سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

صفحهفهرست عناوین سخنرانی ها2 دبیر علمی سمینار(–مقدمه )دکتر مریم جوادی

3برنامه سمینار4)دکتر مریم جوادی(تغذیه سالم و طب سنتی

7)دکتر مرجان نصیری اصل(اصول درمان با داروهای گیاهی 8)دکتر علی زرگر(طب جایگزین و تکمیلی در بیماریهای گوارش و کبد

10)دکتر محمدعلی زحل(رینیت آلرژیک در طب ایرانی 11)دکتر مرضیه بیگم سیاهپوش(اصول و مبانی کلی عالج در طب سنتی

12طب سنتی در دوران بارداری )دکتر رسول طالبی(

فهرست عناوین پوسترها شناسایی مواد تشکیل دهنده و بررسی اثرات التیام بخشی زخم های پوستی عصاره چهار

)دکتر پیمان قجر بیگی و همکاران(Scrophulariaگونه از گیاه 13

بررسي نگرش، آگاهي و عملكرد پزشكان عمومي شاغل در شهر قزوين در مورد طب )دکتر آمنه باریکانی و همکاران(90مكمل و جايگزين در سال

14

بررسی علل رویکرد بیماران مراجعه کننده به مراکز ارائه دهنده طب مکمل و جایگزین در )دکتر آمنه باریکانی و همکاران(1389شهر قزوین در سال

16

18)فاطمه نظری شادکام و همکاران(بهداشت و تغذیه نوزادان در طب بوعلی سینا 20درمان انواع سوختگي ها بر پايه طب سنتي )عیسی شهبازی و همکاران(

22)زهرا دربهانی و همکاران(درمان زردی نوزادی با طب سنتی 24)دکتر مرضیه بیگم سیاهپوش(اصول درمان بيماري هاي معده بر اساس طب سنتي ايران

)دکتر مرضیه بیگمبررسي علل و شيوه هاي عالج خونريزي رحمي در طب سنتي ايران سیاهپوش و همکاران(

25

26)دکتر زینت جورابچی( مامایی بیماریهای زنان وطب سنتی در27)محمدرضا مصطفایی(بررسی تأثیر درمان های اسالمی ـ سنتی برکولیک شیرخوارگی

Aloe و عصاره صبرزرد Falcaria vulgarisمطالعه اثرعصاره گیاهان دارویی )غازیاقی barbadensis Miller و عصاره گیاه یونجه Alfalfa محبوبه صادقی و ( بر التیام زخم(

همکاران(

29

31)مریم آدینه(طب سنتی ومجاری تنفسی )سرماخوردگی( 33)دکتر مریم جوادی و همکاران(اصول تغذیه در پزشکی ایرانی

35تدابیر دوران بارداری در پزشکی ایرانی )دکتر مریم جوادی و همکاران( های رحمی به عنوان یکی از علل احتباس طمث )آمنوره( و عُقر )نازایی(مزاجدرمان سوء

)محمد احمدی و همکاران(از دیدگاه طب سنّتی ایران 37

)محمدترین علل اختالالت بیوشیمیایی خون های معدی و کبدی یکی از مهمسوء مزاجاحمدی و همکاران(

40

43جاشیر و خواص آن )دکتر سید محمد مظلومی و همکاران(

1

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

طب سنتی در ایران

قدمت و پیشینة طب سنتی را در هیچ کشوری به درستی نمی توان تخمین زد. آنچه مسلم است از دیرباز در ایران سابقة درخشان پزشکی و درمان وجود داشته است وایرانیان سهم

بزرگی در پیشرفت طب قدیم داشتند. دانشمندان سرشناس بسیاری در این علم ظهور کردند و آثار و کتب آنها مورد تدریس و تحقیق بزرگ ترین مراکز علمی جهان بوده است. از

جمله می توان از علمای بزرگی همچون زکریای رازی، ابوعلی سینا، مجوزی، موفق هروی،

جرجانی، حکیم مؤمن نام برد. به مرور زمان و در هر دوره ای از تاریخ افراد بیشتریبعنوان طبیب به جمع اطباء پیوسته و هر کدام اصولی را به علم طب افزودند

طب سنتی ایران تشکیل شده است از طب قدیم فالت ایران، طب شرقی، طب یونانی، طب شفاهی و طب اسالمی که روایات بزرگان دینی بر آن اشاره دارد.اساس تشخیص

ر مبنای چهار طبع یا صفت در نظرگرفته می شود که عبارتند از:ببیماری در طب سنتی گرمی، برودت، رطوبت و یبوست که گرمی از حرارت، برودت از سردی، رطوبت از تری و

یبوست از خشکی پدیدار می شد و از ترکیب کردن این طبایع ها خصوصیات دیگری چون گرمی و خشکی، گرمی و تری، سردی و تری و سردی و خشکی حاصل می شود و از آنجا

عنصر تشکیل دهندة جهان را آتش، هوا، آب و خاک می دانستند هر کدام از خواص4که قدما اشیاء و عناصر را در خاصیت طبع ها می آوردند به طوری که آتش و نور )گرمی و خشکی(، هوا )گرمی و تری(، آب )سردی و تری( و خاک )سردی و خشکی( را شامل می شد. بعد از تقسیم بندی طبع ها و توزیع هر کدام در عناصر چهارگانه بحث مزاج در انسان مطرح گردید

و درمان افراد بر اساس نوع مزاج آنها صورت میگرفت.در قدیمی ترین سند خطی طب سنتی که به خط میخی بابلی در اور و بین النهرین کشف شده بحث از علم طب و

300درمان شناسی به ویژه با ریشه، ساقه و برگ گیاهان شده است که به احتمال زیاد به سال پیش از میالد مربوط می شد. الزم بذکر است که ابوعلی سیناپدر طب سنتی ایران در

زمینه گیاه درمانی و دارودرمانی از نوابغ روزگار بود. امروزه نیز طب سنتی جایگاه ویژه ای در کشور های مختلف دارد و افراد بسیاری برای

درمان به مراکز طب سنتی رجوع ( در نظر دارد بمنظور افزایش امنیت،WHOمی کنند. از این رو سازمان بهداشت جهانی)

ثمربخشی و کیفیت استفاده از طب سنتی و مکمل کشورهای عضو را مورد حمایت قرار دهد لذا در سالهای اخیر دستورالعملها و رویکردهای مختلفی را جهت بهره برداری هر چه

بهتر از طب سنتی و مکمل به اجرا گذاشته است و مطالعات مختلفی درباره انواع روشهای طبی و میزان و علت شیوع انهاو همچنین درجه اعتبار علمی آنها به کار بسته است و از این موارد حمایت نموده است. حال با توجه به جایگاه طب سنتی در پیشگیری و درمان بیماریها

و توجه جوامع بین المللی به این روش درمانی و پیشینه ایرانیان در کاربد این علم جا داردکه به این علم توجه بیشتری معطوف گردد.

دکتر مریم جوادی

دبیر علمی سمینار

2

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

کنفرانس یک روزه اصول و پایه های درمان بیماریها بر اساس طب سنتیایران

10/4/92 عنوان سخنراني ،ساعت

كارگاه ، ميزگرد و... نام و نام خانوادگي

تخصص سخنرانسخنران--تالوت قران کریم45/7-30/7

دکتر اسماعیلبیان اهداف کنفرانس8-45/7جمشید دوست

پزشک عمومی- ریاستبسیج جامعه پزشکی استان

کلیات و مبانی عالج در30/8-8طب سنتی ایران

دکتر مرضیه بیگمسیاهپوش

دکترای تخصصی طب سنتی-قزوین

تغذیه سالم و طب9-30/8دکتر مریم جوادیسنتی

دکترای تخصصی تغذیه و عضو کمیته طب سنتی

دانشگاه علوم پزشکی قزوین اصول درمان با گیاهان30/9-9

دارویی دکتر مرجان نصیری

اصل فارماکولوژیست- دانشیار-

علوم پزشکی قزوین

10-30/9 درمان بیماری های پوست بر پایه طب

سنتیدکتر اکرم بهشتی

متخصص پوست - استادیار و رئیس شورای طب سنتی

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

درمان بیماری های30/10-10متخصص طب سنتی- کرجدکتر رسول طالبیزنان بر پایه طب سنتی

45/10-استراحت و پذیرایی30/10

15/11-45/10

درمان بیماری های تنفسی بر پایه طب

سنتی دکتر محمد علی

زحل فوق تخصص ریه- استادیار-

علوم پزشکی قزوین

45/11-15/11

درمان بیماری های گوارشی بر پایه طب

سنتیدکتر علی زرگر

فوق تخصص گوارش - استادیار و عضو شورای طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی

قزوین

15/12-45/11

درمان بیماری های اطفال بر پایه طب

سنتی دکتر عبداله

کشاورز

پزشک عمومی- دانشجوی دکترای تخصصی طب سنتی -

علوم پزشکی قزوین

13-15/12 پانل ) تازه های درمان بیماریها بر اساس طب

سنتی( دکتر زحل- دکتر–دکتر ببهشتی - دکتر جوادی

-دکتر رسول طالبیسیاهپوش

3

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

تغذیه سالم و طب سنتیدکتر مریم جوادی

عضو هيأت علمي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین استادیار گروه تغذیه و mjavadi@qums.ac.ir

طبیب بايد بداند تندرستي انسان را چگونه ميتوان نگاه داشت، بيماري او را چگونه ميتوانزايل كرد و اسباب هر دو را چطور مي توان فراهم نمود.

حكيم جرجاني / كتاب ذخيره خوارزمشاهي

قدمت و پیشینة طب سنتی را در هیچ کشوری به درستی نمی توان تخمین زد اما می توان این احتمال را داد که با خلقت بشر علم پزشکی نیز به وجود آمد. در مجموع از زمانی که

انسان در بدن خود درد و ناخوشی را حس کرد برای کاهش درد به روش یا روش هاییمتوسل شد و از همان زمان طبابت آغاز گردید.

تاريخ پزشكي هر كشوري به كشورهاي ديگر، گره خورده و ريشه در عمق تاريخ انديشه وتمدن انسان ها دارد

طب سنتی و بدن انسان/مزاج به طور خالصه مزاج " عكس العمل هاي متعدد بين»جسم آدمي و محيط خارج استمزاج بدن برآیند مزاج اعضا استبدن محتاج غذاستغذا؟

مزاج:عوامل موثر بر فوائد و مضرات غذا

حجم غذا ی مصرفی زمان خوردن و طول مدت غذا خوردنتناسب غذا با سن و نیازهای فیزیولوژیک بدن فرد ناسازگاری غذا با مزاج شخصعادات غذایی و اثر غذا بر اشتهاعدم اعتدال حرارت و برودت غذاتنوع غذاحرکت و سکون قبل و بعد از غذاخواب و وضعیت خوابگاه و منزلمصرف آب و نوشیدنیها هنگام غذا خوردن و بعد از آن اثرات تداخلی مواد غذایی بر یکدیگر اثر تداخلی غذا و دارو

تقسیم بندی غذا و دوا: پزشكان سلف مراتب زير را در باب غذا و دوا قائل بودندغذاي مطلق .1دواي مطلق .2غذاي دوائي.3دواي غذائي .4

4

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

غذاي ذوالخاصيه .5دواي ذوالخاصيه.6غذا و دواي ذوالخاصيه )مخزن االدويه( .7

غذاي نيك نان پاكيزه از گندم آفت نزده ، و گوشت پخته سالم، و شيريني هابهترين ميوه بعد از صرف غذا انگور است و انجير تمام رسيدهانگور رسيده كه چند روز بر آونگ آويزان شده باشدهر کسی که عادت به مصرف خرما داردرطب و خرما میل نماید

اثر تداخلی غذا ها بر یکدیگر:بسيار غذاهاست كه يك روز و يك نوبت، دو بهم نبايد خورد) انار تر ش و شفتالو وآلو و زردآلو( گوشت نمك سود با سركه و شير كبوتر بچه و سير و پياز و خردلبرنج با چيزي كه از سركه تهیه شدهماهي تازه و شير و پنير تر

5

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

مصلحات غذاییمصلح، مادّه ای است که مضّرات احتمالی غذا را می گیرد و آن غذا یا دارو را به

مقصد می رساند: زیره و زعفران برای برنج، زنیان و پونه و آویشن برای ماست، سیاهدانه وگردو برای پنیر، گلسرخ برای دوغ، نمک برای خیار، سیاه دانه وکنجد برای نان، آویشن

برای عدسی، گلپر برای انار، گالب و عسل برای شیر، سرکه برای عسل

غذاهایی هستند که تأکید ویژه ای به مصرف روزانه آن ها ) با حجم کم( در پزشکی ایرانی و اسالمی شده است: انجیر، زیتون، بادام درختی، عسل، کشمش، نخودچی، شیره انگور، خرما)در بعضی مناطق(، سبزی های تازه، سرکه)نوع خانگی و در ترکیب با شیرینی

ها بصورت شربت(هضم، غذائیت، کیفیت پذیری:

لطيف، كثيف، معتدل:)مقدار اخالط حاصله)غذائیتكثير الغذاء، قليل الغذاء، متوسط الغذا:کیفیت)نسبت( اخالط حاصله صالح الكيموس، فاسد)ردي( الكيموسلطیف، قلیل و صالح الکیموس: انار و کاهومعتدل، کثیر و صالح الکیموس: گوشت برهکثیف ، کثیر و صالح الکیموس: تخم مرغ نیمرومعتدل، متوسط و فاسد الکیموس: ماهی خشک

ترتيب غذا هاتقدم غذاي لطيف در گرسنگي معتدلتقدم غذاي غليظ در گرسنگی مفرطبعد از ورزش و کار سنگین یا عصبانیت شدید غذای لطیف و سریع الهضم خورده

نشودغذا های مختلف که از نظر کمیت و کیفیت با هم متفاوتند را در یک وعده غذایی

مصرف نشود چون باعث سر گردانی طبیعت در هضم غذا می گردد.

6

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

اصول درمان با داروهای گیاهیدکتر مرجان نصیری اصل

دانشیار بخش فارماکولوژی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین

درصد داروهای تجویزی منشاء گیاهی دارند. در طول تاریخ، بسیاری از گیاهان25در حدود دارویی بر اساس مطالعات آزمون و خطا مورد استفاده قرار گرفته اند. امروزه گیاهان دارویی برای درمان تجویز می گردند. این داروها از منابع غیر آلوده و مشخصی تهیه می

گردند.امروزه داروهای گیاهی در اشکال مختلف تهیه می گردد که عبارتند از تنطور، شربت، آب آروماتیک، پودر، کپسول، قرص، شیاف، لوسیون، کرم،پماد و روغن. گیاهان دارویی برای

اهداف زیر مورد استفاده قرار می گیرند: تغذیه، نگهداری سیستم های سالمتی و درمان بیماری های حاد و مزمن می

باشد. بررسی بیخطری در مورد داروهای گیاهی نظیر داروهای شیمیایی است و الزمه این بررسی، جمع آوری اطالعات مربوط به عوارض جانبی و تداخالت دارویی حاصل از مصرف این مواد می باشد. به هنگام تجویز داروهای خطرناک و مهم نظیر وارفارین و انسولین می

بایست از مصرف گیاهان دارویی اجتناب گرد. بهتر است در دوره حاملگی و شیردهی از مصرف مواد گیاهی خودداری کرد. مواد موثره در مورد گیاهان دارویی متنوع می باشد اما دو دسته از مهمترین مواد، استروئیدها وآلکالوئیدها هستند. داروهای گیاهی را می توان بر

اساس نحوه عملکرد بر بخش های مختلف بدن تقسیم بندی نمود و به صورت داروهای موثر بر اختالالت عصبی، قلبی-عروقی، ادراری-تناسلی، پوست و.....تقسیم نمود. در این

بخش در مورد اثرات درمانی زعفران، شیرین بیان، سیر، بابونه، بابونه گاوی، نعناع، نعناع، ینگ، چای سبز، خار مریم، نخل سنبل، زالزالکزنجبیل، جینکو بیلوبا، اکیناسه، جین س

وحشی، انگور، سویا، گل راعی، اسطوخوددوس، سنبل الطیب وگل ساعتی به اختصاراشاره خواهد شد.

7

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

طب جایگزین و تکمیلی در بیماریهای گوارش و کبد زرگردکتر علی

دانشگاه علوم پزشکی قزوین–عضو هیأت علمی دانشکده پزشکی ، و متخصص گوارش

(CAM)اختالالت گوارشی و Slazenger

الف- تهوع و استفراغ ب- سوء هاضمه عملکردی ج- سندرم روده تحریک پذیر د- بیماری التهابی روده بزرگ هـ - اسهال و یبوست و- بیماری های کبدی ز-

های دستگاه گوارشی بدخیمی در بیماری های کبد و گوارش CAMدرمان های

( ج- درمان شستشویAyurvedaالف- طب سوزنی ب- آیورودا ) دـ هومیوپاتی هـ- هیپنوز و- مدیتاسیون (colonic irrigationروده بزرگ )

(Reflexologyز- رفلکس شناسی )Gastrointestinal Disorders Addressed by Complementary and Alternative Therapies

Nausea and Vomiting Functional Dyspepsia Irritable Bowel Syndrome Inflammatory Bowel Disease Diarrhea and Constipation Liver Disease

Gastrointestinal Malignancies تهوع و استفراغ

استفادهCAM% بیماران حامله از 61شامل طیفی از گاستروانتریت تا حاملگی می شود ، طب سوزنی، درمانB6 در تهوع و استفراغ شامل زنجبیل، ویتامین CAMمی کند. انواع ( می باشد.relaxationایجاد آرامش )

سوء هاضمه عملکردی شامل موز، فلفل قرمز، انجیرک، لیوجون زی تانگ، نعناع و زیره، ایبروگاست وCAMانواع

زردچوبه اثر موز= افزایش ترشح موکوس، عارضه= خارش موز: - 1 میلی گرم باعث بهبودی5/2اثر= اختالل در فیبرهای انتقال درد. دوز= فلفل قرمز: - 2

در درد معده، تهوع و نفخ می گردد. اثر= ضد اسپاسمودیک. عوارض = خشکی دهان، بی خوابی، اسهال، خستگیانجیرک: - 3

و هپاتیت ادیونسیکراتیک اثر= افزایش تخلیه معده، افزایش سطح سرمی گاسترین و لیو- جون-زی تانگ : -4

سوماتواستاتین و شل شدن ماهیچه های صاف معده. درمان= احساس پری در معده، ترشکردن و تهوع. عوارض= در یک مورد پنومونیت اینترستیشیال

مکانیزم= کاهش انقباضات ماهیچه ای از طریق بلوک مستقیم کانالهاینعناع و زیره: - 5کلسیمی

اثر= افزایش ترشح صفرا، افزایش انقباض کیسه صفرا وزردچوبه: - 6 گرم در روز در سوء هاضمه 2اثرضداسپاسمودیک دوز=

3اثر= شل شدن حرکات فاندوس و انقباض آنتروم دوز= ک میلی لیتر ایبروگاست: - 7 بار در روز در درد معده و برگشت گاستروازوفاژیال 4الی

I انواعCAM،شامل طب سوزنی، طب آیرودیک، طب گیاهی چینی، هومیوپاتی هیپنوتراپی و ایبروگاست درمان های پروبیوتیک عرق نعناع،

8

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

اثر= بهبود تعداد دفعات اجابت مزاج، قوام مدفوع و سهولتپسیلیوم )اسفرزه(: - 1در دفع

عوارض: واکنش های آلرژیک. اختالل در جذب بعضی از داروها از جمله کاربامازپین و لیتیوم. انسداد حاد در مری هم اتفاق افتاده است و لذا شاید سابقه دیسفاژی مورد منع مصرف آن

باشد. جایگاه محکمیIBSاثر= شل کنندگی ماهیچه ای صاف ولی در درمان عرق نعناع: - 2

ندارد. = کاهش شدت درد شکمیایبروگاست- 3 = الکتوباسیل باعث کاهش در درد شکمی و نفخ. بیفیدوباکتریوم باعثپروبیوتیک ها- 4

بهبود در درد شکمی، نفخ، اتساع و احساس دفع ناکامل می شود. )رجوع شود به دو اسالیدبعدی(

سال و اطفال. طب سوزنی، هومیوپاتی و طب50- و غیره: هیپنوز در خانم های زیر 5 مؤثر بوده اند. IBSآیرودیک هم در

Fish oil Eicosapentaenoic acid (EPA) derived from fish oil is an inhibitor of leukotriene activity. EPA was effective as an adjunctive therapy in ulcerative colitis. Improvement in the histology index, weight gain, and a reduction in the steroid dose. 15 to 18 capsules per day results in a fishy odor in the breath. Turmeric for IBDزردچوبه The mechanism of action of turmeric is multifactorial. First, it protects lipids from peroxidation and thereby prevents the formation of free radical species. In addition, it inhibits lipopolysaccharide-induced nitric oxide synthase (iNOS) gene expression, thereby decreasing TNF-α and IL-1β production, as well as inhibiting nuclear factor (NF)-κB activation, cytokines thought to be integral to the pathophysiology of IBD. Lastly, turmeric is thought to inhibit the synthesis of proinflammatory prostaglandins and leukotrienes through inhibiting arachidonic acid uptake by macrophagesTrichuris suis Inflammatory bowel disease is common in industrialized countries and rare in regions of the developing world. A potential explanation is the relatively high rate of helminth colonization in less developed countries. Infection with helminthes may reduce the risk of inflammatory bowel disease by modulating the mucosal immune response.

9

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

رینیت آلرژیک در طب ایرانیدکتر محمد علی زحل

فوق تخصص ریه - عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

آلرژی واکنش سیستم ایمنی بدن به عوامل گوناگونی است که شیوع آن روند فزاینده ای دارد و می تواند فصلی یا دائمی باشد. در نوع فصلی، معموالً با آمدن بهار و پخش شدن گرده گل ها و گیاهان، آلرژی شروع می شود. آلرژی به بعضی غذاها نیز در برخی افراد

بروز میکند. درمان رایج، استفاده از آنتی هیستامین ها،کورتون هاو ضد احتقان هاست که عالئم را بطور

نسبی می پوشانند. عامل2در پزشکی ایرانی، عالئم آلرژی به عالئم »نزله گرم« شبیه است که ناشی از

داخلی و خارجی است. عامل داخلی وجود رطوبات در دِماغ )مغز( و ضعف آن برای نضج )پختن( آن رطوبات نامیده می شود. در بعضی افراد این ترکیبات رطوبی در اثر برخورد با

عوامل خارجی از جمله گرمابه جریانافتاده و بصورت خروج ترشحات از بینی، چشم یا حلقنمایان می شود.

چگونگی برخورد با آلرژی : عالئم آلرژی در تعاریف پزشکی ایرانی، شبیه عالئم نوعی از نزله گرم است؛ یعنی حرارت

داخل مغز باال رفته و رطوبات داخل آن نضج نیافته )پخته نشده( به سمت بینییا چشم یاحلق سرازیر می شود. برای درمان آن در طب سنتی چند مرحله وجود دارد:

- پاکسازی بدن از اخالط اضافه: اگر آثار امتالء در بدن یا مغز وجود دارد، باید با فصد ومسهل مواد زاید را از بدن خارج کرد تا دیگر مواد به سمت سر متصاعد نشود.

تدابیر غذایی: مسلما پرهیز غذایی و کم خوری از اصول درمان است. هم چنین استفاده از غذاهای ملین که در دفع سموم از بدن اهمیت دارد. پرهیز از غذاهای آلرژی زا، استفاده از

غذاهایی که طبع سرد دارند از جمله آبدوغ خیار، آش جو و.... پرهیز از فست فودها، غذاهای مانده، سس مایونز، نوشابه، روغن های نباتی و مایعات سرد )مخصوصاً اگر با یخ

سرد شده باشند و بویژه بالفاصله بعد از غذا(. استفاده از بادام درختی، انجیر، شربت عسل، آب سیب طبیعی و تازه، میوه های تازه فصل و انواع سبزی ها که غنی از آنتی

اکسیدان ها بوده و سبب تقویت سیستم ایمنی می شود. - اصالح خواب: خوابیدن در بعضی زمان ها نزله ساز است؛ مثالً خواب اول صبح یا قبل از

غروب و یا خواب با شکم پُر. همچنین خوابیدن به پشت باعث ریزش نزله ها به حلق وگاهی ستون فقرات شده و موجب دردهای پشت می شود.

- هوا: پرهیز از نور مستقیم خورشید در تابستان و باد سرد زمستان و پاییزیا کولر درتابستان.

عدم استفاده از عطر و ادوکلن و بعضی مواد آرایشی می تواند تشدید کننده آلرژی باشد.

10

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

اصول و مبانی کلی عالج در طب سنتیدکتر مرضیه بیگم سیاهپوش

متخصص طب سنتی - قزوین

- اعمال يداوي3- استعمال ادويه 2- تدبير و تغذيه 1عالج كلي امراض: تغذيه - خواب و بيداري - اعراض–هوا - ميزان تحرك بدني تدابير سته ضروريه:

نفساني - استفراغ و احتباس سوء مزاج گرم و خشك: پرهيز از حركات بدنيحركت و سكون در عالج كلي:

رياضت قسمتي از درمان است.سوء مزاج تر:

- تقليل غذا: )غرض، حفظ قوت2- منع غذا: )قوت قوي و مرض، قريب المنتهي( 1تغذيه: است(

*كميت *كيفيت * هر دو- تكثير غذا:) در ابتداي امراض مزمنه(4- تعديل غذا: )قوت قوي و مرض بعيدالمنتهي( 3

- تكثير، تقليل و منع به حسب اوقات مرض و حاد يا1تقسيم بندي ديگر براي تغذيه: - قوام غذا3- سرعت نفوذ غذا دربدن 2مزمن بودن بيماري

رعايت اين امور در تغذيه مهم است: قوت مريض - عادت مريض - مزاج مريض - سن مريض -عوامل مربوط به بيمار:

اخالق مريض - حال سحنه بدن، تخلخل - تكاثف بدن قوت مرض - اعراض مرض - نوع مرض - مقدار و مدتعوامل مربوط به بيماري:

مرضعام به بدن: استفراغات - خاص به عضو مريضعالج به ادويه:

- اختيار كيفيت دوا: اولي1 قانون وجود دارد: 3در امر عالج به ادويه حداقل - ترتيب وقت دوا به اعتبار: اوقات2) حرارت و...( - ثاني ) مسهل و ...( - صور نوعيه

مرض ) مهمترين( - اوقات سال - تدبير سابق - وجوب تقديم برخي بر برخي- اختيار كميت دوا: به تقدير وزن 3

- وضع :3- خلقت : سهل المنافذ و غير سهل المنافذ 2- مزاج 1شناخت طبيعت عضو: - قوت : رياست و مبدئيت4موضع )قريب به منفذ دوا يا بعيد يا متوسط(

دلك و غمز )ماساژ، فشار(- خونگيري )حجامت، فصد، زالو( - شكسته بندياعمال يداوي: - اعمال جراحي

طب سنتی در دوران بارداریدکتر رسول طالبی

متخصص طب سنتی- کرج

عالیم بارداری:افسردگی، تنبلی، سنگینی تن، تهوع، آروغ ترش و...

سفیدی چشم صاف تر می شود و به رنگ سبز متمایل می شود. این عالیم در جنین دختربیشتر است.

آزمایشات الزم جهت بررسی بارداری مثبت:

11

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

مثقال آب باران را با هم در وقت خواب به حامله داده و منتظر14 مثقال عسالب + 14می مانند اگر دل پیچه گرفت احتمال بارداری می رود.

یک عدد سیر در واژن گذاشته و روی آن بخوابد اگر مزه و بوی سیر را در دهان و بینی.نیستاحساس کرد، باردار

بهداشت بارداری:در صورت یبوست شدید شیرخشت میل شود.

اجتناب از پرخوری، عصبانیت، غم و اندوه خصوصاً در روزهای اول تا یک ماهگی )شدیدالمنع(

از زیر دنده ها شکم را با پارچه نرم پشمی بپوشانید.مفید )مویز، به شیرین، گالبی )اشتها آور(، سیب و انار ترش و شیرین.

درمان اشتهای کم در حاملگی:به و خرمای نارس را له کرده روی معده ضماد کنند.

در صورت عدم پاسخ دهی، پاک سازی معده با خوردن گلنگبین.پس از تخلیه و پاک سازی معده، رب غوره و شربت غوره با عسل.

اگر ویار گِل خوردن دارد، نشاسته خشک + خردل میل کند.خارش و جوش واژن:

طالی لعاب، ریشه گل ختمی و گِل سرشوی.آبزن: گِل سرشوی + دوغ + آب کاسنی

عالج خونریزی حیض در زن بارداد:آبزن: عدس، پوست انار، گلنار، مازو، بلوط

گذاشتن برزهار مازو، گلنار، پوست انار، انجیر خشک+ سرکه

شناسایی مواد تشکیل دهنده و بررسی اثرات التیام بخشی زخم های پوستی Scrophulariaعصاره چهار گونه از گیاه

دکتر پیمان قجربیگی.1Email: pqajarbeygi @ qums.ac.irمعاونت غذا و دارو استان قزوین ،

اشرف حاج حسینی بابائی .2 پژوهشگر و عضو شورای عالی مرکز رشد زیست فناوری دانشگاه علوم پزشکی قزوین ،

Email:payeshmarja@yahoo.com معصومه یوسفی آذر.3

Email: danesh_mehvar@yahoo.comدانشجوی دکترای کشاورزی ، دانشگاه اردبیل ، کوروش رحمانی .4

Email: koroushrahmani@yahoo.comآزمایشگاههای اداره کل استاندارد استان قزوین ،

كه در مناطقي مختلف کشور مي رويد سالهاست که Scrophulariaچهار گونه گیاه مقدمه:به صورت تجربی در درمان بیماری های مختلف از جمله کمک به بهبود به كار مي رود.

شناسایی مواد تشکیل دهنده اسانس و بررسی اثرات التیام بخشی زخم هایهدف:

تهیه شده از سازمان جنگل و مراتع و رشد Scrophulariaپوستی چهار گونه از گیاه کمیاب یافته در استان قزوین و مقایسه آن با هم .

و Scrophulariaچهار گونه از گیاه پس از دریافت بذر انواع روش و بررسی: گذراندن دوره خواب بذر و کاشت و خشك نمودن قسمت هاي مختلف گياه، عصاره

راس خرگوش28هيدروالكلي آن به روش خيساندن تهيه و تغليظ گرديد. براي مطالعه از نيوزلندي استفاده شد. زخم هايي بر روي پوست پهلوي خرگوش ها ايجاد گرديد و سپس به

12

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

چهار گروه هفت تایی تقسيم گردیدند: گروه اول به عنوان شاهد بدون درمان نگهداری شد، درصد)شاهد مثبت( و1در گروه دوم از اسرين)شاهد منفی(، گروه سوم از پماد فني توئين

10 درصد و 5در دو گروه ديگر از پمادهای ساخته شده از گياه اسکروفلیا با غلظت هاي درصد وزني- وزني در پايه اسرين دوبار در روز استفاده گرديد. براي بررسي روند ترميم

زخم ها هر روز كناره هاي زخم اندازه گيري گردید و درصد بهبودي زخم گروه هاي مختلف با يكديگر مقايسه شدند. ANOVA طي تمام روزهاي درمان بر اساس آزمون

در بررسي انجام شده متوسط زمان ترميم كامل زخم در گروه هاي بدون درمان ونتایج: درصد و5 روز و با پمادهاي16 درصد، 1 روز، با پماد فني توئين 21درمان شده با اسرين

روز بود. در بررسی بافت شناسی نیز عالئم10و 18 درصد گیاه اسکروفلیا به ترتيب 10بهبود و تکامل بافت پوست در درمان با عصاره کامل تر بوده است.

( با گروه هايP >05/0تمامي گروه هاي درماني اختالف معني دار آماري) نتیجه گیری: دریافت کننده اســـرين و گروه شاهد داشتند اما نتايج آماري و بافت شناسي نشان مي دهد

درصد از این گیاهان نسبت به بقيه گروه ها بهترين اثر را در ترميم زخم پوستي10كه پماد خرگوش داشته است. با توجه به نتایج احتمال می رود بتوان از اجزاء موثر این گونه گياهان در تحريك ساخت كالژن و انقباض سريعتر زخم، رگ زايي، اتساع عروقي و همچنين كاهش

التهاب، خونريزي و زخم استفاده کرد.

13

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بررسي نگرش، آگاهي و عملكرد پزشكان عمومي شاغل در شهر قزوين در90مورد طب مكمل و جايگزين در سال

دکتر آمنه باریکانی.1دانشیار ،متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

دکتر اکرم بهشتی.2استادیار ،درماتولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

مرضیه یاسی.3پزشک عمومی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

: پزشکی امروز به واسطه انبوه مسائل جدید بهداشتی، تحوالت بهداشتی، تحوالتمقدمه فرهنگی و فلسفی و خالء های پزشکی مدرن در پوشش بیماری های مزمن و نیازهای

عاطفی بیماران، دستخوش تحوالتی بنیادین شده است. رشد گرایش مردم و پزشکان به ( یکی از بارزترین نمودهای این تغییر ساختار در نظامCAMمراقبت های مکمل و جایگزین )

خدمات بهداشتی و درمانی است. تعیین نگرش، آگاهي و عملكرد پزشكان عمومي شاغل در شهر قزوين در مورد طب: هدف

90مكمل و جايگزين در سال : در این مطالعه با استفاده از يك مطالعه توصيفي مقطعي اقدام به جمع آوريروش کار

داده ها شد. ابزار جمع آوري داده ها، پرسش نامه اي خود ايفا بود كه با استفاده از منابع علمي تكميل شد. اطالعات دریافت شده در پرسش نامه شامل چهار بخش بود:الف.

اطالعات جمعیتی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل و تعداد سال های مشغول به کار ب.سیزده سؤال مربوط به نگرش پزشکان در رابطه با طب مکمل و جایگزین

ج. هفده سؤال در مورد آگاهی پزشکان در رابطه با طب مکمل و جایگزین شامل طبسنتی ایران، طب سوزنی و هومیوپاتی بود.

د. شش سؤال در مورد نحوه کسب اطالعات و عملکرد پزشکان در رابطه با طب مکمل و جایگزین ارجاع بیماران به درمانگران و گفتگو پیرامون فواید و ضررهای احتمالی درمان

های طب مکمل و جایگزین بود.جامعه مورد مطالعه تمام پزشكان عمومي شهر قزوين بود نفربودند و به صورت228که با استناد به گزارش معاونت درمان استان قزوین شامل

نفر از بين آنان انتخاب شد. مطالعه به شکل مقطعی و در طی150تصادفي ساده تعداد انجام پذیرفت.در نهایت داده هاي جمع آوري شده از پرسش1390 ماهه نخست سال 6

نامه ها با استفاده از نرم افزار آماري اس.پی.اس.اس وارد كامپيوتر شده و نتايج به بررسي و0.05صورت آمار توصيفي و روابط تحليلي آماري)كاي دو(با سطح معنی داری

تجزيه و تحليل شد. درصد(7/39 نفر )58 درصد( مذکر و 3/60 نفر )88 پزشک پاسخگو، 146: از یافته ها

درصد(2/17 نفر )25 درصد( متأهل و 8/82 نفر )120مؤنث بودند.یافته ها نشان می دهد که سال سن داشتند و از نظر طیف سنی،70 تا 25مجرد بودند. پزشکان مورد مطالعه بین

19 سال و 45 تا 35 درصد( بین 6/48 نفر )70 سال، 35 درصد( سن زیر 2/38 نفر )55 سال داشتند. از مجموع افراد مورد مطالعه، تعداد سال45 درصد( سن باالی 2/13نفر )

درصد(6/40 نفر )58 سال و 10 درصد( کمتر از 4/59 نفر )85های مشغول به کار 6/3 نفر )5 درصد( نگرش مثبت و 4/96 نفر )135 سال بود.در مجموع 10بیشتر از

درصد( نگرش منفی نسبت به طب مکمل و جایگزین داشتند.میزان آگاهی پزشکان در نفر )53 درصد( آگاهی خوب، 11 نفر )16خصوص طب سنتی ایران به این صورت بود که

درصد( آگاهی ضعیفی داشتند.7/52 نفر )77 درصد( آگاهی متوسط و 3/36 نفر )11در خصوص آگاهی پزشکان پیرامون روش هومیوپاتی نتایج به این صورت بود که

درصد(3/75 نفر )110 درصد( آگاهی متوسط و 1/17 نفر )25 درصد( آگاهی خوب، 5/714

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

آگاهی ضعیفی داشتند.همچنین راجع به سؤاالت مربوط به تأثیر طب سوزنی در درمان بیماری های عضالنی- اسکلتی، گوارشی و وجود تشابه بین طب سوزنی و طب سنتی

درصد(1/22 نفر )27 درصد( موافق و 9/77 نفر )95ایران، از میان پزشکان پاسخگو مخالف بودند.

درصد( طی مدت طبابت خود، بیمارانی را برای درمان با روش های طب9/17 نفر )26مکمل و جایگزین ارجاع نموده بودند.

با عنایت به استقبال مردم از رویکردهای طب مکمل و جایگزین وبا توجه بهنتیجه گیری: یافته های مطالعه اگاهی ،نگرش و عملکرد پزشکان عمومی در خصوص طب مکمل و جایگزین در حد قابل قبولی قرار ندارد و این موضوع لزوم بازبینی در برنامه اموزشی

پزشکان را نشان می دهد. طب سنتی،طب سوزنی،هومیوپاتی، اگاهی ،نگرش،عملکردکلید واژه ها:

15

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بررسی علل رویکرد بیماران مراجعه کننده به مراکز ارائه دهنده طب مکمل و1389جایگزین در شهر قزوین در سال

دکتر آمنه باریکانی .1دانشیار ،متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

دکتر اکرم بهشتی .2استادیار ،درماتولوژیست و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سپیده ماستری فراهانی.3پزشک عمومی دانشگاه علوم پزشکی قزوین

مراقبت ها و خدمات بهداشتی و درمانی که بحث عمده آن خارج از قواعد پزشکیمقدمه: ( موردCAMمرسوم و متداول انجام می پذیرد را می توان عنوان طب مکمل و جایگزین )

ارزیابی قرار داد. امروزه استفاده مردم از روش های طب مکمل و جایگزین در نقاط مختلف رو به افزایش است. با این وجود اطالعات اندکی از میزان استفاده افراد از این

روش ها، انواع آن و دالیل گرایش مردم به اقدامات درمانی طی مکمل و جایگزین در ایران ( مردم از خدمات طب مکمل و جایگزین،گامutilizationدر دست است. تحلیل بهره مندی )

نخست در جهت برنامه ریزی برای گسترش به کارگیری روش های مفید طب مکمل وجایگزین و محدودسازی استفاده از روش های غیرمؤثر و زیانبار در این زمینه است.

هدف از این مطالعه بررسی علل رویکرد بیماران مراجعه کننده به مراکز ارائههدف: می باشد. 1389دهنده طب مکمل و جایگزین در شهر قزوین در سال

-crossروش کار در این مطالعه به صورت یک مطالعه توصیفی- مقطعی )روش کار: sectionalبود که با استفاده از پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی تحقیق داده های مورد نظر)

نفر از افراد مراجعه کننده به مراکز طب مکمل و جایگزین293جمع آوری شد. از تعداد شامل مرکز حجامت، هومیوپاتی و طب سوزنی که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند،

پرسش به عمل آمد. پرسشنامه در دو بخش سئواالت دموگرافیک، سن، جنس، تأهل و تحصیالت و سئواالت اصلی پژوهش پرسشنامه تنظیم شد. سپس با استفاده از نرم افزار

SPSS .داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت افراد مراجعه8/60 سال بود. %2/37±3/13 میانگین سنی افراد مراجعه کننده یافته ها:

مجرد4/24 متأهل و %6/70 را آقایان تشکیل داده بودند. %2/39کننده را خانم ها و % تحصیالت باالتر از دیپلم داشتند. علت مراجعه42 افراد تحصیالت زیر دیپلم و %58بودند. %

به علت بیماری های2/20 افراد، بیماری های اعصاب و روان بوده است و %3/31% افراد مراجعه91 به علت بیماری های پوستی مراجعه داشته اند. %2/8روماتولوژی و %

18کننده علت تمایل به استفاده از طب مکمل و جایگزین را مؤثر بودن آن دانسته اند. % نیز به علت عوارض داروهای معمول، استفاده از طب جایگزین و مکمل را انتخاب کرده

میزان متوسط8/36 افراد رضایت زیاد از روش مورد استفاده داشتند و %9/51بودند. % نیز رضایت کمی از روش مورد استفاده2/11رضایت از روش را انتخاب کرده بودند. %

میزان تأثیر27 افراد مراجعه کننده میزان تأثیر روش را زیاد دانسته اند و %70داشتند. %روش را کم انتخاب کرده بودند.

در نهایت با توجه به این اطالعات نتیجه گرفته می شود. رشد استقبال مردمنتیجه گیری: از مراقبت های مکمل و جایگزین، نظام آموزش پزشکی را بر آن می دارد که دانش ها و

مهارت های الزم در این زمینه را به ارائه دهندگان خدمات بهداشتی درمانی آموزش دهند. طب مکمل و جایگزین، هومیوپاتی، طب سوزنی، حجامتکلید واژه ها:

16

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بهداشت و تغذیه نوزادان در طب بوعلی سینافاطمه نظری شادکام .1

دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش پزشکی- دانشگاه علوم پزشکی قزوین ، دانشکده پرستاری و مامایی . پستf_nazarish@yahoo.comالکترونیک

اکرم شاهرخی .2عضو هیات علمی دانشکده پرستاری و مامایی قزوین

زهرا قاسمی .3کارشناس ارشد آموزش پزشکی

ام البنین کشاورز سرکار .4کارشناس پرستاری

حفظ و ارتقاء سالمت نوزاد در سال نخست زندگی کلید سالمت جسمانی و روانیمقدمه: وی در آینده است. این مقاله با هدف بررسی رهنمودهای ابن سینا پزشک حاذق ایرانی

درباره مراقبت از نوزادان تدوین شده است. برای گردآوری اطالعات این مقاله از جستجوی منابع متعدد دستی وروش کار:

، وSID ،Google Scholarالکترونیکی پایگاه های معتبر علمی و موتورهای جستجو همچون مقدمه ای بر تاریخ علم)که در بخش منابع فهرست شده اند(

بهره برداری شده است. جرج سارتون مورخ بزرگ بلژیکی در کتاب تاریخ علم ابن سینا را مشهورترینیافته ها:

دانشمند سرزمین های اسالمی می داند که یکی از معروف ترین ها در تمامی دوران ها،مکان ها و نژادها است ابن سينا در مورد بهداشت و تغذيه نوزادان و كودكان حتي قبل از

تولد ديدگاههاي خاصي دارد كه پس از گذشت قرون متمادي و پيشرفت جوامع جهاني از نظر علمي و فني هنوز هم جايگاه خاص خود را داشته و كارائي خويش را حفظ نموده

است. ماما بايد هنگام قنداق نمودن با كمال ماليمت اندامهاي او را با دست مالش دهد و با فشار بسيار خفيف سر انگشتان هر اندامي را كه سزاوار پهن شدن است پهن كند و هر آنچه را كه شايان باريكي است باريك كند و اين كار بايد بارها تكرار شود، چشم هاي نوزاد را بايد

همواره با دستمال نرم حرير مانندي مالش داد. آبدانش)مثانه( را با دست مالش داد تا ادرار از آن خارج شود. سر نوزاد را باید پوشاند. محل سر نوزاد در بستر بايد بلندتر از ساير

قسمتها باشد. گردن، پهلوو پشت نوزاد نبايد به سبب ناهمواري بستر، از وضعیت طبیعی منحرف شود. محل خواب نوزاد بايد خانه اي باشد با هواي معتدل؛نه گرم و نه سرد، در

سايه قرار داشته باشد و نورشدید بر او نتابد. شیر مادر برای نوزاد از هر شیر دیگری بهتر است، زیرا بیشتر از هر غذای دیگر، به گوهر غذایی نوزاد که در زندگی جنینی به او می رسد شباهت دارد . جهت اعتدال مزاج و پرورش صحیح و سالم نوزاد، عالوه بر شیر ،

مراعات دو نکته نیز ضروری است : یکی جنبانیدن نوزاد به آهستگی و مالیمت و دیگری موسیقی و آوازی است که برحسب عادت، برای خوابانیدن نوزاد می خوانند . نوزاد به هر نسبتی که برای جنبانیدن و گوش دادن به موسیقی آمادگی بیشتری پیدا کند، تن و روانش

برای ورزش های بدنی و روانی، آمادگی بیشتری می یابد. بهترین موقع شستشوی نوزاد بعد از خواب طوالنی است . نوزاد را در تابستان باید با آب معتدل، شستشو داد، در زمستان، آب شستشو باید کمی گرم باشد. موقع استحمام نوزاد باید مواظب بود که آب در سوراخ

گوش هایش نفوذ نکند. پزشکي مدرن و روش هاي امروزي بهداشت و توسعه ي سالمت تا حد زيادينتیجه گیری:

مديون دانشمندان بزرگ اسالمي است، اما متأسفانه قسمت اعظم اين خدمات هم چنان ناشناخته باقي مانده است. با برنامه ریزی جامع در خصوص آشنا نمودن جامعه پزشکی

17

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بانقش دانشمندان ایرانی اسالمی در پیشرفت این علم، زمینه ی بازگشت به دوره طالییعلم پزشکی در ایران فراهم خواهد شد.

ابوعلی سینا، رهنمون ها بهداشت نوزادان، تغذیه نوزادان،کلید واژه ها:

18

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

درمان انواع سوختگي ها بر پايه طب سنتيعيسي شهبازي.1

شبكه بهداشت و درمان شهرستان تاكستان حمدالله رحماني .2

شبكه بهداشت و درمان شهرستان تاكستانفريبا طاهرخاني .3

شبكه بهداشت و درمان تاكستان

استفاده از گياهان دارويي در درمان انواع بيماري ها ، زخم ها ، سوختگي ها و ...مقدمه : از هزاران سال پيش قبل از دستيابي بشر به علوم و فنون جديد پزشكي مرسوم بوده است

. امروزه با پيشرفت چشمگير علم پزشكي و ورود انواع داروهاي نوتركيب به چرخه درمان ، بسياري از مشكالت و كمبودها رفع گرديده ولي با توجه به اينكه در طب سنتي از گياهان و مواد طبيعي استفاده مي شود با به كارگيري علمي وصحيح آنها در حد امكان مي

تواناز عوارض داروهاي شيميايي جلوگيري كرد . معرفي شيوه درمان انواع سوختگي ها بر پايه طب سنتي با استفاده از گياهانهدف :

دارويي و مواد طبيعي.

در اين نوع درمان سنتي ، از مواد و گياهان طبيعي شامل : روغنمواد و روش كار : خاصه ، برگ سياوش و هوجوير، زرده تخم مرغ ، شمع سفيد ، پودر شيرين بيان و يك ماده

تركيبي اصلي به نام خمير يا مرهم ) در زبان محلي تاتي به آن ماست تبرتمه مي گويند ( استفاده مي شود كه از مخلوط آرد ، آب ، روغن و ماست به دست مي آيد .كه با توجه به

تا چند جلسه به طولمي انجامد. 3وسعت و عمق زخم ، از خمیر به دست آمده جنبه ضد عفونی کنندگی داشته ، در ابتدای سوختگی به کار می رود

بطوریکه عفونت ایجاد شده در اثر سوختگی را به خارج هدایت کرده و خارش و سوزش آن را برطرف می کند .در مورد سوختگی با قیر ابتدا محل ضایعه را با نفت شسته تا تمیز

ساعت روی محل24گردد و بعد خمیر تهیه شده را روی محل سوختگی می گذاریم که تا مانده و سپس از دارویی که از مخلوط روغن خاصه ، برگهای سیاوش و زرده تخم مرغ به

روز استفاده می کنیم . در صورتی که عمق سوختگی بیشتر باشد3دست می آید به مدت فرآیند خارج کردن عفونت با خمیرو درمان بوسیله داروی اصلی را مجددا" تکرار می کنیم .

به كار گيري اين شيوه درمان که قدمت یکصد ساله داشته و افراد بسیار زیادی بانتایج: نفر از21استفاده از این شیوه درمانی بهبودی کامل یافته اند . در زمان حاضر تعداد

افرادی كه دچار انواع سوختگي ها با قير ، آتش ، كپسول گاز ، بخاری و اتو ، آب داغ و چای شده بودند ، درمان فوق را دریافت نموده و بهبودی کامل کسب نموده اند و می توانند

شاهد زنده ای بر موثر بودن این نوع درمان باشند . دوره درمان با ماست تبرتمه یا خمیر جهت خارج کردن عفونت شروع و سپس دارویی که از مخلوط کردن روغن خاصه ، برگ سیاوش و هوجویر ، زرده تخم مرغ ، شمع سفید و پودر شیرین بیان بدست می آید و بر

روی محل ضایعه بوسیله پارچه تمییزی گذاشته می شود .19

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

درمان سنتي ذكر شده بر روي انواع سوختگي ها و حتي بريدگي هابحث و نتيجه گيري : و خراش ها موثر واقع شده وروند التيام زخم ها ، تشكيل بافت جديد پوستي ، برطرف

نمودن لكه هاي پوست در اثر سوختگي و خروج عفونت) محل زخم يا سوختگي( به خارج را تسهيل مي نمايد فرآیند خارج کردن عفونت بوسیله خمیر یا ماست تبرتمه انجام می گیرد و همانطور که اشاره شد بعد از آن روند درمان با داروی تهیه شده از روغن ، برگ هوجویر و زرده تخم مرغ ادامه می یابد که این سیکل درمان تا بهبود کامل محل سوختگی و رفع آثار آن می تواند انجام گیرد .لذا با توجه به نتايج مثبت عملي اين شيوه درمان و وجود گياهان

دارويي كه بسياري از آنها هنوز مجهول مانده اند ، مي توان به اهميت و ضرورت مطالعه درشناختن هر چه بيشتر و فوايد طب سنتي پي برد .

طب سنتي ، سوختگيكليد واژه :

20

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

درمان زردی نوزادی با طب سنتیزهرا دربهانی .1زینب اسدی.2

2235607دانشگاه علوم پزشکی قزوین ، معاونت پژوهشی. تلفن:

زردی یکی از شایع ترین بیماری ها و اختالل هـایی اســت کــه در بــدو تولــد بــه ســراغمقدمه: اغلب نوزادان می آید. درمانگران طب سنتی بــرای درمــان این بیمــاری از چنــد شــیوه حمــام درمانی، گیاه درمانی و اصالح رژیم غذایی مادر استفاده می کنند تا به این تــرتیب نــوزاد مبتال

به زردی را درمان کنند. درمــانگران طب ســنتی بــر این باورنــد کــه اســتفاده از تــرکیب دو گیــاه ترنجــبین وروش:

شیرخشت می تواند در درمان این بیماری به نوزادان کمک کند. از این رو، این درمانگران در گام اول به والدین توصیه می کنند که بــا نظــارت پزشــک نــوزاد و درمــانگر طب ســنتی از دوــا ــر این، آن ه گیاه دارویی ترنجبین و شیرخشت برای درمان نوزادشان استفاده کنند. عالوه ب حمام درمانی نوزاد با جوشانده دو گیاه گل ختمی و گل بنفشــه را نــیز در بهبــود حــال نــوزاد موثر می دانند و بر این باورند استحمام نوزاد بــا جوشـانده تهیــه شــده از این گیاهــان دارویی می تواند در بهبود هر چه سریع تر زردی نوزاد مــوثر باشــد. این درمــانگران در گــام ســوم بــه مادران این نوزادان ادویه ها و گیاهان دارویی خنک را تجویز می کنند تــا این دارو هــا از طریــق شیر مادر به نوزاد منتقل شود و مــوجب درمــان او شــود. این ســه گــام از جملــه مــوثر ترین شیوه های درمانی طب سنتی اســت کــه از زمان هــای دور بــرای بهبــود زردی نــوزادان مــورد

استفاده قرار گرفته است. در صورتی که خانواده ها تحت نظارت متخصص طب سنتی از گیاهــان دارویی بــرای درمــان

روز این بیمــاری را از۱۰زردی نوزادشــان اســتفاده کننــد می تواننــد در عــرض یــك هفتــه تــا نوزادشان دور کنند. برای تهیه شربت ترنجبین و شیرخشت کافی است یك قاشق غــذاخوری

ســاعت خیس کنیــد. ســپس۵ترنجبین را در یــك لیــوان آب جــوش بریزیــد و آن را بــه مــدت ــد. این ترنجبین را صاف کرده و به آن یك قاشق چای خوری شیرخشت اضافه کنید و هم بزنی

ساعت یك بار، یک قاشــق چــای خوری بــه نــوزاد بدهیــد.۲مخلوط را نیز صاف کرده و از آن این کار را تا هنگامی ادامه دهید کــه مــدفوع نــوزاد بــه رنــگ زردطالیی درآیــد. در این حــالت زردی پوست نوزاد نیز باید به مرور کم و رنگ پوستش به حــالت طــبیعی بــازگردد. عالوه بــر این، استحمام نوزاد در جوشانده گل ختمی و گل بنفشه نیز در دورانی کــه او مبتال بــه زردی

است به درمان هر چه سریع تر او کمک می کند. استفاده از برخی گیاهان دارویی مانند مصرف قرص های شیمیایی ممکن استمالحظات:

با عوارضی همراه باشد اما در بیشتر موارد عــوارض این داروهــای طــبیعی آنچنــان کم رنــگ است که می توان از کنار آن ها گذشت چرا که بیمار را با مسئله و مشکل اساســی رو بــه روــاهی نمی کند. مصرف ترنجبین و شیرخشت نیز از این مسئله مستثنی نیســت. این داروی گی اگر چه به درمان زردی نوزادان کمک می کند اما ممکن است موجب بــروز اســهال و دلپیچــه در برخی از نوزادان شود. بنابراین باید این احتمال را در نظر داشت. در صورتی کــه والــدین با مشاوره متخصص طب سنتی و تحت نظر او این کار را انجام دهنــد می تواننــد این مســئله

را کنترل کرده و میزان آن را در نوزادشان به حداقل برسانند. 30 ســال و بــاالی 30در یک نظر سنجی عمومی از بین زنان شهری در دو گروه ســنی زیــر

نفر ، پرسیده شد که آیا حاضرند درمان زردی نوزاد خود50سال ساکن قزوین ، هر گروه را با کدام روش : الف : پزشک متخصص نوزادان با دارو های شیمیایی ب- متخصص طبــاهی ــا داروی گی ــه ب ــا تجرب ــفیدان ب ــر ریش س ــاهی ج- تحت نظ ــا دارو ی گی ــنتی ب س

در صد متخصــص15 در صد زنان زیر سی سال پزشک متخصص نوزادان و 85انجام شود . در صد پزشک متخصص نوزادان55طب سنتی را برگزیدند. در در بین زنان باالی سی سال

21

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

ــان می15 در صد متخصص طب سنتی و 30و در صد باتجربگان را انتخاب کردند. نتایج نش دهد که در بین زنان شهری جــوان هنــوز اعتمــاد بــه طب ســنتی و متخصــص طب ســنتی بــه

جایگاهی که الزم است نرسیده و باید اعتماد مورد نیاز را ایجاد نمود. شیر خشت – ترنجبین – طب سنتی – زردی نوزادی کلید واژه:

22

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

اصول درمان بيماري هاي معده بر اساس طب سنتي ايراندکتر مرضيه بيگم سياهپوش

متخصص طب سنتی - قزوین

در طب سنتي ايران معده يكي از اعضاي مهم و حياتي محسوب مي شود ومقدمه: سالمتي آن بر سالمتي كل بدن تأثير مي گذارد زيرا مرحله اول هضم غذا در معده صورت

مي گيرد و چنانچه بيماري هاي آن به موقع و به طور صحيح درمان نشود مي تواند آثار غيرقابل جبراني بجاي بگذارد. هدف از اين مطالعه آشنايي با اصول درمان بيماري هاي معده

بر اساس طب سنتي ايران است. روش مطالعه كيفي از نوع پديده شناسي بر كتاب اكسير اعظم كه از منابعروش كار:

معتبر عالج در طب سنتي است، مي باشد. ابتدا مطالب مربوط به عالج بيماري هاي معده از منبع مذكور جمع آوري شد و سپس مطالب مشابه در يك فيش قرار داده شد و داده ها با

آناليز محتوا مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. از مرور مكرر داده ها چهار درونمايه اصلي به دست آمد كه عبارتند از: "درمانيافته ها:

علت اوليه بيماري"، "اصالح وضعيت فعلي معده"، "رعايت امور موافق معده" و "پرهيز از امور مضر براي معده". براي مثال، اگر نشانه هاي بيمار دال بر غلبه رطوبت بر معده باشد، همزمان با دفع اين رطوبت، عامل مسبب و موجد اين رطوبت يافت شده، درمان مي گردد.

اين عامل مي تواند براي مثال، ترشحاتي از ناحيه دستگاه تنفسي فوقاني باشد كه بلعيده شده است پس بايد بيماري دستگاه تنفسي فوقاني نيز درمان گردد. همچنين بايد ديد اين

رطوبت، فعالً چه تأثيري بر معده گذاشته است. براي مثال رطوبت مي تواند منجر به نفخ و سردي مزاج معده بشود. در اينجا بايد داروهاي دافع گاز و داروهايي با مزاج گرم )مثل

زنجبيل( تجويز شود. معده اي كه بيمار مي شود، ممكن است ضعيف شده، مستعد ابتال به بيماري هاي بعدي باشد لذا بايد تقويت شود پس با امور موافقه معده )مانند مصرف

غذاهايي كه قبض دارند و يا سنگدان ماكيان(، عضو را تقويت مي كنيم و نيز از هرچه مضرمعده است، مي پرهيزيم مانند پرخوري.

ديد وسيع و چند جانبه حكما در برخورد با ببيماري هاي معده، روند درمان رانتيجه گيري: روندي مبتني بر پيگيري و نظارت دقيق مي داند. در اين ديدگاه، بيماري از چند بُعد نگريسته

مي شود: حذف عامل مسبب، حذف عاليمي كه فعالً آزاردهنده هستند و عوارضي كه پديد آمده اند و پيشگيري از عوارض جديدي كه گاه ارتباط مستقيمي با بيماري اوليه ندارند و به

سبب ضعفي كه استعداد ابتال به بيماري ها را افزايش مي دهد، عارض شده اند. مطالعاتآينده نگر بر اصول درمان بيماري هاي معده بر اساس طب سنتي ايران پيشنهاد مي شود.

طب سنتي ايران، بيماري هاي معدهواژه هاي كليدي:

23

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بررسي علل و شيوه هاي عالج خونريزي رحمي در طب سنتي ايراندکتر مرضيه بيگم سياهپوش .1

متخصص طب سنتی - قزویندکتر زهرا بيگم سياهپوش.2

پزشک عمومی

خونريزي هاي رحمي جزو اختالالت شايع سنين باروري مي باشد و علل گوناگونيمقدمه: براي آن ذكر شده است. در طب سنتي ايران خونريزي هاي رحمي تحت عنوان كلي افراط

طمث بحث شده اند كه در دو دسته مطرح هستند يا افزايش ميزان خونريزي قاعدگي يا ايجاد خونريزي بين دو قاعدگي كه مي تواند شديد يا در حد لكه بيني باشد. افراط طمث

علل متعددي دارد و براي هر علت، عاليم و درمان ويژه اي ذكر شده است. اين مطالعه با هدف آشنايي با شيوه هاي عالج خونريزي هاي رحمي در طب سنتي ايران انجام شده

است. اين مطالعه، يك تحقيق كيفي است بر كتاب طب اكبري كه از منابع معتبر عالجروش كار:

در طب سنتي مي باشد. با مطالعه فصل افراط طمث، ابتدا علل و سپس شيوه هاي عالج بيماري جدا شدند. در مرحله بعد، مطالب انتخاب شده بارها مرور شدند تا درونمايه هاي

مطالعه استخراج شدند. آناليز محتوا، روش آناليز داده ها است. از مرور مكرر داده ها در قسمت علل، دو درونمايه اصلي به دست آمد كهيافته ها:

عبارتند از "خونريزي هاي رحمي به دليل مشكالت ديگر" )مانند جراحات رحم، ضربه، زايمان سخت و...( و "خونريزي هاي رحمي به دليل تغيير مزاج رحم" )مانند غلبه دم، غلبه

رطوبت، غلبه سودا و غلبه صفرا بر مزاج رحم(. در قسمت عالج، دو درونمايه اصلي به دست آمد كه عبارتند از "درمان هاي عمومي" و "درمان هاي اختصاصي". درمان هاي

عمومي، شامل درمان هايي است كه براي كاهش خونريزي به كار مي رود و شامل توصيه هاي كلي است مانند بادكش كردن زير پستان ها، تغذيه با غذاهاي سريع الهضم و استفاده

از داروهايي مانند بارهنگ و صمغ عربي و تقويت رحم )با تركيباتي از سنبل، مرزنجوش، گلسرخ، پوست كبر و...(.

درمان هاي اختصاصي شامل درمان بر اساس علت پديدآورنده خونريزي است. در غلبه خلط دم، براي مثال، فصد توصيه مي شود. در غلبه خلط صفرا، تنقيه اين خلط با داروهاي سردمزاج مانند شربت زرشك و نيز داروهاي تركيبي ) هليله و شاهتره( انجام مي گيرد. در

درمان رطوبت، داروهاي تنقيه بلغم و داروهاي مجفف به كار مي رود. درمان غلبه سودابراساس تنقيه سودا با داروهايي مانند افتيمون و يا تركيبات دافع سودا است.

طب سنتي ايران در رابطه با علل و درمان خونريزي رحمي مطالب متنوعينتيجه گيري: دارد كه برخي از آنها در پزشكي مدرن نيز مطرح هستند و برخي ديگر تنها با مباني طب

سنتي قابل توجيه هستند لذا شايسته است محققان عالقمند، بر ميزان كارايي و نيز بي خطربودن روش هاي درماني پيشنهاد شده در طب سنتي مطالعات كافي انجام دهند.

طب سنتي ايران، خونريزي رحميواژه هاي كليدي:

24

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

ماماییبیماریهای زنان وطب سنتی درورابچیجدکتر زینت

استادیار گروه مامایی دانشکده پرستاری و مامایی ، دانشگاه علوم پزشکی قزوین

با توجه به سابقه طوالنی و جهانی طب سنتی، این علم دیرینه می تواند جایگزینمقدمه: بسیاری از عوارض ناخواسته درمان های طبی امروزی و داروهای شیمیایی و همچنین

پیشگیری و بهبود سریع تر بسیاری از بیماری ها گردد. ازجمله به کارگیری تغذیه صحیح، استفاده از ماساژ، طب فشاری و هم چنین گیاهان دارویی می توان کمک شایانی دردرمان

بسیاری از مشکالت زنان و مامایی بنماید. بطور مشخص دردقاعدگی، لکوره یا ترشحات زنان، اختالالت قاعدگی، مشکالت دوران

بارداری و شیردهی از جمله مواردی است که تا کنون با بهره گیری مناسب از روش های هم چنین یائسگی و عوارض مربوط به آن مورد دیگری است سنتی به خوبی کنترل شده اند.

که می تواند به خوبی با استفاده از روش های طب سنتی درمان شود. هدف از این مقاله بررسی زمینه و یافته های پژوهشی در ارتباط با به کار گیریهدف:

طب سنتی به خصوص داروهای گیاهی در درمان بیماریهای زنان و مامایی است. : جهت نگارش این مقاله مروری از دو کلید واژه " طب سنتی " و "داروهایروش کار

گیاهی" در درمان بیماریهای زنان و مامایی استفاده شد. با استفاده از دو کلید واژه مذکور جستجو در منابع کتابخانه ای از جمله منابع اصلی داروشناسی در بخش داروهای گیاهی و

همچنین سایت های معتبر علمی انجام پذیرفت. اطالعات جمع آوری شده در دو بخش ذیلطبقه بندی شد.

نتایج درکاربرد طب سنتی در درمان بیماریهای زنان و مامایی نشان می دهد ازیافته ها: گذشته دور تا کنون روش بسیاری توسط افراد با تجربه در جوامع مختلف مورد استفاده بوده است و هنوز در بعضی از مناطق سنتی مورد استفاده می باشد که از مهمترین آنها

می توان روش های زایمانی نام برد که امروزه به دلیل منافع باال و مضرات پایین آنها مجددا" مورد توجه و باز بینی قرار گرفته است و حتی توسط برخی از مراکز معتبر

دانشگاهی استفاده و توصیه شده است مانند:زایمان در آب و یا زایمان به روشفیزیولوژیک.

بخش دوم یا فته ها نشان داد داروهای گیاهی بسیاری وجود دارد که می تواند در بیماریهایعصاره خشک میوه گیاه پنج انگشت یا زنان )مذکور موثر باشند که از جمله می توان از:

Vitex agnus castusدر درمان گرگرفتگی یائسگی و اختالالت قاعدگی، پودر خشک شده ) ( در درمان افزایش فشارو قند خون نام برد.Alicomگیاه سیر )

: با توجه به افزایش پژوهش هایی در زمینه طب سنتی، تولید و مصرفنتیجه گیری داروهای گیاهی به نظر می رسد این علم سنتی دردرمان بیماریهای زنان و مامایی گسترش

روز افزون دارد و می باید با یک رویکرد علمی و صحیح توسعه یابد. طب سنتی، داروهای گیاهی، بیماریهای زنان و ماماییکلید واژه:

25

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

بررسی تأثیر درمان های اسالمی ـ سنتی برکولیک شیرخوارگیمحمد رضا مصطفائی

دانشکده پرستاری و ماماییکارشناس ارشد و مربی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین -

آلرژي غذايي در كودكان مشكل بسيار شايع و نگران كننده اي است كه نبايد از مقدمه: درصد كودكان7 تا 6كنار آن به سادگي گذشت. آمارها گوياي اين قضيه هستند كه حدود

جهان دچار حساسيت غذايي مي شوند و يكي از مهمترين داليل رشد روزافزون آن، صنعتي شدن هر چه بيشتر جوامع است.عالوه بر تغييراتي كه در تركيب مواد غذايي و نحوه تهيه آنها

به وجود آمده، استفاده از افزودني هاي صنعتي باعث شده تعداد زيادي از كودكان از 3 تا 1 مهمترین دورۀ¥ بروز حساسیت های غذایی در محدودۀ¥ حساسيت غذايي رنج ببرند.

سالگی می باشد . در واقع در این دورۀ¥ سنی است که کودک غذاهای گوناگون ترکیبی را برای نخستین بار میل نموده و احتمال بروز حساسیت در آنان نیز به همین دلیل

باالست .مادۀ¥ حساسیت زا یا آلرژن ماده ای است که در تعامل با دستگاه ایمنی بدن فرد باعث بروز پاسخ های حساسیتی در وی به صورت عالیم گوارشی ) نظیر نفخ ، دردهای

شکمی ، تهوع و ... ( ، عالیم پوستی ) نظیر کهیر ، خارش ، برافروختگی پوست و ... ( ، عالیم تنفسی ) نظیر سرفه ، آسم و ... ( می گردد .

تعیین تأثیر عرق بومادران و نعناع و ترکیبی از آن دو بر کولیک شیرخوارگی اهداف: این یک مطالعه نیمه تجربی است که هدف آن بررسی تأثیر عرق نعناع وروش کار :

بومادران را بر دردهای کولیکی گوارشی کودکان شیرخوار و نوپا بستری در بیمارستان است .

ماهه ( واجد36 کودک شیر خوار و نوپا در محدوده سنی ) دو ماهه تا 51در این مطالعه شرایط که بر اساس گفته مادرشان و هم چنین معاینات فیزیکی به دلیل ایجاد نفخ و

گروه مجزا با نصف3مشکالت گوارشی دچار اضطراب ، بیقراری و رنگ پریدگی بودند در سی سی ( تحت درمان با عرق نعناع ـ عرق بومادران و مخلوطی20-30استکان ) حدود اً

روز قرار گرفتند و یک20به نسبت مساوی از هر دو نوع عرق نعناع و بومادران به مدت گروه هم به عنوان گروه شاهد با دارو نما

) آب خالص ( در نظر گرفته شد ) انجام این کار با اخذ رضایت شفاهی از والدین بود ( . شرایط ورود به مطالعه نداشتن بیماری های خاص و مادرزادی و هم چنین مشکالت و

بیماری های مربوط به دستگاه گوارشی بود . % نسبت به58 ، نتایج نشان داد که که پسران با spss.16پس از آنالیز داده ها با نرم افزار

% به54درمان پاسخ مناسب تری را نشان دادند ، در گروه استفاده کننده از عرق نعناع با % ( تأثیر تسکین بخشی عرق نعناع در46نسبت گروه استفاده کننده از عرق بومادران )

% تأثیر58کوتاه مدت بیشتر از عرق بومادران بود و در دراز مدت عرق بومادران با بیشتری را دارا بود .

گروه مخلوط با بومادران و هم چنین عرق مخلوط با عرق نعناع تفاوت2مقایسه بین ( بدست نیامد . P<0/05معنی داری از نظر بحث آماری با )

( دارایP<0/05مقایسه آماری بین دو گروه مداخله و گروه شاهد از نظر آماری با )اختالف معنی داری بود .

استفاده از عرق نعناع و بومادران می تواند در کولیک شیرخوارگی مفیدنتیجه گیری:واقع گردد و کاربرد داروهای شیمیایی را به حداقل برساند .

داروهای گیاهی و طب سنتی دارای عوارض کمتری در کودکان می باشند نتیجه نهایی: آلرژی ـ کودکان ـ عرق نعناع ـ عرق بومادران کلید واژه:

26

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

و عصارهFalcaria vulgarisمطالعه اثرعصاره گیاهان دارویی )غازیاقی ( بر التیام زخمAlfalfa و عصاره گیاه یونجه Aloe barbadensis Millerصبرزرد

محبوبه صادقی .1 دانشگاه علوم پزشکی قزوین–کارشناس میکروبشناسی

فاطمه مسلمی .2کارشناس میکروبشناسی - دانشگاه علوم پزشکی قزوین

طب گیاهی یکی از رایج ترین روشهای درمانی در پزشکی تکمیلی می باشد.مقدمه: درصد ازسکنه دنیا برای مراقبتهای اولیه پزشکی خود80 حدود 1978برطبق آماردرسال

مصرف عصاره گیاهی راترجیح می دهند. استفاده از گیاهان در درمان بیماریها تاریخی قدیمی تر از تاریخ انسان دارد . حتی حیوانات بطور طبیعی به هنگام ناخوشی به سمت

بعضی از گیاهان کشیده می شوند. در ایران از دیر زمانی به طورسنتی رواج دارد. امروزه باتوجه به اثرات باالی گیاهان دارویی رویکردی دوباره به طب سنتی اسالمی در

دانشگاههارایج شده است. گیاه صبرزرد گیاه بادوام وگوشتی است این گیاه شفا دهنده , و همچینB1,B6,B12,Cشناخته شده وعصاره این گیاه ملین می باشد دارای ویتامین های

گیاه غازیاغی از تیره چتریان می باشد وگیاه یونجه گیاهی علفی وچند ساله سبزرنگ داری ویتامینهای مختلفی از جمله

, E A,K, Cویتامین آن دو برابر جعفری می باشدCمی باشد.حتی ویتامین

صبر زرد)آلوورا( و یونجه بر سرعت–بررسی تاثیر عصاره الکلی گیاهان غازیاقی هدف: التیام زخم

–بررسی نتایج تحقیقات مقاالتی که درمورد تاثیرعصاره الکلی گیاهان غازیاقی روش کار: صبرزرد منتشر شده اند از روش مرور سیستماتیک مقاالت که مورد استفاده قرار–یونجه

گرفته شده در مقاله خانم اسد بیگی وهمکاران که برروی اثر عصاره گیاه یونجه بر التیام زخم پوست

40رت مطالعه مورفو متریک و هیستوپاتولوژیک نموده به این نتیجه رسیده که عصاره روز سطح21درصد گیاه یونجه برروی پوست رت اندازه زخمها ی ایجاده شده را در مدت

زخم کاهش یافته وبا توجه به اثرات ضد التهابی وضد میکروبی وترمیمی عصاره گیاه یونجه عامل موثری در الیام زخم جلدی می باشد. ونیز در مقاله خانم جینا خیاط زاده و همکاران

که برروی تاثیر عصاره گیاه یونجه بر ترمیم وبازسازی اپی تلیوم پوست الله خرگوش مطالعه نموده اند در بررسی ماکروسکوپی به این نتیجه رسیدن که زخمهای تیمار شده که

الکلی گیاه یونجه مورد مداوا قرار گرفته اند روند ترمیم سرعت بیشتری–با عصاره آبی نسبت به نمونه کنترل داشته است.

ودر مقاله دکتر مرتضی جراحی وهمکارانش که بر اثر موضعی گیاه صبرزرد برترمیم زخم پوست در موش صحرایی کار نموده اند به این نتیجه رسیده اند که این عصاره باعث پیشبرد

% نسبت به نمونه کنترل ارتباط معنا داری نشان75% و25ترمیم زخم پوست با غلظت می دهد.

در مقاله آقای دکتر شکیبایی وهمکاران اثر عصاره گیاه غازیاقی بر زمان بهبود بریدگی درصد این10 و5پوست رت که مورد بررسی قرار گرفته در یافته های آنها عصاره الکلی

گیاه میانگین تفاوت سطح زخم پوست رتهای نسبت به نمونه کنترل کاهش یافته است. یافته های تحقیقی حاضر نشان می دهد که استفاده از عصاره گیاهاننتایج کلی :

% می تواند بر روی تغیرات سلولی75% و25 یونجه ( با غلظتهای –صبرزرد –)غازیاقی ترمیم زخم از نظر زمانی تاثیر گذارد وبا ایجاد زمینه رگ زایی در بافت

جوانه ای و نیز تکثیر فیبروبالست ها وهمچنین فرایندهای بیولوژیک و متعاقب آن تولید27

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

سریعتر و بیشتر کالژن و دیگر ترکیبات ماتریکس خارج سلولی وضعیت کلی ترمیم زخم را بهبود می بخشد و می توان از این عصاره های گیاهی بدون عوارض جهت التیام زخم کمک

گرفت.

28

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

طب سنتی ومجاری تنفسی )سرماخوردگی(مریم آدینه

دانشگاه علوم پزشکی قزوینمعاونت غذا ودارو -

ابتال به عفونت های ویروسی مجاری تنفسی فوقانی که به اصطالح عمومیمقدمه: سرماخوردگی شناخته می شود عامل اصلی بیماری، گروهی از ویروس های مجاری تنفسی

فوقانی هستند ولی در درصد اندکی از مبتالیان افزوده شدن عفونت های باکتریایی، سبب تغییر الگوی بیماری در روزهای پس از ابتال می گردد که بالطبع درمان هرکدام متفاوت می باشد. در این مختصر قصد داریم به طورخالصه به مبانی تشخیصی و درمان های کاربردی

این بیماری از دیدگاه طب سنتی ایران بپردازیم. امروزه کمتر فردی است که هنگام سرماخوردگی در کنار درمان های پزشکی رایجهدف:

به طور خودانگیخته یا به تجویز اطرافیان و یا با تجویز پزشک نمونه ای از داروهای گیاهی یا فرآورده های آنها را مصرف نکرده باشدبا توجه به اینکه هدف این نوشتار آشنایی با مبانی

تشخیصی و درمان های کاربردی این بیماری است از بحث پیرامون درمان های پزشکی رایج و حاشیه های بحث برانگیزدراین بیماری می گذریم وسراغ درمان های طبیعی وداروهای گیاهی

می رویم. در مکتب طب ایرانی محور اصلی عالیم و پیگیری روند درمان برمواد و روش کار:

اساس نوع ترشحات مجاری تنفسی فوقانی تنظیم می شود بر اساس تعریف منابع طب سنتی منشاء اصلی این ترشحات مغز است و آنچه از مسیر بینی و چشم خارج می شود

»زکام« نام می گیرد و ترشحاتی که به حلق و مجاری تنفسی تحتانی ریخته می شود، »نزله«نام دارد.

منابع طب سنتی ایران ترشحات نزله ای را در دو گروه کلی قرار داده اند: نزله گرم و نزلهسرد

نزله گرم عالمت های ذکرشده در نزله گرم بیشتر با عالیم سرماخوردگی متناسب است و شامل

ترشحات رقیق و آبکی بینی و حلق، سوزش و خارش گلو و حلق، سرخی چشم ها، التهابحلق و گرفتگی بینی و صدا می باشد.

اصل درمان در نزله های گرم و سرد به قوام آوردن خلط و ترشحات و آماده کردن آنها برایدفع است.

با داروهای مناسب خلط رقیق را غلیظ و خلط غلیظ را رقیق نماییم. باید تدابیری به کار برد که در روزهای نخست سرماخوردگی که خلط رقیق است آن را غلیظ نماییم و برعکس در روزهای نهایی یا هنگام بروز عوارضی چون سینوزیت چرکی و وجود اخالط غلیظی که دفع

نزلهآنها مشکل است باید با تدابیر و داروهای مناسب خلط را رقیق و آبکی نمود. سرد

عالمت های نزله سرد بیشتر با عالیم مزمن شدن و عوارض سرماخوردگی مانند سینوزیت و برونشیت باکتریایی تطابق دارد مهم ترین این عالیم وجود ترشحات غلیظ و لزج است که به

سختی از مجاری تنفسی جدا می شود و می تواند بیشتر به رنگ سفید و کمتر به رنگ های زرد و سبز و تیره باشد. همچنین فرد، دچار سنگینی بدن و کسالت و بویژه سنگینی سر، گرفتگی بینی، صدای تودماغی می باشد درمان در این نوع نزله، تا حد زیادی با نزله گرم

متفاوت است و عموماً بر رقیق نمودن و دفع خلط غلیظ استوار است. سیر بیماری سرماخوردگی از روزهای نخستین تا روزهای نتایج ،بحث ونتیجه گیری:

پایانی بهبود یا تا بروز عوارض آن چون سینوزیت حاد یا مزمن یا پنومونی دارای عالیمی متفاوت است و از دیدگاه مکتب طب ایرانی تشخیص ها و درمان های متفاوتی نیز دارد.

بیشتر محصوالت ارایه شده در پیشخوان داروخانه ها که با عنوان فراورده های گیاهی در این29

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

زمینه عرضه می گردند در درمان نزله سرد کاربرد بیشتری دارند و چه بسا در نزله گرم اثر تشدیدکننده عالیم داشته باشند. توصیه می گردد پزشکان عالقمند به درمان با داروهای

گیاهی با توجه به اصول تشخیص و درمان در طب سنتی ایران، هر کدام از داروهای عرضه شده را با رعایت سیر عالیم بیمار تجویز نمایند تا نتیجه بهتری از مصرف داروهای

گیاهی نصیب بیماران محترم گردد

30

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

اصول تغذیه در پزشکی ایرانیدکتر مریم جوادی .1

استادیار گروه تغذیه و عضو هيأت علمي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوینmjavadi@qums.ac.ir

دکتر ناصر کالنتری.2دانشیار گروه تغذیه جامعه دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران. دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

محمد احمدی .3 دانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه در علوم بهداشتی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین

مهرناز بدری نوده.4آموزش و پرورش استان قزوین.دبیرستان فرزانگان

غذاها در پزشکی ایرانی از اهّمیّت باالیی برخوردارند. و نحوه انتخاب آنها براساس تفاوت مزاجی اشخاص و رعایت اصول مربوط به تغذیه، بر حفظ سالمتی بسیار تأثیرگذار است.

اند، اصولدادهحکمای پزشکی ایرانی همواره اولین تدابیری را که به بیماران آموزش می کند؛ها تفاوت ایجاد میتغذیه و انتخاب غذا براساس طبع و دیگر عوامل اثرگذار که بین انسان

بوده است. ازطرفی هم رعایت اصول تغذیه به راحتی قابل اجرا و دردسترس مردم بوده وباشد. هزینه میآموزش آن آسان و کم

بنابراین شایسته است تا اصول مهم تغذیه را از کتب مرجع پزشکی ایرانی استخراج کرده و این مطالعه بهها بکار بریم. لذا برای ترویج سبک زندگی سالم و پیشگیری از شیوع بیماری

روش مروری تشریحی انجام شد. اطالعات با جستجوی مطالبی از کتب پزشکی ایرانی کهآوری گردید.حفظ الصّحه را مورد بررسی قرار داده بودند، جمع

در کتاب حفظ الّصحه ناصری اولین اصل عبارت است از این که: افرد سعی نمایند که غذای حافظ الّصحه از جنس غذای دوائیّه نباشد؛ مثل بقوالت و فواکه و غیراینها.« برای فهم

بندی غذاها را در پزشکی ایرانی بیان کنیم: صحیح این جمله الزم است که تقسیم گیرد و دارایاول آن که هر چه وارد بدن انسان می شود تحت تأثیر حرارت غریزی قرار می

یکی از حاالت زیر است: یا تأثیر آن فقط با مادّه است، یعنی بدن آن را تغییر داده و مورد گویند. یا تأثیر آنشود؛ که به آن غذای مطلق میدهد و جزئی از عضو میاستفاده قرار می

شودفقط با کیفیت است، یعنی بدن از آن تحت تأثیر قرار گرفته و تغییری در مزاج ایجاد می گویند. یا تأثیر آنو آن مادّه قابلیّت تبدیل به عضو شدن را ندارد؛ که به آن دوای مطلق می

شود. یعنی آن مادّه تحتاواّلً با مادّه و ثانیاً با کیفیت است که به آن غذای دوایی گفته می شود؛ ولی کیفیتی زائد نیز بر بدنتأثیر حرارت غریزی، تغییر صورت داده و جزء بدن می

-کند. یا تأثیر آن اواّلً با کیفیت و ثانیاً با مادّه است که به آن غذای دوایی گفته میایجاد می شود. یعنی اوّل مزاج بدن را تحت تأثیر قرار داده و مقداری از آن نیز قابلیّت تبدیل به

باشد. عضوشدن را دارا می قدر کم باشد که باعث اصل این است که مقدار غذا باید متعادل باشد، یعنی نه آندومین

قدر زیاد باشد که موجب فساد هضم و تحیّر طبیعتهای بدن شود و نه آنضعف قوّت و انرژی گردد. برای رسیدن به این مقصود، نباید از اشتها تبعیّت کرد؛ بلکه زمانی که هنوز اشتها

باقی است، باید دست از غذاخوردن کشید. چون غذا برای هضم شدن نیاز به فضایکند. بیشتری داشته و تخلخل پیدا کرده و معده را دچار کشیدگی می

این که بعد از غذا باید انسان سکون و آرامش داشته باشد تا حرارت که فاعل هضمسوم است، در معده و دستگاه گوارش جمع شده و هضم کامل صورت بگیرد. فلذا اطبّا حرکات

سنگین و شدید بعد از غذا را منع کرده . آن را مسبب اختالل هضم می دانند. خودداری از خوردن غذاهای مختلف الهضم )مثالً غذای لطیف با غلیظ( در یک وعدهچهارم

شود. است که باعث تحیّر طبیعت و تشویش هضم می رعایت تنوّع غذایی و این که انسان به مدّت طوالنی از یک نوع غذا استفاده نکند. تاپنجم

بدن دچار محرومیت غذایی نشود. 31

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

قانون این است که در زمان گرسنگی، غذاخوردن را به تأخیر نیاندازد؛ چون ضمنششمینگردد. ترشح شیره های گوارشی مواد زیانبار به معده وارد می

این که طعام را تناول نماید در اعدل اوقاتهفتمگوید: » صاحب خالصه الحکمه در ادامه میً روز که ایّام گرما، طرف صبح و چاشت و در زمستان، وقت ظهر تناول نماید.« یعنی اواّل

زمان مناسب برای غذاخوردن روز است، نه شب. و دوم این که در فصول گرم مثل شود، در زمان خنکی هواتابستان که حرارت به سمت پوست بدن رفته و هضم ضعیف می

که صبح و غروب باشد؛ غذاخوردن مناسب است. و در زمستان که هوا سرد است، وسطباشد.روز زمان مناسبی برای تغذیه می

این که دمای غذا با توجه به فصول مصرف شود زیرا غذای تابستان سرد بالفعل وهشتمغذای زمستان، گرم بالفعل باشد تا رعایت دمای بیرون و درون بدن شود.

جویدن کامل غذاست. چون هضم غذا از دهان شروع شده و خوب جویدن باعثنهمسرعت یافتن هضم در معده است.

دهم رعایت ترتیب غذاهاست که مثالً غذای غلیظ را اوّل نخورد و بعد از آن غذای لطیف کهپذیرد. سریع الهضم بوده و در باالی معده مانده و فساد می

قانون دیگر رعایت ُمصلحات غذایی است که در جزو دوم از گفتار سوم کتاب سوم ذخیره خوارزمشاهی باعنوان » اندر به صالح آوردن آنچه وی را به صالح باید آورد از غذاها و

شناختن طبع و مزاج و فعل خاصیت هریکی.« آمده است.

آنچه مسلم است توجه به مزاج، سن ،جنس ، شرایط سالمتی و بیماری و شناخت نیاز بدن به غذا در زمان مناسب آن همچنین شناخت غذا ها سبب تندرستی و پیشگیری از بیماری

خواهد بود.

32

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

تدابیر دوران بارداری در پزشکی ایرانیدکتر مریم جوادی .1 استادیار گروه تغذیه و عضو هيأت علمي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین.2

mjavadi@qums.ac.irدکتر آمنه باریکانی.3

دانشیار ،متخصص پزشکی اجتماعی و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی قزوین. ایران.قزوین محمد احمدی.4

دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكيدانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه در علوم بهداشتی. قزوین.ایران.قزوین

فواد علیمرادی.5 دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكيدانشجوی کارشناسی ارشد تغذیه در علوم بهداشتی.

قزوین.ایران.قزوین دکتر زینت جورابچی.6

ستادیار گروه مامایی دانشکده پرستاری و مامایی ، دانشگاه علوم پزشکی قزوین.ایران.قزوین ا

های بسیار مهم و حساس زندگی انسان، دوره بارداری است که در نتیجه آن،یکی از دورانانسانی دیگر پا به عرصه وجود می گذارد.

به منظور استخراج مطالبی در این موضوع ازکتب مرجعی من جمله قانون در طب، قانونچه فی الطّب، مفّرح القلوب، خالصه الحکمه، طّب اکبری و ذخیره خوارزمشاهی مورد استفاده قرار گرفته است و مطالب در سه بخش منهیات دوران بارداری،تدبیرکلی حوامل

و تدبیر عوارضات ارائه می گردد. در منهیات زنان باردار باید از فصد، حجامت، اسهال وقی) جز در موارد ضروری(، ترس

شدید، صداهای مهیب و استشمام ناگهانی بوی غذا پرهیز کنند. همچنین حکیم عقیلی خراسانی در کتاب خالصه الحکمه توصیه می نماید به اجتناب از فرح شدید، تناول سرکه و اشیای مزلقه مرخیه و شدید الحرارت و البرودت نیز و از حرکات متعبه و ریاضیات شاقّه و

جوع و امتال و تخمه و هیضه و برداشتن اشیای ثقیله و دویدن و کوبیدن اشیا به سرعت و قوت که حرکت بسیار به جنین میرساند و از آشامیدن آب بسیار سرد و بسیار گرم و یخ و

برف و تگرگ ودر مورد تدبیر کلی بارداران می فرماید: » تدبیر کلی حوامل آنست که طبع ایشان دائم

مالیم باشد به حد اعتدال چنانچه ذکر یافت و بهترین ملنیات ایشان را اسفیدباجات دسمه است. و باید که همیشه ریاضت معتدله و مشی برفق نمایندولی افراط نکنند.و نیز از امتالء

غذا و حدودث تخمه و هیضه و از غم و حزن و غضب خصوصاً مفرط اینها و مانند اینها هر چه از اسباب اسقاطست، احتراز نمایند، خصوص در اوایل که تا یکماه و نیم است و در

اواخر از ماه هشتم. و نیز الزمست که ماتحت شراسیف ایشان را به صوف نرم بپوشند که سردی به شکم حامله نرسد. واز کبر و ترمس و زیتون خام و فلفل و هر چه مدّر طمث باشد، مانند لوبیا و حمص و سمسم و قرطم پرهیز نمایند. و همیشه از پرخوری و تخمه محترز باشند که مباداهیضه عارض گرددو توصیه می نماید که میوه، مویز و به و سیب

گاهی ضمادی از گیاهان معطر بر شکم او بمالند. میخوش مصرف نموده و گاه قسمت سوم بحث تدبیر عوارضی است که از آن تعبیر به » شکایات دوران بارداری «

می کنند. این عوارض عبارتند از:تهوّع و استفراغ )با عنوان قی و غثیان و تهوع(، ویار به خوردن

اشتهایی)سقوط اشتها یا آرزویچیزهای بد) اشتهای فاسد یا آروزهای بد(، کاهش اشتها یا بی طعام ناخوردن(، احساس تپش قلب)خفقان(، نفخ) باد معده و روده(، کشیدگی عضالت

شکم و پشت)تمدّد یا گرانی شکم و پشت(، ادم پا)ورم یا آماسیدن یا بادکردگی پشت پا(. نظر حکما در مورد مکانیزم ایجاد حالت تهوّع و استفراغ این استکه چون خون طمثی در زن

باردار دفع نمی شود، در معده مجتمع شده و باعث بروز این حالت می شود و بعنوان دافع تخم شوید و تخم ترب توصیه می شود.اگر بعد از خوردن غذا، حالت تهوع دست می دهد،

33

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

باید از ادویه معطّر و دارای قوت گیرندگی) قبض( استفاده شود.همچنین ماساژ دست و پا و پیاده روی آرام برای تحلیل اخالط فاسد و انحراف مسیر آنها ، گذاشتن داروها روی

معده)ضمادها(، گذاشتن بعضی داروها در دهان یا مزه کردن بعضی ادویه ها توصیه شدهاست.

در مورد تپش قلب، اطبا معتقدند که اکثراً ناشی از وجود خلطی مزاحم در دهانه معده است که جرعه جرعه نوشیدن آب گرم آن را به پایین سوق داده و فرد را آرام می کند. همچنین ورزش سبک مثل پیاده روی تجویز کرده اند. اگر با این تدبیر هم ساکن نشد، به

قسمت معالجات امراض قلب رجوع داده اند. در کنار آب گرم، نوشیدن جرعه جرعه گالب، طبیخ برگ گاوزبان و کمی دارچین توصیه شده

است. در مورد باد معده و روده، معاجین و سفوف گرم، کاهش میزان غذای هر وعده و ورزش

معتدل توصیه شده است. در مورد ورم پشت پا، جمهور اطبا چند نسخه برای طال کردن ) بستن دارو روی پا( ذکر

کرده اند که شبیه هم است.

34

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

های رحمی به عنوان یکی از علل احتباس طمث )آمنوره( ومزاجدرمان سوءُعقر )نازایی( از دیدگاه طب سنّتی ایران

محمد احمدي .1 دانشجوي كارشناس ارشد تغذيه در علوم بهداشتي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین

mohammad68ahmadi@yahoo.comدكتر مريم جوادي .2

استادیار گروه تغذیه و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین دکتر زینت جورابچی.3

ستادیار گروه مامایی دانشکده پرستاری و مامایی ، دانشگاه علوم پزشکی قزوین.ایران.قزوین ا

-مبحث مزاج در پزشکی ایرانی، موضوعی کلیدی است و به نوعی زیربنای سایر مباحث می باشد. دراین میان هرکدام از اعضای بدن بر طبق تعریف کتب پزشکی ایرانی، دارای

کنند. مزاجی خاص هستند و بدین ترتیب تعادل بدن را حفظ می دهدها رخ میهای بدن از حالت مزاجی طبیعی خود خارج شوند، اختالل در عملکرد آناگر اندام

ها گردد. این خروج ازساز بسیاری از بیماریتواند روی کل بدن اثرگذار باشد و زمینهکه می ها، به تعادلمزاج آن اندام گویند و در بسیاری از بیماریحالت طبیعی مزاجی اندام را سوء

ها در اولویت درمان است. رساندن مزاج اندام تواند ازهای اخیر، »آمنوره« است که خود آن میهای شایع زنان در دههازطرفی از بیماری

اسباب ایجادکننده »نازایی« باشد. ( نیامدن1شود: چیز اطالق می3بنابر تعاریف پزشکی ایرانی، احتباس طمث یا حیض بر

( زیاد شدن فاصله بین دو قاعدگی. 3( اندک آمدن خون 2خون قاعدگی بطور مطلق ( وجود1گیرد: بطور کلّی علل ایجادکننده احتباس طمث)آمنوره( در دو دسته کلّی قرار می

های مشارکتی سایر اعضای بدن.( بیماری2سدّه )گرفتگی و انسداد( در رحم یا عروق آن های آن است کهمزاجهمچنین یکی از اسباب ایجادکننده گرفتگی و انسداد رحم، سوء

تواند راه گشای معضل های بسیاریها و درمان براساس پزشکی ایرانی میشناخت عالئم آناز بانوان در سنین باروری باشد.

هایی گردآوری وها در پرسشنامهمزاجدر یکی از مطالعه جعفری و همکاران ؛ عالئم سوء هامزاجبرای افراد دارای احتباس طمث تکمیل شد، نتایج نشان دادکه بسیاری از عالئم سوء

که در کتب مرجع پزشکی ایرانی ذکر شده است، در افراد مورد مطالعه وجود داشت و این تواند راه گشای برای درمان اینها میمزاجها مؤیّد این نظریه است که درمان سوءیافته

ها باشد. موارد از بیماری مزاجشوند. در سوءمزاج هستند، به دو دسته ساده و مادّی تقسیم میهایی که تابع سوءبیماری

یابد وساده، فقط کیفیتی از کیفیات چهارگانه )گرمی، سردی، تری و خشکی( افزایش می مزاج مادّی، مادّه )یعنی اخالط چهارگانه صفرا،کند. اّما در سوءعضو را از اعتدال خارج می

تواند مزاج عضوی خاصشود که میدم، بلغم و سودا( از نظر کمیّت یا کیفیت دچار تغییر مییا کل بدن را از اعتدال خارج کنند.

های مادّی )یعنی انصبابمزاجهای ساده و هم سوءمزاجدر مبحث عُقر )نازایی(، هم سوءتوانند دخیل باشند. اخالط( می

ها عبارتد از:مزاجعالئم و درمان سوء هایی که منی و خون را به سمتمزاج، دهانه رگمزاج سرد رحم: در این نوع سوءسوء(1

شوند. اگر هم منی بههای رحمی دچار گرفتگی یا انسداد میآورند، تنگ شده و لولهرحم می شود. پس اینرحم برسد، به خاطر سردی، قابلیّت لقاح را از دست داده و نطفه تشکیل نمی

تواند عاملی برای بندآمدن خون حیض و نیز نازایی باشد. مزاج میسوء *عالئم: رقیق بودن خون حیض)به دلیل تنگی مجاری و احتباس مواد غلیظ و خروج قسمت

رنگی خون حیض)به سبب زیاد بودن مائیّت یا قسمت آبکی(،کاهش خونرقیق و آبکی(- کم

35

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

هاها(- فاصله طوالنی بین قاعدگیحیض)به خاطر وجود سردی در رحم و بسته شدن دهانه رگ کشد تا خون کافی جمع شده و آماده دفع)چون خونریزی کم بوده و زمان بیشتری طول می

شود(، دیربندآمدن خونریزی)به علّت رقّت( و اگر مزاج کلی بدن سرد شده باشد، عالئمغلبه سردی در ظاهر فرد یعنی رنگ چهره ، نبض و رنگ ادرار نمایان می شود.

هاکنندهها و خشککنندهمزاج ساده و بدون غلبه خلط باشد، استفاده از گرمدرمان: اگر سوء به صورت خوراکی یا بادکش گرم کافی خواهد بود. اّما اگر خلط سرد )بلغم یا سودا( غلبه کرده باشد،درمان با استفاده از منضج و مسهل مربوطه انجان خواهد شد. در بعضی موارد

کننده و بخور رحم توصیه شده است.عالوه بر داروهای خوراکی، استفاده از گرم مزاج گرم رحم: گرما در حد اعتدال موجب جذب وبسته شدن منی می شود؛ اّماسوء(2

-اگر بیشتر از حد اعتدال فزونی باشد، موجب سوخته شدن منی و در نتیجه ناباروری میشود.

های خشک ، غلظت، حرارت و تیره گی خون*عالئم: الغری بدن و زردی رنگ صورت و لبحیض و کاهش حجم

آن و در صورت غلبه گرمی بر کل بدن غلبه ادرار پررنگ، نبض سریع، گرمی ملمس وعالئمی از این قبیل نیز دیده خواهد شد.

های خنک مزاج به اعتدال نزدیک می شود. درکنار آندرمان: با استفاده از غذاها و نوشیدنی ها مناسب است. اگر دم غلبه دارد کاهش خون با استفاده ازحجامتبخشاستفاده از رطوبت

یا فصد توصیه خواهد شد و در صورت غلبه صفرا دارو و غذاهای مناسب به کار خواهدرفت.

مزاج خشک رحم: تکوین و تغذیه جنین با خشکی امکان پذیر نیست و درسوء(3ها از بین می رود. صورت افزایش خشکی و خشکی رحم ، تحّرک اسپرم

*عالئم: الغری بدن، خشکی اندام تناسلی، کاهش خونریزی یا حتی قطع قاعدگی. الشعیر طبّی، شربت بنفشه و نیلوفر کههای ساده چرب، ماءدرمان: استفاده از شیر، آش

هایمیزان رطوبت را افزایش می دهند. همچنین تکرر در استحمام و استفاده از روغنبخش. بخش مثل روغن بنفشه، کدو و نیلوفر- تزریق واژینال یا شیاف مواد رطوبترطوبت

دارنده رحممزاج از آنجائیکه نیروی نگهمزاج مرطوب رحم:در این نوع سوءسوء(4ضعیفمی شود معموال سقط در اوایل بارداری.

در ماه های اولیه بارداری، پف*عالئم: خروج رطوبات و ترّشحات دائمی از رحم- سقطها.کردن چشم

درمان:در ابتدا به روش قی یا اسهال باید رطوبات اضافی از بدن خارج کرده وسپس از هاکننده رطوبات و یا شیافخشک کننده ها استفاده می شود. می توان از بخورهای خشک

های بریان کرده همراه ادویه وبرای تسریع درمان استفاده کرد . در تدبیر غذا از گوشتای مثل دارچین و زعفران استفاده می شود. کنندهادویه خشک

مزاج مادّی وباریخته شدن اخالط بلغمی، سوداوی یا صفراوی به رحم، همان سوء(5 مستحکم شدن خروج و درمان آن دشوار خواهد بود. برخی از عالئم غلبه اخالط در بدن

عبارتند از: غلبه صفرا: زردی رنگ صورت، چشم و زبان،تلخی و خشکی دهان و زبان افزایش

تشنگی و کاهش اشتها - خشکی بینی- افزایش سرعت نبض، احساس تهوّع و قی زردرنگ،زردی مدفوع، ادرار و ترشحات واژینال ، سوزن سوزن شدن بدن..

غلبه بلغم: رنگ پریده گی، سردی و سستی عضالت و افزایش تمایل بخواب به اتالل در هضم غذا و احساس–همراه سنگینی خواب ، افزایش آب دهان و آروغ ترش

سنگینی و پری شکم بعد از خوردن غذا، کندی ذهن،نرمی نبض، دیدن خواب آب و برف وسفیدی و ترشحات واژینال سفیدرنگ.

36

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

غلبه سودا: خشکی و تیرگی رنگ چهره، الغری بدن، افزایش غلظت خون و تیرگی رنگ آن، سوزش دهانه معده و افزایش اشتهای کاذب به شکل گرسنگی و سیری زود

رس ،کدورت و یا سرخی رنگ ادرار و ترشحات سیاه رنگ واژینال ، دیدن کابوس و اشیاءخوابی-وسواس فکری ،گرفتگی عضالنی.تیره و سیاه در خواب و یا بی

37

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

ترین علل اختالالت بیوشیمیایی خونهای معدی و کبدی یکی از مهمسوء مزاجمحمد احمدی .1

دانشجوي كارشناس ارشد تغذيه در علوم بهداشتي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوینmohammad68ahmadi@yahoo.com

دکتر مریم جوادی .2 عضو هيأت علمي دانشکده بهداشت. دانشگاه علوم پزشكي قزوین.ایران.قزوین استادیار گروه تغذیه و

mjavadi@qums.ac.ir

هاییکی از مسائل مهّمی که در کتب مرجع پزشکی ایرانی مطرح است، موضوع هضم گذارد تاشود، چهار مرحله هضم را پشت سر میچهارگانه است. هرغذایی که وارد بدن می

ترتیب عبارتند از: های بدن گردد. که بهها و سلّولبتواند مورد استفاده بافت ]که در آن در بعضی صفات و کیفیات مادّه غذایی تغییر ایجاد شده وهضم معدی (1

شود، کیلوس نام دارد.[آنچه از معده خارج می شود. )همان چهار مایع روان ]غذا تبدیل ماهیّت داده و تبدیل به خلط میهضم کبدی(2

و سیّال دم، صفرا، بلغم و سودا([شود.[ ]خلط آرام آرام به صورت نوعیه عضو شبیه میهضم عروقی(3 ]در آن، خلط کامالً شبیه عضو شده و مورد استفاده آنهضم عضوی یا بافتی (4

گیرد.[قرار می های چهارگانه، فضول یا مادّه دفعی نیز دارند که از طرق مخصوص، ازهرکدام از این هضم

هاها به شکل مدفوع، هضم دوم از کلیهگردند. مواد زائد هضم اوّل از طریق رودهبدن دفع می به شکل ادرار و هضم سوم و چهارم از دیگر مبادی دفعی به شکل عرق، چرک، مو، ناخن،

شوند. بنابراین اختالل در هریک از این مراحلترّشحات گوش و بینی و .... از بدن خارج می چهارگانه هضم به دلیل اختالل در تعادل اخالط ، موجب بروز بیماری می شود. اخالط نتیجه

هضم دوم است بنابراین سالمت کامل کبد و ترکیب مناسب کیموس معدی سبب تعادلآید.وجود میاخالط می شود. و در غیر این صورت هایپرلیپیدمی، هایپرگالیسمی به

اختالل در تولید اخالط یا مربوط به غذای مصرفی است، یا اختالل در عملکرد کبد و یا معده و یا چند مورد با هم. و اختالل در عملکرد طبیعی هرکدام از اعضا سوء مزاج ویژه آن عضو

ها در مراحل ابتدایی راه حل بسیاری ازها و راه حل درمان آناست. شناخت سوء مزاجمشکالت بهداشت عمومی وراه درمان بیماری های امروزی است.

های معدی: *شناخت سوء مزاجسوء مزاج گرم (1

، خشکی دهان و اشتهای کم، همچنین هضم راحت غذای غلیظ و سنگین. عالئم: تشنگی زیاد عالج: پرهیز از افراط در مصرف غذاهای گرم و لطیف و ادویه ها می باشد. و توصیه به

های کاهنده حرارت مثل شربت سکنجبین، انار، لیمو و غوره یا ربها و ربمصرف نوشیدنی شوند و نوشیدن آبهایی که با سرکه و سماق و غوره درست میریواس، سیب و به، آش

خنک.سوء مزاج سرد(2

احساس سنگینی و پری شکم بعد از غذ و عبور کند از معده به روده ، اشتهای زیادعالئم: وترش کردن، مدفوع نرم و شل و و حجیم و نفخ زیاد.

ها و ماست، نوشابه و سس، برنج زیاد وعالج: در ابتدا پرهیز از غذاهای سرد مثل ترشی مایعات سرد. در کنار آن غذا بایستی بخوبی جویده شود و به همراه غذا از زیره ،مربای

قاشق چایخوری به1زنجبیل و گلسرخ استفاده شود. مصرف اسفند در شب به میزان روز(.40همراه یک استکان آب است )تا

سوء مزاج مرطوب(3

38

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

زیادی آب دهان، عبور سریع غذا از معده به روده، عدم تمایل به مصرف غذاهایعالئم: مرطوب، احساس خوب با خوردن غذاهای خشک و تند و شور.

ها و مصرف نکردن مایعات همراه غذا، قی)با تجویز متخّصص( و سپسعالج: پرهیز از سردیمصرف مربای گلسرخ.

سوء مزاج خشک(4 ،الغری ، احساس خوب با خوردن غذاهای مرطوب مثل و عطش خشکی شدید زبانعالئم:

شیر یا ماست و اذیت شدن با خوردن غذاهای خشک مثل آجیل و ادویه، کمی حجم وخشکی مدفوع.

-رطوبت، افزایش رطوبت معده با مصرف شیر، ماءعالج: پرهیز از غذاهای خشک و کم ها و عالوه بر این ها ماساژ شکمها و آشها، سوپهای لعابدار، شربتها، دانهالّشعیر طبّی، میوه

های مرطوب کننده.با روغن

های کبدی: *شناخت سوء مزاجسوء مزاج گرم( 1

خشکی زبان و عطش، تلخی، شیرینی یا شوری دهان و کاهش اشتها،عالئم: یبوست،تیرگی یا سرخی رنگ ادرار و سوزش ادرار ،گرمی پوست محل کبد، زردی رنگ

بدن یا صورت و باال بودن دمای بدن به همراه احساس سنگینی و کوفتگی درعضله ها، قییا اسهال زرد.

های بسیارعالج: پرهیز از غذاهای سرخ شده و و ادویه دار، استحمام با آب داغ ، فعالیت سنگین، مصرف آب کاسنی و سکنجبین و انار میخوش)ترش و شیرین( همچنین قرار دادن ضمادهای خنک مثل عصاره کدو و خیار روی کبد، مصرف غذاهایی که با زرشک، تمرهندی،

شوند.ریواس، ماش و اسفناج درست میسوء مزاج سرد( 2

رنگیطراوتی پوست، کمعالئم: عدم تمایل به مصرف آب، ورم یا پف کردن صورت و بیزبان و لبف بی رنگ شدن ادرار،مدفوع شل و کاهش دمای بدن و یخ کردن آن.

های پخته شده با زیره وعالج: مصرف ترکیبی از دارچین، زیره، خولنجان، زنجبیل ، گوشت های گرم، انجاممالی با روغنشوید و نخود، پرهیز از گوشت گوساله، گاو و مرغ زیاد، روغن

فعالیت بدنی ودفع بلغم از طریق اسهال یا ادرار)با تجویز متخّصص(.سوء مزاج مرطوب( 3

عالئم: ورم صورت یا پلک، سستی عضالت، تمایل زیاد به خوابیدن، - کاهش حس شنوایی، بویایی و...، سفیدی ادرار، ضعف هضم، افزایش بزاق و عدم احساس تشنگی ، مدفوع

شل، احساس راحتی با خوردن غذاهای خشک. عالج: کاهش مصرف آب و مایعات و غذا بطور کلّی)روزه طبّی( ، انجام فعالیت بدنی ،

مصرف ادویه های گرم همراه غذا بخصوص دارچین. سوء مزاج خشک(5

عالئم: الغری بدن، تشنگی و خشکی زبان یا دهان،کم خونی، یبوست وکاهش حجم مدفوع طراوتی پوست، داشتن افکار بد، ترس و غم، نبضنسبت به غذای خورده شده ، تیرگی و بی

صلب)سفت(. عالج: لینت مزاج با مصرف خاکشیر، انجیر و آلو، روغن زیتون، روغن بادام شیرین، فلوس،

بخش مثلهای رطوبتها، خطمی و شربتکنده، اسفناج، ماست، برگ کاهو، میوهآش جو پوستاشعیر و.... نیلوفر، سکنجبین، ماء

39

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

40

دانشگاه علوم پزشکی قزوین

سمینار یکروزه اصول و پایه های درمان بر اساس طب1392 تیر ماه 10سنتی -

جاشیر و خواص آندکتر سید محمد مظلومی .1

استادیارو عضو هیات علمی دانشکده تغذیه و علوم غذایی شیراز. شیراز، ایران.اصغر مسیحی نژاد .2

amasihi@sums.ac.irکارشناس ارشد بهداشت و ایمنی مواد غذایی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

(Prangos ferulaceae متعلق به تیره چتریان و با نام علمی)Prangosجاشیر عضوی از جنس می باشد که گیاهی پایا و بلند است و عمدتاً به عنوان علوفه ای غنی در تغذیه دام استفاده

شناسایی به فیتوشیمیایی در ایران است. آزمون های Prangosمی شود و فراوانترین گونه منجر Prangos در گونه و ترپنوئیدها فالونوئیدها، آلکالوئیدها، کومارین ها از برخی استخراج و

از نظر اجزائ تغدیه ای مشخص شده است كه ميزان پروتئين خام در(. 1شده است) درصد و الياف خام آن2/7 و4/9، 2/15مراحل رشد رويشي، گلدهي و بذردهي به ترتيب

می باشد. متوسط عناصر پر مصرف كلسيم، فسفر،2/29 و 9/27، 8/15نيز به ترتيب درصد ومتوسط عناصر كم مصرف31/0 و 02/0 ، 17/0 ،7/1سديم و منيزيوم به ترتيب

) کلسیمسطح (. 2 ميلي گرم در كيلوگرم اندازه گيري شد)6/32 و 8مس و روي به ترتيب ) فسفر و میلی گرم / کیلوگرم( 60،613.03) پتاسیم میلی گرم / کیلوگرم(، 4،248.58 از یک منبع غنی.ferulacea P(. 3است) گیاه جاشیر( میلی گرم در کیلوگرم 5،827.71

آنتی اکسیدان حفاظتی و اثرات است شده یک مطالعه گزارش در است. آنتی اکسیدان ها به طور این ویژگی وجود باالتر است. (E )ویتامین توکوفرول آلفا به نسبتگیاه جاشیر

،همکاران وکروه و ترپنوئیدها است) فالونوئیدها آلکالوئیدها،، کومارین ها به مربوط مستقیم ،(TC)، کلسترول تام قند خونکاهش ضد دیابتی دارد و موجب گیاه جاشیر خواص(.2007

(LDL) کم با چگالی لیپوپروتئین و( HbA1C) گلیکوزیله هموگلوبین(، TG) تری گلیسرید سلول های میزان تنظیم و (HDL) لیپوپروتئین با چگالی باال همچنین افزایش قابل توجه در

و فرخی، 2012، و همکاران شوماخر فرخادطبیعی می شود) سطح به (WBC) سفید خون اسانس جاشیر خاصیت ضدمیکروبی ) مربوط به ترکیبات مونوترپنی .(2013 همکاران،

اعمال شود صورت موضعی (. اگربه8 و 6، 5، 4، 1به ویژه آلفاپینن( و ضد درد دارد). (7زخم می شود) و بهبود موجب توقف خونریزی

ferulacea P .نفخ ضد، گوارش دستگاه برای اختالالت تونیک، نرم کننده، ضد نفخ عنوان به، شود می استفاده و ضد باکتری ضد قارچ، کرمی ضد ضد ویروسی،، التهابی ضد آرام بخش،

برگ گیاه جاشیرعالوه بر این، (. 1996 ، همکاران و بیسر، 1995، همکاران واولوبلن ) و ریشه (1989، همکاران وهیروشی )مصرف می شود گوارش دستگاه برای بیماری های

،همکاران وبیسر ) گیرد می قرار استفاده مورد میل جنسی تقویت برودت و برای درمان آن2000.)

انسداد و تنگی باز کردن تحمل، افزایش به ذکر توان می دیگر خواص گیاه جاشیر جملهاز ،همکاران و )ماوی طحال اشاره کرد تورم و کاهش مثانه کلیه و سنگ، شکستن لومن

2004.)

41

دانشگاه علوم پزشکی قزوین