VE RADYASYONDAN KORUNMAmedikalfizik.org/uploads/files/17kongre/2_gun_19_ekim...Radyasyondan Korunma...
Transcript of VE RADYASYONDAN KORUNMAmedikalfizik.org/uploads/files/17kongre/2_gun_19_ekim...Radyasyondan Korunma...
NÜKLEER TIP ODA DİZAYNI VE
RADYASYONDAN KORUNMA
Uzm. Fiz. Bağnu UYSAL
DEÜ Tıp Fakültesi Nükleer Tıp ABD
17. Ulusal Medikal Fizik Kongresi
18-19 Eylül 2019-İSTANBUL
◼ Nükleer Tıp’ta kullanılan kaynak tipleri.
◼ Kaynak güvenliği ve optimizasyonun basit prensiplerinin nükleer
tıp tesisinin tasarımında uygulanması.
◼ Radyofarmasi laboratuvarında çalışma koşulları korunmada temel
prensipler.
◼ PET radyofarmasötikleri ile güvenli çalışma
SUNUM PLANI
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyoizotop Atom numarası Yarı ömür Bozunma türü (%) γ ışını enerjisi (kev)
Üretim
yöntemi
C-11 6 20,4 dk β+(100) 511 Siklotron
N-13 7 9,96 dk β+(100) 511 Siklotron
O-15 8 2,03 dk β+(100) 511 Siklotron
F-18 9 109,8 dk β+(97) 511 Siklotron
Cu-62 29 9,76 dk β+(97), EC(3) 511 Siklotron
Cu-64 29 12,8 sa β+ veya β+, EC 511 Siklotron
Ga-67 31 3,3 g EC (100) 93;184;300 Siklotron
Ga-68 31 68 dk β+(89), EC (11) 511 Jeneratör
Rb-82 37 75 sn β+(95), EC (5) 511 Jeneratör
Zr-89 40 78,4 sa β+(23) 900 Siklotron
Tc-99m 43 6,05 sa IT (100) 140 Jeneratör
In-111 49 2,8 g EC (100) 171;245 Siklotron
I-123 53 13,2 sa EC (100) 159 Siklotron
I-124 53 4,2 g β+(23), EC (77) 511 Siklotron
I-125 53 60 g EC (100) 35 Reaktör
Görüntüleme Radyonüklidleri
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyonüklid Tipine Göre Nükleer Tıp Uygulamaları
Radyonüklid Tanı Tedavi
Saf gama-yayıcı(ör. Tc-99m, In-111, Ga-67, I-123)
X-
Pozitron yayıcı (ß+) (ör. F-18) X-
gama, ß- yayıcı (ör. I-131) X X
Saf ß- yayıcılar(ör. P-32, Sr-89, Y-90, Er-169)
-X
alfa-yayıcılar(ör. At-211, Bi-213)
-X
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasötikler
◼ Kullanıma hazır,
Ör: 131I- MIBG, 131I-iyodür, 201Tl-klorür, 111In- DTPA
◼ Ürünlerin hazırlanması için hazır kitler,
Ör: 99mTc-MDP, 99mTc-MAA, 99mTc-HIDA, 111In-Octreotide
◼ Isıtma gerektirenler,
Ör: 99mTc-MAG3, 99mTc-MIBI
◼ Önemli miktarda manipülasyon gerektiren ürünler
Ör:Kan hücrelerinin işaretlenmesi ve bölüm içerisinde üretilen
radyofarmasötiklerin sentez ve işaretlemesi
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Nükleer Tıp Görüntüleme
◼ SPECT Görüntüleme Sistemi (Single Photon Emission
Tomography)
◼ Gama ışını yayan radyonüklidleri görüntülemek amacıyla
kullanılır, 100-200 keV enerjili gama ışınları için idealdir
( Tc-99m, In-111, Tl-201, Ga-67 vb)
◼ PET Görüntüleme Sistemi(Positron Emission Tomography)
◼ Pozitron yayıcı radyonüklidleri ( Bunların ortamdaki elektronlarla
etkileşerek oluşturduğu 511 keV gama ışınlarını) görüntülemek
amacıyla kullanılır
(F-18, O-15, N-13, C-11, Ga-68, Rb-82 vb)
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı ve Kaynakların Güvenliği
Kaynaklarla Çalışma
◼ Radyonüklid üretimi
◼ Radyofarmasötik hazırlanması ve dağıtımı
◼ Radyonüklidlerle laboratuvar çalışma
◼ Radyofarmasötiklerin uygulanması
◼ Görüntüleme
◼ Saklama
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı ve Kaynakların Güvenliği
Kaynakların yerleri ve yerleştirilmesi
◼ Kaynağın emniyet ve güvenliğini etkileyecek faktörler
◼ Havalandırma, zırhlama ve insanların bulunduğu alanlardan uzaklık gibi
özellikler dahil kaynağın neden olacağı mesleki ve toplumsal ışınlamaları
etkileyen faktörler.
◼ Öne çıkan faktörler hesaba katılarak, mühendislik tasarımının fizibilitesi
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı ve Kaynakların Güvenliği
Kaynakların güvenli kullanımı
Anahtar noktalar
◼ Alanların sınıflandırılması
◼ Yerel kurallar
◼ Bireysel izlem
◼ İşyeri izlemi
◼ Eğitim
◼ Acil prosedürler
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı
Radyasyon Düzeyi Olasılığına göre ;
Soğuk Alanlar : Bu alanlar, halka açık alanlar olup hasta refakatçileri ve ziyaretçiler
serbestçe dolaşabilirler.Bekleme Salonu
Danışma
Fizikçi Odası
Hekim Odası
Teknisyen Odası
Rapor Odası
Ilık Alanlar : Genellikle mikroküri-miliküri seviyesinde radyoaktivite içeren alanlardır.
Tiroid Uptake Uygulama Odası
Radyoassay Laboratuvarı
Sayım Odaları
Sıcak Alanlar : Sıcak alanlar birkaç yüz mikroküriden, birkaç yüz miliküriye kadar
aktivite içerir. Radyofarmasi Laboratuvarları
Aktivite Depolama Odaları
Enjeksiyon Odası
Görüntüleme odaları
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı
Denetimli alanlar:
•Radyofarmasötiklerin hazırlandığı oda
•Radyonüklidlerin saklandığı oda
•Radyoaktif atıkların depolandığı oda
•Radyofarmasötiklerin verildiği oda
•Görüntüleme odaları
Gözetim alanları:
•Sekreterlik, arşiv, rapor odaları…
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Genel plandaki temel ilke, yüksek aktivite alanlarını düşük aktivite alanlarından
ayırmak ve çalışma alanlarını hastaların işgal ettiği alanlardan ayırmak
olmalıdır
Tesislerin Tasarımı
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı
Tasarım hedefleri
◼ Kaynakların güvenliğinin sağlanması,
◼ Personel, hasta ve toplum ışınlamalarının optimum düzeye
indirilmesi,
◼ Farmasötik çalışma için tam kontrol,
◼ Kontaminasyon yayılımının engellenmesi.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Sağlıklı bir yerleşim planlaması ve zırhlama kalınlığı hesabı için şu
bilgilere ihtiyaç vardır :
◼ Firmanın cihaz için gerektiğini bildirdiği alan
◼ Yan, üst ,alt alanlarla ilgili bilgiler ve onların kullanılma
şartları,
◼ Bölümde herhangi bir anda bulunacak en yüksek aktivite
miktarı,
◼ Hasta yükü,
◼ Hasta başına verilecek aktivite miktarı.
◼ Hastanın klinikte geçireceği ortalama zaman
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı
Zırhlama karakteristikleri belirleme
➢ Çalışma alanları,
➢ Cihaz ve x-ışını ekipmanlarının özellikleri
➢ Meşguliyet faktörlerine göre bitişik alanların iş yükü,
➢ Radyoaktif maddenin bulunduğu yerin etrafındaki alanların insanlartarafından ne oranda işgal edilidiği,
➢ Radyoaktif madde ile zırhlanması gereken yer arası uzaklık,
İzin verilen doz sınırları,
➢ Lokalizasyona göre zırhlama kalınlıkları ve yerlerinin belirlenmesi.
➢ Zırhlama materyalinin seçimi.
Zırhlama gerektiren her oda için duvarların kurşun, beton, delikli tuğla gibi değişik duvar malzemeleri için gereken minimum kalınlıklar;
Tavan, taban ve kapı için ayrı ayrı olmak üzere, odaların alanı, bitişik yerlerin kullanım şekli, duvar yapı malzemesi ve kalınlığı gibi özellikler göz önünde bulundurularak hesaplanmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Tesislerin Tasarımı
Teknisyen-rapor
Koridoru
3 metre
genişlikte
plk
plk
plk
Pet lab
Hasta
bekleme
Aktif
Yarım
Duvar
kurşunludeneysel
Gama kam
Hasta hazırlık
Kamera 1rapor
Oda 1
oda2
oda3Hasta wc
UPS
Rutin
lab
Koridor
2.5 metre
genişlikte
Kamera 2
Kamera 3
Kamera 4
Korid
2 metre
Pet
acq
PET/CT
K1K2
D2
D1CB2
B1
A
PET/BT Planlama
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyoizotop = F-18
Aktivitesi = 555MBq
F-18 Hasta doz sbt = 0,092
W(iş yükü) = 5838 MBq.sa/hafta
TVL = 17,6 cm beton, 1,66cm kurşun
ZIRHLANAN ALAN İzin verilen doz(P)
mikroSv/hafta
Uzaklık(d)
m
Meşguliyet Faktörü(T)
A duvarı/ koridor 20 3,50 1/5
B1 duvarı/iç koridor 20 5,0 1/5
B2 duvarı/hasta wc 20 0,90 1/2
C duvarı/dış alan 20 5,30 1/40
D1 duvarı/UPS odası 20 4,10 1/20
D2 duvarı/kumanda 400 2,50 1
Kum.ünit.cam 400 2,30 1
Kapı(K1) Hasta giriş 20 5,30 1/8
Kapı(K2) Tekn.giriş 20 3,80 1/8
Tavan /çatı - - -
Taban/Rad.Onk.Dr.oda 400 2,0 1
PET/BT Görüntüleme Odası
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET/BT görüntüleme odası zırhlama
ZIRHLANAN ALAN Kurşun(cm) Beton(cm) Mevcut duvar(cm)
A duvarı/ koridor 0.32 27.94 20
B1 duvarı/iç koridor 0.29 25.86 20
B2 duvarı/hasta wc 1.60 19.00 10
C duvarı/dış alan 0.21 19.40 30
D1 duvarı/UPS odası 0.25 23.00 30
D2 duvarı/kumanda ünitesi 0.29 25.86 30
Kum.ünit.cam 0.30 - -
Kapı(K1) Hasta giriş 0.27 - -
Kapı(K2) Tekn. giriş 0.29 - -
Tavan /çatı - - -
Taban/Rad.Onk.Dr.oda 0.31 27.16 -
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarının Kurulmasında
Gözönüne Alınacak Noktalar
1. Radyoaktivite
2. İşlemler
Hazırlama
Kalite Kontrol
Depolama
Ofis
Ekipman
3. Yerleşim
4. Bölümler ve Boyutları
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
1-Radyoaktivite
◼ Süpervize Alan (Gözetimli Alan) ( 1mSv/yıl )
* Taban,duvarlar,tezgah,masa vb yüzeyler pürüzsüz ve kolay temizlenebilir,
* Zemin sağlam, devamlı ,köşeler yuvarlatılmış,
* Havalandırma/baca sistemi radyoaktiviteye uygun,
* Kapı kolu ve musluklar el değmeden açılabilir,
◼ Kontrollü Alan (Denetimli Alan) ( 6mSv/yıl )
Süpervize alanda bulunması gerekenlere ek olarak işleme göre önlemler alınır ( Girişin kısıtlanması, dirseksiz lavabolar, özel renk ve işaretli giysiler gibi ).
RADYOFARMASİ LABORATUARI DENETİMLİ ALANDIR
(Euratom BSS 96/26)
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Zaman
◼ Radyoaktiviteyle çalışırken alınacak önlemlerle temas
zamanı kısaltılabilir;
◼ Otomasyon
◼ İşlemi önceden planlamak
◼ Yeni personelin daha hızlı çalışabilmesi için
radyoaktif olmayan sıvılarla alıştırma yapmak
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ İşlemleri radyoaktif kaynakla çalışan arasındaki mesafeyi
mümkün olduğu kadar uzatacak şekilde planlamak;
◼ Elle tutmak yerine pens, maşa, forsepsle tutmak,
◼ Enjektör zırhı kullanmak,
◼ Enjektörü iğnesinden değil pistonundan tutmak,
◼ Mesafe
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Aktivite
◼ Gerekenden daha fazla aktiviteyle çalışmamak;
◼ Jeneratör sağımının ilk aşamada kullanılacak kadarını kullanım alanında tutup, kalanı uzak bir alanda emniyet altına almak,
◼ Hemen kullanılmayacak bağlanmış radyofarmasötiği çalışma alanından uzakta muhafaza etmek,
◼ Radyoaktif atıkları kullanım alanında fazla biriktirmeden ana atık deposuna göndermek.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Zırhlama
◼ Bütün radyoaktif kaynaklar zırhlanmalıdır.
◼ Yayılan radyasyonun türüne ve enerjisine uygun materyal ve uygun
kalınlıkta olmalıdır.
◼ Tenth Value Layer (TVL) : Gelen ışını %10’a düşürebilecek zırh
kalınlığı.
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Jeneratör Zırhlama
◼ 99Mo/99mTc jeneratörlerinin yüzey dozu yüksektir.
◼ Yeterince kalın zırhlama yapmak taşıma sorunu nedeniyle mümkün
değildir.
◼ Çözüm : Jeneratörü kurşun tuğla arkasında veya kurşun
çekmece/dolaplarda saklamak ve bu zırhın içinde kurşun koruyucu
içine yerleştirilmiş vakumlu şişeye sağmak.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Radyofarmasötik Vialleri
◼ Uygun zırhın içinde tutulup sadece ölçerken çıkarılmalıdır,
◼ Sadece γ yayıcılarda enerjiye uygun kurşun kaplar (domuz)
kullanılmalıdır,
◼ β yayıcılarda cam veya plastik gerekir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Enjektörler
◼ Yıllık izin verilen el dozu= 500 mSv.
◼ Zırh kullanılmazsa kolayca aşılabilir.
◼ Kurşun camı, kurşun veya tungsten zırhlama;
◼ Kullanılmış iğneler zırhlı kutularda toplanmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı:
Radyasyondan Korunma
◼ Radyoaktif Atık◼ Yıkılım için bekletmek en uygun yöntemdir.
◼ Uygun bekletme alanı bulunmalıdır,
◼ Yarı ömre göre gruplama yapılmalıdır,
◼ Tarih, izotopun adı ve aktivitenin belirtildiği etiketler yapıştırılmalıdır,
◼ Belirlenen aktiviteye düştükten sonra “Tıbbi Atık” olarak ilgili
kuruluşa verilirken radyoaktiviteyle ilgili etiketler sökülmelidir
◼ Uygun şekilde dökümante edilmelidir
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
2-İşlemler
◼ Hastane radyofarmasi laboratuvarı, araştırma laboratuarı veyamerkezi radyofarmasi laboratuvarlarında uygulanan işlemlerfarklı olabilir. Her biri farklı dizayn, ekipman vb. gerektirir.
◼ Hazırlama
◼ Kalite Kontrol
◼ Depolama
◼ Ofis
◼ Ekipman
Radyofarmasi Laboratuvarı:
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ 1a -Ruhsatlı üretici veya merkezi radyofarmasiden temin edilen son formunda,
kullanıma hazır multi-doz veya unit-doz bağlanmış radyofarmasötik dağıtımı
yapabilir (Tc-99m MAG3, Tc-99m MIBI vb).
◼ 1b - Kullanıma hazır tedavi radyofarmasötiklerinin dağıtımını yapabilir (I-131, I-
131 MIBG, Re-186 HEDP vb).
◼ 2a - Lisanslı radyonüklidle lisanslı kiti kapalı şişede birleştirip hasta dozu
dağıtabilir (Jeneratör sağmak ve soğuk kitlerin sağılan Tc99m ile işaretlenmesi).
◼ 2b – Otolog kan hücresi işaretlenmesi.
Operational Guidance on Hospital Radiopharmacy-
-A Safe and Effective Approach (IAEA Pub 1342)
◼ 3a -Açık işlemler yapılabilir (Teşhis) (Aseptik çalışma koşulları sağlanmalıdır)
(Tc-99m V DMSA, Tc-99m Dextran).
◼ 3b – Tedavi radyofarmasötiklerinin hazırlanması.
◼ 3c –PET radyofarmasötiklerinin hazırlanması ve uzun yarı ömürlü
jeneratörlerin kullanımı (Ge-68/Ga-68, W- 188/Re-188).
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
◼ Çevreyi radyasyondan korumak için radyoaktiflaboratuarlarda hava akımı dışarıdan içeriye doğruolmalıdır (Lab. içi negatif basınç) - Hava değişimisaatte oda hacminin sekiz-on katı olmalıdır.
◼ Aseptik şartlarda çalışabilmek için hava akımıiçeriden dışarıya doğru olmalıdır (Pozitif basınç) -Hava değişim hızı yapılan işleme, oda boyutuna vekişi sayısına bağlıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Dikey LAF(Laminar Air Flow)’da laminar hava akımı
çalışma yüzeyine dik; paralel LAF’da ise çalışma yüzeyine
paraleldir.
◼ Radyofarmaside Dikey LAF kullanmak uygundur
(Çalışanı ve ürünü aynı anda korumak amacıyla).
◼ LAF çıkışı doğrudan bacaya verilmeli ve hava hızı 0.3-
0.5 m3/sn olmalıdır.
◼ HEPA (High Efficiency Particulate Air) filtre sadece
>0.3µ parçacıkları %99.9 oranında tutar ; steril hava
vermez.
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
YATAY VE DİKEY AKIŞLI KABİNLER
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Kalite Kontrolü:
◼ Ayrı bir oda veya bölmede yapılmalıdır (çünkü çevredeki
yüksek aktivite kuyu sayacı veya radyokromatogram
tarayıcıların performansını etkileyebilir).
◼ Sterilite ve pirojen testlerinin yapılması ve test için
numune alınması radyofarmasi laboratuarı dışında
mümkünse steril bir ortamda yapılmalıdır.
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Depolama:
◼ Radyoaktif olmayan kit, tüp, enjektör, etiket vb malzeme
radyofarmasötik hazırlama alanının dışında muhafaza
edilmelidir.
◼ Ga-67,Tl-201,I-131,Cr-51 gibi uzun yarı ömürlü
radyonüklidler ve referans kaynakları muhafazalı ayrı bir
odada veya çalışma alanı içinde kurşun kaplı dolap içinde
tutulmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
◼ Ofis:
Depo, hasta, radyasyon ölçümleri, kalite kontrolü vb
kayıtların tutulması için (ve ayrıca personelin
gerekmediğinde radyasyon alanında bulunmaması için)
küçük bir ofis alanı gereklidir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
◼ Ekipman:
◼ Laminar akım kabini ve/veya çeker ocak (fume hood)
◼ Doz kalibratörü
◼ Alan monitörü
◼ Kromatografi materyali
◼ Radyokromatogram tarayıcı
◼ Kuyu tipi sayaç
◼ Su banyosu
◼ Santrifüj
◼ PHmetre
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
◼ Radyasyondan korunma aksamı
◼ L-Kurşun (Kurşun camlı göğüs zırhı)
◼ Kurşun tuğla ve levhalar (yoğunluğu yüksek,hava
kabarcığı olmayan özel döküm ve kırlangıç kuyruğu
şeklinde)
◼ Kurşunlu enjektör taşıyıcılar
◼ Kurşun şişe ve enjektör zırhları
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Radyofarmasi Laboratuvarı Dizaynı
◼ Nükleer Tıp Bölümü içinde◼ Yoğun olarak kullanılan koridorlardan uzak,
◼ Bitişiğindeki odada uzun süre çalışan kişi olmayan,
◼ Enjeksiyon odasına yakın,
◼ Hasta ve çalışanların bulunduğu bölümlerden radyoaktif madde taşınmayacak şekilde,
◼ Yayılan radyasyondan etkilenecek film deposu, gama kamera, sayım cihazları olmayacak bir yerde,
◼ Yetkisi olmayan kişilerin kolayca ulaşamayacağı konumda,
◼ Radyoaktif madde teslimatı için mümkünse dışa açılan ayrı bir çıkışı olacak şekilde olmalıdır.
3. Yerleşim
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Gelecekte yapılması planlanan işlemlere uygun,
◼ Birkaç kişinin emniyet ve rahatlıkla çalışabileceği şekilde,
◼ Sıcak odadan önce mutlaka bir giriş bölümü içeren,
◼ Radyoaktif madde ve atık depolama bölümlerinin çalışma
alanından uzak,
◼ En az 4x4 m’den başlayan ölçülerde olmalıdır.
4. Bölümler ve Boyutları
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Örnek Laboratuvar DizaynıEANM, The Radiopharmacy- A Technologist’s Guide
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Dünya Sağlık Örgütünün önerisine göre düzenlenmiş tanısal amaçlı küçük bir
nükleer tıp ünitesi ve sıcak oda planı
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
➢ PET radyonüklidlerinin ışınlama hızı nükleer tıp
tekniklerinde kullanılan radyonüklidlere göre daha yüksek.
➢ Foton enerjileri yüksek.
➢ Yarı ömürleri kısa.
PET VE SPECT KULLANIMINDA RADYASYON
GÜVENLİĞİ AÇISINDAN FARKLAR
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET VE SPECT KULLANIMINDA RADYASYON
GÜVENLİĞİ AÇISINDAN FARKLAR
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET VE SPECT KULLANIMINDA RADYASYON GÜVENLİĞİ AÇISINDAN FARKLAR
Radyoizotop Hasta Dozu
(mCi)
Radyasyon Dozu(mR/hr -1 m uzaklık)
Fluorine-18 12,0 4,0
Technetium-99m 30,0 0,6
Gallium-67 10,0 0,4
Indium-111 0,5 0,06
Thallium-201 4,0 0,05
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Kısa yarı ömür
Radyonüklid Yarı ömür
Ga-67 3.26 gün
Tl-201 3.04 gün
In-111 2.83 gün
Tc-99m 6.02 saat
F-18 109.8 dakika
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Yüksek foton enerjisi
Radyonüklid
Foton Enerjisi
keV
HVL
(mm)
Tc-99m 140 0.26 kurşun
0.17 tungsten
F-18 511 4 kurşun
2.8 tungsten
PET ünitelerinde 511keV’lik fotonlardan korunmak için kullanılacak kurşun zırhlama materyallerinin
140 keV’lik gama fotonlarında kullanılan kurşun kalınlığından 16 kat fazla olması gerekir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET/CT ünitelerinde alanlar
F-18 FDGLaboratuvar Hasta tuvaleti
SPECT/CT
PET/CT
Hasta görüşme
Kontrolodası
Çalışan Tuvaleti
Hasta bekleme
Radyoaktif olmayan Hasta bekleme
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
F-18 FDG İşakışı
FDG Laboratuvar
Görüntü kontrol odası
PET/CT Görüntüleme
Radyoktif Hasta bekleme odası
Hasta tuvaleti
SekreterlikFDG
enjeksiyon odası
Tuvalet
Radyoktif olmayanHasta bekleme odası
Hasta
Çalışan 17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ
ÇALIŞMA
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Gerekli önlemler alınmazsa kritik personelin günde 4-5 hastayla
ilgilenerek yıllık izin verilen doz sınırlarını kolayca aşabileceği tahmin
edilebilir
◼ Çalışmanın Aşamaları :
◼ Taşıma
◼ Hasta dozunun hazırlanması
◼ Enjeksiyon
◼ Hastalarla temas
◼ Radyoaktif atık
◼ Radyasyon dozunu azaltacak önlemler
◼ Süre, mesafe, zırhlama
◼ Çalışma teknikleri
◼ İdari ve sistemle ilgili önlemler
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ
ÇALIŞMA
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Lokal kaynaklar
Zaman UzaklıkZırhlama
ZırhlamaZaman Uzaklık
Hastalar
Lokal kaynaklarda vial, enjektör, atıklar korunmanın daha etkili olabilmesinde
kaynakların zırhlanması öncelikli olmaktadır.
Radyoaktif kaynak haline gelen hastalarda etkin
korunmanın yolu hastalarla maksimum uzaklıkta az
zaman geçirmekle sağlanabilir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Sıcak laboratuvar
◼ Hasta dozunu hazırlayan personelin sıcak laboratuarda geçireceği zamanı azaltmak için göğüs zırhı, doz kalibratörü, transportta kullanılan kurşun taşıyıcıların bulundurulduğu alanlar mümkün olduğunca birbirine yakın olmalıdır.
◼ El dozunu azaltmak için enjektör zırhları kullanılmalıdır.
◼ Doz kalibratörü kuyusunun çevresine de ek kurşun zırhlama
geçirilmelidir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
73 R/h 3.2 R/h 0.35 R/h
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ ÇALIŞMA
Sıcak laboratuvarL-şeklindeki kurşun göğüs zırhı en az 5cm kalınlığında ve yanları kurşun
tuğlayla örülmüş olmalıdır (Konvansiyonel gama yayıcıların kullanıldığı
nükleer tıp laboratuarlarında 1.2cm)
Bu zırhlamayı ( > 250 kg) taşıyacak tezgahlar alttan desteklenmelidir.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
FDG Göğüs ZırhıStandart Göğüs Zırhı
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ ÇALIŞMA
➢ Radyofarmasötik içeren vial ve enjektör kabı 60mm kalınlıkta kurşun
ile çevrili çalışma modülü içinde en az 10mm kalınlıkta kılıf içinde
saklanmalıdır.
➢ Çalışan kişi, zırhlı vialden enjektöre doz çekerken vial ve enjektörden
55mm kurşun eşdeğeri kalınlıkta cam ile ayrılmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
◼ Enjeksiyon odası
◼ External uyarı ve hasta hareketini mümkün olduğunca engelleyerekFDG’nin vücutta gereksiz akümülasyonunu en aza indirmek için
radyofarmasötik enjeksiyonundan sonra görüntüye kadar geçen 30-90 dakikalık sürede hastanın rahat bir koltuk veya kanepede hareketsiz olarak yatması gerekir.
◼ Enjekte edilen aktivitenin %15 kadarı bu sürede mesaneye geçmiş olacağı için enjeksiyon odasının hemen yakınında bir radyoaktif tuvalet bulunmalıdır.
◼ Zırhlama kalınlığının hesaplanmasında bazen iki hastanın aynı
anda bu odada bulunabileceği göz önüne alınmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ ÇALIŞMA
Enjeksiyon odası
▪Enjeksiyon mümkünse aparat kullanılarak yapılmalıdır
▪Mümkün değilse 3 yollu musluk /kelebek set ve
enjektör koruyucu kullanılmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ ÇALIŞMA
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
PET RADYOFARMASÖTİKLERİYLE GÜVENLİ ÇALIŞMA
Enjeksiyon İşlemi
➢ Enjeksiyon işleminin hızlı tamamlanabilmesi için hastanın damar
yolu önceden açılmalıdır.
➢ Hastanın damar yolunun bulunması sırasında ortaya çıkacak
sorunlar enjeksiyonu yapan kişinin dozunu arttıracaktır.
➢ Hasta hazırlandıktan sonra kurşun enjektör enjeksiyon öncesinde
kanüle yerleştirilmeli ve işlem tamamlanmalıdır.
➢ Enjeksiyon sırasında eldiven kullanılmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Enjeksiyon yapan çalışan için tüm vücut radyasyon dozu;
Zırhsız enjektör ; 0,0138 mSv/işlem
(McCormick VA ve ark, 2013)
Zırhlı enjektör ; 0,0028 mSv / işlem (Chiesa C ve ark, 2010)
0,0020 mSv/ işlem (Gonzalez L ve ark, 2015)
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Enjeksiyon İşlemi
Görüntüleme hazırlığı ve hasta pozisyonlama
➢ Hasta bekleme odasında, hastanın yanında
bulunulması radyasyon güvenliği açısından
sakıncalıdır.
➢ Çok gerekmedikçe hasta bekleme odasında
yalnız olmalıdır.
370MBq FDG enjeksiyonundan sonra 1saat uptake periyodunda hastanın yanında kalan bir kişi0.1 m 0.59mSV1 m 0.07 mSv Benatar NA JNM 2000
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Uzaklık
(m)
Doz hızı(mikroSv/saat)
(370MBq enj. sonra)
Doz (mikroSv)
PET/CT gör.sonrası
0,0 832,7 325,2
0,5 123,4 54,1
1,0 39,8 18,5
2,0 17,3 6,3
370MBq F-18 FDG enjeksiyon sonrası ve görüntüleme sonrası doz hızlarıG.S.Pant ve ark.IJNM,21(4):100-103,2006
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Görüntüleme hazırlığı ve hasta pozisyonlama
Personel dozunu azaltabilecek önlemler –
Zırhlama ve Teknik
Radyolojide kullanılan 0,5 mm kurşun eşdeğerli
önlükler annihilasyon fotonlarını tutmaya yeterli
değildir.
100 KeV : Geçirme Oranı = 4.3 %
511 KeV : Geçirme Oranı = 91.0 %
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Efektif dozlar
• Konvansiyonel NT uygulamalarında radyasyon uygulama başına radyasyonçalışanının aldığı ortalama radyasyon dozu;
1.5 mikroSv (0.3-5.3)mikroSv ClarkeE.A.Nuc.Med.Commun 13:795-798,2012
• PET çalışmalarında radyasyon çalışanının hasta başına aldıkları doz;.
5.5mikroSv /370 MBq (Benatar NA JNM 2010)
11 mikroSv/500MBq (Chiesa C ve ark. EJNM 2010)
5 mikroSv/ 370 MBq (Dignum ve ark.2012)
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Farklı çalışmalarda radyasyon çalışanlarının efektif dozları
Araştırma Günlük doz Günlük aktivite(mikroSv) (MBq)
Robinson ve ark. 32 1260
E.Stranden ve ark 36 1440
PET Tüm vücut efektif doz değeri; ~7,5 mSv/ yıldır < 20-50 mSv
Konvansiyonel NT Tüm vücut efektif doz değeri ~2.8 mSv/ yıl < 20-50 mSvClarke E.A. Nuc.Med.Commun 13:795-798,2012
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
Atıklar
İğne, şırınga, vial, eldiven gibi radyoaktif madde ile bulaşmış materyel plastik torbaile kaplı çöp toplama kabında izole edilmeli ve diğer çöplerden ayrı imhaedilmelidir.
Radyoaktif atıklar aktivite düzeyi bacground düzeyine indiği zaman standart atıkolarak yok edilebilir.
FDG doz enjeksiyonundan sonra çıkan atıklar 1 günlük yarılanmaya
(10 yarı ömür= 18 saat) bırakılması yeterlidir.
Radyoaktif atık deposunun kapısı kilitli olmalı, kapıda uyarı işareti bulunmalı veuygun zırhlama yapılmalıdır.
Radyoaktif atıkların kayıtları düzenli tutulmalıdır.
17.Medikal Fizik Kongresi, İstanbul
➢ Nükleer Tıp uygulamalarında hastaların, radyasyonla çalışan
kişilerin ve çevrenin güvenliği için optimum koşullarda
düzenlenmiş alanlarda çalışılmalıdır.
➢ ALARA prensibine göre maruz kalınacak radyasyonun mümkün
olduğunca en düşük düzeyde tutulması için gerekli koruyucu
çalışmalar yapılmalı ve radyoaktif maddelerin hazırlanmasından
hasta merkezden ayrılana dek radyasyondan korunma kurallarına
uyulmalıdır.
Sonuç