VEGAN Magazine is een uitgave van de NederlandseVereniging voor Veganisme • winter 2014/2015 • nummer 103

magazine

Winterse warmteExtra veel

winterse recepten

Vroeger was allesbeter. Of toch niet?Twee generaties veganisten aan het woord

De mannen vanRammenas:Steeds op zoek naar debeste vegaburger

SOMS KUNT U ONZE KLEINE LETTERTJES

MAAR BETER WEL LEZEN...

Bij Solgar horen wij soms dat de kleine lettertjes op onze verpakking moeilijk te lezen zijn. Toch vinden wij het belangrijk dat u alle informatie op ons etiket kunt terugvinden.

Sinds onze oprichting in 1947 streven wij naar het produceren van kwalitatief hoogwaardige producten waarbij wij ingrediënten met direkte of indirekte dierlijke oorsprong zoveel mogelijk vermijden.

Dankzij de kleine lettertjes op de verpakkingkunnen wij voor 100% uitleg geven over onzeproducten; bijvoorbeeld of een product ookgeschikt is voor veganisten. Mocht u het idee hebben dat vitamine B12 alsenige van onze producten geschikt is voor veganisten, kijkt u dan eens op:

www.solgar.nl

SOLGAR Adv. Soms kunt u beter-190x270mm.indd 1 07-09-2009 15:02:22

Verhalenbundel voor Stichting MeliefInterview met initiatiefnemer Sylvia de Witt

pag. 4

Vegan activismeInterview met Remco Stunnenberg

pag. 8

Ingaan is het nieuwe uitgaanColumn Alexander Gershberg

pag. 13

Recepten pag. 15

AardigColumn De Verbazing

pag. 20

RammenasOndernemers met idealen

pag. 21

Die grijze ogenOverdenking Hans Bouma

pag. 24

Vroeger was niet alles beterVeganisten van vroeger en nu

pag. 25

PlantpowerBoekbespreking

pag. 28

Theekamer PIENRestaurantbespreking

pag. 29

V-nieuws pag. 30

ColofonHoofdredactie: Francine AartsArina BangaRedactie: Tim CrutzenFelicia Tielenius KruythoffEsther VerhoefConceptontwerp: GroenerGras.comDTP en drukwerk:Caparis Grafisch Centrum, HeerenveenIllustraties en fotografie:istockphoto, tenzij anders vermeldAdvertentie-acquisitie:Sano, 06-54385908info@sano-promotions.nl

VEGAN Magazine is het magazine van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en verschijnt 4x per jaar. Suggesties en bijdragen zijn in overleg met de redactie welkom (redactie@veganisme.org). VEGAN Magazine wordt gedrukt op milieu vriendelijk papier met plant-aardige inkt.

Het lidmaatschap en donateurschap loopt per kalenderjaar en wordt stil-zwijgend verlengd. Opzeggingen voor het volgende jaar dienen te geschieden voor 1 december van het lopende jaar.Zie verder artikel 7 van onze Statuten.

Nederlandse Vereniging voor VeganismePostbus 314476503 CK Nijmegentel. 06 - 524 339 31mail: info@veganisme.orginternet: www.veganisme.org

Bankrek.nr. 1983.96.716 IBAN NL40TRIO0198396716 BIC TRIONL2UKvK Arnhem 40123603

ISSN 2214-9422

Oplage: 2000

Inhoudsopgave

3

Hoe fair trade is jouw olie? De door ons gekozen voeding heeft een grote invloed op het geven van kansen aan de lokale bevolking. De steeds goedkoper wordende voeding misbruikt arbeid. Amanprana tracht op ethische wijze grondstoffen te kopen. We zijn niet perfect, maar werken in de goede richting. Amanprana’s kokosolie, vanille, kokosmeel en cacao zijn reeds fair trade.

De enige, originele Fair trade extra vierge kokosolie, gegarandeerd verser dan verse ‘voeding als medicijn’ in glas verpakt, rauw, niet gebleekt, niet ontgeurd. Voor keuken, haar en huid. Van Amanprana natuurlijk.

Varieer naar hartelust en ontdek het volledige gam-ma extra vierge oliën van Amanprana: Cocos, Red Palm, Cocos+Olive+Red Palm. 1600 ml en 325 ml.

Amanprana en het fair trade-projectHet nieuwe Amanprana

fair trade kokosproject

geeft werk aan 300 fa-

milies uit de Filipijnen

en Sri Lanka. Wat we

vroeger aan de contro-

leorganisatie betaalden,

investeren we nu extra in

het fair trade fonds. 5%

in plaats van de vroegere

3% van de kokosaanko-

pen gaat naar het fonds.

Dit geld wordt gebruikt

voor onderwijs, gezondheidszorg, milieu, infrastructuur,

productiemiddelen voor boeren, arbeiders en toeleveran-

ciers. Men kan rekenen op een gegarandeerde minimum-

prijs die alle kosten voor een duurzame productie moeten

kunnen dekken. Families niet uitpersen, maar correct be-

talen. Fair trade is geen liefdadigheid maar ethisch samen-

werken op lange termijn.

AMAN

PRANA

SERENE LEVENSKRACHT

FAIR TRADEwww.noble-house.tk

““Ik ben sinds maanden aan het kuren met kokosolie van Amanprana. Ik voel me er fantastisch bij en beveel het iedereen aan. Ik voel voor het eerst dat iets echt werkt! Mijn hele eetpatroon is veranderd, behoefte aan zoet en chips is helemaal verdwenen. Fantastisch!”

Philippine Grasman, muzikante, Den Haag, Nederland

VERSER DAN VERS GARANTIE*Voor Amanprana worden rijpe kokosnoten geoogst, gepeld,

op zachte temperatuur van max. 45°C gedurende 24 uur gedroogd en meteen geperst

*tussen pellen en geperst: max. 48 uur verser dan vers garantie

AMAN

PRANA

RAWFOOD

0% JUNK

SUPER VOEDINGwww.noble-house.tk

Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu

Tel. 03 653 25 41, www.noble-house.tk

Waarom kiezen voor extra vierge kokosolie van Amanprana?Extra vierge kokosolie van Amanprana: Rijk aan MCT-vetzuren, gemakkelijk verteerbaar, meer energie, minder vetopslag Meest geschikte olie om te frituren Gezond bakken, wokken, braden en smeren Voor het haar, massage, glijmiddel, hout, lichaamsverzorging Honden, katten, paarden, vogels houden ervan Hypoallergeen

Antibacterieel Antiviraal Fantastische smaak

Wat is er uniek aan de fair trade en extra vierge kokosolie van Amanprana?

Eerste extra vierge kokosolie in Europa (2005) De enige originele extra vierge kokosolie Alleen verpakt in glas, nooit plastic (beter voor

milieu en gezondheid) 2 jaar perfect houdbaar (zelfs) op

kamertemperatuur Fair trade (families niet uitpersen,

maar correct betalen) Rauw, niet gebleekt, niet ontgeurd

4

interview tekst Arina Banga, foto (Y)our Style Photo

“Fictie is soms gruwelijk,maar de werkelijkheid

is vaak nog veel gruwelijker”

Het project ontstond nadat Roos Boum een van haar verhalen aan Syl-via de Witt liet proeflezen. Het ging over honden en was voor een goed doel bestemd. Niet voor een dieren-doel, al was dat wat Sylvia de Witt aanvankelijk dacht. Daarna bedacht het tweetal dat het eigenlijk wel een heel goed idee was om dan maar zélf een verhalenbundel voor een goed dierendoel samen te stellen. Dit doel werd Stichting Melief. Ik sprak met Sylvia de Witt over dit bijzondere project.

Waarom hebben jullie voor Stich-ting Melief gekozen?Als je op zoek gaat naar goede dieren-doelen, dan blijken er zoveel doelen te zijn waar je uit kan kiezen. Ik heb zelf twee zwerfhonden geadopteerd, dus zoiets sprak me wel aan. Uitein-delijk kwamen we bij Stichting Melief uit, omdat dit een heel kleinscha-lige stichting is. We wilden namelijk voorkomen dat er veel geld aan de strijkstok zou blijven hangen. Grote organisaties dragen we ook wel een warm hart toe, maar die hebben al veel donateurs. Verder vonden we het belangrijk dat we veel verschillende soorten dieren zouden helpen en niet bijvoorbeeld alleen honden of alleen paarden. Bij Melief loopt van alles rond: honden, katten, konijnen, kip-pen, eenden, ganzen, geiten, schapen, varkens, pony’s en vogels.Stichting Melief was eerst in Rockan-je gehuisvest, maar is verhuisd naar het Duitse Sögel. Marc Winters en

Lothar Vermeulen zorgen daar samen met enkele vrijwilligers voor 1500 dieren, die verwaarloosd, mishandeld of met de dood bedreigd zijn. Som-mige van deze dieren zijn afkomstig uit de bio-industrie. Deze dieren kun-nen niet terecht in het asiel of hebben eigenlijk geen kans om daar nog uit te komen, maar bij Melief kunnen ze in alle rust leven. Een van die jongens heeft zelfs zijn baan opgezegd om dit te kunnen doen! Kortom, ik vind Me-lief een prachtige stichting en daarom wilden Roos en ik daar graag iets voor

doen. Het geld wordt goed gebruikt, bijvoorbeeld voor het onderhoud van de gebouwen of voor de dierenarts.

Alle schrijvers droegen belange-loos bij. Op welke schrijver ben je het meest trots dat je die hebt weten te strikken?De eerste die ik benaderde was Kees van Kooten. Hij gaf een lezing in Malden (vlak bij Nijmegen, waar Sylvia woont, red.) dus ik dacht: daar moet ik heen, want dan kan ik hem hiervoor vragen! Hij reageerdemeteen enthousiast en van zijn uit-gever mochten we een eerder ver-schenen verhaal publiceren. Ik vind hem een ontzettend leuke man en hij is echt een begrip in Nederland. Mensje van Keulen hebben we be-naderd omdat ze bij het congres van de Partij voor de Dieren was. Vorige week bleek ze zowaar de Constantijn Huygens-prijs te hebben gewonnen. Dat maakt het extra speciaal dat ze

De veganistische bestsellerauteur Roos Boum en freelance-journalist Sylvia de Witt stelden een verhalenbundel samen: Meliefje, Meliefje, wat wil je nog meer, genoemd naar een gedicht van

Annie M.G. Schmidt. De opbrengst gaat naar Stichting Melief, een permanente opvang voor dieren in nood. De twee leerden elkaar via Twitter kennen en herkenden bij elkaar de liefde voor dieren.

ook aan de verhalenbundel heeft bij-gedragen. Natuurlijk ben ik van het ene verhaal meer gecharmeerd dan van het andere, zo gaat dat nou een-maal. Persoonlijk ben ik heel blij met Judith Visser. Dat mijn eigen verhaal tussen al die andere verhalen staat, vind ik ook een mooie bijkomstigheid. Weliswaar door mijn eigen toedoen, maar toch! Als journalist schrijf ik al heel lang, maar als fictieschrijver ben ik beginnend, dus het is heel bijzon-der voor me.Niet alle schrijvers die we benaderden

wilden of konden meedoen. Soms wer-den ze afgeschermd door hun uitgever. We hadden bijvoorbeeld A.F.Th. van der Heijden er graag bij gehad. Hij is lijstduwer van de Partij voor de Dieren, dus misschien zou hij interesse hebben gehad. Helaas lukte het niet om hem ons idee voor te leggen.

Je eigen verhaal gaat over de opnames van heel wrede porno-filmpjes waarin dieren worden gedood. Bestaat dat echt?Ja, het is walgelijk! Ik krijg van PETA Nederland altijd filmpjes toegestuurd waarin misstanden uit de bio- indus-trie en dergelijke te zien zijn. Die zijn niet leuk om naar te kijken. Toch wil ik, waarschijnlijk door mijn journa-listieke nieuwsgierigheid, altijd een stukje zien. Een half jaar geleden was er eentje waarin twee Filippijnse meis-jes gewoon voor de camera konijntjes dood knijpen. Ik wist niet eens dat zoiets bestond. Dat er mensen zijn

“Ik zou heel radicaal kunnen zijn”

Schrijvers stellen verhalenbundel samen voor Stichting Melief

5

vlees eet. Dat vond ik niet meteen heel raar want zo is het in het dage-lijks leven ook, helaas. Als ik uit eten ga met vrienden, dan zijn er ook men-sen die vlees eten. We hebben vooraf geen schifting gedaan op grond van iemands overtuiging of houding ten opzichte van dieren. Het is een mix van goede, bekende schrijvers met een hart voor dieren die belangeloos wilden bijdragen aan het boek om zo Stichting Melief te helpen. Daar lag ons aandachtspunt. Dat de schrijvers ook enigszins bekend moesten zijn heeft ermee te maken dat het boek wel moet verkopen, want Stichting Melief heeft er niks aan als er honder-den exemplaren onverkocht op zolder liggen te verstoffen.Het enige waar discussie over is ge-weest, is dat het Dolfinarium het boek wilde sponsoren. Hoewel het project deels is gesponsord om zo meer geld over te houden voor Melief, hebben we dat uiteindelijk niet gedaan. Ook was er een schrijver die een sponsor voor ons had gevonden, en dat was een vishandel! Dat vonden we zo raar. Daar hebben we ook niet mee ingestemd. Dat kan gewoon niet. Voor mij is er geen verschil tussen dieren die gegeten worden en schat-tige huisdieren, maar de mensen van die vishandel zien dat waarschijnlijk anders. Vissen hebben ook gevoel en ik vind het echt verschrikkelijk dat die gegeten worden.

Gaat het goed met de verkoop van het boek?Voor de eerste druk hebben we geko-zen voor een oplage van 600 exem-plaren, omdat we niet goed wisten hoeveel vraag er zou zijn. Ik weet niet precies hoeveel we tot nu toe verkocht hebben, maar volgens de uitgever wor-den er veel boeken besteld via de web-site. Hopelijk gaat het boek zo goed lopen dat er een tweede druk komt!

die daarop kicken, daar moet je toch niet aan denken? Verder las ik een keer dat vrouwen uit een Afrikaans land jarenlang in donkere schuren waren vastgehouden. Daar moesten ze porno met dieren opnemen. Mijn

verhaal is gebaseerd op die twee ge-gevens. Thrillers zijn soms gruwelijk, maar de werkelijkheid is vaak nog veel gruwelijker.Aan het eind van mijn verhaal schiet een oud omaatje de ontvoerders dood. Ik kan me wel in die emotie verplaatsen. Ik heb namelijk hetzelfde als ik voor mijn werk onderweg ben en van die vrachtwagens zie voor vee-transport. Ik kan er zo slecht tegen als ik dan de snoetjes van die varkens zie, terwijl op de auto zelf een lachend varken staat afgebeeld. Natuurlijk schiet ik niet echt iemand neer, maar ik krijg wel dat gevoel in mijn maag. Soms denk ik dat ik heel radicaal zou kunnen zijn, ook al ben ik ervan

overtuigd dat je door langzaam kleine stapjes te nemen en rustig te blijven veel meer mensen bereikt en overtuigt dan door te drammen en je radicaal op te stellen. En toch: diep in mijn hart kan ik me wel een beetje met het

omaatje identificeren. Mijn inspiratie voor mijn verhalen komt uit verschil-lende bronnen, maar er zit altijd iets van mezelf in. In dit geval in het per-sonage van het oude vrouwtje.

De andere schrijvers in de bundel zijn niet allemaal vegetariër of veganist. Heeft dat nog tot dis-cussies geleid bij de redactie?Er is een verhaal waarin een personage

“Een vishandel als sponsor,dat kan natuurlijk niet”

Geïnteresseerd in de verhalenbundel? Het boek kost €17,95 en is bij elke boekhandel verkrijgbaar. Je kunt het ook bestellen via de auteurs zelf, door te mailen naar bestelmeliefje@roosboum.nl

(dan komt er meer geld ten goede aan Stichting Melief). Voor meer informatie over Stichting Melief: www.stichtingmelief.nl.

6

www.wheaty.com

Een hartige vegan worst voor bij de wintermaaltijd

* bio * zuiver plantaardig * lactosevrij lactosevrij * eivrij * palmolievrij

De fijn gerookte

Boeren Knakworstsmaakt vertrouwd,

net als de worst van het kampvuur uit onze

kindertijd - gewoon puur plantaardig.

kindertijd - gewoon puur

GmbH, Duitsland DE-ÖKO-003EU/niet-EU Landbouw

7

interview tekst Floris van den Berg, foto’s Maika Karremans en Annemarieke Otten

Strijden tegen elk onrecht

Jouw levensmotto is: ‘Shoot no-thing but pictures, kill nothing but time’. Hoe kom je daar bij?Het is gepikt van Facebook, voluit is het: ‘Shoot nothing but pictures, kill nothing but time, and leave nothing but footprints’. Daaraan heb ik nog toegevoegd: ‘Love, peace and compassion’. Ik kom bij dit levensmotto omdat ik houd van fotograferen en als veganist tegen de jacht ben. Ik ben veel in de natuur en laat door fotografie daarvan de mooie kant zien, maar ook de lelijke kant van de dierindustrie.

Staan vegetariërs meer open voor veganisme?Ik merk dat ik invloed heb, maar ik heb vandaag nog zo’n irritatiemo-ment gehad dat iemand mij ervan beticht dat ik een prediker ben. Dan denk ik: dan heb je het helemaal niet begrepen! Een prediker predikt van-uit een sprookjesboek. Alles wat ik predik, en ik zie het helemaal niet als prediken, is gestoeld op argumenten

en bewijs. Daar mag je je ogen niet voor sluiten. Zelfs veganisten zeggen soms dat ze genoeg hebben van het veganistische gepredik. Ik kan daar met mijn pet niet bij, want veganisme is geen hobby. Veganisme door alleen veganistisch te leven, is in mijn ogen niet voldoende. Alleen geen dierlijke producten gebruiken is te weinig. Dan

Het vegan activisme van Remco Stunnenberg

Journalist en fotograaf Remco Stunnenberg is een bevlogen man. Op zijn blog schrijft hij over zijn ambitie om ‘het onbegrijpelijke begrijpelijk te maken’. Remco is een activist voor een humanere en diervriendelijker wereld. Hij is een hardcore veganist en een abolitionist: hij zet zich in tegen elke vorm van onderdrukking, van mens en van dier. Remco is voorstander van directe en concrete acties, zoals fotografie van het dierenleed in de intensieve veehouderij, mensen aanspreken op bontkraagjes en steun aan allerlei organisaties zoals Sea Shepherd, Bite Back, 269 en Anti Dierproeven Coalitie.

doe je niet genoeg. Je moet mensen er op aanspreken. Ik zie het als mijn morele plicht om er iets van te zeggen in de hoop dat ze denken: ja, Jezus, je hebt gelijk!

Hoe lang ben je al veganist? Ik ben al vier jaar veganist, nou ja ‘al’ vier jaar, dat is ‘pas’ vier jaar. Sorry, want ik ben helaas niet opgevoed als veganist! Maar als kind werd ik al vegetariër, omdat ik ooit aan mijn vader vroeg: “Waar gaan die dieren dan naar toe, papa?” Toen zei mijn vader: “Die gaan naar het slacht-huis...” Dat was het moment waarop ik besloot geen vlees meer te eten.

Dat is een autonome morele ont-luiking. En de overstap naar ve-ganisme, wat gebeurde daar?Ik werd op Facebook door iemand aangesproken: “Drink jij nog melk!?” Ik dacht meteen: die persoon heeft gelijk! Via de sociale media ben ik veganist geworden.

Vind jij dat iedereen veganist moet worden?Laat ik de woorden van een goede vriend en filosoof gebruiken: vega-nisme is de morele nullijn. Daar is geen speld tussen te krijgen.

Is het niet intolerant dat jij vindt dat iedereen veganist moet zijn?

Ik zou het intolerant vinden als ik met een machinegeweer ga staan en ik mensen zou dwingen zich te bekeren tot een bepaalde religie. Veganisme staat voor liefde en com-passie. Veganisme staat voor leven. Het bestaat niet dat dat intolerant is. Dat je tegen iemand zegt: “Die melk, die jij drinkt, die zou jij niet moeten drinken want …” Dat is fundamen-teel anders dan wanneer je zou zeg-gen: “Jij moet het katholieke geloof aanhangen!”, of: “Jij moet je kind besnijden!”

Aan wat voor reacties erger je je het meest?Ik kreeg ooit te horen van iemand: “Weet je wat ik zo jammer vind aan veganisten? Ze hebben geen humor.” Ik heb zelf ongelofelijk veel humor, maar als ik bij mij door de straat loop, kom ik tegen: een snackbar, een horrorhuis waar zo’n lam ronddraait, een shoarma-tent, een visboer, een kaasboer, een slager, een Albert He-

ijn, een Lidl, ik zie bontkraagjes. Kortom: ik zie alleen maar dieren-leed. Het is daarom moeilijk om als veganist vrolijk door het leven te gaan. Wij kunnen niet niet-weten.

Hoe kan het dan dat de andere mensen dat niet weten? Er is ge-noeg beeldmateriaal beschikbaar.

“Veganisme is geen hobby.”

8

Omdat ze het niet willen zien! En: is veganisme niet moeilijk? Nee, vega-nisme is niet moeilijk, alleen de maat-schappij maakt het zo moeilijk. De Albert Heijn, Lidl, de afschuwelijke warenhuizen, de supermarktketens, díe maken het moeilijk. Het kost een half jaar om over te stappen naar veganisme. Als je echt wilt, is vega-nisme zo easy en dan kom je er achter dat het zo mooi is! En zo puur. Dat je zo lekker kunt eten. Dat je jezelf elke dag in de spiegel kunt aankij-ken en denken: wauw, ik maak geen onderdeel uit van een immoreel, verwerpelijk systeem! Dat brengt zoveel genot en warmte in je leven. Dat is fantastisch! Het stomste is als mensen zeggen: “Het is extreem!” Of als mensen tegen je zeggen: “Ik heb dat dier toch niet vermoord!” Ik vind het vreselijk als ze zeggen dat ik zendingsdrang heb, maar wat ik doe is geen zendingsdrang. Het is een morele plicht.

Er is een keten van verantwoor-delijkheid voor carnisme. Van in-dividuele consument tot overheid en alles wat ertussenin zit, zoals

de boer. Vind jij dat alle schakels even grote verantwoordelijkheid hebben?Ja, iedereen heeft een even grote verantwoordelijkheid. De veeboer vind ik niks slechter dan de overheid, de consument, de supermarkt of de bank die erin investeert. Ik vind ze al-lemaal even immoreel!

Welke middelen vind jij toegestaan om dierenleed te voorkomen?[lange stilte] Ik ben tegen geweld. Ik ben tegen iedere vorm van geweld. Ik zou nooit aan de kant staan van degenen die geweld gebruiken. Ik kan het niet. Ik ben aanhanger van Nelson Mandela. Hij kreeg het voor elkaar een systeem te keren. Niet, zoals zijn vrouw Winnie deed, door geweld, maar door vrede te ‘predi-ken’.

Denk je dat we het ooit zullen winnen, een veganistische samen leving? Zal er een tijd komen dat we met afschuw op dit systeem terugkijken? Nee, ik ben bang van niet. Mensen zeggen: “Remco, kijk om je heen,

er gebeuren mooie dingen.” Ik zie inderdaad mooie dingen: ik zie dat mensen zich bewuster worden van dierenleed, ik zie dat mensen stappen maken in de goede richting en ik zie dat er mensen zijn die overstappen op veganisme. Hartstikke gaaf ! Maar ondertussen hebben wij een over-heid die een miljoenenpact sluit met China over zuivel. We zitten in dit land volledig in de wurggreep van de intensieve veehouderij.

Is veganisme links?Nee, ik heb ontdekt dat veganisme niet links is. Ik heb ontdekt dat er in mijn Facebook-vriendenkring PVV-adepten en Vlaams Belang-adepten zijn die veganist zijn. Daar ben ik van geschrokken. Ik kom op voor on-derdrukten en ageer tegen uitsluiting. Hoe kun je opkomen voor dieren en tegelijkertijd mensen uitsluiten? Ik kan daar met mijn hoofd niet bij.

Het lijkt alsof je vooral tegen een heleboel dingen bent, maar waar ben je voor? Hoe ziet jouw ideale samenleving er uit?Mijn ideale samenleving bestaat uit

foto

: ann

emar

ieke

ott

en

9

kleinschalige communities die volledig zelfvoorzienend zijn, die alles uit hun eigen kringetje halen. Alleen het pro-bleem is dat de wereld te veel mensen heeft om zo te kunnen leven.

Nu breng je een ander ethisch probleem op: de ongekende groei van de wereldbevolking. Wat moeten we daaraan doen? Stoppen met onszelf voort te plan-ten. [stilte] “Maar dan sterft te mensheid uit.” Eh ja, en wat is daar het probleem van? Zijn wij dan zo belangrijk voor de wereld? De wereld zou goed zonder ons kunnen. Wat mij betreft mag het ophouden.

Is dat de reden dat je zelf geen kinderen hebt?Ja.

Dat is een morele keuze?Ja, absoluut. Ik heb altijd sterk het gevoel gehad: in deze wereld wil ik geen kinderen zetten. Ik hoef dat ook niet want er zijn mensen genoeg. Ik

hoef daar absoluut niet aan deel te nemen.

Veganisme is de morele nullijn, zeg je. Vind je dat kinderen vega-nistisch opgevoed worden?Ja, zeker. Ik ben blij dat je dit onder-werp aanroert. Dat is voor mij een the-ma dat er in moet. Dat irriteert me zo enorm: hoe kun je veganist zijn en je kinderen niet veganistisch opvoeden? Daarmee haal je je eigen filosofie volledig onderuit. Want daarmee zeg je eigenlijk: ze hebben vlees, vis en zuivel nodig.

Maar zelfs als ze dierlijke pro-ducten nodig zouden hebben, dan nog is er de morele plicht voor veganisme, toch?Ja, maar ze hebben het niet nodig.

Dat weten wij namelijk. Maar stel dat? Ja, dan kom je in een hypothe-tische draaimolen: stel dat ik Arnold Schwarzenegger was…

Moraal heeft prioriteit boven ge-zondheid. Ja, dat sowieso. Ik vind het fijn dat het morele nog eens ten goede komt aan je gezondheid. Dat is een fijne bijkomstigheid. Dat is de bonus.

Wat geeft zin aan jouw leven?Ik geniet van het leven, elke dag. Ik geniet van een volle maan, van een

foto: m

aika

kar

rem

ans

“Ik zou graag willendat mensen eindelijk eens

een keer gaan nadenken.”

10

zonsondergang, van de natuur, van muziek, van lekker veganistisch eten, van lieve mensen om mij heen. Te veel om op te noemen. Ik houd van het leven. En juist omdat ik zo van het leven houd, vecht ik zo voor le-ven. Misschien is dat de essentie: het leven is zo mooi. En het leven wordt nog mooier als je elke dag in de spie-gel kunt kijken en weet dat je niet meedoet aan een immoreel en ver-werpelijk systeem. Als je jezelf in de ogen kunt kijken en weet: ik ben niet verantwoordelijk voor dat leed.

Waar haal jij jouw ethischenormen vandaan?Die pluk ik overal vandaan. Uit een boek als De vrolijke veganist. Uit een lezing van Gary Yourofsky. Uit een lezing van Marianne Thieme. Uit een gesprek met Esther Ouwehand. Uit een gesprek op straat met iemand. Overal. Dus niet specifiek van één iemand. Ik vind sowieso dat je altijd je mening moet baseren op argumenten en zelfstandig na-denken.

Positief kun je zeggen dat er een hele fijne vegan community is. Ik heb veel nieuwe vegan vrienden waar ik tegenop kijk om wat zij alle-maal doen. Daar krijg ik een warm gevoel bij. Ze zijn empathisch. Ik heb dat ook, dat warme gevoel. Ik word daar blij van. Ik merk het aan mezelf. Ik heb een toffe vriendenclub met alleen maar veganisten.

Is dat niet eng? Alleen maar vega-nisten? Alleen maar mensen om je heen die hetzelfde denken als jij?Nee, ik ga niet aan tafel zitten met iemand die vlees eet. Die tijd heb ik gehad. Ik heb het een tijd gedaan en dan kon ik mijn bek niet houden – ik doe dat niet meer. Ik ga niet meer naar feestjes. Ik ga er niet meer naartoe. Ik houd mijn mond niet meer dicht. Ik kan af en toe heel boos worden. Vooral op mensen die maar in het carnistische paradigma blijven, ondanks al mijn argumenten, ondanks alle bewijzen.

Maar je inspireert ook mensen en dat weet je.

Zolang ik berichten krijg van men-sen die ik inspireer, dan denk ik: ik doe het zo slecht nog niet. Heel recent nog ontving ik dit bericht via Facebook: “Ik volg je nu al een tijd op Facebook en moet zeggen dat je me fascineert en inspireert. Ik kan alleen maar bewondering hebben voor jouw passie en toewijding. Mede door jou ben ik veel bewuster gaan leven. Ik denk veel meer na over wat ik eet en wat ik zou moeten laten. En daar voel ik me goed bij.”

Wat is een boodschap die je aan mensen mee zou willen geven? [stilte] Er zijn zoveel boodschap-pen… Ik zou zo graag willen dat mensen [stilte] – en dat klinkt cliché - eindelijk eens zouden gaan nadenken. Consumenten zitten in de wurggreep van de overheid, van de intensieve veehouderij. Die maken ons let-terlijk kapot. Op het moment dat je daar tegen vecht en dat je daar over uitspreekt, word je neergezet als een zendeling, als een zeikerd, als een ex-tremist. Alsjeblief, ga eens nadenken!

KERSTGEDACHTE KERSTDINER?

VREDE BEGINT OP JE BORD. GO VEGAN:VOOR DE DIEREN

VOOR JE MEDEMENS

VOOR DE AARDE

VOOR JE EIGEN GEZONDHEID

GRATIS DIERVRIENDELIJKE (KERST)RECEPTEN EN MEER OP WWW.VEGANKERST.NL

EEN VEGAN KERSTBOODSCHAP

IN HEEL HET LAND DONATEURS BEDANKT!Ons spontane idee voor een poster-

campagne rond Kerst werd warm ontvangen

op social media en vond navolging middels

een succesvolle online crowdfunding.

Binnen een week tijd werd er bijna 10.000

euro ingezameld! We bedanken graag ons

vertrekkend bestuurslid Alex Romijn voor

dit hartverwarmende initiatief en Maria

van Colourful Green voor het prachtige

ontwerp waarmee we een zeer groot publiek

hebben kunnen bereiken. Op maar liefst

116 stationsabri’s door heel Nederland

kwam onze vegan Kerstboodschap te

hangen. We spreken de hoop uit dat we

hier vele ogen en harten mee hebben

kunnen openen en de verwachting dat er

veel nieuwe inschrijvingen zullen volgen

voor de aankomende VeganChallenge. Met

campagnes zoals deze kunnen we mensen

sensibiliseren, inspireren en bewegen

tot het omarmen van een diervriendelijke

levensstijl. We willen alle donateurs dan ook

van harte bedanken voor hun gift; zonder

jullie steun blijven dit soort initiatieven

slechts ideeën.

het NVV bestuur

11

• healthfood restaurant

• biologische kwaliteit

• lunch & diner • diverse salades &

belegde broodjes • vruchten- en groentesap

• elke dag veganistisch menu en natuurlijk

heerlijke vegetarische maaltijden

• open: elke dag van 12.00 tot 22.00 uur

Het Vegan logo is een geregistreerd handelsmerk en staat op producten die geen enkel dierlijk ingrediënt bevatten en niet met hulpstoffen van dierlijke oorsprong zijn bereid noch op dieren zijn getest. Het is inmiddels al op ruim 1000 producten te zien. Het logo is tevens verkrijgbaar voor bijvoorbeeld cateraars en restaurants.

Ook het Vegan logo op uw producten of in uw restaurant? Neem contact op met de Nederlandse Vereniging voor Veganisme: 06-5 243 39 31 of info@veganisme.org

Nederlandse Vereniging voor Veganisme

GOED: Sonett is gecertificeerd met het keurmerk STOP CLIMATECHANGE. Dat is de hoogste standaard voor uitgebreide CO2-analyse en certi-ficering. Het keurmerk garandeert de analyse van de hele onderneming met be-trekking tot CO2-uitstoot en volledige transparantie van de CO2 veroorzakendeprocessen. De analyse laat zien dat Sonett door verwarming en elektrische ener-gie vrijwel geen CO2-uitstoot veroorzaakt. Meer informatie: www.sonett.eu

Ö K O L O G I S C H K O N S E Q U E N T

Sonett – zo goed

sonettso tenso tt Certified by Certisys eco-control.comC Reg. by Vegan Soc. s stop-climate-change.dee

12

column tekst Alexander Gershberg, vertaling Teresa Moriana, foto Lize Jansen

Ingaanis het nieuwe uitgaan

Snijd de pastinaken in de lengte in lange stroken. Kook ze ongeveer 7 minuten in kokend water. Niet te lang laten koken, zodat ze een beetje knapperig blijven, tegen het krokante aan. Bak de stroken in een ovenschaal, bestrooid met de kruiden, de olie en het zout, gedurende 40 minuten in een op 180 graden voorverwarmde oven, tot ze goudbruin zijn.

Geroosterde kerriepastinaakLigt het aan mij of is het uitgaan in de stijl van ‘seks, drugs en rock-‘n-roll’ niet meer zo leuk als het geweest is? Naar een feest gaan met honderden mensen, hun lijven samengeperst, zwetend, tegen elkaar aan botsend met hun ellebogen, allerhande alco-hol- of drugsdipjes en katers, jezelf terugvindend in het bed van een vreemdeling die je niet alleen niet kent maar waarvan je je ook afvraagt hoe je erbij bent terechtgekomen en hoe je er weer wegkomt… Oké, oké, genoeg voorbeelden, ik denk dat je nu wel begrijpt wat ik bedoel.

Laat ik je iets anders voorstellen. Het ingaan. Zie het verschil.

Je meest stijlvolle outfit voor vannacht zal niet stinken aan het einde van de avond. Jij kiest de juiste muziek. Je kiest welke bloemen je op tafel zet. Je kiest je beste recepten, en alsjeblieft, doe dat met stijl. En met stijl bedoel ik de perfecte groente die het seizoen op dat moment te bieden heeft. Je wordt verliefd zodra je ze ziet liggen. Ze raken je, net als je recepten, in je gedachten en in je creativiteit. En net zoals je kleding bij je past, zo passen ook de gerechten die je maakt bij de mensen die je uitnodigt. Je keuze ba-seer je op wat zij lekker vinden en wat hen een goed gevoel geeft. Je kiest de wijn en stemt die af op de gerechten. En als laatste kies je de mensen die je uitnodigt zo, dat ze uiteindelijk alle-maal iets met elkaar gemeen hebben. En datgene kan maar beter goed zijn.

Ik heb geen andere manier om mijzelf uit te drukken. Plantaardig

voedsel maakt dat je je goed voelt. In deze setting met kleurrijk eten op tafel zullen je gasten met elkaar verbinden en met elkaar praten. Ze nippen van een glas wijn terwijl ze gedachten, woorden en levenservaringen met elkaar uitwisselen. Langzaamaan zal de atmosfeer warmer worden en het volume hoger. En dan is daar het ma-gische moment tussen de gerechten door dat je zou willen dat je de tijd stil zou kunnen zetten.

Het is winter, het is kerstmis en het weer is guur. Ik stel voor dat je naar binnen gaat, dat je ingaat, zodat er iets specialers uitkomt. En met het ingaan stel ik voor dat je eindigt in stijl, ik stel voor dat je je gasten vrien-delijk uitnodigt om te gaan afwas-sen en op te ruimen. Net als bij het uitgaan, wil je bij het ingaan niet de volgende dag wakker worden in een vieze ruimte, vol met de geuren van vreemdelingen.

• 4-5 pastinaken• ½ beker olijfolie• 3 el kerriepoeder• 2 el komijnpoeder• ½ el zeezout

Pastinaak is een van mijn favoriete wintergroenten en iets dat ik altijd mis als ik mijn winter doorbreng in Israël.

Rodebietensalade met appel• 1 rode biet• 1 geraspte appel• 1 geraspte wortel

• paar snufjes zout• paar snufjes peper• 1 eetlepel bruine rijstazijn

Zo eenvoudig, maar zo lekker is deze wintersalade. Meng de ingrediënten en klaar ben je.

Over Alexander GershbergAlexander Gershberg is eigenaar van Vegan Sundays. Hij doetcatering, kookworkshops (de eerst -volgende op 24 & 25 januari) en organiseert een pop-up -restaurant. Meer informatie:www.vegansundays.com

13

14

Vegan Twix barsRecepten tekst en foto Lisa Steltenpool

60 g bloem

15 g poedersuiker

⅛ tl zout

40 g vloeibare margarine (Alpro)

Verwarm de oven voor op 180 graden.

Meng in een kom de bloem, poeder-suiker, zout en de margarine. Kneed alle ingrediënten goed door elkaar. Neem een kleine ovenschaal of 6 kleine siliconen vormpjes. Bedek bij de ovenschaal de bodem met bakpapier. Verdeel het deeg over de bodem. Druk alles goed aan en bak daarna 10 minuten af.

Verhit in een steelpan de witte suiker en blijf goed roeren met een houten spatel. De suiker zal langzaam smel-ten. Nu komt het moeilijkste stuk: voeg als de suiker volledig vloeibaar is de sojaslagroom toe en roer dit direct door de hete suiker heen. Blijf goed roeren en zorg dat er een egale karamel ontstaan. Haal dan van het vuur.

Neem de ovenschaal of siliconen bakvormpjes uit de oven en verdeel hierover de karamel. Zet ze vervol-gens even in de koelkast.

Smelt de chocolade 2 tot 4 minuten in de magnetron of au bain-marie. Giet de gesmolten chocolade over de karamellaag heen. Laat nu 1 uur in de koelkast hard worden. Snij daarna eventueel in repen.

Bewaar de repen in de koelkast maar serveer op kamertemperatuur.

Hoeveelheid: 6 repen – Bereidingstijd: 30 minuten

Pas op,verslavend

lekker!

60 g witte suiker

2 el sojaslagroom (Alpro)

60 g pure chocolade

15

Verhit en klop de soja-melk op in een melk-opschuimer of in een steelpan met een garde. Meng in een mok eerst de cacao, poedersuiker en zout. Giet de hete opge-klopte sojamelk in de mok en roer goed. Voeg de amandelpasta toe en laat dit oplossen. Eventueel kun je nog vegan slag-room toevoegen en gar-neren met cacao poeder. Serveer meteen!

Recepten tekst en foto Lisa Steltenpool

De allerlekkerstehot chocolate

200 ml sojamelk

1 volle el cacao

2 el poedersuiker

Hoeveelheid: 1 mok of glas • Bereidingstijd: 5 minuten

Warm jewinteravonden

op methot choco

Dit recept kent drie geheimen. Eén: gebruik opgeklopte sojamelk, net zoals bij Starbucks. Twee: voeg een snufje zout toe, dit haalt echt de smaak naar boven. En drie: voeg amandelpasta toe, dit maakt de chocolademelk romig en smaakvol.

snufje zout

½ el amandelpasta

Optioneel: vegan slagroom en cacaopoeder voor garnering

16

Veeg de champignons schoon met een doekje en snij deze door-midden. Smelt de plantaardige boter in een koeken pan en fruit de champignons 10 minuten op mid-dellaag vuur. Blijf de champignons omroeren zodat ze gelijk garen.

Mix de azijn, de sojasaus, de suiker, het zout en de peper in een bakje en voeg het samen met de ui en knof-look toe aan de champignons. Roer de saus goed door de champignons heen en voeg de takjes rozemarijn toe. Dek de pan af met een deksel en laat dit 3 minuten staan op laag vuur.

Haal de deksel van de pan en laat de champignons nog 1 minuut bakken op middelhoog vuur. Bon appétit!

Heerlijk als bijgerecht of met het verdubbelen van de saus een passen-de toevoeging over de veganistische vleesvervanger. Ook goed te gebrui-ken voor het beleggen van een pizza of een lekker broodje met spinazie, zongedroogde tomaat en ui!

Balsamico-champignons

Recepten tekst en foto Marloes Polman

2 bakjes verse champignons

1 kleine rode ui, gesnipperd

2 teentjes knoflook, gesnipperd

20 g plantaardige boter

3 el balsamicoazijn

1 tl sojasaus manis

1 tl suiker

Ook lekkerop de pizzaof op eenbroodje!

Bijgerecht voor 4 personen

1 tl zout

½ tl gemalen peper

2 takjes rozemarijn

17

Aardappel-preischotelRecepten tekst en foto Marloes Polman

Schil de aardappels en spoel deze af. Snij de aardappels in dunne plakken en kook deze met een snufje zout on-geveer 5 à 7 min. De buitenkant be-gint dan lichter te worden en de bin-nenkant zal nog niet helemaal gaar zijn. Giet de aardappels af en spoel deze af met wat koud water om plak-ken en verder garen te voorkomen.

Giet de plantaardige melk in een kom en voeg de maizena, de bieslook, het zout, de uipoeder, de peper en de knoflook toe en mix dit goed. Zet de saus aan de kant voor later gebruik. Snij de prei in halve ringen en spoel deze goed af. Bak het gehakt met een eetlepel olie aan en voeg dan de prei en 2 teentjes gesnipperde knoflook

Aantal personen: 2

Vulling:

1 prei

1 el olie

170 g veganistisch gehakt

2 teentjes knoflook, gesnipperd

50 g gefrituurde uitjes

Saus:

500 ml plantaardige melk

1 el maizena

1 bosje bieslook, gesnipperd

1 tl zout

1 tl uipoeder

¼ tl gemalen peper

1 teentje knoflook, gesnipperd

3 grote vastkokende aardappels

Garnering:

Gefrituurde uitjes

Veganistische kaas (bijvoorbeeld Wilmersburger of Cheezly)

Klassiek ovengerecht op z’n veganistisch

toe. Bak dit al roerend twee minuten op middellaag vuur. Giet ¾ van de saus bij het gehakt en de prei in en breng dit op middellaag vuur aan de kook totdat de saus dikker aanzet. Voeg dan de gefrituurde uitjes toe en haal de vulling van het vuur.

Verwarm de oven voor op 200 graden.

Bestrijk een ovenschaal met een klein beetje olie. Beleg de bodem met plak-jes aardappel. Schep de vulling over de aardappels en leg er vervolgens een nieuwe laag aardappel bovenop. Giet het laatste beetje saus over de boven-ste laag aardappels heen. Garneer de bovenkant met veganistische kaas en een handje vol gefrituurde uitjes. Bak de schotel in 20 minuten gaar.

18

Eerst rooster je de bieten in de oven. Dat kan door ze per stuk in aluminiumfolie te wikke-len en een uur te verwarmen op 200 graden. Ondertussen bereid je de soep voor. Snip-per de ui en fruit de ui in wat olie. Snijd de kool in dunne reepjes, schil en rasp de wor-tels en hak de knoflook fijn. Als de uitjes een beetje glazig zijn, dan kun je er azijn, suiker, een beetje zout en knoflook aan toevoegen. Bak dit ongeveer een minuut en doe daar dan de kool, wortel, laurier en kruidnagel bij. Schep en roer dit goed door elkaar. Hierna kan de bouillon erbij. Nu zouden de bietjes klaar moeten zijn. Als je ze uit de oven haalt, spoel ze dan even goed af onder de koude kraan. Zo kun je het velletje er makkelijk vanaf trekken. Snijd de bietjes in kleine blokjes

BorsjtsjRecepten tekst en foto Laurie van Galen (www.lauriekoek.nl)

4 rode bieten

1 Chinese kool

3 kleine wortels

2 aardappels (vastkokend)

1 liter groentebouillon

2 uien

2 teentjes knoflook

2 laurierblaadjes

2 kruidnagels

2 el azijn (rode wijnazijn, witte wijnazijn of appel -ciderazijn)

1 el bruine suiker (eenandere suiker is ook goed)

sap van een halve citroen

neutrale olie (zonnebloem-olie of milde olijfolie)

peper en zout

winterscomfortfood

Borsjtsj is comfortfood voor mij. Vooral in de herfst en de winter, waarin bieten volop verkrijgbaar zijn. Je kunt de soep ruim van tevoren klaarma-ken en bijvoorbeeld een dag in de koelkast bewaren. Daardoor trekken de smaken nog beter in, net zoals bij ribolita.

en voeg ze aan de soep toe. Breng de soep aan de kook en laat het ongeveer een uur koken op een laag vuur (met de deksel op de pan). Schil de aardappels en snijd deze in kleine reepjes. Voeg ze na drie kwartier toe aan de soep, zodat ze nog een kwartiertje meekoken. Als de soep een uur heeft gekookt, kan het vuur uit. Vis de laurierblaadjes en de kruidnagels uit de soep (als je die nog weet te vinden). Om de soep iets dikker te ma-ken, kun je een deel van de soep pureren met een blender of een staafmixer. Je haalt hiervoor een deel van de soep uit de pan en na het pureren doe je dit weer bij de rest van de soep. Tot slot voeg je het citroensap en naar eigen smaak peper en zout toe en laat je het geheel lekker lang staan. Als je het pas de volgende dag wil eten, dan is het aan te raden om het in de koelkast te bewaren. Zet het wel pas in de koelkast nadat de soep volledig is afgekoeld. Borsjtsj is zowel koud als warm te eten en lekker met een beetje plantaardige room en wat gehakte peterselie of koriander.

Dit recept is voor vier borden.

19

“Ik hou niet van madammen met ‘nen bont­jas…” zingt een jongen met downsyndroom luidkeels door de winkel van de antroposofi­sche zorgboerderij. Hij is hier één van de be­woners en helpt in de winkel. Met een grijns bezingt hij alle gruwelijkheden waarmee Urbanus op die madammen wraak had wil­len nemen. Vorig jaar zag ik de meester zelf optreden. Hij bekende kleur: “Ik trek mij dat diervriendelijke inmiddels allemaal niet meer zo aan, nu ik mij zelf ‘nen bontjas kan veroorloven.”Ik vul mijn mandje met veldsla, winterpeen, pompoen, aardappels, uien en prei. Net die ochtend geoogst. De dauw en de aarde kleeft er nog aan. Beter kan niet. Ik sluit tevreden aan in de rij voor de kassa. “Is dit plant­aardig?”, vraagt een dame (zonder bontjas) aan het meisje achter de toonbank, en houdt haar een potje huisgemaakte tomatensoep voor. “Maar mevrouw,” reageert de klant achter haar, “ze zijn hier altijd aardig voor de planten.” Plant­aardig, dier­vriendelijk. Grappig, be­staat er eigenlijk ook plantvriendelijk? Zoals mensen die tegen hun planten praten of ze naar Mozart laten luisteren. Toen ik vegeta­riër werd, 35 jaar geleden, waren er mensen die zeiden: “Hoezo, zielige dieren? En die

arme slablaadjes dan? Die zit jij zomaar op te eten! Of worteltjes, die je levend kookt. Aaargh!”Er schiet me daardoor een verhaal te binnen. Van een vrouw die kabouters kon zien. Eh, ja, kabouters. Je hoeft er niet in te geloven om dit een aardig verhaal te vinden. We zijn per slot van rekening vandaag te gast op een antroposofische boerderij, waar niet alleen de bewoners, maar evengoed de aardgeesten met respect benaderd worden. Welnu, deze vrouw ontmoette in haar vakantiehuis tij­dens het ontbijt enkele kabouters en vroeg of ze mee wilden eten. Ja, dat wilden ze wel,

maar ze aten niet zomaar alles. Wat dan wel? Nou, fruit en andere vruchten zoals pompoe­nen of tomaten, maar ook noten en granen. Terwijl ik mijn fietstassen inpak, hoor ik achter me de jongen weer zingen. Hij draagt voor de tomatensoepdame haar boodschap­pen naar de auto. “Heel aardig, bedankt,” zegt ze, “maar ken je geen aardiger liedje?” Onmiddellijk schakelt hij over: “Krak zei de paddenstoel, met een diepe zucht…”

Paddenstoelen lustten die kabouters ook.Zitten deden ze wel op gewone stoelen. Het meest verzot bleken ze op brood met bramen jam. Ze aten namelijk uitsluitend voedsel dat door de natuur zelf geschonken werd, waarvoor geen levend wezen had hoe­ven sterven. Wat een inspirerende manier om weer eens heel anders tegen je voedsel­keuze aan te kijken. Ik krijg er een warm gevoel van. En beslist plantvriendelijk. Mijn spellings corrector kent dat woord trouwens niet, ontdek ik thuis. Hij geeft als suggestie: klantvriendelijk. Dat zijn ze op de boerderij eveneens, en dat is ook wat waard.

Ze zijn hier altijd aardig voor de planten!

Aardigcolumn De Verbazing tekst Lysan van Winden, foto Lee Summers (Creative Commons)

2020

ondernemers met idealen tekst Peter Kouwenhoven, foto’s Esther Wennekes en Robert Stienezen

Rammenasbleken gemeenschappelijke activiteiten te hebben, zoals het werken in de dak-lozenopvang en spelen in (alternatieve) bandjes. Hij tekent, ik schilder graag. Ja, hoe ontstaat zo’n plan om Ram-menas op te starten? Soms gebeuren dingen gewoon en dat was ook bij ons het geval. Wij konden een stukje huren van en in Alchemie, dat is een winkel met het karakter van een huiskamer, in Hoog Catharijne in Utrecht. Zij had-den een plek over die wij wel konden gebruiken voor onze plannen. Het is een tijdelijke locatie waarvan we ho-pen dat we er nog een tijdje kunnen blijven zitten. De sfeer van Alchemie past helemaal bij ons. Ontspannen en relaxed: je kunt rustig met een boekje neervallen op de bank in de winkel. Niemand die je gek aankijkt. Die sfeer proef je ook bij ons in Rammenas - Roots Rock Kitchen. We zijn zeker geen doorsnee horecagelegenheid.”

Buitenstaanders zijn nogal eens van mening dat je als veganist vrijwel niets kunt eten. Flauwekul natuurlijk. Kijk maar, om een voorbeeld ‘dicht bij huis’ te noemen, in VEGAN Magazine en je maakt ieder nummer weer ken-nis met allerlei veganistische heerlijk-heden!

In Utrecht, in Hoog Catharijne, zit sinds kort Rammenas - Roots Rock Kitchen, een kruising tussen een res-taurant en een cafetaria, gerund door Teun Berting en zijn compagnon Rut-ger. Ze serveren verschillende soorten vegaburgers, bijzondere soepen en an-der lekkers, zoals verrukkelijke vegan cupcakes die een vriendin maakt. Dat maakt nieuwsgierig. Wanneer ik Teun bel staat hij net met zijn han-den in het vegetarische gehakt dat bestemd blijkt te zijn voor hun Turkse burger met broccoli die, omdat hij hem zelf maakt, steeds weer een beet-je anders en telkens beter smaakt: op weg naar de volmaakte vegaburger! De volgende morgen spreken we el-kaar weer. Teun is op weg naar Ram-menas, ratelend gaat tijdens het inter-view het rolluik omhoog: Rammenas - Roots Rock Kitchen is open en klaar om nieuwe gasten te ontvangen!

Hoe begin je zoiets als Rammenas? En waarom in Utrecht?“Ik heb in Utrecht gestudeerd, taal- en cultuurstudies. Ik kom uit Doetin-chem, maar hier heb ik mijn vrien-den, hier is mijn leven. Tijdens en na mijn studie heb ik ook andere dingen gedaan zoals werken in een daklozen-opvang, heb in bandjes gespeeld, ik schrijf, maak muziek en ik kookte ook voor vrienden en grotere groepen. Ik merkte dat ik dat heel leuk vond. Heb een tijdje een cateringbedrijfje gehad, de Wereldvercateraars. Drie kwart jaar geleden kwam ik Rutger weer tegen, ik kende hem nog uit het culturele leven in Utrecht. We

Hoe komen jullie aan de naam?“Die is gewoon aan de keukentafel bedacht. We wilden graag een beetje stoere naam hebben die gemakkelijk blijft hangen. Dat stoere zit natuurlijk in RAMmenas, maar ‘nassen’ is ook een ander woord voor eten. Roots Rock Kitchen heeft eigenlijk verder geen uitleg nodig. Wist je dat volgens de overlevering de slaven in Egypte de piramides alleen konden bouwen dankzij het eten van rammenas? Zo’n feitje vinden we leuk! We hebben nog geen rammenasburger maar die gaat er op korte termijn zeker komen!”

Waarom start je zoiets op?“We vinden het allebei leuk om een recept voor iets lekkers te bedenken om het daarna te maken. En dan niet zomaar iets, maar dingen die anders zijn, die bijzonder zijn en die bijzon-der smaken. Maar vooral ook: blij

Steeds op zoek naar de volmaakte vegaburger

foto: E

sthe

r W

enne

kes

21

eten zonder verdriet. Geen dierenleed en zorgvuldig omgaan met voedsel, met de wereldvoorraden. En het fijne van Rammenas is dat je niet hoeft na te denken, alles is plantaardig. Dat na-denken moet je in andere restaurants, die ook vlees en vis serveren, vaak wel. Bij ons komt niets dierlijks in de pan terecht.”

Wie runt de tent en wie maakt het lekkers? “We zijn eigenlijk allebei wel creatieve kokers. Rutger is iets zorgvuldiger en ik ben wat losbolliger. Ondanks dat lijken we wél op elkaar.”

Hoe ziet de kaart van Rammenas eruit?“Er staan verschillende burgers op het menu, zoals de Oegandese burger met pittige saus, sesam, gember, pin-da… De Turkse burger is al genoemd. Onze saté van door ons zelf gemari-neerde sojastukjes is een aanrader! En wat dacht je van onze rammenacho’s met bonen, maïschips en lekkere saus? We zijn steeds bezig om wat nieuws te ontwikkelen. En verder verrukkelijke soepen die soms spontaan blijken te ‘ontstaan’. Onlangs kwam er iemand met een prachtige pompoen aanzet-ten, dan hebben we een paar dagen pompoensoep. Nu hebben we weer

een paar volgroeide courgettes en dát levert weer courgettesoep op. Een partijtje eekhoorntjesbrood was de basis voor soep van eekhoorntjes-brood (een paddenstoelensoort, red.). Mensen, en dan vooral het iets jon-gere publiek, komen bij ons voor zomaar een broodje, maar die zijn zo aangekleed, zo compleet, dat een

broodje ook als lunch kan dienen. Wanneer je er dan ook nog een kom soep bijneemt heb je een complete, bijzondere maaltijd. Onze kaart is nog beperkt: we zijn nog niet zo lang bezig. We zitten op een tijdelijke loca-tie en voor Rutger en mij is het wen-nen. De ontwikkelingen gaan niet ra-zendsnel maar gestaag! We zijn iedere dag blij met onze zaak, ondanks het feit dat we zes dagen per week tien tot twaalf uur per dag moeten werken.”

Jullie gebruiken nogal wat Engel-se begrippen. Is dat bewust?“Ja, we richten ons óók op het En-gelssprekende publiek en dat blijkt te werken als je ziet hoeveel Engelsspre-kende klanten we krijgen!”

Wat is Rammenas - Roots Rock Kitchen over tien jaar?“Dan hebben we hopelijk een zaak waar, naast het eten, ook kunst, mu-

ziek, letteren en cultuur in algemene zin elkaar ontmoeten. En natuurlijk hoop ik op veel meer initiatieven zoals dat van ons: diervrije producten ver-werken met eerbied voor de aarde en het zorgvuldig omgaan met natuur-lijke voorraden op aarde. Ik zei het al, blij en vrolijk eten, dat vinden Rutger en ik belangrijk. Wij zijn bovendien

van mening dat je met behulp van eten deze boodschap beter kunt over-brengen en meer kunt bereiken dan wanneer je de boodschap ‘zomaar’ vertelt.”

We zijn zeker geendoorsnee horecagelegenheid

Rammenas –Roots Rock Kitchen

Boven Clarenburgh 35(tot eind december, houd hun

facebookpagina in de gaten voor een mogelijk andere locatie in de

toekomst)3511 CR Utrecht

foto’s:

Rob

ert

Stie

neze

n

22

restaurantbespreking tekst Janou Derckx; foto’s Janou Derckx en Theekamer PIEN

gevraagd of we iets willen drinken. “Graag, en ook iets eten als het kan!”. We zijn namelijk erg benieuwd of het net zo lekker is als het klinkt. Ik kies voor een biologische cappuc-cino hazelnoot en de pompoenpretsalade met linzen. Mijn tafelgenote neemt een verse gemberthee en de stoere baguette à la pien. Vanachter onze tafel kijken we zo de keuken in. De gerechten en drankjes worden met veel zorg en liefde bereid. Alles is vers en puur. Dat zie je en dat proef je. Onze gerech-ten zien er erg lekker uit, en ze smaken heerlijk. De salade die ik heb gekozen biedt een erg fijne combinatie van smaken. De cappuccino is genieten en ook de baguette is heerlijk. Beide gerechten zijn precies goed qua hoeveelheid; we hebben nog net een plekje voor een drankje. We sluiten onze lunch af met een biologisch vruchtensapje en een praatje met eigenaresse Sandra.

De enige conclusie kan zijn dat Breda er een pareltje bij heeft en dat ik er graag terugkom!

In Breda openen de laatste tijd steeds meer leuke zaak-jes. Een van deze nieuwe zaakjes is theekamer PIEN. PIEN staat voor Pure In Eating Nature. Op de kaart staan vegetarische en biologische gerechten en drankjes, met verschillende vegan opties. Specialiteit zijn de biologi-sche kruidentheeën, maar je kunt er ook genieten van koffie en sapjes. Voor de lunch kun je kiezen tussen soep, salade, brood of een burger. Je kunt er ook ont-bijten of kiezen voor iets zoets bij de thee. High PIEN is ook mogelijk, vanaf 4 personen (van tevoren even reserveren). Er worden regelmatig events en workshops georganiseerd die aansluiten bij het concept, zoals de cursus ‘van natuurlijke materialen verf maken’ of een vintage shopavond.

Op een zonnige zaterdagmiddag wandel ik met een vriendin binnen bij PIEN en worden we verwelkomd door de dalmatiër Filemon. De inrichting is gemoede-lijk en hip. Doordat er drie kleinere ruimtes zijn, hangt er een knusse sfeer. De zaak staat vol met mooie spul-letjes waarvan het meeste ook gekocht kan worden. We moeten even wachten want alle tafels zijn bezet, maar dan worden we door de vriendelijke eigenaresse Sandra

Theekamer PIEN, Breda

St. Janstraat 24, Bredawww.theekamerpien.nl

23

foto

: Jan

ou D

erck

x

foto

: The

ekam

er P

IEN

23

overdenking tekst Hans Bouma, foto Trisha Shears via Flickr (Creative Commons)

In zijn boek De sneeuwluipaard doet Pe-ter Matthiessen verslag van een meer dan 400 kilometer lange tocht die hij samen met bioloog George Schaller dwars door de Himalaya maakte. Hoog op het Tibetaanse Plateau, in het zeer afgelegen en ontoegankelijke gebied van Shey Gompa, hopen Mat-

thiessen en Schaller de bharal, de blauwe schapen, aan te treffen. Na een slopende reis van enkele weken komen ze deze dieren eindelijk tegen – en wel precies in de tijd die voor de bestudering van de schapen zo inte-ressant is: de paartijd.

Maar Matthiessen en Schaller heb-ben nog meer op hun programma. In het gebied van Shey Gompa huist ook de sneeuwluipaard. Een confrontatie met dit geheimzinnige en zeldzame dier zou het hoogtepunt van hun ex-peditie zijn. De sneeuwluipaard laat zich echter niet zien. Hij wás een my-the en hij blíjft een mythe. Men moet aan zijn sporen maar genoeg hebben.

Nu, de beide mannen hébben aan die sporen genoeg. Peter Matthiessen schrijft: ‘Als de sneeuwluipaard zich zou vertonen, dan ben ik er klaar voor de sneeuwluipaard te zien. Zo niet, dan ben ik op de een of andere manier niet klaar om hem te zien – en met dat niet-zien ben ik tevreden.’

Is dit niet gaaf gedacht? Matthiessen beseft dat hij zich op andermans terrein bevindt. Zonder dat de sneeuw luipaard hem uitnodigde, is hij diens woonge-bied binnengedrongen. Hij kan geen enkel recht laten gelden. Hij is slechts een gast die zichzelf inviteerde. Voor

een ontmoeting zal de sneeuwluipaard het initiatief moeten nemen. Verschijnt hij, dan is dat een genade. Maar hij kan heel respectabele redenen hebben om zich níét te vertonen. En als híj er niet aan toe is, dan is Matthiessen er ook niet aan toe. ‘Dat de sneeuwluipaard bestaat,’ schrijft hij, ‘dat hij hier is, dat zijn grijze ogen ons gadeslaan vanaf de berg – dat is genoeg.’

Een snelle afdaling nu van het Tibetaanse Plateau naar het zo lage en vlakke Nederland. Overal dieren te zien. Zomaar, onomwonden ver-schijnen ze in mijn blikveld. Schapen bijvoorbeeld, weliswaar niet zo exclu-sief als de bharal, de blauwe schapen in het gebied van Shey Gompa, maar

daarom zeker niet minder waarde-vol. Zoals ieder mens heeft ook ieder dier een volstrekt eigen kwaliteit. Die sneeuwluipaard: fenomenaal, of hij zich nu vertoont of niet. Maar niet minder fenomenaal is die zwaan op haar nest, dat paard in een peilloze meditatie feilloos samenvallend met zichzelf, die hond uitgelaten rennend over het strand. Overal dieren te zien. Behalve dan waar je ze níét ziet. Vandaag niet, morgen niet, nooit. Niet omdat zij zich bewust aan het oog onttrekken. Op zichzelf zouden ze best gezien willen worden – dat is het probleem niet. Maar opgesloten als ze zijn, le-venslang, stervenslang opgesloten, zijn ze gedoemd onzichtbaar te blijven. Het gaat om de dieren in de bio- of vee-industrie. Dieren zonder vorm van proces veroordeeld tot de hel van het absurde. Dieren die ook het laatste restje eerbied voor het leven meedogenloos wordt onthouden. De eerbied voor het leven waarmee Peter Matthiessen en George Schaller die blauwe schapen en die sneeuwlui-paard zo volop humaan bejegenden.

Als íéts morele prioriteit heeft, dan wel de exodus, de rehabilitatie van deze dieren die geen dier mogen zijn en toch dier blijven. En ook de beëin-diging van de bio-, de vee-industrie. Die sneeuwluipaard daar ergens hoog op een berg in Shey Gompa, hij rekent op ons. Ik voel zijn blik. Die grijze ogen, ogen vol verwachting.

Die grijze ogen

Dat het sneeuwluipaard bestaat,dat hij hier is – dat is genoeg

24

interview tekst Mireille de Putter, foto’s Rymke Wiersma en Mireille de Putter

Vroeger was niet alles beter

B12 bij gaan slikken, toen bleek dat we een tekort hadden.’Els: ‘Er was weinig informatie. Ik had alleen het NVV-kookboek en het blaadje dat ze uitgaven. Begin jaren negentig heb ik het veganisme een jaar of drie, vier volgehouden. Ik was de enige in mijn omgeving en voor mijn gevoel de enige ter wereld. Toen ik weer vegetariër werd, bleef het schuldgevoel knagen, en ik bleef ook lid van de NVV. Mijn slogan was altijd: ‘Een consequente vegetariër is

Hoe kwam je erbij om veganist te worden? Weia: ‘Mijn vriendin en ik dachten dat we als vegetariër niet meewerkten aan de slacht. Toen lazen we in het blad van De Kleine Aarde dat ook voor melkproductie slacht nodig is. Een halfjaartje later besloten we ook met zuivel te stoppen. Dat was in sep-tember 1982.’ Els: ‘Ik ben in 1981 vegetariër ge-worden, toen mijn vierjarige dochter geen vlees meer wilde eten na het zien van een televisie-uitzending waarin biggetjes werden gecastreerd. Tien jaar later werd ik veganist, door een krantenartikel over een koe die der-tien jaar was geworden. Er stond een foto bij van een versierde koe, met een blije boer en boerin ernaast. Ze vierden haar verjaardag omdat ze nog genoeg melk gaf. Andere koeien gin-gen al veel eerder naar de slacht. Dat was een schok voor me. Ik ben toen meer informatie gaan zoeken en lid geworden van de NVV.’

Waar haalde je informatie van-daan over veganistisch eten? Weia: ‘Aanvankelijk hadden we geen informatie. We wisten niet dat er een woord voor was en dat er ook anderen waren! In het blad van de Vegetariërsbond lazen we over de Ve-ganistenkring, een voorouder van de NVV. We zijn bij een paar kringdagen geweest. De Veganistenkring gaf ook brochures uit, bijvoorbeeld over vita-mine B12. Zo zijn we na vijf jaar toch

een veganist.’ Een aantal jaren gele-den ben ik opnieuw veganist gewor-den. Inmiddels weet ik - door internet en contacten met anderen - veel meer over de misstanden in de voedselpro-ductie.’

Hoe gaat en ging het praktisch gezien? Weia: ‘Toen we een halfjaar veganist waren, zijn we ook 100% biologisch gaan eten. Veganisme gaat over niet meedoen aan het onderdrukken van

Twee generaties veganisten aan het woord

Twee ‘oude’ en twee ‘nieuwe’ veganisten vertellen over hun ervaringen. Hoe kwamen ze erbij om veganist te worden? Waar halen ze hun informatie vandaan? Hoe gaat het praktisch gezien

met boodschappen of eten met anderen? Wat zijn de reacties uit de omgeving? Mireille de Putter schetst een beeld van hoe het 25 jaar geleden was en hoe het nu is. Is het tegenwoordig

gemakkelijker om veganist te zijn?

‘We wisten niet dat er een woord voor was en dat er ook anderen waren.’Weia Reinboud, 64 jaar, schrijver/vormgever bij uitgeverij Atalanta, uit Utrecht

‘Ik was de enige veganist in mijn omgeving en voor mijn gevoel de enige ter wereld.’Els van Ingen, 58 jaar, bijstandsconsulent, uit Rotterdam

Wei

a Re

inbo

ud

(foto

: Rym

ke W

iers

ma)

25

dieren. Biologisch gaat over niet meedoen aan het onderdrukken van ecosystemen, met daarin ook veel dieren. Eigenlijk vind ik dat niet-bio niet-vegan is. Mijn boodschappen doe ik bij de ecowinkel of bij tuinders uit de buurt. Ik kook veel Indonesisch,

herontdekken. Ik voel me er prima bij, en je kunt er bovendien heel hoog mee springen.’ [Weia is wereldrecord-houder hoogspringen, 1.47 meter bij vrouwen boven de zestig jaar, red.]Els: ‘Tofoe en tempé haalde ik vroeger bij de toko; hummus kocht ik bij de islamitische slager, en tahin voor op brood bij de natuurvoedingswinkel. Ook knutselde ik graag een bonenbur-ger in elkaar. Tegenwoordig staat mijn koelkast overvol veganistische produc-ten. Als ik geen zin heb om te koken, haal ik een veganistische maaltijd bij de toko of de Spirit om de hoek.’

Wat zijn en waren de reacties uit de omgeving op je veganisme?Weia: ‘Van dom tot geïnteresseerd. Wat scheelt is dat we altijd samenwoonden met een clubje gelijkgestemden.’Els: ‘Vroeger deelde ik mijn veganisme alleen met familie en vrienden. Ik liep er niet mee te koop. Je hoefde er ge-woon niet mee aan te komen. Nu sta ik er veel zelfbewuster in, heb ik meer kennis en vind ik het leuk om het uit te dragen en erover te discussiëren.’

Hoe kwam je erbij om veganist te worden? Mittch: ‘Sinds augustus 2014 ben ik veganist. Daarvoor was ik ruim een jaar flexitariër. Als vrijwilliger

bij Greenpeace had ik milieu en duurzaamheid hoog in het vaandel. Daarnaast wilde ik dierenleed ver-minderen, maar ik hield nog te veel rekening met mijn sociale omgeving.

Els

van

Inge

nM

ittch

Mar

ee

De film Cowspiracy gaf me de laatste zet die ik nodig had om stevig achter mijn idealen te gaan staan. Iemand in de film zei: ‘Je kunt geen milieuactivist zijn als je vlees eet.’ Ik wilde het niet

en daar zit tahoe en tempé al in. Als ik zin heb, maak ik een rijsttafel met soms wel zeventien gerechten. Ook omnivoren likken daar hun vingers bij af. Uit eten gaan hebben we lang nauwelijks gedaan. Nu er meer moge-lijkheden komen, zijn we dat aan het

‘Je kunt geen milieuactivist zijn als je vlees eet.’Mittch Maree, 25 jaar, illustrator/grafisch vormgever, uit Utrecht

‘Ik dacht: als anderen het kunnen, waarom ik dan niet?’ Johanna Adamson, 35 jaar, IT-er, uit Hilversum

26

meer half doen.’ Johanna: ‘Als kind vond ik het al moeilijk om dieren te eten, maar mijn familie zei dat het gezond was. Ik werd op mijn zeventiende vegetariër en leefde op tosti’s met tomaten en kaas. Ik wist toen nog niet hoe on-natuurlijk de productie van melk en eieren was. Ik kom uit Argentinië, waar de dieren buiten lopen en gras eten. Toen ik op Facebook bij de Par-tij voor de Dieren zag hoe zuivel en eieren worden geproduceerd, besloot ik om ook met die producten te stop-pen. Uiteindelijk heb ik in juni 2014 de stap gezet.’

Waar haal je informatie vandaan over veganistisch eten? Mittch: ‘Voornamelijk van internet. Ik kijk speeches, lees over vitaminen en mineralen, zoek uit hoe producten worden gemaakt. Ik wil alles weten om zelf bewuste keuzes te maken en in discussies goed weerwoord te kunnen geven. Wat me de afgelopen maanden erg hielp, was onegreenpla-net.org. Recent heb ik De Vegarevolutie van Lisa Steltenpool aangeschaft.’ Johanna: ‘Ik ben lid van de Facebook-groep Vegan Nederland en volg een aantal blogs. Voor recepten gebruik ik mijn kookboeken. Als ik wat wil weten over vitaminen en mineralen kijk ik op voedingscentrum.nl. Ik gebruik de HappyCow- en de VegeTipple-app.

Daar ontdekte ik dat ik mijn lieve-lingsbier, Guinness, snik, niet meer kan drinken.’

Hoe gaat het praktisch gezien? Mittch: ‘Boodschappen doen en koken gaan mij makkelijker af dan verwacht. Voor veganistische recepten kijk ik online en experimenteer ik. Het voordeel is dat ik op mezelf woon en weinig rekening hoef te houden met anderen. Mijn vriendin is een bourgondische, Belgische alleseter. Ze eet nu wel bewuster dan voorheen. We zijn meestal maar een paar dagen achter elkaar samen, en dan eten we veganistisch. Gelukkig is ze open-minded en kan ik op dit moment ook vlees in huis verdragen.’ Johanna: ‘We hebben een abonne-ment op de Beebox, met biologische en regionale producten. Mijn man kookt meestal en experimenteert met veganistische gerechten. Voor hem is duurzaamheid een belangrijker mo-tief dan ethiek. Als ik niet thuis ben of als we buiten de deur eten, kiest hij vaak voor biologisch vlees. Mijn dochter van vijf wil sinds kort ook ‘geen dood dier meer op haar bord’. Wel eet ze af en toe kaas en eieren. Ik vind het belangrijk dat mensen hun eigen keuzes maken. Ik droom na-tuurlijk van een veganistische wereld, maar dat kan alleen met liefde en res-pect voor elkaar.’ [Twee weken na het interview mailt Johanna: ‘Inmiddels is mijn man veganist geworden (yes!). Hij heeft de beslissing genomen kort na het concert van Morrissey waar ook Meat is Murder werd gespeeld, met videobeelden van de vee- en vleesin-dustrie.’]

Wat zijn de reacties uit de omge-ving op je veganisme?Mittch: ‘Over het algemeen mijden mensen het onderwerp, uit desinte-resse of om niet te hoeven reflecteren op hun keuzes. Gelukkig zijn er ook mensen die me steunen. Het klinkt een beetje hippie-achtig, maar voor mij is veganisme de liefde voor men-sen, dieren en milieu, en die wil ik doorgeven aan anderen.’ Johanna: ‘De meeste mensen respec-teren mijn keuze. Als ik word uitge-nodigd, maken ze speciaal iets voor mij. Anderen denken dat het extreem of ingewikkeld is. Ik vind het leuk om

erover te discussiëren. Het maakt me bewuster waarom ik voor deze levens-stijl heb gekozen.’

Cappuccino met sojamelk en FacebookZowel bij de oude als de nieuwe garde blijken de media een cruciale rol te spelen bij de beslissing om veganist te worden. Of het veganistische verhaal nu wordt verteld in de vorm van een krantenartikel, een documentaire op internet of tijdens een popconcert: ze geven het laatste zetje. Daarnaast lijkt de steun van gelijkgestemden onont-beerlijk om veganist te blijven - liefst in het echt, maar anders op Facebook. Internet en social media maken het tegenwoordig sowieso laagdrempeli-ger en dus gemakkelijker om de vega-nistische boodschap te verspreiden en ervaringen te delen.

Els, Weia en Johanna bevestigen dat het nu gemakkelijker is als veganist. Johanna: ‘Ik wilde altijd al veganist worden, maar het was óf te onprak-tisch óf ik hield het niet vol omdat ik kaas en eieren miste. Deze keer dacht ik: als anderen het kunnen, waarom ik dan niet?’ Net als bij Els speelde in-formatie via social media en steun van andere veganisten een doorslaggeven-de rol. Els: ‘Er is nu veel meer infor-matie voorhanden over het dierenleed dat voortvloeit uit onze voedselpro-ductie, waardoor ik doordrongen ben van de noodzaak. Bovendien heb ik nu steun van andere veganisten. Dat geeft een samen-sta-je-sterk-gevoel.’

Ook in praktische zin is het gemak-kelijker geworden. Johanna: ‘Super-markten bieden meer alternatieven, en je kunt op het station cappuccino met sojamelk krijgen.’ Weia: ‘Er komen steeds meer veganisten; er is meer informatie, en er zijn veel meer veganistische en biologische produc-ten verkrijgbaar. Vroeger had je één soort tahoe bij de natuurwinkel en nu wel tien. In de jaren tachtig bakten we zelf veganistische koekjes, nu koop je ze kant en klaar.’ Weia denkt dat er ook meer acceptatie is. ‘Vroeger moest je uitleggen wat een veganist was, nu weten de meeste mensen dat wel, hoewel ze dan toch vaak vergeten dat je geen taart eet waar ei in zit. Veganisme wordt zelfs hip.’

Joha

nna

Ada

mso

n (

foto

: Mire

ille

de P

utte

r)

27

V-nieuwsV-nieuws door Armande van Doesburg

Rauw, naakt en gezondSuzanne Poot beschrijft in haar boek haar ervaringen van 21 dagen lang rauw en plant-aardig eten. Ze komt tot de conclusie dat dit de sleutel lijkt te zijn voor een goede gezond-heid en een natuurlijke manier van genezen.Suzanne hoopt met haar boek Rauw, naakt en gezond een basis te bieden om ieders gezondheid en kwaliteit van leven te bevor-deren. Vooral ook omdat deze levensstijl niet alleen goed is voor de mens, maar ook vriendelijk voor de dieren en de aarde. Het verhaal begint ermee dat Suzanne zich jarenlang niet goed voelde. Ze had allerlei kwaaltjes, was vaak moe en kwam niet ver-der bij de reguliere gezondheidszorg. Na veel leren en lezen over gezondheid, voeding, natuurlijke remedies en mindset, reisde ze in 2011 naar het Hippocrates Health Institute in Amerika. Daar volgde ze 21 dagen lang een uitgebreid programma met alleen maar rauwe en plantaardige voeding. Het was een ervaring die haar leven veranderde, ze had zich zowel geestelijk als lichamelijk nog nooit zo goed gevoeld. Met het boek wil ze haar kennis delen en anderen inspireren om de gezondheid veel meer in eigen handen te nemen. Op haar site/webshop kun je onder andere vegan producten bestellen. www.rauwnaaktengezond.nl The Black Fish

Dierenbeschermingsorganisaties zijn ongelooflijk belangrijk. Ze maken mensen bewust van het belang van het leven van dieren en de natuur. The Black Fish zet zich in om de Europese zeeën en het zeeleven gezond te houden en te beschermen. Er worden cam-pagnes gevoerd om schadelijke en illegale visserij tegen te gaan. Het eerste schip wordt binnenkort gekocht zodat de organisatie beter haar werk kan doen. Op de site kun je ook de korte film Losing Nemo bekijken.www.theblackfish.org

Laat je eens stylenShekila Ramautar wil mensen graag helpen om bewuster hun kleding te kopen en hun garderobe te verduurzamen. Haar credo is: ‘feminine, elegant & eco!’ Shekila heeft zelf ook een ecologische kledinglijn en kan ook kleding op maat voor je maken van bijvoorbeeld hennep. Styliste, blogger en ontwerpster Shekila vertelt: “Veel mensen kopen nog steeds geen eco-kleding. Redenen zijn vaak het gebrek aan informatie, dat het te duur is of dat het saai of kleurloos is. Graag wil ik je als eco-styliste en ontwerp-ster het tegenovergestelde laten zien. In principe is alles mogelijk bij mij, ook een goedkoper item kan! En ik neem een kijkje bij jou in je kledingkast en geef je tips hoe je het kan verduurzamen met een eigen eco-collectie!”www.shekila.eu

Van de muur etenNiets is betrouw-baarder en lek-kerder dan eten uit je eigen moestuin. Dit hoeft niet al-leen letterlijk in je tuin, maar kan ook binnen aan de muur, bijvoorbeeld als je een kleine tuin of alleen een balkon hebt. Je kan kiezen uit kweken van groen-ten, kruiden of eetbare bloemen. Het product de Eetbare Wand is gemaakt van duurzaam materiaal. De grondstof bestaat voor 99 procent uit gerecyclede Europese trans-

parante petflessen en voor een procent uit nylon (UV-bestending garen).De Eetbare Wand laat zich gemak-kelijk bevestigen op muren, schut-tingen, steenkorven, balustrades, hekwerken en andere verticale voorzieningen. Elke Eetbare Wand is standaard voorzien van een micro-drip-irrigatiesysteem dat eenvoudig aangesloten kan wor-den op de tuinslang.www.eetbarewand.nl

Genieten vanlimited editionsLavera verwent ons veganistjes elke keer weer met de limited editi-ons. Steeds weer een heerlijke bio-vegan-combinatie van natuurlijke ingrediënten van douchewash en romige bodymilk. In de herfst was dat chocolate fantasy met biologische cacao en bloedsinaasappels. Voor de winter mogen we genieten van winter glory, met paranoten en ahornsiroop. Verkrijgbaar bij Vega-Life en natuurwinkels.

Nurture your natureNura Nature is ontstaan vanuit het idee dat alles wat je in de natuur kunt vinden een vei-lige basis is voor onze eigen innerlijke natuur. Ze biedt producten aan die bijdragen aan een gezond milieu en fair trade, natuurlijk, biologisch, luxe, duurzaam, diervriendelijk én betaalbaar zijn. Dat zijn de kernwaardes van waaruit ze is gaan zoeken. Alles wat je eet, wat je ademt, wat je op je huid smeert, waar je je kleren mee wast, het kan allemaal direct uit onze leefomgeving gewonnen wor-den. “Nura Nature is de cirkel, wat

goed voor jou is, is goed voor de natuur en andersom. Kortom, een groen begin én een groen einde, dat maaktde cirkel rond”, aldus Daniëlle Smeijer, de vrouw achter Nura Nature.www.nuranature.com

28

V-nieuws

Yarrah bio-organic vegan hondenvoerVoor je huisdier wil je natuurlijk goede en gezonde voeding, maar ook geen voer waar dierenleed aan kleeft. Honden zijn vleeseters, maar kunnen ook op een plantaardig dieet leven. Belangrijk is dat het voer de juiste verhoudingen bevat tussen eiwitten, vetten, voedingsstoffen, vitaminen en mineralen. Vaak wordt in vegan hondenvoer veel tarwe gebruikt en sommige baasjes zien hun hond liever geen tarwe eten. Yarrah heeft producten met en zonder tarwe. Het natvoer in blik, om een voorbeeld te geven, bevat soja, zonnebloemolie, cranberry’s en mineralen, appelconcentraat en maggiepoeder. De verschillende voervarianten bevatten alle benodigde ingrediënten om een hond vol-waardig en vooral gezond te voeden. De ingrediënten zijn biologisch. Het uitproberen waard.www.yarrah.com

Eet de powerpeul lupineBij een plantaardige levens-stijl horen natuurlijk peul-vruchten. Gezond, lekker en het is ook nog eens heel goedkoop. Je koopt een zak met peulvruchten, zet deze een avond van te voren in de week (in een bak met water) en de volgende avond kook je ze gemiddeld in een uurtje gaar. Je kan gelijk een grote hoeveelheid voor de hele week maken. Lekker is ook een bakje met peulvruchten met wat zeezout als snack.Het bedrijf Powerpeul verkoopt biologisch geteelde lupine. Lupine is een hoogwaardige eiwitbron. De witte lupine die ze verkopen wordt geteeld in de Betuwe. De peulen van de lupine hebben een lichte notensmaak en zijn minder melig dan andere bonen. De bite is stevig. Op de site vind je leuke recepten met lupine, zelfs vruchtenreepjes. Het doel van Powerpeul is dat koken met lupine in Nederland popu-lair wordt, zodat er naast de gewone saucijzenbroodjes op de stations en in school- en sportkantines een populair plantaardig alternatief komt te liggen. Wil je kennismaken met de culinaire mogelijkheden van witte lupine? Kijk dan op de site naar de data van de workshops. www.powerpeul.nl

Wat heerlijk: vers gemaakte verzorgingsproducten, bio, vegan en milieuvriendelijk. Daar worden we blij van… Het bedrijf Ringana wil zo veel mogelijk landen de mogelijkheid geven te stoppen met op aardolie gebaseerde cosmetica en zo de vervuiling van het menselijk lichaam en het grondwater verminderen. Ringana is producent van biologische verzorgingsproducten en voedingssupplementen. De Oostenrijkse onderneming bestaat achttien jaar en produceert, distribueert en verkoopt haar producten duurzaam. Voor dit bedrijf is de natuur leidend en er wordt alles gedaan om het milieu zo min mogelijk te belasten. Er wordt uitsluitend met biologische plantaar-dige ingrediënten gewerkt. De producten worden goed getest, uiter-aard nooit op dieren. Alles wordt gemaakt zonder conserveringsmid-delen, stabilisatoren en producten op basis van aardolie, zoals wel gebruikelijk is in de mainstream cosmeticabranche. Producten van Ringana zullen nooit op de plank in de winkel kunnen staan. Het artikel wordt namelijk pas gemaakt als het besteld is en onmiddellijk via de post naar de klant opgestuurd. De uitleg over hoe een product gebruikt kan worden, kan dus ook niet in de winkel plaatsvinden. Ringana heeft dat opgelost door mensen via demonstraties te infor-meren over de producten. Dit wordt gedaan door vertegenwoordi-gers die dit op freelancebasis doen. Informatie over kennismakings-bijeenkomsten en producten kun je vinden op de website. Je kan ook proefpakketjes bestellen. De kosten zijn € 12,50.Officiële website: www.ringana.comVoor Nederland: www.ilikefresh.nl

Lekker gezond en fit de winter doorTrue Superfood is een een mooi alternatief voor een vitaminepil of ter ondersteuning van je ge-zondheid als je denkt dat je niet gezond genoeg eet. True Superfood is gecertificeerd door Skal en draagt een officieel biologisch keurmerk. Dit betekent dat het volgens de strengste biologische normen geproduceerd, verwerkt en geïmporteerd wordt. Daarnaast is het nu verkrijgbaar in handige sachets (één per dag) waardoor de nutriënten optimaal beschermd worden en niet blootgesteld worden aan licht, lucht en vocht elke keer dat de verpakking opengaat. Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van wilde soorten en oerrassen, die nog rijker zijn aan voe-dingsstoffen dan de exemplaren die je doorgaans in de winkel aantreft. Andere producten bestaan vaak grotendeels uit tarwegras, gerstegras of lecithine. In True Superfood zit alleen het poeder van het sap van deze grassen. Op deze manier bevat het alleen de gemakkelijk verteerbare nutriënten en geen onverteerbare vezels. Bovendien ondergaan de ingrediën-ten geen hittebehandeling en gaat het dus om echt ‘raw food’.

Hills & MillsIn Delft kun je biologisch eten met happiness als inspiratie en waar men met plezier inspeelt op de eetwensen van veganisten. Bij Hills & Mills draait alles om het praktiseren van geluk en inspireren anderen hetzelfde te doen. ‘Get pure. Get right. Get together.’ Hills staat voor de Himalaya en Mills staat voor de ‘Nederlandse’ windmolen. Dat betekent een combi van de westerse en Indiase keuken. Aan de Himalaya grenzen zes landen, namelijk Pakistan, India, Ne-pal, China, Tibet en Bhutan. De keukens en culturen van alle zes de landen schemeren door in het concept. Zo is de chaicultuur (of theecultuur) ontzet-tend rijk. De Himalaya is een rijke bron voor veel mensen, neem bijvoorbeeld de rivieren die honderden miljoenen mensen van drinkwater voorzien. We-reldwijd staat de Himalaya symbool voor de kracht van moeder aarde. Met één van de Himalayalanden heeft Hills & Mills een directe link. Dat is Paki-stan. De oprichters hebben namelijk roots in zowel Nederland als Pakistan, met een moeder uit Veendam en een vader uit Karachi. Van huis uit zijn ze gewend aan de fascinerende fusionkeuken van oost en west. Je kunt hier terecht voor ontbijt, lunch en diner en afhaalmaaltijden. In de winkel van het restau-rant kun je ook terecht voor smoothies, superfood, taartjes en delicatessen.Oude Langendijk 6 (centrum), Delftwww.hillsmills.nl

Echt vers voor jou gemaakt

29

boekbespreking door Els van Ingen

Plant Power,oftewel Eten met een grote E.Vóór ik Lisette Kreischers Plant Power ging lezen, verwachtte ik dat het een veganistisch kookboek zou zijn. Dat blijkt niet helemaal het geval te zijn, maar er staan wel recepten in, 96 om precies te zijn. Wat is het dan wel? On-der de titel staat: “Vind je natuurlijke gewicht met de plantaardige keuken.” Dat riekt naar een dieetboek, maar ook dat is het niet. Er worden nadruk-kelijk geen calorieën vermeld of geteld. Als je maar gezond eet en naar je lichaam luistert, dan kom je volgens het boek vanzelf op dat natuurlijke gewicht. De recepten zijn wel getest door een diëtiste, Bo Schumacher. Zij heeft ook meegewerkt aan de pagina’s met informatie over voedingsmid-delen. De grote E wordt gebruikt, omdat eten zo ontzettend belang-rijk is en een grote invloed heeft op jou en de wereld om je heen. Het boek wordt daarom gebracht als een aanzet tot verandering van je leefstijl. Inhoud Hoewel op de achterkant ook vegetariërs en flexitariërs worden genoemd, is het boek gelukkig echt veganistisch. Dat zijn we van Lisette Kreischer ook gewend. Het boek geeft een schat aan in-formatie over werkelijk alles wat met plantaardige voeding te maken heeft. De zogenaamde ‘ecofabulous’ leefstijl is gezond en 100% plantaardig. Het is bewust genieten, waarbij je je bewust bent van je omgeving (kiezen met je vork) en van je lichaam. Een lichaam dat je goed onderhoudt met volwaar-dig voedsel, voldoende beweging en voldoende ontspanning. De term ‘ecofabulous’ en het vaak onnodige gebruik van het Engels vind ik geen succes, maar ik behoor vermoedelijk ook niet tot de doelgroep met mijn 58

jaar. Hoewel wordt aangegeven dat het boek voor iedereen is, denk ik dat het vooral heel jonge vrouwen zal aanspre-ken door schrijfstijl en onderwerpen.

VormgevingHet boek is mooi vormgegeven en leest daardoor plezierig weg. De foto’s zijn allemaal paginagroot en maken het boek een lust voor het oog. Ik heb

voedsel zelden zó mooi gefotografeerd gezien. Echter, in de tekst zijn soms letterlijke herhalingen te vinden, zoals het hennepzaad en de gojibes op pa-gina 33 en 34. Naast de recepten wor-den op elke bladzijde ook tips en wee-tjes gegeven, en is er een overzichtje van de hoeveelheid koolhydraten, ei-wit en vet. Ondanks de vele kadertjes maakt de opmaak toch geen rommeli-ge indruk, integendeel. Ik vind het wel jammer dat de hoeveelheid calorieën niet aangegeven wordt. Ik begrijp dat dit is vanwege het gewenste natuurlij-

ke gewicht, maar ik ben toch te bang dat het mijne misschien honderd kilo zal blijken te zijn.

KokenDe recepten zijn vrij eenvoudig te maken al zijn ze af en toe wat bewer-kelijk, om niet te zeggen tijdrovend. De recepten zijn gegroepeerd naar seizoen. Ik heb er een aantal uitgepro-

beerd en ik was tevreden over het resultaat, vooral de smoothies zal ik beslist vaker maken. Het ver-raste me dat je met ingrediënten als chlorella en spinazie een sma-kelijke smoothie kunt maken. De recepten zijn voor één persoon; dat is weer eens wat anders. Dan hoef je als alleenstaande de hoeveelheden niet steeds om te rekenen. Enerzijds dus heel praktisch, anderzijds krijg je er wel een beetje vreemde recepten van. Bijvoorbeeld als je onder andere 40 gram witte en 40 gram rode kool moet gebruiken. Een kool weegt algauw een kilo; wat doe je dan met de rest van zo’n kool? Het zou handig zijn om een uitgebreider register, ingedeeld op ingrediënten, te hebben. Op die manier kun je opzoeken in welke gerechten je de rest van je kool kwijt kunt.

Kopen?Ik zou het doen. Ik vind het een mooi boek, met heel veel informatie over gezonde voeding en fijne recepten. En hoewel ik er met de nodige scepsis aan begon, ben ik er toch door be-invloed. Ik ben weer zaden aan het kiemen, noten aan het weken, ik ga meer smoothies met groente maken en let weer wat meer op mijn voeding. Kortom, mijn leefstijl is alvast iets ten goede veranderd, met dank aan Plant Power. Nu de jouwe nog?

Plant Power,Lisette KreischerKosmos Uitgevers, 2014ISBN 9789047203438

Vind je natuurlijke gewicht

met de plantaardige keuken

Lisette Kreischer

30

Advertenties

Tarieven voor deregeladvertenties:

Vanaf € 25 (kop + 3 tekstregels). Neem hiervoor contact op met

Sano via info@sano-promotions.nl

VakantieadresRuime kamers in de Franse Pyreneeën in oud stenen boerenhuis met uitzicht op beboste vallei. € 60 per kamer (2 pers.), € 50 voor 1, € 70 voor 3. Inclusief bio-logisch, veganistisch ontbijt, veganistisch avondeten op aanvraag. Frans en Engels gesproken. Sue & Trevor, Le Guerrat, F-09420 Rimont, Frankrijk.Tel. 0033 561963703, lequerrat@aol.com.

Vega Chinees restaurant‘De Oude Plek’ Pliniusstraat 18, Rotterdam (Lombardijen).Dagelijks geopend: 16.00-22.00 uur.tel. 010-432 74 20, www.deoudeplek.nl.

Ledenpasvoordeel

GroningenFietsen, wandelen of een bustocht door de fraaie stad Groningen onder leiding van een deskundige gids? Bel (050) 309 07 57 of zie: www.henkbakker.nl.

Adopteer een dierAdopteer een dier op afstand en steun daarmee alle dieren in permanente dieren-opvang Stichting Melief.Meer info? Kijk op www.stichtingmelief.nl

Als lid van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme krijg je op vertoon van je ledenpas bij onderstaande adressen voordeel, zoals

korting of een gratis drankje. Zie onze website voor meer informatie: www.veganisme.org/de­vereniging/ledenpasvoordeel.

Voordeel bij uit eten en catering Addis Ababa • Ethiopisch restaurant, Amsterdam (10%)Alchemist Garden • tea room, juice&smoothy bar, rawfood restaurant, healthshop, Amsterdam

(gratis kopje thee/koffie bij bestellen van iets te eten)Angel Food • vegetarisch huiskamerrestaurant, Oldeholtpade (10% of gratis toetje)Appetijt Natuurvoeding • biologische catering, Haarlem (5% op catering)Arq • vega(n) lunchroom, Rotterdam (kopje koffie/thee)Baklust • lunchroom, Den Haag (5%)Bangkok City • Thais restaurant, catering, workshops, Gouda (10% aan tafel)Bla Bla • vegetarisch restaurant, Groningen/Rotterdam (10% max. 4)Charly’s All is Fair • vegan gebak en catering, Den Haag (10% vanaf €30)De jongens van ’t Zand • vegan huiskamerrestaurant, Sleeuwijk (gratis drankje)De Vegetarische Snackbar • snacks, Karma, cupcakes, Den Haag (kopje koffie)Deshima • lunch service en take-away; opleiding en lessen macrobiotiek, Amsterdam (gratis drankje)Dophert • vegan lunchroom, take-away en winkel, Amsterdam (10% op lunch)Eat at Jo’s (in de Melkweg) • eetcafé/restaurant, Amsterdam (gratis drankje)Eetstee, de • vegetarisch restaurant, Amersfoort (10% max. 2)Fine Fresh Food • biologische lunchroom, take away, Den Haag (10%)Happy Herbi • catering, taarten, bonbons, huiskamerrestaurant, Hoorn (zie site)Herberg Het Volle Leven • B&B, restaurant, workshops, Appelscha (gratis drankje)Hof van Twello • restaurant, theetuin, streekwinkel, cursussen, Twello (1 glas appelsap)Il Mediterraneo • restaurant, catering, kookworkshops, Etten-Leur (gratis drankje)Kapitein Haak • familierestaurant, Leidschendam (10%)Komkommertijd • veganistisch All-You-Can-Eat Buffet, Gent België (10%)’t Kraaienest • vegan catering, seitanproductie, Kortrijk-Dutsel België (5-10%)Leaf-Vegetarian • Aziatisch, vegetarisch/veganistisch restaurant, Den Haag (10%)Loving Hut • veganistisch restaurant, Maastricht (10%)Loving Hut Express • veganistisch snackwagentje, Amsterdam (zie site)Maoz • vegetarisch falafel restaurant, take away, Leiden (10%)Maoz • vegetarisch falafel restaurant, Nijmegen (idem studentenkaart)Natuurlijk Smullen • biologische snackbar, Amsterdam (5%)Planty Food • vegan catering en losse verkoop, Den Haag (5% vanaf €20)Primavera • pop-up restaurant, wisselende locaties (gratis drankje)Rawsome • foodcafé met rawfood en superfoods, Arnhem (gratis kopje thee/koffie bij besteding vanaf €10)Surabaya • Indisch restaurant, Middelburg (gratis drankje)Symbiose • vegetarisch restaurant, Den Haag (1 gratis bonbon)Tea and More • vegan catering, gespecialiseerd in High Tea (5%)TerraZen Centre • vegan restaurant; lymfe-massage, Amsterdam (gratis drankje)The Golden Temple • vegetarisch restaurant, Amsterdam (15%)Vegananas • vegan catering en kookworkshops, Noord-Brabant (gratis drankje)

Voordeel bij andere producten en diensten: BewustGoed • webwinkel: eco winkel met breed assortiment (10%)Bio Aan Huis • bezorgdienst/webwinkel: groente, fruit en meer (10% op proefabonnement)Bio Amable • webwinkel: cosmetica, superfoods, boeken en meer (5%)Biocosmetica • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Brandnetel • natuurvoedingswinkel, Leiden (10%)Bureaubewust • webwinkel en winkel: kantoorartikelen, kleding, cadeau’s, Utrecht (zie site)BWCshop (Beauty Without Cruelty) • webwinkel: cosmetica (10%)Colourful Green • reclamebureau (30% voor vegan bedrijven)Corque • webwinkel: kurk artikelen zoals tassen (10%)De Natuurwinkel Rotselaar • natuurvoedingswinkel, Rotselaar België (5%)De Olijke Olifant • veganistische vakantie(weken), Kranenburg Duitsland (5%)De Opkomende Zon • praktijk voor massage, Zeist (10%)De Vegetarische Slager A’dam • winkel, traiteur, cateraar, A’dam (5%)Eco Beauty Shop • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Eleoflora • kruidenproducten en kruidengeneeskunde (10%)EN& • webwinkel voor schoenen (10%)Happy Heels • webwinkel en winkel: schoenen, Rotterdam (10%)Hierland B&B • vegan B&B Kranenburg, Duitsland (5%)In Motion • eco veggie&vegan B&B, Bertrée-Hannut België (5%, zie voorwaarden)It’s Organic • webwinkel met biologische en vegan wijnen (10%)Lush • webwinkel en winkel met ruim assortiment producten voor de persoonlijke verzorging, diverse plaatsen (huidadvies, proefpakketje)Nomadics • webwinkel: sandalen (10%)NutriBoost • webwinkel: biologische (super)foods (5%)Pure Coverz • webwinkel: biologisch woon- en huishoudtextiel (10%)Sincero • webwinkel en winkel: dames-, heren- en kinderkleding, Utrecht (10%)SoloBioMooi • webwinkel: cosmetica en persoonlijke verzorging (10%)Superfood Nijmegen • webwinkel: superfoods (5% op voeding, juicers en blenders)Toryumon Tattoo • tatoeages, Gent België (5%)Treehugger • webdesign, webapplicaties, mobiele apps, video, advies, campagne, catering, Zeist (zie site)V-Catering • catering en thuisbezorgservice van Indaas vegetarisch/veganistisch, Nijmegen (5%)V-Life Energy • voedingsadvies voor veganisten en vegetariërs, Den Haag (5%)Vegabond • winkel: whole-foods, smoothies, broodjes, Amsterdam (kop koffie vanaf €15)Vegadates • online dating, voor liefde én vriendschap (zie site)VEGA-LIFE • webwinkel en winkel: met ruim assortiment (o.a. schoenen, kleding, info, Veg. Slager-producten), Amsterdam (zie site)VegaVriend • webwinkel: vegan huisdierenvoer (een cadeau bij elke bestelling)Veggie 4U • vegetarische supermarkt, Den Haag (5%)Veggie4all • winkel: 100% vegetarisch, grotendeels veganistisch, Doetinchem (5%)Veggiedeli • webwinkel: 100% plantaardig, o.a. etenswaren en cosmetica (5%)Verreveld, ’t • vegan B&B, Londerzeel België (5%)YanFlorijn • webwinkel met 100% vegan, biologische wijnen (10%)

Webshop Veggiedeli:100% plantaardigUnieke producten uit het buitenland.‘Vlees’, ‘vis’, ‘kaas’, ‘ei’, mayo, zoetigheid(o.a. Booja-Booja Truffels) en veel meer, 100% plantaardig, veel bio en soms raw.Natuurcosmetica van Paul Penders. Nieuw: cadeaubonnen, leuk voor de feest-dagen! www.veggiedeli.nl

Contact met andere vega’s!Op www.vegadates.nl kom je in contact met mensen die net als jij bezig zijn met een (meer) plantaardige lifestyle. Schrijf je gratis in! Berichten ontvangen en beant-woorden is gratis. Volledig lidmaatschap vanaf €4,95 p.m. (bij jaarlidmaatschap). Regelmatig ontmoetingsdag.

ZOZLees ZOZ - tijdschrift voor doen-denkers. Elke twee maanden 48 pagina’s van en over mensen die werken aan een betere wereld voor mens en dier. Veel aandacht voor ‘anders’ wonen. Vraag een gratis proefnummer via www.omslag.nl.

31

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

NVVeganisme_FullPage_01.pdf 1 17-11-14 11:56