nisan ayında36
yirmi beĢ kadırga, Mayıs ayında37
on
kadırga, bir barça ile kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi korsan avına çıkmıĢtır.
3.2. Suriye ve Mısır‟ın Fethinden Sonra Osmanlı Donanma Faaliyetleri:
PadiĢah Suriye‟nin fethi sırasında orduya at temin etmek için at taĢımaya
uygun gemiler inĢa ettirmektedir. Yeni Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan
mektup38
, Ġstanbul‟da 130 kadırganın hazır olduğunu, bunlara baĢka yerlerde inĢa
edilen 100 kadırga daha ekleneceği bilgisini vermektedir. Baylos, bütün bu gemilerin
at taĢımaya uygun olduğunu belirtmektedir. 27 “Milliaria”, Venedikliler tarafından kullanılan bir ağırlık ölçüsü birimidir. 1 milliaria, 0. 8 botte etmektedir. 600
milliaria 480 “botte”ye karĢılık gelmektedir. 1 botte = 640 kilogram olduğuna göre, 480 botte, 307200 kilogram,
yani 307. 2 tondur. O halde 600 milliaria, 307. 2 tondur. Lane, Venice and History, s. 357, s. 366. 28 Baylos Niccolò Giustiniani tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 10 Eylül 1515 tarihli mektup, tersanedeki yangının
4 Ağustos 1515 tarihinde meydana geldiğini bildirmektedir. I Diarii, C. XXI, s. 238. 29 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 505. 30 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, Eylül, 1969, s. 9. 31 8 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXI, s. 505. 32 30 Ocak 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXII, s. 9. 33 14 ġubat 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 66. 34 1 Nisan 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 204. 35 Ġstanbul‟dan yollanan 4 ve 9 Kasım 1515 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXI, s. 408. 36 Ġstanbul‟dan yollanan 1 ve 6 Mayıs 1516 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXII, s. 276. 37 Ġstanbul‟dan yollanan 27 Mayıs 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 348-349. 38 21 Ağustos 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, Eylül, 1969, s. 40.
143
Osmanlı gemileri Suriye‟deki orduya erzak39
ve cephane temin edilmesinde
de rol oynamıĢtır. Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım ve 10
Aralık 1516 tarihli mektuplarında padiĢahın TrablusĢam‟a 10 kadırga ile kalyata ve
firkateden oluĢan 30-40 gemi göndereceğini, bu gemilere Kurdoğlu‟nun komuta
edeceğini, ordu için erzak, mühimmat, papuç ve potur taĢıyacak olan bu gemilerin
Bozcaada‟daki Osmanlı gemileriyle40
buluĢacağını yazmaktadır.41
PadiĢah Mısır‟ın fethi sırasında Ġskenderiye‟ye gemi göndermeye karar
vermiĢtir. Baylos tarafından yollanan 13 Aralık 1516 tarihli mektuba42
göre, padiĢah,
kırk büyük kadırga43
, kırk hafif kadırga ve otuz at gemisinin silahlandırılmasını
emretmiĢtir. 1517 yılının Mart ayı içinde hazır edilecek olan donanma Ġskenderiye‟ye
yollanacaktır. Yapılan gemiler at ve top taĢımaya elveriĢlidir. Her tip topu taĢımaya
uygun olan gemiler sur çökertecek kadar büyük toplar taĢımaktadır. Donanmada dört
yüz bin yuvalak ile beĢ bin patlayıcı bulunmaktadır.44
Baylos Leonardo Bembo‟nun bir baĢka mektubunda45
40 büyük kadırga, 30
hafif kadırga ile top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi hazırlandığı bilgisi yer
almaktadır. Bu gemilerin Mısır fethine iĢtirak etmesi beklenmektedir. Altı bin
tüfekçinin bulunduğu donanma Salomon Burnu üzerinden Ġskenderiye‟ye geçecektir.
Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanan 15 ġubat 1517
tarihli mektup46
, Gelibolu‟dan Ġstanbul‟a kırk kadırganın nakledildiği, bu gemilerin
orada silahlandırıldığı bilgilerini içermektedir. Garzoni‟nin söz konusu mektubunda
belirtildiği üzere, Gelibolu‟daki büyük ve küçük gemiler at nalıyla yüklüdür. Bunlar
Suriye‟deki orduya götürülecektir. Garzoni, Osmanlı denizcisi Kurdoğlu
39 Niccolò Cavopena tarafından Komutan Bernardo Soranzo‟ya yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup, Sakız‟da
10 günde 200.000 kantar peksimet üretildiğini bildirip bu peksimetin 15 gün sonra Kurdoğlu‟yla beraber gelecek
olan 40 hafif ve 10 büyük kadırga tarafından teslim alınacağını haber vermektedir. Oradan Suirye‟ye geçecek
olan bu gemilere, buğday ve arpayla yüklü küçük gemiler eĢlik edecektir. A.e. , C. XXIV, s. 157. 40 8 Mart 1517 tarihinde Venedik‟e gelen kuru etle yüklü ağribarın reisi 11 Aralık (1516) günü Ġstanbul‟dan yola
çıktıktan sonra Bozcaada‟da ilerlerken orada 40 kadırga ile top ve at gemlerinden oluĢan 20 gemi görmüĢtür.
Ġstanbul sularında 101 büyük ve 103 hafif kadırga gördüğünü söyleyen reis, bu gemilerden 60 tanesinin
Bozcaada‟daki gemilerle birleĢmek üzere Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. Kurdoğlu‟da o sırada Foça‟da
görülmüĢtür. A.e. , s. 48. 41 Baylos söz konusu on kadırgadan dördünün Ġstanbul‟da, altısının Gelibolu‟da inĢa edildiğini yazmaktadır. A.e.
, C. XXIII, s. 547-548 ve 608. 42 A.e. , s. 549. 43 Baylos, 1 ġubat 1517 tarihli mektubunda 30 büyük kadırgadan söz etmektedir. A.e. , C. XXIV, s. 161. 44 1 ġubat 1517 tarihli mektup: A.y. 45 15 ġubat 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101. 46 A.e. , s. 125.
144
Muslihiddin‟in yanındaki otuz kadırgayla beraber Bozcaada‟da görüldüğünü
yazmaktadır. Baylos, bütün bunları Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday götüren kalyonun
reisinden öğrenmiĢtir.
Mısır‟a gidecek olan donanmanın bir kısmı önden yollanmıĢtır. Kurdoğlu‟nun
komutası altında bulunan 32-36 Osmanlı gemisi 1517 yılının Mart ayında Rodos
kıyılarında görülmüĢtür.47
Girit‟teki heyete rapor sunan iki ağribar reisinden biri otuz
iki gemiden söz ederken, diğer reis otuz altı gemi gördüğünü söylemektedir. 32
gemiden bahseden reis, gördüğü gemileri sekiz büyük gemi (mavna olabilir), on iki
kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan on gemi ve iki pergende olarak sıralarken, 36
gemi gördüğünü söyleyen reis ise on iki kare yelkenli gemi, on altı kadırga ile
kalyata ve firkate türündeki sekiz gemiden bahsetmektedir. Kurdoğlu komutasındaki
bu gemiler, 17-18 Rodos gemisiyle 6 Mart (1517) günü48
Episkopi‟de
(Fisco/Flisco/Psicopia) çatıĢmıĢtır. Reislerden biri Osmanlı gemilerinden birinin top
atıĢıyla batırıldığını söylemektedir. Resmo (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı bir
ada) Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli
mektup49
, Osmanlılara ait iki kadırga ve bir büyük geminin (mavna olabilir)
Rodoslular tarafından batırıldığını haber vermektedir. Rodos metropolitine 8 Mart
1517 tarihli bir mektup50
yollayan Hakim (Domino) Stefano Visiti, Rodos‟a gelen
Osmanlı donanmasının sekiz büyük gemi (mavna olabilir), baĢtarda ve hafif
kadırgalardan oluĢan on dört kadırga ve kalyata ve firkate türündeki on gemiden,
yani toplam 33 gemiden oluĢtuğunu bildirmektedir. Ayrıca o, Osmanlı ve Rodos
gemileri arasındaki çatıĢmanın 5 Mart Cumartesi günü meydana geldiği bilgisini de
vermektedir. Visiti‟nin mektubunda belirttiği üzere, çatıĢma sırasında bir Rodos
barçası ile Osmanlılara ait bir büyük gemi ve iki kadırga batmıĢtır.
Rodos‟ta çatıĢan gemiler, Mart ayının sonlarına doğru, Kıbrıs‟a uğramıĢtır.51
Osmanlılara ait 33 gemi Kıbrıs‟taki Pendaya‟da (YeĢilyurt/LefkoĢe‟nin batısında)
47 Girit‟teki heyete 14 Mart 1517 tarihli rapor sunan iki ağribar reisi Osmanlı donanmasını Resmo civarında
gördüklerini söylemektedir. A.e. , s. . 162-165. 48 Resmo Yöneticisi Andrea Bondimier tarafından yollanan 18 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 166. 49 A.y. 50 A.e. , s. 172. 51 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 24 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 257.
145
görülmüĢtür. Nisan ayının ortalarında onlara top ve at gemilerinden oluĢan 40 gemi
ile çoğu kadırga olan 100 gemi daha katılacaktır.
1517 yılının Nisan ayında çok sayıda kadırga, kalyata, firkate, top ve at
gemisi yola çıkmaya hazır bir halde Gelibolu‟ya geçmiĢtir. Korfu‟daki Baylos Alvise
di Garzoni52
, 20 büyük kadırga, 45 hafif kadırga, top ve at gemisi türündeki 10 gemi
ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemiden oluĢan bir donanmanın devletin ileri
gelenlerini almak üzere Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini yazmaktadır. 2 Nisan
(1517) tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan
Ġskenderiye‟ye gitmek üzere bir donanmanın ayrıldığını haber vermektedir. Ters
esen rüzgâr yüzünden daha geç yola çıkmak zorunda kalan donanma 30 Mart (1517)
günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. Çünkü, padiĢah donanmayı Mısır‟a çağırmıĢtır.53
Ġstanbul‟dan yola çıkan donanma 90 gemiden oluĢmaktadır.54
Bu donanmada 20
büyük kadırga, 4 hafif kadırga, 10 kalyata, 6 firkate, top ve at gemisi türünde 10
gemi, erzak, cephane, nal ve daha pek çok Ģeyle yüklü dört büyük nakliye gemisi ile
farklı türde pek çok gemi bulunmaktadır.55
Ġstanbul‟dan ayrılan bu donanma,
Gelibolu‟da bekleyen yüz altmıĢ gemiyle birleĢmiĢtir. Gelibolu‟daki donanmada 10
hafif kadırga ile 10 büyük kadırga bulunmaktadır. Oradaki kadırgalar patlayıcılar,
100 lirelik (209 kg)56
gülle atan bombart ve bacaluĢka topları ile yüklüdür. Her
kadırgada elli yeniçeri bulunmaktadır. Gelibolu‟da da dört büyük nakliye gemisi
cephaneyle doludur.
Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya gelen gemiler, yanlarına birkaç gemiyi daha alıp
1517 yılının Nisan ayında Gelibolu‟dan hareket etmiĢtir. Paros Adası Hâkimi
52 Alvise di Grazoni, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan, bir ulak aracılığıyla kendisine
teslim edilen mektupları esas alarak bu bilgileri vermektedir. 13 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 189. 53 PadiĢah tarafından Mısır‟dan yollanan ve 61 gündür yolda olan iki ulak, 26 Mart (1517) günü Ġstanbul‟a
ulaĢmıĢ, donanmanın yola çıkmasıyla ilgili emri duyurmuĢtur. Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan
yollanan 26 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 203. 54 Teğmen Donato Marcello ile Konsey üyeleri Sebastian Badoer ve Alvise Corner, LefkoĢe‟den yolladıkları 31
Mart 1517 tarihli mektupta, Ġstanbul‟da yüz otuz geminin bulunduğundan söz etmektedir. Osmanlı donanmasında
bulunan gemileri 45 baĢtarda, 40 hafif kadırga, firkate, kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 45 gemi olarak
sıralamaktadır. Rodos Üstadıâzamıtarafından Magosa‟daki Komutan Giovanni Zantani‟ye yollanan 19 Mart 1517
tarihli mektup, Ġstanbul‟da 140 geminin bulunduğunu bildirmektedir. Üstadıâzam Ġstanbul‟daki gemileri 50 hafif
kadırga, 40 baĢtarda, kalyata, firkate, top ve at gemilerinden oluĢan 50 gemi olarak sıralamaktadır. A.e. , s. 205 ve
214-217. 55 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205. 56 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358.
146
tarafından Girit‟ten yollanan mektup57
, 120 gemiden oluĢan Osmanlı donanmasının
13 Nisan (1517) günü Sakız‟da görüldüğünü haber vermektedir. Paros Hâkimi
Osmanlı donanmasındaki gemileri 30 mavna, kadırga ve kalyatalardan oluĢan 60
gemi, firkate ve diğer türdeki gemilerden oluĢan 30 gemi olarak sıralamaktadır.
Sakız‟a uğrayan Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynak,
Kandiye‟den 15 Nisan 1517 tarihli bir mektup58
yollayan Sakızlı bir tüccara aittir.
Osmanlı donanmasının 120-130 gemiden oluĢtuğunu söyleyen tüccar, Osmanlı
donanmasındaki gemileri sayı ve türlerine göre 30 büyük kadırga, 40 hafif kadırga,
top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi, firkate ve kalyatalardan oluĢan 30-40 gemi
olarak sıralamaktadır. Söz konusu tüccar gemideki mürettebatın nizamdan yoksun
olduğunu, gemideki kürekçilerin çoğunun Hıristiyanlardan oluĢtuğunu ayrıca
belirtmektedir. Osmanlı donanması 29 Nisan‟da (1517) Sakız‟dan ayrılıp59
yoluna
devam etmiĢtir. Donanma, Sakız‟dan sonra korsan yatağı olan Seferihisar
(Sovrassari/Ġzmir) ile Sisam‟a uğramıĢtır.60
1517 senesi Mayıs ayında Rodos civarında Osmanlılara ait yüz kırk yedi gemi
görülmüĢtür. Rodos Üstadıâzamı, Korfu‟dan Rodos‟a gelen Venedik elçisi Giovanni
Baptista‟ya bu bilgiyi vermektedir.61
12 Mayıs günü Kıbrıs‟taki Lango geçidinden
geçen bu Osmanlı donanmasında 33 büyük kadırga, dördü Sakız civarında ele
geçirilmiĢ olan 60 hafif kadırga, kare yelkenli 14 gemi, top gemisi, at gemisi ve
kalyata ve firkateden oluĢan 36 gemi bulunmaktadır. Söz konusu gemiler, Ġncirli
(Nisiros) ve Episkopi‟nin oradan geçip Rodos‟un güneydoğusundaki Kerpe Adası‟na
gitmiĢtir.62
Osmanlı donanması, 1517 senesi Mayıs ayında Ġskenderiye‟ye varmıĢtır.63
Söz konusu donanmaya Kurdoğlu eĢlik etmektedir.64
Nil Nehri‟nden geçmek
57 27 Nisan 1517 tarihli mektup: I Diarii, C. XXIV, s. . 385-386. 58 15 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 385. 59 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 22 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 480. 60 Giritli bir Dük tarafından yollanan 6 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 387 61 A.e. , s. 368. 62 Zante‟den 7 Haziran (1517) tarihli bir mektup yollayan Carlo Moro, Kerpe Adası‟ndan 150 geminin geçtiğini,
bu donanmadan önce Ġskenderiye‟ye 100 geminin ulaĢtığını, Ġskenderiye‟deki gemilerin büyük kadırga ve hafif
kadırgalardan oluĢtuğunu yazmaktadır. A.e. , s. 459. 63 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup ile Giaccomo di
Giuliano tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 25 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 456, s. 604-605. 64 Kıbrıs‟taki Venedik heyeti tarafından Baf‟tan yollanan 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Ġskenderiye‟den gelen
Dimitri Columbardo adlı reisin raporundan söz etmektedir. 5 Haziran (1517) günü Mısır‟da bulunan bu reis,
147
suretiyle Ġskenderiye‟den Kahire‟ye giden bu Osmanlı denizcisi, padiĢah tarafından
yollanan iki gemiye çok sayıda esir bindirmiĢtir. Mağribli denizciler de onlara
katılmıĢtır. Daha sonra Ġskenderiye‟ye dönen Kurdoğlu, orada büyük donanmanın
gelmesini beklemiĢtir.65
Kurdoğlu‟nun hemen peĢinden baĢka bir donanma daha Ġskenderiye‟ye
gelmiĢtir. 1517 yılının Nisan ayında Ġstanbul‟dan yola çıkan yüzlerce Osmanlı gemisi
aynı yılın Mayıs ya da Haziran ayında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır.66
Kurdoğlu,
Ġskenderiye‟ye varan ve 170 gemiden oluĢtuğu söylenen67
bu donanmayı karĢılamak
için kıyıda beklemiĢtir. Osmanlılar Sakız civarında ele geçirdikleri iki Ceneviz
gemisini68
de yanlarında götürmüĢlerdir. Bu Ceneviz gemilerindeki malların değeri
100.000 dukadır.
Haziran ayında Ġstanbul‟da hâlâ yeni gemiler inĢa edilmektedir. Korfu‟dan 21
Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Alvise di Garzoni, Ġstanbul‟da 50
büyük kadırga ile 100 hafif kadırga inĢa edildiğini yazmaktadır.69
1517 senesi Temmuz ayında Ġstanbul‟daki hazırlıklar süratle devam
etmektedir. Ġstanbul‟daki 60 kadırganın hazırlıkları tamamlanmıĢtır. Gelibolu‟da ise
40 kadırga vardır.70
Çok sayıda peksimet yapılmaktadır. PadiĢah, kimseye peksimet
Kurdoğlu‟nun yanındaki 30 gemiyle beraber nasıl Kahire‟ye gittiğini anlatmaktadır. Ġskenderiye‟nin üç gün
uzağındaki Fayyum‟a, oradan ReĢid‟e geçmiĢ, ReĢid‟den yola çıkıp son olarak Kahire‟ye ulaĢmıĢtır. Kurdoğlu
ona Magosa limanı hakkında birtakım sorular sormuĢtur. Reise oraya gitmek istediğini söylemiĢtir. Söz konusu
reis, Kahire‟deki bir caminin değerli taĢlarının yağmalandığını bizzat görmüĢtür. Kahire‟deki bir camiden sökülen
somaki taĢlar ve yılankavi süslemeler, gemilerin bulunduğu Ġskenderiye‟ye götürülmüĢtür. Venedikli reis, bu
taĢ ve iĢlemelerin gemilerle Ġstanbul‟a götürüleceğini duymuĢtur. Bahsi geçen reis, 20 Ağustos 1517‟de
Venedik‟e ulaĢıp rapor sunmuĢtur. A.e. , s. 599-600. 65 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 604-605. 66 Pera‟dan 18 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan Baylos Leonardo Bembo, Osmanlı donanmasının
Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. 17 gün önce Ġskenderiye‟den yola çıkan 4 ulak bu haberi Ġstanbul‟a
duyurmuĢtur. Yani, donanma ya 1 Haziran günü ya da Mayıs ayının sonlarında Ġskenderiye‟ye ulaĢmıĢtır. A.e. , s.
. 505-506. 67 Napoli‟deki Konsolos Francesco Anselmi‟ye Palermo‟dan yollanan (Palermo‟daki elçi Pelegrino Venero
tarafından yollanmıĢ olmalıdır) 26 Haziran 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 494. 68 Söz konusu iki Ceneviz gemisi Ġskenderiye‟den Ġstanbul‟a getirilmiĢtir. 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟da
bulunan Reis Matio Verde, iki Ceneviz gemisini orada görmüĢtür. Bu iki gemi Mısır‟ın fethinden sırasında
yağmalanan malları Ġstanbul‟a taĢımıĢtır. Geminin içinde çok sayıda Mağribli vardır. Gemisinde bulunan Fransız
asıllı denizci Ġskenderiye‟den dönen birkaç Osmanlı gemisini Rodos‟ta gördüğünü reise söylemiĢtir. A.e. , s. 580. 69 A.e. , s. 467. 70 Kadırgalardan oluĢan Osmanlı donanması, Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a varınca yola çıkacaktır.
Matapan Burnu‟ndan 6 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Donanma Emini Sebastian Moro, bu bilgiyi
vermektedir. Moro, bu bilgiyi Sakız‟a gitmekte olan 6 barçanın (ormancı barçası: barze forestiere) reislerinden
öğrenmiĢtir. Kandiye‟den yükledikleri Ģarap, pamuk ve deve tüyünden yapılma kumaĢı (gambeloti) Sakız‟a
götüren bu reisler, 27 Ağustos (1517) tarihinde Malyo Burnu‟na uğramıĢlardır. Moro‟ya Ġstanbul‟daki
kadırgaların kalafatlanmakta olduğu bilgisini vermiĢlerdir. A.e. , C. XXV, s. 14.
148
satılmamasını emretmiĢtir. Karadeniz‟den Ġstanbul‟a çok sayıda kadırga
nakledilmektedir. Silivri‟den (Silimbrea) yola çıkan hırdavatla yüklü üç yüz deve
Gelibolu‟ya ulaĢmıĢtır. Bu malzemeler, gemi yapımında kullanılacaktır. PadiĢah, altı
ay içinde 300 barça inĢa ettirecektir. Bütün bu bilgilerden söz eden Giaccomo Nani
adlı reis, 7 Temmuz 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmıĢ, 26 Ağustos (1517) günü
Venedik‟e ulaĢıp Colleggio‟nun (Venedik Senatosu‟nu) huzuruna çıkmıĢ ve rapor
sunmuĢtur.71
Mısır‟dan Ġstanbul‟a dönecek olan Osmanlı gemileri beraberlerinde Memlük
zanaatkâr ve ilim adamlarını ve varlıklı ailelerini de getireceklerdir. 1517 yılının
Mayıs, Temmuz ve Ağustos aylarında yollanan birkaç mektup72
, Memlük
toplumunun ileri gelenlerinden olan 1000-1500 ailenin Kahire‟den Ġstanbul‟a
götürülmekte olduğunu haber vermektedir. Osmanlılara ait kırk küçük gemiyle73
önce Antalya‟ya sonra Ġstanbul‟a götürülecek olanbu ailelerin doksanı Yahudi
kökenlidir.74
Bu ailelerin Ġstanbul‟un neresinde ikamet edecekleri kayda geçirilmiĢtir.
PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmanın Ġstanbul‟a dönmesi için emir
vermiĢtir. 7 Temmuz (1517) günü Kahire‟de bulunan Rodos Üstadıâzamı‟nın
casusları, Ġskenderiye‟deki donanmanın yola çıkması için padiĢah tarafından
yollanan emri iĢitmiĢlerdir.75
Aynı zamanda bu casuslar, önde gelen Memlük
ailelerinin Antalya ve Ġstanbul‟a yollanmak üzere gemilere yüklendiğini
görmüĢlerdir. Ġstanbul‟a dönmekte olan Osmanlı donanması 12 Ağustos76
(veya 13
Ağustos)77
günü (1517) yola çıkmıĢtır. Donanma, Kaptanıderya Hadım Cafer
71 A.e. , s. 601. 72 Komutan Vicenzo Capello tarafından Magosa‟dan yollanan 19 Mayıs 1517 tarihli mektup, Bartolomeo
Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan (Retimo/ Retimnon: Rodos‟a bağlı ada) yollanan 13 Temmuz 1517
tarihli mektup, Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli
mektuplar: A.e. , C. XXIV, s. 604-605 ve 607 ve A.e. , C. XXV, s. 13. 73 Bartolomeo Zaghirani adlı biri tarafından Resmo‟dan yollanan 13 Temmuz 1517 tarihli mektup: A.e. , C.
XXIV, s. 607. 74 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 ve 20 Ağustos 1517 tarihli mektuplar: A.e. , C.
XXV, s. 13. 75 Venedik‟in Palermo‟daki elçisi Pelegrino Venero tarafından yollanan 27 Ağustos 1517 tarihli mektup: A.e. , s.
19. 76 1517 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟de bulunan ağribar reisi Michielin Balbi Osmanlı donanmasını 12
Ağustos 1517 tarihinde Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. 3 Eylül günü Ġskenderiye limanından
ayrılıp 18 Eylül (1517) tarihinde Hanya‟ya (Girit) varan reis, oradaki yöneticilere bu bilgiyi vermiĢtir. Oradaki
yöneticiler de Çuha Adası‟ndaki Sebastian Moro‟yu bilgilendirmiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro
tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 77 Venedik‟in Ġskenderiye‟deki Konsolosu Niccolò Bragadin donanmanın 13 Ağustos günü yola çıktığını
yazmaktadır. 2 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 186-187.
149
Ağa‟nın komutasındadır. Memlük‟ün önde gelenlerinden oluĢan Mısırlı 1300 aile78
de bu donanma tarafından Antalya ve Ġstanbul‟a götürülmektedir.79
Bundan baĢka
donanmada Gazali‟nin yüz kölesi de taĢınmaktadır.80
Donanmadaki gemilerin bir
kısmı somaki gibi çok değerli taĢlarla yüklüdür. Bu taĢlar, Memlük sarayları ve
evlerindeki sütunlardan sökülmüĢtür.81
Osmanlı donanması ayrıldığı sırada
Kurdoğlu, komutasındaki 25 gemiyle beraber hâlâ Nil Nehri üzerinde
bulunmaktadır.82
Ġskenderiye‟den ayrılan donanma, 16 Ağustos tarihinde Kıbrıs‟taki
Salamis limanına varmıĢtır.83
Kıbrıs‟a vardığında 110 gemiden84
ibaret olan Osmanlı
donanmasında bir büyük kadırga, Memlük Sultanı‟ndan alınan 21 baĢtarda, 45 hafif
kadırga, 7 büyük gemi ile çok sayıda kalyata, firkate ve küçük baĢtarda
bulunmaktadır. Donanmada yer alan 7 büyük gemi Ģunlardır: 600 botte (384 ton)
kapasiteli Kandiye gemisi, 1000 botte (640 ton) kapasiteli buğdayla yüklü Ceneviz
gemisi, Sakız‟dan gelen Chaleza adlı gemi, bir barça ve Dubrovnik çıkıĢlı bir gemi.
Osmanlılar bütün bu ticaret gemilerine Ġskenderiye‟deyken el koymuĢtu.
Osmanlı donanması kısa süre içinde Kıbrıs‟tan ayrılmıĢtır. Ağustos ayı içinde
önce Antalya‟nın Finike limanında85
daha sonra da Rodos civarında görülmüĢtür.86
Rodos‟tan geçen donanmadaki gemi sayısı iki yüzdür.87
160 gemiden söz eden de
vardır.88
Ekim ayına gelindiğinde donanma, Bozcaada‟dadır.89
Seyahat sırasında
78 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den Korfu‟daki Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanan 2
Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 79 Mısırlı ailelerin bir kısmı sonradan yola çıkmıĢtır. Komutasındaki 15 küçük gemiyle 1 Eylül‟de (1517)
Ġskenderiye‟den ayrılan Sinan PaĢa, Mısırlı ailelerin bir kısmını Antalya‟ya götürmektedir. Ġskenderiye‟deki
Konsolos Niccolò Bragadin‟in 2 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.e. s. 186-187. 80 Venedik Konsolosu Tommaso Venier tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 7 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. ,
s. 123. 81 A.y. 82 Bu gemilerin kadırga, firkate ve kalyata türündedirler. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha
Adası‟ndan yollanan 23 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37-38. 83 Faustin Dolfin adlı reis tarafından Kandiye‟den yollanan 2 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 61. 84 Ġskenderiye‟den 2 Eylül 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik Konsolosu Niccolò Bragadin, Ağustos
ayında yola çıkan donanmanın 170 gemiden oluĢtuğunu yazmaktadır. Bragadin, donanmadaki gemileri, 45 hafif
kadırga, onyedisi Sultan Kansu el-Gavri‟den alınan otuzu Osmanlılara ait olan 47 büyük kadırga, 2 baĢtarda,
kare yelkeni 12 küçük gemi, 17 kalyata, firkate, top gemisi, at gemisi ve pergendeden oluĢan birkaç gemi olarak
sıralamaktadır. A.e. , s. 186-187. 85. Moro, bu bilgiyi Kandiye‟li yöneticilerden edinmiĢtir. Onlar da bunu Rodos Üstadıâzamı‟ndan öğrenmiĢlerdir.
Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Çuha Adası‟ndan yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 37. 86 Kandiyeli Yöneticiler (rectori) tarafından yollanan 17 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 34. 87 Birkaç gemi daha sonra donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Kıbrıs‟tayken donanmadaki gemi sayısı yüz ondur.
Akdeniz kıyılarında dolaĢan Osmanlı gemileri bu donanmaya katılmıĢ olmalıdır. Venedik tarafından casus olarak
yollanan ağribarın reisi Antonio Vardalaqua, Osmanlı donanmasının Rodos‟ta görüldüğünü ve 200 gemiden
oluĢtuğunu söylemektedir. Venedik‟e ulaĢan 20 Ekim 1517 tarihli haber: A.e. , s. 36. 88 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. . 94-95.
150
donanmadaki üç büyük kadırga hasar görmüĢtür.90
Hasar gören kadırgalardan biri
Rodos sularında karaya oturmuĢtur.91
Osmanlı donanması Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a varmıĢtır. Ġstanbul‟dan 20 ve
25 Ekim 1517 tarihli iki mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Mısır‟dan
gelen gemilerin kalafatlandığını yazmaktadır.92
Donanmanın getirdiği Mısır‟lı aileler
iyi muamele görmüĢ, giydirilip kuĢandırılıp onore edilmiĢtir.93
Kurdoğlu, Ağustos ayında yola çıkan donanmayla beraber gitmemiĢtir. Bu
sebeple Ġskenderiye‟den daha sonra ayrılmıĢtır. 20 Eylül‟de (1517) Ġskenderiye‟den
ayrılan Kurdoğlu, Ekim ayının baĢında Rodos‟a ulaĢmıĢtır.94
Yanında otuz iki gemi95
bulunmaktadır. Kurdoğlu Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟yu da Ġstanbul‟a
götürmektedir.96
Gemilerde 500 yeniçeri de vardır.97
15 Ekim‟de98
Sakız‟da olan
Kurdoğlu, 25 Ekim‟de Ġstanbul‟a ulaĢmıĢtır.99
Kurdoğlu‟nun donanması Ġstanbul‟a
vardığında Ģenlik düzenlenmiĢ, toplar atılıp mehter çalınmıĢtır.100
Osmanlı donanması 1517 senesi Eylül ve Ekim aylarında yoğun bir hazırlık
içindedir. Ġskenderiye‟den gelen donanma Ġstanbul‟a döndüğünde baĢka bir donanma
Ġstanbul‟dan ayrılacaktır. Bir taraftan gemiler inĢa edilmekte, diğer taraftan
mühimmat hazırlanmaktadır. Çok sayıda at gemisi inĢa edilmektedir.101
Sayısız top
dökülmüĢtür. Gemilere yüklenecek olan bu topların 150 tanesi demir havan topudur.
Osmanlılar mühimmat yapımında kullanılmak üzere 300-400 kantar kalay satın
89 Palermolu biri, Gelibolu‟dayken birkaç Osmanlı kadırgasına rastlamıĢtır. Ġstanbul‟dan gelen bu kadırgalarda
bulunan denizciler, ona Ġskenderiye‟den yola çıkan Osmanlı donanmasının Bozcaada‟ya vardığını söylemiĢlerdir.
Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli
rapor: A.e. , s. 51. 90 26 Ekim 1517 tarihli rapor: A.y. 91 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48. 92Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. ,
s. 144-146 ve 154-155. 93 Elçi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 5 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147. 94 Rodos Üstadıâzamı tarafından yollanan 9 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 95 PadiĢahı ziyaret etmek için Kahire‟ye uğrayan ve oradan, 20 Eylül (1517) tarihli bir mektup yollayan Venedik
elçileri, Kurdoğlu‟nun 25 gemiden oluĢan bir donanmayla Ġskenderiye‟den ayrıldığını haber vermektedir. A.e. ,
s. 143-144. 96 1517 yılının Kasım ayında Ġstriya‟ya varan reis Tomà Duodo bu bilgiyi Rodos Üstadıâzamı‟ndan edinmiĢtir.
Yafa‟dan dönen 60 kiĢilik hacı kafilesini taĢıyan geminin reisi olan bu kiĢi, 3 Ekim (1517) tarihinde Rodos‟a
uğrayıp Üstadıâzam‟la konuĢmuĢtur. A.e. , s. 71-72. 97 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 98 Venedik elçisi Alvise Mocenigo tarafından Sakız‟dan yollanan mektup: A.e. , s. 153. 99 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 154. 100 25 EkĠm 1517 tarihli mektup: A.y. 101 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 21 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 48.
151
almıĢlardır.102
Kalayın bir kısmı Sakız‟dan gelmektedir.103
1517 yılında Ekim ayında
Ġstanbul‟da at taĢıyabilecek özellikte 46 büyük kadırga ve 10 hafif kadırga
bulunmaktadır.104
Kadırgalara konulacak kürek, çapa ve lengerleri taĢıyan küçük
gemiler de Ġstanbul kıyısındadır.105
Söz konusu malzemeler kadırgalara aktarılmıĢtır.
Gelibolu‟da 23 büyük kadırga ile 10 hafif kadırga bulunmaktadır.106
Büyük
kadırgalar suda beklerken, hafif kadırgalar karaya çekilmiĢtir.
1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟dan birkaç mektup yollayan Venedik elçisi
Alvise Mocenigo, Gelibolu‟dan Ġzmit Körfezi‟ne kadar olan sularda 100 büyük
kadırga, en az 120 hafif kadırga, 30 top gemisi, çok sayıda firkate ve kalyata
bulunduğunu bildirmektedir.107
Top gemileri büyük kadırgalarla hemen hemen aynı
büyüklükte inĢa edilmiĢtir. Bu gemilere bacaluĢka108
, kanon109
ve cortaldi (bir top
türü) türlerinde olan çok sayıda top yüklenecektir.110
Gemilere çok sayıda kürekçi de
getirilmiĢtir. Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya göre yapılan bütün bu hazırlıklar,
Osmanlıların donanmayla sefere çıkaracağını iĢaret etmektedir. Venedik elçisi,
Osmanlı halkı arasındaki söylentilere dayanarak, padiĢahın Pulya, Sicilya veya
Rodos‟a sefer düzenleyeceğini ileri sürmektedir.111
Hazırlıklar, 1517 yılının Kasım ve Aralık ayı ile 1518 yılının Ocak ayında
devam etmiĢtir. Avlonya‟da peksimet hazırlanmakta, oradaki buğdayın dıĢarı
102 A.y. 103 Ġstanbul‟dan 25 Ekim 1517 tarihli bir mektup yollayan Venedik elçisi Alvise Mocenigo, 100 milliaria (51. 2
ton) kalayın Ġstanbul‟a taĢındığına Ģahit olmuĢtur. Kalay taĢıyan gemilerin batıdan (batı rüzgârı yönünden)
geldiğini söyleyen Mocenigo, bu 100 milliaria kalaydan baĢka Sakız‟dan 25 milliaria ( 12.8 ton) kalay
getirildiğini yazmaktadır. I Diarii, C. XXV, s. 144-146 ve 154-155 ve Lane, Venice and History, s. 357 ve 366. 104 Palermo‟lu biri tarafından Korfu‟daki Onlu Reisler Konseyi‟ne (Consejo di X) sunulan 26 Ekim 1517 tarihli
rapor: I Diarii, C. XXV, s. 51. 105 26 Ekim 1517 tarihli rapor: Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim
1517 tarihli mektuplar: A.e. , s. 51, s. 144-146 ve 154-155. 106 Ġstanbul‟dan gelen, Thodarin da Corphù adlı birinin reislik ettiği “Faliera e Duoda” adlı geminin kâtibi
tarafından 1517 yılının Ekim ayında Korfu‟ya sunulan rapor: A.e. , s. 51. 107 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 ve 25 Ekim (1517) tarihli mektuplar: A.e. , s. 144-146
ve 154-155. 108 BacaluĢka, Osmanlı kuĢatma ve kale toplarının en yaygın türlerinden biridir. Avrupa‟da kullanılan bir top türü
olan “basilisk”ten türemiĢtir. Osmanlılar tarafından kullanılan küçük bacaluĢkaların en büyüğünün çapı 11
kıyyedir. Bu tür toplar 1-14 kilogram ağırlığındaki gülleleri atabilmektedir. 14-23 kıyye çapındaki büyük
bacaluĢkalar ise 17-28 kilogram ağırlığındaki gülleleri atmaktadır. Ágoston, Barut, Top ve Tüfek, s. 113-114. 109 Kanon, çapı 11 kıyyenin altında olan küçük bacaluĢka için kullanılan bir terimdir. A.e. , s. 116. 110Alvise Mocenigo‟nun 20 Ekim 1517 tarihli mektubu: I Diarii, C. XXV, s. 144-146. 111 Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 1 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 147 ve 157-158.
152
yollanmaması için çeĢitli tedbirler alınmaktadır.112
Bunun için iki kalyata, Avlonya
kıyısında nöbet tutmaktadır. Avlonya‟dan Ġstanbul‟a kalafatçı ve marangoz
yollanmaktadır.113
Ġstanbul‟daki gemiler 400 kalafatçı ve çok sayıda marangoz
tarafından kalafatlanmaktadır.114
Sultan I. Selim, Osmanlı kıyılarından altmıĢ bin
kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.115
Bunların kırk bini Müslüman, yirmi bini
Hıristiyan olacaktır.116
Karadeniz kıyısında 25 passa (43 metre)117
uzunluğunda iki
kalyon inĢa edilmektedir.118
Bunlar top taĢıyacaklardır.
Yapılan hazırlıklara rağmen, Osmanlı devleti beklendiği gibi bir sefer
düzenlememiĢ, Pulya, Sicilya veya Rodos‟a herhangi bir çıkarmada bulunmamıĢtır.
1518 yılında da donanmanın denize açılmayacağı haber verilmektedir. Baylos
Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Mart 1518 tarihli mektubunda o yıl
donanmanın denize açılmayacağını bildirmektedir. PadiĢah, yapılmakta olan
gemilerin tamamlanmasına kadar yeni gemilerin yapılmamasını emretmektedir.
PadiĢahın bu emri Suriye‟den gelen iki ulak tarafından duyurulmuĢtur. ĠnĢa
edilmekte olan gemilerin çoğu tamamlanmıĢtır. Donanmadaki 300 geminin inĢaatı
bitmek üzeredir.119
Bu gemilerin bir kısmı mavna120
, bir kısmı hem top hem at
taĢıyan baĢtardadan oluĢmaktadır.121
Bu baĢtardalar 100 at ile beraber ayakta durmak
112 Sanuto, bu mektupların kim tarafından yollandığını belirtmemiĢtir. Sadece güvene layık biri tarafından
yollandıklarını söylemekle yetinmiĢtir. Dubrovnik‟ten yollanan 2 Kasım ve 2 Aralık (1517) tarihli mektuplar:
A.e. , s. . 147-148. 113 Korfu‟daki Baylos Alvise di Garzoni ve meclis üyeleri tarafından yollanan 24 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e.
, s. 212. 114 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 247. 115 Venedik elçisi Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 23 Ocak 1517 tarihli mektupta, Ocak ayı içinde
toplanacak 60.000 azabın kürekçi olarak görevlendirileceğini yazmaktadır. A.e. , s. 265-266. 116 Elçi Alvise Mocenigo, Osmanlı donanmasında hem Müslüman hem de Hıristiyan azapların görev alacağını
yazmaktadır. Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo ise, 40.000 azaptan söz etmektedir. Baylos, elçiden farklı
olarak Osmanlı donanmasına Hıristiyan alınmayacağını, donanmaya alınacak azapların yalnızca Müslümanlardan
oluĢacağını ileri sürmektedir. Ancak, bu iddia, gerçeği yansıtmamaktadır. Azaplar, hem Hıristiyan hem de
Müslümanlar arasından toplanmaktadır. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 ve 8 Aralık 1517
tarihli mektuplar ile Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 11 Ocak 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 239
ve 280-281. 117 Lane, 1 “passo”nun 5 ayağa (piedi/pie) eĢit olduğunu söylemektedir. Aynı zamanda o, 1 “piedi”nin ise 34,
7735 cm olduğu bilgisini vermektedir. 5passo= 5x35=4375 cm=43 metre 75 cm. Lane, Venetian Ships and
Shipbuilders of the Renaissance, s. 245. 118 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 15 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C.
XXV, s. 247. 119 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 428-429. 120 PadiĢah, mavnaya benzeyen top gemileri yaptırmaktadır. Bu gemilerin sancak kısmı mavnadaki gibi alçak
olacaktır. Bu da topun yüklenip indirilmesini kolaylaĢtırmaktadır. LefkoĢe‟den yollanan Rodos‟tan gelen bilgileri
ileten 28 Temmuz 1518 tarihli mektuplar: A.e. , C. XXVI, Ekim, s. 95. 121 Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟nun 19 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , C. XXV, s. 428-429.
153
koĢuluyla 100 adamı taĢıyabilmektedir.122
Bazı gemilerin güverteleri henüz inĢa
edilmemiĢtir.
1518 yılında, sadece birkaç Osmanlı gemisi geri dönmek üzere Ġstanbul‟dan
ayrılmaktadır. Bu gemiler, Müslüman ve Hıristiyan korsanların Takımadalar‟daki
zararlı faaliyetlerini önlemek amacıyla denize açılmaktadır. 1518 yılının Nisan
ayında Ġstanbul‟dan ayrılan 10-12 kadırga korsan faaliyetlerini önlemek için denize
açılmıĢtır.123
Aynı yılın Mayıs ayında yola çıkan, altı kadırga, kalyata ve firkateden
oluĢan dört gemi ve iki pergendeden oluĢan on iki gemi de korsanlarla mücadele
etmiĢtir.124
Mayıs ayı içinde korsanların üstüne silahlı yirmi gemi daha
yollanmıĢtır.125
Bu gemiler de firkate, kalyata ve kadırga türündedir. Talaisman Reis
korsanlara karĢı mücadelede öncü rol oynamıĢ, komutasındaki altı kadırga, üç
kalyata ve altı firkate ile korsanların üstüne yürümüĢtür.126
Korsanlara karĢı alınan
sert tedbirler, 1518 yılının Eylül ve Aralık ayında da görülmektedir. Piri Mehmed
PaĢa 1518 senesi Eylül ayında yakalattığı 120 korsanı idam ettirmiĢtir.127
Bu sırada
kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yirmi yedi gemi korsanlara pusu kurmuĢtur.128
1518 senesi Aralık ayında Kurdoğlu ile Selim (Salih?) adındaki reisin emrine otuz
beĢer gemi verilmiĢtir.129
Bu iki denizci söz konusu yetmiĢ gemiyle beraber korsan
faaliyetlerine engel olacaktır.
PadiĢah, 1519 yılında Osmanlı ülkesinden epey uzağa gemiler göndermiĢtir.
Talaisman Reis, 1519 yılının ġubat ayında, komutasındaki otuz kadırga ve birkaç
barça130
ile beraber Hindistan‟a gitmek üzere Kızıldeniz‟den yola çıkmıĢtır.131
PadiĢahın aynı yıl Cerbe‟ye bir filo yollayacağı da söylenmektedir.
122 19 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.y. 123 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 ve 17 Nisan 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 421. 124 Leonardo Bembo‟nun 15 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 461. 125 Niccolò Turchachi adlı biri tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Mayıs 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 490. 126 Leonardo Bembo‟nun 2 Mayıs 1518 tarihli mektubu: A.e. , s. 462. 127 Donanma Emini Sebastian Moro tarafından Kandiye‟den yollanan 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.e. , C.
XXVI, s. 160 ve 162. 128 31 Eylül 1518 tarihli mektup: A.y. 129 Teğmen Alvise D‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 424. 130 Hindistan tarafına aynı yılın Mart ayında firkate ve kalyatadan oluĢan birkaç gemi yollanmıĢtır. Donanma
Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVII, Ekim,
1969, s. 217. 131 Baylos Lorenzo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 21 ġubat 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 141.
154
Venedikliler, 1519 yılının ġubat ve Mart ayında silahlandırılan 50-100
kadırganın132
ne tarafa yollanacağını tam olarak bilmemektedir. Piri Mehmed PaĢa
tarafından komuta edilecek bu gemiler133
ya Cerbe‟deki Barbaros‟un yanına134
ya da
Himara‟daki135
Arnavutların üstüne136
yollanacaktır. Rodos Üstadıâzamı‟na göre ise
hedef Rodos olacaktır.137
PadiĢah, Rodos Üstadıâzamı‟na elçi yollayıp ondan yedi
yıllık haracı ödemesini istemiĢtir.138
Osmanlılara haraç ödemeyi reddeden
Üstadıâzam ona su bile vermeyeceği cevabını vermiĢtir.139
Baylos Leonardo Bembo
ise bu kadırgaların korsanlara karĢı silahlandırıldığını yazmaktadır.140
Silahlandırılan
kadırgalar Ekim ayında hâlâ denize açılmamıĢtır. Çanakkale Boğaz‟ında silahlı 100
kadırga beklemektedir.141
1520 yılında tekrar yeni gemiler inĢa edilmeye baĢlanmıĢtır. 1520 yılının
Ocak, ġubat ve Mart aylarında yollanan mektuplar142
, padiĢahın 100 hafif kadırga,
132 1519 yılında, Ġstanbul‟daki tersanede üç yüz gemi bulunmaktadır. Korfu‟dan 2 Nisan 1519 tarihli bir mektup
yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini, bu gemilerin yüz yirmi tanesinin büyük kadırga, yüz ellisinin
hafif kadırga ve otuzunun top yahut at gemisi olduğunu bildirmektedir. Kaç kadırganın silahlandırıldığı
hususunda farklı görüĢler mevcuttur. Rodos Üstadıâzamı 60 kadırgadan söz ederken, Donanma Emini Sebastian
Contarini, Modon‟a gelen Osmanlı tebaasına mensup olan iki kiĢiden biri 50, diğeri 100 kadırgadan söz
etmektedir. 11 Nisan 1519 tarihinde Koron‟da yapılan Rumca duyuruya Ģahit olan ağribar reisi Manoli Plagioti
ise 100 kadırga ile firkate ve kalyatadan oluĢan 50 geminin silahlandırıldığını duymuĢtur. Baylos Leonardo
Bembo, Edirne‟den yolladığı mektubunda 50-60 kadırganın silahlandırıldığını yazmaktadır. Rodos Üstadıâzamı
Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup, Donanma Emini Sebastian Contarini
tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart ve 2 Nisan 1519 tarihli mektuplar, , Baylos Leonardo Bembo tarafından
Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup ile ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs
ayında sunulan tanıklık bildirisi: A.e. , s. 151, 177, 217, 243 ve 280. 133 Rodos Üstadıâzamı Fabrizio del Careto tarafından yollanan 14 ġubat 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini
Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 10 Mart 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 151, s. 177. 134 PadiĢah tarafından Modon‟a yollanan önemli bir Ģahsiyet, oradaki Venediklilere, padiĢahın Cerbe‟ye 50
kadırga yollayacağını söylemiĢtir. A.e. , s. 177. 135 Himara (Khimara/Zimera) Avlonya‟nın güneyindeki kentin adıdır. Bu kent, bugün Arnavutluk‟un sınırları
içindedir. 136 Modon‟a gelen timar sahibi bir baĢka önemli Ģahsiyet, padiĢahın Himara‟daki Arnavutların üstüne 100 kadırga
yollayacağını söylemiĢtir. A.y. 137 Rodos Üstadıâzam, padiĢahın 60 kadırga silahlandırdığını bunların Rodos için tehdit oluĢturduğunu
yazmaktadır. Rodos Üstadıâzam ıFabrizio del Careto‟nun 14 ġubat 1519 tarihli mektubu: A.e. , s. 151. 138 Ağribar reisi Manoli Plagioti tarafından 1519 yılının Mayıs ayında sunulan tanıklık bildirisi (deposition).
Kıbrıslı Francesco Zacharia tarafından Halep‟ten yollanan 12 Mayıs 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 243 ve 619-
620. 139 Ağribar reisi Manoli Plagioti‟nin 1519 yılının Mayıs ayında sunduğu tanıklık bildirisi: A.e. , s. 243. 140 Baylos Leonardo Bembo tarafından Edirne‟den yollanan 3 Nisan 1519 tarihli mektup: A.e. , s. 280. 141 Korfu‟daki Baylos Bernardo Saranzo‟nun yolladığı 23 Ekim 1519 tarihli mektup ile Donanma Emini
Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 26 Ekim 1519 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, Ekim, 1969, s. 82-
83 ve 88. 142 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini
Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yolladığı 16 ġubat ve 9 Mart (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 339 ve
380.
155
100 büyük kadırga143
ve firkate ve kalyata türünde 50 gemi yapılmasını emrettiğini
bildirmektedir. Büyük ve hafif kadırgalardan oluĢan 160 gemi144
de hazır
edilmiĢtir.145
Bütün bu donanma için 80.000 azap kaydolmuĢtur.146
PadiĢah etrafa
ulaklar yollayıp 24.000 kürekçi toplanmasını emretmiĢtir.147
1520 yılının Nisan ayında, Osmanlı donanmasındaki gemi sayısı üç yüz elliye
ulaĢmıĢtır. Bu gemilerin yüz tanesi büyük kadırga148
, yüz yirmi tanesi hafif
kadırgadır.149
Geri kalan yüz otuz gemi, firkate, kalyata, top ve at gemisi
türündedir.150
Bu donanmada 15.000 azap kürekçi olarak görev alacaktır.151
Onların
dıĢında 3000 yeniçeri daha bulunacaktır.152
Donanmanın 10 Mayıs ya da Yeniay
vakti olan 16 Mayıs‟ta153
(1520) denize açılması beklense de bu
gerçekleĢmemiĢtir.154
Donanmanın Rodos, Kıbrıs ve Pulya‟dan birine155
gideceğinden söz edilmiĢtir. Bu da tahmin olmaktan öteye geçememiĢtir.
Donanmanın baĢındaki Kaptanıderya ise kısa süre sonra değiĢecektir. Zindana atılan
Hadım Cafer Ağa‟nın (Monucho/Zafir Agà) yerine Piri Mehmed PaĢanın getirileceği
konuĢulmaktadır.156
143 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 7 Ocak 1520 tarihli mektupta 30 büyük kadırgadan
söz edilirken, Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektupta 100 büyük
kadırganın bahsi geçmektedir. A.y. 144 Yünla yüklü bir gemiyle Ġstanbul‟dan ayrılan reis Giovanni Casaruolo, Korfu‟daki Donanma Emini Dominico
Capello‟ya 1520 yılının Nisan ayında bir rapor sunmuĢtur. Bu raporda, Gelibolu‟da 30 Ġstanbul‟da ise 50 büyük
kadırganın hazır edildiğini ve donanmada toplam 200 kadırga bulunduğunu söylemektedir. Baylos Leonardo
Bembo ise Ġstanbul‟da 60 büyük kadırga ile 80 hafif kadırga bulunduğunu bildirmektedir Leonardo Bembo
tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 17 Nisan 1520 tarihli mektup ile Donanma Emini Dominico Capello tarafından
Korfu‟dan yollanan 24 Nisan 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 439 ve 443. 145 1520 yılının Mart ayında sunulan rapor: Sanuto, raporun Ġstanbul ve Edirne üzerinden Korfu‟ya gelen güvene
layık biri tarafından sunulduğunu not düĢmüĢtür. A.e. , s. 409. 146 Dominico Capello tarafından Korfu‟dan yollanan 9 Mart (1520) tarihli mektup: A.e. , s. 380. 147 A.e. , s. 442. 148 Leonardo Bembo, Ġstanbul‟dan yolladığı 11 Nisan 1520 tarihli mektupta, 100 mavnadan söz etmektedir. A.e. ,
s. 551. 149 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu ile Meclis üyesi Giovanni Alvise Pisani‟nin Kandiye‟den
yolladığı 3 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 551-553. 150 A.y. 151Ġstanbul‟dan yollanan 16 Nisan 1520 tarihli bir mektup (göndereni belirtilmemiĢ) ile Nisan ayı içinde göreve
baĢlayan yeni Baylos Tommaso Contarini tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s.
564 ve 568. 152 Tommaso Contarini‟nin 2 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 564. 153 Eski Baylos Leonardo Bembo, Yeniay vaktinin 16 Mayıs olduğunu belirtirken, Yeni Baylos Tommaso
Contarini Yeniay vaktinin 18 Mayıs (1520) olduğunu yazmaktadır. Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli
mektubu ile Baylos Tommaso Contarini‟nin 4 Mayıs 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551 ve 568. 154 Baylos Tommaso Contarini, Pera‟dan yolladığı 11 Mayıs 1520 tarihli mektubunda Osmanlı donanmasının
tamamının o yıl denize çıkmayacağını, sadece Mayıs ayının ortasına kadar 50-60 geminin denize açılacağını
bildirmektedir. A.e. , s. 553. 155 Tommaso Contarini‟nin Pera‟dan Dubrovnik‟e yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 568. 156 Baylos‟un yolladığı 11 Nisan ve 11 Mayıs (1520) tarihli mektuplar: A.e. , s. 551 ve 553.
156
PadiĢah, donanmayla Rodos‟a sefer düzenlemeyi düĢünmüĢ, son anda
vazgeçmiĢtir. Kurdoğlu‟nun emrindeki 40 gemiyle beraber157
Rodos‟a giden 11
Sancakbeyi158
, çok sayıda kiĢiyle Rodos‟un 18 mil uzağındaki Episkopi‟ye
gelmiĢtir.159
Oradaki ormandan çok sayıda kereste temin etmiĢlerdir. PadiĢah, bu
Ģekilde Rodos‟u teftiĢ etmiĢ, seferin yerinde olup olmayacağını kontrol etmiĢtir.
Donanmanın 18 Mayıs‟ta160
(1520) denize açılması beklenmektedir. Ancak,
padiĢah tam da o gün donanmayı denize çıkarmaktan vazgeçmiĢtir. Emrindeki
vezirleri, Anadolu ve Rumeli kazaskerlerini ve ulemayı huzuruna çağırıp onlarla
istiĢare eden padiĢah, Osmanlı ordu ve donanmasının Rodos, Pulya ve Venedik‟ten
herhangi birine karĢı teĢebbüste bulunması durumunda ortaya çıkacak sakıncalardan
bahsetmiĢtir.161
Rodos‟a karĢı giriĢilecek herhangi bir teĢebbüsün meĢakkatli
olacağını, donanmanın Pulya‟ya ulaĢmasının uzun zaman alacağını, Venedik‟e karĢı
bulunulacak herhangi bir teĢebbüsün yapılan antlaĢma nedeniyle yemin bozmak
anlamına geleceğini söyleyip, bunlara karĢı herhangi bir sefer düzenlemeyeceğini
belirtmiĢtir.
157 Donanma Emini Sebastian Contarini tarafından Korfu‟dan yollanan 2 Mayıs 1520 tarihli mektup ile Baylos,
Bernardo Soranzo tarafından Korfu‟dan yollanan 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 532 ve 535- 536. 158 Bu sancakbeyleri yanında 30-40 gemi bulunan Kurdoğlu‟yla beraber Gelibolu‟dan yola çıkmıĢtır.
Sancakbeyleri top ve at gemilerine bindirilmiĢtir. A.y. 159 Leonardo Bembo‟nun 11 Nisan 1520 tarihli mektubu: A.e. , s. 551. 160 Baylos Tommaso Contarini, Osmanlı donanmasının Yeniay vaktinde, yani 18 Mayıs günü denize açılmasını
beklemektedir. Ancak bu gerçekleĢmemiĢtir. Tommaso Contarini tarafından Pera‟dan yollanan 4 Mayıs 1520
tarihli mektup: A.e. , s. 568. 161 Tommaso Contarini‟nin Ġstanbul‟dan yolladığı 18 ve 25 Mayıs 1520 tarihli mektuplar: A.e. , s. 629-630.
157
IV. BÖLÜM
II. BAYEZĠD DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ
LEVENDLER
4.1. Kemal Reis ve Diğer Korsanların Osmanlı Hizmetine GiriĢi ve Ġlk
Korsanlık Faaliyetleri
II. Bayezid‟in 1495 yılında Kemal Reis‟i himayesine alması, Osmanlı
Devleti‟nde bir korsanın ilk defa devlet hizmetine nail olması bakımından önemlidir.
Ayrıca, o, Müslüman korsanları bağıĢlayıp hizmetine almıĢ olan ilk padiĢahtır.1 II.
Bayezid‟in ilk kez bir korsanı himaye etmesi, Nicolas Vatin‟in2 vurguladığı gibi, bu
padiĢahın deniz akıncılığı siyasetinin bir yansımasıdır. Osmanlı donanmasının vasıflı
deniz mürettebatına sahip olma konusunda sıkıntı yaĢaması, padiĢahı korsanlara
yönelten nedenlerden biridir. Palmira Brummett, donanmadaki vasıflı insan gücü
eksikliğinin Osmanlı‟nın daimî bir sorunu olduğunu vurgulamaktadır.3
II. Bayezid‟in, Kemal Reis haricindeki korsanlara gösterdiği müsamahanın
geçici bir nitelik taĢıdığını, savaĢ ve seferberlik zamanı ile sınırlı olduğunu belirtmek
gerekir. PadiĢah tarafından korsanlara gösterilen bu müsamaha, barıĢ zamanlarında,
yani Venedik ile Osmanlı arasındaki barıĢ dönemlerinde, azalmaktadır.4 Bunun
sebebi, devletin korsan hizmetine artık ihtiyaç duymamasıdır.5 Bu durumun somut
örneği, Kara DurmuĢ adlı korsanın 1504 yılında elindeki silahların Osmanlı Devleti
tarafından geri alınmasıyla yaĢanmıĢtır.6
Sanuto‟nun Günlükler‟inde adı geçen korsanlardan bahsetmeden evvel,
Osmanlı ve Venedik‟in 16. yüzyıldaki korsan algısını izah etmek gerekir. Korsanlar,
padiĢahın emrinde çalıĢtıkları sürece, Osmanlı Devleti açısından herhangi bir sorun
1 Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, Çev. Tülin Altınova, Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları,
2000, s. 125.
2 A.e. , s. 79. 3 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de
Diplomasi, s. 142. 4 A.e. , s. 146. 5 A.y. 6 I Diarii, C. V, s. 958 ve 973-974 ve A.e. , C. VI, s. 198.
158
teĢkil etmemektedir. Korsan, baĢına buyruk bir asi olarak hareket ediyorsa ve
Osmanlı tebaasından olmasına rağmen Osmanlı menfaatlerini hedef alıyorsa, iĢte o
zaman padiĢahın ve yöneticilerin gazabına maruz kalmaktadır. Bazen, hem Venedik
hem de Osmanlı kıyıları aynı korsanın saldırısına uğramaktadır. Mesela, Kurdoğlu
Muslihiddin adındaki Osmanlı korsanından baĢta sadece Venedikliler değil
Osmanlılar da Ģikâyetçidir. 1516 yılında, bu korsanın faaliyetlerinden yakınan
Venedik Baylos‟una Piri Mehmed PaĢa‟nın Ģakayla karıĢık söylediği sözler, bir
yönüyle gerçekleri yansıtmaktadır. PaĢa, bir sene sonra padiĢahın himayesine
girecek, hatta fetihten sonra Mısır‟a giden Osmanlı donanmasına liderlik edecek olan
Kurdoğlu‟na iliĢkin Baylosa Ģunu demiĢtir: “O, bizimkilere de zarar veren bir korsan,
yakalayın onu!”7
Venedik, sadece Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramamaktadır. Rodos
Üstadıâzamı‟nın himayesindeki korsanlar söz konusu olduğunda, korsanlık hem
Osmanlılar hem de Venedikliler için ortak bir tehdit unsuru halini almaktadır.
Ġspanya‟nın Bask bölgesinden gelip Rodos‟a yerleĢmiĢ olan Joan Rois, Venedikliler
tarafından kiralanmıĢ olan bir yük gemisini Magosa‟da ele geçirmek isterken
yakalanmıĢtır.8 Bu olayın gerçekleĢtiği yılda, yani 1509 yılında, bir Rodos karavelası
Kandiye kıyılarına saldırıda bulunmakla suçlanmıĢtır.
Sanuto‟da geçen Osmanlı korsanları Türk korsanı olarak adlandırılmaktadır.
Bu eserde geçen Türk tabiri Osmanlı kelimesine karĢılık geldiğinden adı geçen
korsanların bazılarının Rum veya baĢka bir Osmanlı milletinden olma olasılığı söz
konusudur. Mesela, adları Kemal Reis‟le birlikte anılan Enrichi9 adındaki Osmanlı
korsanı ile Giritli olduğu söylenen ve Barbeta veya Ganbasat Enrichi (Enrichi adını
taĢıyan diğer bir korsan)10
adıyla çağrılan Osmanlı korsanı, kesin olmamakla birlikte,
Rum adlarını çağrıĢtırmaktadırlar. Caplici ve Comazoti (veya Cozomiti) Ģeklinde
yazılan Osmanlı korsanlarının neseb tahlilini yapmak ise, elde bir kanıtın olmaması
nedeniyle oldukça güçtür. Sanuto‟da geçen mektupları yazan Venediklilerin bu
7 I Diarii, C. XXIII, s. 385 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 123. 8 I Diarii, C. XXIII, s. 391-393 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 283. 9 Bu korsanın adı bazen Erichi bazen de Richi olarak fade edilmektedir. 10 Din değiĢtirmeden önce, yani Müslüman olmadan evvel bu korsanın adı Benedetto Barbeta olduğundan ve
Enrichi adlı bir korsan daha bulunduğundan ötürü bu korsan Barbeta diye de bilinmektedir. I Diarii, s. 845.
159
korsanları Türk korsanı olarak adlandırması, ırkî bir yaklaĢımdan ziyade Osmanlı
tebaasını esas alan bir düĢünceden ileri gelmektedir.
Sanuto, Ocak 1496‟dan itibaren yazılan mektupları ve onların içeriklerini
aktarmadan evvel Aralık 1495‟te meydana gelen hadiseleri kaynak göstermeden
sıralamıĢtır. Yani eser, 1495 yılının Aralık ayında vuku bulan olayların anlatımıyla
baĢlamaktadır. Anlatılan bu olaylardan biri Kemal Reis‟in11
Eğriboz‟da Venedikliler
tarafından kıstırılması hadisesidir.12
Nasıl ve kimin onu kıstırdığı söylenmemektedir.
Sadece, o esnada Takımadalar‟ın, yani Venedik‟e ait Ege adalarının, savunulması
için Limni‟de (Stalimine) bulunan Venedik Donanma Emini Bartolameo Giorgi‟nin
Kemal Reis‟i ele geçirmek istediğinden bahsedilmektedir.13
Bu Donanma Emini
Kemal Reis‟i ele geçirmek üzereyken II. Bayezid, 50 yeniçeri göndermek suretiyle
müdahalede bulunmuĢtur. PadiĢah, bu yeniçerilere Kemal Reis‟i Bâbıali‟ye
getirmelerini emretmiĢ ve Venedik‟e hiçbir tavizin verilmemesi konusunda onları
tembihlemiĢtir. Donanma Emini ülkesi ile padiĢah arasındaki barıĢı bozmamak adına
Kemal Reis‟in gitmesine izin vermek zorunda kalmıĢtır. Kemal Reis, Venedik‟in iç
siyasetine kadar etki eden bir korsandır. 1497 yılının Ocak ayında, Istria‟da Adriyatik
donanmasına mensup olan Venedikli donanma görevlileri arasından toplanan büyük
danıĢma kurulunda yaĢanan sıkıntı bunun göstergesidir. Kemal Reis‟i son anda
elinden kaçırması sebebiyle görevden alınan Bartalameo Giorgi‟nin yerine Berberi
ülkesindeki (Kuzey Afrika‟daki) kadırgaların komutanı olan Girolamo Contarini da
San Moisè Donanma Emini olarak atanmıĢtır.14
Dalmaçya‟daki VardiyanbaĢları
henüz 4 aydır15
görevde olan yeni Donanma Emini‟ne itaat etmek istememiĢlerdir.
Yeniçeriler tarafından teslim alınan Kemal Reis, Ġstanbul‟a getirildiği sırada, onun 11 Sanuto‟nun Günlükler‟i 1495 yılından itibaren baĢladığından dolayı Kemal Reis‟in evveliyatına iliĢkin bilgi
vermemektedir. Bunun için Ġdris Bostan‟ın Ġslam ansiklopedi serisi içindeki “Kemal Reis” maddesine bakmak
gerekir. Ġdris Bostan, bu maddesinde Kemal Reis‟in 1470 yılında Vezîrâzam Mahmud PaĢa‟nın emri altında, bir
azap olarak Eğriboz seferine katıldığı, adanın fethinden sonra oraya yerleĢtiği ve Kemal Reis‟in o zamandan
itibaren bir korsan olarak Venedik gemilerine ve kıyılarına karĢı akınlara baĢladığı Ģeklinde önemli bilgiler
kaleme almıĢtır. Bu ansiklopedi maddesinde belirtildiği üzere, Kemal Reis, 1487 yılında, Endülüs‟ün Ġspanya
eliyle parçalandığı yıllarda, Güneybatı Ġspanya kıyılarını vurmakla görevlendirilmiĢtir. Kemal Reis, Osmanlı
hizmetine girmeden önce, Malaka‟yı yağmalamıĢ, Cerbe, Bicâye ve Bûne‟de nüfuz sağlamıĢ, Fransa kıyılarını ve
Balear adalarını hedef almıĢ (1492), Malta‟dan ganimetler ve esiler elde ederek Gelibolu‟ya gitmiĢ ve onları
kaptan Sinan PaĢa nezdinde, padiĢaha takdim etmiĢtir. Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 12 Burada kıstırmak, önüne çıkmak, alıkoymak mânasına gelen “ritenere” sözcüğü kullanılmaktadır. I Diarii, C.
I/1, s. 10. 13A.y. 14 A.e. , s. 847. 15 Donanma danıĢma kurulunun 1497 yılının Ocak ayında toplandığına göre yeni Donanma emini, 1496 yılının
Eylül ayında atanmıĢtır. A.y.
160
öldürüleceğini düĢünen ve buna engel olmak isteyen çok sayıda kiĢi, padiĢaha bir
arzuhal sunmuĢtur.16
Bu arzuhallerde Kemal Reis‟in kendini savunduğu, bu nedenle
öldürülmemesinin gerektiği yazılıdır. Kemal Reis‟in öldürüleceği hakkındaki endiĢe,
Venedik gemilerine saldıran Türk korsanların ticarete verdikleri zarar sebebiyle
padiĢah tarafından cezalandırıldığına dair ipucu vermektedir. Zirâ, daha sonraki
yılları kapsayan Sanuto kaynaklarına yansıdığı biçimde, padiĢah, Anadolu
Beylerbeyi olan paĢayı ara sıra Türk korsanların üzerine gönderecektir. Kemal Reis
ise aynı akıbete uğramayacak kadar nâm salmıĢtır. Günlükler‟de kendisinin en feci
Türk korsanı17
olarak nitelendirilmesi boĢuna değildir.18
Kemal Reis, Venedik‟e esir
düĢme tehlikesini atlattıktan sonra, artık Osmanlı hizmetinde bir korsan olarak
denizlerde dolaĢacaktır. Osmanlı himayesine alınmasının bir iĢareti olarak, Kemal
Reis‟e hilat giydirilmiĢtir.19
Gördüğü bu muamelenin yanında Kemal Reis, önceden
yaptığını yapmaması konusunda, yani Venedik gemilerini yağmalamaması
konusunda uyarılmıĢtır. Bu uyarı, son derece tehlikeli ve güçlü bir korsanı son anda
elinden kaçıran Venediklilerin öfke ve sıkıntısını bir nebze de olsa dindirmek içindir.
Çünkü, 1496 yılının Ocak ayından itibaren ve daha sonraki yıllarda Venedikliler
tarafından yazılan mektuplarda görüldüğü üzere, Kemal Reis, Venedik gemilerini ve
hacı kafilelerini yağmalamaya devam etmiĢtir. Sakız‟dan yollanan 26 Ocak tarihli
mektuplardan20
anlaĢıldığı kadarıyla, 9 Ocak‟ta (1496) Ġstanbul‟a vardığı haber
alınan Kemal Reis, kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır. 18 ġubat‟ta
kalyatalarıyla birlikte tekrar Ġstanbul‟a gelip iki çocuk ile yetiĢkin on Hıristiyan
köleyi Osmanlı padiĢahına takdim etmiĢtir.21
Yine bu mektuplarda bahsi geçen diğer
bir olay, padiĢahın damadı olan Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa‟nın Osmanlı
sularında korsan avına çıkmasıdır. Burada korsan derken, Osmanlı hizmeti dıĢında
16 A.e. , s. 10. 17 Kemal Reis,Sanuto‟nun 1. cildinin 10. sayfasında Venedik Ġtalyancası ile Ģöyle nitelendiriliyor:”Camalì turco
corsaro nephandissimo”. “Nefando” (veya nephando) kelimesi aslında argo söylemi taĢıyan bir kelime. Birebir
çevrilecek olursa, pis, kirli mânasına gelmekte. “-issimo” eki ise üstünlük sıfatı oluĢturmaktadır ve eklendiği
sıfata Türkçe‟deki “en” anlamını katmaktadır. “Nefando” sözcüğünün günümüz Ġtalyancası‟ndaki karĢılığı
“sporchissimo” ve “sozzo”olarak geçiyor. “Sporchissimo” sözcüğü dıĢ görünüĢ olarak kirli anlamı taĢımakta.
Fakat,”nefando” kelimesinin ardında mecâzî bir anlam gizli. Ruhen kirli mânasında. Bunu karĢılayan kelime ise
“sozzo” sözcüğüdür. Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di Grammatica, Venezia, Arnaldo
Forni Editore, ġubat, 1986, s. 108. 18 I Diarii, C. I/1, s. 10. 19 A.y. 20 Bu mektupların kim veya kimler tarafından yazıldığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. . 83-84. 21 A.e. , s. 83.
161
yağma yapan ve Osmanlı tebaası olan piratlar kastedilmektedir.22
Çünkü, bu
mektuplarda Anadolu Beylerbeyi‟nin on kalyatayla beraber denize açılmasıyla
birlikte, Enrichi23
, Kaplancı (Caplanci/Caplici) ve Kara Hasan
(Caracossam/Caracassan) adlarındaki Osmanlı korsanlarının korkuyla kaçıp altı
kalyata ile Finike tarafına yelken açtıkları anlatılmaktadır.24
Yani, mektupların
yazıldığı dönemde bu korsanlar henüz Osmanlı hizmetine girmemiĢtir. Anadolu
Beylerbeyi‟nin adı geçen ve Osmanlı tebaasına mensup olan bu üç korsanı25
aradığı
Nisan ayında (1496) Sakız‟dan gönderilen mektuplardan26
anlaĢılmaktadır. Bu
mektuplarda, bahsi geçen üç korsandan biri olan Kaplancı‟nın Osmanlı tebaasından
olan on beĢ kiĢiyi Sakız‟da, yirmi beĢ kiĢiyi ise Seferihisar‟da kazığa oturttuğu ve iki
kalyatayı alıkoyduğu bilgisi verilmektedir.27
Yine bu mektuplara göre onları
kovalayan Anadolu Beylerbeyi iki kalyatayı geri almayı baĢarmıĢtır. Bu esnada
Enrichi ve Kaplancı adlı korsanlar yakalanmadan Eğriboz‟a kaçabilmiĢtir.
Sanuto‟nun ilk cildinde, Mayıs ayındaki (1496) haberler baĢlığı altında Sakız‟dan
gelen mektupların olduğu belirtilmektedir. Bu mektuplar Mora Sancakbeyi Ömer
PaĢa‟nın yardım çağrısı üzerine padiĢahın birkaç kalyatayı Mora tarafına
gönderdiğinden ve Mora Sancakbeyi‟nin korsanları yıldırmaya çalıĢtığından söz
etmektedir.28
BaĢka bir deyiĢle, Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa korsan avı konusunda
Anadolu Beylerbeyi‟ne yardım etmektedir.
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, 14 Nisan (1496) tarihli mektubunda
devlet hizmeti dıĢında kalan tüm korsanların kökünün kazındığını yazmaktadır.29
Bu
mektupta Comazoti ( veya Cozomiti) adındaki baĢka bir Osmanlı korsanı daha
karĢımıza çıkmaktadır. Söz konusu mektuba göre, Enrichi, Kara Hasan ve
Comazoti‟ye ait 3 kalyata, Seregola adındaki Cenevizli korsanın barçasına 22 Sanuto‟daki mektuplarda korsan- pirat ayrımına dikkat edilmemektedir. Daha çok “corsaro” kelimesi
kullanılmaktadır. “Pirata” sözcüğü ise nadiren kullanılmaktadır. 23 Nicolas Vatin, Enrichi‟den kısaca bahsetmektedir. BaĢlangıçta 6 kalyatası olan bu korsanın sığınağı Milet‟tir.
Vatin, onun 1497 yılında padiĢah hizmetine girdiğini söylemektedir. II. Bayezid‟in hizmetindeyken, bu korsanın
yanında 1 mavna, 1 barça, 1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyata bulunmaktadır. 1501 yılına gelindiğinde ise 1 küçük
kadırga, 2 kalyata ve pek çok çekdirisi vardır. Faaliyet gösterdiği baĢlıca yerler Seferihisar ve Eğriboz‟dur.
Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 24 I Diarii, C. I/1, s. 84. 25 Bunlar henüz padiĢah hizmetine girmedikleri için pirat konumundadırlar. 26 Bu mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Sadece Nisan ayında (merkeze) ulaĢan haberler
baĢlığı altında bu mektuplardan bahsedilmektedir. A.e. , s. . 135-136. 27 A.e. , s. 136. 28 A.y. 29 A.e. , s. 204.
162
rastlamıĢtır.30
Barçadaki Cenevizli korsanlar, Osmanlı korsanlarına saldırıp Kara
Hasan ve Comazoti‟ye ait olduğu sanılan iki kalyatayı ele geçirmiĢtir.31
Barçadaki
zangoçun saldırısıyla yaralanan Korsan Enrichi kaçıp Midilli‟ye sığınmıĢtır.
Enrichi‟nin Midilli‟de olduğunu haber alan Anadolu Beylerbeyi, on kalyatasını onun
üstüne yollamıĢtır. Korsanı ele geçiren filo, onu Anadolu Beylerbeyi‟nin olduğu
yere, Finike‟ye götürmüĢtür.32
Sakız Konsolosu, Midilli tarafından gelen mektuplar
aracılığıyla Kaplancı adlı korsanın da Enrichi gibi beylerbeyinin eline geçtiğini haber
almıĢtır. Bu korsan da Midilli‟ye kaçmıĢ olmalıdır. Midilli‟den Sakız‟a iletilen bir
habere göre, beylerbeyi, ele geçen kalyatalardaki (Enrichi ve Kaplancı‟nın
kalyatalarındaki) 23 kiĢiyi ceza olarak kazığa oturtmuĢtur. Konsolosun Midilli‟den
edindiği haberlere göre Beylerbeyi bunu yapmakla kalmamıĢtır; Osmanlı Müslüman
tebaasının önde gelenlerinden olan ve Midilli‟deki geçitte ikamet eden dört zengin
Ģahsı bu korsanlarla iĢbirliği içinde oldukları gerekçesiyle astırmıĢtır. Sakız
Konsolosu‟nun belirttiği üzere, bu asılanlardan biri korsan kalyataları sayesinde
10.000 dukalık bir servet elde etmiĢtir.
Kemal Reis‟in padiĢahın hizmetindeyken gerçekleĢtirdiği ilk faaliyetler,
komutan Girolamo Barbarigo‟nun Korfu‟dan kardeĢlerine yolladığı 15 Ekim (1496)
tarihli mektupta anlatılmaktadır. Komutan, mektubunda Kemal Reis‟in beĢ kadırga,
beĢ kalyata, 1500 botte33
(960 ton) kapasiteli bir barça ile Ġstanbul‟dan denize
açıldığını haber vermektedir.34
Girolamo Barbarigo, bu gemilerin yanında küçük bir
barça daha bulunduğunu yazmaktadır. Kemal Reis‟in padiĢahın donanma
komutanıymıĢ gibi muamele gördüğünden de bahsetmektedir. Barbarigo, Kemal
30 A.y. 31 A.e. , s. 205. 32 Daha önce bahsetmiĢ olduğum 26 Ocak (1496) tarihli Sakız mektuplarında Enrichi, Kara Hasan ve Kaplancı
adlı korsanların Anadolu Beylerbeyi‟nin denize açılmasıyla birlikte Finike‟ye kaçtığı yazılmıĢtı. Sakız
Konsolosu‟nun mektubundan anlaĢıldığı üzere Anadolu Beylerbeyi onları takip ederek Finike tarafına gelmiĢtir.
A.y. 33 Lane “Venice and History” adlı kitabında “botte” adlı ölçü birimini tanımlamaktadır. “Botte”, Ģarap fıçısını
esas alan bir Venedik ölçü birimidir. Yük kapasitesini ifade eder. Lane‟in hesaplamalarına göre “botte” 9. ve 15.
yüzyıl arasında 640 kilogram etmektedir. Bu ölçünün hesaplanmasında fıçının hem kendi ağırlığı hem de bu
fıçının içine konulacak malın ağırlığı esas alınmıĢtır. Lane, Venedik tarafından kullanılan “Girit botte”sinin 600
litrelik, yani 600 kilogramlık (bu fıçının içine konulacak malın ölçüsüdür) ölçüsüne, fıçının kendi ağırlığını
eklemiĢtir. Lane, fıçının ağırlığını içine konulacak malın ağırlığının % 8‟i olarak hesaplamıĢtır. Elde ettiği oran
640 kilogramdır (aslında sonuç 648 kilogram olmalıydı). Palmira Brumett, “Kemal Reis and Ottoman
Gunpowder Diplomacy” adlı makalesinde Lane tarafından verilen bu oranı esas almıĢtır. Frederic C. Lane,
Venice and History, s. 357. Palmira Brummett, “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy, Studies on
Ottoman Diplomacy: The Ottomans in Africa, vol. V, The Isis Press, Ġstanbul, 1990, s. 3. 34 I Diarii, C. I/1, s. 387.
163
Reis‟in Taranto (Otranto‟nun kuzeybatısı) tarafına gitmesi ihtimalinden endiĢe
duyulduğunu da belirtir. Ayrıca, o, tam olarak emin olmamakla birlikte, kötü havaya
rağmen Kemal Reis‟in korsanların üzerine yürüyeceği rivayetinin etrafta dolaĢtığını
söylemektedir. Ġstanbul‟dan dönmüĢ olan Venedik kâtibi Alvise Sagundino
tarafından 1496 yılının Aralık ayında kaleme alınan rapor bu rivayeti
doğrulamaktadır. Raporda, Kemal Reis‟in emri altında bulunan ve tamamı
kalyatalardan oluĢan donanmanın denizlerde baĢıboĢ gezen haydutlar ve Osmanlı
hizmeti dıĢında bulunan korsanlara karĢı kullanıldığı not düĢülmüĢtür.35
Osmanlı
devletinin Kemal Reis‟e sunduğu deniz gücü söz konusu rapora yansımıĢtır. Alvise
Sagundino‟nun söz konusu raporunda padiĢahın Gelibolu ve Ġstanbul arasında top
gemisi ve kalyatalardan oluĢan 50 gemi ile ağribar ve pergendelerden36
oluĢan 50
gemiye sahip olduğu belirtilmektedir.37
PadiĢahın üç tane mavnası ve iki küçük
barçası da vardır. Bunların dıĢında kare yelkenli üç büyük gemi bulunmaktadır.
Ayrıca, kapasiteleri 600 ile 800 botte (384 ile 412 ton) arasında olan iki barça (göke
olabilir) yaptırmaktadır. Sakız‟dan yollanan ve padiĢahın Rodos‟a sefer düzenleme
ihtimalinden duyulan endiĢeyi ifade eden 12 Ocak (1497) tarihli mektuplar38
, Kemal
Reis‟in denizlerdeki faaliyetinden ve Osmanlı donanmasıyla bütünleĢtiğinden söz
etmektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in Gelibolu‟daki bir komutanla birlikte iki
barça ve üç kalyata ile denize açıldığını haber verip onun Montestrato (Tuna
kıyısında bir kent) sularında bir korsan barçası39
ile karĢılaĢtığını, barçadakilerin bir
karavelaya atlayarak kaçtığını anlatmaktadır. Korsan barçasını ele geçiren Kemal
Reis, beraberindeki kalyatalarla birlikte Limni tarafına geçmiĢ, fakat padiĢahın bir
adamı onu beklediğinden ötürü Bozcaada‟ya gitmek durumunda kalmıĢtır. 1497
yılının Ocak ayında Modon‟dan yollanan bir haber, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟daki
35 A.e. , s. 399. 36 Pergandi (pergendi, pergende): Kürekle hareket eden, yardımcı unsur olarak yelkenden faydalanan çekdiri
cinsinden seri savaĢ gemisi. 25-30 metre uzunluktadır. XVI. yüzyılda fırkate (10-17 oturaktan oluĢan en küçük
çekdiri türü) ile bir kabul edilmiĢtir. Bostan, Osmanlılar ve Deniz, s. 129. 37 Burada toplam 100 kadırga diyerek, top gemisi, kalyata, yük gemisi ve pergendeleri kadırga türü gibi görüyor.
I Diarii, C. I/1, s. 398. 38 Sanuto, mektubun kim veya kimler tarafından gönderildiğini belirtmemiĢtir. A.e. , s. 552. 39 Barçadaki korsanların hangi milletten olduğu, Hıristiyan mı yoksa Osmanlı‟nın Müslüman tebaasından mı
olduğu belirtilmemiĢtir. A.y.
164
boğazdan çıktığını, Eğriboz kıyısında seyreden çok sayıda Venedik gemisini ele
geçirdiğini ve bu gemilerdeki adamları boğdurduğunu bildirmektedir.40
Sakız‟dan gelen 5 Mart (1497) tarihli mektupların41
kopya nüshalarında,
Anadolu Beylerbeyi‟nin emrindeki kalyatalar tarafından yaralı bir halde Midilli ‟de
ele geçirilen Enrichi‟nin akıbetine iliĢkin ipucu verilmektedir. Bu mektuplardan
anlaĢıldığı üzere Enrichi tıpkı Kemal Reis gibi Osmanlı padiĢahı adına denizlerde
dolaĢmaya baĢlamıĢtır. Bu mektuplara göre Enrichi‟ye günde 15, Kemal Reis‟e ise
20 akçe tahsis edilmiĢtir.42
Kemal Reis Osmanlı‟nın elindeki iki büyük gemiden
birine komuta ederken, Enrichi Osmanlı‟nın üç büyük mavnasından birinin
baĢındadır. Bu mektuplarda Kemal Reis‟in Haziran (1497) ayında denize çıkacağı da
haber verilmektedir.
Ġstanbul‟daki Venedikli kâtip Alvise Sagundino da mektubunda Kemal Reis-
Enrichi ikilisine değinmiĢtir. Onun tarafından yazılan 5 Haziran (1497) tarihli
mektuba göre Kemal Reis ve Enrichi, Osmanlı ülkesinin iaĢesi için gerekli olan kızıl
buğdayın güvenli biçimde Ġstanbul‟a ulaĢtırılmasından sorumludur.43
BaĢka bir
deyiĢle Ġstanbul‟a buğday taĢıyan gemileri korsanlardan korumak onların vazifesidir.
Yine bu mektuba göre, padiĢah 10 kalyata, 3 barça ve birkaç kadırga
yaptırmaktadır.44
Sakız‟dan yollanan 12 Haziran (1497) tarihli bir mektup45
, 300
botte (192 ton) kapasiteli 1 barça,1 karavela, 2 kadırga ve 6 kalyatadan oluĢan 10
geminin 26 Mayıs‟ta (1497) Boğaz‟dan çıktığını haber vermektedir. Bu gemilerde
korsan avına çıkan Enrichi, bir yeniçeri ağası ve 300 yeniçeri bulunmaktadır.
Gemilerde toplam 8 adet top taĢınmaktadır. Barçada dört, karavelada iki ve
kadırgalardan birinde iki tane top vardır. Söz konusu gemiler Selanik tarafına
gitmiĢtir.
Sanuto, Ağustos ayında alınan haberler baĢlığı altında BenefĢe (Malvasia) ve
Korfu‟dan ulaĢan bir haberden bahsetmektedir. Bu habere göre Alvise Giorgi adında
bir Venediklinin reisliğini yaptığı adak dilemek için Ġsa‟nın Kudüs‟teki mezarını
40 A.e. , s. . 462-463. 41 Kim ve kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 624. 42 Tahsis edilen bu paralar günlük veriliyor olmalı. A.e. , s. 625. 43 A.e. , s. 644. 44 A.y. 45 Mektubu yazanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 707.
165
ziyaret etmeye giden hacı kafilesini Venedik‟e götürmekte olan Yafa çıkıĢlı kadırga
Çuha adasında Osmanlı korsanlarının saldırısına uğramıĢtır. Aslen Giritli olan
Babeta lakaplı korsan Ganbasat ile korsan Enrichi bu kadırganın önünü kesmiĢtir.46
Söz konusu korsanlar, 2000 dukaya kiralanmıĢ olan bu kadırgayı ele geçiremeyince
onu ateĢe vermiĢtir. Bu sırada çok sayıda soylu, denizci ile beraber değerli bir simâ
hayatlarını kaybetmiĢtir. Uğranılan maddi zarar da büyük boyuttadır. Söz konusu
kadırganın reisi olan Alvise Giorgi, akrabası47
olan Ģövalye Girolamo Giorgi‟ye48
mektup göndererek bahsedilen yağma hakkında ona bilgi vermiĢtir.49
10 Temmuz
1497 tarihli bu mektup, Kandiye‟de bulunan Girolamo Giorgi‟ye 24 Ağustos (1497)
günü, sabah vaktinde ulaĢmıĢtır.50
Mektubu yazan kadırga reisi olayın bir önceki ayın
30‟unda, yani 30 Haziran 1497‟de meydana geldiğini yazmaktadır. Reisin kadırgası
Çuha Adası ile Malyo Burnu arasındaki kanaldan 4 saatlik bir çaba sonucunda
çıkmayı baĢarmıĢtır. Tam o sırada Osmanlı donanması Malyo Burnu‟nun aĢağısında
görünüvermiĢtir. Venedik kafilesi baĢta, onun Osmanlı donanması olduğunu
anlamamıĢtır. Osmanlılara ait olan bu 5 kalyata, 2 hafif kadırga51
ve 2 barça birer
birer kadırganın yanına gelmiĢtir. Barçalardan en büyük olanı 400 botte (256 ton)
kapasitelidir. Alvise Giorgi, barçalardan birindeki komutanın kim olduğunu
bilmemektedir.52
Bununla birlikte, diğer barçada Enrichi53
adlı korsanın olduğunu
belirtmektediir. Bu Osmanlı gemilerin kafilenin baĢına büyük bir dert açmak için
zaman kollamaktadır. Kadırga reisi bu donanmanın Kemal Reis‟e veya diğer
Osmanlı korsanlarına ait olduğunu düĢünüp herhangi bir müdahalede bulunmayarak
yönünü değiĢtirmeye karar vermiĢtir. Reis, rüzgârın muhalefetine rağmen 6 saat
içinde baĢka tarafa demir atmayı baĢarmıĢtır. O sırada iki Osmanlı kalyata kadırganın
pupa tarafında ortaya çıkmıĢtır. Kalyatadaki Osmanlı askerleri, Alvise Giorgi‟ye 46 A.e. , s. 702. 47Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi‟nin kayınbiraderi veya eniĢtesi veya bacanağıdır. Ġtalyanca‟daki “cognato”
sözcüğü (burada yazıldığı biçimde “cugnato”) Türkçe‟deki bu üç kelimeye karĢılık gelmektedir. 48 Girolamo Giorgi, Alvise Giorgi ile aynı soyadı taĢıdığına göre kız kardeĢ tarafından akraba olan bu iki kiĢi
baba tarafından da akraba olmalılar. Yani, bir akraba evliliği söz konusudur. 49 A.e. , s. 728. 50 A.y. 51 15. yüzyılın baĢında inĢa edilmiĢ bir Venedik hafif kadırgası (Ġtalyancası: galia sottile, Ġngilizcesi: ordinary
galley) 38 metre uzunluğunda, 5 metre geniĢliğindedir. Hafif kadırga, 150 tonluk bir kapasitye sahiptir. 16.
yüzyılda 41metrye ulaĢan Venedik hafif kadırgasının kapasitesi 200 tona yükselmiĢtir. Hafif kadırgada 24 oturak
bulunur. Tek kiĢi ya da üç kiĢi bir küreği çeker. Angus Konstam, Renaissance War Galley 1470-1590, s. . 8-9. 52 Kendisi tarafından teslim alınınca bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu öğrenecektir. Fakat onun adını
öğrenemediğinden dolayı kim olduğunu mektubunda söylemez, sadece “komutan” der. I Diarii, C. I/1, s. 729-
730. 53 Burada Enrichi adlı korsanın adı baĢka bir Ģekilde, Richi olarak yazılmıĢ. A.e. , s. 728.
166
kullandığı kadırganın hangi ülkeye ait olduğunu sormuĢtur. O da, San Marco‟dan
gelen hacıların kadırgası olduğunu söylemiĢ, iyi görsünler diye de San Marco
sembollerini taĢıyan sancak ve rüzgârlıkları göndere çektirmiĢtir. Reis, kalyataların
padiĢaha ait olup olmadığını sorduğunda “Osmanlı‟nındır”54
yanıtını almıĢtır. Alvise
Giorgi, donanmanın komutanının kim olduğunu sorunca , kalyatadakiler “Yelken
indir”55
diye bağırmaya baĢlamıĢtır. Donanmanın Kemal Reis‟e ait olduğunu
düĢünen reis kadırgasını hemen savaĢ nizamına sokmuĢtur. Bu sırada bir hafif
kadırga ve bir kalyata daha gelerek “Aman dile, aman dile” diye bağırınca reis
Giorgi,“Komutanınız kim söyleyin ki ben de vazifemi yapayım” diye karĢılık vermiĢ
ve yelken indirmemiĢtir. Yelken indirmemesinin nedenini Ģu sözlerle dile
getirmektedir: “ Benim için ölüme katlanmak, her tehlike karĢısında aman
dilemekten ve bir yabancıyı gururlandırmaktan önce gelir. Bu benim vazifemin ve
Senyörlüğümün Ģânının bir gereğidir”.56
Venedikli reis yelken indirmeyince bahsi
geçen 4 yelkenli (ilk gelen 2 kalyata ile onlardan sonra gelen 1 hafif kadırga ve 1
kalyata) Venedik kadırgasına savaĢ açıp, çok sayıda top atıĢında bulunmuĢtur.57
Ona
sayısız ok, taĢ ve ateĢli kozalak atmıĢtır. Bir saate kalmadan kadırganın pupa yelkeni
ve dümen tarafını alevler içinde kalmıĢtır.58
Bir saati geçmiĢken, bir hafif kadırga ile
kalyata daha gelmiĢtir. Onlar da top, ok ve ateĢ atmadan, acımasızca savaĢmadan
kadırganın olduğu yere varmıĢtır. Kadırga reisi, vücuduna saplanan 5 ok nedeniyle
yaralıdır. Kadırganın gözcü kulesi tutuĢmuĢ ve kadırgadaki mahzenin tamamı
yanmıĢtır. Alvise Giorgi, yaklaĢık olarak gece yarısına, yani saat 24:00‟e dek, 11
saat boyunca çatıĢmanın sürdüğünü yazmaktadır. Venedik kadırgasına yeniçeriler
tırmanmaya baĢlamıĢtır. Ġskeleye çıkan 3, elinde sancakla dümene çıkan bir baĢkası
ile Osmanlı barçasının pupasından atlayan diğer iki yeniçeri kadırgadakiler
tarafından öldürülmüĢtür. Tam yangından korunuyorlarken iki barça gelip
kadırgalarının etrafını sarmıĢ ve birkaç top ateĢleyip kadırganın üstüne çok sayıda
ok yağdırmıĢtır. Bütün feneri, üst kısımdan itibaren bütün iskele tarafı ile iskeledeki
dümeni yanan bitik haldeki kadırganın halini görünce, biraz da ok ve ateĢ
54 “Türk‟ündür” (turchesca) demiĢlerdir. A.y. 55 Teslim olun anlamında söylenen söz. Ġtalyancası: “Calla amaina”. A.y. 56 “Me parse, per debito mio e per honor de la nostra illustrissima Signoria, più presto dover patir morte et ogni
altro pericolo che dover amainar, nè honorar persone che non era cognosciute”. A.e. , s. 729. 57 A.y. 58 A.y.
167
fırlatmaktan yorulunca, Osmanlılar çatıĢmaya son vermiĢtir. Osmanlı donanmasının
baĢındaki yeniçeri ağası59
, ateĢkes için bayrak kaldırmıĢtır. Venedik kadırgasının
reisi Alvise Giorgi de aynı Ģeyi yapmıĢtır. Bütün bu olanları anlatan reis Osmanlı
tarafından kendisine gönderilen ve 5 yeniçeriyi taĢıyan bir barça ile bir Osmanlı
komutanına60
götürüldüğünü yazmaktadır. Bu yeniçeri ağası ile arasında geçen
diyaloğu da mektubunda aktarmaktadır. Yeniçeri ağası , tercüman aracılığıyla61
ona
Ģunları söylemiĢtir: “Takip ettiler ve kim oldukları bilinmiyor diye kimsenin bunu
yapmaya hakkı yok. Kadırgayı Fransız mavnası zannettiler. Bir barçanın onlara eĢlik
etmesi için orada bekliyorlardı. Yelken açmak istemeyen ve çok kudretli ve dost
padiĢahı hakettiği biçimde onurlandırmak istemeyen ben değilim”. Kadırga reisi ona
Ģöyle cevap vermiĢtir: “En azından benim tarafımdan herhangi bir Ģeye sebep
olunmadı. Hiç tanımadığım birine aman dileyerek onu onurlandıramayacağım için
kalyatanıza pek çok defa komutan kimdir diye sordum. Bana ne bir cevap verdi ne de
bir Ģey dedi. Bu nedenle, suç onundur (kalyatanındır), benim değil”.62
Yeniçeri ağası,
onun söylediklerini iĢitince tercüman aracılığıyla ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Reis,
takip edildiğin zaman sabırlı olman gerekir, çünkü bunu yapmak zorundasındır. Alna
ne yazıldıysa odur.63
Takip ediliyorsan artık yapılacak bir Ģey yoktur. ġimdi doğruca
kadırgana gidiyorsun ve seni limana çektiriyorum. Ne olacağına, neye karar
vereceğime sabah bakarım. Ġyi niyetli ol ve herhangi bir korkuya kapılma”.64
Venedikli reis‟in kadırgası yeniçeri ağasının söylediği gibi limana çekilmiĢtir. 1
Temmuz 1497 sabahı, yeniçeri ağası, reise adam gönderip suç bendedir Ģeklinde
itirafta bulunmasının lazım geldiğini bu adam vasıtasıyla tekrar tekrar belirtmiĢtir.
Daha sonra Barbeta‟nın (Ganbasat)65
kendisi gelmiĢtir. Barbeta‟nın ona Ģöyle
59 Alvise Giorgi bu yeniçeri ağasından komutan (capitano) diye bahsetmektedir. A.y. 60 Komutanın adı zikredilmiyor. Fakat mektubun daha sonraki satırlarında bu komutanın yeniçeri ağası olduğunu
söylemektedir. A.e. , s. 30 61 Mektupta geçen, “ġu sözleri dedirtti “(fece dir queste parole), “Ģu cevabı verdirdi “(fexe /fece far sta risposta)
Ģeklindeki ifadeler, yeniçeri ağası olan komutan ile Alvise Giorgi arasında doğrudan bir diyaloğun kurulmadığını,
onların tercüman vasıtasıyla iletiĢim kurduklarını göstermektedir. A.e. s. 729-730. 62 A.y. 63 “È descrito sopra la nostra fronte che tu dovessi aver questo”. Türkçesi: “Neyin olacaksa o alnına yazılmıĢtır”
A.e. , s. 730. 64 A.y. 65 Andrea Gritti Senato‟ya takdim ettiği 2 Aralık 1503 tarihli raporunda Barbeta ile Alvise Giorgi‟nin
karĢılaĢmasından söz etmektedir. Alvise Giorgi‟nin komutasındaki büyük kadırga Ġskenderiye‟ye doğru yol
alırken Barbeta ile karĢılaĢmıĢtır. Asıl adı Enrichi olan bu korsan, söz konusu kadırgayı görünce herhangi bir
barıĢ iĢaretinde bulunmamıĢ, yani yelken indirmemiĢtir. Daha da ileri giderek komutanın gemisini zorla kıyıya
yanaĢtırıp içindeki top ve gülleleri boĢalttırmıĢtır. . Eugenio Albèri, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al
168
seslenmiĢtir: “Reis, komutanım (yeniçeri ağasını kastediyor) takip edilmendeki bütün
suçun sana ait olduğuna ve onun bir kabahati olmadığına dair tanıklık etmeni istiyor.
Sadece bir hata için yemin etme yükümlülüğü altındasın. Altına imzanı atarken
yazacağın Ģey doğru olacak. Onu (yeniçeri ağasını) lekelemeyeceksin. Çünkü, bu
komutanım, kendini her yerde savunabilmen için kendisine sadık kalmanı istiyor”.
Reis, ona Ģu cevabı vermiĢtir: “Barbeta, söyle komutanına ben bildiğimden
ĢaĢmam.66
Müzakere yaparken (ateĢkes müzakeresi yaparken) her Ģeyi imzalayıp ne
istiyorlarsa onu beyan edeceğim. Fakat, daha sonra hakikat herkes tarafından
bilinecek”. Barbeta ona Ģunu söylemiĢtir: “ġu anda baĢka bir açıklama yapmak ya da
hatanın sende olduğunu söylemek istemediğini mi ima ediyorsun?” Kim olduğundan
iyice emin değildin de onun için mi yelken indirmek istemedin?67
Bu kadar da
kibirlenmene gerek yoktu. Senden daha büyük ve da güçlü olanı onurlandırma
vazifeni yerine getirmeliydin”. Kadırga reisi onun bu sözlerine Ģöyle yanıt vermiĢtir:
“9 yelkenliye karĢı tek bir gemi olmamın dıĢında bir kabahatimin olmadığı çok
doğru. Benden çok daha güçlü durumda olmanızdan çekinip yelken indirebilirdim.
Fakat, tanımadığım, hele ki kendini tanıtma zahmetinde bulunmayan birini
Senyörlüğümün onurunu korumak adına onore etmedim. Kendini tanıtmamasında bir
kötülüğün (kötü niyetin) olmadığını düĢünemezdim ve müdahalede bulundum”.
Daha sonra Alvise Giorgi‟nin komutan dediği yeniçeri ağasının kendisi gelip
tercüman aracılığıyla reise Ģunları söylemiĢtir: “Reis, Ģu anda padiĢahımın 17.000
yeniçerisinden birini tanıyorsun ki ben o 17.000 yeniçerinin lideriyim (yeniçeri
ağasıyım). Onlar çok değerlidirler. Onlardan birinin baĢı için 100.000 dukadan
fazlasını alırım. Senin ölümün ise 40 dukadan fazla etmez. Buna ne cevabın olur? Bu
kusurla padiĢahımın huzuruna nasıl çıkarım? Bunu ona da söyleyemem”. Alvise
Giorgi ona kendi sözüyle cevap vermiĢtir: “Komutan, takip ediliyorsan alın yazısı
gereği bu böyle olmak zorundadır, diyen sendin. Ben de sana Ģunu diyorum: Eğer bu
yeniçerilerin bu çatıĢmada ölecekleri alınlarına yazıldıysa Tanrı‟nın isteğine karĢı
Senato Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III, Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855,
(Çevrimiçi), www.googlebooks.com, 04. 05. 2011, s. 22. 66 “ che atrovandomi dove mi atrova”. Doğrudan tercümesi: Olduğum yerde dururum. I Diarii, C. I/1, s. 729-
730. 67 Barbeta, reise bu soruyu yönelterek, karĢısındaki gemilerin Osmanlı gemileri olduğunu bile bile reisin yelken
indirmediğini söylemek istemektedir. A.e. , s. 730.
169
gelinemez. 150‟den fazla yaralısı ve 90 ölüsü olan ben kadar sabırlı ol”.68
Yeniçeri
ağası ona Ģu karĢılığı vermiĢ: “Reis! Takip oldu. Kabahat hem bende hem de sende.
Sabırlı olmak lazım. Kötülüğü kim ortaya atmıĢ olursa olsun zarar onun (padiĢahın)
zararıdır. Fakat, sana söylemek istediğim Ģu: Yelken indirmek istemediğinden dolayı
kabahatin sende olduğunu söylersin”. Yeniçeri ağasının bu sözüne “Zaten öyle
yazdım” diye cevap veren Alvise Giorgi daha sonraki geliĢmeleri anlatmaya devam
etmektedir. Yeniçeri ağası pek çok söz daha söyledikten sonra baĢka bir açıklama
yapmadan onu serbest bırakmıĢtır. Ona Modon‟a mı yoksa Kandiye‟ye mi gitmek
istediğini sorduğunda Venedikli reis yakın olduğundan Kandiye‟ye gitmesinin
kendisi için daha hayırlı olacağını söyleyip, nereye gitmeliyim diye yeniçeri ağasına
sormuĢtur. Yeniçeri ağası, ”Sakız‟a” demiĢtir. Yeniçeri ağası, iki gemiyle Kemal
Reis‟in oraya girdiğini söylemiĢtir. Kadırga reisi, bu gemilerden birinin 700 botte
(448 ton) diğerinin 400 botte (256 ton) olduğunu, Ġstanbul‟da bakımlarının
yapılacağını öğrenmiĢtir. Yeniçeri ağası padiĢahın emri nedeniyle Sakız‟dan aĢağı
inen bu gemilere eĢlik edecektir. Reis daha sonra kadırgasının yanına varmıĢtır.
Yanlarında doymak bilmez dediği korsan Enrichi bulunmaktadır. Enrichi bir adam
yollayıp ona beĢ adet kor kırmızı ve yünlü skarlat (Venedikli soyluların kullandığı
bir tür kumaĢ ve ondan yapılan giysi) hediye etmiĢtir. Yeniçeri ağası esir alınsınlar
diye tüm hacıların onlarla gelmesine karar vermiĢtir. Yeniçeri ağası‟nın huzuruna iyi
bir görünümle çıksın diye reise beĢ skarlat daha verilmiĢtir. Bunun yanında kendisine
bir fıçı BenefĢe (Malvasia) Ģarabı, birkaç kutu badem Ģekeri ve çeĢit çeĢit ibrik
hediye edilmiĢtir. Yeniçeri ağası bütün bunları dostluk göstergesi olarak
göndermiĢtir. Alvise Giorgi, ateĢ, su ve kılıçtan oluĢan üç tehlikeyi atlattıklarını ve
kadırgadaki yangının mucizevî bir Ģekilde söndürüldüğünü söylemektedir. Venedikli
reis, “kılıçtan kaynaklanan tehlike” sözüyle kadırgalarına tırmanan yeniçerileri
kastetmektedir. Alvise Giorgi, söz konusu gemilerin, altın taĢıyan hacı kafilesinden
haberdar olan Barbeta adlı korsan ve onun tayfası tarafından üzerlerine salındığını
ileri sürmektedir. Reis, 1 Temmuz 1497 tarihinde Cumartesi günü , kendisine eĢlik
eden Enrichi ile birlikte yola çıkmıĢtır. Bir gün sonra da diğer Osmanlı yelkenlileri
yola koyulmuĢtur. Reise eĢlik edenler Kandiye tarafına yönelmiĢ, diğer yelkenliler
ise Sakız‟a doğru yol almıĢtır. Reis ve beraberindekiler 3 Temmuz‟da (1497) 68 A.e. , s. 731.
170
Kandiye‟ye varmıĢtır.69
Alvise Giorgi, orada bulunan Venedikli bir komutan ve
birkaç yöneticinin yardımıyla kadırgayı tamir etmiĢtir. Ancak kadırgada 400 dukalık
bir zarar vardır. Geminin iskele tarafı, pupa yelkeninin direkleri, dümen tarafı, çatı
kısmı, mahzen, bütün fener ve çok sayıda kürek yanmıĢtır.70
Gemideki ahır üç defa
tutuĢmuĢtur. Gemide ocağın bulunduğu kısım da yanmıĢtır. Denizciler ve hacılar
arasında 90‟dan fazla ölü vardır. Kandiye‟ye vardıklarında Cristofalo adındaki
Alman Ģövalye, reisin kürek gardiyanı Alegreto di Budua, Biasio adındaki bir denizci
ve üç kürekçi olmak üzere toplam altı yaralı hayatını kaybetmiĢtir. Kadırgadaki
hacılarla ilgili haberler Alvise Giorgi‟nin mektubuyla sınırlı kalmamaktadır. 1497
senesi Aralık ayında ulaĢan bir habere göre, korsan Barbeta, hacı kafilesini serbest
bırakmasına karĢılık 15.000 duka tutarında fidye almıĢtır.71
Kaynağı ve tarihi
belirtilmeyen bu mektupta Barbeta‟nın Hıristiyanlığını yitirmiĢ bir korsan olduğu,
yani din değiĢtirmiĢ, mühtedi bir korsan olduğu da belirtilmektedir.72
Kadırgaya
atılmıĢ olan 11.000 ok ile 4 karıĢlık bir top hâlâ kadırganın gövdesinde durmaktadır.
Kadırgayı karĢılamaya gelen Kandiyeli Hâkim Marco Malipiero korsan Barbeta‟ya
500, kurtarılan hacılara ise 200 duka vermiĢtir.
Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Hâkim Pietro
Delfino‟ya yollanan 1 Ağustos (1497) tarihli mektup, Kandiyeli tüccar Dominico
Venier‟e ait olan bir geminin Osmanlı korsanı Camensa tarafından ele geçirildiğini
bildirmektedir. Ġstanbul‟a Ģarap taĢıyan 300 botte (192 ton) kapasiteli bu geminin
etrafı söz konusu korsanın emrindeki dört kalyata ve iki yük gemisi (schierazzo)
tarafından sarılmıĢtır. Bu hadise Ayamavra civarında meydana gelmiĢtir.73
Aynı
tüccara ait olan bir baĢka gemi baĢka bir Osmanlı korsanının eline geçmiĢtir.
Kandiye‟den Ġstanbul‟a gitmekte olan gemi, Karafa (Charafa) adlı Osmanlı
korsanının eline geçmiĢtir. Bu korsana iki küçük barça, iki kadırga ve altı kalyata
eĢlik etmektedir. Karafa, gemide bulunan 32 kiĢiyi kılıçtan geçirmiĢtir.74
Matio di
Savona adlı baĢka bir tüccarın gemisi de Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. 2300
yük zeytinyağını Mayorka‟dan Kefe‟ye götürmekte olan küçük barçayı ele geçiren 69 A.e. , s. 732 70 A.y. 71 A.e. , s. 845. 72 A.y. 73 A.e. , s. 756-757. 74 1497 senesi Eylül ayında Sakız‟dan alınan haberler: A.e. , s. 744.
171
korsan Dominico Venier‟in gemisini de alıkoyan Camensa‟dır. Korsan Enrichi‟nin
emriyle ele geçirilen bu gemi Foça‟ya götürülmüĢtür. Sakız Konsolosu bu geminin
iadesi için epey uğraĢmıĢ, ancak Camensa‟dan padiĢahın müsaadesi olmadan gemiyi
geri veremeyeceği cevabını almıĢtır. Bunun üzerine Konsolos bir mektup yazıp
durumu Baylos Andrea Gritti‟ye bildirmiĢtir.75
Yazanı belirtilmeyen 30 Ekim (1497) tarihli mektupta baĢka bir Osmanlı
korsanı Kara Hasan‟ın bahsi geçmektedir. Bu korsan, üç kalyatası ile denizlerde
dolaĢırken Kurcula ve Zara‟dan gelmiĢ olan iki karavela ile karĢılaĢmıĢtır.76
Mektuba
göre, Kara Hasan, Zara‟dan gelen karavelayı ele geçirmiĢ ve içindeki 7 adamı
öldürmüĢtür. Diğer karavela ise kıyıya doğru kaçarken karaya çarpmıĢtır. Ġçindeki
adamlar kıyıya kaçmıĢtır. Çarpmadan kısa bir süre sonra karavela batmıĢtır. Kara
Hasan, üç kalyatası ve ele geçirdiği karavelayla birlikte Leccena Adası‟na
(Adriyatik‟te bir ada) gitmiĢtir. Baylos Andrea Gritti tarafından Pera‟da yazılıp 2
Mart 1498 tarihinde Girit dükü Andrea Gabriele‟ye ulaĢan 17 Ocak 1498 tarihli
mektup da aynı olaydan bahsetmektedir. Andrea Gritti, mektubunda Kara Hasan‟dan
soyguncu diye bahsetmektedir. Baylos, bu mektubunda korsanların denizlerde
yarattığı tehlikeden yakınmaktadır. Gritti, mektubunda, Venedik‟in silahlı korsanlara
rağmen Ege Takımadaları‟nı baĢıboĢ bıraktığını, bu nedenle ele geçirilip serbest
bırakılan Yafa (Zapho/ Zaffo) kadırgasının tekrar ve tekrar Osmanlı korsanlarının
eline geçtiğini ve bütün bunlara sebep olan Enrichi denen korsanın para ile serpilip
daha da yükseldiğini belirterek tedbir alınmasını istemektedir.77
Baylos, 15 gün önce,
korsanların gücünü ispatlayan önemli bir olaya Ģahit olduğunu yazmaktadır. 1700
sandık Medera (Medela/Dubrovnik) Ģekeriyle yüklü bir Portekiz barçasının
Ġstanbul‟daki boğazın içine doğru gittiğini görüp onu takip etmiĢtir.78
Bir sesin
(Kemal Reis ya da Enrichi‟nin sesi), bu Portekiz barçasını “Buraya gelin” diye
çağırdığını duymuĢtur. Portekiz barçası, kendisini çağıran Kemal Reis ve Enrichi‟ye
haraç vermek zorunda kalmıĢtır. Kara Hasan 1498 senesi Ocak ve ġubat aylarında
75 Giovanni di Tabia‟nın 1 Ağustos 1497 tarihli mektup: A.e. , s. 757. 76 A.e. , s. 811. 77 A.e. , C. I/2, s. 916. 78 A.y.
172
Bozcaada‟da dolaĢmaktadır. Yanında bir karavela, bir yük gemisi, bir pergende ve
iki kalyata vardır.79
Andrea Gritti, mektubunda Dominico Venier‟in gemisini (Camensa adındaki
Osmanlı korsanı tarafından ele geçirilen Ģarapla yüklü gemi)80
kurtarma çabasından
da bahsetmektedir. Karavelanın içindeki Ģarapların Yahudi tebaa tarafından
satıldığını söyleyen Gritti, Osmanlı yöneticilerinin hakka duyarlı olmadığını, bu
nedenle onların eline düĢenin kendisini dikkatlice kollaması gerektiğini yazmaktadır.
Ayrıca Baylos, Sakız‟a zeytinyağı ve diğer Ceneviz mallarını taĢırken Osmanlılar
tarafından ele geçirilen Ġspanyol barçası ile yine onların eline geçen Korfu çıkıĢlı üç
Venedik gemisinin Ġstanbul‟da tutulduğunu bildirmektedir.81
Andrea Gritti, bu
gemilerde ele geçen esirlerin durumunu yakından takip etmektedir ve bunun için
sıklıkla Divan‟a baĢvurmaktadır.82
Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yazılıp Hâkim
Piero Dolphin‟e yollanan 5 Nisan 1498 tarihli mektup, padiĢahın büyük bir donanma
yaptırmak için elindeki edavatı seferber edip korsanları Ġstanbul‟a çağırdığını haber
vermektedir.83
PadiĢah, ferman yazdırarak donanmanın bir sonraki yılın Ocak ayında
hazır olmasını emretmiĢtir. Sakız Konsolosu, Kemal Reis‟in 6 kadırga, 12 kalyata,
büyük toplar taĢıyan 4 top gemisi ve 4 barçadan oluĢan 26 yelkenli ile beraber
Ġstanbul‟daki boğazdan çıkacağını yazmaktadır. Levend reisi Kara Hasan ise Limni
civarındadır. PadiĢahın daveti üzerine Ġstanbul‟a gitmiĢtir. Emrindeki iki büyük
kalyata ve bir pergendeyi kendisi gibi korsan olan kardeĢi Kara DurmuĢ‟a
(Caratornus) bırakmıĢtır. Kara DurmuĢ kendisine bırakılan kalyatalarla birlikte ve
yanındaki silahlı ağribarla birlikte Limni civarında bir ağribarı ele geçirmiĢtir. Ele
geçirilen ağribar, Limni‟nin yöresel peynirleriyle ve daha pek çok yiyecekle
yüklüdür.84
Kara DurmuĢ‟un yanında iki barça daha bulunmaktadır.85
Bu iki barçada
toplam 8 balıkçı vardır. Bu balıkçılardan biri kaçmıĢtır.
79 Giovanni di Tabia tarafından yollanan 8 ġubat 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 909-910. 80A.e. , s. 756-757. 81 A.e. , s. 916-917. 82 A.y. 83 A.e. , s. 977. 84 A.e. , s. 977-978. 85 A.e. , s. 978.
173
Sakız‟dan yollanan 5 Mayıs (1498) tarihli mektup86
, padiĢah tarafından
çağrılan Kara Hasan‟ın Ġstanbul‟a varıĢını haber vermektedir. Ġstanbul tarafından
Sakız‟a iletilen habere göre, Kara Hasan Ġstanbul‟a varmadan evvel, çok güvendiği
bir adamını bir muhafızla beraber önceden Gelibolu‟ya yollamıĢtır. Bu kiĢi, dostu
gibi gördüğü prangalı bir esirdir.87
Kara Hasan‟ın yanında ise bir Sancakbeyi
(framburio) bulunmaktadır. Gelibolu‟daki kadırgalarla ve bahsi geçen Sancakbeyi ile
birlikte Ġstanbul‟daki boğazdan içeri giren Kara Hasan, oraya varınca önden yolladığı
kölesini azat etmiĢtir. Ayrıca, ona günde 20 akçe tahsis etmiĢtir.88
PadiĢahın Kara
Hasan‟ı yanına çağrmasının nedeni, donanmanın kısa süre sonra bir sefere çıkacak
olmasıdır. PadiĢah, savaĢacak gönüllü leventler aramaktadır. Bunun için Kara
Hasan‟a danıĢmıĢtır. Sakız‟dan yollanan söz konusu mektup, iki barça, bir karavela,
dört kadırga ile geri kalanı kalyatalardan oluĢan 20 geminin padiĢahın emriyle yeni
ay vaktinde Ġstanbul‟dan ayrılacağını bildirmektedir.89
Bu filonun görevi marifetli
korsanları bulup Ġstanbul‟a getirmektir.90
Söz konusu mektupta, padiĢahın niyetinin
denizlerde savaĢmak olduğu bilgisi yer almaktadır. Bununla birlikte, mektubu yazan
kiĢi (muhtemelen Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia) padiĢahın Venedikliler,
Floransalılar, Dubrovnikliler ve Sakızlılar‟a karĢı sefer düzenlemeyeceğini, onlarla
olan barıĢı devam ettireceğini düĢünmektedir.
Donanma Niccolò da Pesaro tarafından Paros‟tan yollanan 3 Haziran (1498)
tarihli mektup iki büyük gemi, dört kadırga ve sekiz kalyatadan oluĢan bir filonun
San Sideros Adası‟na (San Sydro. Girit Adası‟nın doğusundaki adacık) uğradığını
bildirmektedir.91
Bu filoya Kemal Reis komuta etmektedir. Niccolò da Pesaro,
Sitiya‟dan (Sitia/Sythia: Girit Adası‟nın en doğusundaki kentin adı) gelen mektuplar
vasıtasıyla bundan haberdar olmuĢtur. Oradan gelen mektuplarda anlatıldığı üzere,
Kemal Reis ve adamları baĢta adaya herhangi bir zarar vermemiĢtir. Ancak kısa süre
sonra adayı yağmalamaya baĢlamıĢlar, adadaki Azize Meryem Kilisesi‟nin
86 Bu mektubun kim tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. Mektubun Pera‟dan alınan 12 Nisan tarihli
haberlerden söz etmesi, yazanın Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia olma ihtimalini
güçlendirmektedir. A.e. , s. 994. 87 A.y. 88 Ġstanbul‟dan yollanan ve Sakız üzerinden ulaĢtırılan 4 Mayıs (1497) tarihli mektup (Baylos Andrea Gritti
tarafından gönderilmiĢ olabilir): A.e. , C. I/1, s. 640. 89 A.e. , C. I/2, s. 994. 90 A.y. 91 A.e. , s. 1009.
174
gümüĢlerini sökmüĢler ve çok sayıda hayvanı çekip almıĢlardır. Osmanlılar, San
Sideros Adası‟nın yakınındaki Sitiya‟yla da ilgilenmektedir. Oradan gelen gemileri
gözlemiĢ, Sitiya Kalesi‟ndeki mühimmatın durumu hakkında bilgi toplamıĢlardır.
Kemal Reis‟in Osmanlı Devleti hizmetindeyken görevlerinden biri de deniz
yoluyla Mekke‟ye ulaĢan hacıların güvenliğini sağlamaktır92
Kemal Reis, Mekke‟ye
gidecek olan ve yanında 400.000 duka bulunan 300 kiĢilik hacı kafilesini Mısır‟a
kadar götürmüĢtür.93
Kemal Reis, komutasındaki beĢ kadırga, yedi kalyata ve üç
barçayla birlikte, ReĢid‟e varmıĢtır. O sırada tarih, 29 Mayıs 1498‟dir.94
Korfu‟da
bulunan Baylos Antonio Moro ise Kemal Reis‟in hacı kafilesi taĢımadığını ileri
sürmektedir. Ona göre, hacı kılığına giren yeniçeriler Kemal Reis‟le beraber
Ġskenderiye‟ye aniden saldırıda bulunacaktır.95
Venedik‟in Ġskenderiye‟deki kadırgalarına komuta eden Piero Lando
tarafından gönderilen 4 Haziran (1498) tarihli mektup96
da ReĢid‟e giden Kemal
Reis‟ten bahsetmektedir. Bu mektup, yukarıda bahsi geçen diğer mektuptan daha
fazla ayrıntıya yer vermektedir. Ġskenderiye‟den yollanan bu mektup, Kemal Reis‟in
padiĢahı temsilen Memlük Sultanı‟na bir hediye sunduğu bilgisini vermektedir.97
Fakat, bu hediyenin ne olduğundan bahsetmemektedir. Kemal Reis‟in ReĢid kentinde
olduğunu Modon‟lu yöneticilere haber veren bu Venedikli Komutan, ReĢid‟de beĢ
kadırga, iki barça ve altı kalyatadan oluĢan bir Osmanlı filosunun bulunduğunu
yazmaktadır.98
Bu filonun komutanı Kemal Reis‟tir. Kemal Reis, Beheira‟da
92 Oruç Beğ Tarihi‟nde Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye neden yollandığı izah edilmektedir: Santuriyyeoğlı diye
tabir edilen Hıristiyan korsan (Rodoslu korsan Santuryon) Müslümanlara karĢı zararlı faaliyetlerde
bulunmaktadır. Bu yüzden, Kemal Reis, deniz yoluyla giden hacıları ondan korumakla görevlendirilmiĢtir. Oruç
Beğ Tarihi‟nde Santuryon‟un 500-600 gemiyle denizi kuĢattığından ve hiçbir geminin seyrüsefer etmesine izin
vermediğinden bahsedilmektedir. PadiĢah, hem güvenliği sağlasın hem de denizdeki durumdan haberdar olsun
diye Rumeli‟deki bütün vakıf gelirlerini seferber edip Kemal Reis‟i Mısır tarafına yollamıĢtır. Kemal Reis top,
tüfek ve zemberekle dolu 6 pare gemi ve emrindeki 300 yeniçeri ile Mısır‟a gitmiĢtir. Nicolas Vatin de adı geçen
Rodoslu korsandan bahsetmektedir. Nicolas Vatin, 1516, 1517 ve 1518 yılı korsan faaliyetlerinden söz ederken
bu korsanın adını anmaktadır. Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) ):Tevârih-i Âl-i Osman (tıpkı basım), haz. Necdet
Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, Ġstanbul, 2007 , s. 183 ve Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 443-444. 93 Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektup (Göndereni belirtilmemiĢtir): I Diarii, C. I/2, s. 1032. 94 A.y. 95 Baylos Antonio Moro tarafından Korfu‟dan yollanan 13 ġubat (1499) tarihli mektup: A.e. , C. II, s. 421. 96 Söz konusu mektup, Modon‟un yöneticilerinden biri olan Alvise Arimondo‟ya yollanmıĢtır. Mektup, 9
Ağustos‟ta (1498) Modon‟a ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 1032-1033. 97 A.e. , s. 1033. 98 Göndereni belli olmayan ve Ġskenderiye‟den yollanan 1 Haziran 1498 tarihli mektupta 2 barça ve 7 kalyatadan
söz edilmekteyken, 4 Haziran 1498 tarihli mektubu gönderen Venedikli komutan, 3 barça ve 6 kalyatadan
bahsetmektedir. Yani, birinin kalyata dediğine diğeri barça demiĢtir. Ayrıca, her iki mektupta da toplam 13
geminin olduğu belirtilmektedir. A.e. , s. 1032-1033.
175
(Bichieri)99
Portekizli korsanlara ait bir barça ve bir kalyon ile çatıĢmıĢtır. Bu sırada,
Kemal Reis‟in yanında barça, kadırga ve kalyatalar bulunmaktadır. Portekiz
barçasında 180 adam taĢınmaktadır.100
Portekiz kalyonu ise yeterince büyük
olmadığından Osmanlı barçalarının üstüne gidememiĢ, kalyata ve kadırgalarla
çatıĢmakla yetinmiĢtir. Osmanlı kadırga ve kalyataları çatıĢma sırasında büyük
kayıplar vermiĢtir. Büyük toplar taĢımalarından ötürü barçaları peĢinden
sürüklemekte zorlanan Kemal Reis, onları bırakıp Portekiz barçasını ele geçirmeye
çalıĢacakken, kalyondaki Portekizliler bu barçanın imdadına yetiĢmiĢtir. Barçaya
atlayıp gün boyunca Kemal Reis ve yanındakilerle çatıĢmıĢlardır. Sonunda, Kemal
Reis, bir top atıĢıyla barçanın reisini öldürmüĢ ve bu barçayı ele geçirmiĢtir. Ele
geçirilen Portekiz barçası 300-400 botte (192-256 ton) kapasiteli bir gemidir.
Barçanın üst kısmındaki Portekizliler, Osmanlı denizcileri tarafından lime lime
edilmiĢtir. Alt kısmında çatıĢanlar ise esir alınmıĢtır. Kemal Reis, bu esirlerin genç
olanlarını Bâbıali‟ye götürmek niyetindedir. Geri kalanını, yani yaĢlı olanları ise
kazığa oturtacaktır. ÇatıĢmada ölen Osmanlıların sayısı 250‟den fazladır ve çok
sayıda da yaralı vardır. Kemal Reis, bu Portekizli korsanların sularında dolaĢmasına
engel olmadığı için Memlük Sultanı‟nı suçlamaktadır. Kemal Reis, oradan
Berberistan‟a geçecektir.
Deniz üzerinden Mekke‟ye gidecek olan Osmanlı hacı kafilesini korumak için
ReĢid‟e gelen Kemal Reis, korsan faaliyetlerine Mısır kıyılarında da devam etmiĢtir.
1498 yılının Haziran ayı içinde Bernardo Cercasso adlı kiĢi tarafından Kahire‟de
yazılıp komutan Marino Malipiero‟ya gönderilen mektup, Kemal Reis‟in 19 gemiyle
Mısır kıyılarında bulunduğu bildirmektedir.101
Kemal Reis, Bernardo Cercaasso‟nun
babasına ait olan Santorin102
(Santurino) çıkıĢlı bir barçayı ele geçirmiĢtir.103
Kemal
Reis, merhamet edip babasını serbest bırakmıĢtır. Ancak, barça için fidye
istemektedir.104
99 Beheira, günümüzde Mısır‟ın güneyindeki idari bölgenin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Mısır”, s. 572-
574. 100 I Diarii, C. I/2, s. 1033. 101 A.e. , s. 1070-1071. 102 Girit adasının kuzeyinde bulunan Kiklad ada grubuna dahil olan adacık. Santoron da denir. Ege Adaları’nın
İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 103 I Diarii, C. I/2, s. 1071. 104 A.y.
176
Kemal Reis‟in adamları Batı Akdeniz‟de de faaliyet göstermektedir.
Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin ile Reis
Piero Bragadin‟i taĢıyan iki Venedik kadırgası Sardunya sularında seyrederken tuz
ve saman yüklü bir barçaya rastlamıĢtır.105
Venedikli komutan ve reis, barçanın
yanında Venedik sembolünü taĢıyan bir gemiyi görünce, baĢka bir deyiĢle bu
barçanın Venedik‟e ait olan bir gemiyi ele geçirdiğini anlayınca, söz konusu barçayı
batırmaya çalıĢmıĢtır. Bunun üzerine barçadaki denizciler kaçıĢmaya baĢlamıĢtır.
Kaçamayıp barçada kalanlar yanlarındaki geminin Mayorka‟dan gelen bir gemi
olduğunu söyleseler de Venedikliler bu yalana inanmamıĢtır. Bragadin, yakalananları
cezalandırmak için beraberinde götürmüĢtür. Söz konusu barçanın Kemal Reis‟e ya
da Trablus‟tan gelen Mağribli korsanlara ait olduğunu düĢünmektedir.106
Kemal Reis‟in adamlarını ele geçiren baĢka bir Venedikli de VardiyanbaĢı
Paolo Nani‟dir. Bu kiĢi, 1498 yılının Eylül ayında yazdığı mektubunda Kemal
Reis‟in birkaç adamını kalyatalarıyla birlikte ele geçirdiğini ve herhangi bir Ģey
yapmadan bu adamları ve onların kalyatalarını Korfu‟ya getirdiğini belirtip
merkezden gelecek emri beklediğini not düĢmüĢtür.107
Bu mektuptan ve bir önceki
mektuptan yola çıkarak Kemal Reis‟in adamlarının Batı ve Doğu Akdeniz‟de, yani
bütün bir Akdeniz‟de faaliyette bulunduğunu söylemek mümkündür.
Venedik gemilerini ele geçiren diğer Osmanlı korsanları Kara Hasan ile onun
kardeĢi Kara DurmuĢ‟tur. Yanında iki kalyatası ile bir barçası bulunan Kara Hasan
Venedikli reis Alvise Muscatello‟nun Kandiye çıkıĢlı gemisini ele geçirmiĢtir.108
Alvise Muscatello‟nun emrindeki bir baĢka gemi söz konusu korsanın kardeĢi Kara
DurmuĢ‟un eline geçmiĢtir. Ġnebahtı‟lı Yönetici Giovanni Viaro, reis Alvise
Muscatello ve reis Lucha Premarim‟e ait olan ve Ģarap taĢıyan Kandiye çıkıĢlı iki
geminin Kara Hasan‟ın kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından ele geçirildiğini ve bu
korsanın yanında 7 kalyatanın bulunduğunu haber vermektedir.109
Kısaca söylemek
105 Flandra çıkıĢlı kadırgaların Komutanı Giaccomo Capelo tarafından Cartagena (Ġspanya) limanından yollanan
24 Eylül 1498 tarihli mektuplar: A.e. , C. II, s. 100. 106 A.y. 107 A.e. , s. 101. 108 Ġskenderiye sularında korsanlara karĢı devriye gezen Venedikli kadırgaların Komutanı olan Piero Sagredo
tarafından Ġskenderiye‟den yollanan 21 Eylül (1498) tarihli mektup: A.e. , s. 112. 109 Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro tarafından Modon‟a yollanan 13 Ekim 1498 tarihli mektup, Donanma
Emini Niccolò da Pesaro tarafından Modon‟dan yollanan 17 Ekim 1498 tarihli mektup: A.e. , s. 147.
177
gerekirse, Alvise Muscatello‟ya ait olan iki gemi Eylül ve Ekim aylarında iki korsan
kardeĢ tarafından ele geçirilmiĢtir.
Kemal Reis‟in emrindeki denizciler Akdeniz‟de dolanırken, Kemal Reis
Ġstanbul‟da beklemektedir. PadiĢah, 1499 yılının Eylül ayında, Kemal Reis‟e 10
kadırga ve 4 büyük gemi110
tahsis edip denize açılmasını111
emretmiĢtir.112
Kandiye
vatandaĢı Dominico Venier tarafından yollanan 10 Eylül 1498 tarihli mektup,
Osmanlı donanmasının o yıl denize açıldığını ileri sürmektedir. BaĢka bir mektup ise
bunun tersini söyler: LefkoĢalı Vali Ambruoso Contarini, 6 Ekim tarihli mektubunda
Kemal Reis‟in kuraklık sebebiyle o yıl denize çıkmayacağını, erzak biriktirdiğini
yazmaktadır.113
Söz konusu mektuba göre, Kemal Reis‟in savaĢabilecek durumda
olan sadece 600 adamı vardır.114
Diğer adamları yaralıdır. Yeteri kadar barutu da
yoktur. Kemal Reis‟in o yıl denize açılma konusunda sergilediği tereddütün bir
nedeni de donanmadaki bazı gemilerin çürümüĢ olmasıdır. Bu nedenle kendisi uzun
süre Ġstanbul‟da beklemiĢtir. Korfu‟daki Venedikli heyet tarafından gönderilen 4
Mayıs (1499) tarihli iki mektup, Faik PaĢa‟nın meskeni, tımarlığı olan Kesriye‟den
(Castoria/Kuzey Yunanistan) ulaĢan haberlerden edinilen Ģu bilgiyi aktarmaktadır:
Kemal Reis ümitsizce Ġstanbul‟da beklemektedir. Onun reis ve denizci bakımından
eksik olan, üstüne üstlük çürümekte olan bir donanma ile denize açılması, kendisiyle
birlikte bütün donanmanın sulara gömülmesine neden olabilirdi.115
Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da beklediği sırada, Kara Hasan oraya uğramıĢtır.
Donanma Emini Niccolò Ferro tarafından gönderilen 12 ġubat (1499) tarihli
mektupta Kara Hasan‟ın ele geçirdiği Permarina116
adlı gemi ile Ġstanbul‟a ulaĢtığını
110 Rodos‟tan aldığı haberleri aktaran Kandiye‟li Venedik vatandaĢı Dominico Venier, bu 10 kadırgadan söz
etmektedir. Ancak, o, 4 büyük gemi yerine 4 kalyata demektedir.Venier, bir Osmanlı yük gemisinin Rodoslu bir
karavelayı ele geçirdiğini de haber vermektedir. Dominico Venier tarafından Kandiye'den yollanan 10 Eylül 1498
tarihli mektup: A.e. , s. 120. 111 Donanma Emini Niccolò da Pesaro, Kemal Reis‟in Rodos‟a erzak ulaĢmasını engellemek için denize
açılacağını duymuĢtur. Donanma Emini, Kemal Reis‟le gidecek donanmanın önce Rodos‟a sonra Berberi
tarafına gideceğini tahmin etmektedir. A.e. , s. 790. 112 Kandiye‟deki Venedikli yöneticiler tarafından gönderilen 23 Eylül 1498 tarihli mektuplar (Rodos Üstadıâzamı
Piero D‟Aubuso‟dan gelen haberleri aktarmaktadır): A.e. , s. 119. 113 A.e. , s. 130. 114 A.y. 115 A.e. , s. 710. 116 Permarina adındaki bu gemi, adını Lucha Permarin adındaki Venedikli reisinden almıĢtır. Donanma Emini
Niccolò da Pesaro‟nun Modon‟dan gönderdiği ve 17 Ekim (1498) tarihli mektupta belirttiği üzere ve kendisine
13 Ekim (1498) tarihli bir mektup gönderen Ġnebahtılı Yönetici Giovanni Viaro‟nun yazdığı üzere bu gemi
178
ve yanında üç kalyatanın bulunduğunu bildirmektedir.117
Bu mektuba göre, padiĢah,
Ġstanbul‟a varan Kara Hasan‟a ve onun adamlarına para bahĢetmiĢtir.118
Emrindeki yedi kalyata119
ile beraber Ġstanbul‟dan ayrılan120
Kara Hasan,
kısa süre sonra Sakız‟ı yağmalamıĢtır.121
Söz konusu korsan bu yağma sırasında 200
genci esir almıĢ, çok sayıda yaĢlıyı da kılıçtan geçirmiĢtir. Söz konusu yağma 1499
yılının ġubat ayında gerçekleĢmiĢtir.122
Yağmadan bir yıl sonra Kara Hasan‟ın
kardeĢi Kara DurmuĢ Sakız‟a uğramıĢtır.123
Kara DurmuĢ, 1500 yılının Nisan ayı
sonlarında Sakız‟dan ayrılıp Bozcaada‟ya doğru gitmiĢtir.124
Bu korsanın yanında
kalyata ve pergendelerden oluĢan 18 gemi bulunmaktadır. Kara DurmuĢ, aynı yılın
Mayıs ayında Limni civarında görülmüĢtür. Venedik yöneticisi Giaccomo
Giustiniani tarafından ĠĢkiros (Ġskir/Schyros: Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alan
küçük ada) Adası‟ndan gönderilen 13 Mayıs 1500 tarihli mektup, Kara DurmuĢ‟un
Kaplancı adındaki Osmanlı korsanıyla beraber Limni civarında olduğunu ve bu
adaya saldırmak istediğini bildirmektedir.125
Korsanların yanında 10 kalyata
vardır.126
Bu kalyatalarda da 380 Türk bulunmaktadır.127
Venedikli devlet görevlileri arasında Kemal Reis‟in gemisini yakından
görmüĢ olanlar da vardır. VardiyanbaĢı Niccolò Marcello, Ayamavra civarında
Alvise Moscatelli adlı Venedikli reisin gemisiyle beraber Kara Hasan ve onun kardeĢi Kara DurmuĢ tarafından
ele geçirilmiĢtir. Kandiye çıkıĢlıdır ve Ģarap taĢımaktadır. A.e. , s. 147. 117 A.e. , s. 570. 118 A.y. 119 Donanma Emini Cosimo Guoro, Kara Hasan‟ın yanında yedi kalyata olduğunu yazarken diğer bir Donanma
Emini Girolamo Guoro 6 kalyatadan bahsetmektedir. Donanma Emini Girolamo Guoro tarafından Korfu‟dan
yollanan 14 Mart 1499 tarihli mektup, Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart
(1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601 ve 607. 120 Donanma Emini Cosimo Gouro tarafından Korfu‟dan yollanan ve 23 Mart (1499) tarihli mektup: A.e. , s. 601. 121 Venedik‟in Rodos Konsolosu Alvise Malipiero bu yağmanın padiĢahın emri doğrultusunda gerçekleĢmediğini
yazmaktadır. PadiĢah, yağmadan kaçan Arfan adlı kiĢinin korsanlara verilmesine izin vermemiĢ, onun
Kandiye‟ye gitmesini sağlamıĢtır. Alvise Malipiero tarafından yollanan 20 Mayıs 1499 tarihli mektup: A.e. , s.
698-699. 122 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 ġubat (1499) tarihli mektup ile Venedikli Vali
Ambruoso Contarini tarafından LefkoĢa‟dan yollanan 22 ġubat (1499) tarihli mektup, Sakız‟daki bu yağmadan
bahsetmektedir. A.e. , s. 630-631. 123 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye yollanan 5 Mayıs 1500 tarihli mektup (23 Mayıs
günü Kandiye‟ye ulaĢmıĢtır). A.e. , s. 448. 124 A.y. 125 A.e. , s. 492. 126 A.y. 127 Giaccomo Giustiniani, bütün bunları içinde 18 Türk‟ün olduğu 300 botte (192 ton) kapasiteli bir yük
gemisinden öğrenmiĢtir. ĠĢkiros Adası‟na gelen bu yük gemisi , kuru üzüm ve incir taĢımaktadır. A.e.
179
Osmanlı mavnalarının arasından geçmiĢtir.128
Bunların içinde Kemal
Reis‟inkadırgası da vardır. Kemal Reis ona herhangi bir zarar vermemiĢtir.
Mektubun yazarı, Kemal Reis‟in kadırgasına iliĢkin birtakım bilgiler de vermektedir:
Gemi 3000 botte (1920 ton) kapasiteli kocaman bir kadırgadır, yani mavnadır. Rotası
Maylo Burnu‟dur. Orada Yeniçeri ağası ile buluĢacaktır. BaĢgardiyan, Kemal Reis‟in
gemisinin yanı sıra bir mavnadan da mektubunda söz eder. Bu mavna 1000 botte
(640 ton) kapasiteye sahiptir. Dümeninde Barbeta adlı korsan vardır.Niccolò
Marcello mektubu vasıtasıyla öğrendiği Ģu bilgileri de merkezle paylaĢmıĢtır:
“Kemal Reis‟in kadırgasından 700, Barbeta‟nın mavnasından ise 600 adam firar
etmiĢtir. Donanmada 5000 yeniçeri bulunmaktadır. Boğazdan çıkmıĢ olan ve
toplamda 267 parçadan oluĢan donanmada 60 kadırga, her biri iki kürekli olan 30
kalyata, 40 firkate, 21 gabyalı gemi ve 3 mavna bulunmaktadır. Donanmanın geri
kalanı ise top, at ve yük gemilerinden oluĢmaktadır. Bu donanmada oldukça büyük
15 adet top taĢınmaktadır. Bu toplardan ikisi bir top gemisine yüklenmiĢtir. Ayrıca
çoğu taĢtan yapılmıĢ çeĢitli türde yaklaĢık 32.000 yuvalak bulunmaktadır. Gemilerde
barut da taĢınmaktadır. Gemilerde yer alan 200 sırıktan üçü tanesi oldukça büyüktür
ve topların sürüklenmesi esnasında bu üç büyük sırık kullanılmaktadır. Kemal
Reis‟in gemisinde 3000 metre uzunluğunda olan upuzun bir zincir vardır. Bu zinciri
taĢımak için ucu yuvarlatılmıĢ olan çok sayıda sopa kullanılmaktadır. Kemal Reis‟in
kadırgasında beĢ fener, topların saklandığı bölmeler ve köprü vazifesi gören tahtalar
bulunmaktadır. Korsan Enrichi‟nin 300 botte (192 ton) kapasiteli gemisi bileği,
saban (pirona)129
ve hırdavatla yüklüdür. Diğer gemiler de demir gülleler, sabunlar
ve atlar taĢımaktadır. Niccolò Marcello, bütün bunlardan sonra arpa ile yüklü 900
botte (576 ton) kapasiteli gemiyi görmüĢ ve Osmanlı donanmasının bir sefer hazırlığı
içinde olduğunu anlamıĢtır.130
Kemal Reis‟e rastlayanlardan biri de Donanma Gözetmeni Niccolò
Pesaro‟dur. Niccolò Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünü Melchiorre Trevisano‟ya rapor
128 VardiyanbaĢı (sopracomito) Niccolò Marcello tarafından Modon‟dan yollanan 24 Temmuz 1499 tarihli
mektup (Bu mektup 21 ile 24 Temmuz tarihleri arasında yaĢanan geliĢmeleri aktarmaktadır): A.e. , s. 1054-1055 129 Pirona: forca a tre rebbi (üç uçlu çatal, saban). Giulio Nazari, Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di
Grammatica, s. 118. 130 I Diarii, C. II, s. 1055.
180
etmiĢtir.131
Pesaro, Kemal Reis‟i gördüğünde barıĢ iĢareti olarak beyaz bayrak
göstermiĢtir.132
Kemal Reis de aynı Ģeyi yaparak ona karĢılık vermiĢtir.
Sanuto, mektupların yanı sıra belirli bir zaman dilimi içinde meydana gelen
olayları da eserine konu edinmiĢtir. Örneğin, 1499 yılının Eylül ayında, denizlerdeki
geliĢmeleri haber verecek olan ve büyük bir hevesle beklenen mektupların Otranto ve
Trani‟den (Ġtalyan Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan ve Adriyatik‟e kıyısı
bulunan küçük bir Ģehir) geliĢi oldukça mühim bir hadise olarak Sanuto satırlarına
yansımıĢtır.133
Hatta bu mektuplar gelince Pregadi yarıda bırakılmıĢtır. Mektupların
halka okunmasından sonra Osmanlı donanmasının yakıldığını öğrenen Rialto‟daki
herkes, bunu kutlamak istemiĢ ve bunun için San Marco Meydanı‟na koĢmuĢtur. Bu
büyük kalabalığın arasından geçmek mümkün değildir. San Marco Meydanı‟ndan
çığlıklar yükselmektedir. Mektuplarda, Fransız ve Venedik donanmasının beraber
hareket ederek Kemal Reis‟e ait olan 12 kalyatayı ele geçirdiği, geri kalan
donanmanın (Osmanlı donanmasının) Portolongo‟ya (Modon‟un güneybatısındaki
ada) gittiği yazılıdır.134
Venedikli bir komutan135
tarafından Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano‟ya gönderilen bir mektup, Zonkiyo (Burak Reis Adası/Anavarin) civarında
Venedikliler tarafından yakılan Osmanlı gemisi hakkında bilgi vermektedir. 8 ve 21
Ağustos (1499) tarihleri arasında cereyan eden olaylardan bahseden bu mektup,
yakılan gemiyi Venedikli Reis Giovanni Peracho‟nun gözlemine dayanarak tarif
etmektedir. Bu Venedikli Reis, yakılan geminin Kemal Reis‟e ait olduğunu iddia
etmektedir. Yanan gemi, nizam bakımından diğer Osmanlı gemilerinden daha iyi bir
durumdadır. Reis, gemiyi hareket eden tahta bir eve benzetmektedir. Gemi, top ve
mühimmat ile yüklüdür. Geminin içinde çuvallar bulunmaktadır. Bu çuvallarının 18
tanesinin içi akçe ile doludur. Komutan, 14 Eylül (1499) tarihli bir habere göre,
yanma esnasında Kemal Reis‟e herhangi bir Ģey olmadığını öğrenmiĢtir. Ayrıca,
komutan, reis Giovanni Peracho‟nun iddia ettiği gibi yakılan geminin Kemal Reis‟in
131 Donanma BaĢkomutan Melchiorre Trevisano tarafından Modon‟dan yollanan 19 Temmuz 1499 tarihli
mektup: A.e. , s. 1062-1063. 132 Pesaro, Kemal Reis‟i nerede gördüğünü söylememektedir. A.y. 133 A.e. , s. 1215. 134 Osmanlı donanmasının Portolongo limanına sığınması hadisesi, 1499 yılılnın Eylül ayında Korfu‟ya rapor
sunan Ġnebahtı baĢpsikoposu Marco Saracco tarafından da anlatılmaktadır. A.e. , C. III, s. 12-14. 135 Komutanın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , C. II, s. 1235.
181
gemisi olmadığını, bunun Kemal Reis‟in gemisinden daha büyük bir gemi olduğunu,
hatta Osmanlı donanmasının en büyük gemisi olduğunu söylemektedir. Ancak, elde
baĢka bir kanıt bulunmadığından bunu tespit etmek güçtür.
Kemal Reis‟in adının zikredildiği diğer bir kaynak, Ġnebahtı BaĢpsikoposu
Marco Saracco‟ya ait bir rapordur. 1499 yılının Eylül ayı içinde kaleme alınan bu
rapor, Ekim ayında Korfu‟ya takdim edilmiĢtir.136
Ġnebahtı‟nın Osmanlılar
tarafından nasıl ele geçirildiğini137
anlatan bu rapor, Ġnebahtı‟nın fethinden evvel
meydana gelen Zonkiyo Deniz SavaĢı (Anavarin Seferi) öncesinde ve sonrasında
yaĢananlar hakkında bilgi vermektedir. Rapor, Anavarin‟de vuku bulan çatıĢmadan
söz ederken, Kemal Reis‟in adını anmaktadır. Raporda anlatıldığı üzere, pruva
tarafından kendisine yaklaĢmakta olan Venedik donanmasını gören Osmanlı
donanması hemen Portolongo limanına sığınmıĢtır. BaĢpsikopos, raporunu sunarken,
Venediklilerin Kemal Reis‟e karĢı duyduğu korkuyu azaltma çabası içindedir ve
Ģöyle der: “Kemal Reis‟in ve diğerlerinin hünerlerine rağmen Osmanlı donanması
ancak üçüncü teĢebbüsünde Portolongo limanından dıĢarı çıkabildi. Donanma
bizimkiler (Venedikliler) gemilerini sıkıĢtırıp parçalanmasına yol açar diye üç defa
geri dönmüĢtü”.138
Söz konusu raporda Kemal Reis‟in adı ikinci defa Ģu Ģekilde
zikredilmiĢtir: Marco Saracco, Anavarin‟de meydana gelen çatıĢmadan sonra
Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in Kemal Reis tarafından esir alındığına dair bir
Ģeyler iĢitmiĢ ve komutanın akıbeti hakkında söylenenleri raporuna yazmıĢtır.139
Kimisi Kemal Reis‟in eline esir düĢtüğünü, kimisi onun Armera adındaki gemisinde
bir rahiple beraber yandığını söylemiĢtir. Girolamo Vianello adındaki Venedikli ise
komutanın kafasının kazığa geçirilmiĢ ve derisi yüzülmüĢ bir halde Modon‟da
bulunan bir Berberi kadırgası tarafından dolaĢtırıldığını ileri sürmektedir.140
Ġnebahtı
BaĢpsikoposu, Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın Komutan Piero Dolfin‟e
yolladığı mektuptan haberdar olmadığı için, Venedikli komutan Alban D‟Armer‟in
baĢına gelenleri tam olarak bilmemektedir. Oysa ki, onun raporundan iki ay önce,
136 A.e. , C. III, s. 12-14. 137 Raporun Ġnebahtı‟nın fethiyle ilgili kısmına tezin “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği” baĢlıklı
bölümde değinilecektir. 138 “Tamen, cum astuzia de Camallì et altri, l‟armata ussite per tre volte, da paura d‟esser rota da nostri, ritornò”.
A.e. , s. 13. 139 A.e. , s. 14. 140 A.y.
182
Sakız Konsolosu tarafından kaleme alınan 8 ve 19 Ağustos (1499) tarihli iki
mektup141
, Alban D‟Armer‟e ne olduğunu açıkça izah etmektedir: Kemal Reis, Faik
PaĢa‟ya “Bu kadar önemli birinin öldürülmesine izin veremem” diyerek üzerinde
beyaz ve ince bir gömlek bulunan komutan D‟Armer‟i âzât etmiĢtir.142
Komutanın
yanında bulunan ve Caprera Adası‟ndan (Calabria) esir olarak getirilmiĢ olan
Agustin Foscolo adındaki genç de o sırada serbest kalmıĢtır.
Marco Saracco‟nun 1499 yılının Ekim ayında takdim edilen raporundan kısa
bir süre sonra takdim edilen baĢka bir rapor da Kemal Reis‟ten bahsetmektedir.
Modon tarafından gelmiĢ olan bir piyade143
tarafından sunulan bu rapor, öncelikle
büyük bir Osmanlı gemisinin su aldığı için sığ bir yere yanaĢtığını haber
vermektedir.144
Raporun daha sonraki satırlarında ifade edildiği üzere, Kemal Reis,
Osmanlı‟nın eline geçen on Venedik kadırgasını kendi adamları için kullanmak
istemiĢ, ancak donanmanın baĢında bulunan komutan, yani Yeniçeri ağası padiĢahın
izni olmadan kadırgaları ona vermek istememiĢtir.145
Kemal Reis, söz konusu 10
kadırgayı padiĢahın bizzat kendisinden istemek için Ġstanbul‟a gidecektir.146
Venedik‟in Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından komutan Piero
Dolfin‟e gönderilen ve 15 Ekim ve 5 Aralık (1499) tarihleri arasında konsolosa
ulaĢan haberleri kapsayan mektup, Kemal Reis, Kara Hasan, onun kardeĢi Kara
DurmuĢ ve Enrichi adlı Osmanlı korsanlarından söz etmektedir. Urla (Vorla /Ġzmir)
denen yerde 12 Osmanlı kalyatasının bulunduğunu haber alan Sakız Konsolosu, bu
kalyataların DurmuĢlu‟da (?Domisli) bulunan bir Ģehzadeye ait olduğunu
öğrenmiĢtir.147
Ayrıca, konsolos, Kara DurmuĢ adlı korsanın beĢ kalyata ile
Seferihisar‟da görüldüğünü belirtmektedir. Giovanni di Tabia, Kara Hasan‟ın
gemileri ile Ģehzadenin gemileri arasındaki çatıĢmadan da söz etmektedir. Rodos
civarında dolaĢan ve Ģehzadeye ait olduğu söylenen 12 kalyata, Seferihisar tarafına
141 Sakız Konsolosu Alban D‟Armer‟in baĢına gelenleri Pera‟dan öğrenmiĢtir. Konsolos, Pera‟dan 27 Temmuz
1499 tarihli bir mektup almıĢtır. A.e. , s. . 15-16. 142 A.y. 143 Bu piyade 26 Ekim (1499) tarihinde Modon‟dan yola çıkmıĢtır. Raporunu baĢpsikopos gibi Korfu‟ya , orada
bulunan Donanma BaĢkomutanı Antoni Grimani‟ye takdim etmiĢtir. 26 Ekim‟de Modon‟dan yola çıktığına göre
raporunu bir sonraki ayda, Kasım (1499) ayında sunmuĢ olması muhtemeldir. A.e. , s. . 27-28. 144 A.y. 145 A.e. , s. 28. 146 Mathio Perozin adındaki Korfulunun Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu 30
Kasım 1500 tarihli rapor: A.e. , s. . 1222-1223. 147 ġehzadenin adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 128.
183
gelip Kara DurmuĢ‟un beĢ kalyatasını yakmıĢ, bunun sonucunda Kara DurmuĢ ve
adamları kaçıp bir dağa sığınmıĢtır.148
Bütün bunları anlatan Giovanni di Tabia,
Ģehzadenin 12 kalyatasına dair ayrıntılı malumat vermektedir: Kalyatalardan ikisi
büyüktür. Bu iki büyük kalyatadan biri 22, diğeri 18 oturaklıdır. Diğer 10 kalyata ise
daha küçüktür.
Sakız Konsolosu, söz konusu mektubunda, Kara Hasan‟ın atılan bir topla
öldürüldüğünü149
bildirmektedir.150
Ayrıca, konsolos, Kemal Reis ve Enrichi‟nin
Zonkiyo Deniz SavaĢı‟ndan sağ çıktığını, fakat çok kötü bir vaziyette olduklarını
haber vermektedir.151
Bununla birlikte, yaralı olup olmadıklarını söylememektedir.
Söz konusu mektup Kemal Reis ve Rumeli Beylerbeyi Mustafa PaĢa‟nın Ġnebahtı‟da
bulunduğunu haber vermektedir.152
PadiĢah onların muhafazası için birkaç gemi
yollamıĢtır.
4.2. Ġnebahtı Seferinden Kemal Reis‟in Ölümüne Kadar Korsanlık
Faaliyetleri
Ġnebahtı, fetihten kısa bir süre sonra Osmanlıların donanma üssü haline
gelmiĢtir. Kemal Reis de sık sık bu donanma üssüne uğramaktadır. 1 Nisan‟da
(1500) alınan habere göre Kemal Reis, donanmayı tamir ettirmek için oradadır.153
Ġnebahtı, Kemal Reis‟le ilgili bilgilerin edinildiği önemli bir merkez de olmuĢtur.
Osmanlı donanmasında görevli bir reisken oradan firar edip Zante‟ye sığınan Jani
Variprali, rapor sunduğu Donanma Emini Niccolò Marcello‟ya Kemal Reis‟in
Osmanlı kıyılarının muhafazası için 15 kalyata hazırlattığı bilgisini vermiĢtir.154
148 A.y. 149 Nicolas Vatin, Sanuto‟nun eserinde 1499 yılında öldüğü söylenen Kara Hasan‟ın aynı eserin sonraki C.
lerinde tekrar karĢımıza çıkmasını Ģöyle izah etmektedir: “1499 yılında ölmüĢ olsa da, bir adaĢı vardı ya da
Venedikliler üçüncü bir kiĢinin olaylarını yanlıĢlıkla ona mâl ettiler”. Nicolas Vatin‟in bu iki tahmininden ilki,
yani ölen Kara Hasan ile aynı adı taĢıyan baĢka bir korsanın olduğuna iliĢkin tahmini doğrudur. Anabolu‟daki
yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ile Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 31
Mart 1514 tarihli mektup bunu doğrulamaktadır. Bu mektup, Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟un Kara Hasan adlı bir
korsanı kovalamasından bahsetmektedir. Yani, Kara DurmuĢ‟un ölen ağabeyi dıĢında baĢka bir Kara Hasan daha
vardır. I Diarii, s. 195 ve Nicolas Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, s. 75. 150 I Diarii, C. III, s. 128. 151 A.y. 152 A.e. , s. 129. 153 A.e. , s. 181. 154 Bu reisin anlattıkları Donanma Emini Niccolò Marcello‟nun 10 Mart (1500) tarihli mektubunda yer alır. A.e.
s. 182-183.
184
Kemal Reis‟e iliĢkin diğer bir kaynak, Sitira‟daki (Eğriboz‟un güneyi)
donanmadan kaçan Zaneto adlı esir tarafından sunulan rapordur. 3 Haziran 1500
tarihli bu rapor, Osmanlı donanmasının kadırga türünde (Latin yelkenli) 250 gemi
yaptıracağını ve 20 gün içinde denize açılacağını bildirmektedir.155
Bu donanmada
Kemal Reis de görev alacaktır. Kemal Reis ve Mora Sancakbeyi Ömer PaĢa
aralarında üç mavnanın bulunduğu 20 gemiye komuta edecektir. Monopoli‟deki bir
Vali156
ise baĢka bir korsana dair bilgi vermektedir. Söz konusu Vali, 24 Nisan
(1500) tarihli bir mektup vasıtasıyla Barbeta adlı korsanın Bâbıali‟de bulunduğunu
haber vermektedir.157
Diğer bir Osmanlı korsanı Enrichi‟ye iliĢkin haber ise Zante
Adası‟ndan gelmiĢtir. Donanma Emini Niccolò Marcello tarafından yollanan 11
Haziran (1500) tarihli mektupta Enrichi‟nin 14 kalyata ile denize açıldığı bilgisi yer
almaktadır.158
Ġnebahtı‟da bulunan Kemal Reis‟in ne tarafa gideceğinden bahseden mektup,
Komutan Dominico Dolfin tarafından gönderilmiĢtir. Sasno (Arnavutluk) civarından
yollanan 25 Ağustos (1500) olarak tarihli bu mektup, Kemal Reis önderliğindeki
donanmanın Anabolu‟ya gitmek üzere Ġnebahtı‟dan ayrıldığını bildirmektedir.159
Kemal Reis‟in komutasında 100 gemiden oluĢan bir donanma vardır. Kemal Reis,
Viyosa Nehri kıyısında bulunan gemilerden de sorumludur. Oradaki gemiler,
Avlonya Körfezi‟ne inmek için ondan gelecek emri beklemektedir. Dominico
Dolfin‟in Viyosa Nehri160
civarından yolladığı 27 Ağustos 1500 tarihli mektupta bu
bilgi verilmektedir.161
Kemal Reis‟in donanmasından kaçan Venedikli esirler önemli bilgiler
vermektedir. Bu esirlerden biri Korfulu Costantin de Michali‟dir. Zonkiyo Deniz
SavaĢı (Anavarin Seferi) sırasında Kemal Reis‟in eline geçen Pandora adlı kadırgada
bulunan bu kiĢi, yanındaki bir marangoz ve kalafatla beraber prangalanarak zorla
155 A.e. , s. 442. 156 Vali‟nin adı verilmemiĢtir. A.e. , s. 327. 157 A.y. 158 A.e. , s. 366. 159 Dominico Dolfin, Korfu‟dan gelen 24 Ağustos tarihli mektuplardan bu bilgiyi edinmiĢtir. A.e. , s. 731-732. 160 Viyosa (Vjosë/Vajussa) Nehri Avlonya‟dan itibaren bugünkü Yunanistan içlerine kadar akan nehirdir.
Osmanlı donanması Avlonya Körfezi‟ne çıkmadan evvel burada korunmaktadır. 161 A.e. , s. 777.
185
Kemal Reis‟in gemisine bindirilmiĢtir.162
AteĢe verilen gemiden sağ çıkmayı
baĢaran, ancak esir olmaktan kurtulamayan Costantin de Michali, Kemal Reis‟in
gemisi Collone Burnu‟na (Calabria‟nın güneyinde) geldiği zaman kaçmayı
baĢarmıĢtır. Bu Venedikli esir, Kemal Reis‟in gemisinin pupasından bir Venedik
pergendesine atlayarak kaçmıĢtır.163
O sırada tarih 9 Eylül‟dür. Yanındaki marangoz
ve kalafatçıyla birlikte kaçan Costantin de Michali‟nin Donanma BaĢkomutanı
Melchiorre Trevisano‟ya sunduğu rapor, Kemal Reis‟le ilgili önemli bilgiler
içermektedir. 24 Ağustos (1500) tarihinde, yani henüz Osmanlı esiriyken Mosta ve
Leza adlı iki büyük Venedik kadırgasının ele geçirilmesine Ģahit olan bu zât, Kemal
Reis‟in gemisinde bulunan Türkler‟in yiyecek bulamamaktan ötürü sakallarının
döküldüğünü görmüĢtür.164
Söz konusu esir, Kemal Reis‟in gemisine gelen padiĢahın
bu Osmanlı korsanını azarlamasına bizzat Ģahit olmuĢtur. Kemal Reis, Modon tam
olarak alınmadan Rodos‟a yönelmek isteyince padiĢah tarafından azarlanmıĢtır.165
PadiĢah Kemal Reis‟e “Modon tam olarak alınmadan ne yüzle Rodos‟a gideceksin”
diye bağırmıĢtır. Costantin Michali padiĢah ve Kemal Reis arasındaki konuĢmları
gizlice dinleyip Ģunları öğrenmiĢtir: PadiĢah önce Koron‟a daha sonra Anabolu‟ya
gidecektir. SavaĢmadan onların kendilerinden teslim olmasını bekleyecek, teslim
olunmaması durumunda baĢka bir sene bu iki yere sefer düzenleyecektir.166
Kemal Reis, 1500 yılının Ekim ayında, yani Korfu‟lu esir Costantin de
Michali‟nin kaçmasından bir ay sonra Ayamavra ve Bozcaada civarında
görülmüĢtür.167
Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a doğru gittiği168
Mathio Perozin adındaki
Korfulu‟nun 30 Kasım (1500) tarihli raporundan anlaĢılmaktadır.169
Donanma,
162 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Eğriboz‟daki Mandelon Burnu‟ndan yollanan 13
Eylül 1500 tarihli mektup: A.e. , s. 948. 163 A.y. 164 A.e. , s. 950. 165 A.y. 166 A.e. , s. 951. 167 Leccena‟da bulunan Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟in bu iki yerde görüldüğünü 18 Ekim tarihli bir
haber aracılığıyla öğrenmiĢtir. Sanuto, bu haberin kim tarafından ve nereden yollandığını izah etmemiĢtir. A.e. ,
s. 990-991. 168 Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gitme nedeni, Yeniçeri Ağası‟nın Osmanlı‟nın elinde bulunan 10 Venedik
kadırgasını padiĢahın izni olmadan ona vermek istememesidir. Kemal Reis, bu kadırgaları kendi adamları
kullansın diye Ġstanbul‟a gidip padiĢahın bizzat kendisinden müsaade istemiĢtir. Bu kadırgalardan baĢka
padiĢahtan birkaç kalyata daha istemiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟ya Ülgün‟den (Dulcigno)
26 ġubat 1501 tarihli bir mektup yollayan VardiyanbaĢı Valerio Marcello, Kemal Reis‟in büyük gemisini tamir
etmek için Ġstanbul‟a uğradığını yazmaktadır. A.e. , s. 28, 1223 ve 1583. 169 Söz konusu rapor Donanma BaĢkomutanı‟na sunulmuĢtur. O sırada Donanma BaĢkomutanı Korfu‟dadır.
Raporu sunan Mathio Perozin, 45 gün önce, yani 15 Ekim günü Ġstanbul‟dan yola çıkmıĢtır. A.e. , s. 1222.
186
Ekim ayı içinde önce Ayamavra ve Bozcaada‟ya uğramıĢ, sonra da Ġstanbul‟a
ulaĢmıĢtır. Barbeta adlı korsanın akıbeti de bu raporda izah edilmiĢtir. Barbeta,
verilen emre itaat etmeyip bir mavnayı170
yaktığı için, Selanik‟te kazığa
oturtulmuĢtur.171
Esirlikten kurtulup172
1501 yılının Mart ayında Venedik‟e dönen
VardiyanbaĢı Valerio Marcello173
, Barbeta‟nın Hıristiyanlardan oluĢan donanmasının
dağıtıldığı bilgisini vermektedir.174
Bu VardiyanbaĢı, Kemal Reis‟in Venedik
adalarını yağmalamak amacıyla firkate ve kalyata türündeki en az 25 gemi ile denize
açıldığını da söylemektedir.
1500 yılının Ekim ayı içinde Ġstanbul‟a ulaĢan Kemal Reis ertesi yılın Ocak
ayında oradan ayrılmıĢtır. Bu bilgiyi Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisan‟a ileten Cristoforo Malaberti adlı gemi kâtibidir.175
, Malaberti,
baĢkomutana gönderdiği 7 Ocak (1501) tarihli mektubunda176
, Kemal Reis‟in korsan
Enrichi‟yi ve Haydar Ağa adındaki birini yanına alarak 40 kadırga, kalyata ve
firkateden oluĢan 10 gemi ile denize açıldığını yazmaktadır.177
Kemal Reis‟in
donanması, 1501 yılının Ocak ayında Eğriboz‟da görülmüĢtür.178
Bahsi geçen 40
kadırga ile kalyata ve firkate türündeki 10 gemi179
de oradadır.180
Kemal Reis‟in
170 Mavnanın kime ait olduğu belirtilmemektedir. A.y. 171 A.e. , s. 1224. 172 Modon‟un fethi esnasında esir alınıp Ġstanbul‟a köle olarak getirilen bu VardiyanbaĢı, 1200 duka tutarındaki
fidyenin ödenmesiyle esaretten kurtulmuĢtur. A.e. , s. 1554-1556. 173 Bu VardiyanbaĢı, Venedik‟e vardığında 14 Mart‟ta (1501) toplanan “Colleggio”ya (Venedik yönetim
zirvesi/Venedik Divanı) katılmıĢtır. Valerio Marcello‟nun adı baĢka bir mektupta da zikredilmektedir. Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 6 Mart (1501) tarihli mektup, bu VardiyanbaĢı
hakkında Ģu bilgileri vermektedir: 27 Ocak (1501) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan Valerio Marcello, ġubat
ayında Ülgün Ģehrine varmıĢ ve oradan Korfu‟daki BaĢkomutan‟a birkaç mektup yollamıĢtır. A.e. , s. 1554 ve
1583. 174 A.e. , s. 1554-1556. 175 Cristoforo Malaberti, VardiyanbaĢı Francesco da Mosto‟nun komutasındaki Mosta adlı kadırganın kâtibidir.
Söz konusu kadırganın Modon‟un fethi sırasında Osmanlılarınn eline geçmesiyle esir düĢmüĢtür.
Kaptanıderya‟nın kölesi sıfatıyla Gelibolu‟ya götürülen bu kiĢi, 500 duka tutarındaki fidyenin ödenmesiyle
serbest bırakılmıĢtır. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Mart 1501
tarihli mektup: A.e. , s. 1520. 176 Bu mektup Kandiye‟den yollanmıĢtır. A.e. , s. 1522-1523. 177 Cristoforo Malaberdi, Kemal Reis‟in nereye gittiğini bilmemektedir. A.y. 178 Donanma Emini Alvise Barbarigo‟nun Anabolu‟dan yolladığı 31 Ocak 1501 tarihli mektup ile Baylos Piero
Lion‟un Korfu‟dan yolladığı 6 ġubat 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 1548 ve 1558-1559. 179 Kemal Reis ile Eğriboz‟a giden donanmanın kaç gemiden oluĢtuğu hakkında farklı görüĢler ortaya atılmıĢtır.
Cèrvia‟dan (Ravenna) 10 Mart tarihli birkaç mektup yollayan Venedik casusu Francesco da Ponte (Rum
kıyafetiyle Lavrana‟da dolaĢırken Osmanlılara esir düĢen bu casus önce Zadar‟a, sonra Bosnasaray‟a , son
olarak da Ġstanbul‟a götürülmüĢtür), Kemal Reis‟in emrindeki donanmada 35 kadırga ve kalyata ve firkateden
oluĢan 35 gemi olmak üzere toplam 70 gemi bulunduğunu yazmaktadır. Modon‟da esir düĢüp köle olarak
getirildiği Ġstanbul‟dan fidye ödenerek kurtarılan ve 1501 yılının Mart ayında Venedik‟e gelen VardiyanbaĢı
Valerio Marcello, Kemal Reis‟in 25 kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını söylemektedir. A.e. , s. 1554 ve 1556-
1557.
187
Eğriboz‟u 6 gün içinde geri alması beklenmektedir.181
Kemal Reis‟e karadan destek
vermek için bir sancakbeyi de oraya gelmiĢtir. Sancakbeyi‟nin emrinde 2500 tımarlı
sipahi bulunmaktadır.182
Kemal Reis, ġubat ayı içinde Eğriboz‟dan ayrılıp Ġstanbul‟a geri dönmüĢtür.
Dubrovnikli tüccar183
Girolamo Giorgi‟nin Dubrovnik‟ten yolladığı 5 Mart (1501)
tarihli mektup, Kemal Reis, Enrichi‟nin yanlarındaki Reis adlı bir korsanla birlikte
Ġstanbul‟dan Gelibolu tarafına gittiğini, bu üçünün oradaki 20 gemiyi teslim aldığını
bildirmektedir.184
Yine bu mektuba göre bu üç Osmanlı korsanı, ellerindeki gemi
sayısı kırka ulaĢtığında, Kıbrıs tarafına yelken açıp oradaki zengin tüccar
kadırgalarını yağmalayacaktır.185
Baylos Piero Lion‟un Korfu‟dan gönderdiği 10
Mart (1501) tarihli bir mektupta ise Gelibolu‟da bulunan Kemal Reis‟in komutasında
100 geminin olduğu iddia edilmektedir.186
Ġstanbul‟da bulunan Venedikli birkaç tüccar tarafından yollanan 8 Nisan
(1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in her an denize çıkacağını187
haber
vermektedir.188
Zonkiyo ve Korfu‟dan yollanan 22 ve 29 Nisan tarihli mektuplar189
bu endiĢenin yersiz olmadığını göstermektedir. Bu mektuplar, Kemal Reis‟in
beraberindeki 50 gemi ile denize açıldığını bildirmiĢtir.190
Kemal Reis‟in denize
çıkacağına iliĢkin söylentiler bir ay önce, Mart ayında baĢlamıĢtır. Firkate ve
kalyatalardan oluĢan 30 ya da 40 gemiyle denize çıkacağına iliĢkin tahminde
bulunanlar olmuĢtur
180 PadiĢah, Venedik‟in elinden alınan ve Kemal Reis‟in istediği 10 kadırgayı da ona vermiĢtir. Modon‟dan gelen
bir piyade tarafından Korfu‟ya sunulan 26 Ekim 1499 tarihli rapor, Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano
tarafından Kefalonya‟dan yollanan 2 Aralık 1500 tarihli mektup, Korfu‟daki Baylos Piero Lion‟un 6 ġubat 1501
tarihli mektup ile Donanma Emini Girolamo Pisani tarafından Zonkiyo‟dan yollanan 1501 yılının Mart ayında
yollanan mektup: A.e. , s. . 27-28, 1220, 1223, 1548 ve 1585-1586. 181 Donanma Emini Girolamo Pisani‟nin 1501 yılının Mart ayında yolladığı mektup: A.e. , s. 1585-1586. 182 A.y. 183 Bu kiĢinin kim olduğu belirtilmiyor. Ancak 3. cildin “Ġsim Ġndeksi” kısmından kim olduğunu bulmak
mümkün. A.e. , Indice dei Nomi, s. 1875. 184 A.e. , s. 1589. 185 A.y. 186 A.e. , s. 1592. 187 Sanuto Mart ayında ulaĢan haberlerin arasına kendi gözlemlerini sıkıĢtırmıĢtır. Kemal Reis‟in denize
açılmasının Venedik tüccar gemileri açısından sıkıntı yarattığını not düĢen Sanuto, Venedikli tüccarın ticaret
yapacak huzurlu ortamı bulamadığını ve ellerindeki malların fiyatının bekleme yüzünden düĢtüğünü yazmaktadır.
Mesela, oldukça kıymetli bir meta olan karabiberin fiyatı yük baĢı 130 dukadan yük baĢı 62 dukaya düĢmüĢtür.
A.e. , s. 1639. 188 A.e. , C. IV, s. 12. 189 KimiN yolladığı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 21. 190 A.y.
188
Beklenen gerçekleĢmiĢ, Kemal Reis 1501 yılının Mayıs ayında denize
açılmıĢtır. VardiyanbaĢı Lorenzo Loredan, 13 Mayıs tarihli mektubunda191
Kemal
Reis‟in 40 yelkenli ile Ġstanbul‟dan denize açıldığını ve Bozcaada‟ya (Tenedo)
gitmekte olduğunu yazmaktadır.192
4 Mayıs‟ta Ġstanbul‟dan ayrılan193
Kemal Reis,
Bozcaada Kalesi‟nin onarılması için gerekli olan usta ve malzemeleri temin
etmiĢtir.194
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, VardiyanbaĢı‟ndan farklı olarak 21
gemiden söz etmektedir. Konsolos, bu gemilerden sekizinin kalyata onüçünün
kalyata ve firkate türünde olduğunu ve kalyataların her birinde en az 20 en çok 22
oturak, firkatelerin her birinde de en az 12 en çok 16 oturak bulunduğunu
bildirmektedir. Konsolos kalyatalardaki küreklerin öndeki oturakta iki kürek
sonrakinde bir kürek Ģeklinde dizildiğini ve firkatedeki her bir oturakta birer kürek
bulunduğunu yazmaktadır. Konsolos, bütün bunları, Kemal Reis‟e bir tavsiye
mektubu sunmak üzere Ġstanbul‟a gitmiĢ olan bir ağribar reisinden edinmiĢtir.195
Adı
verilmeyen bu reisin Kemal Reis‟inn donanmasındaki bütün gemileri görmemiĢ olma
ihtimali söz konusudur. Bahsi geçen reis, Kemal Reis‟in gemisinde Georgi adında
yaĢlı bir adam gördüğünü söylemektedir.196
Hıristiyanlık dinine mensup olan bu kiĢi
aslen Katalandır. Reis, onun dıĢ görünümünü “irice” ve “hafif kambur” sözleriyle
tarif etmektedir. Reisin konsolosa anlattığı kadarıyla bu yaĢlı Katalan bir yük gemisi
ile ġubat ayında (1501) Sakız‟dan Pera‟ya gelip Kemal Reis‟i ziyaret etmiĢtir. Söz
konusu Katalan bu esnada padiĢah tarafından onurlandırılmıĢ; kendisine hilat
giydirilmiĢtir. Gelibolu‟dan gelen Joan de Sibilia adındaki Messina‟lı tüccar da söz
konusu Katalan‟dan bahsetmektdir. Kendisi konsolosa Ģu bilgileri vermiĢtir: Georgi
Andero adındaki bu korsan aslen Ġbiza‟lıdır. Ġspanya, Fransa, Venedik ve Rodos gibi
çeĢitli ülkelerin emri altında korsanlık yapmıĢtır. Son olarak da padiĢahın hizmetine
girmiĢtir.197
Sakız Konsolosu, Enrichi‟den de söz etmektedir. Onun bir kalyata, iki
firkate ve iki pergende ile Seferihisar‟dan denize çıktığını haber vermektedir.
191 Lorenzo Loredan‟ın bu mektupları nereden gönderdiği söylenmemiĢtir. Sadece, mektupların Otranto
üzerinden Venedik‟e ulaĢtırıldığı bilgisi verilmektedir. Söz konusu mektup, Ġstanbul‟dan yollanmıĢ olmalıdır.
A.e. , s. 43. 192 A.y. 193 Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından yollanan 10 Mayıs 1501 tarihli mektup: A.e. , s. 88. 194 A.e. , s. 43. 195 A.e. , s. 88. 196 A.y. 197 A.e. , s. 88-89.
189
Venedik, Kemal Reis‟in yanı sıra Kara Hasan adlı korsanı da takip
etmektedir. Ceneviz‟den yollanan 26 Mayıs tarihli bir mektup198
, Lecce‟den (Ġtalyan
Yarımadası‟nın güneydoğusunda yer alan Adriyatik‟e kıyısı olan kent) alınan
haberleri Venedik‟e iletmektedir. Bu mektup, Kara Hasan‟ın kalyatalarıyla NakĢa
adasındaki bir kasabada görüldüğünü, daha sonra Ġstanbul Boğazı‟na doğru yol
aldığını bildirmektedir.199
Bu bilgilerin NakĢa‟lılardan öğrenildiği mektupta ayrıca
belirtilmektedir.
1501 yılının Haziran ayına gelindiğinde Zonkiyo, yani Anavarin artık
Osmanlıların elindedir. Komutan Marin da Milon‟un Zonkiyo‟dan yolladığı 23
Mayıs (1501) tarihli birkaç mektup200
, Anavarin‟in Osmanlılar tarafından nasıl ele
geçirildiğinden bahseder.201
Seferberlik ilan eden Donanma BaĢkomutanı Melchiorre
Trevisano‟nun kendisini Anavarin‟e çağırması üzerine o tarafa giden Beyrut‟taki
Venedik kadırgalarının komutanı Marin da Milon, oradayken aldığı haberleri
mektubunda anlatmaktadır. Bu komutan, Kemal Reis‟in Venedik ve Osmanlı
arasında yapılan antlaĢmaya202
riayet etmek adına, Modon üzerinden, kara yoluyla
Anavarin‟e geldiğini bildirmektedir.203
Marin da Milon Kemal Reis‟in yanındaki
gemilerden bahsetmemektedir. Baylos Piero Lion da Korfu‟dan yolladığı 26 Mayıs
tarihli mektubunda Anavarin‟de olanlardan söz etmektedir. Kemal Reis‟in
varmasından en az 10 saat sonra da 14 firkate ve 5 kalyatanın Anavarin‟e ulaĢtığını
bildiren Piero Lion, Kemal Reis‟in oradayken, 3 tane Venedikli kadırgayı ele geçirip
içindeki adamları öldürdüğünü yazmaktadır.204
Bu komutan tarafından yazılan
mektuba göre, Kemal Reis, peksimet, peynir ve Ģarap taĢıyan bir karavelayı ve çok
sayıda ağribarı da ele geçirmiĢtir. Mektupta Ģunlardan da bahsedilmektedir:
AntlaĢma gereği, Anavarin kıyısında bulunanlara, baĢka bir deyiĢle kayalıkların
olduğu kısımda ikamet edenlere dokunulmamıĢtır. Kemal Reis, onları esir
almayacağına söz vermiĢtir. Ġç kesimde, yani kasabada oturanlar ise teslime 198 Mektubu gönderenin kim olduğu belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 40. 199 A.y. 200 Bu mektuplar, 8 Haziran (1501) tarihinde Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Büyük ihtimal Zonkiyo‟dan yollanmıĢtır. A.e.
, s. 47. 201 Marin da Milon, Anavarin‟deki kasabanın 20 Mayıs tarihinden itibaren Osmanlılar‟ın hâkimiyeti altına
girdiğini söylemektedir. A.y. 202 Bahsedilen antlaĢma, Modon‟un Osmanlılara teslim edilmesi sırasında yapılan antlaĢmadır. Anavarin‟in
statüsü de bu antlaĢma kapsamında değerlendirilmiĢtir. A.y. 203 A.y. 204 A.e. , s. 48.
190
zorlanmıĢtır. Osmanlı askerleri tarafından lime lime edilmiĢlerdir. Kemal Reis, bir
kere daha Modon‟a gidip gelmiĢ, daha sonra da orada bulunan Venedik Donanma
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano ile görüĢmüĢtür. Kemal Reis, Anavarin‟in kıyı
kesimindeki Venedik vatandaĢlarını ona teslim etmiĢtir. Buradan Ģu sonucu
çıkarabiliriz: Kemal Reis, Osmanlı Devleti‟nin yaptığı antlaĢmalara riayet etmekle
yükümlü bir korsandır. Modon‟a gidip sonra tekrar Anavarin‟e dönmüĢ olan Kemal
Reis, ne yapması gerektiğine dair Mora sancakbeyinden emir almıĢ olabilir. Ancak
bundan emin olmak mümkün değil. Çünkü, Piero Lion‟un mektubunda onun neden
Modon‟a gittiğinden bahsedilmemiĢtir. Piero Lion, Enrichi adındaki korsandan da
söz etmektedir. Baylos, Enrichi‟nin 30 yelkenli ile Kemal Reis‟in yanına geldiğine
dair bir söylenti duymuĢ, kulağına gelen bu rivayeti mektubuna taĢımıĢtır.205
Kemal Reis 1501 yılının Haziran ayında Anavarin‟den (Burak Reis
Adası/Zonkiyo) uzaktadır. Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano
tarafından Korfu‟dan yollanan 8 Haziran (1501) tarihli mektupta, Kemal Reis‟in
Avlonya‟ya gittiğini haber vermektedir. Viyosa Nehri kıyısındaki donanmanın
Avlonya Körfezi‟ne taĢınmasını denetleyecektir. Donanmanın körfezden denize
açılması, baĢka bir deyiĢle Adriyatik‟e çıkması gerekmektedir.206
Kemal Reis, Anavarin‟i ele geçirdikten sonra Doğu Akdeniz ve
Adriyatik‟teki (o zamanki adıyla Venedik Körfezi) Venedik üslerine akınlar
düzenlemeye devam etmiĢtir. Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano
tarafından yollanıp Otranto üzerinden Venedik‟e ulaĢan 23 Haziran (1501) tarihli
mektuplardan birinde Kemal Reis‟in emrindeki 12 gemiyle Modon‟dan ayrıldığı
haber verilmektedir.207
Onun Modon‟dan ayrılma nedeni aynı kiĢi tarafından
gönderilen ve 28 Haziran (1501) tarihini taĢıyan baĢka bir mektupta açıklanmaktadır:
Kemal Reis ve beraberindeki gemiler Leccena‟ya gidip orayı yağmalamıĢ, oradaki
kaleyi yıkmıĢ ve oradan 2000 esir almıĢtır.208
Yanında birkaç firkate ve kalyata
bulunan Kemal Reis‟in bir sonraki rotası Eğriboz olacaktır.209
Kemal Reis Mayıs ya
da Haziran ayından Leccena‟dan ayrılmıĢtır. Bu arada, Venedik Donanma
205 A.y. 206 A.e. , s. 57-58. 207 A.e. , s. 74. 208 A.e. , s. 83 209 A.y.
191
BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano boĢ durmamaktadır. Korfu‟dan gönderilen 2 ve
28 Haziran (1501) tarihli mektuplardan anlaĢıldığı kadarıyla, Venedik Donanma
BaĢkomutanı Osmanlıların hâkimiyetindeki Koron‟dan çoğu marangoz olan
2000‟den fazla ustayı zorla götürüp Kefalonya ve Eğriboz‟a yerleĢtirmiĢtir. Bir
bakıma Osmanlı‟nın iĢgücünü ele geçirmiĢtir.210
Kemal Reis‟in gemilerinin bir kısmı 1501 yılının Haziran ayında Tunus
civarında görülmüĢtür. Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar211
bu bilgiyi vermektedir. Kemal Reis‟in komutası altındaki 6 kadırga, kalyata ve
firkate türünde 8 gemi ve 3 küçük barça212
22 Haziran (1501) tarihinde, Tunus
Körfezi yakınındaki Kebili‟ye (Calibia) gelmiĢtir.213
Bu gemiler önden gidip
Osmanlı donanmasının geleceğini Tunus kralına haber vermiĢtir.. Osmanlı
donanmasının Berberi ülkesine geleceğini duyan Cenevizli birkaç tüccar, 1200 botte
(768 ton) kapasiteli bir gemiyle Tunus‟tan kaçmıĢtır. Onların oradan kaçmasının
nedeni, donanmanın yağma yaparak Berberi ülkesine doğru ilerlemesidir. Çünkü, bu
Cenevizli tüccarlar, Osmanlıların 10 Temmuz‟da (1501)Piombino yakınlarında yer
alan Chianose Adası‟nı214
yağmalayıp oradaki herkesi esir aldığını öğrenmiĢlerdir.
215 Tüccarları taĢıyan gemi, Tunus‟tan kaçmasına rağmen Osmanlı donanması ile
karĢılaĢmaktan kurtulamamıĢtır. 14 Temmuz‟da Sardinya Adası‟ndaki Torosa
limanında216
Osmanlı donanmasına rastlayan Ceneviz tüccar gemisi, Kemal Reis‟in
yanından geçerken yelken indirmiĢtir.217
Buna rağmen, Osmanlılar üç kez onlara
saldırmıĢ ve çatıĢma çıkmıĢtır. Çıkan çatıĢmada Cenevizliler top atarak iki Osmanlı
kadırgasına zarar verince Osmanlılar geri çekilmek zorunda kalmıĢtır. Ceneviz 210 A.e. , s. 74, s. 83. 211 Mektupların kimin tarafından gönderildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 71. 212 Cenevizliler, mektuplarında, Kemal Reis‟in nereden yola çıktığını söylememiĢlerdir. Komutan ve aynı
zamanda Baylos olan Venedikli Piero Lion tarafından Korfu‟dan yollanan 11 Temmuz (1501) tarihli mektup,
Kemal Reis‟in 20 kadırga ile Zante‟den yola çıkıp doğu yönünde, Napoli tarafına doğru ilerlediğini haber
vermektedir. Piero Lion, Sicilya‟dan yüklediği buğdayla Korfu‟ya ulaĢan bir karaveladan Kemal Reis‟in 4
kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 9 gemi ile Berberi kıyılarında görüldüğü bilgisini almıĢtır. A.e. , s. 83- 84. 213A.e. , s. 71. 214 Pianosa Adası, Ġtalya Yarımadası‟nın batısında yer almaktadır. Korsika Adası‟nın doğusunda, Elba Adası‟nın
güneyindedir. 215 Venedik‟in Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından gönderilen 27 Temmuz tarihli mektup,
Piombino yakınlarında bir adada bulunan Kemal Reis‟in yanında 60 geminin bulunduğunu bildirmektedir.
Hıristiyan esirin Tunus‟ta bulunan Cenevizli tüccarlara okuduğu mektup Kemal Reis‟in 6 kadırga, kalyata ve
firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barça ile Berberi ülkesine gelmekte olduğundan bahsetmektedir. Burada iki
ihtimal söz konusu: Donanma BaĢkomutanı‟na gemi i sayısı olduğundan daha çok söylenmiĢtir, ya da donanmaya
katılan takviye kuvvetlerle gemi sayısı 60‟a yükselmiĢtir. A.e. , s. 71 ve 74. 216 Torosa, Sardinya Adası‟nın kuzeybatısında yer alan limanın adıdır. 217 A.e. , s. 71.
192
gemisi ise büyük hasar görmüĢ, etrafı oklarla dolu bir halde, Ceneviz‟e zar zor
ulaĢabilmiĢtir. Kemal Reis‟in Sardinya Adası civarında dolaĢmaya devam ettiği,
Venedik‟in Berberistan‟daki kadırgalarının Komutanı Girolamo Bragadin
tarafından gönderilen 15 Ağustos 1501 tarihli mektuplardan218
anlaĢılmaktadır. Bu
mektuplardan birinde Zante‟ye gelen Kefalonya‟lı bir asker tarafından Girolamo
Brigadin‟e iletilen bir haber yer almaktadır. Söz konusu asker, Kemal Reis‟in
Sardinya‟da 1050 kiĢiyi esir aldığını söylemiĢtir.219
Yine Ceneviz‟den yollanan 25
Ağustos (1501) tarihli birkaç mektup220
, benzer olaylardan bahsetmektedir. Bu
mektuplar, Kemal Reis‟in yanında bulunan 16 kalyata ve 3 kadırgayla221
beraber
Piombino civarındaki Ceneviz gemilerini ele geçirdiğini, daha sonra Trablus‟a inip
oradan ganimet elde ettiğini ve Berberi kıyılarında bulunan Venedik gemilerinin
peĢine düĢtüğünü bildirmektedir.222
Ayrıca, bu mektuplarda Kemal Reis‟in eĢinin
Trablus‟ta ikamet ettiği bilgisine rastlanmaktadır.
Venedikliler Temmuz ayında Kara Hasan‟a dair bilgi toplamaktadır.
Kıbrıs‟tan gelen 6 Temmuz (1501) tarihli bir haber223
, Kara Hasan‟ın 16 kalyatasıyla
beraber Girne‟nin 20 mil uzağında olduğunu, kıyıları yağmaladığını ve hayvanlara el
koyduğunu bildirmektedir.
Kemal Reis‟e hizmet eden gemileri ele geçirmek Venedikli komutanlar için
büyük bir hadisedir. Bu yüzden, ne zaman Kemal Reis‟in emrindeki bir gemiyi ele
geçirseler, o anda bunu kaydetmiĢlerdir. Malyo Burnu‟ndaki çatıĢmada Venedik‟in
eline geçen ve Kemal Reis‟e ait olduğu iddia edilen dört gemi, bir belge suretinde
tarihteki yerini almıĢtır. Sicilya‟dan Kandiye‟ye tahıl taĢıyan ve Niccolò Sadacta
adındaki reise ait olan Kandiye çıkıĢlı geminin önce kalyata ve firkateden oluĢan
yedi Osmanlı gemisiyle daha sonra da Suriye‟den gelen Osmanlı gemileriyle
218 Söz konusu mektuplar, Berberistan‟daki Venedik kadırgaları vasıtasıyla Otranto‟ya ulaĢtırılmıĢlardır. A.e. , s.
106. 219 A.y. 220 Mektupların kim veya kimler tarafından yollandığı belirtilmemiĢtir. A.y. 221 Ceneviz‟den yollanan 20 Temmuz (1501) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in komutası altında bulunan 6
kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan 8 gemi ve 3 küçük barçadan, toplam 17 gemiden söz etmektedir. Aynı
yerden gönderilen 25 Ağustos tarihli mektuplar ise kalyata ve firkateden oluĢan 16 gemi ve 3 kadırgadan, yani
toplam 19 gemiden bahsetmektedir. A.e. , s. 71 ve 106. 222 A.e. , s. 106. 223 Haberin kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 144.
193
yaĢadığı çatıĢmanın sonucunda dört gemi Venedik‟in eline geçmiĢ, içindekiler esir
düĢmüĢtür.224
Venedikliler Kemal Reis‟in faaliyetlerini önleyemezken, baĢka bir korsanın
faaliyetlerine son vermeyi baĢarmıĢtır. Korsan Enrichi, 1501 yılının Aralık ayında
Venedik tebaasına esir düĢmüĢtür. Suriye‟den gelen bir geminin reisi olan Tommaso
Duodo, Enrichi adlı korsanın Milos Adası‟ndaki225
kaleye hapsedildiğini gözüyle
görmüĢ ve bunu 3 Aralık‟ta Venedik‟e bildirmiĢtir.226
Donanma BaĢkomutanı
Melchiorre Trevisano tarafından Milos Adası‟ndan yollanan 12 Aralık (1501) tarihli
mektup227
, Enrichi‟nin nasıl esir düĢtüğüne ve akıbetinin ne olduğuna dair bilgi
vermektedir. Berberi diyarından gelen Enrichi‟nin gemisi, Milos Adası‟nda karaya
oturunca yanındaki 132 adamın bir kısmı suda boğulmuĢ, bir kısmı da adalılar
tarafından öldürülmüĢtür. Sağ kalan 34 adam ise ada sakinleri tarafından esir
alınmıĢtır. Adalılar, esir aldıkları bu adamları bir küreğe bağlayıp döndüre döndüre
diri diri yakmıĢlardır. Bu olay 9 Aralık günü gerçekleĢmiĢtir. Hapsedilen Enrichi de
Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano‟nun emriyle aynı akıbete uğratılmıĢtır.
Onun yakılarak öldürülmesinin ardında bir intikam duygusu yatmaktadır. Donanma
BaĢkomutanı, Selanik‟ten tahıl yüklerken Enrichi‟yi öldüreceği iftirasına uğrayıp
Enrichi‟nin emrindeki denizciler tarafından yakılan Ambruoso Contarini‟nin
intikamını almak için Enrichi‟nin yakılması emrini vermiĢtir. Donanma
BaĢkomutanı, yaptığını haklı çıkarmak istercesine mektubuna Ģu sözleri yazar:
“Enrichi adlı bu korsan barıĢ zamanında bile bize (Venediklilere) yani padiĢahın
haraçgüzarlarına büyük zararlar vermiĢtir. ġikâyetler sonucunda, padiĢah onu her
yerde aratmıĢ, yakalanıp Bâbıali ‟ye getirilmesi için baĢına ödül koymuĢ ve
Eğribozlu subaĢıya onun yakalanmasını emretmiĢtir”.228
224 Venedik‟e ulaĢan 28 Ekim (1501) tarihli haber. Haber, Niccolò Sadacta adlı gemi sahibi tarafından Malyo
Burnu‟ndan yollanmıĢtır. A.e. , s. 158-159. 225 Milos Adası‟nın Türkçesi, “Değirmenlik”tir. Kiklad ada grubu içinde yer almaktadır. Ege Adaları’nın İdarî,
Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 180. 226Tommaso Duodo‟nun mektubu da 1501 yılının Aralık ayında yollanmıĢtır. Tommaso Duodo, Enrichi‟yle
beraber 27 leventin daha hapsedildiğini yazmaktadır. I Diari, C. IV, s. 178. 227 Bu mektup Korfu‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 205-206. 228 “Questo Erichi, corsaro, in tempo di pace con turchi fece gran danni a‟ nostri, et etiam charazari dil turcho. E,
fato lamento al signor, quello zerchò, per via di taje, farlo prender e condur a la Porta, e feze comandamento al
subassì di Negroponte…”. A.y.
194
Venedikliler, Enrichi adlı korsanı ortadan kaldırdıktan sonra da rahat
edememiĢtir. Enrichi‟nin yeğeni olduğu söylenen bir korsan yanındaki 14 gemiyle
beraber Ege Adaları‟nda bulunan Venedik‟e ait bir yeri yağmalamıĢtır.229
Bu korsan
Preveze‟nin Narda limanından yola çıkmıĢtır.
Kemal Reis ve Kara DurmuĢ, Venedikli ve Fransızlar tarafından 1501 yılının
Ekim ayında iĢgal edilen Midilli‟yi kurtarmak için savaĢmıĢtır.230
Venedik ve Fransa
donanmaları, aynı yılın Aralık ayında Osmanlı donanması231
ile Midilli‟de karĢı
karĢıya gelmiĢtir. PadiĢah bir yandan da adaya erzak nakletme telaĢı içindedir. Kemal
Reis232
ve Kara DurmuĢ adanın savunulmasının yanında erzak taĢımaktan da
sorumludur. Kemal Reis, Ġzmir‟den aldığı firkate, kalyata ve kadırgalardan oluĢan 12
gemiyle233
Midilli‟ye gitmiĢtir. 234
Kara DurmuĢ, Sinan PaĢa‟nın emri doğrultusunda
firkate ve kalyatalarıyla beraber Kemal Reis‟in yanında bulunmuĢ, herhangi bir
saldırıya karĢı onu ve gemilerini korumakla görevlendirilmiĢtir.235
Osmanlılar
tarafından atılan toplar 400 Fransız‟ın ölümüne sebep olmuĢtur.236
Midilli geri
alınınca, yıkık haldeki kalenin inĢası çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Anadolu Beylerbeyi
Sinan PaĢa, kale için gerekli olan malzemelerin getirilmesini emretmiĢtir.237
Midilli‟yi kurtarmak için acaleyle yola çıkan kalafatlanmamıĢ haldeki 30-40 Osmanlı
kadırgası da Ayamavra Burnu civarında karaya oturmuĢtur.238
229 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 19 Nisan 1502 tarihli mektup:
A.e. , s. 264. 230 Bu bilgi, Ġstanbul‟dan gelen 22 Kasım (1501) tarihli ve Sakız Konsolosu‟nun yolladığı 19 Aralık (1501)ve 2
ġubat (1502) tarihli mektuplarda yer almıĢtır. A.e. , s. 242. 231 Ġstanbul‟dan gelen biri padiĢahın 40 tanesi kadırga olan 120 gemiyi Midilli‟ye yolladığını, ona Latin, Rum,
tüccar ve denizci demeden herkesi doldurduğunu Sakız‟daki Konsolos‟a söylemiĢtir. Sakız‟daki Konsolos
Giovanni di Tabia tarafından yollanan 19 Aralık ve 2 ġubat 1501 tarihli mektup: A.y. 232 Oruç Beğ, Kemal Reis‟in olanlardan haberdar olur olmaz Mağrib tarafından yetiĢtiğini yazmaktadır. Oruç
Beğ Tarihi, C. IV, s. 216. 233 A.y. 234 I Diarii, s. 242. 235 A.y. 236 s. 242-243. Bu Osmanlı vekayinüvisi, çatıĢmadan arta kalan düĢman toplarının gemilere yüklenip kullanılmak
üzere Ġstanbul ve Gelibolu‟ya götürüldüğünü de belirtmektedir. Ayrıca, Midilli‟den dönerken Osmanlı
donanmasının fırtınaya yakalandığı ve çok sayıda adamın boğulduğu Oruç Beğ tarafından bildirilmektedir. A.e. ,
s. 242-243 ve Oruç Beğ Tarihi, s. 217. 237. Oruç Beğ, Frankların (Efrenc) yani, Venedikli ve Fransızların çatıĢma sonrasında olay mahalinden
kaçmasıyla birlikte yıkık haldeki kalenin tamiri için Anadolu Beylerbeyi Sinan PaĢa ile Kaptanıderya Davut
Bey‟in duvarcı, ırgat ve marangozları (bennâ, ırgad, neccâr) görevlendirip taĢ ve kireç getirterek askerlerin de
yardımıyla Midilli‟deki kaleyi 22 günde eski haline döndürdüklerini yazmaktadır. Oruç Beğ Tarihi, s. 216-217
ve I Diarii, C. IV, s. 243. 238 I Diarii, C. IV, s. 243.
195
Venedik Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, Enrichi gibi Kemal
Reis‟i de pusuya düĢürmek istemektedir. Rodos‟tan gelen mektuplardan Kemal
Reis‟in 20 yelkenli ile Anabolu‟ya gittiğini öğrenen Trevisano, oranın yakınındaki
Spetsai‟ya (Spezie‟ye)239
gidip pusuda beklemiĢtir.240
Ancak, gemilerini tehlikeye
atmak istemeyen Kemal Reis oradan uzaklaĢmıĢtır.
Venedikliler, Kemal Reis‟in akrabalarıyla ilgili de bilgi toplamaktadır.
Osmanlıların eline geçen Mosta adlı kadırgada bulunduğu sırada esir düĢüp uzun
süre Ġstanbul‟da hapis hayatı yaĢayan ve bir süre sonra kaçmayı baĢaran Venedikli
bir denizcinin 1502 yılının Haziran ayında sunduğu rapor, Kemal Reis‟in kayın
biraderinin (eniĢtesi veya bacanağı)241
Osmanlı ve Kemal Reis adına Venedik‟te
casusluk faaliyetinde bulunduğunu bildirmektedir.242
Venedik Donanma BaĢkomutanı, Kemal Reis‟i yakından takip etmeye devam
etmektedir. Onun Kefalonya‟dan gönderdiği 6 Haziran 1502 tarihli mektup, Kemal
Reis‟in 100 gemi ile denize çıkmak üzere olduğunu haber vermektedir.243
Melchiorre
Trevisano, Mayıs ayında da benzer bir haberden bahsetmiĢtir; 18 Mayıs (1502)
tarihli mektubunda, Osmanlı donanmasının 120-150 yelkenli ile denize çıkacağını
söylemiĢtir.244
Donanma BaĢkomutanı, Korfu‟dan yolladığı 12 Ekim (1502) tarihli
mektubunda Zante‟den aldığı ilginç bir haberden bahsetmektedir: Ayamavra‟ya
gitmek üzere245
olan Kemal Reis‟in 60 gemisinden yirmisi yıldırım düĢmesi sonucu
alev almıĢtır. Gemilerin içindekiler yanarak can vermiĢtir.246
Bu olay, Midilli
sularında meydana gelmiĢtir. Aynı olaydan haberdar olan biri daha vardır. Donanma
239 Spetsai, Yunanistan‟da bulunan bir adadır. Korent Bölgesine dâhildir. Argolis Körfezi‟nde yer alır. Öngör,
Coğrafya Sözlüğü, “Spetsai”, s. 794. 240 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano tarafından Korfu‟dan yollanan 28 Nisan 1502 tarihli mektup: I
Diarii, C. IV, s. . 250-251. 241 Ġtalyanca‟daki “cognato” kelimesinin Türkçe‟de üç farklı karĢılığı bulunmaktadır: Kayınbirader, eniĢte,
bacanak. 242 A.e. , s. 267. 243 A. g. e, s. 277. 244 A.e. , s. 261. 245 Sakız Konsolosu, Giovanni di Tabia, Venedik‟in Rodos Elçisi Dominico Dolfin‟e yolladığı 7 Ekim 1502
tarihli mektupta Kemal Reis‟in Rodos kadırgalarının peĢine düĢüneceğini ileri sürmektedir. Eylül ayında
Gelibolu‟dan yola çıkan küçük barça Sakız‟a uğrayıp Konsolos‟a önemli bilgiler iletmiĢtir. Barçadakiler,
kadırgaların birer birer suya indirildiğini görmüĢtür. 4 kalyata, 8 firkate ve 2 pergendenin hazırlandığına da Ģahit
olmuĢlardır. A.e. , s. 480. 246 A.e. , s. 402-403.
196
Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan gönderdiği 11 Ekim (1502) tarihli
mektubunda, Kemal Reis‟in 30‟u hafif kadırga olan 60 yelkenli ile Ġstanbul‟dan
ayrıldığını bildirmektedir.247
Donanma Emini, Midilli‟ye düĢen yıldırım nedeniyle
20 geminin değil 30 geminin yandığını yazmaktadır. Bu yangın esnasında bir
Sancakbeyi de hayatını kaybetmiĢtir.
Kemal Reis, Midilli‟de yaĢanan kazadan sonra rotasını Modon‟a çevirmiĢtir.
Modon‟a gitmesinin nedeni, eksilen gemi sayısını telafi etmektir. Baylos ve
Donanma Emini Yardımcısı Antonio Loredan, Ayamavra‟da bulunan Donanma
BaĢkomutanı‟ndan Kemal Reis‟in 30 gemi ile Modon‟a gittiği haberini almıĢtır.248
Kemal Reis‟in Ayamavra‟ya yakın olması, orayı daha yeni ele geçirmiĢ olan
Venediklileri tedirgin etmektedir. Donanma BaĢkomutanı, Ayamavra‟yı yanında 5
kadırga bulunan Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin muhafazasına bırakıp 27
kadırga ve 5 kalyata ile beraber Zante tarafına gitmiĢtir.249
Melchiorre Trevisano,
Kemal Reis‟in orayı ele geçirme ihtimalini de göz önünde bulundurmuĢtur.250
Tedbiri elden bırakmamıĢ, Ayamavra‟nın Korfu, Zante ve Kefalonya tarafından
korunması hususunda oldukça titiz davranmıĢtır.251
Donanma Emini Girolamo
Contarini de Ayamavra‟nın nasıl korunacağı konusunda kendi fikrini belirtmiĢtir.
Ona göre yeni Ayamavra Kalesi kayaların arasında kalan dar bir geçide inĢa
edilmelidir.252
Böylece, Osmanlıların kaleye ulaĢması güçleĢecektir. Bundan baĢka,
Ayamavra Kalesi, muhafazasının kolay olması için Korfu, Zante ve Kefalonya‟dan
görünecek bir konumda olmalıdır.
Kemal Reis‟in gemileri devletin ileri gelenleri tarafından satın alınmıĢtır. Altı
oğlunun her birine birer büyük kadırga yaptıran Kaptanıderya Davut PaĢa, Kemal
247 A.e. , s. . 403-404. 248 Donanma BaĢkomutanı Melchiorre Trevisano, bu bilgiyi Holomiç‟te (Castel Tornese) bulunmuĢ olan Niccolò
Avrami adındaki birinden öğrenmiĢtir.Donanma BaĢkomutanı tarafından Ayamavra‟dan yollanan 27 Ekim 1502
tarihli mektup ile Antonio Loredan tarafından Korfu‟dan yollanan 1 Kasım 1502 tarihli mektup: A.e. , s. 479.
249 A.y. 250 Donanma BaĢkomutanı, Kefalonya ve Ayamavra‟dan yolladığı 16 Kasım ve 3 Aralık 1502 tarihli
mektuplarında Kemal Reis‟in denize çıktığı haberinin doğru olmayabileceğini yazsa da tedbiri elden
bırakmamıĢtır. A.e. , s. 564, s. 584-585. 251 A.e. , s. 584. 252 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından Ayamavra‟dan yollanan 11 Ekim 1502 tarihli mektup: A.e. ,
s. . 403-404.
197
Reis‟e ait olan büyük bir gemiyi oldukça beğenmiĢ, onun için tam 300.000 akçe253
ödemiĢtir. 254
Ġstanbul‟dan dönen Baylos Andrea Gritti, 1503 yılının Aralık ayında255
Venedik Senatosu‟na bir rapor sunmuĢtur. Osmanlı donanmasına dair pek çok bilgiyi
ihtiva eden bu rapor Osmanlı korsanları Kemal Reis ve Kara DurmuĢ‟tan da söz
etmektedir. Kemal Reis‟in Gelibolu‟da bulunduğunu belirten Andrea Gritti, bu
korsanın eskisi kadar Ģöhretli olmadığını raporunda dile getirmiĢtir.256
Kemal Reis‟in
eskisi kadar Ģöhretli olmamasının nedeni Osmanlı-Venedik savaĢlarındaki durulma
dönemi ile izah edilebilir. Palmira Brummett‟in belirttiği gibi, Osmanlı padiĢahları
Venedik‟le olan savaĢ zamanlarında Müslüman korsanlara karĢı müsamahakâr
davranmakta, ancak bu müsamaha barıĢ dönemlerinde ziyadesiyle azalmaktadır.257
Andrea Gritti, Kara DurmuĢ adlı korsanın Manisa‟daki Ģehzade258
tarafından
korunduğunu yazmaktadır. Sakız‟a giden bu korsana önce bir kalyata ve pek çok
pergende, daha sonra kalyata ve firkateden oluĢan 22 gemi katılmıĢtır.259
Kara
DurmuĢ‟un Milos adasındaki bir kasabayı yakıp yağmalaması260
ve Anabolu‟ya
yakın bir yer olan Kastri‟den pek çok esir alması padiĢahı rahatsız etmiĢtir ve padiĢah
onu yakalatıp cezalandırmak istemektedir.261
PadiĢahın bu korsana karĢı böyle bir
tavır sergilemesinde Divan‟daki paĢalar etkili olmuĢtur. Bu paĢalar, Kara DurmuĢ ve
diğer pek çok korsanın Ġstanbul‟daki Boğaz‟a girmek isteyen gemilere zarar
verdiğini padiĢaha Ģikayet edince, padiĢah onu yakalatmaya karar vermiĢtir. Baylos,
padiĢahın yakalatmak istediği bir korsanın bir Ģehzade tarafından desteklenmesine
253 Adı bilinmeyen biri tarafından Donanma BaĢkomutanına Anabolu‟dan gönderilen 22 Eylül 1502 tarihli bir
mektuba göre ise Davut PaĢa, söz konusu gemi için 400.000 akçe ödemiĢtir. A.e. , s. 480. 254 A.e. , s. 608-609. 255 Sanuto, bu raporun tam tarihini belirtmemektedir. Eugenio Albèri tarafından kaleme alınan “Le Relazioni
Degli Ambasciatori Veneti al Senato Durante Il Secolo Decimosesto” adlı eserde Andrea Gritti tarafından
Senato‟ya sunulan 2 Aralık 1503 tarihli bir rapordan söz edilmektedir. Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 9-
43. 256 I Diarii, C. V, s. 451. 257 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de
Diplomasi, s. 146. 258 Bu Ģehzade ya Manisa sancakbeyi olan ġehzade Mahmud olabileceği gibi Saruhan (Manisa) Sancakbeyi
ġehzade ġehinĢah da olabilir. Jorga, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 2 (1451-1538), s. 261. 259 I Diarii, C. V, s. 465. 260 Kara DurmuĢ Milos‟tan 160 kiĢiyi esir almıĢtır. Milos‟tan önce Tine‟yi yağmalamıĢtır. O sırada yanında yirmi
altı firkate ve bir kalyata bulunmaktadır. Bu korsan yağmaladığı malları Seferihisar‟a götürmüĢtür. Andrea Gritti
tarafından Senato‟ya sunulan rapor: Albèri, Le Relazioni, Dizin III, C. III, s. 14. 261 I Diarii, C. V, s. 465
198
pek inanmamaktadır ki Ģehzade tarafından verilen desteğinin yağma yapma
konusunda olmadığını tahmin etmektedir.262
Donanma Emini Antonio Condulmer tarafından Rodos‟tan yollanan 17 Ocak
(1504) tarihli mektup, hakkında yakalama emri çıkan Kara DurmuĢ‟un neler yaptığı
hakkında bilgi vermektedir. Antonio Condulmer, Kara DurmuĢ‟a iliĢkin bilgileri
Meğri‟de (Macri/Bugünkü Fethiye) oturma izni olan Rodoslu bir tüccardan
edinmiĢtir. Bahsi geçen Rodoslu tüccar, Venedikli gözetmene Ģunları yazmıĢtır:
Seferihisar‟da ikamet eden Kara DurmuĢ, dostlarına ait olan kalyataları dahi ele
geçirmeye baĢlamıĢtır.263
Osmanlı yöneticileri, önce bu korsanın elinden sahip
olduğu tüm silahları almıĢ, sonra da onun annesiyle beraber yaĢadığı Seferihisar‟daki
evi yaktırmıĢtır.264
Kara DurmuĢ, oradan kaçarken yaklaĢık 70 azap askerini kılıçtan
geçirmiĢtir.265
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Kandiye‟ye gönderilen 1
Aralık 1503 tarihli mektup266
, Osmanlı donanmasının korsanlara karĢı yürüttüğü
faaliyetlerden söz etmektedir: 12 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosu, Kara DurmuĢ‟a
ait olan 8 kalyatayı ateĢe verdikten sonra, Seferihisar ve Balat civarında dolaĢan önce
10, daha sonra da 34 kalyatayı yakmıĢtır. Bu 12 kalyatadan 4 tanesi, Karaburun
Yarımadası‟nın yakınındaki Urla‟ya (Vorla) geçip oradaki 9 korsan kalyatasını da
ateĢe vermiĢtir. Korsanlarla baĢ edebilmek için daha çok gemiye ihtiyaç vardır.
Hersekzade Ahmed PaĢa beĢ, Ġskender PaĢa ise iki mektup yazarak yeni kalyatalar
göndermesini padiĢahtan rica etmiĢtir. Kara DurmuĢ ise kıĢ vaktinde Osmanlı
kalyatalarının Boğaz‟dan ayrılamayacağını tahmin etmektedir. Kara DurmuĢ ve onun
yanındaki reisler, Osmanlı kalyatalarının Seferihisar‟a gelmesinden kısa bir süre
önce, gece yarısı kaçmıĢtır. Onun yaĢadığı eve giren Osmanlı askerleri çok sayıda
akçe ve altın ele geçirmiĢtir. Seferihisar civarında ele geçirilen korsan kalyatalarında
yakalanan 6 reis ceza olarak kazığa oturtulmuĢtur.
262 A.e. , s. 466. 263 A.e. , s. 958. 264 Palmira Brummett, Osmanlı Denizgücü adlı eserinde bu olaydan bahseder. Brummett, Osmanlı Denizgücü:
Keşifler Çağında Osmanlı Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, s. 146 ve I Diarii, C. V, s. 958. 265 I Diarii, C. V, s. 958. 266 A.e. , s. 973-974.
199
Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia, Osmanlı Yeniçeri Ağası tarafından
kardeĢi Tommaso‟ya söylenen sözleri de mektubunda aktarmaktadır. Bu Yeniçeri
Ağası, konsolosun kardeĢine Hersek PaĢa‟nın emrinden söz etmiĢtir. Hersek PaĢa,
Yeniçeri Ağası‟na Kara DurmuĢ adlı korsanı ölü ele geçirip kellesini yollamasını
emretmiĢtir.267
Kara Hasan‟ı arayan Osmanlı kalyataları padiĢahın emriyle Midilli
tarafına geçmiĢtir.
1505 yılının ġubat ayında Venedik‟e ulaĢan haberleri sıralayan Sanuto, 27
ġubat baĢlığı altında pek çok haberden söz etmektedir. Bu haberlerden biri de Kemal
Reis hakkındadır. Kemal Reis, karĢı üçü kadırga, geri kalanı kalyata ve firkateden
oluĢan 40 gemilik bir filo ile Ġstanbul‟dan denize açılmıĢtır.268
Vazifesi Ġstanbul‟a
erzak getiren gemilere saldıran Rodosluları geri püskürtmektir. Ġstanbul‟daki Baylos
Leonardo Bembo tarafından yollanan 13 Mart (1505) tarihli mektup da Rodoslulara
karĢı alınan önlemlerden bahsetmekte, Kemal Reis‟in dört kadırga ile kalyata ve
firkate türündeki üç gemi ile Rodoslu korsanların üstüne yürüdüğünü haber
vermektedir.269
Yine bu mektuba göre, padiĢah ĠĢkiros (Ġskiri/Schyros)270
civarında
Rodoslular tarafından zarara uğratılan üç yük gemisinin tazmin edilmesini
istemektedir.271
Kemal Reis, Rodoslu korsanların verdiği zararlara karĢılık olarak
Rodos ġövalyeleri‟nin hâkimiyetindeki yerlere hücum etmektedir. En son 20 gemi ile
Lango‟ya gidip orayı yağmalamıĢtır.272
Oradan sonra ise Sicilya‟nın doğusunda
görülmüĢtür.273
Kemal Reis‟in dıĢında Kara Musa274
adlı bir levend de yanında
bulunan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile beraber Rodoslu korsanlara meydan
okumaktadır.275
Kemal Reis bir yandan Rodoslu korsanlarla mücadele etmekte bir yandan
hakkında yakalama emri verilen korsan Kara DurmuĢ‟un izini sürmektedir. Sakız
267 A.e. , s. 974. 268 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 18 ġubat (1505) tarihli mektup: A.e. , C. VI, s. 137
ve 151. 269 A.e. , s. 163. 270 Eğriboz Adası‟nın doğusunda yer alır. Kuzey Sporad Adaları diye tabir edilen adalar kümesine dahil olan bir
adadır. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 271 I Diarii, C. VI, s. 163. 272 Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından yollanan 9 Haziran (1505) tarihli mektup: A.e. , s. . 178-179. 273 Sicilya ve Korfu‟dan ulaĢan 5 Haziran tarihli mektuplar: A.e. , s. 190. 274 Kara Musa‟nın adı Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 yılının Eylül ayı içinde yolladığı
mektuplarda geçmektedir: Mora‟lı bir paĢa Venedikliler tarafından ele geçirilen ve bu korsana ait olan kalyatanın
sahibine geri verilmesini istemektedir. A.e. , s. 238. 275 A.e. , s. 190.
200
Konsolosu Giovanni di Tabia tarafından Anabolu‟ya iletilen habere göre, Kemal
Reis, Kara DurmuĢ‟un Sakız‟da olduğunu öğrenmiĢ ve onu yakalamak için o tarafa
gitmiĢtir.276
Kemal Reis Kara DurmuĢ‟un izini sürerken Kara DurmuĢ da Kara
Hasan277
adlı bir korsanın peĢindedir. Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u kısa süre içinde
yakalamıĢtır. Donanma Emini Contarini, Anabolu‟ya yolladığı 28 Temmuz (1505)
tarihli mektupla bunu haber vermektedir.278
Kemal Reis, yakaladığı bu korsanı
Gelibolu‟ya getirmiĢtir.
Kemal Reis, Kara DurmuĢ‟u Gelibolu‟ya bıraktıktan sonra, Modon‟un yolunu
tutmuĢtur. Oradaki iki kadırga ile kalyata ve firkate türündeki üç gemiyi teslim alıp
Ġstanbul‟a getirmiĢtir.279
Kara DurmuĢ‟un peĢine düĢtüğü korsan Kara Hasan ise
Donanma Emini Girolamo Contarini‟nin emrindeki yedi kadırga tarafından
kovalanıp kıstırılmıĢ, ancak son anda kaçmayı baĢarmıĢtır.280
Kemal Reis, Ġstanbul
ve Modon‟dan sonra Sicilya‟da görülmüĢtür. Kemal Reis‟in Sicilya civarında
olduğu, tahıl taĢıyan iki Sicilya ve bir Dubrovnik gemisini ele geçirdiğine iliĢkin
haber, 10 Eylül‟de (1505) toplanan “10‟lu Reisler Konseyi”ne (Conseio di X:
Consiglio dei Capi X) iletilmiĢtir.281
Donanma Emini Donà da Leze‟nin 1505 yılının Aralık ayında Zante‟den
yolladığı mektup282
, Cerbe‟den yola çıkan ve Mağriblileri taĢıyan bir geminin
Modon yakınlarındaki Glarentsa‟ya uğradığını haber vermektedir. Söz konusu
mektuba göre, bu gemide bulunan Mağrib elçisi padiĢahın huzuruna çıkıp Ġspanya‟ya
276 Venedikli yöneticiler Paolo Valaresso ve Niccolò Corner ve Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından
Anabolu‟dan gönderilen 30 Mart (1505) tarihli mektup: A.e. , s. 195. 277 Kara DurmuĢ‟un ölmüĢ olan ağabeyi Kara Hasan‟ın dıĢında aynı adla çağrılan baĢka bir korsan daha vardır.
Kara DurmuĢ‟un ağabeyi olan Kara Hasan‟ın adı ilk kez Sakız Konsolosu Giovanni di Tabia‟nın 26 Ocak 1496
tarihli mektupta geçmektedir. Bu mektupta Kara Hasan‟ın Anadolu Beylerbeyi tarafından Finike‟ye kadar
kovalandığı ve yanında Enrichi ve Kaplancı adlı iki korsan olduğu bilgisi yer almaktadır. Bu Kara Hasan‟ın adı
son olarak yine Sakız Konsolosu tarafından 1499 yılının Aralık ayında kaleme alınan bir mektupta geçmeketedir.
Konsolos,bu mektubunda Kara Hasan‟ın atılan bir top nedeniyle hayatını kaybettiği bilgisini vermektedir. Diğer
Kara Hasan‟ın adı ise Anabolu‟dan yollanan 30 Mart 1505 tarihli mektup ile Donanma Emini Vicenzo Capello
tarafından yollanan 6 Haziran 1513 tarihli mektupta zikredilmektedir. Ġlkinde Kara DurmuĢ ile Kara Hasan
arasındaki kovalamaca anlatılırken, diğer mektup, Kara Hasan‟ın Kandiye çıkıĢlı iki kadırgayı ele geçirdiğini,
Galia‟dan (Ponta di Gallo/ Girit‟in güneyi) 100 esir alıp onların baĢını vurduruğunu haber vermektedir. A.e. , C.
I/1, s. 84, C. III, s. 128, C. VI, s. 195 ve A.e. , C. XVI, s. 418. 278 A.e. , C. VI, s. 198. 279 Donanma Emini Leonardo da Leze‟nin 1505 senesi Ağustos ayında Zante‟den yolladığı mektup ile Donanma
Emini Girolamo Contarini‟nin 1505 senesi Eylül ayında Zante‟den yolladığı mektuplar: A.e. , s. 218 ve 223. 280A.e. 281 Haberin nereden ve kim tarafından iletildiği belirtilmemiĢ. A.e. , s. 230. 282 Bu mektubun tarihi verilmemiĢtir. 1505 yılının Aralık ayı baĢlığı altında yer almasından ötürü bu ayda
yazıldığını tahmin etmek mümkündür. A.e. , s. 277.
201
karĢı ondan yardım dileyecek, Kemal Reis‟i baĢlarına reis tayin etmesini isteyecektir.
Kemal Reis‟in Sicilya‟daki faaliyetleri Mağribli bu denizcileri etkilemiĢ olmalıdır.
Aynı kiĢi tarafından 1505 yılının ġubat ayında gönderilen bir baĢka mektup283
,
Mağribli denizcilerin bu taleplerinin padiĢah tarafından kabul gördüğünü ortaya
koymaktadır. Bu mektupta anlatıldığı Ģekilde, Kemal Reis, Berberi diyarına gitmiĢ,
orada Tunus‟lu bir kadının (un cayto di Tunis) kızıyla evlenmiĢtir.284
Kemal Reis,
silahla donatılmıĢ kalyata ve firkate türündeki 11 gemi ile oradan ayrılmıĢtır.285
Berberistan‟dan dönen Kemal Reis, çoğu Ġspanyollara ait olan pek çok kelleyi de
beraberinde götürmüĢtür.286
Berberistan‟dan yola çıkıp Sicilya üzerinden yola
devam eden Kemal Reis‟in yanında 22 gemi bulunmaktadır.287
11 gemiyle Tunus‟tan
ayrılan Kemal Reis‟in filosuna üç büyük kadırga ile türü belirtilmeyen sekiz gemi
daha eklenmiĢtir. BaĢka bir deyiĢle, sonradan gelen 11 gemiyle birlikte filodaki gemi
sayısı yirmi ikiye çıkmıĢtır. 1506 yılının ġubat ayında Berberistan‟da görülen Kemal
Reis, aynı yılın Mayıs ayında Ġstanbul‟a dönmüĢtür.288
Kemal Reis, Ġstanbul‟a varıĢından kısa bir süre sonra tekrar denize açılmıĢtır.
Donanma Emini Girolamo Contarini tarafından 1506 yılının Ekim ayında yollanan
mektup, Kemal Reis‟in Çuha Adası (Cerigo) civarında görüldüğünü haber
vermektedir. Contarini, Kemal Reis ve onun komutasındaki üç kadırga ile iki
firkatenin yanından geçmiĢtir.289
Contarini, dostluk göstergesi olarak, Kemal Reis‟e
iki gümüĢ fincan hediye etmiĢtir. Bu Donanma Emini, Kara DurmuĢ‟un elinden
kaçan korsan Kara Hasan hakkında da bilgi vermektedir. Bu korsan iki kalyatası ile
Takımadalar‟da seyrederken görülmüĢtür. Contarini‟nin 1506 yılının Kasım ayında
Korfu‟dan yolladığı bir mektup, Kemal Reis tarafından Gelibolu‟ya götürülen Kara
DurmuĢ‟un serbest bırakıldığına dair ipucu vermektedir. Bu mektuba göre, Kara
283 A.e. , s. 300. 284 A.y. 285 Korfu‟daki yöneticiler (rettori) ve orada bulunan bir Donanma Emini tarafından 1506 senesi Mayıs ayında
yollanan mektuplar: A.e. , s. 343-344. 286 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 29 ve 30 Ekim ve 3 Kasım (1506) tarihli mektuplar,
Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a gelip padiĢaha 100‟den fazla kelle takdim ettiğinden bahsetmektedir. A.e. , s. 519. 287 Napoli ve Sicilya‟dan yollanan 3 Temmuz 1506 tarihli mektuplar ile Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Ulixes
Salvador „un1506 senesi Temmuz ayında Palermo‟dan yolladığı mektuplar : A.e. , s. 368-369. 288Bir Donanma Emini ve birkaç Yönetici tarafından 1506 yılının Mayıs ayında Korfu‟dan yollanan mektup:
A.e. , s. 343-344. 289 A.e. , s. 449.
202
DurmuĢ Kandiye‟de yağma yapmıĢ, oradan 60 hayvan ile bir bebeği (uno puto) alıp
götürmüĢtür.290
Kemal Reis‟in son yıllarına iliĢkin bilgiyi veren kiĢi Ġstanbul‟da bulunmuĢ
olan “partici” Giaccomo Contarini‟dir. Bu kiĢi, Ġstanbul‟dan ayrılmadan evvel
Osmanlı ile ilgili pek çok konu ve kiĢi (ordu, yeniçeriler, paĢalar, kazaskerler,
defterdarlar, beylerbeyleri, Gelibolu Sancakbeyi Ahmet PaĢa, Mora Sancakbeyi Ali
PaĢa, Ģehzadeler, Osmanlı donanması, Kemal Reis ve Eğriboz sancağı gibi) hakkında
gözlemlerde bulunmuĢ, 1507 yılının Mart ayında yazdığı mektubunda291
bu
gözlemlerini ayrıntısıyla anlatmıĢtır. Onun Venedik‟e yolladığı bu mektupta Kemal
Reis‟in adı da geçmektedir. Onun anlatımıyla, Kemal Reis, Ġstanbul‟daki Türkler
nazarında pek bir nam sahibi değilken kurnazlığı ve zekası sayesinde yükselmiĢtir.
Bu korsan, padiĢahtan icazet alıp komutasındaki 14 yelkenliyle beraber Ġstanbul‟dan
denize açılmıĢtır.292
Giaccomo Contarini mektubunun baĢka bir yerinde daha Kemal
Reis‟ten bahsetmektedir. Contarini, “PadiĢah tarafından deniz komutanı yapılan biri
hakkında” (Del uno capitanio da mar facto per el signor) baĢlığı altında, padiĢahın 14
yelkenliyi silahlandırıp bir kiĢiyi de bu gemilerin baĢına komutan edip korsanları
yakalasın diye Takımadalar tarafına yolladığı bilgisini vermektedir. Bu komutan,
oradaki korsanlarla ortak hareket edip birlikte yağma yapmaya baĢlayınca padiĢah
onu geri çağırmak için adam yollamıĢtır.293
Söz edilen bu korsan, Kemal Reis‟tir.
Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 7, 8 ve 15 Temmuz
(1507) tarihli mektuplarda Eğriboz ve Koron‟daki korsanların zararlı faaliyetlerinden
ötürü Kemal Reis‟ten Ģikâyetçi olma niyetinde olduklarını yazmaktadır. 294
Kemal Reis, 1507 yılının Ağustos ayında Ġskenderiye‟ye gitmek üzere 25
gemiyle295
Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.296
Memlük Sultanı‟na bakır ve top götürmekle
290 A.e. , s. 502. 291 A.e. , C. VII, s. 5-18. 292A.e. , s. 17. 293 A.e. , s. 18. 294A.e. , s. 137. 295 Ġskenderun‟dan (Sacandalorum) gelen bir ağribarın reisi olan Francesco Loredano tarafından Kıbrıs‟taki
yöneticilere sunulan 27 Ağustos (1507) tarihli rapor: A.e. , s. 167. 296 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 14 Ağustos 1507 tarihli mektup: A.e. , s. 152.
203
vazifelendirilmiĢtir.297
Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye varmadan evvel Ġskenderun‟da
görülmüĢtür.298
Beyrut‟a tuz taĢıyan bir geminin reisi olan Girolamo de Matio
tarafından sunulan rapora göre, Kemal Reis, bir barça, bakırla dolu koca bir yük
gemisi ve iki kalyata ile Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.299
Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye
varıĢı Eylül ayında gerçekleĢmiĢtir.300
1508 senesinin Mart ayına gelindiğinde Kemal Reis Ġskenderiye‟den çoktan
dönmüĢtür. Dük Girolamo Donado ile Komutan Piero Marcello tarafından
Kandiye‟den yollanan 24 Mart (1508) tarihli mektup, Kemal Reis‟in Ġstanbul‟da
bulunduğunu, donanmayı silahlandırmakla meĢgul olduğunu ve Eğriboz tarafına
gideceğini haber vermektedir.301
Korfu‟daki Venedik yöneticileri tarafından yollanan
6 Mayıs tarihli mektup, Kandiye‟den gönderilmiĢ olan mektubu doğrulamaktadır.
Korfu‟lu yöneticiler, Ġstanbul‟dan gelen birinden Kemal Reis‟in 12 kalyata302
ile
Ġstanbul‟dan ayrıldığını öğrenmiĢlerdir.303
Ġstanbul‟a gelmekte olan buğday yüklü
60‟dan fazla gemi Rodoslular ve diğer korsanlar tarafından ele geçirilince, Kemal
Reis, bunları cezalandırmakla vazifelendirilmiĢ ve bu yüzden de söz konusu
kalyatalarla denize açılmıĢtır.304
Kemal Reis‟in denize açılması Kıbrıs‟ta heyecan
yaratmıĢtır. Kıbrıs‟lı Teğmen Lorenzo Giustiniani, Kemal Reis‟in yanına 60 gemiyi
alacağını ve bunlarla beraber Kıbrıs‟a saldıracağını haber almıĢtır.305
Ona bu bilgiyi
verenler Rodoslulardır. Rodoslular, iĢin içine Venediklileri de dâhil etmek istemiĢ
olmalıdır. Kıbrıs‟ta bulunan bir heyet tarafından yollanan 6 Mayıs (1504) tarihli
mektup, Venedikli Teğmen‟in endiĢesini daha ileri götürmektedir. Heyet, Giustiniani
gibi Kemal Reis‟in 60 gemi ile Kıbrıs‟a saldıracağını bildirmesinin dıĢında, Memlük
Sultanı‟nın ona yardımcı olacağını ileri sürmektedir.306
Bu endiĢe verici haberin
kaynağı da Rodos‟tur. Kotor‟dan 28 ve 31 Temmuz (1508) tarihli iki mektup
297Kandiye‟den yollanan 18 Ekim (1507) tarihli mektuplar ile Patriçi Giovanni Morosini tarafından ġam‟dan
yollanan 5 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 164, 526 ve 535 298 Francesco Loredano‟nun 27 Ağustos 1507 tarihli raporu. A.e. , s. 167. 299 A.e. , s. 168. 300 Baylos Leonardo Bembo tarafından gönderilen 7 ve 12 Eylül (1507) tarihli mektuplar, Kemal Reis‟in
Ġskenderiye‟ye vardığını haber vermektedir. A.e. , s. . 172-173. 301 A.e. , s. 440. 302 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektupta Kemal Reis‟in
komutasındaki 12 gemiden dördünün hafif kadırga olduğunu yazmaktadır. A.e. , s. 538. 303 A.e. , s. 476. 304 Donanma Emini Girolamo Contarini, Korfu‟dan yolladığı 25 Mayıs (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 538. 305 Teğmen Lorenzo Giustiniani tarafından 1508 yılının Mayıs ayında yollanan mektup: A.e. , s. 579. 306 A.e. , s. 580.
204
yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal Reis ve Memlük sultanına ait
donanmaların Akdeniz‟de dolanmasından ötürü Kıbrıs‟taki Venedikli heyetin
endiĢelendiğini ve Kıbrıs için duyulan bu endiĢenin söz konusu heyet tarafından
kendisine iletildiğini dile getirmektedir.307
Kemal Reis‟in Eğriboz‟da olduğunu
Kandiye‟den bildiren 18 Ağustos (1508) tarihli mektuplar Kıbrıs‟ın bir nebze
rahatlamasını sağlamıĢ olsa da bu sefer Venedik, Eğriboz için endiĢelenmeye
baĢlamıĢtır.308
Andre Adası‟nda (Andre /Andros: Eğriboz Adası‟nın
güneydoğusundaki ada) bulunan Donanma Emini Antonio da Pesaro derhal Eğriboz
tarafına geçmiĢtir.309
Eğriboz‟da oturanlar Kemal Reis‟in kendilerini tehdit ettiğini
ona Ģikâyet etmiĢtir.310
Bir baĢka Donanma Emini Girolamo Contarini, Kemal
Reis‟in yanındaki gemilere dair bilgi vermektedir: Eğriboz‟daki Kemal Reis‟in
yanında iki kadırga, üç barça ve birkaç kalyata ve firkate bulunmaktadır.311
Kıbrıs adına duyulan endiĢeyi daha önce de dile getirmiĢ olan Lorenzo
Giustiniani, 10 Ağustos (1508) tarihli mektubunda Memlük Sultanı‟na ait
donanmanın Dimyat civarında olduğunu, yaklaĢık 1000 kadar Memlüklü‟nün Kemal
Reis‟in donanmasıyla birleĢeceğini bildirmektedir. Giustiniani‟ye Halep‟ten mektup
gönderen patriçi Mafio Contarini, Kemal Reis‟in hedefinin Kıbrıs değil ġam Beyi ve
Rodoslu korsanlar olacağını söyleyerek Venedikli bu Teğmen‟i yatıĢtırmaya
çalıĢmıĢtır.312
Andre‟den mektup yollayan Donanma Emini Girolamo Contarini de
hedefin Eğriboz olmadığını vurgulamaktadır. Ona göre Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelen
gemileri korsanlardan, bilhassa Rodoslulardan korumak için Eğriboz‟a gelmiĢtir.
Orayı ele geçirme niyeti yoktur.313
Bu Donanma Emini, Memlük donanmasının
Kıbrıs için tehlike oluĢturmadığını da belirtmektedir.314
Kemal Reis Eğriboz‟dan
sonra Bozcaada‟ya uğramıĢ, Ekim ayında da Ġstanbul‟a dönmüĢtür.315
Kandiye‟den yollanan 3 Kasım (1508) tarihli bir mektup, Kemal Reis‟in
Rodoslu korsanların peĢinde olduğunu doğrulamaktadır. Bu habere göre Kemal Reis
307 A.e. , s. . 612-613. 308 A.e. , s. 628. 309 A.y. 310 Antonio da Pesaro tarafından Andros‟tan yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 630. 311 Girolamo Contarini tarafından Kandiye‟den yollanan 16 Ağustos 1508 tarihli mektup: A.y. 312 A.y. 313 Bu mektup,16 Ekim‟de (1508) “pregadi”de okunmuĢtur. A.e. , s. 649 314 A.y. 315 Donanma Emini Dominico Malipiero‟nun Anabolu‟dan yolladığı 26 Eylül (1508) tarihli mektup: A.e. , s. 658.
205
Sitiya (Girit Adası‟nın doğusundaki kent) civarında Rodoslu korsanlara ait bir
gemiye zarar vermiĢtir.316
Kıbrıs‟tan yollanan 2 Ocak 1509 tarihli mektuplar317
, Kemal Reis‟in 17 gemi
ile Ġstanbul‟a doğru yol aldığını, dönüĢ yolunda zengin bir Floransa mavnasını ele
geçirdiğini bildirmektedir.318
Kemal Reis, Savona‟dan gelen, Ceneviz ve
Floransalılara ait çok değerli mallar taĢıyan bu gemiyi Bozcaada civarında, Kasım
ayında ele geçirmiĢtir.319
Kemal Reis, Aralık ayında da Leryos Adası‟ndaki320
Rodoslu muhafızlarla çatıĢmıĢtır.321
Kemal Reis‟in emrindeki iki kalyata, Leryos
Adası‟na hücum etmiĢtir. Bu kalyatalarda iki komutan ile çok sayıda yeniçeri ve
topçu bulunmaktadır. Bu kalyatalar neredeyse kadırga kadar büyüktür. Onları adadan
uzak tutmaya çalıĢan Rodoslu kalyata, iki saatlik çatıĢmadan bitap düĢtüğünde 20
gemi daha gelmiĢtir. Bu 20 gemi, 1 mavna, 1 barça, 1 küçük barça, 4 kadırga, 2
kalyata, 10 firkateden oluĢmaktadır.322
Bu gemiler, 8 Aralık (1508) günü kıyıya
yanaĢmıĢ, içlerindeki askerler de karaya çıkmıĢtır.323
Kasaba halkı ve topçuların
çabası ile ada az bir zararla çatıĢmayı atlatmıĢken bir baĢka korsan Kurdoğlu
(Cartoli) 13 gemi ile Balat‟tan (Ġzmir) yola çıkıp Leryos Adası‟na ulaĢmıĢtır ve onun
geliĢiyle orada tekrar çatıĢma çıkmıĢtır. Bu korsan, adanın savunulmasında rol
oynayan çok sayıda kiĢiyi esir almıĢtır.324
Üstâdıazam, asıl hedefin bu ada değil
Rodos donanması olduğunu yazmaktadır. 4 kadırgayı adanın limanına bırakan Kemal
Reis, Rodos donanmasını aramaya baĢlamıĢ, onu bulmak niyetiyle 3 büyük kadırga
ve 3 kalyata ile 19 Aralık‟ta (1508) Kerpe Adası‟na (Capra: Rodos‟un
güneybatısındaki ada) gitmiĢtir.325
Daha sonra Leryos Adası‟na geri dönüp tekrar
hücum etmiĢtir. Osmanlılar çatıĢmada büyük zayiyat vermiĢlerdir. Adadaki dağın
316 A.e. , s. 657. 317 Bu mektupların kim veya kimler tarafından gönderildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 710. 318 A.y. 319 Üstadâzam tarafından Kandiye‟deki Venedik heyetine yollanan 30 Kasım 1508 tarihli mektup: A.e. , s. 767-
768. 320 Leryos Adası (Ġllleros /Lero) Rodos‟un kuzey batısında yer alan küçük adalardan biridir. Burası 1522 tarihine
(Rodos‟un fethi) kadar Rodoslulara ait bir topraktır. Bu tarihten sonra Osmanlıların eline geçmiĢtir. Pitcher,
Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı,Yunanistan ve Ege Denizi. 321 Üstâdıazam tarafından yollanan 1509 yılının Ocak ayında Venedik‟e ulaĢan mektuplar: I Diarii, C. VII, s.
747. 322 Üstâdıazam gemilerden birinin türü hakkında bilgi vermemektedir. A.y. 323 A.e. , s. 768. 324 A.y. 325 A.e. , s. 769.
206
eteğine 230 Türk gömülmüĢtür.326
Kemal Reis‟e 3 öküz, 6 keçi, 6 koyun, 30 yük
Ģarap ve daha pek çok hediye sunan Parisonisi‟deki (Pelamosa/Palmosa: Rodos‟un
güneyindeki kent) asker hizmetçiler ise, 500‟den fazla Türk‟ün öldüğünü, sonsuz
miktarda da yaralının olduğunu, Osmanlı donanmasının kötü bir vaziyette olduğunu
söylemektedir.
Kemal Reis‟in cesaretsiz bir adam gibi davranıp karaya çıktığını ve Cano
Dağı‟na doğru kaçtığını dile getiren Üstadıâzam, düĢmanını küçümsemektedir. Ona
göre Kemal Reis, Rodos emrindeki 40 gemiye ve Osmanlı donanmasında bulunan
4000‟den fazla adama rağmen baĢarılı olamamıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmaya erzak
temin etmek için durmadan çabalaması ve donanma için Anadolu‟dan sürekli adam
toplaması da onu baĢarılı kılmamıĢ, Sakız‟a dönmek zorunda kalmıĢtır.327
Kemal Reis‟ten bahseden bir baĢka mektup, Venedikli Komutan Priamo
Contarini tarafından Korfu‟dan yollanmıĢtır. Priamo Contarini, oğlu Girolamo‟ya
yolladığı 27 Haziran (1509) tarihli mektubunda Kemal Reis‟in 40 yelkenli ile
Ġstanbul‟dan ayrıldığını, Eğriboz tarafına gittiğini haber vermektedir. 328
Kemal Reis, Ġskenderiye‟ye yardım götüren Osmanlı gemilerine liderlik
etmiĢtir. Venedik elçisi Niccolò Giustiniani Edirne‟den yolladığı 29 Haziran (1510)
tarihli mektubunda, Kemal Reis‟in 3 kadırga ve 1 firkate ile Gelibolu‟da
bulunduğunu ve kısa süre sonra Ġskenderiye‟ye gideceğini yazmaktadır.329
Kemal
Reis, Memlük donanmasına komuta etmekle vazifelendirilmiĢtir.330
Memlük
donanması Kalküta‟yı ele geçirmek için Portekizlilerle mücadele etmektedir.
Baylos‟un kâtibi Lodovico Valdrim ise, Kemal Reis‟in Ġskenderiye‟ye gitme
sebebini her yıl Mekke‟ye götürülen vakıf geliriyle izah etmektedir: Gelibolu‟dan
yola çıkacak olan bu meĢhur denizci, Ġskenderiye‟ye yelken açacak ve Mekke için
gerekli olan parayı Kahire‟de bulunan Ģehzade Korkut‟a teslim edecektir.331
Bahsi
326 A.e. , s. 770. 327 A.y. 328Venedik elçisi Niccolò Giustiniani ile Baylos Andrea Foscolo‟nun kâtibi Niccolò Baldani tarafından
Edirne‟den gönderilmiĢ olan 8 Aralık (1509) tarihli mektup, aynı bilgiyi vermektedir. A.e. , C. VIII, Haziran,
1969, s. 505-506 ve A.e. , C. IX, s. 486. 329 A.e. , C. X, s. 868-869. 330 A.y. 331 Lodovico Valdrim tarafından Edirne‟den yollanan 16 Temmuz 1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran
1969, s. 164
207
geçen kâtip, Kemal Reis‟in yanında 3 kadırga ile 1 kalyatanın bulunduğunu
bildirmektedir. Kemal Reis‟in Ġskenderiye gitmek için ayrılmasından evvel, Memlük
elçisi, birkaç gemiyle Ġstanbul‟a gelmiĢtir. PadiĢahın bahĢettiği top ve keresteleri332
yüklenen bu gemiler, Kemal Reis‟in kılavuzluğunda ülkelerine dönmüĢlerdir.333
Memlük elçisi, tek bir nedenden ötürü, yani sırf donanmaya kereste ve top tedarik
etmek için Ġstanbul‟a gelmemiĢtir. Ġstanbul‟da olmasının baĢka bir sebebi de vardır:
Elçi, Rodos‟luların eline geçen Memlük gemilerini kurtarma hususunda padiĢahtan
yardım görmek umuduyla Ġstanbul‟a gelmiĢtir.334
Niccolò Giustiniani, Kemal Reis‟in Ġskenderiye seyahatini, sadece Memlük
donanmasıyla açıklarken, Kâtip Lodovico Valdrim Mekke vakıf mallarının taĢınması
hususuna vurgu yapar. Her ikisi de haklıdır. Osmanlı vekâyınüvisi Hadîdî, Lodovico
Valdrim‟in söylediklerini doğrulamaktadır. Onun Tevârih-i Âl-i Osman adlı eserinin
“Firistâden-i Sultan Bayezid Be-Ġskenderiyye Ez-Derya Beray-ı Bürden-i Mâl-ı
Evkāf-ı Mekke ve Medine” (Sultan Bayezid‟in Mekke ve Medine Vakıf Mallarının
Deniz Üzerinden Ġskenderiye‟ye TaĢınması Ġçin Gönderdiği Elçiler) baĢlığı altındaki
dizeleri, Kemal Reis‟in Ġskenderiye yolculuğundan bahsetmektedir.335
Ayrıca,
Hadîdî‟nin bu eseri, Lodovico Valdrim‟in bahsetmediklerine de değinmektedir.
Hadîdî, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye‟den dönüĢte Hıristiyan bir devlete ait bir
donanmanın saldırısına uğradığını, her iki taraftan çok sayıda kiĢinin öldüğünü,
Hıristiyan donanmasındaki bir reisin baĢının vurulduğunu, çarpıĢmadan baĢarıyla
çıkan ve ele geçirdiği beĢ gemiyi getiren Kemal Reis‟in Ġstanbul‟a dönüĢte hilâtla
ödüllendirildiğini söylemektedir:
Gemiler hâzır idi bindi aĢdı
Varup Ġskenderiyye‟ye eriĢdi
Beğine mâlı hoĢ teslîm itdi
332 Baylos Andrea Foscolo Ġstanbul‟dan yolladığı 24 Temmuz (1510) tarihli mektubunda Memlük donanmasının
Ġstanbul‟dan kereste ve top aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 294. 333 Baylos Andrea Foscolo, Ġstanbul‟dan kereste ve top alan Memlük donanmasının Ġskenderiye‟ye gitmek üzere
yola çıktığını 24 Temmuz (1510) tarihli mektubuna yazmıĢtır. Ayrıca, bu baylos, Kemal Reis‟in Memlük
donanmasına eĢlik etmesinden duyduğu rahatsızlığı yeniçeri ağası‟na bildirdiğini, ağanın bunu umursamadığını
mektubunda dile getirir. A.y. 334 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 335 Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin), haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara
Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991, s. 348-349.
208
Temessük aldı andan döndi gitdi
Gelürken nâ-gehân kâfir gemisi
Ġçi pür yaragile âdemisi
Çatup birbirine oldı aceb ceng
Kırıldı niçe Türk ü niçe Efreng
Müslimânlar çalıĢup düriĢürler
Re‟is-i kâfirün baĢın düĢürler
…
Getürler beĢ gemiyi taht-gâha
PaĢalar arz iderler pâdiĢâha
Kemâl‟e virdiler Ģâhâne hil„ât
Bulur Ģâh kapusında izz ü hürmet336
4.3. Kemal Reis‟ten Sonraki Dönemde Korsanlık
Sanuto‟nun 10. cildi, korsan Kurdoğlu‟ndan (Cartulli) bahsetmesi ve Kemal
Reis‟in vefatını haber vermesi bakımından büyük önem taĢımaktadır. Yönetici
Antonio Pesaro‟nun Andros Adası‟ndan yolladığı 9 Ocak (1510) tarihli mektup,
korsan Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyata türündeki dokuz gemi ile Andros kıyısına
yanaĢtığını, nüfusunun çoğu Arnavutlar‟dan oluĢan “Molaco” çiftliğini
yağmaladığını bildirmektedir.337
Söz konusu mektuba göre korsan Kurdoğlu, adayı
yağmaladıktan sonra ardında dört ölü ile on iki yaralı bırakarak kadın ve çocuklardan
oluĢan 88 kiĢiyi esir almıĢtır. Bu yağma sırasında adada yaĢayan çok sayıda Türk‟ün
yaralandığını, hatta öldüğünü mektubunda yazan Antonio Pesaro, yağmadan sağ
olarak kurtulan bir Türk‟ten edindiği bilgiyi de paylaĢmaktadır. Canını kurtarmayı
baĢaran bu Türk, esirlerden dördünün Kurdoğlu tarafından Eğriboz sancakbeyi
336 A.y. 337 I Diarii, C. XI, s. 44.
209
Ġskender PaĢa‟ya teslim edildiğine Ģahit olmuĢ, bunu yönetici Antonio Pesaro‟ya
söylemiĢtir.338
PaĢanın emrindeki donanma, Berberistan‟da yoğun bir faaliyet
içindedir. Katalanlar‟a ait olan üç kadırgayı ele geçirmiĢtir. Eğriboz sancakbeyinin
esire ihtiyacı olmalı ki Kurdoğlu ona esir temin etmiĢtir. Antonio Pesaro, Kurdoğlu
tarafından esir alınıp Seferihisar‟a götürülen Venedik tebaasını kurtarmak için
Ġstanbul‟daki Baylos Andrea Foscolo‟ya mektup yazmıĢtır.
Kemal Reis‟in vefatından söz eden ilk mektup, kardinal Marco Corner
tarafından Roma‟dan gönderilmiĢtir. Roma‟lı kardinal bu mektubu babasına
yollamıĢtır. Adı geçen kardinal, Kemal Reis‟in 15 ġubat (1510) tarihinde vefat
ettiğini Rodos‟tan Vatikan‟a yollanan mektuplardan öğrenmiĢ, 12 Nisan (1510)
tarihli bir mektup ile bu önemli bilgiyi babasıyla paylaĢmıĢtır.339
Ancak, bu bilgi
gerçeği yansıtmamaktadır. Kemal Reis, 1510 yılının Ekim ayında vefat etmiĢtir. 340
Ġskenderiye‟ye gitmek üzereyken, filosu fırtınaya yakalanan Kemal Reis, Sisam
civarında batan bir kadırgada341
boğularak hayatını kaybetmiĢtir.342
Kemal Reis‟in
ölümüne neden olan fırtına çıkmadan evvel 40 gemiden oluĢan bir donanma
Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.343
Söz konusu donanma, 17 hafif kadırga, 1 mavna ve 18-20
oturaklı birkaç kalyata ile kare yelkenli birkaç gemiden oluĢmaktadır. Kemal
Reis‟in344
emrindeki gemi sayısı 30‟dur.345
Geri kalan 10 gemi Memlüklülere aittir.
Donanmadaki 23 gemi fırtına sırasında parçalanmıĢtır.346
Biri kadırga üçü kalyata
olan 4 gemi de hasar görmüĢtür. Sadece 13 gemi sağlam kalmıĢtır. Parçalanan ve
hasar gören gemilerin Kemal Reis‟in emrindeki gemiler olup olmadığı
bilinmemektedir. Bununla birlikte, bu gemilerin çoğu Kemal Reis‟e ait olmalıdır.
338 A.e. , s. 45. 339 A.y. , s. 162. 340 Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 341 Baylos Katibi Lodovico Valdrin tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: I Diarii, C. XI,
s. 663. 342 Komutan Bortolo da Mosto, tarafından Korfu‟dan yollanan 21 Kasım 1510 tarihli mektup ile Baylos‟un kâtibi
Lodovico Valdrino tarafından Edirne‟den yollanan 8 Kasım 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 661 ve 663. 343 Konsolos Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 24 Aralık 1510 tarihli mektup: A.e. , s. 736. 344 Kemal Reis, Ġstanbul‟a gelmiĢ olan ve kısa süre içinde de Mısır‟a dönecek olan Memlük donanmasını
Rodoslular‟dan korumakla vazifelendirilmiĢtir ve bu sebepten ötürü Ġskenderiye limanına dek Memlük
donanmasına eĢlik edecektir. A.e. , s. 661. 345 Ġdris Bostan Kemal Reis‟in komutasında 25-30 gemi bulunduğunu ve bu gemilerden on sekizinin kadırga
olduğunu ifade etmektedir. Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-227. 346 Komutan Bortolo da Mosto‟nun 21 Kasım 1510 tarihli mektubu: I Diarii A.e. , C. XI, s. 661.
210
Marco Corner tarafından verilen yanlıĢ bilgi Venedikli komutan Bortolo da
Mosto tarafından tekrarlanmaktadır. Bu komutan 9 Nisan‟da (1510) Korfu‟daki
Kassiopi (Casopo: Korfu Adası‟nın güneydoğusunda liman) limanından mektubunu
teslim etmiĢtir.347
Bortolo da Mosto, mektubunda Kemal Reis‟in vefatının
Ġstanbul‟da halka duyurulduğunu da iddia etmektedir. 348
Bu bilgiyi Avlonya‟dan
edinmiĢtir. Bortolo da Mosto, 1510 yılının Kasım ayında yolladığı mektubunda
tekrar Kemal Reis‟in ölümünden söz etmektedir.349
Bu kez doğru bilgi vermektedir.
Kemal Reis‟in ölümünden sonra Kurdoğlu, Sanuto kaynaklarında en ünlü
Osmanlı korsanı olarak yer almaya baĢlamıĢtır. GöndermiĢ olduğu 9 Ocak tarihli
mektupla Kurdoğlu‟nun Andre (Andros) Adası‟nda yaptığı yağmayı ihbar eden
yönetici Antonio Pesaro, bu yağmanın sonuçlarını aktarmaya devam etmektedir.
Yine Andre‟den 25 Mayıs (1510) tarihli bir mektup göndererek Kurdoğlu‟na ve onun
emrindeki kalyata ve firkatelerin zararlı faaliyetlerine dair birtakım bilgiler vermiĢtir.
Onun mektubunda bahsi geçtiği üzere, kalyata ve firkate türündeki dört Osmanlı
gemisi, 3 Mayıs tarihinde, Eğriboz‟un güneydoğusundaki Andre Adası‟nda bulunan
“Teni” adındaki çiftliğe (casale) uğramıĢtır. Bu çiftlikten 5 esir alan gemilerden
firkate türünde 10 ve 12 oturaklı olan ikisi bir kaza sonucu kıyıya vurmuĢ ve
parçalara ayrılmıĢtır. Karaya çıkartılan bu iki firkatede bulunan oniki esir
Venedikliler tarafından kurtarılmıĢtır. Pesaro‟nun mektubu, söz konusu on iki esirin
geldikleri yerler hakkında da bilgi vermektedir. Osmanlılar, bahsi geçen on iki esiri
Andre (Andros) Adası‟nın güneyindeki Tinos (Tines) ile ve güneybatısındaki
Kitinos‟tan (Setines /Kythnos) getirmiĢlerdir.350
Venedik‟in Andre‟deki yöneticisi,
parçalanan iki firkatede yer alan Osmanlıların akıbetini de açıklık getirmiĢtir: Ġki
firkatede toplamda kırk yedi Türk bulunmaktadır. Bunların otuz ikisi ya boğulmuĢ
yahut Andre‟li Arnavutlar tarafından öldürülmüĢtür. Sağ olarak ele geçenlerden biri 347 Venedikli komutan tarafından gönderilen bu mektubun kime teslim edildiği belirtilmemiĢtir. A.e. , C. X, s.
254. 348 A.y. 349 Komutan Bortolo da Mosto, Kemal Reis‟in filosundaki gemilerin battığını ve bu gemilerden birinde bulunan
Kemal Reis‟in boğularak öldüğünü haber almıĢtır. Kemal Reis ve filosu ile yanındaki Memlük gemileri, Sisam
açıklarında fırtınaya yakalanmıĢtır. Bortolo da Mosto, Osmanlı ve Memlük gemilerinden 27 tanesinin
parçalandığını, 13 tanesinin sağlam kaldığını bildirmektedir. Osmanlı ve Memlük gemileri en az 40 gemiden
oluĢmaktadır. Kemal Reis‟in filosunda ise 25-30 gemi bulunmaktadır. Elçi Niccolò Giustiniani tarafından
Ġstanbul‟dan yollanan 16 Ekim 1510 tarihli mektup, Komutan Bortolo da Mosto Korfu‟dan yollanan 21 Kasım
1510 tarihli mektup: A.e. , C. XI, Haziran, 1969, s. 661 ve Ġdris Bostan, “Kemal Reis”, DİA, C. XXV, s. 226-
227. 350 A.e. , s. 209.
211
yüzerek olay mahalinden uzaklaĢırken, sağ olarak Venedik yönetiminin eline geçen
on dört Türk bir Venedikli süvari tarafından teslim alınmıĢ, bunların altısı kılıçtan
geçirilmiĢtir. Geri kalanların fidye ile kurtarılmasına Andre‟li Arnavutlar razı
olmayınca, Venedikli yönetici iki esiri kendine almıĢ, geri kalan altı esiri de
Arnavutlara satmıĢtır. Yağmanın intikamını almak isteyen Andre‟li Arnavutlar, bu
Türk esirlerin her biri için epey bir duka ödemeye bile razı olmuĢlardır. 351
25 Mayıs tarihli mektubunda bütün bunlardan bahseden Antonio Pesaro,
Kurdoğlu‟nun emrindeki gemileri yakından takip etmektedir. Dört kadırga ve beĢ
fustadan oluĢan Rodos donanmasının 16 Osmanlı kalyatasını ele geçirdiğini
Sakız‟dan öğrenen Pesaro, bu gemilerin arasında Kurdoğlu‟na ait bir kadırganın
bulunduğunu da iĢitmiĢtir. En az yirmi sekiz Türk esir alınmıĢtır. Rodoslular bunları
yaparken Kurdoğlu boĢ durmamıĢ, Malyo Burnu‟nda seyreden üç ağribarı ele geçirip
mürettebatını esir almıĢtır.352
351 A.y. 352 Ağribarların kime ait olduğu belirtilmemiĢtir. Rodoslular‟a ait olmalıdır. A.y.
212
V. BÖLÜM
I. SELĠM DÖNEMĠNDE KORSANLIK VE DENĠZCĠ LEVENDLER
5.1. Kurdoğlu Muslihiddin
I. Selim (1512-1520) babası II. Bayezid gibi bazı korsanları himaye edip
Osmanlı gemilerini onlara emanet etmiĢtir. Bu padiĢahın saltanatından kısa bir süre
önce Kemal Reis vefat etmiĢtir. Osmanlılar, onun boĢluğunu Kurdoğlu1 adıyla
bilinen korsanla doldurmaya çalıĢmıĢtır. Kurdoğlu, Suriye ve Mısır‟ın fethi sırasında
alınan ganimet mallarını Ġstanbul‟a getirecek olan gemilerin baĢına geçirilmiĢ önemli
bir korsandır. O aynı zamanda Hıristiyan gemilerini huzursuz edecek derecede
mücadeleci bir korsandır. Kurdoğlu‟nun devlet hizmetine giriĢi II. Bayezid
döneminde, henüz Kemal Reis sağken gerçekleĢmiĢtir. Kurdoğlu‟ndan söz eden ilk
mektup. Rodos Üstadıâzamı tarafından Kandiye‟deki heyete yollanan 30 Kasım 1508
tarihli mektuptur. Bu mektup, Kemal Reis‟in Rodos‟un Leryos Adası‟nda yağma
yaptığını ve Kurdoğlu‟nun onun yardımına koĢarak Anadolu‟dan adam topladığını ve
donanmaya erzak temin etmeye çalıĢtığını bildirmektedir. 2
Palermo‟da bulunan Venedikli Konsolos Pelegrino Venero, kardeĢlerine
yazdığı 22 Mayıs 1514 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟ndan söz etmektedir. Söz
konusu mektupta anlatıldığı üzere, Kurdoğlu‟nun komutasındaki bir kadırga Tunus
civarında, Goletta‟da3 bulunan 1400 salme (1022 hl) kapasiteli bir Napoli barçasını
ele geçirmiĢtir.4 Cerbe‟den gelmiĢ olan kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ona
yardım etmiĢtir.5
Girolamo Bidelli adındaki Venedikli peksimet sorumlusu (soprastante di
biscoti) ġövalye Zacaria Trevisano‟ya yazdığı 7 Ekim 1514‟ tarihli mektubunda,
1 Günlükler‟de Kurtoğlu için “Cargoli, Cartogli, Cartoldo, Cartugli, Cartulli” gibi ifadeler kullanılmaktadır. 2 I Diarii, C. VII, s. 767 ve 770. 3 Golleta, bugünkü Tunus kentinin kuzeyinde yer alan, Tunus Körfezi‟ne kıyısı olan bir kenttir. Pitcher, Osmanlı
İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 4 I Diarii, C. XVIII, s. 278. 5 A.y.
213
Kurdoğlu‟nun baĢka bir hücumundan söz etmektedir.6 Söz konusu mektup, bir Türk
korsanın 23 Eylül 1514 tarihinde, Livorno kentine yakın bir iskele olan Gorgona‟da
Ceneviz‟e ait bir kadırgayı ele geçirdiğini ve kadırganın içinde bulunan çok sayıda
kiĢiyi öldürdüğünü bildirmektedir. Mektubun bahsettiği korsan, Kurdoğlu‟dur.
Bidelli, söz konusu korsanın yanında dört kalyata7 ve bir kadırga olduğu bilgisini
vermektedir.8
Rodos ġövalyeleri‟nin Üstadıâzamı tarafından Papa X. Leo‟ya gönderilen
tarihsiz Latince mektup da Kurdoğlu hakkında bilgi vermektedir. Üstadıâzam, Yargıç
(præterea) Beatissime Pater‟den önemli bilgiler edinmiĢtir. Beatissime Pater
Kurdoğlu‟nun durumuna iliĢkin Üstadıâzam‟a Ģu bilgileri aktarmıĢtır: Ġki
kardeĢinden birini yitiren hem bu sebepten ötürü hem de Ġskender PaĢa‟nın kendisini
davet etmesi nedeniyle Gelibolu‟nun yolunu tutan Kurdoğlu, oradan geri dönüp evi
ve eĢini ziyarete geldiğinde ona ait olan bir gemi Rodoslu bir trireme‟nin (üçer
kürekli kadırga) saldırısına uğramıĢtır.9 Onun gemisini ele geçiren Rodoslular,
gemideki Hıristiyan esirleri serbest bırakmıĢlardır.10
Bütün bunlardan söz eden bu
mektup, bu olayın nerede vuku bulduğunu belirtmemektedir.
Daha önceden göndermiĢ olduğu 22 Mayıs 1514 tarihli mektupla
Kurdoğlu‟nun Goletta‟da bir Napoli barçasını ele geçirdiğini haber veren Venedik‟in
Palermo Konsolosu Pelegrino Venero, Palermo‟dan bir mektup daha göndermiĢtir.
Venero, 29 Temmuz 1515 tarihli mektubunda kalyata ve firkate türündeki dokuz
gemi ve iki kadırga ile Sakız‟dan yola çıkmıĢ olan Kurdoğlu‟nun Lampedusa‟da
(Lamploxa)11
Napoli çıkıĢlı bir barçayı ele geçirdiğini haber vermektedir.12
1515 yılının yaz aylarında Berberi kıyıları iyice hareketlenmiĢ, Hıristiyan ve
Müslüman korsanların yıpratıcı faaliyetlerine, Hıristiyan ve Müslüman denizciler
arasındaki çetin mücadeleye sahne olmuĢtur. Pelegrino Venero‟nun söz konusu
mektubu, Cenevizli bir kalyonun komutanı olan Centurione‟nin Tunus‟taki
6 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 223, s. 225. 7 Pelegrino Venero‟in 22 Mayıs 1514 tarihli mektubu Kurdoğlu‟nun yanında firkate ve kalyatadan oluĢan beĢ
gemi olduğu bilgisini içermektedir A.e. , C. XVIII, Eylül, 1969, s. 278. 8 A.e. , C. XIX, Eylül, 1969, s. 225. 9 A.e. , s. 463 ve 465. 10 A.e. , s. 465. 11 Lampedusa, Tunus ile Malta Adası arasında yer alan küçük bir Akdeniz adasıdır. 12 A.e. , C. XX, Eylül, 1969, s. 579.
214
Goletta‟yı yağmaladığını, aynı süre zarfında Oruç Reis (Rugio) veya Barbaros‟a ait
olan kalyata ve firkate türündeki on altı gemi ve üç kadırganın Mayorka çıkıĢlı bir
kadırga ile çok sayıda barça ve kalyonu ele geçirdiğini bildirerek Berberi sularındaki
bu hareketliliği vurgulamaktadır.13
Söz konusu Konsolos tarafından yollanan ve 18
Mayıs 1515 olarak tarihlenen baĢka bir mektupta da Barbaros‟un adı geçmektedir.
Tunus Körfezi‟nde on beĢ kalyata ile iki kadırganın bulunduğunu öğrenen Konsolos,
onların Barbaros‟a ait olduğunu tahnmin etmekte, söz konusu mektubu yazarak o
tarafa gidecek olan Venediklileri önceden uyarmaktadır.14
Takvimler 1515 yılının Eylül ayını gösterirken Kurdoğlu‟na dair baĢka bir
mektup daha kaleme alınmıĢtır. Patriçi Marco Antonio Contarini kardeĢi Battista‟ya
yolladığı 19 Eylül 1515 tarihli mektubunda Kurdoğlu‟nun takip ettiği güzergâha dair
ayrıntılı malumat vermektedir. Söz konusu mektupta, Kurdoğlu‟nun beraberindeki
on sekiz firkate ve dört kalyata ile birlikte Osmanlı kıyılarına uğramadan Sakız‟a
geçip oradan erzak aldığından ve Mokene (Mikonos), ġira (Syra), Ġspinos
(Yavuzca/Syphno/Sifnos) ve Değirmenlik (Millo/ Milos)15
adalarında vuruĢtuğundan
söz edilmektedir. Mektup, bu çatıĢmalardan sonra Kurdoğlu‟nun Berberistan‟a geri
döndüğünden de söz eder.16
Baylos Alvise d‟Armer tarafından Korfu‟dan yollanan
mektup17
Kurdoğlu‟nun Napoli çıkıĢlı silahlı kadırgaları ele geçirdiğini haber
vermektedir.18
Alvise d‟Armer, Santurin Ģehrinden gelen mektuplardan bu bilgiyi
edinmiĢtir.
Sanuto, patriçi Leonardo Marcello tarafından kendisine ulaĢtırılan kötü bir
haberi19
tarihsiz olarak, 1515 senesi Aralık ayı baĢlığı altında kaydetmĢtir. Leonardo
Marcello‟nun Sanuto‟ya ilettiği haber Ģudur: Koton, biber, kuru karanfil ve arpa gibi
değerli metalarla dolu olan 730 adet çuvalı (Bunun 400 çuvalı kotondur) Suriye‟den
yüklenen 900 botte (576 ton) kapasiteli tüccar gemisi, Dıraç‟ın Pallòs Burnu (Cao di
Pali) denen bölgesine demir atmıĢ bir haldeyken halatlardaki kötü vaziyetin de
13 A.y. 14 A.e. , s. 309. 15 Bu küçük Ege adaları Eğriboz Adası‟nın güneydoğusunda yer almaktadır. Kiklad Ada grubuna dahildirler. .
Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179-180. 16 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani v. d. , C. XXI, s. 140-142. 17 Mektubun tam tarihi belirtilmemiĢtir. Bu mektup 1515 yılının Ekim ayı baĢlığı altında yer almaktadır. A.e. , s.
241. 18 A.y. 19 A.e. , s. 342.
215
etkisiyle parçalanıp batmıĢ, 30.000 dukalık bir zarar ortaya çıkmıĢtır.20
Korsanlara
fırsat vermeden kendi kendine batan bu gemiden evvel o taraftan geçen ve çok sayıda
fıçı taĢıyan Francesco Foscari‟nin gemisi aynı talihe uğramamıĢtır: Bu gemi 11
firkate ve 3 kalyatadan oluĢan Osmanlı filosunun eline esir düĢmüĢtür. Söz konusu
gemiler, Kurdoğlu‟nun komutasındadır.21
Bu olay, 20 Ağustos‟ta vuku bulmuĢtur.
Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından yollanan 24
Kasım (1515) tarihli mektup, hem Kurdoğlu hem de Barbaros hakkında bilgi vermesi
bakımından önemli bir kaynaktır. Kurdoğlu‟nun 3 kadırga, kalyata ve firkate
türündeki 10 gemi ile Sardinya Adası‟nda olduğunu haber veren mektup,
Barbaros‟un Bicaye‟de (Bugia)22
olduğunu bildirmektedir.23
Baylos Alvise d‟Armer‟in Korfu‟dan yolladığı 13 ġubat 1516 tarihli mektup,
Venediklilerin Kurdoğlu‟na karĢı ne gibi tedbirler aldığını gözler önüne serer. Bu
mektuba göre, 5 gemisi Berberi kıyılarında görülen Kurdoğlu‟na karĢı tedbiri elden
bırakmak istemeyen Venedikli Komutan Giovanni Contarini, Beyrut‟tan Korfu‟ya
gidecek olan 6 kadırgadan 5‟ini silahlandırmıĢtır. Aynı mektupta, bahsi geçen
Venedik komutanının hem Doğu Akdeniz‟de seyreden Venedik kadırgalarını koruma
altına almak hem de Kurdoğlu‟na pusu kurmak maksadıyla Malyo Burnu‟nda
bekleyeceği yazılıdır.24
Roma‟daki Venedik Elçisi Marin Giorgi, 1515 yılının Mayıs ayında yolladığı
mektupta25
, Barbaros ve Kurdoğlu‟nun Elba Adası‟na (Korsika‟nın kuzeydoğusunda)
düzenlediği saldırıdan söz etmektedir. Elçi, bu iki meĢhur korsanın Osmanlılar ve
Mağriblileri taĢıyan kalyata ve firkate türündeki 27 gemi ile beraber Elba kıyısına
yanaĢtıklarını, karaya çıkarak adadaki kaleyi ele geçirmeye çalıĢtıklarını ve bunun
için adadakilerle çarpıĢtıklarını yazmaktadır. Roma‟daki bu Venedik Elçisi, kalyata
20 Ġstanbul‟daki Venedik Baylosu Leonardo Bembo, 24 Ekim (1516) tarihinde yolladığı mektubunda Piri
Mehmed PaĢa‟yla (Peri bassà) olan görüĢmesini anlatmıĢtır. Piri Mehmed PaĢa, Dıraç sularında batan
“Pasqualiga” adlı geminin yağmalanmasından üzüntü duyduğunu belirterek, Dıraç kadısının bu hadiseden
haberdar edilip gereğini yapmakla görevlendirildiğini Baylos‟a söylemiĢtir. A.e. , C. XXIII, s. 384-385. 21 A.e. , s. 343. 22 Bicaye, Cezayir‟in doğusunda yer almaktadır. Pitcher, Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,
Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 23. I Diarii, C. XXIII, s. 381. 24A.e. , C. XXI, s. 518. 25 Bu mektubun 9 Mayıs(1516) sabahında Venedik‟e ulaĢtığı Sanuto tarafından ayrıca belirtilmiĢtir. A.e. , C.
XXII, Eylül, 1969, s. 200.
216
ve firkateden oluĢan on geminin daha bu korsan birliğine ekleneceğini haber almıĢ,
mektubunda bu haberden de bahsetmiĢtir. Bu elçinin yolladığı, 28 ve 29 Mayıs
tarihlerini taĢıyan iki mektup da Kurdoğlu‟ndan bahsetmektedir. Bu kez Kurdoğlu,
Pulya‟yı (Puia) yağmalamıĢtır.26
Kurdoğlu oradan 800 kiĢiyi esir almıĢtır. Aynı
haber, Napoli‟deki Venedik Konsolosu Leonardo Anselmi tarafından da dile
getirilmektedir. O da 800 kiĢinin esir alındığını yazmaktadır.27
Öncü korsan
Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanların Osmanlılardan ve Mağriblilerden oluĢtuğunu da
söylemektedir. Bahsedilen konsolos tarafından 1516 yılı içinde yazılan ve yine
Napoli‟den yollanan bir baĢka mektuba28
göre yanındaki gemi sayısı 40‟ı aĢan
Kurdoğlu, 800 botte (412 ton) kapasiteli bir Sicilya gemisini ele geçirmiĢtir.
Leonardo Anselmi, bu Sicilya gemisinin bir süre Ġngiltere‟de bulunduğu, daha sonra
Ceneviz‟de mal boĢalttığı ve Sicilya‟ya dönerken saldırıya uğradığı bilgilerini
vermekle birlikte geminin tam olarak ne zaman ve nerede saldırıya uğradığını
belirtmemektedir. Bu yüzden, geminin Napoli civarında saldırıya uğradığına iliĢkin
yapılan yorum, tahminin ötesine geçmemektedir.
Kurdoğlu‟nun düzenlediği akınlar kimi zaman Hıristiyan devletler içinde
görevden almalara neden olacak kadar etkili olmuĢtur. Venedik‟in Roma Elçisi
Marino Giorgi‟nin Roma‟dan gönderdiği 25 Haziran 1516 tarihli mektubunda
belirttiği üzere, Papalık yönetimi, kadırgaları Kurdoğlu‟na karĢı koruyamamasından
ötürü bir komutanını görevden almıĢtır.29
Kurdoğlu‟nun akınları, Papalık‟ın askerlerinin yanında Venedik askerleri ve
denizciler için de bir takım zararlı sonuçlar doğurmuĢtur. Yine bahsi geçen mektup,
Orsini30
denen yerdeki bir teğmenin Kurdoğlu tarafından esir edildiğini haber
vermektedir.31
Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi, Anglia‟dan yolladığı 24 Eylül
1516 tarihli mektubunda Foscari, Donado ve Malipiero32
gibi Venedikli denizcilerin
Kurdoğlu adlı korsan tarafından esir alınmalarına yol açan hadiselerin Roma
26 A.e. , s. 269. 27 A.y. 28 A.e. , s. 290. 29 A.e. , s. 323. 30 Orsini (Ursini) Roma‟da yer alan bir prensliktir. A.e. , C. XXIII, Indıce dei Nomi di Persone e di Cose, s. 705. 31 A.e. , s. 323. 32 Mektupta Kurdoğlu‟nun eline esir düĢen komutanlar sıralanmaktadır. Adları değil, sadece soyadları
zikredilmiĢtir. A.e. , s. 606-607.
217
sularında meydana geldiğini vurgulayarak Papalık ve “En Hıristiyan Kral”ın, yani
Fransa Kralı‟nın donanmalarını silahlandırmamalarından, Kurdoğlu‟na karĢı hiçbir
eylemde bulunmamalarından yakınmaktadır.33
Yukarıda adı geçen Venedik Elçisi,
Bizistre üzerine düzenlenecek ortak bir donanma harekâtı ile Kurdoğlu gibi
korsanların önlenebileceğini yazmaktadır.34
Parga‟daki (Yunanistan) bir kale muhafızı tarafından gönderilen 19 Eylül
1516 tarihli mektup, Calabria‟dan gelen Filippo Marangon adlı kiĢiden duyulan bir
haberden söz etmektedir. Filippo Marangon adındaki bu kiĢi, Kurdoğlu‟nun on beĢ
gemiyle beraber Crotone (Cotron: Taranto Körfezi‟nin batısındaki kent) kıyısına
ayak basıp orayı topla dövdüğünü söylemiĢtir. Söz konusu kale muhafızı tarafından
gönderilen öncekinden bir gün sonra yazılmıĢ olan mektup, Kurdoğlu‟nun yanındaki
onbeĢ gemiyle beraber Adriyatik‟te seyrettiğini bildirerek bu denize çok yakın olan
Korfu‟nun kadırgasız ve korumasız bırakılmaması konusunda Venedikli komutanları
uyarmaktadır.35
Kurdoğlu‟nun on beĢ gemi ile Adriyatik‟te bulunduğunu haber alan
bir baĢka kiĢi, Venedik Donanma Emini Sebastian Moro‟dur. 1516 senesi Ağustos
ayı olarak tarihlenen mektubunu36
Adriyatik kıyısında bir ada olan Leccena‟dan
yollayan bu Komutan, Kurdoğlu‟yla ilgili bilginin doğruluğunu araĢtırmak için,
Pulya tarafına iki kadırga yollamıĢtır.37
Leccena‟dan Dubrovnik‟e geçen Sebastian Moro, Taranto tarafından gelen
Dubrovnikliler‟den Kurdoğlu‟nun dördü kadırga olan 22 gemiyle beraber Santa
Maria Burnu‟nda (Otranto Körfezi‟ne açılan Santa Maria di Leuca Burnu) dolaĢtığını
öğrenmiĢtir. Kurdoğlu, burada içinde pek çok ticarî mal bulunan Zante çıkıĢlı bir
yük gemisi ile Papalık ve Fransa‟ya (En Hıristiyan Kral‟a) ait olan iki fustayı ele
geçirmiĢtir.38
Kurdoğlu‟na ilĢkin bu haberleri 21 Ağustos‟ta öğrenen Moro,
Venedik‟i haberdar etmek amacıyla bir mektup kaleme almıĢ ve bu mektubu 6
Eylül‟de (1516) Dubrovnik‟ten yollamıĢtır.
33 A.y. 34 A.e. , s. 607. 35 A.y. 36 Mektubun hangi gün yazıldığı belirtilmemektedir. A.e. , s. 547. 37 A.y. 38 A.e. , s. 616.
218
Venedikli Donanma Emini Sebastian Moro‟nun mektubundan üç gün sonra
(9 Eylül günü) yazılan ve Kıbrıs‟taki Venedik heyeti39
tarafından yollanan bir
mektup, misket üzümü (muschatelli) taĢıyan Kandiye çıkıĢlı üç ağribarın
Kurdoğlu‟nun eline geçtiğini haber vermektedir.
Donanma Emini Sebastian Moro Kurdoğlu‟na dair edindiği bilgileri
Venedik‟e aktarmaya devam etmiĢtir. Moro tarafından Pulya‟ya yollanan40
Kurdoğlu‟nun Adriyatik‟te olup olmadığını öğrenmekle vaziflendirilmiĢ olan iki
kadırga41
Eylül ayında Leccena‟ya dönmüĢtür.42
Pulya‟dan dönen iki kadırga, eli
boĢ dönmemiĢ, Kurdoğlu‟na dair pek çok bilgiyle yüklü bir halde Moro‟nun yanına
gelmiĢtir. Otranto çıkıĢlı iki gemiyle Monopoli‟de (Otranto‟nun batısı) karĢılaĢan bu
iki Venedik kadırgası, onlardan ne öğrendiyse bunu Moro‟ya rapor etmiĢtir.
Kadırgadakiler tarafından sunulan raporun içeriği Ģöyledir: Kurdoğlu, iki kadırga, üç
kalyata ve altı firkateden oluĢan toplam on iki gemi43
ile 31 Ağustos‟ta Santa Maria
di Leuca Burnu‟nda görülmüĢtür. Bundan birkaç gün önce de Otranto yakınlarındaki
Soprasano‟yu yağmalamıĢtır. Oradan aldığı esirler için 1200 duka fidye talep
etmektedir.44
Kurdoğlu‟nun komutasındaki gemiler, Zante çıkıĢlı bir yük gemisini de
ele geçirmiĢtir. Bu olay, Otranto‟nun 3 mil açığında meydana gelmiĢtir. Ele geçirilen
gemi, Kurdoğlu‟nun adamları tarafından kıyıya çekilmiĢtir.
Beraberindeki on bir kadırga olduğu halde, Korfu‟dan ayrılan Sebastian
Moro, Kurdoğlu‟nu bulmak için önce Malyo Burnu‟na gitmiĢtir.45
Kurdoğlu nereye
uğrasa oraya gitmeyi ihmal etmeyen Donanma Emini, Kurdoğlu‟nun peĢinden
Kandiye‟ye kadar gidip onun gittiği yer hakkında bilgi toplamıĢtır: Kurdoğlu,
39 Sanuto, Suriye‟den yola çıkan Venedik gemilerinin Kıbrıs‟a uğrayıp heyet tarafından yollanan bu mektubu
Venedik‟e ulaĢtırmak için teslim aldığını belirtmektedir. A.e. , s. 658. 40 Sebastian Moro tarafından Leccena‟dan (Liezna) yollanan mektup (1516 yılının Ağustos ayında yollanmıĢtır).
A.e. , s. 547. 41 Sebastian Moro, 18 Eylül 1516 tarihinde, Kotor yakınlarında Venedik kadırgalarına bir mektup teslim
etmiĢtir. Bu mektubunda Pulya‟ya gönderilen iki kadırganın adlarından da söz eder: “Contarena” ve “Zena”. A.e.
, s. 663. 42 Sebastian Moro tarafından Dubrovnik‟ten yollanan 10 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 662. 43 Sebastian Moro, Kotor‟dan yolladığı 18 Eylül 1516 tarihli mektubunda da Pulya‟dan gelen iki kadırganın
anlattıklarına yer vermiĢtir. Moro, bu mektubunda Kurdoğlu‟nun 12 değil 11 yelkenlinin Santa Maria di Leuca
Burnu‟nda görüldüğünü, daha sonra Otranto yakınlarındaki “Rocha” (?) denen yere uğradığını, orada buğday
taĢıyan Dubrovnik çıkıĢlı bir gemiyi ele geçirdiğini, beĢ gün sonra da Berberi kıyılarına gitmek için Taranto
tarafına geçtiğini söyler. Bütün bunları Pulya‟ya yolladığı iki kadırgadan öğrenmiĢtir. Bu iki kadırga ise
Monopoli‟de rastladıkları Otranto çıkıĢlı iki gemiden bunları öğrenmiĢtir. A.y. 44 A.y. 45 Sebastaian Moro‟nun Zante‟den yolladığı 10 Ekim 1516 tarihli mektup: A.e. , C. XXIII, s. 248.
219
Kandiye‟den sonra Anadolu kıyılarına gitmiĢ, kalyata ve firkatelerin silahlarını
boĢaltıp kadırgalarını bir ırmağın46
kıyısına demirlemiĢtir.47
1516 yılının Eylül ayında Korfu, Kandiye ve Kıbrıs‟tan yollanan mektuplar48
Kurdoğlu‟nun Kandiye ve Fraschia koyunda yağma yaptığını haber vermektedir. Bu
mektuplarda Ģu bilgiler yer almaktadır: Marin Falier adındaki Komutan Fraschia‟da
esir alınmıĢ, yanındaki 2000 duka Osmanlı korsanlarının eline geçmiĢtir. Bu
komutan için 3000 duka fidye talep edilmektedir. Diğer Venedikli esirlerden fidyesi
ödenmemiĢ olanlar Kurdoğlu‟nun adamları tarafından öldürülmüĢtür. 49
Dük Marco Orio ile Komutan Antonio Giustiniani tarafından Kandiye‟den
yollanan 21 Eylül (1516) tarihli mektup, Komutan Marin Falier‟in Kurdoğlu‟na
nasıl esir düĢtüğünü ve onun esir düĢmesinden sonra yaĢananları ayrıntısıyla
anlatmaktadır. Komutan Marin Falier‟in emrindeki bir gemi, Kurdoğlu‟nun
komutasındaki iki kadırga, kalyata ve firkateden oluĢan yedi gemi ile Malyo
Burnu‟nda karĢılaĢmıĢtır.50
Bu sırada, Kurdoğlu, yanındaki yoldaĢıyla51
beraber
Çuha Adası yakınındaki iki Venedik ağribarı ile çatıĢmıĢtır.52
Ağribarlardan biri
Kurdoğlu‟nun eline geçerken, diğeri kıyıya yanaĢmıĢ, bu geminin içindeki adamlar
kaçmıĢtır.53
Venediklilere ait bir kalyon ile bir karavela da Kurdoğlu‟nun karĢısına
çıkıp onunla çarpıĢmıĢtır. Bu gemilerden birinde bulunan komutan Marin Falier
Kurdoğlu‟na esir düĢmüĢtür. Bu gemilerden esir alınanların bir kısmı Kurdoğlu
tarafından öldürülürken, Marin Falier fidye karĢılığı bağıĢlanmıĢtır.54
21 Eylül tarihli
mektup, Kurdoğlu‟nun 15 Eylül‟de Girit Adası‟nda bir koy olan Fraschia‟da (Girit
Adası‟nda bir koy) görüldüğünü, önüne çıkan Hanya ve Resmo‟lu balıkçı barçalarını
ele geçirdiğini haber vermektedir. Marin Falier‟in fidyesinin Kandiye‟li yöneticiler
46 Irmağın adı belirtilmemiĢtir. A.e. , s. 289. 47 Sebastian Moro‟nun Kandiye‟den yolladığı 23 Ekim 1516 tarihli mektup: A.y. 48 Korfu‟dan yollanan mektup, Baylos Alvise di Garzoni tarafından yollanmıĢtır. Ancak tarihsizdir. Kandiye‟den
yollanan mektubun tarihi ise 28 Eylül‟dür (1516). Sanuto, bu mektubun kim tarafından yollandığını belirtmemiĢ,
sadece mektubun bir ağribar ile Kandiye‟den Korfu‟ya getirildiğini söylemiĢtir. A.e. , s. 78. 49 A.y. 50 A.e. , s. 109. 51 Kurdoğlu‟nun yanındaki korsanın adı mektubu yazanlar tarafından zikredilmemiĢtir. A.y. 52 A.y. 53 A.y. 54 A.y.
220
tarafından ödenmesini isteyen55
Kurdoğlu‟nun Kandiye kıyısına yaklaĢtığını gören
Venedikli yöneticiler surlara sığınıp oradaki dört büyük kadırgayı silahlandırmıĢtır.
Dük Marco Orio da “Simitecola” adlı gemisini silahlandırıp 500 adam toplamıĢtır.
Kurdoğlu, alınan bu savunma tedbirleri nedeniyle, herhangi bir saldırı giriĢiminden
kaçınıp oradan ayrılmıĢtır.56
Sitiya‟dan (Girit‟in doğusu) gönderilen mektuplardan57
yola çıkılarak Kurdoğlu‟nun 26 Eylül tarihinde Kandiye limanında olduğunu tespit
etmek mümkündür. Bu mektuplar Kandiye limanının yeterince korunaklı
olmadığından da bahsetmektedir. Limanda kadırga bulunmamaktadır. Söz konusu
liman, ikisi kötü durumda olan silahlı altı gemi58
tarafından korunmaktadır.
Göndereni belirtilmeyen bu mektuplar, Venedikli yöneticilerin neden sur civarına
sığındığını da açıklamaktadır. Bunun iki nedeni vardır: Ġlk neden, Kurdoğlu‟nun
limana ayak basmasıdır. Diğer neden ise silahlı ve büyük dört kadırganın surların
arkasını korumasıdır. Limanda ise kadırga bulunmamaktadır. Kurdoğlu, Kandiye‟ye
uğradıktan sonra bir Rodos gemisini ele geçirmiĢ59
, daha sonra da Zante‟ye uğrayıp,
orada seyreden beĢ gemiyi el koymuĢtur.60
Kurdoğlu, Doğu Akdeniz‟deki Venedik kolonilerinden esir almaya devam
ederken, Venedikliler, bu korsanın zararlı faaliyetlerini önleyememiĢtir. Donanma
Emini Niccolò Lipamano ile Donanma Emini Bernardo Navaier tarafından
Anabolu‟dan yollanan mektup, Kurdoğlu‟nun Anabolu‟da yetmiĢten fazla esir
aldığını bildirmektedir. 61
I. Selim‟in saltanat yıllarında, Akdeniz‟de dolaĢan Türk korsanlar
Kurdoğlu‟ndan ibaret değildir. Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı da anılmaktadır.
Baylos Leonardo Bembo‟nun Pera‟dan yolladığı 24 Ekim 1516 tarihli mektupta
55 Resmo‟lu (Réthymnon/Retimo) yönetici (retor/rettore) Andrea Bondimier de 3 Aralık‟ta (1516) teslim ettiği
mektubunda Kurdoğlu‟nun karaya çıkıp Resmo‟daki kasabaları yağmalamasından yakınmaktadır A.e. , C. XXIII,
s. 109 ve A.e. , C. XXIV, 147. 56 A.e. , C. XXIII, s. 109. 57 Sitiya‟dan (Girit) yollanan 27 Eylül 1516 tarihli mektuplar: A.e. , s. 110. 58 Kandiye limanını koruyan gemilerin kadırga olmadığının altını çizen bu mektuplar, bahsedilen gemilerin türü
hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 59 Baylos Alvise Garzoni‟nin Korfu‟dan yolladığı 3 Ekim 1517 tarihli mektup: A.y. 60 Alvise Garzoni‟nin 24 Eylül 1517 tarihli mektubu: A.y. 61 Aralık 1516‟da gönderilen mektup: A.e. , s. 263.
221
korsan Tuğrul‟un62
adına rastlanmaktadır. Bu mektupta yazılı olduğu üzere korsan
Tuğrul‟un olduğu gemiye Venedikliler zarar vermiĢtir.63
Hatta, veziriazam Piri
Mehmed PaĢa, bu zararın tazmin edilmesini Baylos‟tan istemiĢtir.64
Bembo‟nun
mektubunda Kurdoğlu‟nun da adı geçmektedir. Venedik Baylosu, PaĢa‟ya
Kurdoğlu‟nu Ģikâyet edince, paĢanın ona verdiği cevap Ģöyle olmuĢtur: “Bizimkilere
de zarar veren bir korsan o. Alın sizin olsun”.65
Venedikliler, bu sözün doğru
olmadığının farkındadır. Çünkü padiĢah, zırhla donattığı 10 kadırgayı Bozcaada‟daki
Kurdoğlu‟nu yanına yollamıĢtır.66
Kurdoğlu, bu kadırgalarla Suriye‟ye gidecektir. I.
Selim Kurdoğlu‟nu cezalandırmak bir yana, ona donanmasını emanet etmektedir.
Kurdoğlu‟nun Suriye‟ye gideceğini duyan Bembo, Piri Mehmed PaĢa‟ya sitemde
bulunmuĢtur. Piri Mehmed PaĢa, emrin padiĢahtan geldiğini söyleyip yapacak bir
Ģey olmadığı cevabını vermiĢtir.67
Venedikli tüccarlar da Kurdoğlu‟nun denize
açılacak olmasından büyük bir endiĢe duymaktadır. Baylos, Ģarap taĢıyan birkaç
Kandiye gemisinin Kurdoğlu‟yla karĢılaĢmamak için yola çıkmadığını haber
almıĢtır.68
Trablus‟tan ġam‟a gidecek olan Osmanlı donanması Kıbrıs‟tan geçecektir.
Baylos, bu donanmanın geçiĢ koĢullarını Gelibolu Sancakbeyi Cafer Ağa ile
müzakere etmiĢtir.69
Mühimmat ve erzakla yüklü, 10 kadırga ve kalyata ve firkate
türünde 30-40 gemiden oluĢan bu donanma için Ģöyle bir karar alınmıĢtır: Gelibolu
Sancakbeyi Osmanlı donanmasına Kıbrıs‟taki Venedik gemilerine dokunmamaları
emrini vermiĢ, Baylos da, Kıbrıs tarafına gidecek olan Osmanlı donanmasının
barıĢçıl amaçlarla ve ticaret yapma niyetiyle orada olacağı bilgisini yönetici merciye 62 Korsan Tuğrul‟un (Troylo) adı Baylos‟un bir baĢka mektubunda da geçmektedir. 18 Temmuz 1517 tarihli bu
mektupta Ģu bilgiler verilmektedir: ĠĢketos‟ta (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/ĠĢkados:Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki
ada) esir alınan Eğriboz‟un Saraylı (?Sarali) kasabasına mensup olan Osmanlı tebaasının durumuna iliĢkin
Eğriboz Sancakbeyi ile görüĢen Baylos, fırsattan istifade ile korsan Tuğrul‟un Takımadalar‟da (Venedik‟in Doğu
Akdeniz‟dek kolonileri olan adalarda) yaptığı yağmayı Ģikayet etmiĢtir. PaĢa ise esir alınan Eğriboz‟lu tebaanın
teslimi için 2 aylık bir süre tanıdığını Baylos‟a söylemiĢtir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından ĠĢkiros
(Ġskir/Schyros)62 Adası‟ndan yollanmıĢ olan 3 Kasım 1517 tarihli mektuplarda korsan Tuğrul‟dan söz
etmektedir. Sebastian Moro, ĠĢkire civarında dolanan bu korsanı Ģu cümleyle tanımlamaktadır: “ Tuğrul adlı bir
korsan vardır ki buradaki (ĠĢkiros‟daki) tüm Rodoslu ve Batı Akdenizli korsanlar tarafından en çok onun izi
sürülür” A.e. , C. XXIV, s. 626-627 ve A.e. , C. XXV, s. 181-184 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal
Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 63 I Diarii, C. XXIII, s. 385. 64 A.y. 65 “È corsaro, fa danno anche agli nostri, prendetelo vui”. A.y. 66 Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 547. 67 A.e. , s. 548-549. 68 A.e. , s. 549. 69 Baylos Leonardo Bembo‟nun Ġstanbul‟dan yolladığı 28 Kasım 1516 tarihli mektup: A.e. , s. 608.
222
iletmiĢtir. PadiĢahın icazetini alan Gelibolu Sancakbeyi Kıbrıs‟ın Osmanlı
donanmasına para karĢılığında erzak temin etmesi hususunda Baylos‟la mutabakata
varmıĢtır. Erzak temininin bedel karĢılığında yapılması, korsan yağmasını önlemek
içindir. Söz konusu mutabakatı önemli kılan asıl nokta, pek çok Hıristiyan gemisini
yağmalayan Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasına komuta edecek olmasıdır.
Kurdoğlu dıĢında baĢka Osmanlı korsanlarının da donanmada yer alması, Venedik
Kıbrıs‟ı açısından ürkütücü olacağından ve bu kadar Osmanlı korsanını bir arada
gören ada, saldırıya geçeceğinden ötürü, Baylos, Osmanlı donanmasının barıĢçıl
olduğunu yöneticilere bildirme ihtiyacı duymuĢtur.
11 Aralık (1516) tarihinde Ġstanbul‟dan yola çıkan kuru etle yüklü ağribarın
reisi Quaresema (adı belirtilmemiĢ), takvimlerin 8 Mart 1517 tarihini gösterdiği bir
Pazar günü Venedik‟e ulaĢmıĢ, toplanmıĢ olan Venedik “coleggio”sunun huzuruna
çıkmıĢ ve Osmanlı donanması ve Kurdoğlu hakkında iĢittiği ve Ģahit olduğu bir
takım bilgileri Venedikli yetkililere iletmiĢtir.70
Bu reisin Venedik‟e varıĢı Sanuto
tarafından önemli bir hadise olarak kayda geçirilmiĢtir. Bahsi geçen reis, Ġstanbul
limanında 101 büyük, 103 adet hafif kadırga olduğunu, Bozcaada‟da 40 kadırga ve
top ve at gemilerinden oluĢan 20 gemi olduğunu belirttikten sonra, Kurdoğlu‟nun
Foça civarında gezindiğini haber vermektedir.71
Baylos Leonardo Bembo, Kurdoğlu‟na dair bilgi toplamayı sürdürmektedir.
Bir ara donanmanın yanından ayrılıp Ġzmir limanına giden Kurdoğlu, önceden esir
aldığı aralarında Venedik tebası ve diğer Hıristiyanların bulunduğu 150 kiĢiyi orada
öldürmüĢtür. Baylos, bu hadiseden son derece rahatsız olmuĢ ve yapılanı gaddarlık
olarak tanımlamıĢtır.72
Suriye ve Mısır‟a yollanan gemilere kılavuzluk eden Kurdoğlu, Korfu‟daki
Baylos‟un da yakın takibindedir. Alvise di Garzoni, peksimet almak için Kıbrıs‟a
uğrayan ve yirmi gün önce de (25 veya 26 Ocak tarihinde) oradan ayrılan gemi reisi
Piero Vasallo ile görüĢmüĢtür. Baylos, reisin verdiği bilgileri 15 ġubat 1517 tarihli
mektubunda yazmıĢtır. Piero Vasallo adlı bu reis, Kıbrıs‟tan ayrıldıktan sonra Milos
70 A.e. , C. XXIV, s. 48. 71 A.y. 72 Leonardo Bembo tarafından yollanan 15 Mart 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 101.
223
Adası civarında bir yük gemisinin reisiyle karĢılaĢmıĢtır.73
Ġstanbul‟dan gelen bu
reis, Gelibolu‟da silahlandırılmıĢ halde 40 kadırga gördüğünü ve Kurdoğlu‟nun
komutasında bulunan 30 yelkenlinin bu gemilerle birleĢtiğini ona söylemiĢtir. Piero
Vasallo‟yla konuĢan bu reis, Gelibolu‟da bulunan büyük küçük bütün gemilere
atlarla hırdavat ve mühimmat taĢındığını da görmüĢtür. Bütün bu anlatılanlardan
haberdar edilen Korfu‟daki Baylos, Kıbrıs‟tan Venedik‟e buğday taĢıyan kalyonlar
tarafından benzer bilgilerin iletildiğini yazmaktadır.
Donanmayla beraber Mısır‟a gitmekte olan Kurdoğlu, yolda rastladığı
Hıristiyan gemilerini ele geçirmektedir. Nisan ayı içinde Venedik‟e ulaĢan önemli
haberleri art arda sıralayan Marino Sanuto, 9 Nisan‟da Kıbrıs tarafından gelen bir
gemi reisinin Senato‟ya sunduğu bir rapordan bahsetmektedir.74
Bu gemi reisi,
Rodos‟lulara ait bir filonun Kurdoğlu tarafından ele geçirildiğini rapor etmektedir.
Ele geçirilen filo, iki tanesi büyük kadırga olmak üzere toplam 17 gemiden
oluĢmaktadır.75
Kurdoğlu‟nun yanında ise 35 gemi bulunmaktadır. Olay, Episkopi‟de
meydana gelmiĢtir.
Anabolu‟daki Venedik vatandaĢlarından biri olan Niccolò Cavopena
tarafından yollanan 15 Ocak 1517 tarihli mektup76
, Kurdoğlu‟nun komutasındaki
gemilerin sayı ve türleri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Niccolò
Cavopena‟nın bu mektubuna göre, ġam üzerine yürüyen padiĢah, erzak sıkıntısı
nedeniyle Ceneviz Mahonası olan Sakız‟a haber salmıĢ ve ondan on gün içinde
200.000 kantar peksimet temin etmesini istemiĢtir. PadiĢah tarafından verilen bu
emrin Sakız‟a ulaĢmasından 15 gün sonra, Kurdoğlu Sakız‟da görülmüĢtür. Kırkı
büyük onu hafif olmak üzere toplam 50 kadırga ile oraya gelen Kurdoğlu, ısmarlanan
peksimetleri teslim almıĢtır. Sakız‟dan sonra Anadolu kıyılarına uğrayan ve oralarda
hazırlanan peksimeti de anbarına katan Kurdoğlu, Trablus tarafına doğru yol
almıĢtır.77
Kurdoğlu‟nun gemileri peksimetten baĢka Ģeyler de taĢımaktadır:
Cavopena, padiĢahın Anadolu‟da çift çift papuç, çizme ve poturu yaptırdığını
73 A.e. , s. 125. 74 A.e. , s. 154. 75 A.e. , s. 154-155 76 Bu mektup, Anabolu‟dan yollanmıĢtır. Mektup, 11 Nisan‟da (1517) Korfu‟daki Baylos Bernardo Soranzo‟ya
ulaĢmıĢtır. A.e. , s. 157. 77 A.e. , s. 157-158.
224
yazmaktadır. Trablus kıyısına ulaĢan Kurdoğlu, padiĢahın emri üzerine orada
bulunan büyüklü küçüklü bütün gemileri alıkoymuĢtur. Kurdoğlu, bu gemilerle
ġam‟daki orduya buğday ve arpa taĢıyacaktır.78
Bunun yanı sıra, Gelibolu ve
Ġstanbul‟da donanma hazırlatan padiĢahın topraklarında yaĢayan her 10 erkeği bir
denizcinin masraflarını karĢılamakla yükümlü kılan vergi ihdas edilmiĢtir. Niccolò
Cavopena, bu bilgiyi Sakız‟daki Mahona yönetiminin ileri gelenlerinden biri olan
yakın dostu Paolo Giustiniani dei Campi‟den edindiğini belirtmektedir.79
Dimyat‟tan gelen iki ağribarın reisleri, Girit‟e uğrayıp, oradaki Venedik
heyetine rapor sunmuĢtur. 14 Mart 1517 tarihli bu rapor, Kurdoğlu ile Rodos
gemileri arasındaki çatıĢmadan bahsetmektedir. Kurdoğlu‟nun komutasındaki 36
gemi, önce Rodos‟un Episkopi limanına hücum etmiĢ, daha sonra Simie‟ye (Signi,
Symi, Simia) gitmiĢtir.80
Osmanlı donanmasındaki gemilerin on ikisi büyük gemi, on
altısı kadırga ve sekizi kalyatadır.81
Reisler, Dimyat‟ta rastladıkları bir Osmanlı
subaĢısından bunları öğrenmiĢtir.
PadiĢah, Suriye ve Mısır‟ı fethettikten sonra, Osmanlı ordusuna mühimmat ve
erzak sevkedilmesini emretmiĢ ve bu uğurda donanmasını seferber etmiĢtir.82
Baylos,
bir önceki ayın 30‟unda, yani 30 Mart 1517 tarihinde Ġstanbul‟dan ayrılmak için
harekete geçen Osmanlı donanmasının yola çıkma teĢebbüsünün ters yönde esen
rüzgârın muhalefeti nedeniyle akamete uğradığını belirtmenin yanında, ihtimal
Suriye ve Mısır‟a gidecek olan bu donanmadaki gemi türü ve gemi sayısı hakkında
malumat vermektedir. Ġstanbul‟da bulunan 90 geminin ellisini 20 büyük kadırga, 4
hafif kadırga, 10 kalyata, top ve at gemilerinden oluĢan 10 gemi ve 6 firkate olarak
sıralayan Baylos, geri kalan 40 geminin türü hakkında herhangi bir bilgi
vermemektedir. Baylos donanmadaki dört büyük geminin erzak, cephane, demir ve
papuçla yüklü olduğunu da not düĢmüĢtür. Gelibolu‟yu ziyaret eden Baylos, orada
da onu hafif onu büyük olmak üzere toplam 20 kadırga görmüĢtür. Leonardo
Bembo‟nun Ġstanbul‟daki 90 gemiye ve Gelibolu‟daki 20 kadırgaya Kurdoğlu‟ndaki
gemiler eklendiğinde 160 yelkenli ettiğini söylemesinden yola çıkarak Kurdoğlu‟nun
78 A.e. , s. 158. 79 A.y. 80 A.e. , s. 162, s. 164. 81 A.e. , s. 164. 82 Baylos Leonardo Bembo tarafından Pera‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 205.
225
komutası altında bulunan gemi sayısının 50 olduğu sonucuna varmak mümkündür.
Baylos, Osmanlı donanmasındaki mühimmat hakkında da önemli bilgiler
vermektedir. Patlayıcılarla yüklü olan kadırgaların her birinde elliĢer yeniçerinin
bulunduğunu söyleyip her kadırgada ikiĢer tane bulunan bacaluĢkanın her birinin
100 libre (209 kg)83
ağırlığındaki gülleleri atabildiğini ifade etmektedir.
Venedik Baylosu bunları anlatırken, Kurdoğlu o sırada Ġstanbul civarında
değildir. Rodos sularındadır. Magosa‟dan 2 Nisan 1517 tarihli bir mektup gönderen
Venedikli Komutan Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye limanına gelmeden
önce Rodos ve Girne‟ye uğradığını yazmaktadır.84
Bu denizcinin komutasındaki
donanma, Venedikli ve Rodoslulara göz dağı vermek için iki ayrı grup halinde bu iki
yerden geçmiĢtir. Girne‟ye uğrayanlar 12 gemiden ibarettir. Bu gemiler, doğudan
esen rüzgârın yardımıyla Girne‟den Anadolu‟nun güney kıyısına geçmiĢtir.85
Vicenzo Capello Anadolu‟ya uğrayan bu gemilerin kısa süre sonra Ġskenderiye ya da
Suriye‟ye gideceğini yazmaktadır. Kalyata ve firkateleriyle birlikte Berberistan‟a
gidecek olan Kurdoğlu denizci ve korsan toplamak için Anadolu kıyılarına
uğramıĢtır. Zira, orası tam bir korsan yatağıdır.
Giaccomo di Giuliano adındaki kiĢi, Dubrovnik‟ten yolladığı 25 Haziran
(1517) tarihli mektupla, Osmanlı donanmasının Ġskenderiye limanına varıĢını haber
vermektedir.86
Bu Ģahıs, mektubu yazdığı günün akĢamında Osmanlı donanmasının
Ġskenderiye limanına ulaĢtığını belirtmektedir. Ġskenderiye‟ye gelen Kurdoğlu ele
geçirdiği gemileri beraberinde götürmek suretiyle Nil Nehri üzerinden Kahire‟ye
inmiĢtir.87
Ayrıca bahsi geçen bu Venedikli, padiĢahın ganimet, esir ve özgür
Mağriblileri taĢıyan iki gemiyi Ġskenderiye limanından Ġstanbul‟a yolladığını
bildirmektedir.88
83 1 lire: 2.09 kilogram. Lane, Venice and History, s. 358. 84 Rodos Üstadıâzamı ona bu haberi iletmiĢtir. A.e. , s. 216. 85 Venedikli Komutan, Rodos‟a uğrayan gemilerin sayısı hakkında herhangi bir bilgi vermemektedir. A.y. 86 Söz konusu mektup 10‟lu Reisler Konseyi (Consilio dei Capi di X) Sekreteri Niccolò Aurelio‟ya yollanmıĢtır.
A.e. , s. 456. 87 A.y. 88 PadiĢah Mağriblilere ait gemilere de el konulmasını emrettiğinden ötürü, bu özgür Mağribliler‟in ele geçirilen
gemilerdeki Mağribliler olmalı. Gemi reisi Dimitri Columbardo‟nun Kıbrıs‟taki Venedik heyetine Baf‟tan
yolladığı 23 Haziran 1517 tarihli mektup, Türk, Kandiyeli ve Mağribli olduğuna bakılmaksızın Ġskenderiye‟deki
tüm gemilerin padiĢah emri ile alıkonulduğu bilgisini vermektedir. Ġskenderiye kıyısını Osmanlı donanması
226
Venedik‟in Napoli Konsolosu Leonardo Anselmi, Kurdoğlu‟nun 170 yelken
ile Ġskenderiye limanına girdiğini ve çok sayıda Hıristiyan için tehdit oluĢturduğunu
Venedik‟e gönderdiği 11 Temmuz 1517 tarihli mektupla bildirmektedir.89
Ġstanbul‟daki Baylos da ona yakın bir rakam zikretmekte, Ġskenderiye‟ye 160 gemi
geldiğini bildirmektedir.90
Giaccomo di Giuliano, 25 Haziran (1517) tarihli
mektubunda Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemileri Kahire tarafına götürdüğünü
söylemiĢ, fakat bu gemilerin özelliklerini ve de kimlere ait olduklarını izah
etmemiĢtir.91
Bu hususta, Napoli Konsolosu‟nun az önce bahsi geçen mektubuna
baĢvurmak gerekir: Napoli Konsolosu, Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği gemilerin
Cenevizliler‟e ait iki tüccar gemisi olduğu, söz konusu gemilerin Sakız‟a mal
taĢırken Kerpe Adası‟nda (Rodos‟un güneybatısında) Kurdoğlu‟na yakalandığını ve
gemideki malların değerinin 100.000 dukaya kadar ulaĢtığı gibi birtakım bilgiler
vermektedir.92
Ancak, bu iki Ceneviz gemisi tarafından taĢınan malların neler
olduğuna dair herhangi bir Ģey söylememektedir.93
Baylos Leonardo Bembo tarafından yollanan 20 Haziran 1517 tarihli mektup
Mısır‟daki Osmanlı donanması hakkında bilgi veren diğer bir kaynaktır. Baylos,
donanmasını yakından görmek isteyen padiĢahın Kahire‟den Ġskenderiye tarafına
geçtiğini, bu esnada Ġskenderiye limanında bulunan tüm gemilerdeki topların
boĢaltıldığını ve onun Ģerefine kocaman ateĢler yakıldığını yazmaktadır.94
Kurdoğlu
Kahire‟den Ġskenderiye‟ye geçen padiĢaha eĢlik etmiĢtir.95
PadiĢah, Kahire‟den
Ġskenderiye‟ye geçerken Osmanlı donanması tarafından alıkonulan bir Venedik
pergendesine binmiĢtir.96
Kurdoğlu, bu pergendenin dümenine geçmiĢtir. PadiĢah ve
haricindeki gemilerden arındıran padiĢah, bunu yaparak Osmanlı donanmasına yapılacak herhangi bir saldırı
ihtimalini ortadan kaldırmıĢ oluyordu. A.e. , s. s. 456 ve 599. 89 A.e. , s. 456. 90 Baylos Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 2 Nisan 1517 tarihli mektup: A.y. 91 A.e. , s. 494. 92 A.e. , s. 494. 93 A.y. 94 A.e. , s. 506. 95 Önceki satırlarda bahsedilen iki mektup, Kurdoğlu‟nun Nil Nehri üzerinden, Ġskenderiye‟den Kahire‟ye doğru
hareket ettiğini bildirmektedir. Yeniden anımsatmak gerekirse, bu mektuplardan biri, Giaccomo di Giuliano
adındaki Ģahsa ait olan 25 Haziran 1517 tarihli mektuptur. Diğer mektup ise, Venedik‟in Napoli Konsolosu olan
LeonardoAnselmi‟ye aittir. Onun tarihi de 11 Temmuz 1517‟dir. A.e. , s. 456, s. 494 96 Kıbrıs‟taki heyete Baf‟tan 23 Haziran 1517 tarihli bir mektup yollayan reis Dimitri Columbardo, Kahire‟de ele
geçirilen bu pergende hakkında bilgi vermektedir. Columbardo, Venedik pergendesinin değeri 1500 dukanın
üstünde olan mallar taĢıdığını yazmaktadır. Fakat, Venedikli bu reis pergendenin içindeki malların neler
olduğundan bahsetmemekte, sadece pergendenin içindeki ganimetle beraber ya Ġstanbul‟a ya da Antalya‟ya
227
Kurdoğlu, önce üç gün97
Ġskenderiye‟de kalmıĢ, oradan ReĢid‟e (Rosseto/Rosetta)
geçmiĢ98
, kısa süre sonra da Kahire‟ye dönmüĢtür.99
Yanlarında da kalyata ve
firkateden oluĢan 30 gemi100
vardır. PadiĢah, Ġskenderiye‟deki donanmasını korumak
adına, Kahire ve Ġskenderiye kıyılarındaki bütün Kandiye, Mağrib gemilerini, hatta
donanma dıĢında kalan Türk gemilerini alıkoydurmuĢtur.101
PadiĢahın emriyle
alıkonulan gemilerden bir tanesi Venedik‟e ait bir kadırgadır. Bu kadırga, Kandiye
çıkıĢlıdır ve çok sayıda çekiç taĢımaktadır.102
Çekiç taĢıyan bu kadırga padiĢah
tarafından Kahire‟den Ġskenderiye‟ye nakledilmiĢtir. Alıkonulan bir diğer Venedik
kadırgası Memlük Sultanı‟na ödenecek olan 10.000 duka tutarındaki haracı taĢırken
durdurulmuĢtur. Lucha Loredan, Hanya‟dan yolladığı 18 Eylül 1517 tarihli
raporunda bu kadırgadan bahsetmektedir.103
Çekiç taĢıyan Venedik kadırgasını da
yanında götürmüĢtür. Dubrovnik‟e ait bir gemi de Osmanlıların eline geçmiĢtir.
Kurdoğlu‟nun ele geçirdiği bu Dubrovnik gemisinin içinde Osmanlı donanması
hakkında bilgiler içeren, Üstadıâzam‟a yazılmıĢ mektuplar bulunmuĢtur.104
gönderileceğini söylemektedir. Söz konusu reis 5 Haziran‟da Ġskenderiye‟ye uğramıĢ ve bütün bu bilgileri o
sırada edinmiĢtir. A.y. 97 Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı mektubunda,
Kurdoğlu‟nun beĢ gün Ġskenderiye‟de kaldığını ileri sürmektedir. A.e. , s. 604-605. 98 Kahire‟ye dönmekte olan padiĢaha eĢlik eden Kurdoğlu‟nun izlediği rotadan söz edenlerden biri de Venedikli
komutan Vicenzo Capello‟dur. Bu komutan, Magosa‟dan yolladığı 19 Mayıs 1517 tarihli mektubunda bu rotayı
Ģöyle çizer: ReĢid, Dimyat, Nil Nehri ve Kahire. A.e. , s. 599 ve 604-605 99 Dimitri Columbardo tarafından yollanan 23 Haziran 1517 tarihili mektup: A.e. , s. 599. 100 Vicenzo Capello, Kurdoğlu‟nun kalyata, firkate ve kadırgalardan oluĢan 26 gemi ile Kahire‟ye doğru yelken
açtığını yazmaktadır. 19 Mayıs 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 604-605. 101 Alıkonulan Venedik gemilerinin iadesi ayları bulmuĢ, Ağustos ayı ile Eylül ayının ilk günlerinde birkaç
geminin salıverilmesine padiĢah müsaade etmiĢtir. Lucha Loredan, Hanya‟dan Venedik‟e yolladığı 18 Eylül 1517
tarihli raporunda Michelin Balbi adındaki ağribar reisinin anlattıklarına istinaden, alıkonulan Venedik gemilerinin
nasıl iade edildiğini izah etmektedir. Venedik gemilerinin iadesi iĢiyle Gelibolu Sancakbeyi ve aynı zamanda
Kaptanıderya olan Cafer Ağa‟nın ilgilendiğini öğrenen Lucha Loredan, iade iĢinin 5-6 güne kalmaz
tamamlanacağı Ģeklinde bir söylentinin kulağına geldiğini, ancak 8 gün geçmesine rağmen iadenin hâlâ
gerçekleĢmediğini yazmaktadır. Kandiye‟li Yönetici bu gecikmenin nedenini de öğrenmiĢtir. Kahire‟nin önde
gelen ailelerini gemi ile Ġstanbul ve Anadolu‟nun çeĢitli yerlerine dağıtacak olan 8 gemiye komuta edecek olan
Sinan PaĢa Ġskenderiye‟den henüz ayrılmadığından Venedik gemilerinin bir kısmı iade edilmemiĢtir. Güvenlik
kaygısı bunun nedeni olabilir. El konulup salıverilmeyen gemilerden üç tanesi baharat taĢıdıkları için, daha
doğrusu baharat ürünlerinin korunmaya muhtaç olacak kadar kıymetli olmalarından ötürü bırakılmamıĢlardır.
Memlük Sultanı‟na iletilecek olan 10.000 duka tutarındaki vergiyi taĢırken alıkonulan kadırganın serbest
bırakılması için nihayet padiĢahtan icazet alınmıĢtır. Fakat denizde ilerlerken su alan kadırga, yükünü hafifletmek
zorunda kalmıĢtır. Demek ki bu kadırga aynı zamanda ticari mallar taĢımaktadır. A.e. , C. XXIV, s. 599 ve A.e. ,
C. XXV, Ekim1969, s. 38-39, 790 ve 832. 102 A.e. , C. XXIV, s. 599. 103A.e. , s. 38. Vicenzo Capello adlı Venedikli komutan ise, 19 Mayıs 1517 tarihinde Magosa‟dan yolladığı
mektubunda bu kadırganın Venedik‟e iadesi için Venedik‟in Ġskenderiye Konsolosu Niccolò Bragadin‟in devreye
girdiğini haber vermektedir. 19 Nisan‟da (1517) Ġskenderiye‟den ayrılan söz konusu elçi (consulo) padiĢahın
huzuruna çıkmak için Kahire‟ye uğramıĢtır. Vicenzo Capello tarafından aynı yerden yollanan 31 Mayıs tarihli bir
baĢka mektup, padiĢahın kadırgayı geri vermediğini bildirmektedir. A.e. , s. 604-605. 104 Dimitri Columbardo adındaki Venedikli reis, Ġskenderiye‟de bulunduğu 5 Haziran (1517) günü bu bilgiyi
edinmiĢtir. Venedikli bu reis, patriçi Girolamo Lando‟nun oğlundan bunu öğrenmiĢtir. Osmanlılara esir düĢen bu
228
Donanma Emini Sebastian Moro tarafından yollanan 23 Eylül 1517 tarihli
mektuplar105
el konulan Venedik gemilerinin akıbetinden bahsetmektedir. Söz
konusu mektuplar, Ġskenderiye civarında alıkonulan Venedik gemilerinin çoğunun
serbest bırakıldığını haber vermektedir.106
Ancak padiĢah, çekiçle yüklü olan büyük
kadırga107
ile ganimet taĢımak için alıkonulan birkaç gemiyi salmamıĢtır.108
Sebastian Moro bütün bu bilgileri Ġskenderiye‟den gelen Hanya‟lı ağribar reisi
Michelin Balbi‟den109
öğrenmiĢtir. Moro, bu reisten Kurdoğlu hakkında önemli
malumat edinmiĢtir. Michelin Balbi, Kurdoğlu‟nun 25 yelkenli ile Nil Nehri‟nin
sularında bulunduğunu Moro‟ya bildirmiĢtir.110
Osmanlı donanmasının Ġstanbul‟a
gitmekte olduğu, yakında oraya varacağı bilgisi de adı geçen reis tarafından
Donanma Emini‟ne iletilmiĢtir.111
Kandiye‟den 2 Ekim 1517 tarihli bir mektup112
yollayan Patriçi Faustin
Delfino Kurdoğlu‟nun Osmanlı donanmasından azledildiğini iddia etmektedir.113
Ancak, onun günde 80 akçe aldığını da söylemektedir. Kurdoğlu‟na maaĢ
bağlandığına göre azl kelimesi abartılı bir ifadenin ürünü olmalıdır. Kurdoğlu,
azledilmemiĢ, sadece donanmadan uzaklaĢtırılmıĢtır. Kurdoğlu‟nun donanmadan
uzaklaĢtırılması onun padiĢah himayesinden mahrum edildiği anlamına gelmese de,
Venedikli padiĢahın kadırgalarından birine yerleĢtirilmiĢtir. Dimitri Columbardo‟nun 23 Haziran 1517 tarihli
mektubu: A.e. , s. 599. 105 Bu mektuplar Çuha Adası‟ndan Korfu‟ya gönderilmek üzere “Marzela” adlı bir kadırgaya teslim edilmiĢtir.
A.e. , C. XXV, s. 37-39. 106 A.e. , s. 38. 107 Bahsi geçen büyük kadırga Venedik için son derece değerlidir. Ġki kiĢinin mektubuna konu olmuĢtur.
Bunlardan biri Dimitri Columbardo adlı gemi reisidir. Onun tarafından Kıbrıs‟taki Venedik heyetine (rezimento:
reggimento) yollanan ve 23 Haziran 1517 tarihinde, Gazibaf (Baffo/Kıbrıs) limanından teslim edilen mektup, bu
kadırganın Osmanlılar tarafından ele geçirildiğini haber vermektedir. Komutan Vicenzo Capello da bu gemiden
söz etmektedir. Bu Venedikli Komutan tarafından Magosa‟dan yollanan19 Mayıs 1517 tarihli mektup Ģu bilgiyi
vermektedir: Ġskenderiye elçisi söz konusu kadırganın iadesi için padiĢahın bizzat kendisiyle görüĢmüĢtür. A.e. ,
C. XXIV, s. 599, s. 604-605. 108 A.e. , C. XXV, s. 38. 109 Michelin Balbi, 3 Eylül (1517) günü Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır. A.y. 110 Michelin Balbi adındaki bu reis, Kurdoğlu‟nun 25 gemi ile Nil Nehri‟nde bulunduğunu baĢka birine daha
haber vermiĢtir. Bu kiĢi, Kandiyeli Yönetici Lucha Loredan‟dır. 18 Eylül 1517 tarihli bir raporu Hanya‟dan
Venedik‟e yollayan Lucha Loredan, Kurdoğlu‟nun bir süre Nil sularında bekledikten sonra Kahire tarafına
geçtiğini adı geçen reisten öğrenmiĢtir. A.e. , s. 37-39. 111 Girit‟li Yönetici Lucha Loredan tarafından Hanya‟dan yollanan 18 Eylül (1517) tarihli rapor, padiĢahı taĢıyan
donanmanın Ġskenderiye‟den nasıl ve ne zaman yola çıktığını anlatmaktadır. Söz konusu mektupta geçtiği
biçimde, Osmanlı donanması bir heyetle beraber Ġstanbul‟a gitmek için, 12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye
limanından denize açılmıĢtır. Lucha Loredan‟a bu bilgileri veren kiĢi de Michelin Balbi adlı reistir. Lucha
Loredan, bu reisin 20 Haziran‟da (1517) Hanya‟dan yola çıktığını yazmaktadır. Söz konusu Yönetici, el konulan
Venedik gemileri hakkında bilgi toplasın diye bu reisi Ġskenderiye‟ye yollamıĢ ve dönüĢte ondan bu bilgileri
edinmiĢtir. A.y. 112 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 62 113 “Curtogoli sono restà dismesso di l‟armada et havea di provisione aspri 80 al zorno”. A.y.
229
Kurdoğlu, yağma faaliyetlerini meĢrulaĢtıran bir vasıtanın, yani donanmanın dıĢında
bırakılmıĢtır. I. Selim, Kurdoğlu‟na geçimlik temin ederek onu yağmadan alıkoymak
istiyor olabilir. Bu, padiĢahın Venedik tüccarlarını korsanlardan korumak için aldığı
tedbirlerden biridir. Mısır zenginliğinin devam etmesi, Mısır etrafında dönen ticaretin
devam etmesiyle doğru orantılıdır. Osmanlı padiĢahı, bu nedenden ötürü, Mısır
ticaretinin gediklisi olan Venedik tüccarına sırt çevirmemiĢ, onu koruyucu kanatları
altına almıĢtır.
Yavuz Sultan Selim, Kurdoğlu tarafından yürütülen yağma faaliyetlerini
engellemek adına birtakım tedbirler almıĢtır. Kurdoğlu‟na maaĢ bağlayıp onu
yağmadan uzak tutarken, bu korsanın emrindeki diğer korsanları alıkoydurmuĢtur.
Alıkonulan korsanlardan biri olan Rum korsan Cavasitais114
yanındaki 43 korsanla
birlikte bir firkateye binip Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır.115
Bahsi geçen firkate,
saldırmaya niyetlendiği Kandiyeli bir kadırga tarafından Skili Burnu (Mora
Yarımadası‟nın doğusu) açıklarında alabora edilince gemideki korsanların bir kısmı
boğulmuĢtur. Bu olaya bizzat Ģahit olan Donanma Emini Sebastian Moro, sağ kalan
korsanların boğdurulmasını emretmiĢtir. Donanma Emini Kurdoğlu‟nun araya girip
bu korsanları elinden almasından çekindiği için böyle davranmıĢtır.
Kurdoğlu‟nun emrindeki firkate ve kalyatalar Venedik gemilerine saldırmaya
devam etmektedir. LefkoĢe‟den Ġstanbul‟a gelen birkaç Venedikli tüccar, orada
bulunan Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟ya116
Kurdoğlu‟nu Ģikayet etmiĢtir.
Venedikli tüccarlar, Kurdoğlu‟nun firkate ve kalyataları tarafından zarara
uğratıldıklarını, gemi ve mallarına el konulduğunu söylemiĢlerdir. Alvise Mocenigo,
kendisine anlatılanları Piri Mehmed PaĢa‟ya iletmiĢ, bu paĢa da birkaç mektup yazıp
ele geçirilen gemilerin ve esirlerin serbest bırakılmasını emretmiĢ, sorumluları
cezalandırmak adına kocaman bir kadırgayı silahlandırmıĢtır.117
Bütün bu
anlatılanlar, Ġstanbul‟daki Baylos Leonardo Bembo‟nun yolladığı 7 ve 8 Aralık
114 Cavasitais, 1516 yılında Seferihisar‟dadır. O sırada Kurtoğlu‟nun himayesinde Takımadalar‟da yağma
yapmaktadır. Aynı korsan, 1517 yılında Ġskenderiye‟dedir. Donanma Emini Sebastian Moro tarafından
Leccena‟dan yollanan 17 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 224-225. 115 Bu olay, Donanma Emini‟nin mektubu yazmasından dört ay önce gerçekleĢmiĢtir. Yani, Cavasitais, 1517
yılının Haziran ayında Ġskenderiye‟den kaçmıĢtır. A.y. 116 Alvise Mocenigo, Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkan Venedik li birkaç Elçi‟den biridir. ReĢid‟den yola
çıkan Osmanlı donanması tarafından Ġstanbul‟a götürülmüĢtür. Kurdoğlu ona eĢlik etmiĢtir. A.e. , s. 274. 117 A.e. , s. 239.
230
(1517) tarihli mektuplarda geçmektedir. 118
Baylos, bu mektuplarında 1517 yılının
Kasım ayı içinde cereyan eden olayları anlatmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu
Ģikayet, 1517 yılının Kasım ayında dile getirilmiĢtir.
Kurdoğlu‟na bağlı firkate ve kalyatalar, Kıbrıs civarındaki gemileri
yağmalarken, bu korsanın kendisi Mısır‟dan ayrılmak için hazırlık yapmaktadır.
Kurdoğlu yola çıkmadan önce emrindeki 32 gemiyi önden yollamıĢtır.119
Bu gemiler
12 Ağustos‟ta (1517) Ġskenderiye‟den yola çıkmıĢtır.120
Kurdoğlu ise çok daha
sonra, 20 Eylül‟de (1517) Kahire‟den denize açılmıĢtır.121
Yanında, kadırga, firkate
ve kalyatalardan oluĢan 25 gemi vardır.122
Bu gemiler 500 yeniçeriyi taĢımaktadır.
Ayrıca Kurdoğlu, Venedik elçisi Alvise Mocenigo‟yu Ġstanbul‟a götürmekle
vazifelendirilmiĢtir.123
Onun az sayıda gemiyle yollanmıĢ olması yağma yapmasını
önlemek için alınmıĢ bir tedbirdir. Aynı nedenden dolayı, Kurdoğlu‟nun
donanmayla beraber gitmesine izin verilmemiĢtir. 160 yelkenliden oluĢan Osmanlı
donanması Kurdoğlu‟ndan birkaç gün önce Rodos civarında görülmüĢtür.124
Kurdoğlu, I. Selim ile Rodos Üstadıâzamı arasında yapılan iki yıllık ateĢkes
antlaĢması125
yüzünden Rodos gemilerini yağmalayamamıĢtır. PadiĢah, bu korsanın
artık zararsız olduğunu Venedik‟e göstermek istemektedir ki Venedik elçisi Alvise
Mocenigo‟yu kadırgasıyla beraber ona emanet etmiĢtir. Kurdoğlu aynı yılın Ekim
ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır.126
118 A.y. 119 Üstad-ı Âzam (Rodos) tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 120 Kandiyeli Yönetici (rettore) Lucha Loredan tarafından yollanan 18 Eylül 1517 tarihli mektup (Bu mektup,
Michelin Balbi adındaki reis tarafından sunulan rapordan söz etmektedir). A.e. , s. 37-39. 121 Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 143-144. 122 Venedik elçi heyeti tarafından yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 144. 123 Elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan 12 Eylül 1517 tarihli mektup,
Kahire‟den dönen Kıbrıs elçisi Bortolo Contarini tarafından Teğmen (luogotenente) Donado Marcello „ya
sunulan rapor (Söz konusu rapor, 1517 yılının Ekim ayında sunulmuĢtur. Kasım ayında Venedik‟e uğrayan
teğmen, bahsi geçen raporu Senato‟ya iletmiĢtir). A.e. , s. 79-80, s. 131-132. 124 Üstadıâzam tarafından yollanan 6 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 94-95. 125 PadiĢahla görüĢmek için Dimyat‟ta bulunan Venedik elçi heyeti, Tommaso Duodo adlı bir reisten Osmanlı ile
Rodos arasında ateĢkes antlaĢması yapıldığını öğrenmiĢtir. Söz konusu reisin gemisi 60 kiĢiden oluĢan bir hacı
kafilesiyle Yafa‟dan (Zafo) dönmektedir. Söz konusu reis, gemisi su almaya baĢlayınca Rodos kıyısına yanaĢmak
zorunda kalmıĢtır. Rodoslular tarafından çok iyi ağırlanan reis, Rodos Üstad-ı Âzamı‟yla da konuĢmuĢtur.
AteĢkes yapıldığını da ondan öğrenmiĢtir. Venedikli elçi heyet tarafından Dimyat‟tan yollanan 7 Kasım 1517
tarihli mektup: A.e. , s. 71-72. 126 Venedik Elçisi Alvise Mocenigo tarafından Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 145-
146.
231
Carlo Moro tarafından Anabolu‟dan yollanan 8 Ocak 1518 tarihli mektup127
,
önemli bilgiler içermektedir. Sakız civarında turlayan 31 kalyatadan bahseden
mektup, top ve patlayıcılarla donanmıĢ olan kalyataların tehlike saçtıklarını, bilhassa
Sakız‟da bulunan iki Ceneviz ve bir Dubrovnik gemisi için tehdit oluĢturduklarını
bildirmektedir.128
Sakız civarında dolanan 31 kalyatanın reisleri, Kurdoğlu‟nun
yeğeni (veya torunu) ve kayınbiraderidir (veya bacanağı yahut eniĢtesi).129
Mektupta yer alan diğer bir önemli bilgi Ģudur: Kurdoğlu, Baylos‟un Leonardo
Bembo‟nun baĢvurusu üzerine Ġstanbul‟daki bir zindana kapatılmıĢtır. 130
Yağma istemeyen padiĢahın, bu tavrına rağmen özgürce hatta isyankârca
davranan korsanlar yok değildir. Venedik Elçisi Alvise Mocenigo131
, tarafından
Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektupta 132
üç âsi denizciden
bahsedilmektedir. Bunlardan biri meĢhur Piri Reis‟tir. Bahsi geçen mektuba göre,
Piri Reis ile Tachialis Suliman ve Bronzus 24 gemi ile uğradıkları Sakız‟dan
padiĢahın icazeti olmadan 800 adam toplamıĢlar ve bu adaki bir kaleyi cebren ele
geçirip padiĢahın tebaası olan 400 kiĢiyi esir almıĢlardır.133
Bu üç denizci daha da
ileri giderek Midilli berzahında duran Osmanlı top gemisine el koyup berzahtan
denize çıkmıĢtır.134
Venedikli elçi söz konusu mektubu yardım istemek için
yazmıĢtır. Adı geçen üç korsan elçinin gemisine saldırıp gemideki komutana kılıç
çekmiĢtir. Alvise Mocenigo, Sakız ve Midilli‟den bahsettiğine göre, bu olaylar, onun
127 Söz konusu mektup, Donanma Emini Sebastian Moro‟ya yollanmıĢtır. A.e. , s. 247. 128 A.y. 129 Burada yeğen için kullanılmıĢ olan Ġtalyanca “nipote” sözcüğünün aslında Türkçe‟de iki karĢılığı vardır:
Bunlardan biri yeğen, diğeri torundur. Ġtalyanca “cognato” (cugnado) sözcüğü ise, Türkçe‟de üç karĢılık
(kayınbirader, bacanak ve eniĢte) bulduğundan ötürü, çevirilirken karıĢıklığa yol açabilmektedir. Bu nedenle bu
iki kelimenin diğer Türkçe karĢılıkları parantez içinde verilmiĢtir. Adları dahi belirtilmeyen bu iki akrabanın
Kurdoğlu‟yla olan akrabalık derecesini saptamak, son derece güçtür. A.y. 130 Kurdoğlu‟nun zindana kapatıldığını ileri süren baĢka bir mektup, Sanuto‟nun kaynakları arasında
bulunmamaktadır. Bu nedenle, Carlo Moro‟nun Anabolu‟dan yolladığı 8 Ocak 1518 tarihli mektupta ileri sürülen
bu iddia desteklenememektedir. A.y. 131 Alvise Mocenigo, 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a varmıĢtır. Kahire‟den yola çıkan elçiye Kurdoğlu eĢlik
etmiĢtir. Ġkisi aynı yılın Eylül ayında Kahire‟den denize açılmıĢtır. Venedik elçi heyeti tarafından Kahire‟den
yollanan 20 Eylül 1517 tarihli mektup ile elçi heyetinin kâtibi Daniel di Lodovico tarafından Kahire‟den yollanan
12 Eylül 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 131-132 ve 143-144. 132 Alvise Mocenigol, bu mektuptan kısa bir süre önce 19 Kasım 1517 tarihli bir mektup yollayıp oldukça çarpıcı
bilgiler vermiĢtir. Ġstanbul‟da pek çok Bizans anıtının harap edildiğini söyleyen Venedikli Elçi, Bizans
Ġmparatoru Theodosius‟un at üstündeki bronz heykeli ile süslü olan bir sütunun Osmanlılar tarafından yok
edildiğini büyük bir üzüntüyle bildirmektedir. Mocenigo, Kurdoğlu‟nun kalyata ve firkate türündeki beĢ gemi ile
NakĢa Adası‟nı yağmaladığından da bahsetmektedir. Söz konusu mektupta Ģu bilgi de yer almaktadır: Kurdoğlu,
Midilli‟de ele geçirdiği Venedik ağribarındaki adamları yanında elçi olmasına rağmen suda boğdurmuĢtur. A.e. ,
s. 274. 133 A.e. , s. 265. 134 A.y.
232
Ġstanbul‟dan ayrılmasından135
sonra cereyan etmiĢ olmalıdır. Eğriboz‟a sığındığını
söylediğinden ötürü de Venedik elçisinin Eğriboz‟a gitme niyetinin olmadığını,
baĢka bir tarafa gitmek istediğini söylemek mümkündür.136
Venedik Elçisi, olanları
Ġstanbul‟a bildirsin ve bu korsanları ihbar etsin diye çatıĢmadan sağ kurtulan
komutanı Ġstanbul‟a yollamıĢtır. Yazdığı mektubu Korfu‟daki bir Donanma Emini‟ne
yollayan Alvise Mocenigo, bahsi geçen korsanların Sakız ve Midilli civarında
olduğunu haber vermektedir. Mocenigo, ĠĢketos Ada‟sına
(Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)137
bağlı olan küçük adalara erzak temin edilmesi ve
bu adaların korunması hususunda bu Donanma Emini‟ni uyarmaktadır. Adı
belirtilmeyen Donanma Emini, çok kısa süre sonra cevap yazmıĢtır. Donanma Emini,
adaları mutlaka koruyacağını, deniz üzerinden gelemezse, kara üzerinden Zante
tarafına geleceğini yazmaktadır138
Piri Reis ve onun yanındaki denizcilerin saldırısına uğrayan ve onların
padiĢahın izni olmadan Sakız‟daki bir kaleyi yağmalamasına Ģahit olan Alvise
Mocenigo, Piri Reis ve onun yanındaki firkate ve kalyatalardan oluĢan 11 gemiyi
Talaisman Reis‟e Ģikâyet ettiğini Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık 1517 tarihli
mektubunda söylemektedir.139
Talaisman Reis ise, bu olanları Piri Mehmed PaĢa‟ya
anlatmıĢ, Piri Mehmed PaĢa da bu duyduklarını Kaptanıderya Cafer Ağa‟ya (Zaffir
agà) iletmiĢtir. ġikâyetinin hangi mercilere ulaĢtığını takip eden Alvise Mocenigo,
Cafer Ağa‟nın güçlü bir otoriteye sahip olduğunu vurgulamaktadır.
135 Sakız Konsolosu Tommaso di Gabia, Alvise Mocenigo‟nun 18 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan ayrıldığını
yazmaktadır. Mocenigo‟nun yanında ĠĢkiros‟a kadar ona eĢlik edecek olan iki Osmanlı kalyatası
bulunmaktadır.Venedik elçisinin kendisi, 20 Kasım‟da (1517) Ġstanbul‟dan Gelibolu‟ya geçtiğini söylemektedir.
Ona Talaisman Reis eĢlik etmiĢtir. Mocenigo, kendisiyle birlikte Gelibolu‟ya gelen Talaisman Reis‟in inĢa edilen
kalyata ve firkateleri incelediğini ve yapılan harcamalara dair oradaki Emin‟den bilgi aldığını yazmaktadır.
Alvise Mocenigo‟nun Gelibolu‟dan yolladığı 27 Kasım 1517 tarihli mektup ile Sakız Konsolosu‟nun
Kandiye‟deki heyete yolladığı 31 Aralık 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275 ve 281. 136 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 13 Ocak 1517 tarihli mektupta, Kandiye‟ye (Girit‟e) gitme niyetinde
olduğunu ifade etmektedir. Alvise Mocenigo, bu mektubunda, kendisini Türk korsan kalyata ve firkatelerinin
saldırılarından koruyanların yine Türk gemileri olduğunu dile getirmektedir. ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/
ĠĢkatos/Ġskados/Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki ada) civarında karĢılaĢtığı kalyata ve firkate türündeki üç
geminin koruması altında Sakız‟dan Eğriboz‟a kadar getirildiğini yazmaktadır. Mocenigo, Anabolu‟ya gidip
oradan Kandiye‟ye ulaĢacağını söylemektedir. I Diarii, C. XXV, s. 272-273 ve Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve
Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 137 Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 138 Korfu‟dan yollanan 31 Ocak 1518 tarihli mektup: I Diarii, C. XXV, s. 266. 139 A.e. , s. 275.
233
Alvise Mocenigo Piri Reis ve onun yanındaki denizcileri Talaisman Reis‟e
Ģikâyet etmekle yetinmeyip padiĢahın bizzat kendisine mektup yazmıĢtır.140
Kurdoğlu‟nun, emri altında bulunan firkate ve kalyatalara reislik yapan bazı
korsanların padiĢahın emrine aykırı davrandığını, onların saldırısı yüzünden
ölümden döndüğünü ve bu yüzden Eğriboz‟a sığınmak zorunda kaldığını padiĢaha
bildirmiĢtir.141
Elçi, kendisini kurtaran Talaisman Reis‟e duyduğu minnetti padiĢaha
yazdığı bu mektupta dile getirmiĢtir. Mocenigo, bu reisin erdemi sayesinde esir
olmak ve ölmekten kurtulduğunu yazmıĢtır.142
Sanuto, Alvise Mocenigo‟nun 29 Mayıs (1518) akĢamı Venedik‟e vardığı
haberini not düĢtükten sonra, bu elçinin Senato‟ya anlattıklarından
bahsetmektedir.143
Elçi tarafından verilen bilgilerden en çarpıcı olanlar, Kurdoğlu‟yla
ilgili olanlardır. Alvise Mocenigo, Piri Mehmed PaĢa‟nın Ġstanbul‟a gelen
Kurdoğlu‟ndan hesap sorduğunu, ona beĢ soru yönelttiğini söylemektedir.144
Ġlk
soru, ĠĢketos Adası‟nda (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)145
ikamet etmekte olan
padiĢah tebasına verilen zararla ilgilidir. Diğer bir soru, Dimitri Spandolin‟den alınan
paraların (Milano altınlarının) ödenmesi hakkındadır. Üçüncü soru, Suda‟daki146
zararın tazmin edilmesine yöneliktir. Dördüncü soru, bu zararlara yol açan
korsanların teslimine iliĢkindir. Son soru da eski Baylos Niccolò Giustiniani‟den
alınan borcun ödenmesi hakkındadır.
Kurdoğlu‟yla ilgili Ģikayetlerin ardı arkası kesilmemekte, Baylos Leonardo
Bembo bu Ģikayetleri Divan‟a iletmeye devam etmektedir. Leonardo Bembo, yeni
vezir olan ve bunun için kendisine birer kadife, saten, damasken ve skarlat kumaĢ
hediye eden Piri Mehmed PaĢa‟ya Ģunları söylemiĢtir: “BarıĢta olduğumuzu
140 Alvise Mocenigo, Eğriboz‟dan yolladığı 29 Aralık (1517) tarihli mektubunda padiĢaha bir mektup yazdığını
belirtmektedir. A.e. , s. 275-276. 141 Alvise Mocenigo, burada Piri Reis (Peri rais), Tachialis Suliman ve Bronzus adlı reisleri kastetmektedir.
Onların reislik ettiği kalyata ve firkatelerin Kurdoğlu‟nun komutası altında bulunduğunu söyleyen Venedik
elçisi, üstü kapalı da olsa, Kurdoğlu‟nu olanlardan sorumlu tutmaktadır. A.e. , s. 276 142 A.y. 143 A.e. , s. 438. 144 A.e. , s. s. 440. 145 Eğriboz Adası‟nın kuzeyindeki adadır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. Ege Adaları’nın İdarî, Malî
ve Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 146 Suda, Girit‟in kuzeyindeki körfezin adıdır. Öngör, Coğrafya Sözlüğü, “Suda”, s. 801.
234
zannediyorduk. SavaĢtakinden daha beter kötülük yapılıyor!”147
Baylos, kendisini
dinlemek istemeyen paĢaya Venedik devletinin rahatsızlık duyduğu meseleleri
iletmekten vazgeçmemiĢtir. Osmanlı devletinin korsanlara arka çıkmasından duyulan
rahatsızlığı dile getirmek adına Ģöyle bir tespitte bulunmuĢtur: Kurdoğlu‟nun eline
esir düĢüp Anadolu‟da hapis altında tutulan 3000 Venedik vatandaĢı bulunmaktadır.
Bembo, Avlonya‟daki firkate ve kalyataların komutanı olan zatın (adı belirtilmemiĢ)
Venedik toprağı olan ġibenik‟ten 80 kiĢiyi esir aldığını da paĢaya Ģikayet etmiĢtir.
Baylos‟a göre paĢanın meseleyle yeterince ilgilenememesinin nedeni, yeni vezir
olması ve bundan dolayı diğer vezirlerden daha az itibar görmesidir. PaĢa,
Venedik‟e bir kölesini yollayarak padiĢahın hiçbir Ģeyden haberinin olmadığını
Venedik makamlarına iletmekle yetinmiĢtir. PadiĢahın ateĢlenip hastalandığını haber
alan Baylos, zamanın para harcama, yani para dağıtma zamanı olduğunu148
yazmaktadır. Bununla kastettiği Ģey vezirlerin yönetimde artık daha güçlü olacağıdır.
Bu vezirler verilen hediyelerle daha çok tatmin edilmelidir. Dolayısıyla, paĢaları
Venedik tarafına çekmenin tam sırasıdır. PadiĢahın bir ayağının çukurda olduğunu
(fa disordeni in caze) söyleyen baylos, korsan meselesiyle ilgili padiĢaha acil bir
mektup yazılmasının önem arz ettiğini belirtmektedir.149
Avlonya firkate ve
kalyatalarının zararlı faaliyetlerini önlemek adına padiĢah aracılığıyla Avlonya
kadısına ulaĢılması, yapılması gerekenlerden biridir.150
Baylos, Rodos fustalarını ele
geçiren Korsan Tuğrul‟un (Troylo) zararlı faaliyetlere devam ettiğini, büyük
zararlara yol açtığını da bildirmektedir.151
Venedikli Teğmen Alvise d‟Armer tarafından LefkoĢe‟den yollanan 2 Aralık
1518 tarihli mektup, padiĢahın 70 gemi inĢa ettirdiğini bildirmektedir.152
Modon
tebaasından olan Piero153
adındaki bir kiĢi Beyrut‟a gittiği sırada oradaki Türkler‟den
padiĢahın gelecek yıl (1519 yılında) donanma yapmayacağını, sadece Kurdoğlu ve
Salih Reis (Selim Reis?) adlı korsanlar için otuz beĢer yelkenli yaptıracağını 147 “ Credevamo aver paxe; ma si fa pezo che si se fusse in guera!”. Leonardo Bembo tarafından Ġstanbul‟dan
yollanan 12 Ekim 1518 tarihli mektup I Diarii, C. XXVI, s. 263-264. 148 “Sichè danari è in precio de lì al presente, e bisogna dar e dar”: “Burada para (asıl) Ģimdi kıymette. Vermek
ve de vermek (bol bol vermek) lazım”. A.y. 149 A.e. , s. 264. 150 A.y. 151 A.y. 152 A.e. , s. 424-425. 153 Bu kiĢinin adının ardından 3 nokta gelmektedir. Editör tarafından konan bu iĢaret, soyadın okunaklı olmadığı
anlamına geliyor. A.e. , s. 425.
235
öğrenmiĢ, bu bilgiyi bir rapor halinde Venedikli Teğmen‟e yollamıĢtır.154
Kurdoğlu
ve Salih Reis bu gemilerle korsanların üstüne gidecektir.
Kurdoğlu, 1518 ve 1519 yıllarında Ġskenderiye‟dedir. Kıbrıslı Donanma
Emini Bartolomeo Contarini155
tarafından sunulan 10 Mart 1519 tarihli rapor,
Kurdoğlu‟nun Ġskenderiye‟de olduğuna ve pek yakında Ġstanbul‟a gitmek üzere
oradan ayrılacağına dair bilgi vermektedir.156
Donanmanın Ġstanbul‟a gitmeden
evvel, Venedik haracını teslim almak için, Kıbrıs‟a uğrayacağı bu gözetmen
tarafından bildirilmektedir.157
Söz konusu rapora göre padiĢah, Osmanlı
donanmasına komuta eden Kurdoğlu‟nun Venedik gemilerine zarar vermesini
önlemek adına, paĢalarından birini ona refakat etmekle görevlendirmiĢtir. Yine bu
rapora göre, padiĢah Kahire‟den Dimyat‟a geçip oradan da LefkoĢe‟ye gidip 10.000
dukalık haracın bir an önce ödenmesi hususunda Venedikli Teğmen (luogotenente)
Fantin Michiel‟i uyaracaktır.158
Mektup, padiĢahın Kıbrıs için Osmanlı‟ya ödenecek
verginin ödenme Ģeklinde değiĢiklik yaptığını, para yerine buğday, arpa ve Ģeker
Ģeklinde ödenmesini emrettiğini de haber vermektedir. PadiĢah, denizde para
taĢımanın tekin olmayacağı kanısında olduğu için bu karara varmıĢtır.
I. Selim, Kurdoğlu‟nun yağma yapmasını önlemiĢ ve onu bir süreliğine
donanmadan uzak tutmuĢ olsa da Kurdoğlu hâlâ donanmaya kılavuzluk vazifesini
yitirmemiĢtir. 1520 yılının Nisan ayına gelindiğinde, Kurdoğlu‟nun komutasında
bulunan 60-70 gemiden oluĢan159
donanma, Ġstanbul‟dan yola çıkmak için
padiĢahın emrini beklemektedir.160
Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi, bu
donanmanın Cerbe‟ye gideceğini ve Ġspanyollara karĢı Mağribli denizcilere yardım
154 A.e. 155 Bartolomeo Contarini, daha önce Kıbrıs elçisi olarak Kahire‟deki padiĢahın huzuruna çıkmıĢtır. 156 A.e. , C. XXVII, s. 36 ve 39. 157 A.e. , s. 39. 158 A.e. , s. 41. 159 Bu donanmanın kaç gemiden oluĢtuğuna iliĢkin farklı görüĢler mevcuttur. Donanma Emini Dominico
Capello, Kurdoğlu‟nun komutasında 30 kadırga olduğunu yazarken, Kandiye‟den yollanan mektuplarda 36
gemiden söz edilmektedir. Bu gemilere sonradan 40 geminin daha ekleneceğini, yani Ġstanbul‟dan ayrılacak gemi
sayısının yetmiĢi aĢacağını bildiren mektuplar da vardır. Kandiye‟den yollanan 17 Nisan (1520) tarihli mektup,
Donanma Emini Dominico Capello‟nun Korfu‟dan yolladığı 24 Nisan (1520) tarihli mektup ile Baylos Bernardo
Saranzo‟nun Korfu‟dan yolladığı 4 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 439, 527 ve 532. 160 Venedikli barça reisi Manoli Coresi tarafından bu bilgi Korfu‟ya iletilmiĢtir. Korfu‟dan yollanan 6 Nisan 1519
tarihli mektup ile Roma‟da bulunan iki Venedik elçisi (adları belirtilmemiĢ) tarafından yollanan 17 Mayıs 1520
tarihli mektup : A.e. , C. XXVII , s. 220-221 ve A.e. , C. XXVIII, s. 534.
236
edeceğini ileri sürmüĢtür.161
Ancak, 1520 senesinin Mayıs ayında donanmanın
rotasının Rodos olduğu haber alınmıĢtır. Donanma Emini Sebastian Contarini,
Kurdoğlu‟nun 26-30 gemiyle Rodos‟a gitmekte olduğunu, bir top gemisine binen ve
on bir sancakbeyinden oluĢan bir kafilenin onu takip ettiğini bildirmektedir.162
Söz
konusu kafile önce Anadolu‟nun güney kıyılarına uğrayacak, oradan Rodos‟a
geçecektir. Bütün bu haberler Rodos‟u da endiĢelendirmiĢ; Üstadıâzam tüm adalılara
haber salıp Osmanlılar adaya girecekmiĢ gibi hazırlık yapılmasını emretmiĢtir.
Sanuto‟da geçen mektuplardan biri Kurdoğlu‟nun bir yeğeninden
bahsetmektedir. Bu mektup, Venedik‟in Palermo Konsolosu Pelegrino Venero
tarafından yollanan 25 Ağustos 1519 tarihli bir mektuptur. Palermo‟daki konsolos,
25 Türk denizcisinin Tunus civarında dolaĢtığı, bunların arasında Kurdoğlu‟nun
yeğeninin de olduğu bilgilerini Venedik‟e iletmektedir.163
Mektupta yazılı olduğu
üzere, Kurdoğlu‟nun yeğeni olan bu korsan, kendisi gibi reis olan üç kiĢiye önderlik
etmektedir.164
Bunlar, geçen gemileri ele geçirip fidye almaktadırlar.165
Sakız‟dan yollanan 20 Nisan (1520) tarihli mektuplardan söz eden Sanuto, bu
mektupların kim veya kimlerce yollandığını izah etmeden mektubun içeriğine
değinmektedir. Bu mektuplar, Kurdoğlu‟nun 70 gemi ile Ġstanbul‟dan ayrıldığını ve
firkate ve kalyatalardan oluĢan 32 geminin Sakız‟a yakın bir yerde bulunan bir adaya
doğru yol aldığını endiĢeyle bildirmekte166
, bu endiĢeyi Ģu temenni ile dindirmeye
çalıĢmaktadır: Efendimiz olan Tanrı onları yıldırsın!”167
Sakız‟dan gelen bu
mektuplar, Kurdoğlu‟nun Sakızlılar nezdinde yarattığı korkunun yazıya dökülmüĢ
biçimidir.
Zaman ilerledikçe Kurdoğlu‟nun komutasındaki geminin sayısı giderek
artmaktadır. AnlaĢılan, uğranılan her güzergâhta, Kurdoğlu komutasındaki
donanmaya yenileri eklenmektedir. Donanma Emini Kont Zacaria Valaresso
tarafından Leccena‟dan yollanan 7 Haziran (1520) tarihli mektuba göre, Kurdoğlu
161 Roma‟dan yollanan 17 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , C. XXVIII, s. 534. 162 Donanma Emini Sebastian Contarini‟nin Zante‟den yolladığı 2 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s. 535-536. 163 A.e. , s. 644-645. 164 A.e. , s. 645. 165 A.y. 166 A.e. , s. 586. 167 “Nostro Signor Dio li sconfondi!” A.y.
237
80 gemi ile168
Rodos‟a, berzahın olduğu tarafa gitmiĢtir.169
2 Mayıs 1520 tarihli bir
mektubu Zante‟den yollayan Donanma Emini Sebastian Contarini de Kurdoğlu‟nun
Rodos‟a gittiğini yazmaktadır.170
Zacaria Valaresso, Zante‟deki Donanma
Emini‟nden farklı olarak, Kurdoğlu‟nun Ġstanbul‟dan ne zaman ayrıldığını
söylemektedir: “Ġki buçuk ay önce” diye not düĢmektedir. 171
Valaresso‟nun mektubu
7 Haziran tarihini taĢıdığına göre, Kurdoğlu, 1520 yılının Mart ayında yola çıkmıĢ
olmalıdır.
Zacaria Valaresso tarafından aktarılan diğer bir bilgi Ġspanyol ve Fransız
barçalarının ve karakalarının adı verilmeyen bir limanda Kurdoğlu‟nun etrafını
sarmaları ve padiĢahın ona yiyecek ulaĢtırmak için 100 gemiyi seferber etmesi
duyumundan ibarettir. 172
5.2. Barbaros Hayreddin
Barbaros‟un (Barbarossa) adı ilk kez, Berberi diyarındaki Venedik
kadırgalarından Komutanı Vincenzo Guoro‟nun mektubunda geçmektedir.173
Cartagena‟dan (Ġspanya‟nın güneybatısında yer alan Akdeniz‟e kıyısı bulunan kent)
yollanan 24 Aralık 1517 tarihli bu mektup, Barbaros ile Ġspanyollar arasındaki
mücadeleyi konu edinmektedir. Söz konusu mektup, Barbaros‟un Ġspanyol
hâkimiyetindeki Cezayir‟e (Cezayir-i Garb/Al Zer) hücum ettiğini haber vererek
baĢlamaktadır: Yanındaki çok sayıda firkate ve kalyata ile kenti denizden abluka
altına alan Barbaros kentteki kaleyi ele geçirememiĢtir. Bahsi geçen mektubun
sonraki satırları, Barbaros‟un Tlemsen (Tremissen/Trimissen)174
Kalesi‟ni ne Ģekilde
ele geçirdiğinden bahsetmektedir. Bu Türk korsan, yanındaki 350-400 kiĢiyle birlikte
Tlemsen Kalesi‟ni kuĢatmıĢ ve oradaki sultanın Arap ve Mağriblilerden oluĢan
ordusunu yenilgiye uğratmıĢtır. Barbaros‟un kaleye girmesinin hemen ardından,
168 Kurdoğlu, Mayıs ayının baĢında henüz Rodos‟a varmamıĢtır. Takımadalar civarında seyretmektedir. O sırada
yanında 50 gemi görülmüĢtür. Diğer 30 gemi sonradan ona katılmıĢ olmalıdır veya önden gidip onunla sonradan
bir araya gelmiĢ olmalıdır. Andrea Sanuto tarafından LefkoĢe‟den yollanan 5 Mayıs 1520 tarihli mektup: A.e. , s.
661. 169 A.e. , s. 626. 170 A.e. , s. 535-536. 171 A.e. , s. 626. 172 A.y. 173 A.e. , C. XXV, s. 279. 174 Tlemsen (Tlemcen) Cezayir‟in batısında yer alan bir kenttir. Fas sınırına yakındır.
238
sultan Ġspanyollardan yardım istemek için Oran‟a (Vahran) kaçmıĢtır. Mektup bu
olayın devamını Ģöyle anlatmaktadır: Barbaros kaleye girdiğinde kendisine karĢı
çıkan olmadığını görünce oradaki halka sultanın üç oğlundan hangisini tercih
ettiklerini sormuĢ, onlar da “Barbaros‟tan baĢkasını kral olarak istemedikleri
cevabını vermiĢtir.175
Barbaros, kaleye girdiği gece, sultana bağlı Arap birliklerinin
komutanı olan kiĢiyi176
ve onun oğlunu kalenin dıĢına çıkartmıĢ ve onları oracıkta
öldürtmüĢtür. Herhangi bir saldırı ihtimaline karĢı kalenin etrafını boĢaltan Barbaros,
kaleye döner dönmez, sultan yanlısı Yahudilerin mülklerini yağmalatmıĢ, onların
kaleden kaçmasına sebep olmuĢtur. Barbaros‟un Tlemsen Kalesi‟nin hâkimi olduğu
sırada, ülkeden kaçmıĢ olan eski sultan Ġspanyol hâkimiyetindeki Oran‟a varmıĢtır.
Eski sultanın oraya sığınması nedeniyle Oran‟ın Barbaros‟un hücumuna maruz
kalabileceğini düĢünen Ġspanyollar tedbiri elden bırakmak istememiĢler, 500 piyade
ve 150 tüfekçiyi bir barça ile limanda tutmuĢlardır. Yahudileri yağmalama iĢlemi
bittikten sonra, kalede barıĢ ilan eden Barbaros, kalenin savunulmasında kullanılmak
üzere cephane toplamıĢtır. Tunus‟un Goleta limanına demirleyen Barbaros oradan
çok sayıda top ve daha pek çok silah yüklenmiĢtir. Vicenzo Guoro, Barbaros‟un bu
limanda tam olarak ne yaptığını Komutan Piero Michiel‟den öğrenmiĢtir. Piero
Michiel, Barbaros‟un kendisine söylediklerini Guoro‟ya aktarmıĢtır: Barbaros, Batı
Akdeniz‟e gitmekte olan bir Portekiz gemisini ve bu gemide taĢınan çok sayıda
baharatı ele geçirdiğini, bu baharat yüklerini bir an önce Tlemsen‟e götürmek için
kadırga kiralamak istediğini komutana söylemiĢtir. Ele geçirilen bu Portekiz
gemisinde kadırga yapımı için gerekli olan balmumu ve deri gibi malzemeler vardır.
Barbaros onları da söz konusu yere götürmek istemektedir.
Barbaros‟un adının geçtiği bir diğer mektup, Venedik‟in Ġspanya Elçisi
Francesco Corner tarafından Valladolid‟den gönderilmiĢtir. 24 ġubat 1518 tarihini
taĢıyan bu mektup, Barbaros‟un Tlemsen yakınındaki bir kaleyi ele geçirmek
amacıyla 1000 kadar Mağribli‟yi Ġspanyolların üzerine yolladığını haber
vermektedir.177
Söz konusu mektupta anlatıldığı üzere, bu Mağribli savaĢçılar
Ġspanyollara tarafından lime lime edilmiĢtir. Ayrıca, bu mektup, Barbaros‟un 175 Et vedendo lui non haver più contrasto, domandò al populo qual di quelli reali voleano per suo Re; el qual
populo rispose volerlo lui Barbarossa e non altri. A.e. 280. 176 Bu komutanın adı mektupta belirtilmemiĢtir. A.y. 177 A.e. , s. 306.
239
padiĢah adına Tlemsen Kalesi‟ni aldığını belirterek, Kanuni devrinde tamamen
Osmanlı hizmetine girecek olan bu korsanın Selim döneminden itibaren Osmanlılarla
iĢbirliği içinde olduğunu gözler önüne sermektedir.
Barbaros‟un adını anan üçüncü mektup, 31 Mayıs 1518 tarihinde
gönderilmiĢ, 22 Haziran 1518 tarihinde de Venedik‟e ulaĢmıĢtır. Göndereni
belirtilmeyen bu mektupta anlatıldığı kadarıyla, Barbaros, bir pergende ile Tunus‟tan
kaçan Ġspanyol kont Pedro Navarro‟yu178
kıstırıp onu lime lime etmiĢtir.179
Büyük
ihtimal, Pedro Navarro, Barbaros tarafından yapılan hazırlıkları Ġspanyollara
bildireceği için bu korsan tarafından canından edilmiĢtir. Bu hazırlıklar, kısa süre
sonra fethedilecek olan Cerbe için olmalıdır.
Venedik‟in Roma Elçisi Marin Giorgi tarafından yollanan 23 Haziran
(1518) tarihli mektup, Tlemsen‟in Ġspanyol donanması tarafından geri alınmasını
haber vermektedir. Barbaros, bu mektupta Tlemsen diyarının eski sahibi olarak
geçmektedir.180
Ġspanyollar, Tlemsen‟i ele geçirince, tahtı eski sultanın en büyük
oğluna vermiĢtir.181
Barbaros‟un Tlemsen‟i kuĢattığı sırada sultan Oran‟a kaçınca,
Ġspanyollar sultanın büyük oğlunu tahta geçirmiĢtir. Barbaros, Tlemsen‟i ele
geçirince, Katolik Kralı‟na (Ġspanya Kralına) haraç verecek diye bu büyük oğlu
ülkeden kovmuĢtur. Ancak, sonra onu bağıĢlayıp 4000 doble haraç karĢılığında
kalmasına izin vermiĢtir.182
Ġspanyol Komutan Arcaito di le Donzele ve onun
emrindeki 8000 piyade, Tlemsen Kalesi‟ni muhafaza etmekle görevlendirilmiĢtir.
Bu askerler, sultanı Barbaros‟tan koruyacaktır. Venedik‟in Palermo Konsolosu
Pelegrino Venero, bu bilgiyi vermektedir.183
Konsolos, Barbaros‟tan söz ederken
“Urve Turco” sözcüğünü kullanmaktadır. “Urve” sözcüğü deniz canavarı manasına
gelmektedir. Konsolos, Barbaros‟un Arapları kollayarak Tlemsen üzerinde nüfuz
sahibi olduğunu iddia etmektedir.
178 Bu Ġspanyol kont, 1510 yılında Cezayir‟i ele geçirmiĢ, Barbaros‟tan önceki kısa Ġspanyol hakimiyetinin
temelini atmıĢtır. E. Hamilton Currey, Akdeniz’in Büyük Korsanları (Ġngilizce‟den çeviren: Kerem Özdural/
orijinal adı: Sea Wolves of the Mediterranean), Ġstiklal Kitabevi, 2007, Ġstanbul, s. 79. 179I Diarii, C. XXV, s. 306. 180 A.e. , s. 497. 181 A.e. , s. 497-498. 182 A.e. , s. 498. 183 Pelegrino Venero tarafından Palermo‟dan yollanan 13 Haziran 1518 tarihli mektup: A.e. , s. 572.
240
13 Haziran 1518 tarihli mektubu ile Tlemsen‟deki Ġspanyol zaferini
müjdeleyen Pelegrino Venero, mektubu yazmasının üzerinden iki ay bile geçmeden
Ġspanyollar‟ın hayal kırıklığına Ģahit olmuĢtur. Bu hüsran, Konsolos tarafından
yollanan 2 Ağustos (1518) tarihli bir mektupta dile getirilmektedir. Pelegrino
Venero, Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada‟nın Barbaros
tarafından ağır bir yenilgiye uğratıldığını haber vermektedir. Konsolos, Barbaros‟un
bu Ġspanyol Komutan‟ın baĢını kılıçla kestiğini, kesik baĢı hâkimiyeti altındaki
Cezayir (Zier/ Al Zer/ Algieri) Kalesi‟ne astığını ileri sürmektedir.184
Pelegrino
Venero, Ġspanyollarca tahta geçirilen sultanın Barbaros tarafından tahttan
indirildiğini de bildirmektedir. Barbaros, yeniden diğer kardeĢi tahta geçirmiĢtir.
Konsolos, Tlemsen‟i Babaros‟tan koruyacak olan ve emrinde 8000 piyade bulunan
Ġspanyol komutan Arcaito di le Donzele‟nin akıbeti hakında da bilgi vermektedir.
Komutan hastalanmıĢ ve yüksek ateĢten ölmüĢtür. Yani, Ġspanyol komutan Barbaros
ile çatıĢmaya fırsat bulamadan vefat etmiĢtir. Onun bu ölümü, 8000 Ġspanyol
piyadesini komutasız, Tlemsen (Tremissen) Kalesi‟ni de savunmasız bırakmıĢtır.
Venedik‟in Macaristan elçisi Alvise Bon tarafından 1518 yılının Ağustos
ayında Budin‟den yollanan mektup, Ġspanyollar‟ın Barbaros‟u ele geçirdiğinden söz
etmektedir.185
Bu kiĢi, olayın nasıl ve nerede meydana geldiğini açıklamazken,
bunları Baviera dükünden öğrendiğini söylemektedir.186
Ancak bu olayın
gerçekleĢmiĢ olması ihtimali düĢüktür. Olayın içeriğinin yeterince anlatılmamıĢ
olması, benzer bilgiyi veren baĢka bir mektubun Sanuto kaynakları arasında
bulunmaması bu olayın gerçekleĢmemiĢ olduğunu düĢündürmektedir. Macaristan
elçisinin mektubundan 1-2 ay önce kaleme alınan bir baĢka mektup, Barbaros‟un
baĢına bir Ģeyin gelmediğini, aksine onun Tlemsen Sultanı olduğunu dile
getirmektedir. Söz konusu mektup, Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının
Komutanı Piero Michiel tarafından Valensiya‟dan yollanmıĢtır. 1 Temmuz 1518
tarihli bu mektup, Barabaros‟un Tlemsen Sultanı olduğunu187
haber vermenin
184 Konsolos tarafından verilen bu bilgi doğru değildir. Günlükler‟in 28. cildinde yer alan 1520 tarihli
mektuplarda Don Ugo de Monchada‟nın adına sıklıkla rastlanmaktadır. Yani, Donanma BaĢkomutanı Barbaros
tarafından öldürülmemiĢtir. A.e. , s. 600-601. 185 Bu mektubun gün olarak hangi tarihte yollandığı belirtilmemiĢ. A.e. , s. 679. 186 Bu Baviera dükünün adı belirtilmemiĢtir. A.y. 187 Berberi diyarındaki Venedik kadırgalarının Komutanı olan Piero Venier, Ġspanyolların desteğini alan Tlemsen
Kralı‟nın Barbaros tarafından kovulduğunu ve yanına 60.000 duka tutarındaki bir serveti alarak Annaba‟ya
241
dıĢında, bu durum karĢısında ne gibi tedbirler aldığından bahsetmektedir. Venedikli
reislerden oluĢan Onikili Konsey acele olarak Cartagena‟da (Ġspanya)188
toplanıp Ģu
kararı almıĢtır: Venedik yönetimi Tlemsen iskelesini terk edecektir.189
Yönetim,
tüccar ve reislerinin Barbaros ve Ġspanyollar arasındaki çatıĢmadan zarar görmesini
önlemek için bu kararı almıĢtır. Berberi diyarındaki Venedik kadırgaları, Tlemsen
yerine Annaba (One/Bone/Bona)190
iskelesini kullanacaktır.
Venedik‟in Ġspanya elçisi Francesco Corner‟in adıyla Siraküz‟den
(Saragosa) yollanan 10 ve 11 Eylül 1518 tarihli iki mektup, Berberistan‟daki
Venedik kadırgalarının Barbaros‟a silah yardımında bulunduğunu ortaya
koymaktadır.191
Marino Sanuto, bahsi geçen Venedik elçisinin Barbaros‟un
adamlarına yapılan yardımdan haberdar olduğunu not düĢmüĢtür.192
Ġspanya‟ya bağlı
olan Navarra Kralı ve onun elçileri bu yardıma iliĢkin Venedik Elçisine bir Ģey
demeyince, elçinin sessiz kalmayı tercih ettiği yine Sanuto tarafından
belirtilmektedir.193
Sanuto, Mağribliler‟e silah taĢımama hususunun Navara Kralı ile
Venediklilier arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının maddelerinden biri olduğunu
hatırlatarak mektup izahını sonlandırmaktadır. 194
Barbaros hakkında yazılmıĢ diğer bir mektup, Milano‟daki elçinin kâtibi
olan Gian Giacomo Caroldo‟nun kaleminden çıkmıĢtır. Kâtibin yolladığı 20 Eylül
1518 tarihli mektubun temel meselesi, Barbaros-Ġspanyol çatıĢmasıdır. Caroldo,
mektubunda Barbaros‟un Ġspanyol komutan Don Ugo (Hugo) de Monchada‟yı
(One/Bone/Bona) sığındığını rapor etmektedir. Barbaros, Kral‟ın servetinin büyük bölümüne, 1. 5 milyon duka
tutarındaki kısmına el koymuĢtur. 13 Temmuz 1517 günü Pula‟dan (Hırvatistan/Ġstriya Yarımadası‟nın
güneyinde) yola çıkan Komutan, Siraküz, Cerbe, Tunus, Sardinya ve Oran kentlerine uğrayarak bu bilgileri
toplamıĢ, 1517 yılının Mart ayında Venedik‟e gelip Senato‟ya rapor sunmuĢtur. A.e. , C. XXVI, s. 82. 188 Ġspanyollar Berberistan‟daki Venedikli komutan ve reislerin Ġspanya kıyılarına gelmelerine ve oraya kadırga
demirlemelerine izin veriyor olmalı. 189 A.e. , C. XXV, s. 689. 190 Annaba (Bona/Bone/One) bugünkü Cezayir‟de yer almaktadır. Cezayir‟in en doğusunda, Tunus sınırına yakın
yerde bulunmaktadır. Pedani-Fabris, I Documenti Turchi, Indice dei Luoghi, s. 614 ve Pitcher, Osmanlı
İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası, Haritalar Kısmı, Berberistan Sahili Haritası. 191 I Diarii di Marino Sanuto, ed. Federico Stefani, C. XXVI, s. 9-10. 192 A.y. 193 A.y. 194 Bu Navara Kralı‟nın adı belirtilmemiĢtir. O ile Venedikliler arasında yapılan imtiyaz antlaĢmasının ne zaman
yapıldığı da Sanuto tarafından belirtilmemiĢtir. A.y.
242
Tlemsen‟den kovduğu, Mağribli bir Kralı oranın baĢına geçirdiği gibi bir takım
bilgiler vermektedir.195
Gian Giacomo Caroldo‟nun mektubu Ġspanyol-Mağribli çatıĢmasından da
söz etmektedir. Ġspanyol Donanma BaĢkomutanı Don Ugo de Monchada, 10.000
piyadeyi taĢıyan donanmasıyla birlikte, Tlemsen‟den ayrılıp Mağribli
hâkimiyetindeki Argilla‟ya (?) çıkarma yapmıĢtır. Kaleyi topa tutan Komutan,
Araplar ve Mağribliler‟den oluĢan en az 80.000 muhafızla savaĢmıĢtır.196
Ġspanyollar, kalenin yeteri kadar erzağa sahip olması yüzünden, güçlü bir direniĢle
karĢı karĢıya kalmıĢtır.197
Caroldo, çatıĢmanın sekiz gün sürdüğü, Ġspanyollar‟dan
baĢta sadece 50 kiĢinin öldüğü, karĢı tarafta ise 4000‟den biraz fazla kiĢinin sağ
kaldığı bilgilerini vermektedir. Ġkinci çatıĢmada, Ġspanyollar karaya çıkmak zorunda
kalmıĢtır. Kaledeki Arap ve Mağriblilerin hücum etmesi sonucunda, kıyıdaki 20
Ġspanyol gemisi paramparça olmuĢtur. Gemilerdeki piyadelerin bazıları esir
düĢmüĢtür. Ġspanyol BaĢkomutan, çatıĢmada 6000 piyadesini kaybetmiĢtir.198
Esir
düĢmekten ve ölmekten kurtulan piyadenin sayısı sadece 600‟dür. Bunlar sağlam
kalan gemilere binip oradan uzaklaĢmıĢtır. Ġlk çatıĢmada zararlı çıkan taraf Arap ve
Mağriblilerken, ikinci çatıĢma, Ġspanyolların mağlubiyetiyle sonuçlanmıĢtır.
Venedikli Kâtip, Ġspanyol piyadelerinin baĢına gelen bu felaketi ilahi adalet olarak
tanımlamaktadır. Ona göre, Ġspanyol piyadeleri zamanında Ġtalya‟ya, bilhassa
Brescia‟ya büyük acılar yaĢattığı için baĢlarına bunlar gelmiĢtir.199
Venedikli Kâtip Gian Giaccomo Caroldo, Barbaros‟a dair malumat
vermeye devam etmektedir. Onun tarafından yollanan, tarihsiz bir mektup200
,
Cezayir‟de hâkimiyet kuran Barbaros‟un 1.5 milyon altın tutarında büyük bir servete
sahip olduğunu hayretle bildirmektedir.201
Caroldo, Barbaros‟un himayesinde sadece
200 Türk bulunduğunu söylemektedir. Barbaros‟un tiran gibi davranması ve birkaç
195Kâtip Caroldo, Milano Valisi di Lautrec‟in Fransız asıllı kâtibi Mösyö de Tarbe‟ye yazılan birkaç mektubu
okuma fırsatı bulmuĢtur. Caroldo, Ceneviz‟den yollanan bu mektuplardan Barbaros‟un Tlemsen‟de neler
yaptığını öğrenmiĢtir. A.e. , s. 58 196 A.y. 197 A.y. 198 Komutanın yanında bulunan 10.000 piyadenin 6000 tanesi çatıĢmada ölmüĢtür. Geri kalan 4.000‟in akıbetiyle
ilgili bilgi verilmemektedir. Mektupta esir düĢenlerin olduğundan söz edildiği için, onların esir düĢmüĢ olma
ihtimali söz konusudur. A.y. 199 A.y. 200 Sanuto, 1519 yılının Mart ayı baĢlığı altında bu mektuptan söz etmektedir. A.e. , C. XXVII, s. 23. 201 A.y.
243
Mağribliyi öldürtmesi, Mağriblilerin eski sultanı yönetime çağırmasına neden
olmuĢtur. Böylece , Mağribliler yönetimde yeniden söz sahibi olmaya baĢlamıĢtır.202
Barbaros‟un kendisi gibi korsan olan ağabeyi Oruç Reis, Venedik
mektuplarında adından söz edilen isimlerden biridir. Onun adını anan mektup,
Palermo‟daki Konsolos Pelegrino Venero tarafından gönderilmiĢtir. 19 ġubat1518
tarihinde Palermo‟dan yollanıp, bir ay sonra, 26 Mart 1518 tarihinde Venedik‟e
ulaĢan bu mektup, Oruç Reis ile Tunus Kralı arasındaki iĢ birliğine değinmektedir.203
Mektupta anlatıldığı üzere, Oruç Reis, Annaba‟da çıkan isyanı bastırmakla meĢgul
olan Tunus Sultanı‟ndan erzak talep etmektedir. Bunun karĢılığında geçen yılın
(1517) Ağustos ayında ele geçirdiği 40 Hıristiyan esiri krala teslim edecektir. Oruç
Reis ile Tunus Sultanı arasındaki karĢılıklı alıĢveriĢ sona ermiĢ olmalı ki Oruç Reis,
sultanı kısa süre sonra ülkeden kovmuĢtur. Venedik‟in Ġspanya‟daki elçisi olan
Francesco Corner, Barselona‟dan gönderdiği 15 Nisan 1519 tarihli bir mektup
vasıtasıyla bu olayı haber verirken, Ġspanyolların bu olaya nasıl tepki verdiklerini de
anlatır:204
8000 piyadeyi taĢıyan Ġspanyol donanması, Tunus Sultanı‟nı tekrar tahta
çıkarmak için Berberistan‟a doğru yol almıĢtır. Bundan önce, sultan, Ġspanya‟ya
uğramıĢ, tacına kavuĢma hususunda Ġspanyollar‟dan yardım sözü aldıktan sonra
ülkesine geri dönmüĢtür.
Kuzey Afrika‟nın Ġspanya kıyılarına bakan topraklarında gerçekleĢen
Barbaros-Ġspanyol mücadelesinin Ġspanya‟ya ağır malî yük getirdiği bir gerçektir. Bu
hakikat, Milano‟daki elçi kâtibi Gian Giaccomo Caroldo‟nun 29 Eylül 1519 tarihli
mektubunda ifade edilmektedir.205
Papalık‟ın Ġspanya elçisi olarak Milano‟da
bulunan Francesco Chieregato, oradan ayrılmadan206
önce ziyaret ettiği Venedik
elçisine Ġspanya‟dan aldığı haberleri ona anlatmıĢtır. Bu Papalık elçisi, Ġspanyol
donanmasının hala Cartagena‟dan yola çıkmadığını, fakat bunu yapmaktan baĢka bir
çaresinin olmadığını, çok sayıda geminin denize indirildiğini, içi piyade ve süvari ile
dolu olan yüzlercesinin ise Berberi kıyısına geçmeyi beklediğini Venedik elçisine
202 Caroldo, Berberistan‟daki Venedik kadırgalarının Komutanı Piero Michiel‟den bu bilgileri edinmiĢtir. A.y. 203 A.e. , s. 106. 204 A.e. , s. 251-252. 205 A.e. , s. 611-612. 206 Papalık elçisi 6 Eylül‟de Milano‟dan ayrılmıĢtır. A.y.
244
söylemiĢtir.207
Papalık elçisinin edindiği bilgilerden biri de Chievers
(Clevers/Flandra) Kralı ve naibinin karĢı taraf olan Mağriblilerle barıĢ yapmak
zorunda kalacağına iliĢkindir. Kral ve onun naibi, barıĢın ucuz, savaĢın pahalı bir
Ģey olduğunun farkına varmıĢtır. ĠĢin gerçeği, paraları tükenmiĢtir ve savaĢ
masraflarıyla baĢ edebilecek kadar zengin değildirler. 208
5.3. Talaisman Reis:
Talaisman (Tarisiman/Talaismano/Talusmano) adındaki Osmanlı reisi,
1517 yılının Kasım ayından itibaren Günlükler‟de yer almaya baĢlar. Venedik elçisi
Alvise Mocenigo209
, bu reisten bahsetmektedir. Kahire‟den yola çıkan Osmanlı
donanmasıyla beraber seyahat edip 1517 senesi Ekim‟inde Ġstanbul‟a gelen210
bu
elçi, aynı yılın Kasım ayında Talaisman Reis‟le birlikte Ġstanbul‟dan ayrılmıĢtır.
Talaisman Reis‟in vazifesi seyahati sırasında elçiyi korsan saldırılarından
korumaktır. Venedik elçisi, 20 Kasım 1517 tarihinde, Talaisman Reis‟le birlikte
Gelibolu‟ya gittiğini bildirmektedir.211
Elçi, Talaisman Reis‟le ilk karĢılaĢtığı anda
edindiği izlenimleri 7 Kasım 1517 tarihli mektubunda yazmaktadır. Talaisman Reis‟i
keskin zekâlı ve tecrübe sahibi biri olarak tasvir eden elçi, onun Osmanlı sarayındaki
sırlardan haberdar olduğunu, bütün bu nedenlerden ötürü padiĢahın Kıbrıs
politikasını iyi bilme ihtimalinin söz konusu olduğunu vurgulamaktadır.212
Alvise
Mocenigo, Talaisman Reis‟in korsan meselesine dair söylediklerine de mektubunda
yer vermektedir. Piri Mehmed PaĢa‟nın yanından geldiğini ifade eden Talaisman
Reis, Venediklilerin ve Osmanlı tebaasının korsanlarca zarara uğratılmasından ve
korsanların bu hatalı davranıĢlarından padiĢahın haberdar olduğunu ve gerekli
tedbirleri alacağını söylemiĢtir. PadiĢahın bunu Baylos veya herhangi birinin
demesinden ötürü yapmadığının, adalet ve haysiyet uğruna böyle davrandığının altını
207 A.e. , s. 612. 208 A.y. 209 Kahire‟de padiĢahın huzuruna çıkan Venedik elçi heyetinin kâtibi olan Daniel di Lodovico tarafından 12 Eylül
1517 tarihinde Kahire‟den yollanan mektup, Venedik Elçisi Alvise Mocenigo‟nun bulunduğu kadırgaya
Kurdoğlu‟nun eĢlik edeceğini haber vermektedir. Kurdoğlu ile Venedik Elçisi 1517 yılının Eylül ayında
Kahire‟den yelken açmıĢ olmalılar. A.e. , C. XXV, s. 131-132. 210 Kurdoğlu ile beraber Kahire‟den yola çıkan Alvise Mocenigo‟nun 1517 yılının Ekim ayında Ġstanbul‟a
vardığını söylemek mümkün. Elçinin kendisi tarafından yazılıp (yazdırılıp) Ġstanbul‟dan yollanan 20 Ekim 1517
tarihini taĢıyan mektubun varlığı bunu ispatlamaktadır. A.e. , s. 145-146. 211 Alvise Mocenigo tarafından Gelibolu‟dan yollanan 27 Kasım 1517 tarihli mektup: A.e. , s. 274-275. 212 A.e. , s. 614.
245
çizen Talaisman Reis, padiĢahının adalet ve haysiyet için yeri geldiğinde her Ģeyi
yaptığını, aĢılmaz, geçit vermeyen dağları aĢtığını, ordusunun açlıktan heba olması
pahasına çöllerden geçtiğini, insanı yutan derin ırmaklarda çarpıĢtığını dile
getirmiĢtir. Talaisman Reis, padiĢahın kiĢiliğinde vücut bulan devlet gücünü
Venedik‟e göstermek adına bu sözleri sarf etmiĢtir. 213
Talaisman Reis padiĢahın
adalet duygusuna da vurgu yapmaktadır:“PadiĢah, diğerleri gibi siz elçinizin de
yurda döndüğünü görecek. Senyörlüğünüzün karĢısına geçip dikilmek için haklı bir
neden bulursa Ġskiri (Scyro), ĠĢketos Adası (Schiati/Skiatos/ĠĢkatos/Ġskados)214
ve
daha pek çok yeri yerle bir edecek. Kudret sahibi o olduğundan, iĢin gerisine onun
iradesi karar verecek. Kim kötülük edecekse, kendi zararına olacak”.215
Talaisman
Reis‟in Ġskiri, ĠĢketos gibi yerleri saymasının nedeni yine kendisi tarafından izah
edilmektedir: “ (Bir zamanlar) ĠĢketos Adası‟nda esir olduklarını söyleyen
kadırgadaki Ģu yeniçeriler, bu kadırga ile sizi oraya (Elçi Kıbrıs‟a gidecektir)
götürmek ve oradaki yöneticinize teklifte bulunup esaret ücretiniz olan parayı onun
eline saymak için iyi bir fırsat elde ettiler. Bu da herhalde onu epey mutlu eder.”216
Talaisman Reis‟in elçiye söyleyecekleri daha bitmemiĢtir: “Ben kocaman iki kalyata
ile beraber sizi hırsız korsanlardan korumakla görevlendirildim… PadiĢahım
Senyörlüğünüzle barıĢ içinde olmaktan hoĢnuttur… Zamanı geldiğinde, sizi buraya
getiren Ģu delik deĢik kadırgaya bineceksiniz. PadiĢahın emri olduğundan, gidiĢiniz
geliĢiniz kadar haysiyetli ve özgür olacaktır”.217
Venedikli elçi Talaisman Reis‟in
konuĢmasından birkaç gün sonra Gelibolu‟dan ayrılıp yoluna devam etmiĢtir. Sakız
ve Midilli dolaylarında seyrederken Piri Reis, Tachialis Suliman ve Bronzus gibi
denizcilerin firkate ve kalyatalarıyla burun buruna gelmiĢ ve onların hücumundan
213 A.y. 214 Eğriboz Adası‟nın kuzeyinde yer alır. Kuzey Sporad Ada Grubu‟na dahildir. . Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve
Sosyal Yapısı, ed. Ġdris Bostan, Ege Adaları Ġndeksi, Ek-1, s. 179. 215 “Sichè s‟il Signor vederà vui orator tornar a la patria al modo de li altri, averà justa causa de tirarsi contra la
Signoria e destuzerà Scyro, Schiati e altri lochi, e come Signor potente farà dil resto quello el vorà, e chi averà
mal sarà suo danno”. I Diarii, C. XXV, s. 614. 216 “El mezo avete trovato di andarvi e offerirvi di menar in galia questi janizari che dicono eser stati prigionieri a
Schiati, e a quel retor aver numerato i danari del suo rescato, et questol‟ha molto satisfato”. Burada, Talaisman
Reis, elçiyi tehdit ediyor. Yeniçerilerin onu Kıbrıs‟ın Venedikli yöneticisinden (rettore) esir olarak satın
alabileceğini açıkça söylüyor. A.y. 217 “Io son asignato con doi fuste grosse di venir con voi per asecurarvi dai ladri corsari. . . el Signor ama la pace
con la Signoria vostra…e quando sia tempo, intrate in galia con trombe come seti venuto, per esser el
comandamento dil Signor che‟l venir e partir vostro sia onorevole et in vostra libertà”. A.y.
246
canını zor kurtarmıĢtır.218
Meydana gelen bu hadise, Talaisman Reis‟in canını epey
bir sıkmıĢtır. O da bu yüzden, 6 kadırga, 3 kalyata ve 6 firkateyi yanına katıp korsan
yakalamaya gitmiĢtir. 2 Mayıs 1518 tarihinde Ġstanbul‟dan yollanan ve göndereni
belirtilmemiĢ olan bir mektup219
tarafından bu bilgi verilmektedir. Aynı mektup,
Talaisman Reis‟in hangi yöne yelken açtığı hakkında herhangi bir bilgiden söz
etmemektedir.220
Bütün bu mektuplardan Ģu iki çıkarıma ulaĢmak mümkündür:
1)Talaisman Reis, Gelibolu‟dan sonra Venedik elçisine eĢlik etmemiĢtir. 2) Tek
baĢına yola devam eden elçi, korsanların saldırısına uğramıĢtır. Saldırı 1517 yılının
Kasım ayında gerçekleĢirken, Talaisman Reis‟in sorumluları cezalandırmak için
denize açılması bir sonraki yılın Nisan ayında mümkün olmuĢtur. Yani, Talaisman
Reis, saldırıdan beĢ ay sonra harekete geçmiĢtir.
218 Alvise Mocenigo tarafından Eğriboz‟dan yollanan 23 Ocak 1518 tarihli mektup, A.e. , s. 265, Aynı kiĢi
tarafından aynı yerden, daha önce yollanan 29 Aralık 1517 tarihli mektup, A.e. , s. 275 219 Bu mektup büyük ihtimal Baylos Niccolò Giustiniani tarafından yollanmıĢtır. A.e. , s. 462. 220 A.y.
247
SONUÇ
Venedikliler Osmanlı donanması hakkında önemli veriler sunmuĢlardır.
Verilen bilgiler Osmanlı donanması hakkında belli bir fikrin oluĢmasına yardımcı
olmaktadır. 16. yüzyıldaki donanma, dünyanın en büyük gemisini içinde
barındırabilecek kadar güçlüdür. Ancak, Osmanlılar, Venedikliler kadar zarif bir
kadırga yapabilecek tekniğe henüz sahip değildiler. Ele geçirilen Venedik kadırgaları
bile tam olarak taklit edilememektedir. Cephane bakımından zengin sayılabilecek
donanma, oldukça az sayıda denizciye sahiptir ve donanmadaki mürettebatın büyük
bir kısmı denizci değildir. BaĢka bir deyiĢle, mürettebat nizamdan yoksundur.
Venedikliler, Osmanlı gemilerinin kısa sürede çürüdüğünü de aktarmaktadırlar. Bu
durum, kalafatlama tekniği ve kalafatçıların marifetiyle alakalıdır. Donanmada
görülen en yaygın tipteki gemilerin kadırga, kalyata ve firkate olduğu da yine
Venedik kaynaklarında gözler önüne serilmektedir. Bunları, ağribar ve barça takip
etmektedir. 16. yüzyılda üretilen gemi sayısı en çok 350‟dir.
Venedikliler‟in mektup ve raporları, meĢhur korsanlar Kemal Reis, Kurdoğlu
ve Barbaros‟tan baĢka Enrichi, Camozoti, Barbeta, Kara Hasan, Kara DurmuĢ ve
Talaisman Reis adındaki Osmanlı korsanları hakkında da önemli bilgiler
vermektedir. Seferihisar, 16. yüzyılın baĢlıca korsan yatağı olarak Venedik
kaynaklarına yansımaktadır. Bu kaynaklar, söz konusu korsanların yaĢam biçimine
dair önemli ipuçları vermektedir. Ünlü korsanlar Kaptanıderya‟nın yardımcısı gibi
muamele görürken, etrafa yeterince nâm salamamıĢ olanlardan sadece sefer zamanı
faydalanılmaktadır. PadiĢah, Venedik‟le barıĢ içinde olunduğu zamanlarda, onların
faaliyetlerini hoĢ görüyle karĢılamamıĢ, onları bizzat cezalandırmıĢtır. Bu korsanların
içinde Kara DurmuĢ gibi Osmanlı kıyılarına saldıranlar da olmuĢtur. PadiĢah,
cezalandırma hususunda onlara öncelik tanımıĢtır.
Venedik Doçu, Osmanlı donanmasıyla ilgili önemli geliĢmeleri, Ġstanbul,
Edirne, Sakız ve Korfu‟dan gelen mektuplardan öğrenmektedir. Viyosa Nehri
kıyısındaki donanma, Venedik Adriyatik‟i tarafından ilgiyle izlenmektedir. Ancak,
Ġstanbul ve Gelibolu‟daki donanmalar kadar dikkat çekmemiĢtir. Nehirdeki gemilerin
248
Avlonya Körfezi‟ne kadar çekilmesi ve oradan Adriyatik‟e açılması sürecinde
yaĢanan zorluklar, mektup ve raporlarda ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır.
Osmanlı korsanları, yaptıkları yağmalar kadar sefer esnasında icra ettikleri
kılavuzluk göreviyle mektuplara konu olmaktadır. Venedik ticaretine önemli
zararlar veren bu korsanlar, özellikle Mora Yarımadası‟nın seferi sırasında birkaç
Venedikli mürettebatı esir almıĢtır. Osmanlılar, gemi yapımı sırasında bu esirlerden
fikir almıĢtır.
249
BĠBLĠYOGRAFYA
1. KAYNAK ESERLER
I Diarii di Marino Sanuto, C. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X , XI, XII, XIII,
XIV, XV, XVI, XVII, XVIII, XIX, XX, XXI, XXII, XXIII, XXIV, XV, XVI, XVII,
XVIII, ed. Federico Stefani v. d. , Bologna, Forni Editore, 1969.
Hadîdî: Tevârih-i Âl-i Osman (1299-1523) (transkript metin),
haz. Necdet Öztürk, Ġstanbul, Marmara Üniversitesi
Fen-Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.
Oruç Beğ Tarihi (1288-1502) (tıpkı basım), haz.
Necdet Öztürk, Ġstanbul, Çamlıca Basım Yayın, 2007.
2. ARAŞTIRMA VE İNCELEMELER
Albèri, Eugenio: Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneti al Senato
Durante Il Secolo Decimosesto, Dizin III, C. III,
Firenze, Società Editrice Fiorentina, 1855, (Çevrimiçi) ,
www.googlebooks.com, 04.05.2011.
Ágoston, Gábor: Barut, Top ve Tüfek Osmanlı İmparatorluğu’nun
Askeri Gücü ve Silah Sanayisi, çev. Tanju Akad,
Ġstanbul, Kitap Yayınevi, 2006.
Arıkan, Zeki: “15. ve 16. Yüzyıllarda Seferihisar, Sığacık ve Korsanlık”
Türkler ve Deniz, ed. Özlem Kumrular, Ġstanbul,
2007, s. 79-92.
Boerio, Giuseppe: Dizionario Del Dialetto Veneziano, Venezia, Coi Tipi
di Andrea Santini e Figlio, 1829, (Çevrimiçi) , www.
googlebooks.com, 28.08.2010.
Bostan, Ġdris: Adriyatik’te Korsanlık Osmanlılar, Uskoklar,
Venedikliler 1575-1620 , Ġstanbul, TimaĢ Yayınları,
Haziran, 2009.
________ : “Akdeniz‟de Korsanlık: Osmanlı Deniz Gücü”,
Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk
Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih
Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz Basımevi,
Temmuz, 2009, s. 227-239.
250
________ : Ege Adaları’nın İdarî, Malî ve Sosyal Yapısı , ed.
Ġdris Bostan, Stratejik AraĢtırma ve Etüdler Milli
Komitesi AraĢtırma Projeleri Dizisi 2/2002, Ankara,
Ankara Üniversitesi Basımevi, 2003.
________ : “Gemi Yapımcılığı ve Osmanlı Donanmasında
Gemiler” Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna
Kadar Türk Denizcilik Tarihi, C.I, ed. Ġdris Bostan,
ed. Salih Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T.C. Deniz
Basımevi, Temmuz, 2009, s. 325-339.
________ : “Kemal Reis”, DİA, C. XXIII, Ankara, Diyanet Vakfı
Yayınları, 2002.
________ : “Narda”, DİA, C. XXXII, Ankara, Diyanet Vakfı
Yayınları, 2006.
________ : Osmanlılar ve Deniz: Deniz Politikaları, Teşkilat ve
Gemiler, Ġstanbul, Küre Yayınları, 1. bs. , Ekim 2007.
________ : “II. Bayezid Döneminde Osmanlı Denizciliği”,
Başlangıçtan XVII. Yüzyılın Sonuna Kadar Türk
Denizcilik Tarihi, C. I, ed. Ġdris Bostan, ed. Salih
Özbaran, 1. bs. , Ġstanbul, T. C. Deniz Basımevi,
Temmuz, 2009, s. 111-119.
Brummett, Palmira: “Kemal Reis and Ottoman Gunpowder Diplomacy”,
Studies on Diplomatic History, C.V, The Ottomans
in Africa, Ġstanbul, The Ġsis Press, 1990, s. 1-15.
________ : Osmanlı Denizgücü: Keşifler Çağında Osmanlı
Denizgücü ve Doğu Akdeniz’de Diplomasi, çev. H.
Nazlı PiĢkin, Ġstanbul, TimaĢ Yayınları, 2009.
Chojnacki, Stanley: “In Search of the Venetian Patriciate: Families and
Factions in the Fourteenth Century”, Venice
Renaissance, ed. J. R. Hale, London, Faber and Faber,
1973, s. 47-90.
Currey, E. Hamilton: Akdeniz’in Büyük Korsanları, çev. Kerem Özdural,
Ġstanbul, Ġstiklal Kitabevi, 2007.
Eickhoff, Ekkehard: Venedig, Wien und Osmanen: Umbruch in
Südosteuropa (1645-1700) , München, Callwey, 1973.
251
Fincati, Luigi: Dizionario di Marina Italiano-Francese, Luigi Beuf
Libraio-Editore, Genoa-Torino, 1870, (Çevrimiçi) ,
www.googlebooks.com, 17.01.2011.
Fisher , S. Nettleton: The Foreign Relations of Turkey 1481-1512, Urbana,
University of Illinois Press., 1948.
Finlay, Robert: “Politics and History in the Diary of Marino Sanuto”,
Renaissance Quarterly, ed. Bridget Gellert Lyons,
Edward P. Mahoney, 1980, Chicago, The University of
Chicago Press, s. 585-598.
Bellabarba, Sergio &
Edoardo Guerrieri: Vele Italiane della Costa Occidentale, Milano, Ulrico
Hoepli Editore, 2002, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.
com, 26. 12. 2011.
Johnson, Edgar N. &
James W. Thompson: An Introduction to Medieval Europe 300-1500,
Newyork, W. W. Norton & Company Inc. Publishers,
1937.
Jorga, Nicolae: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1451-1538) , C. II,
çev. Nilüfer Epçeli Ġstanbul,Yeditepe Yayınevi, 2006.
Konstam, Angus: Renaissance War Galley 1470-1590, Oxford, Osprey
Publishing, 2002.
Lane, Frederic C. : “Naval Actions and Fleet Organization 1499-1502”, ed.
J. R. Hale, Venice Renaissance, London, Faber and
Faber, 1973, s. 146-173.
________ : Venetian Ships and Shipbuilders of the Renaissance,
Baltimore, The John Hopkins University Press, 1992.
________ : Venice and History, Baltimore, The John Hopkins
University Press, 1966.
Nasoni, Angelus: La Storia dei Papi di Sua Eminenza il Cardinale
Hergenröther , Milano, Carlo Aliprandi Editore, 1898.
Nazari, Giulio : Dizionario Veneziano-Italiano e Regole di
Grammatica, Bologna, Arnoldo Forni Editore, ġubat,
1986.
252
Öngör, Sami: Coğrafya Sözlüğü , “Mısır” , “Colonne Burnu”,
“Suda”, Ġstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1961.
Patriarchi, Gaspero: Vocabolario Veneziano e Padovano co’ Termini e
Modi Corrispondenti, Padova, Stamperia Gonzatti
1725, (Çevrimiçi) , www.googlebooks.com, 28. 08.
2010.
Pedani-Fabris, Maria Pia: I Documenti Turchi Dell’Archivio di Stato di
Venezia, ed. Alessio Bombaci, Venezia, Ministro per I
Beni Culturali e Ambientali Ufficio Centrale per I Beni
Archivistichi, 1994.
________ : “Beyond the Frontier: The Ottoman-Venetian Border in
the Adriatic Context from the Sixteenth to the
Eighteenth Centuries”, Zones of fracture in Modern
Europe, Baltic Countries-Balkans-Northen Italy, ed.
Almut Bues, Wiesbaden, 2005, s. 45-60.
________ : Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato:
Costantinopoli, Relazioni Inedite (1512-1789), C.
XIV, Padova, Aldo Ausilio Editore, 1996.
Pitcher, Donald Edgar: Osmanlı İmparatorluğu’nun Tarihsel Coğrafyası,
çev. Bahar Tırnakcı, 3. bs. , Ġstanbul, Yapı Kredi
Yayınları, ġubat, 2007.
Roberts, J. M. : A History of Europe, Oxford, Helicon Publishing Ltd,
1996.
Tansel, Selahattin: Sultan II. Beyazıt’ın Siyasî Hayatı, Ġstanbul, Milli
Eğitim Basımevi, 1966.
Vatin, Nicolas: Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar, çev. Tülin Altınova,
Ankara, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2000.