Về một phương pháp giải toán sơ cấp.pdf

download Về một phương pháp giải toán sơ cấp.pdf

of 65

Transcript of Về một phương pháp giải toán sơ cấp.pdf

  • I HC THI NGUYN

    TRNG I HC KHOA HC

    Bi c Dng

    V MT PHNG PHP GII TON S CP

    Chuyn ngnh:Phng Php Ton S Cp

    M s: 60 46 0113

    LUN VN THC S TON HC

    Ngi hng dn khoa hc

    GS.TSKH. H Huy Khoi

    Thi Nguyn - 2012

    1S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 1Li cm n

    Lun vn c thc hin v hon thnh ti trng i hc Khoa hc

    - i hc Thi Nguyn di s hng dn khoa hc ca GS. TSKH. H

    Huy Khoi. Qua y, tc gi xin c gi li cm n su sc n thy gio,

    ngi hng dn khoa hc ca mnh, GS.TSKH. H Huy Khoi, ngi

    a ra ti v tn tnh hng dn trong sut qu trnh nghin cu ca

    tc gi. ng thi tc gi cng chn thnh cm n cc thy c trong khoa

    Ton - Tin hc trng i hc Khoa hc, i hc Thi Nguyn, to

    mi iu kin cho tc gi v ti liu v th tc hnh chnh tc gi hon

    thnh bn lun vn ny. Tc gi cng gi li cm n n gia nh, BGH

    trng THPT Yn Thy B-Yn Thy-Ha Bnh v cc bn trong lp Cao

    hc K4, ng vin gip tc gi trong qu trnh hc tp v lm lun

    vn.

    2S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 1Mc lc

    M u 3

    1 nh ngha v tnh cht ca s phc 5

    1.1 nh ngha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

    1.2 Tnh cht s phc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

    1.2.1 Cc tnh cht lin quan n php cng . . . . . . . 6

    1.2.2 Cc tnh cht lin quan n php nhn . . . . . . . 6

    1.3 Dng i s ca s phc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    1.3.1 nh ngha v tnh cht . . . . . . . . . . . . . . . . 7

    1.3.2 Gii phng trnh bc hai . . . . . . . . . . . . . . . 10

    1.3.3 ngha hnh hc ca cc s phc v modun . . . . 12

    1.3.4 ngha hnh hc ca cc php ton i s . . . . . 13

    1.4 Dng lng gic ca s phc . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

    1.4.1 Ta cc trong mt phng . . . . . . . . . . . . . 15

    1.4.2 Ta cc ca s phc . . . . . . . . . . . . . . . . 16

    1.4.3 Cc php ton s phc trong ta cc . . . . . . 16

    1.4.4 ngha hnh hc ca php nhn . . . . . . . . . . 17

    1.4.5 Cn bc n ca n v . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

    1.5 Bi tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

    2 S dng s phc trong gii ton s cp 25

    2.1 S phc v cc bi ton hnh hc . . . . . . . . . . . . . . . 25

    2.1.1 Mt vi khi nim v tnh cht . . . . . . . . . . . . 25

    2.1.2 iu kin thng hng , vung gc v cng thuc

    mt ng trn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

    2.1.3 Tam gic ng dng . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

    2.1.4 Tam gic u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

    3S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 22.1.5 Hnh hc gii tch vi s phc . . . . . . . . . . . . 35

    2.1.6 Tch thc ca hai s phc . . . . . . . . . . . . . . 39

    2.1.7 Bi tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

    2.2 S phc v cc bi ton i s , lng gic . . . . . . . . . 45

    2.2.1 Cc bi ton lng gic . . . . . . . . . . . . . . . 45

    2.2.2 Cc bi ton i s . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

    2.2.3 Bi tp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

    2.3 S phc v cc bi ton t hp . . . . . . . . . . . . . . . 55

    Kt lun 62

    Ti liu tham kho 63

    4S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 3M U

    1. L do chn ti

    Trong chng trnh ton hc cp THPT s phc c a vo ging

    dy phn gii tch ton lp 12. Ton b phn s phc mi ch a ra

    nh ngha s phc v mt vi tnh cht n gin ca n. ng dng s

    phc trong gii ton mi ch dng li mt vi bi tp hnh hc n gin.

    Nhm gip cc em hc sinh kh gii c ci nhn ton din hn v s phc,

    c bit s dng s phc gii mt s bi ton s cp: hnh hc, i

    s, t hp, lng gic nn ti chn ti lun vn: V mt phng

    php gii ton s cp.

    2. Mc ch nghin cu

    H thng ha cc dng bi tp hnh hc, i s, t hp, lng gic c

    gii bng phng php s phc ng thi nm c mt s k thut tnh

    ton lin quan.

    3. Nhim v ti

    a ra nh ngha v tnh cht ca s phc. c bit s dng s phc

    gii mt s dng ton: hnh hc, i s, t hp, lng gic.

    4. i tng v phm vi nghin cu

    Nghin cu cc bi ton hnh hc, i s, t hp, lng gic trn tp

    hp s phc v cc ng dng lin quan.

    Nghin cu cc ti liu bi dng hc sinh gii, k yu hi tho chuyn

    ton, t sch chuyn ton...

    5. ngha khoa hc v thc tin ca ti

    To c mt ti ph hp cho vic ging dy, bi dng hc sinh

    trung hc ph thng. ti ng gp thit thc cho vic hc v dy cc

    chuyn ton trong trng THPT, em li nim am m sng to trong

    vic dy v hc ton.

    6. Cu trc lun vn

    Lun vn gm 3 chng

    Chng 1: nh ngha v tnh cht ca s phc

    Chng 2: Cc dng biu din s phc

    Chng 3: S dng s phc trong gii ton s cp

    5S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 4Do thi gian v khi lng kin thc ln, chc chn bn lun vn khng

    th trnh khi nhng thiu st, tc gi rt mong nhn c s ch bo tn

    tnh ca cc thy c v bn b ng nghip, tc gi xin chn thnh cm n!

    Thi Nguyn, nm 2012

    Tc gi

    6S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 5Chng 1

    nh ngha v tnh cht ca s phc

    1.1 nh ngha

    Gi thit ta bit nh ngha v cc tnh cht c bn ca tp s thc RTa xt tp hp

    R2 = R R = {(x, y) |x, y R } .Hai phn t (x1, y1) v (x2, y2) bng nhau khi v ch khi{

    x1 = x2

    y1 = y2

    Cc php ton cng v nhn c nh ngha trn R2 nh sau :

    z1 + z2 = (x1, y1) + (x2, y2) = (x1 + x2, y1 + y2) R2.v

    z1.z2 = (x1, y1) . (x2, y2) = (x1x2 y1y2, x1y2 + x2y1) R2.vi mi z1 = (x1, y1) R2 v z2 = (x2, y2) R2. Phn t z1 + z2 gi ltng ca z1, z2 , phn t z1.z2 R2 gi l tch ca z1, z2.Nhn xt

    1) Nu z1 = (x1, 0) R2 v z2 = (x2, 0) R2 th z1z2 = (x1x2, 0).2))Nu z1 = (0, y1) R2 v z2 = (0, y2) R2 th z1z2 = (y1y2, 0).nh ngha 1.1.1. Tp hp R2 cng vi php cng v nhn gi l tp sphc, k hiu C. Mi phn t z = (x, y) C c gi l mt s phc.

    K hiu C ch tp hp C\ {(0, 0)} .

    7S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 61.2 Tnh cht s phc

    1.2.1 Cc tnh cht lin quan n php cng

    Php cng cc s phc tha mn cc iu kin sau y

    Tnh giao hon : z1 + z2 = z2 + z1 vi mi z1, z2 C.Tnh kt hp :(z1 + z2) + z3 = z1 + (z2 + z3) vi mi z1, z2, z3 C.Phn t n v : C duy nht mt s phc 0 = (0, 0) C z+ 0 = 0 + zvi mi z = (x, y) C.Phn t i : Mi s phc z = (x, y) C c duy nht s phc z =(x,y) C sao cho z + (z) = (z) + z = 0.

    1.2.2 Cc tnh cht lin quan n php nhn

    Php nhn cc s phc tha mn cc iu kin sau y

    Tnh giao hon:z1z2 = z2z1 vi mi z1, z2 C.Tnh kt hp:(z1z2)z3 = z1(z2z3) vi mi z1, z2, z3 C.Phn t n v: C duy nht s phc 1 = (1, 0) C tha mn z.1 =1.z = z. S phc 1 = (1, 0) gi l phn t n v vi mi z C.Phn t nghch o:Mi s phc z = (x, y) C,z 6= 0 c duy nht sphc z1 = (x,, y,) C sao cho z.z1 = z1z = 1 s phc z1 = (x,, y,)gi l phn t nghch o ca s phc z = (x, y) C.

    Ly tha vi s m nguyn ca s phc z C c nh ngha nhsau z0 = 1 ; z1 = z ; z2 = z.z ,v zn = z.z...z

    n l n

    vi mi s nguyn n > 0

    v zn = (z1)n vi mi s nguyn n < 0.Mi s phc z1, z2, z3 C v mi s nguyn m,n ta c cc tnh cht

    sau

    1) zm.zn = zm+n;

    2)zm

    zn= zmn;

    3) (zm)n = zmn;

    4) (z1z2)n = zn1 z

    n2;

    5)

    (z1z2

    )n=zn1zn2

    ;

    Khi z = 0 ta nh ngha 0n = 0 vi mi s nguyn n > 0.

    8S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 7Tnh phn phi : z1 (z2 + z3) = z1z2 + z1z3 vi mi z1, z2, z3 C.Trn y l nhng tnh cht ca php cng v php nhn,thy rng tp

    hp C cc s phc cng vi cc php ton trn lp thnh mt trng.

    1.3 Dng i s ca s phc

    1.3.1 nh ngha v tnh cht

    Mi s phc c biu din nh mt cp s sp th t, nn khi thc

    hin cc bin i i s thng khng c thun li. l l do tm

    dng khc khi vit

    Ta s a vo dng biu din i s mi. Xt tp hp R{0} cng viphp ton cng v nhn c nh ngha trn R2.

    Hm s

    f : R R {0} , f (x) = (x, 0)l mt song nh v ngoi ra (x, 0) + (y, 0) = (x+ y, 0) v (x, 0).(y, 0) =

    (xy, 0).

    Ngi c s khng sai lm nu ch rng cc php ton i s trn

    R {0} ng nht vi cc php ton trn R; v th chng ta c th ngnht cp s (x, 0) vi s x, vi mi x R. Ta s dng song nh trn v khiu (x, 0) = x.

    Xt i = (0, 1) ta c

    z = (x, y) = (x, 0) + (0, y) = (x, 0) + (y, 0).(0, 1)

    = x + yi = (x, 0) + (0, 1).(y, 0)

    T trn ta c mnh

    Mnh 1.3.1. Mi s phc z = (x, y) c th biu din duy nht di

    dng

    z = x+ yi

    Vi x, y R.H thc i2 = 1 c suy ra t nh ngha php nhn i2 = i.i =

    (0, 1).(0, 1) = (1, 0) = 1.

    9S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 8Biu thc x + yi c gi l biu din i s (dng) ca s phc z =

    (x, y). V th ta c th vit C ={x+ yi |x R, y R , i2 = 1}. T

    gi ta k hiu z = (x, y) bi z = x + yi. S thc x = Re(z) c gi l

    phn thc ca s phc z, y = Im(z) c gi l phn o ca z. S phc

    c dng yi , y R gi l s thun o, s phc i gi l s n v o.T cc h thc trn ta d dng c cc kt qu sau:

    a) z1 = z2 khi v ch khi Re(z1) = Re(z2) v Im(z1) = Im(z2).

    b) z R khi v ch khi Im(z) = 0.c) z C\R khi v ch khi Im(z) 6= 0.S dng dng i s, cc php ton v s phc c thc hin nh sau:

    Php cng

    z1 + z2 = (x1 + y1i) + (x2 + y2i) = (x1 + x2) + (y1 + y2)i C.

    D thy tng hai s phc l mt s phc c phn thc l tng cc phn

    thc, c phn o l tng cc phn o:

    Re(z1 + z2) = Re(z1) + Re(z2);

    Im(z1 + z2) = Im(z1) + Im(z2).

    Php tr

    z1 z2 = (x1 + y1i) (x2 + y2i) = (x1 x2) + (y1 y2)i C.Ta c

    Re(z1 z2) = Re(z1) Re(z2);Im(z1 z2) = Im(z1) Im(z2).

    Php nhn

    z1.z2 = (x1 + y1i).(x2 + y2i) = (x1x2 y1y2) + (x1y2 + x2y1) i C.Ta c

    Re(z1z2) = Re(z1) Re(z2) Im(z1) Im(z2);Im(z1z2) = Im(z1) Re(z2) + Im(z2) Re(z1).

    Mi s thc , s phc z = x+ yi, z = (x+ yi) = x+ yi C ltch ca mt s thc vi mt s phc. Ta c cc tnh cht sau

    10S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 91) (z1 + z2) = z1 + z2;

    2) 1(2z) = (12)z;

    3)(1 + 2)z = 1z + 2z.

    Ly tha ca s i

    Cc cng thc cho s phc vi ly tha l s nguyn c bo ton i

    vi dng i s z = x+ yi. Xt z = i, ta thu c

    i0 = 1 ; i1 = i ; i2 = 1 ; i3 = i2.i = i

    i4 = i3.i = 1; i5 = i4.i = i ; i6 = i5.i = 1; i7 = i6.i = i

    Ta c th tng qut cc cng thc trn i vi s m nguyn dng n

    i4n = 1 ; i4n+1 = i ; i4n+2 = 1 ; i4n+3 = iV th in {1 , 1 ,i , i} vi mi s nguyn n > 0. Nu n l s

    nguyn m ta c:

    in =(i1)n

    =

    (1

    i

    )n= (i)n .

    S phc lin hp

    Mi s phc z = x+ yi u c s phc z = x yi, s phc c gil s phc lin hp hoc s phc lin hp ca s phc z.

    Mnh 1.3.2. 1) H thc z = z ng khi v ch khi z R;2)Mi s phc z ta lun c ng thc z = z;

    3)Mi s phc z ta lun c z.z l mt s thc khng m ;

    4)z1 + z2 = z1 + z2 (s phc lin hp ca mt tng bng tng cc s phc

    lin hp);

    5)z1.z2 = z1.z2(s phc lin hp ca mt tch bng tch cc s phc lin

    hp);

    6)Mi s phc z khc 0 ng thc sau lun ng z1 = z1;

    11S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 10

    7)

    (z1z2

    )=

    z1z2, z2 6= 0 (lin hp ca mt thng bng thng cc lin

    hp);

    8)Cng thc Re(z) =z + z

    2v Im(z) =

    z z2i

    , ng vi mi s phc

    z C.

    Ghi ch

    a) phn t nghch o ca s phc z C c th c tnh nh sau1

    z=

    z

    z.z=

    x yix2 + y2

    =x

    x2 + y2 yx2 + y2

    i.

    b) S phc lin hp c s dng trong vic tm thng ca hai s phc

    nh sau:

    z1z2

    =z1.z2z2z2

    =(x1 + y1i) (x2 y2i)

    x22 + y22

    =x1x2 + y1y2x22 + y

    22

    +x1y2 + x2y1x22 + y

    22

    i.

    Modun ca s phc

    S |z| = x2 + y2 c gi l modun ca s phc z = x+ yi.Mnh 1.3.3. 1) |z| 6 Re(z) 6 |z| v |z| 6 Im(z) 6 |z|;2) |z| > 0 , z C,ngoi ra |z| = 0 khi v ch khi z = 0;3) |z| = |z| = |z|;4) z.z = |z|2 ;5)|z1z2| = |z1| . |z2| (m un ca mt tch bng tch cc m un);6) |z1| |z2| 6 |z1 + z2| 6 |z1|+ |z2|;7)z1 = |z|1 , z 6= 0;

    8)

    z1z2 = |z1||z2| , z2 6= 0 (m un ca mt tch bng tch cc m un);

    9)|z1| |z2| 6 |z1 z2| 6 |z1|+ |z2| .

    1.3.2 Gii phng trnh bc hai

    By gi chng ta c th gii phng trnh bc hai vi h s thc:

    ax2 + bx+ c = 0 , a 6= 0

    12S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 11

    trong trng hp bit thc = b2 4ac nhn gi tr m.Bng cch bin i, d dng a phng trnh v dng tng ng

    sau

    a

    [(x+

    b

    2a

    )2+4a2

    ]= 0.

    Do (x+

    b

    2a

    )2 i2

    (2a

    )2= 0.

    V th

    x1 =b+ i

    2a, x2 =

    b i2a

    .

    Cc nghim trn l cc s phc lin hp ca nhau v ta c th phn tch

    thnh tha s nh sau

    ax2 + bx+ c = a (x x1) (x x2) .

    By gi chng ta xt phng trnh bc hai tng qut vi h s phc

    az2 + bz + c = 0 , a 6= 0

    S dng cc bin i i s nh trng hp phng trnh bc hai vi h

    s thc ta c:

    a

    [(z +

    b

    2a

    )2+4a2

    ]= 0.

    ng thc trn tng ng vi(z +

    b

    2a

    )2=

    4a2

    hoc (2az + b)2 = .

    Vi = b2 4ac cng c gi l bit thc ca phng trnh bc hai.t y = 2az + b phng trnh trn c rt gn v dng

    y2 = = u+ vi

    13S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 12

    vi u,v l cc s thc

    Phng trnh trn c li gii

    y1,2 = (

    r + u

    2+ (sgn v)

    r u

    2i

    ),

    Vi r = || ,v sgnv l du ca s thc vNghim ban u ca phng trnh l:

    z1,2 =1

    2a(b+ y1,2) .

    Ta c mi lin h gia cc nghim v h s:

    z1 + z2 = ba, z1.z2 =

    c

    a.

    Khi phn tch ra tha s

    az2 + bz + c = a (z z1) (z z2).

    Nh vy cc tnh cht trn c bo ton khi cc h s ca phng trnh

    thuc trng s phc C.

    1.3.3 ngha hnh hc ca cc s phc v modun

    ngha hnh hc ca s phc

    Chng ta nh ngha s phc z = (x, y) = x + yi l mt cp s thc

    sp th t (x, y) RR, v th hon ton t nhin khi xem mi s phcz = x+ yi l mt im M(x, y) trong khng gian R R.

    Xt P l tp hp cc im ca khng gian

    vi h trc ta xOy

    v song nh : C P , (z) = M (x, y) .im M(x; y)c gi l dng hnh hc ca s phc z = x + yi. S

    phc z = x + yi c gi l ta phc ca im M(x; y). Chng ta k

    hiu M(z) ch ta phc ca imM l s phc z.

    Dng hnh hc ca s phc lin hp z ca s phc z = x + yi l im

    M (x,y) i xng vi M(x, y) qua truc ta Ox.

    14S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 13

    Dng hnh hc ca s i -z ca s phc z = x+yi l imM (x,y)i xng vi M(x, y) qua gc ta .

    Song nh t tp R ln trc Ox ta gi l trc thc, ln trc Oy ta gil trc o.

    Khng gian

    cng vi cc im c ng nht vi s phc gi l

    khng gian phc.

    Ta cng c th ng nht cc s phc z = x+ yi vi vc t v = OM, vi M(x, y) l dng hnh hc ca s phc z.

    Gi V0 l tp hp cc vc t c im gc l gc ta O. Ta c th nh

    ngha song nh : C V0 , (z) = OM = xi + yj , vi i , j l ccvc t n v trn trc ta Ox, Oy.

    ngha hnh hc ca modun

    Xt s phc z = x + yi biu din hnh hc trong mt phng lM(x, y).

    Khong cch clit OM cho bi cng thc

    OM =

    (xM xO)2 + (yM yO)2.

    V th OM =x2 + y2 = |z| = |v | m un |z| ca s phc z = x + yi

    l di ca on thng OM hoc l ln ca vc t v = xi + yj .

    Ch

    a) Mi s thc dng r, tp hp cc s phc c m un r tng ng

    vi ng trnC (O; r) tm O bn knh r trong mt phng.

    b) Cc s phc z vi |z| < r l cc im nm bn trong ng trnC(O; r). Cc s phc z vi|z| > r l cc im nm bn ngoi ng trnC(O; r).

    1.3.4 ngha hnh hc ca cc php ton i s

    a) Php cng v php tr

    Xt hai s phc z1 = x1 + y1i v z2 = x2 + y2i tng ng vi hai vc

    t v1 = x1i + y2j v v2 = x2i + y2j .

    15S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 14

    Tng ca hai s phc l

    z1 + z2 = (x1 + x2) + (y1 + y2) i.

    Tng hai vc t

    v1 +v2 = (x1 + x2)i + (y1 + y2)j .

    V th z1 + z2 tng ng viv1 +v2 .

    Hon ton tng t i vi php tr

    Hiu ca hai s phc l

    z1 z2 = (x1 x2) + (y1 y2) i.

    Hiu hai vc t

    v1 v2 = (x1 x2)i + (y1 y2)j .

    V th z1 z2 tng ng vi v1 v2 .

    Ch

    Khong cch gia M1 (x1, y1) v M2 (x2, y2) bng m un ca s phc

    z1 z2 hoc di ca vc t v1 v2 . Vy :

    M1M2 = |z1 z2| = |v1 v2 | =

    (x2 x1)2 + (y2 y1)2.

    b) Tch ca s thc v s phc

    Xt s phc z = x + yi tng ng vi vc t v = xi + yj . Nu l s thc , th tch s thc z = x + yi tng ng vi vc tv = x

    i + y

    j .

    Ch : Nu > 0 th vc tv v v cng hng v |v | = |v |,

    nu < 0 th vc tv v v ngc hng v |v | = |v |. Tt nhin

    = 0 th v = 0 .

    16S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 15

    1.4 Dng lng gic ca s phc

    1.4.1 Ta cc trong mt phng

    Xt mt phng ta vi M(x, y) khng trng gc ta . S thc

    r =x2 + y2 gi l bn knh cc ca imM . Gc nh hng t [0, 2pi)

    gia vc tOM vi chiu dng ca trc ta Ox gi l argumen cc ca

    im M . Cp s (r, t) gi l ta cc ca im M . Ta s vit M (r, t).Ch hm s

    h : R R\ {(0, 0)} (0,)x [0, 2pi) , h ((x, y)) = (r, t)l song nh.

    Gc ta O l im duy nht sao cho r = 0 , argumen t ca gckhng c nh ngha.

    Mi im M trong mt phng , c duy nht giao im P ca tia vi

    ng trn n v gc O. im P ging nh argument cc t. S dngnh ngha hm sin v cos ta c

    x = r cos t , y = r sin t.

    V th ta d dng c ta Cc ca mt im t ta cc

    Ngc li, xt im M(x, y). Bn knh cc l r =x2 + y2. Ta xc

    nh argument cc trong cc trng hp sau

    a)Nu x 6= 0 , t tan t = yx

    ta suy ra

    t = arctany

    x+ kpi

    Vi

    k =

    0 khi x > 0 , y > 01 khi x < 0 , y R2 khi x > 0 , y < 0

    b)Nu x = 0 v y 6= 0 th

    t =

    pi

    2khi y > 0

    3pi

    2khi y < 0

    17S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 16

    1.4.2 Ta cc ca s phc

    Mi s phc z = x+ yi ta c th vit di dng cc

    z = r (cos t + i sin t) ,

    vi r [0,) v t [0, 2pi) l ta cc dng hnh hc ca s phcz.

    Argument cc ca dng hnh hc ca s phc z c gi l argument

    ca z, k hiu l arg z. Bn knh cc ca dng hnh hc ca s phc z

    bng m un cua z. Khi z 6= 0 m un v argument ca z c xc nhmt cch duy nht.

    Xt z = r (cos t + i sin t) v t = t + 2kpi vi k l s nguyn th

    z = r (cos (t 2kpi) + i sin (t 2kpi)) = r (cos t+ i sin t) .Mi s phc z c th biu din nh z = r (cos t+ i sin t) vi r > 0 vt R. Tp hp Arg z = {t = t + 2kpi , k Z} c gi l arguent mrng ca s phc z.

    V th, hai s phc z1, z2 6= 0 c dngz1 = r1 (cos t1 + i sin t1) v z2 = r2 (cos t2 + i sin t2)

    bng nhau khi v ch khi r1 = r2 v t1 t2 = 2kpi, vi k l s nguyn.Ch Cc dng sau nn nh

    1 = cos0 + i sin 0 , i = cospi

    2+ i sin

    pi

    2

    1 = cospi + i sin pi , i = cos3pi2

    + i sin3pi

    2.

    1.4.3 Cc php ton s phc trong ta cc

    Php nhn Gi s rng

    z1 = r1 (cos t1 + i sin t1) v z2 = r2 (cos t2 + i sin t2)

    th

    z1z2 = r1r2 (cos (t1 + t2) + i sin (t1 + t2)) .

    18S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 17

    Ly tha ca mt s phc (De moirve) Cho z = r (cos t+ i sin t) ,

    n N, ta czn = rn (cosnt+ i sinnt) .

    Php chia Gi s rng

    z1 = r1 (cos t1 + i sin t1) v z2 = r2 (cos t2 + i sin t2)

    thz1z2

    =r1r2

    (cos (t1 t2) + i sin (t1 t2)) .

    1.4.4 ngha hnh hc ca php nhn

    Xt

    z1 = r1 (cos t1 + i sin t

    1)

    v

    z2 = r2 (cos t2 + i sin t

    2) .

    Biu din hnh hc ca chng lM1(r1, t1) , M2(r2, t

    2). Gi P1 , P2 ln

    lt l giao im ca C(O, 1) vi cc tia (OM1 v (OM2 . Ly P3 C(O, 1)vi argument cc l t1+t

    2v chnM3 (OP3 sao cho OM3 = OM1.OM2.

    Ly z3 c ta M3. im M3 (r1r2, t1 + t

    2) l dng hnh hc z1.z2

    Ly A l dng hnh hc ca s phc 1 . V

    OM3OM1

    =OM2

    1 OM3

    OM2=OM2OA

    v M2OM3 = AOM1 nn hai tam gic M2OM3 v AOM1 ng dng.

    Khi biu din dng hnh hc ca mt thng ch rng dng hnh hc

    caz3z2

    l im M1.

    1.4.5 Cn bc n ca n v

    Cho s nguyn dng n > 2 v s phc z0 6= 0, ging nh trn trngs thc, phng trnh

    Zn z0 = 0

    19S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 18

    c s dng nh ngha cn bc n ca s z0. V vy mi mt gi tr Z

    tha mn phng trnh trn l mt cn bc n ca z0.

    nh l 1.4.1. Cho z0 = r (cos t + i sin t) l s phc vi r > 0 v

    t [0, 2pi) S phc z0 c n cn bc n phn bit cho bi cng thc

    Zk =nr

    (cos

    t + 2kpin

    + i sint + 2kpi

    n

    )vi k = 0, n 1.

    Chng minh:S dng dng cc ca s phc vi argument xc nh

    Z = (cos+ i sin) . Theo nh ngha Zn = z0 hay

    n (cosn+ i sinn) = r (cos t + i sin t) .

    Ta c n = r v n = t + 2kpi vi k Z . V th = nr vk =

    t

    n+ k.

    2pi

    nvi k Z. Do nghim ca (1) l

    Zk =nr

    (cos

    t + 2kpin

    + i sint + 2kpi

    n

    )vi k Z.

    Nhn thy rng 0 6 0 < 1... < n1 , v th cc s k , k {0, 1...., n 1} chnh l cc argument v k = k. Ta c n gi tr cn phnbit ca z0:Z0, Z1 , ...., Zn1 . Cho k l s nguyn v r {0, 1, ..., n 1},th r ng d vi k theo modn. Khi k = nq + r Z v

    k =tn

    + (nq + r)2pi

    n=tn

    + r2pi

    n+ 2qpi = r + 2qpi.

    Nhn thy Zk = Zr do

    {Zk : k Z} = {Z0 , Z1, ..., Zn1} .Vy c chnh xc n gi tr phn bit ca cn bc n.

    Biu din hnh hc cc gi tr ca cn bc n l cc nh ca mt n gic

    u ni tip trong ng trn c tm l gc ta , bn knh l nr.

    20S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 19

    Ta chng minh iu trn nh sau, k hiu M0,M1, ...,Mn1 l ccim c ta phc Z0 , Z1, ..., Zn1. V OMk = |Zk| = n

    r vi k

    {0, 1, ..., n 1} nn cc im Mk nm trn ng trn C (O, rn). Bn

    cnh , s o ca cung MkMk+1 bng

    argZk+1 argZk = t + 2 (k + 1) pi (t + 2kpi)

    n=

    2pi

    n,

    vi k {0, 1, ...., n 2} v s o cung Mn1M0 l 2pin

    = 2pi (n 1) 2pin.

    V tt c cc cung M1M2, ...,Mn1M0 u bng nhau nn a gicM0M1...Mn1 l a gic u.

    Cn bc n ca n v

    Cc nghim phng trnh Zn 1 = 0 c gi l cc cn bc n can v.V 1 = cos0 + i sin 0 nn t cng thc cn bc n ca s phc ta c

    cn bc n ca n v

    k = cos2kpi

    n+ i sin

    2kpi

    n, k {0, 1, ..., n 1} .

    C th ta c

    0 = cos 0 + i sin 0 = 1;

    1 = cos2pi

    n+ i sin

    2pi

    n= ;

    2 = cos4pi

    n+ i sin

    4pi

    n= 2;

    . . .

    n1 = cos2 (n 1) pi

    n+ i sin

    2 (n 1)pin

    = n1.

    Tp hp{

    1, , 2, ..., n1}k hiu Un. Ta c tp hp Un c sinh bi

    , mi phn t ca Un l mt ly tha ca .

    Ging nh trc, biu din hnh hc cc cn bc n ca mt s phc l

    cc nh ca mt a gic u n cnh, ni tip trong ng trn n v m

    c mt nh l 1. Ta xt mt vi gi tr ca n

    21S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 20

    i) vi n = 2, phng trnh Z2 1 = 0 c cc nghim 1 v 1 y lcc cn bc hai ca n v

    ii) vi n = 3, phng trnh Z31 = 0 c cc nghim cho bi cng thc

    k = cos2kpi

    3+ i sin

    2kpi

    3

    vi k {0, 1, 2} .V th

    0 = 1 , 1 = cos2pi

    3+ i sin

    2pi

    3= 1

    2+ i

    3

    2,

    v

    2 = cos4pi

    3+ i sin

    2pi

    3= 1

    2 i

    3

    2.

    y l cc nh ca tam gic u ni tip ng trn C (O, 1) .

    iii) vi n = 4 ,cc cn bc 4 l

    k = cos2kpi

    4+ i sin

    2kpi

    4

    vi k {0, 1, 2, 3} .C th nh sau

    0 = 1 , 1 = cospi

    2+ i sin

    pi

    2= i

    2 = cospi + i sin pi = 1 , 3 = cos3pi2

    + i sin3pi

    2= i.

    Ta c

    U4 ={

    1, i, i2, i3}

    = {1, i,1,i} .Biu din hnh hc ca cc cn bc bn l cc nh ca hnh vung ni

    tip ng trn C (O, 1)c mt nh l 1.

    Cn k Un c gi l cn nguyn thy nu mi s nguyn dngm < n ta c mk 6= 1.Mnh 1.4.2. 1) Nu n|q , mi nghim ca phng trnh Zn 1 = 0l nghim ca phng trnh Zq 1 = 0;

    22S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 21

    2) Nghim chung ca phng trnh Zm 1 = 0 v Zn 1 = 0 l ccnghim ca phng trnh Zd 1 = 0; vi d = gcd(m,n) (d:c chung lnnht), Um Un = Ud;

    3)Cc nghim nguyn thy ca phng trnh Zm 1 = 0 l

    k = cos2kpi

    m+ i sin

    2kpi

    m;

    vi 0 6 k 6 m v gcd (k,m) = 1.

    Mnh 1.4.3. Nu Un l mt cn nguyn thy ca n v th ttc cc nghim ca phng trnh Zn 1 = 0 l r, r+1 , ..., r+n1 vi rl s nguyn dng ty .

    Mnh 1.4.4. Cho 0 , 1 , ...., n1 l cc cn bc n ca n v . Vimi s nguyn dng n ta lun c h thc

    n1j=0

    kj =

    {n, n|k ;0, n 6 |k.

    Mnh 1.4.5. Cho p l s nguyn t v = cos2pi

    p+ i sin

    2pi

    p. Nu

    a0 , a1 , ..., ap1 l cc s nguyn khc khng ,h thc

    a0 + a1+ ...+ ap1p1 = 0

    ng khi v ch khi a0 = a1 = ... = ap1.

    1.5 Bi tp

    Bi 1 Cho cc s phc z1 = (1, 2) , z2 = (2, 3) , z3 = (1 1) hytnh cc tng sau:a) z1 + z2 + z3 ; b) z1z2 + z2z3 + z3z1 ; c) z1z2z3 ;

    d) z21 + z22 + z

    23 ; e)

    z21 + z22

    z22 + z23

    ; f)z1z2

    +z2z3

    +z3z1.

    Bi 2 Gii cc phng trnh sau :a) z + (5, 7) = (2, 1) ; b) (2, 3) + z = (5,1) ;c) z. (2, 3) = (4, 5) ; d)

    z

    (1, 3) = (3, 2)

    23S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 22

    Bi 3 Gii cc phng trnh sau trn tp Ca) z2 + z + 1 = 0 ; b) z3 + 1 = 0 .

    Bi 4 Cho z0 = (a, b) C . Tm s phc z tha mn z2 = z0.Bi 5 Tm cc s thc x, y trong cc trng hp sau:

    a) (1 2i)x+ (1 + 2i) y = 1 + i ; b) x 33 + i

    +y 33 i = i ;

    c) (4 3i)x2 + (1 + 2i)xy = 4y2 12x2 +

    (3xy 2y2) i .

    Bi 7 Tnh :a) (2 i) (3 + 2i) (5 4i) ; b) (2 4i) (5 + 2i) + (3 + 4i) (6 i) ;

    c)

    (1 + i

    1 i)16

    +

    (1 i1 + i

    )16; d)

    (1 + i3

    2

    )6+

    (1 i7

    2

    )6;

    e)3 + 7i

    2 + 3i+

    5 8i2 3i .

    Bi 8 Tnh:a) i2000 + i1999 + i201 + i82 + i47 ; b)En = 1 + i+ i

    2 + ...+ in , 1 6 n N;c) i1.i2.i3...i2000 ; d) i5 + (i)7 + (i)13 + i100 + (i)94 .Bi 9 Tm tt c cc s phc z 6= 0 tha mn z + 1z R.Bi 10Chng minh rng:

    a) E1 =(

    2 + i

    5)7

    +(

    2 i

    5)7 R ;

    b) E2 =

    (19 + 7i

    9 i)n

    +

    (20 + 5i

    7 + 6i

    )n R .

    Bi 11 Cho z C tha mn z3 + 1z3 6 2 .Chng minh rngz + 1z 6 2 .Bi 12 Tm cc s phc z tha mn |z| = 1 v z2 + z2 = 1.Bi 13Tm cc s phc z tha mn 4z2 + 8 |z|2 = 8.Bi 14Tm cc s phc z tha mn z3 = z.

    Bi 15 Cho z C vi Re (z) > 1 .Chng minh rng 1z 12 < 12 .Bi 16 Cho a, b, c l cc s thc v = 12 + i

    32 .Tnh tng(

    a+ b + c2) (a+ b2 + c

    ).

    Bi 17 Chng minh cc ng thc sau :

    24S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 23

    a) |z1 + z2|2 + |z2 + z3|2 + |z3 + z1|2 = |z1|2 + |z2|2 + |z3|2 + |z1 + z2 + z3|2 ;b) |1 + z1z2|2 + |z1 z2|2 =

    (1 + |z1|2

    )(1 + |z2|2

    );

    c) |z1 + z2 + z3|+ |z1 + z2 + z3|+ |z1 z2 + z3|+ |z1 + z2 z3| == 4

    (z21+ z22+ z23) .Bi 18 Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho :(

    1 + i32

    )n+

    (1 i3

    2

    )n= 2.

    Bi 19 Cho z1, z2, z3 l cc s phc tha mn |z1| = |z2| = |z3| = R > 0.Chng minh rng :

    |z1 z2| . |z2 z3|+ |z3 z1| . |z1 z2|+ |z2 z3| . |z3 z1| 6 9R2 .

    Bi 20 Cho z1, z2, ..., zn l cc s phc tha mn

    |z1| = |z2| = ... = |z3| = r > 0.chng minh rng :

    E =(z1 + z2) (z2 + z3) ... (zn1 + zn) (zn + z1)

    z1z2...zn.

    Bi 21 (Bt ng thc Hlawas) Cho z1, z2, z3 l cc s phc. Chng

    minh rng :

    |z1 + z2|+ |z2 + z3|+ |z3 + z1| 6 |z1|+ |z2|+ |z3|+ |z1 + z2 + z3| .

    Bi 22 Cho x1, x2 l nghim phng trnh x2 x+ 1 = 0. Hy tnh :

    a)x20001 + x20002 ; b) x

    19991 + x

    19992 ; c)x

    n1 + x

    n2 , n N.

    Bi 23 Tm dng ta cc ca cc s phc sau:

    a) z1 = 6 + 6i

    3 ; b) z2 = 14

    + i

    3

    4; c) z3 = 1

    2 i

    3

    2;

    d) z4 = 9 9i

    3 ; e) z5 = 3 2i ; f) z6 = 4i .Bi 24 Tm dng ta cc ca cc s phc sau:a) z1 = cos a i sin a , a [0, 2pi) ;b) z2 = sin a+ i (1 + cos a) , a [0, 2pi) ;c) z3 = cos a+ sin a+ i (sin a cos a) , a [0, 2pi) ;d) z4 = 1 cos a+ i sin a , a [0, 2pi) .Bi 25 S dng dng cc ca s phc,hy tnh cc tng sau:

    25S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 24

    a)

    (1

    2 i

    3

    2

    )(3 + 3i)

    (2

    3 + 2i)

    ; b) (1 + i) (2 2i) ;

    c) 2i(4 + 4

    3i)

    (3 + 3i) ; d) 3 (1 i) (5 + 5i) .Bi 26 Hy tm modun v argument ca cc s phc z:

    a) z =

    (2

    3 + 2i)8

    (1 i)6 +(1 + i)6(

    2

    3 2i)8 ;

    b) z =(1 + i)4(

    3 i)10 + 1(

    2

    3 + 2i)4 ;

    c) z =(

    1 + i

    3)n

    +(

    1 i

    3)n

    .

    Bi 27 Tm cn bc hai ca cc s phc sau:

    a) z = 1 + i ; b) z = i ; c) z =12

    +i2

    ;

    d) z = 2(

    1 + i

    3)

    ; e) z = 7 + 24i ;Bi 28 Tm cn bc ba ca cc s phc sau:a) z = i ; b) z = 27 ; c) z = 2 + 2i ;d) z =

    1

    2 i

    3

    2; e) z = 18 + 26i .

    Bi 29 Tm cn bc bn ca cc s phc sau:a) z = 2 i

    12 ; b) z =

    3 + i ; c) z = i ;

    d) z = 2i ; e) z = 7 + 24i .Bi 30 Gii cc phng trnh sau:a) z3 125 = 0 ; b) z4 + 16 = 0 ;c) z3 + 64i = 0 ; d) z3 27i = 0 ;Bi 31 Gii cc phng trnh sau:a) z7 2iz4 iz3 2 = 0 ; b) z6 + iz3 + i 1 = 0 ;c) (2 3i) z6 + 1 + 5i = 0 ; d) z10 + (2 + i) z5 2i = 0 .

    26S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 25

    Chng 2

    S dng s phc trong gii ton scp

    2.1 S phc v cc bi ton hnh hc

    2.1.1 Mt vi khi nim v tnh cht

    Khong cch gia hai im

    Gi s cc s phc z1 v z2 c biu din hnh hc l cc im M1 v M2khi khong cch gia hai im M1 v M2 c cho bi cng thc

    M1M2 = |z1 z2|on thng, tia, ng thng

    ChoA v B l hai im phn bit, trong mt phng phc c ta l a

    v b. Ta ni im M c ta z nm gia A v B nu z 6= a , z 6= b vh thc sau tha mn

    |a z|+ |z b| = |a b| .Ta s dng k hiuAM B.Tp hp (AB) = {M : AM B} c gi l on thng m xc nhbi imA v B.

    Tp hp [AB] = (AB) {A,B} c gi l on thng ng xc nhbi imA v B.

    nh l 2.1.1. Gi s A(a), B(b) l hai im phn bit. Khi cc

    trnh by di y l tng ng

    1)M (AB) ;2)C s thc dng k sao cho z a = b (k z) ;

    27S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 26

    3)C s thc t (0, 1) sao cho z = (1 t) a+ tb; vi z l ta phcca M.

    nh l 2.1.2. Gi s A(a), B(b) l hai im phn bit. Khi cc

    trnh by di y l tng ng

    1) M (AB;2)C s thc dng t sao cho z = (1 t) a+ tb, vi z l ta phc caM ;

    3) arg (z a) = arg (z b) ;4)

    z ab a R

    +.

    nh l 2.1.3. Gi s A(a), B(b) l hai im phn bit. Khi cc

    trnh by di y l tng ng

    1) M nm trn ng thng AB;

    2)z ab a R;

    3)C s thc t sao cho z = (1 t) a+ tb;4)

    z a z ab a b a = 0;

    5)

    z z 1a a 1b b 1 = 0.

    Chia on thng theo mt t s

    Cho hai im A(a), B(b) phn bit. Mt im M(z) nm trn ng

    thng AB chia onAB theo t s k R\ {1} khi h thc vc t sautha mn:

    MA = k.MB.

    S dng ta h thc trn c th vit a z = k (b z) hoc(1 k) .z = a k.b. V th ta c

    z =a kb1 k .

    Khi k < 0 im M nm trn on thng ni A v B. Nu k (0, 1), thM (BA\ [AB] .Trng hp cn li k > 1 th M (AB\ [AB]

    28S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 27

    Gc nh hng

    Nh li rng, mt tam gic c nh hng nu nh cc nh ca n

    c ch r th t. Tam gic c hng dng nu hng cc nh ngc

    chiu kim ng h, hng ngc li l hng m. Ly M1 (z1) v

    M2 (z2) l hai im phn bit khc gc ta trong mt phng phc.

    Gc M1OM2 c gi l nh hng nu cc im M1 v M2 c th t

    thun chiu kim ng h.

    Mnh 2.1.4. S o gc nh hng M1OM2 bng

    argz2z1.

    nh l 2.1.5. Cho ba im phn bit M1 (z1) , M2 (z2) , M3 (z3). S

    o gc nh hng M2M1M3 l

    argz3 z1z2 z1 .

    Gc gia hai ng thng

    Cho bn im Mi (z1) , i {1, 2, 3, 4}. S o gc xc nh bi ngthng M1M3 v M2M4 bng

    argz3 z1z4 z2

    hoc

    argz4 z2z3 z1 .

    Php quay mt im Xt gc v s phc cho bi = cos + i sin

    Ly z = r (cos t+ i sin t) l s phc v M l biu din hnh hc .

    Dng tch z = r (cos (t+ ) + i sin (t+ )) , ta c |r| = r varg (z) = arg z + .

    Gi M l biu din hnh hc ca z, ta thy rng im M l nh ca Mqua php quay tm O ( gc ta ) gc quay l .

    Mnh 2.1.6. Gi s im C l nh ca B qua php quay tm A gc

    quay . Nu a, b, c l cc ta ca A,B,C phn bit th:

    c = a+ (b a) vi = cos + i sin.

    29S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 28

    Bi ton 1 Cho ABCD v BNMK l hai hnh vung khng trng

    nhau . E l trung im ca AN,F l hnh chiu vung gc ca B ln

    ng thng CK. Chng minh rng E,F,B thng hng.

    Gii

    Xt khng gian phc gc F cc trc ta CK v FB vi FB l trc

    o. Lyc, k, bi l ta cc im C,B,K vi c, k, b R. Php quay tmB gc quay =

    pi

    2bin im C thnh im A v th A c ta l

    a = b (1 i) + ci . Tng t N l nh ca im B gc quay = pi2v

    c ta phc l

    n = b (1 + i) ki.Trung im E ca on thng AN c ta phc l

    e =a+ n

    2= b+

    c k2

    i.

    Vy E nm trn ng thng FB, ta c pcm.

    Bi ton 2 Cho t gic ABCD , trn cc cnh AB,BC,CD,DA ta ln

    lt dng v pha ngoi ca t gic cc hnh vung c tm O1, O2, O3, O4phn bit. Chng minh rng O1O3O2O4 v O1O3 = O2O4.

    Gii LyABMM , BCNN , CDPP , DAQQ ln lt l cc hnh vungc tm O1, O2 , O3 , O4.

    im M l nh ca A qua php quay tm B gc quay = pi2 ; v th

    m = b+ (a b) i.Tng t

    n = c+ (b c) i , p = (c d) i , q = a+ (d a) i.T ta c

    o1 =a+m

    2=a+ b+ (a b) i

    2, o2 =

    b+ c+ (b c) i2

    o3 =c+ d+ (c d) i

    2, o4 =

    d+ a+ (d a) i2

    .

    30S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 29

    Vo3 o1o4 o2 =

    c+ d a b+ i (c d a+ b)a+ d b c+ i (d a b+ c) = i iR

    nn O1O3O2O4 .Ngoi ra o3 o1o4 o2

    = |i| = 1nn O1O3 = O2O4 .

    Bi ton 3 V pha ngoi tam gic ABC ta dng cc tam

    gicABR,BCP,CAQ sao cho

    PBC = CAQ = 45o

    BCP = QCA = 30o

    ABR = RAB = 15o

    Chng minh rng QRP = 90o v RQ = RP.

    Gii

    Xt mt phng phc vi gc ta l R, gi M l hnh chiu vung gc

    ca P ln BC.

    T MP = MB vMC

    MP=

    3 ta c

    pmbm = i v

    cmpm = i

    3

    V th

    p =c+

    3b

    1 +

    3+

    b c1 +

    3i.

    Tng t

    q =c+

    3a

    1 +

    3+

    a c1 +

    3i.

    im B c c t im A bng cch quay quanh R mt gc = 150o v

    th

    b = a

    (

    3

    2+

    1

    2i

    ).

    31S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 30

    S dng bin i i s ta cp

    q= i iR, v th QRPR. Ngoi ra

    |p| = |iq| = |q| nn QR = PR. pcm

    2.1.2 iu kin thng hng , vung gc v cng thuc mtng trn

    Xt bn im phn bit Mi (zi) , i {1, 2, 3, 4}

    Mnh 2.1.7. Cc im M1,M2,M3 thng hng khi v ch khi

    z3 z1z2 z1 R

    .

    Mnh 2.1.8. ng thng M1M2 vM3M4 vung gc khi v ch khi

    z1 z2z3 z4 iR

    .

    Mnh 2.1.9. Bn im phn bit M1 (z1) ,M2 (z2) ,M3 (z3) ,M4 (z4)

    thng hng hoc cng nm trn mt ng trn khi v ch khi

    k =z3 z2z1 z2 :

    z3 z4z1 z4 R

    S k c gi l t s kp ca bn im

    M1 (z1) ,M2 (z2) ,M3 (z3) ,M4 (z4) .

    Ch 1) cc im M1 (z1) ,M2 (z2) ,M3 (z3) ,M4 (z4) thng hng khi v

    ch khi

    z3 z2z1 z2 R

    vz3 z4z1 z4 R

    .

    2) Cc im M1 (z1) ,M2 (z2) ,M3 (z3) ,M4 (z4) nm trn mt ng trn

    khi v ch khi

    k =z3 z2z1 z2 :

    z3 z4z1 z4 R

    viz3 z2z1 z2 / R v

    z3 z4z1 z4 R.

    32S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 31

    2.1.3 Tam gic ng dng

    Xt su im A1 (a1) , A2 (a2) , A3 (a3) , B1 (b1) , B2 (b2) , B3 (b3) trong

    mt phng phc. Ta ni rng tam gic A1A2A3 v B1B2B3 ng dng

    vi nhau nu gc Ak bng gc Bk , k {1, 2, 3} .

    Mnh 2.1.10. Tam gic A1A2A3 v B1B2B3 ng dng v c cng

    hng khi v ch khi:

    a2 a1a3 a1 =

    b2 b1b3 b1 .

    Mnh 2.1.11. Tam gic A1A2A3 v B1B2B3 ng dng v c ngc

    hng khi v ch khi:

    a2 a1a3 a1 =

    b2 b1b3 b1

    .

    Bi ton 1 Trn cc cnh AB,BC,CA ca tam gic ABC ta dng cc

    tam gic ng dng v c cng hngADB,BEC,CFA. Chng minh

    rng tam gic ABC v tam giac DEF c cng trng tm.

    Gii V cc tam gic ADB,BEC,CFA ng dng v c cng hng nn

    d ab a =

    e bc b =

    f ca c = z

    T y ta c

    d = a+ (b a)z , e = b+ (c b) z , f = c+ (a c) z.Suy ra

    d+ e+ f

    3=a+ b+ c

    3.

    Vy tam gic ABC v tam giac DEF c cng trng tm.

    Bi ton 2 Cho tam gic ABC trung im cc cnh AB,BC,CA ln

    lt l M,N,P . Trn ng trung trc ca cc on thng

    [AB] , [BC] , [CA] cc im A,B,C c chn pha trong tam gic sao

    cho

    33S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 32

    MC

    AB=NA

    BC=PB

    CA.

    Chng minh rng tam gic ABCvABC c cng trng tm.Gii T

    MC

    AB=NA

    BC=PB

    CA.

    Ta c tan(C AB) = tan(ABC) = tan(CBA). V th tam gicAC B,BAC,CBA ng dng vi nhau . p dng kt qu bi trn tac li gii .

    Bi ton 3 Cho tam gic ABO u vi tm S, tam gic u khc

    ABO c cng hng vi tam giac ABO v S 6= A, S 6= B . Gi M vN ln lt l trung im AB v AB. Chng minh rng tam gic SBMv SAN ng dng.

    ( 30th IMO-Shortlist)

    Gii

    Gi R l bn knh ng trn ngoi tip tam gic ABO v

    = cos2pi

    3+ i sin

    2pi

    3.

    Xt mt phng phc vi gc S sao cho O nm trn chiu dng ca trc

    thc. Ta ca cc im O,A,B l R,R,R2.

    Xt R + z l ta ca B khi ta A l R z. Ta trungim M,N l

    zM =zB + zA

    2=R2 +R z

    2=R(2 + ) z

    2=R z

    2=(R + z)

    2.

    v

    zN =zA + zB

    2=R+R + z

    2=R (+ 1) + z

    2=R2 + z

    2=z R

    2=R z2 .

    Khi ta c

    zB zSzM zS =

    zA zSzN zS

    R + z(R+z)

    2

    =R zRz2

    . = 1 ||2 = 1.

    Vy gic SBM v SAN ng dng v ngc hng.

    34S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 33

    2.1.4 Tam gic u

    Mnh 2.1.12. Gi s z1, z2, z3 l ta cc nh ca tam gic

    A1A2A3. Khi cc khng nh sau tng ng:

    1) A1A2A3 l tam gic u;

    2) |z1 z2| = |z2 z3| = |z3 z1| ;3) z21 + z

    22 + z

    23 = z1z2 + z2z3 + z3z1;

    4)z2 z1z3 z2 =

    z3 z2z1 z2 ;

    5)1

    z z1 +1

    z z2 +1

    z z3 = 0 vi z =z1 + z2 + z3

    3;

    6)(z1 + z2 +

    2z3) (z1 +

    2z2 + z3)

    = 0 vi = cos2pi3 + i sin2pi3 ;

    7)

    1 1 1z1 z2 z3z2 z3 z1 = 0.

    Mnh 2.1.13. Gi s z1, z2, z3 l ta cc nh ca tam gic c

    hng dng A1A2A3. Khi cc khng nh sau tng ng:

    1) A1A2A3 l tam gic u;

    2) z3 z1 = (z2 z1) vi = cospi3

    + i sinpi

    3;

    3) z2 z1 = (z3 z1) vi = cos5pi3

    + i sin5pi

    3;

    4) z1 + z2 + 2z3 = 0 vi = cos

    2pi

    3+ i sin

    2pi

    3.

    Mnh 2.1.14. Gi s z1, z2, z3 l ta cc nh ca tam gic c

    hng m A1A2A3. Khi cc khng nh sau tng ng :

    1) A1A2A3 l tam gic u;

    2) z3 z1 = (z2 z1) vi = cos5pi3

    + i sin5pi

    3;

    3) z2 z1 = (z3 z1) vi = cospi3

    + i sinpi

    3;

    4) z1 + 2z2 + z3 = 0 vi = cos

    2pi

    3+ i sin

    2pi

    3.

    Mnh 2.1.15. Gi s z1, z2, z3 l ta cc nh ca tam gic u

    A1A2A3. Khi cc khng nh sau tng ng :

    1) A1A2A3 l tam gic u;

    2) z1z2 = z2z3 = z3z1;

    35S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 34

    3) z21 = z2z3 v z22 = z1z3.

    Bi ton 1 V pha ngoi tam gic ABC dng ba tam gic u c

    hng dng AC B,BAC,CBA. Chng minh rng cc trng tm caba tam gic l cc nh ca mt tam gic u.

    (Napoleons problem)

    Gii Gi a, b, c l ta ba nh A,B,C. S dng mnh trn ta c

    a+ c+ b2 = 0 , b+ a+ c2 = 0 , c+ b+ a2 = 0 (1)

    Vi a, b, c ,l ta cc im A, B, C . Trng tm cc tam gicAC B,BAC,CBA c ta l

    a =1

    3(a + b+ c) , b =

    1

    3(a+ b + c) , c =

    1

    3(a+ b+ c).

    Ta s kim tra c + a+ b2 = 0. Tht vy

    (c + a+ b2

    )= (a+ b+ c) + (a + b+ c) + (a+ b + c) 2

    =(b+ a+ c2

    )+(a+ c+ b2

    )+(c+ b+ a2

    )= 0.

    .

    Bi ton 2 Trn cc cnh ca tam gic, v pha ngoi ta dng ba a

    gic u n cnh. Tm tt c cc gi tr ca n sao cho tm ca cc hnh n

    gic l cc nh ca mt tam gic u.

    (Balkan Mathematical Olympiad-Shortlist)

    Gii Xt A0, B0, C0 l trng tm ca cc n gic trn cc cnh

    BC,CA,AB S o cc gc AC0B , BA0C , AB0C l2pi

    nK hiu a , b , c , a0 , b0 , c0 l ta cc im A,B,C,A0, B0, C0. S

    dng cc cng thc php quay ta c

    a = c0 + (b c0) ;b = a0 + (c a0) ;c = b0 + (a b0) ;

    36S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 35

    Suy ra

    a0 =b c1 , b0 =

    c a1 , c0 =

    a b1 .

    Tam gic A0B0C0 u khi v ch khi

    a20 + b20 + c

    20 = a0b0 + b0c0 + c0a0

    Thay cc gi tr a0 , b0 , c0 ta c

    (b c)2 + (c a)2 + (a b)2 =(b c) (c a) + (c a) (a b) + (a b) (b c) .

    ng thc trn tng ng vi(1 + + 2

    ) [(a b)2 + (b c)2 + (c a)2

    ]= 0.

    Suy ra 1 + + 2 = 0 2pin

    =2pi

    3ta c n = 3. Vy n = 3 tha mn yu

    cu bi.

    2.1.5 Hnh hc gii tch vi s phc

    Phng trnh ng thng phng trnh ca ng thng trong mt

    phng phc l

    .z + z + = 0

    vi C, R v z = x+ yi C.Mnh 2.1.16. Cho hai ng thng d1 v d2 c phng trnh

    1.z + 1.z + 1 = 0 v 2.z + 2.z + 2 = 0

    ng thng d1 v d2 l:

    1) song song khi v ch khi11

    =22

    ;

    2) vung gc khi v ch khi11

    +22

    = 0;

    3) Ct nhau khi v ch khi116= 22

    ;

    37S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 36

    Phng trnh ng thng xc nh bi hai im: Phng trnh

    mt ng thng c xc nh bi hai im

    P1 (z1) , P2 (z2) l z1 z1 1z2 z2 1z z 1 = 0.

    Din tch tam gic

    nh l 2.1.17. Din tch tam gic A1A2A3 vi ta cc nh z1, z2, z3bng modun ca s

    i

    4

    z1 z1 1z2 z2 1z3 z3 1 .

    H qu Din tch tam gic nh hng A1A2A3 vi ta cc nh

    z1, z2, z3 l

    area [A1A2A3] =1

    2Im (z1z2 + z2z3 + z3z1) .

    Bi ton 1 Cho tam gic A1A2A3 v cc im M1,M2,M3 nm trn

    ng thng A2A3, A3A1, A1A2. Gi s rng M1,M2,M3 chia on thng

    [A2A3] , [A3A1] , [A1A2] theo t s 1, 2, 3. Chng minh rng :

    area [M1M2M3]

    area [A1A2A3]=

    1 123(1 1) (1 2) (1 3) .

    Gii Ta cc im M1,M2,M3 l:

    m1 =a2 1a1

    1 1 ,m2 =a3 2a1

    1 2 ,m3 =a1 3a2

    1 3p dng cng thc (2) ta c

    38S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 37

    area [M1M2M3] =1

    2(m1m2 +m2m3 +m3m1)

    =1

    2

    ((a2 1a3) (a3 2a1)

    (1 1) (1 2) +(a3 2a1) (a1 3a2)

    (1 2) (1 3)+

    (a1 3a2) (a2 1a3)(1 3) (1 1)

    )=

    1 123(1 1) (1 2) (1 3)area [A1A2A3]

    Ch Cng thc dng (3) ta suy ra nh l Menelaus :Cc im

    M1,M2,M3 thng hng khi v ch khi 123 = 1 tng ng vi:

    M1A2M1A3

    .M2A3M2A1

    .M3A1M3A2

    = 1.

    Bi ton 2 Cho a, b, c l ta cc nh A,B,C ca mt tam gic. Bit

    rng |a| = |b| = |c| = 1 v tn ti gc (

    0,pi

    2

    )sao cho

    a+ b cos + c sin = 0. Chng minh rng

    1 < area [ABC] 6 1 +

    2

    2.

    Gii Ta c

    1 = |a|2 = |b cos + c sin|2 = (b cos + c sin) (b cos + c sin)= |b|2 cos2 + |c|2 sin2 + (bc+ bc) sincos= 1 +

    b2 + c2

    bcsincos.

    T trn ta c b2 + c2 = 0 nn b = ic. p dng h thc (2) ta c

    39S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 38

    area [ABC] =1

    2

    Im (ab+ bc+ ca)=

    1

    2

    Im [(b cos c sin) b+ bc c (b cos + c sin)]=

    1

    2

    Im (cos sin bc sin bc cos + bc)=

    1

    2

    Im [bc (sin + cos) bc] = 12

    Im [(1 + sin + cos) bc]=

    1

    2(1 + sin + cos) Im

    (bc)

    =1

    2(1 + sin + cos) Im (icc)

    =1

    2(1 + sin + cos) Im (i) = 1

    2(1 + sin + cos)

    =1

    2

    [1 +

    2

    (2

    2sin +

    2

    2cos

    )]=

    1

    2

    (1 +

    2 sin( +

    pi

    4

    ))Ta thy rng

    pi

    4< +

    pi

    4 abc ;b) a.MB.MC + b.MC.MA+ c.MA.MA > abc .Bi 12 Cho tam gic nhn ABC c cnh BC = a, CA = b, AB = c.P l

    46S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 45

    mt im bt k trong mt phng tam gic. Chng minh rng:

    a.PB.PC + b.PC.PA+ c.PA.PA = abc

    khi v ch khi P trng vi trc tm ca tam gic ABC.

    Bi 13 Cho tam gic ABC c trng tm G. Gi R,R1, R2, R3 ln lt l

    bn knh ng trn ngoi tip tam gic ABC,GBC,GCA,GAB.

    Chng minh rng R1 +R2 +R3 > 3R .

    2.2 S phc v cc bi ton i s , lng gic

    2.2.1 Cc bi ton lng gic

    Bi ton 1 Chng minh rng

    cospi

    11+ cos

    3pi

    11+ cos

    5pi

    11+ cos

    7pi

    11+ cos

    9pi

    11=

    1

    2.

    Gii: t z = cospi

    11+ i sin

    pi

    11ta c

    z + z3 + z5 + z7 + z9 =z11 zz2 1 =

    1 zz2 1 =

    1

    1 z .

    Ta chng minh kt qu sau.

    Nu z = cos t+ i sin t v z 6= 1 th Re(

    1

    1 z)

    =1

    2Tht vy

    1

    1 z =1

    1 (cos t+ i sin t ) =1

    (1 cos t) i sin t=

    1

    2 sin2 t2 2i sin t2cos t2=

    1

    2 sin t2(sint2 i cos t2)

    =sin t2 + i cos

    t2

    2 sin t2=

    1

    2+ i

    cos t22 sin t2

    .

    Suy ra Re

    (1

    1 z)

    =1

    2.

    47S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 46

    Bi ton 2 Tnh tch

    P = cos20o.cos40o.cos80o

    Gii:t z = cos20o + i sin 20o ta c z9 = 1v z = cos20o - i sin 20ov

    cos20o =z2 + 1

    2z, cos40o =

    z4 + 1

    2z2, cos80o =

    z8 + 1

    2z4.

    nn

    P =

    (z2 + 1

    ) (z4 + 1

    ) (z8 + 1

    )8z7

    =

    (z2 1) (z2 + 1) (z4 + 1) (z8 + 1)

    8z7 (z2 1)=

    z16 18 (z9 z7) =

    z7 18 (1 z7) =

    1

    8

    .

    Cch gii 2

    sin 20o.P = sin 20o.cos20o.cos40o.cos80o

    =1

    2sin 40o.cos40o.cos80o

    =1

    4sin 80o.cos80o =

    1

    8sin 160o =

    1

    8sin 20o.

    Vy P =1

    8.

    Bi ton 3 Cho x, y, z l cc s thc tha mn sinx+ sin y + sin z = 0

    v cosx + cosy + cosz = 0.

    Chng minh rng : sin 2x+sin 2y+sin 2z = 0 v cos2x+cos2y+cos2z = 0

    Gii: t z1 = cosx + i sinx , z2 = cosy + i sin y , z3 = cosz + i sin z , ta

    c z1 + z2 + z3 = 0 v |z1| = |z2| = |z3| = 1 . T yz21 + z

    22 + z

    23 = (z1 + z2 + z3)

    2 2 (z1z2 + z2z3 + z3z1)= 2z1z2z3

    (1

    z1+

    1

    z2+

    1

    z3

    )= 2z1z2z3 (z1 + z2 + z3)

    = 2z1z2z3 (z1 + z2 + z3) = 0

    Suy ra ( cos2x + cos2y + cos2z) + i (sin 2x+ sin 2y + sin 2z) = 0 .

    T y ta c iu phi chng minh.

    48S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 47

    Bi ton 4 Chng minh rng

    cos210o + cos250o + cos270o =3

    2.

    Gii t z = cos10o + i sin 10o ta c z9 = i

    cos10o =z2 + 1

    2z, cos50o =

    z10 + 1

    2z5, cos70o =

    z14 + 1

    2z7.

    ng thc cn chng minh tng ng vi(z2 + 1

    2z

    )2+

    (z10 + 1

    2z5

    )2+

    (z14 + 1

    2z7

    )2=

    3

    2.

    hay

    z16 + 2z14 + z12 + z24 + 2z14 + z4 + z28 + 2z14 + 1 = 6z14

    z28 + z24 + z16 + z12 + z4 + 1 = 0.S dng z8 = 1 ta thu c

    z16 + z12 z10 z6 + z4 + 1 = 0 (z4 + 1) (z12 z6 + 1) = 0

    (z4 + 1

    ) (z18 + 1

    )z6 + 1

    = 0.

    Khng nh c chng minh.

    Bi ton 5 Gii phng trnh

    cosx+ cos2x cos3x = 1.

    Gii t z = cosx+ i sinx ta c

    cosx =z2 + 1

    2z, cos2x =

    z4 + 1

    2z2, cos3x =

    z6 + 1

    2z3.

    phng trnh tr thnh

    49S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 48

    z2 + 1

    2z+z4 + 1

    2z2 z

    6 + 1

    2z3= 1

    z4 + z2 + z5 + z z6 1 2z3 0 (z6 z5 z4 + z3)+ (z3 z2 z + 1) = 0 (z3 + 1) (z3 z2 z + 1) = 0 (z3 + 1) (z 1)2 (z + 1) = 0

    .

    v z = 1 z = 1 , z3 = 1 nn

    x {2kpi |k Z} , x {pi + 2kpi |k Z} , x {pi + 2kpi

    3|k Z

    }.

    hp cc nghim ta c

    x {kpi |k Z} , x {

    2k + 1

    3pi |k Z

    }.

    Bi ton 6 Tnh tng S =nk=1

    qk. cos kx v T =nk=1

    qk. sin kx .

    Gii Ta c

    1 + S + iT =nk=1

    qk (cos kx+ i sin kx ) =nk=1

    qk (cosx+ i sinx)k

    =1 qn+1 (cosx+ i sinx)n+1

    1 q cosx iq sinx=

    1 qn+1 [cos (n+ 1)x+ i sin (n+ 1)x]1 q cosx iq sinx

    =

    [1 qn+1 cos (n+ 1)x iqn+1 sin (n+ 1)x] [1 q cosx+ iq sinx]

    q2 2q cosx+ 1 .

    v th

    1 + S =qn+2 cosnx qn+1 cos (n+ 1)x q cosx+ 1

    q2 2q cosx+ 1T =

    qn+2 sinnx qn+1 sin (n+ 1)x+ q sinxq2 2q cosx+ 1 .

    50S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 49

    Ch Khi q = 1 ta c h thc quen thuc

    nk=1

    cos kx =sin nx2 cos

    (n+1)x2

    sin x2v

    nk=1

    sin kx =sin nx2 sin

    (n+1)x2

    sin x2.

    Tht vy

    nk=1

    cos kx =cosnx cos (n+ 1)x (1 cosx)

    2 (1 cosx)

    =2 sin x2 sin

    (2n+1)x2 2 sin2 x2

    4 sin2 x2

    =sin (2n+1)x2 sin x2

    2 sin x2=

    sin nx2 cos(n+1)x

    2

    sin x2.

    vnk=1

    sin kx =sinnx sin (n+ 1)x+ sinx

    2 (1 cosx)

    =2 sin x2cos

    x2 2 sin x2cos (2n+1)x2

    4 sin2 x2

    =cosx2 cos (2n+1)x2

    2 sin x2=

    sin nx2 sin(n+1)x

    2

    sin x2.

    Bi ton 7 Cho cc im A1, A2, ...., A10, c xp theo th t v cch

    u nhau trn ng trn bn knh R. Chng minh rng

    A1A4 A1A2 = R.

    Gii t z = cospi

    10+ i sin

    pi

    10khng mt tnh tng qut ta cho R = 1.

    Ta cn ch ra 2 sin3pi

    10- sin

    pi

    10= 1.

    Trong trng hp tng qut z = cos a+ i sin a th sin a =z2 1

    2iz. ng

    thc cn chng minh trn tr thnh

    2z6 12iz3

    z2 12iz

    = 1 z6 z4 + z2 1 = 2iz3

    . V z5 = i nn z8 z6 + z4 z2 + 1 = 0. ng thc ny ng v(z8 z6 + z4 z2 + 1) (z2 + 1) = z10 + 1 = 0 v z2 + 1 6= 0

    51S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 50

    Bi ton 8 Chng minh rng

    cospi

    7 cos 2pi

    7+ cos

    3pi

    7=

    1

    2. (

    5thIMO)

    Gii t z = cospi7 + i sinpi7 ta c z

    7 + 1 = 0 Do z 6= 1 v z7 + 1 =(z + 1)

    (z6 z5 + z4 z3 + z2 z + 1) = 0 nn z6 z5 + z4 z3+ =

    0 z (z2 z + 1) = 11 z3 .

    Ta c cospi

    7 cos 2pi

    7+ cos

    3pi

    7= Re

    (z3 z2 + z) .

    Ta chng minh kt qu sau.

    Nu z = cos t+ i sin t v z 6= 1 th Re(

    1

    1 z)

    =1

    2Tht vy

    1

    1 z =1

    1 (cos t+ i sin t ) =1

    (1 cos t) i sin t=

    1

    2 sin2 t2 2i sin t2cos t2=

    1

    2 sin t2(sint2 i cos t2)

    =sin t2 + i cos

    t2

    2 sin t2=

    1

    2+ i

    cos t22 sin t2

    .

    Suy ra Re

    (1

    1 z)

    =1

    2.

    Bi ton 9 Chng minh rng:trung bnh cng ca cc s k sin ko

    (k = 2, 4, . . . , 180) l cot 1o.

    (1996 USA Mathematical Olympiad)

    Gii: t z = cos t+ i sin t ta c ng thc

    z + 2z2 + ...+ nzn = (z + ...+ zn) +(z2 + ...+ zn

    )+ ...+ zn

    =1

    z 1[(zn+1 z)+ (zn+1 z2)+ ...+ (zn+1 zn)]

    =nzn+1

    z 1 zn+1 z(z 1)2 ,

    52S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 51

    t y ta thu c hai ng thc

    nk=1

    k cos kt =(n+ 1) sin (2n+1)t2

    2 sin t2 1 cos (n+ 1) t

    4 sin2 t2. (1)

    vnk=1

    k sin kt =sin (n+ 1) t

    4 sin2 t2 n cos

    (2n+1)t2

    2 sin t2. (2)

    S dng h thc (2) ta thu c

    2 sin 2o + 4 sin 4o + ....+ 178 sin 178o = 2 (sin 2o + 2 sin 2.2o + ...+ 89 sin 89.2o)

    = 2

    (sin 90.2o

    4 sin2 1o 90 cos 179

    o

    2 sin 1o

    )= 90 cos 179

    o

    sin 1o= 90 cot 1o.

    Suy ra

    1

    90(2 sin 2o + 4 sin 4o + ....+ 178 sin 178o + 180 sin 180o) = cot 1o.

    Khng nh c chng minh.

    Bi ton 10 Cho n l s nguyn dng. Tm s thc ao v

    akl , k, l = 1, n , k > l tha mn

    sin2 nx

    sin2 x= a0 +

    16l6k6n

    aklcos2 (k l)x;

    vi mi s thc x 6= mpi , m Z .

    Gii: S dng ng nht thc

    S1 =nj=1

    cos2jx =sinnx cos (n+ 1)x

    sinx

    S2 =nj=1

    sin 2jx =sinnx sin (n+ 1)x

    sinx

    Ta thu c

    S21 + S22 =

    (sinnx

    sin

    )2.

    53S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 52

    mt khc

    S21 + S22 = (cos2x+ cos4x+ ...+ cos2nx)

    2 +

    (sin 2x+ sin 4x+ ...+ sin 2nx)2

    = n+

    16l6k6n(cos2kx cos 2lx+ sin 2kx sin 2lx)

    = n+

    16l6k6ncos2 (k l)x;

    .

    nh vy a0 = n , akl = 2 , 1 6 l < k 6 n.

    Bi ton 11 Tnh cc tng sau vi = 30o

    i) 1 +cos

    cos+cos (2)

    cos2+cos (3)

    cos3+ ...+

    cos ((n 1) )cosn1

    ;

    ii) coscos + cos2cos (2) + cos3cos (3) + ...+ cosncos (n).

    Bi ton 12 Chng minh rng

    1 + cos2n(pin

    )+ cos2n

    (2pin

    )+ ...+ cos2n

    ((n1)pi

    n

    )= n.4n (2 + Cn2n)

    vi mi s nguyn dng n > 2 .Bi ton 13 Cho s nguyn p > 0. Tm cc s thc a0, a1, ..., ap viap 6= 0 sao cho

    cos 2p = a0 + a1 sin2 + ...+ ap.

    (sin2

    )pvi mi R.

    2.2.2 Cc bi ton i s

    Bi ton 1(Vit Nam 1996) Gii h phng trnh

    3x

    (1 +

    1

    x+ y

    )= 2

    7y

    (1 1

    x+ y

    )= 4

    2

    Gii Nhn thy x > 0, y > 0. tx = u,

    y = v. H cho tr thnh

    u

    (1 +

    1

    u2 + v2

    )=

    23

    v

    (1 1

    u2 + v2

    )=

    4

    27

    u+

    1

    u2 + v2=

    23

    (1)

    v 1u2 + v2

    =4

    27

    (2)

    54S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 53

    ly phng trnh th (2) nhn vi i sau cng vi phng trnh (1) ta

    c u+ iv +u ivu2 + v2

    =23

    + i4

    27

    ()t z = u+ iv th u2 + v2 = |z|2. Khi phng trnh (*) tr thnh

    z +z

    |z|2 =23

    + i4

    27

    z + 1z

    =23

    + i4

    27

    z2 (

    23

    + i4

    27

    )z + 1 = 0

    z = 13 2

    21+ i

    (2

    27

    2

    ).

    Suy ra

    (u, v) =

    (13 2

    21,2

    27

    2

    ).

    H cho c hai nghim

    (x, y) =

    ( 13 2

    21

    )2,

    (2

    27

    2

    )2 = (1121 4

    3

    7,22

    7 8

    7

    ).

    Bi ton 2 Gii h phng trnh{x3 3xy2 = 13x2y y3 =

    3

    Gii {x3 3xy2 = 13x2y y3 =

    3

    {x3 3xy2 = 13x2 (iy) + i3y3 = i

    3

    {x3 + 3x (iy)2 = 1

    3x2 (iy) + (iy)3 = i

    3

    {

    (x+ iy)3 = 1 i

    3 (1)

    3x2 (iy) + (iy)3 = i

    3 (2) .

    55S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 54

    t z = x+ iy t (1) ta c z3 = 1 i3 = 2 (cos (pi3)+ i sin (pi3))Suy ra

    z = 3

    2

    (cospi3 + 2kpi

    3+ i sin

    pi3 + 2kpi3

    )= 3

    2

    (cospi + 6kpi

    9+ i sin

    pi + 6kpi9

    )vi k = 0, 1, 2.

    T y ta c cc nghim ca h phng trnh cho l

    (x, y) =

    (3

    2cospi + 6kpi

    9,

    3

    2 sinpi + 6kpi

    9

    )vi k = 0, 1, 2.

    2.2.3 Bi tp

    Bi 1 Chng minh rng :

    a) cos2 + cos22 + ...+ cos2n =sin (n+ 1) cosn

    2 sin+n 1

    2;

    b) sin2 + sin2 2 + ...+ sin2 n =n+ 1

    2 sin (n+ 1) cosn

    2 sin;

    .

    Bi 2 Chng minh rng :

    a) cos2pi

    2n+ 1+ cos

    4pi

    2n+ 1+ cos

    6pi

    2n+ 1+ ...+ cos

    2npi

    2n+ 1= 1

    2;

    b) cospi

    16=

    2 +

    2 + 2

    2;

    c) sin2pi

    5=

    10 + 2

    5

    2.

    .

    Bi 3 Chng minh rng vi mi n chn (n = 2m),ta u c:

    cosn =

    cosn C2ncosn2 sin2 + C4ncosn4 sin4 ...+ (1)mCnn sinn .Bi 4 Chng minh rng :

    56S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 55

    a) sinpi

    2n+ 1sin

    2pi

    2n+ 1... sin

    npi

    2n+ 1=

    2n+ 1

    2n;

    b) cospi

    2n+ 1cos

    2pi

    2n+ 1...cos

    npi

    2n+ 1=

    1

    2n;

    c) sinpi

    2nsin

    2pi

    2n... sin

    (n 1) pi2n

    =

    n

    2n1;

    d) cospi

    2ncos

    2pi

    2ncos

    (n 1)pi2n

    =

    n

    2n1.

    Bi 5 Gii phng trnha) x5 + x4 + x3 + x2 + x+ 1 = 0 ;

    b) x5 + x4 + 2x3 + 3x2 + 4x+ 5 = 0 , 0 6= C .Bi 6 Chng minh rng vi mi n l (n = 2m+ 1),ta u c:

    sinn =

    C1ncosn1 sin C3ncosn3 sin3 + ...+ (1)m1Cn1n sinn3 cos3.

    Bi 7 Gii h phng trnh :x+

    3x yx2 + y2

    = 3

    y x+ 3yx2 + y2

    = 0.

    Bi 8 Gii h phng trnh :x

    (1 12

    3x+ y

    )= 2

    y

    (1 +

    12

    3x+ y

    )= 6.

    2.3 S phc v cc bi ton t hp

    Bi ton 1 Tnh tng

    3n1k=0

    (1)k C2k+16n 3k.

    57S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 56

    Gii Ta c3n1k=0

    (1)k C2k+16n 3k =3n1k=0

    C2k+16n (3)k =3n1k=0

    C2k+16n

    (i

    3)2k

    =1

    i

    3

    3n1k=0

    C2k+16n

    (i

    3)2k+1

    =1

    i

    3Im(

    1 + i

    3)6n

    =1

    i

    3Im[2(cos

    pi

    3+ i sin

    pi

    3

    )]6n=

    1

    i

    3

    [26n (cos2pin+ i sin 2pin)

    ]= 0.

    Bi ton 2 Tnh tng

    Sn =nk=0

    Ckn cos k

    vi [0, pi] .Gii Ta c t z = cos + i sin v Tn =

    nk=0

    Ckn sin k. Ta c

    Sn + iTn =nk=0

    Ckn (cos k + i sin k) =nk=0

    Ckn (cos + i sin)k

    =nk=0

    Cknzk = (1 + z)k . (1)

    Dng ta cc ca s phc 1 + z l

    1 + cos + i sin = 2 cos2

    2+ 2i sin

    2cos

    2

    = 2cos

    2

    (cos

    2+ i sin

    2

    ).

    V [0, pi] ng thc (1) tr thnhSn + iTn =

    (2cos

    2

    )n (cos

    n

    2+ i sin

    n

    2

    ).

    T y ta thu c

    Sn =(

    2cos

    2

    )ncos

    n

    2

    Tn =(

    2cos

    2

    )nsin

    n

    2.

    58S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 57

    Biton 3 Chng minh ng thc(C0n C2n + C4n ....

    )2+(C1n C3n + C5n ....

    )2= 2n.

    Gii t xn = C0n C2n + C4n .... v yn = C1n C3n + C5n ....ta c

    (1 + i)n = xn + iynLy modun hai v ta thu c |xn + iyn| = |(1 + i)n| = |1 + i|n = 2niu ny tng ng vi x2n + y

    2n = 2

    n. Khng nh c chng minh.

    Ch Ta c th xy dng cng thc tnh xn, yn nh sau

    (1 + i)n =(

    2(cos

    pi

    4+ i sin

    pi

    4

    ))n= 2

    n2

    (cos

    npi

    4+ i sin

    npi

    4

    ).

    Suy ra xn = 2n2 cos

    npi

    4v yn = 2

    n2 sin

    npi

    4.

    Biton 4 Chng minh ng thc

    Cmn + Cm+pn + C

    m+2pn + ... =

    2n

    p

    p1k=0

    (cos

    kpi

    p

    )ncos

    (n 2m) kpip

    .

    Gii Gi 0, 1, ..., p1 l cc cn bc p ca n v. Khi

    p1k=0

    mk (1 + k)n =

    nk=0

    Ckn(km0 + ...+

    kmp1

    ). (1)

    Ta c kt qu quen thuc sau:

    km0 + ...+ kmp1 =

    {p , p | (k m)0 , p 6 | (k m) .(2)

    Xt

    mk (1 + k)n

    =

    (cos

    2mkpi

    p i sin 2mkpi

    p

    )(2 cos

    kpi

    p

    )n(cos

    2nkpi

    p+ i sin

    2nkpi

    p

    )= 2n

    (cos

    kpi

    p

    )n(cos

    (n 2m) kpip

    + i sin(n 2m) kpi

    p

    )

    59S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 58

    S dng (1) v (2) d dng suy ra h thc cn chng minh.

    Ch : T trn ta c h thc lng gic th v sau :p1k=0

    (cos

    kpi

    p

    )nsin

    (n 2m) kpip

    = 0

    Bi ton 5 Cho an, bn, cn l cc s nguyn vian = C

    0n + C

    3n + C

    6n + ;

    bn = C1n + C

    4n + C

    7n + ;

    cn = C2n + C

    5n + C

    8n + ;

    Chng minh rng

    1) a3n + b3n + c

    3n 3anbncn = 2n;

    2)a2n + b2n + c

    2n anbn bncn cnan = 1.

    3) Hai trong ba s nguyn an, bn, cn bng nhau cn s th ba bng 1

    Gii 1) Gi l cn bc ba ca n v v khc 1. Ta c

    (1 + 1)n = an+bn+cn , (1 + )n = an+bn+cn

    2 ,(1 + 2

    )n= an+bn

    2+cn

    v th

    a3n + b3n + c

    3n 3anbncn = (an + bn + cn)

    (an + bn+ cn

    2) (an + bn

    2 + cn2n)

    = 2n (1 + )n(1 + 2

    )n= 2n

    (2)n ()n = 2n2) S dng ng thc quen thuc

    x3 + y3 + z3 3xyz = (x+ y + z) (x2 + y2 + z2 xy yz zx) .t h thc trn ta c

    a2n + b2n + c

    2n anbn bncn cnan = 1

    3)a2n + b2n + c

    2n anbn bncn cnan = 1

    (an bn)2 + (bn cn)2 + (cn an)2 = 2t ng thc ny suy ra:hai trong ba s an, bn, cn bng nhau v s th

    ba bng 1.

    Ch T bi ton 5 ta thu c

    an =1

    3

    [2n + cos

    npi

    3+ (1)n cos2npi

    3

    ]=

    1

    3

    (2n + 2cos

    npi

    3

    )bn =

    1

    3

    [2n + cos

    (n 2) pi3

    + (1)n cos(2n 4)pi3

    ]=

    1

    3

    (2n + 2cos

    (n 2)pi3

    )cn =

    1

    3

    [2n + cos

    (n 4)pi3

    + (1)n cos(2n 8)pi3

    ]=

    1

    3

    (2n + 2cos

    (n 4)pi3

    ).

    60S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 59

    D thy rng

    an = bn khi v ch khi n 1 mod (3) ;bn = cn khi v ch khi n 2 mod (3) ;cn = an khi v ch khi n 3 mod (3) .

    Bi ton 6 C bao nhiu s c n ch s chn t tp hp {2, 3, 7, 9} vchia ht cho 3?

    (Romanian Mathematical Regional Contest Trian Lalescu)

    Gii:Gi xn, yn, zn ln lt l s cc s nguyn c n ch s chn t tp

    hp {2, 3, 7, 9} v ln lt ng d vi 0, 1, 2 theo modun3. Ta cn tmcc gi tr xn .

    t = cos2pi

    3+ i sin

    2pi

    3, ta thy rng xn + yn + zn = 4

    n v

    xn + yn + 2zn =

    j1+j2+j3+j4=n

    2j1+3j2+7j3+9j4

    =(2 + 3 + 7 + 9

    )n= 1.

    hay xn 1 + yn + 2zn = 0. Ta thu c xn 1 = yn = zn = k. Khi 3k = xn + yn + zn 1 = 4n 1 dn nk = 13 (4

    n 1). Suy ra xn = k + 1 = 13 (4n + 2) .

    Bi ton 7 Cho s nguyn t n v cc s nguyn dng a1, a2, ..., am .

    Gi f (k) l s cc b m s (c1, c2, ..., cm) tha mn iu kin 0 6 ci 6 aiv c1 + c2 + ...+ cm k (modm). Chng minh rngf (0) = f (1) = ... = f (n 1) khi v ch khi n |aj vi j no thuc tp{1, 2, ...,m} .

    Gii Xt = cos2pin + i sin2pin . rng ng thc sau lun ng

    nk=1

    (X +X2 + ...+Xak

    )=

    16ck6ak

    Xc1+...+cn

    v

    f (0)+f (1)+...+f (n 1)n1 = 16ck6ak

    Xc1+...+cn =mk=1

    ( + 2 + ...+ ak

    )

    61S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 60

    suy ra f (0) = f (1) = ... = f (n 1) khi v ch khi f (0)+f (1)+...+f (n 1)n1 = 0. iu ny tng ng vi

    mk=1

    ( + 2 + ...+ ak

    )= 0

    tc l + 2 + ...+ ak = 0 vi j no thuc tp {1, 2, ...,m}

    Bi ton 8 Cho s nguyn t n v cc s nguyn dng a1, a2, ..., am.

    Gi f (k) l s cc b m s (c1, c2, ..., cm) tha mn iu kin 0 6 ci 6 aiv c1 + c2 + ...+ cm k (modm). Chng minh rngf (0) = f (1) = ... = f (n 1) khi v ch khi n |aj vi j no thuc tp{1, 2, ...,m} . (

    36thIMO)

    Gii Trng hp p = 2 l tm thng. Xt p > 3 v = cos2pi3 + i sin2pi3 .

    K hiu xj l s cc tp con vi tnh cht |B| = p v m (B) j (modp).Khi

    n1j=0

    xjj =

    BA,|B|=p

    m(B) =

    16c1

  • 61

    vi t [0, pi ]Bi ton 11 Chng minh ng thc sau

    1)C0n + C4n + C

    8n + ... =

    1

    4

    (2n + 2

    n2+1 + cos

    npi

    4

    ).

    (Romanian Mathematicanl Olympiad Second Round 1981)

    2)C0n +C5n +C

    10n + ... =

    1

    5

    2n +(

    5 + 1)n

    2n1cos

    npi

    5+

    (5 1

    )n2n1

    cos2npi

    5]

    Bi 12 Cho cc s nguyn An, Bn, Cn xc nh nh sauAn = C

    0n C3n + C6n ... ,

    Bn = C1n + C4n C7n + ... ,Cn = C

    2n C5n + C8n ... .

    Chng minh cc ng thc sau

    1) A2n +B2n + C

    2n AnBn BnCn CnAn = 3n;

    2) A2n + AnBn +B2n = 3

    n1.

    63S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 62

    Kt lun

    Lun vn trnh by hng tip cn mi mt s dng ton s cp

    bng cng c s phc.Cc kt qu chnh ca lun vn:

    S dng s phc gii ton hnh hc phng. S dng s phc gii mt s lp ton i s ,lng gic. S dng s phc gii mt s bi ton t hp.Hng nghin cu tip theo ca lun vn l tip tc p dng s phc

    gii cc bi ton:t mu, s hc, a thc , phng trnh hm.

    64S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

  • 63

    Ti liu tham kho

    [1] Titu Andreescu, Dorin Andrica, Complexnumbes from A to...Z ,

    Birkhauser, 2006.

    [2] Bchanu, Internatoonal Mathematical Olympiads 1959 2000. Proplem.

    Solution. Results, Acdemic Distri Center, Free, USA, 2001

    [3] on Qunh , S phc vi Hnh hc phng, Nh xut bn gio dc,

    1998.

    [4] Nguyn Huy oan (Ch Bin), Gii tch 12, Nh xut bn gio dc,

    2008.

    [5] Nguyn Thy Thanh, C s l thuyt hm bin phc, Nh xut bn

    i hc quc gia H ni,2007

    65S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn

    M unh ngha v tnh cht ca s phcnh nghaTnh cht s phcCc tnh cht lin quan n php cng Cc tnh cht lin quan n php nhn

    Dng i s ca s phcnh ngha v tnh chtGii phng trnh bc hai ngha hnh hc ca cc s phc v modun ngha hnh hc ca cc php ton i s

    Dng lng gic ca s phcTa cc trong mt phngTa cc ca s phc Cc php ton s phc trong ta cc ngha hnh hc ca php nhn Cn bc n ca n v

    Bi tp

    S dng s phc trong gii ton s cpS phc v cc bi ton hnh hcMt vi khi nim v tnh cht iu kin thng hng , vung gc v cng thuc mt ng trn Tam gic ng dng Tam gic u Hnh hc gii tch vi s phc Tch thc ca hai s phcBi tp

    S phc v cc bi ton i s , lng gicCc bi ton lng gic Cc bi ton i s Bi tp

    S phc v cc bi ton t hp

    Kt lun Ti liu tham kho